ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΑΤΡΑ 2008

2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Τμήμα ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΝΕΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΚΟΥΣΚΟΥ ΕΙΡΗΝΗ Α.Μ. 69 ΘΕΜΑ: ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: κ. ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 2

3 Στους γονείς και τον αδελφό μου, που μου έμαθαν να πιστεύω στην ομορφιά των ονείρων μου. 3

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η ερευνητική αυτή εργασία πραγματοποιήθηκε υπό την καθοδήγηση του καθηγητή του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων, του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Αναστασόπουλο Γεώργιο τον οποίο θερμά ευχαριστώ για το ειλικρινές ενδιαφέρον που επέδειξε και την ουσιαστική βοήθεια που μου πρόσφερε σε θέματα θεωρητικής υποστήριξης και σχεδιασμού. Χωρίς την αποφασιστική ενθάρρυνση του, η εργασία αυτή δεν θα είχε περατωθεί. Ευχαριστώ πολύ, επίσης, την υποψήφια διδάκτορα Ιωάννα Γιαννούκου για την ανεκτίμητη βοήθειά της κάθε φορά που την χρειάστηκα, για τις ουσιαστικές παρατηρήσεις και τις υποδείξεις της στη βελτίωση της εργασίας. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω μέσα από την καρδία μου την πολύ καλή μου φίλη και συνάδελφο Γεωργία Φαρμακούλα για τις ατελείωτες ώρες, τις συζητήσεις που κάναμε κατά τη διάρκεια αυτής της μελέτης και το πλήθος των προβληματισμών που μοιραστήκαμε και να της ευχηθώ μια λαμπρή σταδιοδρομία γιατί πραγματικά της αξίζει. 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΤΟΝ 21 ο ΑΙΩΝΑ ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ...9 ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΩΣ ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ Ο ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ MANAGEMENT- ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ MANAGEMENT ΓΙΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ MANAGEMENT ΓΙΑ ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ...25 ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΑΚΟ MANAGEMENT ΚΑΙ ΜΑRKETING H ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΑΚΟΥ MANAGEMENT ΤΟ MANAGEMENT ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟ MANAGEMENT ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΕΙ ΟΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ Η ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ ΚΑΙ Η ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ ΤΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ...39 ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ-ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ...43 Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ...53 Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ...54 Ο ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΑΜΕ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑΚΟΥ MANAGEMENT ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ...63 ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ...65 ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ...66 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...68 ΕΠΙΛΟΓΟΣ...71 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, με τα μοναδικής πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας έργα λόγου και τέχνης, υπήρξε διαχρονικά η βασική πηγή έμπνευσης και το θεμέλιο της πολιτιστικής ανάτασης του Δυτικού κόσμου. Τα ελληνικά μουσεία, στην πλειοψηφία τους αρχαιολογικά, στεγάζουν ανεκτίμητα τεχνουργήματα της αρχαίας Ελλάδας. Η εξέλιξη των μουσείων στην Ελλάδα ξεκινά με την ίδρυση του ελληνικού κράτους, και είναι συνδεδεμένη με την προστασία των αρχαιοτήτων. Το πρώτο μουσείο ήταν το Εθνικό Μουσείο της Αίγινας το Στα τέλη του 19 ου αιώνα αναγνωρίζεται ο ρόλος της βυζαντινής, υστεροβυζαντινής και νεότερης περιόδου, ως το ενδιάμεσο διάστημα που συνδέει ιστορικά και πολιτιστικά την αρχαιότητα με τη σύγχρονη Ελλάδα. Τον 20 ο αιώνα έχουμε μεγάλη άνθηση σε αρχαιολογικά μουσεία, λαογραφικά, μουσεία ιστορικού ενδιαφέροντος, ναυτικά και σε Βυζαντινά. Ιδιαίτερη άνθηση τις τελευταίες δεκαετίες γνωρίζουν τα μουσεία έργων νεότερης τέχνης και το άνοιγμα των ελληνικών μουσείων προς το κοινό παίρνει κυρίως τη μορφή εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Μετά από όλη αυτή τη μελέτη ένα μουσείο για να είναι λειτουργικό και ιδανικό, θα πρέπει να μπορεί να ανταπεξέλθει στις καθημερινές ανάγκες του σύγχρονου πολίτη-επισκέπτη. Οι χώροι του μουσείου να είναι σωστά οργανωμένοι ώστε ο επισκέπτης να αντλεί πληροφορίες, συγκεκριμένα στοιχεία, να μελετάει τάσεις, εξελίξεις, δομές, εφαρμογές και να έχει τη δυνατότητα να τα αναλύσει και να τα αξιολογήσει. Ακόμα, στην καλύτερη περίπτωση, ο ίδιος ο επισκέπτης να επιδράσει με την παρουσία του και να αφήσει την προσωπική του σφραγίδα στο χώρο του μουσείου. 6

7 ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΤΟΝ 21Ο ΑΙΩΝΑ Αναζητώντας το μίτο της ιστορίας των Μουσείων, φτάνουμε πίσω στην αρχαιότητα, στις πρώτες συλλογές έργων τέχνης, τους πρόδρομους των μουσείων. Τα μουσεία βαφτίσθηκαν από τις μυθικές Μούσες, τις προστάτιδες των τεχνών, και ξεκίνησαν την ύπαρξη τους ως «θησαυροθηλακια», τόποι ιεροί, όπου φυλάσσονταν κειμήλια, υλικά τεκμήρια του παρελθόντος. Διένυσαν μια μεγάλη πορεία στο πέρασμα των αιώνων ως τόποι «φυλακτήρια», ως τόποι «γνώσης και πληροφόρησης» και ως τόποι διατήρησης της «συλλογικής» μνήμης. Στις μέρες μας η έννοια του μουσείου έχει εμπλουτιστεί και συμπεριλαμβάνει όλους εκείνους τους χώρους που συλλειτουργούν ως φορείς ιστορικής μνήμης, αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία, ιστορικοί οικισμοί και κτίρια, φυσικά μνημεία. Αντικείμενα, επιστημονικό προσωπικό, έκθεση θα μπορούσαν να είναι οι τρείς βασικοί όροι μιας φανταστικής μαθηματικής εξίσωσης που έχει ως αποτέλεσμα την επισκεψιμότητα - αλληλεπίδραση του Μουσείου με την κοινότητα. Τα αντικείμενα, είτε ακέραια, είτε σε αποσπασματική μορφή(σπαράγματα, θραύσματα) είναι οι υλικές μαρτυρίες του παρελθόντος και στοιχειοθετούν την κληρονομιά του Μουσείου και ολόκληρης της χώρας. Το επιστημονικό δυναμικό του Μουσείου διαχειρίζεται και διαφυλάσσει την ακεραιότητα των αντικειμένων. Επιχειρεί να ερμηνεύσει μέσα από συστηματική ερευνά, την ιστορική διαδρομή που εγγράφεται στα αντικείμενα και να «ρίξει φώς» στις άγνωστες πτυχές. Η έκθεση είναι η «δημόσια κατάθεση» της δραστηριότητας του μουσείου. Τα αντικείμενα που εκτίθενται γίνονται πρωταγωνιστές μιας δημόσιας αφήγησης. Τα αντικείμενα επιλέγονται, συσχετίζονται και εντάσσονται σε σύνολα με κριτήρια θεματικά, ιστορικά, αισθητικά σε συνάρτηση με τις ανάγκες της μουσειολογικής πράξης. Το μουσείο καλεί τους επισκέπτες να γίνουν συμμέτοχοι, 7

8 να συνδιαλεχθούν μαζί του, να πληροφορηθούν, να προβληματιστούν, να αποκωδικοποιήσουν μηνύματα, να ταξιδέψουν πίσω στο χρόνο και την ιστορία. Το μουσείο γίνεται ο διαμεσολαβητής του παρελθόντος στο παρόν. Με αφετηρία τα αντικείμενα και όχημα τη μουσειολογική πράξη, το Μουσείο διαχέει τη γνώση, επενδύει στην πολυσημία των αντικειμένων και συνδυάζει την υλική διάσταση των αντικειμένων (υλικό και τρόπο κατασκευής, τυπολογία, διακόσμηση κ.α) με την άϋλη διάσταση που τα περιβάλλει (χρόνος, άξια, αισθητική). Τα σύγχρονα μουσεία ενδιαφέρονται να παγιώσουν ισχυρούς δεσμούς με το κράτος, να εναρμονιστούν με το «πνεύμα» και τις ανάγκες του και να δημιουργήσουν αμφίδρομες σχέσεις. Παράλληλα εμπλουτίζουν συνεχώς τη λειτουργία τους και επιχειρούν να προσελκύσουν κοινό διοργανώνοντας περιοδικές εκθέσεις, συνέδρια και ημερίδες, εκδόσεις με θέματα ειδικού και ευρύτερου ενδιαφέροντος και ποικίλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Οι χώροι των μουσείων εκσυγχρονίζονται, ενστερνίζονται τις αρχές της προσβασιμότητας, της λειτουργικότητας και της πολυχρησίας: βιβλιοθήκες ανοιχτές για το αναγνωστικό κοινό, ευχάριστα εντευκτήρια, φροντισμένοι υπαίθριοι κοινόχρηστοι χώροι προσφερόμενοι για εναλλακτικές δραστηριότητες. Το ανθρώπινο δυναμικό των σύγχρονων μουσείων περιλαμβάνει πολλές επαγγελματικές ειδικότητες, προκείμενου να καλυφθούν οι νέες ανάγκες και λειτουργίες. Οι εθελοντές και οι φίλοι των Μουσείων, οι οποίοι υποστηρίζουν ένα Μουσείο με ποικίλους τρόπους όπως με εθελοντική εργασία, με οικονομική ενίσχυση, δωρεές, ιδέες και γνώμες αποτελούν ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο των Μουσείων. 8

9 ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Όλοι οι οργανισμοί, ασχέτως μορφής, τύπου ή μεγέθους, αποτελούνται από ανθρώπους, οι οποίοι για να παρακινηθούν να προσφέρουν συνειδητά και σύμφωνα με τις δυνατότητές τους για την πραγματοποίηση των στόχων του οργανισμού στον οποίο απασχολούνται, χρειάζονται ειδικό χειρισμό. Ιδιαίτερα αυτό ισχύει για τους μη-κερδοσκοπικούς οργανισμούς, στους οποίους θα πρέπει να προσελκυσθούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και εθελοντές. Ακόμη, όλοι οι οργανισμοί λειτουργούν στα πλαίσια ενός δυναμικού περιβάλλοντος, που όλο αλλάζει και δεν μπορούν να πετυχαίνουν την αποστολή τους, χωρίς να εισάγουν καινοτομίες και αλλαγές, ώστε να γίνεται η προσαρμογή τους στα καινούρια δεδομένα. Οι μη-κερδοσκοπικοί οργανισμοί εστιάζουν τις προσπάθειές τους σε κοινωνικούς, εκπαιδευτικούς, πολιτιστικούς, φιλανθρωπικούς, θρησκευτικούς κ.λπ. στόχους, και όχι στο κέρδος. Το κέρδος δεν αποτελεί κύριο στόχο τους. Ούτε έχουν μετόχους, οι οποίοι προσδοκούν από τη δραστηριότητά τους μέρισμα. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι οι μη-κερδοσκοπικοί οργανισμοί δεν μπορεί ή δεν πρέπει να έχουν κάποιο πλεόνασμα - κέρδος. Το πλεόνασμα, όμως, που μπορεί να προκύψει από τη δραστηριότητά τους, δεν χρησιμοποιείται για την καταβολή μερισμάτων. Χρησιμοποιείται για την χρηματοδότηση νέων επενδύσεων, βελτιώσεων και επεκτάσεων. Οι μη-κερδοσκοπικοί οργανισμοί δεν παράγουν αγαθά ή κανονιστικές διατάξεις. Αποβλέπουν στην εσωτερική βελτίωση του ανθρώπου, όπως είναι η προστασία από αρρώστιες, η θεραπεία ασθενών, η απόκτηση γνώσεων από τους εκπαιδευόμενους, η ικανοποίηση ποικίλων αναγκών ασθενέστερων τάξεων, η καλλιέργεια και η ανάπτυξη του ανθρώπου κ.λπ. Δηλαδή, όλοι αυτοί οι οργανισμοί είναι παράγοντες αλλαγής. 9

10 ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΩΣ ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ Το International Council of Museum (ICOM), ένας μη κυβερνητικός οργανισμός που αφορά τα μουσεία αλλά και το προσωπικό τους, ορίζει το μουσείο ως εξής: «Μουσείο είναι ένα ίδρυμα μόνιμο, χωρίς κερδοσκοπικό χαρακτήρα, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της εξέλιξής της, ανοικτό στο κοινό και το οποίο ερευνά, αποκτά, συντηρεί, γνωστοποιεί και κυρίως εκθέτει τις υλικές μαρτυρίες του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του με σκοπό τη μελέτη, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία». Εκτός από τα ιδρύματα που προσδιορίζονται ως μουσεία, «μουσεία θεωρούνται: 1. Τα ινστιτούτα συντήρησης και οι αίθουσες έκθεσης, που υπάγονται σε βιβλιοθήκες και αρχεία. 2. Οι αρχαιολογικοί και ιστορικοί χώροι και τα μνημεία, οι εθνογραφικοί και φυσικοί χώροι που έχουν το χαρακτήρα μουσείου λόγω των δραστηριοτήτων τους, τα ιδρύματα που παρουσιάζουν ζωντανά δείγματα, όπως βοτανικοί και ζωολογικοί κήποι, ενυδρεία, κ.λπ.». (Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM), Ελληνικό τμήμα, Κώδικας Επαγγελματικής Δεοντολογίας, 1, 1.2). Οι υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει στο κοινό συμπεριλαμβάνουν εκθέσεις, πληροφορίες, εξεταστικό και αναγνωριστικό κέντρο, διαλέξεις, οργανωμένες περιηγήσεις, αρχεία βιολογικών κέντρων, πρόσβαση σε διάφορες συλλογές, εκπαιδευτικά κέντρα ή εκπαιδευτικές οργανώσεις, οι οποίες έρχονται άμεσα σε επαφή με σχολικές επιτροπές. Ο Hein (2005) επιδιώκοντας να εμπλουτίσει τον παραπάνω ορισμό στο βιβλίο του «Learning in the Museum», ορίζει το ίδιο το μουσείο ως επικοινωνιακό σύστημα επισημαίνοντας ότι οι ρόλοι, που μπορεί να πάρει ένα μουσείο είναι αρκετοί. Ένας από αυτούς είναι του επικοινωνών με το ευρύ κοινό. Όσο πιο αποτελεσματικό είναι ένα μουσείο στον τομέα της επικοινωνίας τόσο πιο αποτελεσματικό είναι στο να εκπληρώσει την αποστολή του. Πολλοί επιστήμονες έχουν αναφερθεί στην διαδικασία της επικοινωνίας και της εφαρμογής της στη Μουσειολογία. Τις τελευταίες δεκαετίες αρκετές 10

11 θεωρίες αναπτύχθηκαν με σκοπό τη διευκρίνιση των σχέσεων μεταξύ του προσωπικό του Μουσείου και των επισκεπτών του. Τα μηνύματα που μεταβιβάζονται μπορεί να οδηγήσουν το επισκέπτη να αισθανθεί άνετα και να θέλει να επανέλθει ή να τον αποτρέψουν από μια ενδεχόμενη επίσκεψη. 11

12 Ο ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ Τα μουσεία ήταν συνήθως παλιά ιδρύματα, ένας μεγάλος αριθμός των οποίων είχε δημιουργηθεί κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Παλαιότερα, παρουσίαζαν εκθέσεις και επιστημονική γνώση χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους τις απαιτήσεις του ευρέως κοινού, η επιστήμη ήταν παρατεταγμένη δογματικά, για ένα ομοιογενές μόνο κοινό (Hein, 2005). Στις μέρες μας, συμμετέχουν με το να εντάσσουν την αναπτυσσόμενη γνώση τους στην οικοδόμηση ενός ζωντανού εκσυγχρονισμού των δραστηριοτήτων τους. Δημιουργούν όχι μόνο εκθέσεις, αλλά παράλληλα και παιδαγωγικά έγραφα, βιβλία, ταινίες, παρουσιάσεις με τη βοήθεια των μοντέρνων τεχνολογιών και ποικίλους δικτυακούς τόπους. Επίσης, τείνουν να οργανώνουν συνέδρια και ημερίδες που αφορούν και το ευρύ κοινό. Κάθε μουσείο χαρακτηρίζεται από τον αυτόνομο και διακριτικό του χαρακτήρα, ο οποίος επιδρά στην προσφορά που κάνει στους χρήστες και στις προσανατολισμένες προσεγγίσεις που προσφέρει στο κοινό του μέσω του μεγάλου εύρους δυνατοτήτων που διαθέτει. Η διαφορετικότητα κάθε τέτοιου τύπου μουσειακού ιδρύματος έγκειται κυρίως στην ποικιλία των συλλογών του, όπου εκεί στηρίζονται και οι περισσότερες ερευνητικές του εργασίες και μελέτες. Υποστηρίζοντας την ιδέα όπου αναφέρει πως τα μουσεία λειτουργούν ως μέσα για την μεταβίβαση εκπαιδευτικών ιδεών σήμερα, οφείλουμε να παραθέσουμε μια σύντομη ιστορική εξέλιξη των μουσείων, επιδιώκοντας στη βέλτιστη κατανόηση του θεωρητικού πλαισίου. Το μουσείο εκθεμάτων. Το μουσείο αυτό αποτελεί τον παλαιότερο και πιο συμβατό τύπο μουσείου όπου ο επισκέπτης σπεύδει να θαυμάσει συλλογές αυθεντικών αντικειμένων, όπως συμβαίνει συνήθως στα παραδοσιακά μουσεία ιστορίας και τέχνης. Τα αντικείμενα αυτά μπορεί να είναι επιστημονικά όργανα, μηχανές, αποξηραμένα φυτά ή ακόμη και ταριχευμένα ζώα. Συνήθως μια ετικέτα ή ένα κείμενα σε ψηφιακή μορφή είναι αυτά που παρέχονται για την κατανόηση του εκθεσιακού υλικού από τον επισκέπτη (Κολιόπουλος, 2004). 12

13 Στη συνέχεια αναφέρετε η πρώτη γενιά μουσείων η οποία έχει απορρεύσει από το κατακερματισμό σε επιμέρους λειτουργίες και ιδιότητες των διάφορων αντικειμένων. Αυτή η κατηγορία αναφέρεται κυρίως στα μεγάλα μουσεία Φυσικής Ιστορίας και σ αυτά που οι συλλογές τους αποτελούν κατηγορίες επιστημονικών εργαλείων που χρησιμοποιούνται στην επιστημονική έρευνα. Μια δεύτερη κατηγορία των μουσείων αποτελούν αυτά που περιλαμβάνουν στο πρόγραμμα τους και εκπαιδευτικές εκθέσεις. Η σχετικά πρόσφατη τάση οδήγησε στη δημιουργία του πειραματικού μουσείου, όπου η ενεργή συμμετοχή των επισκεπτών επιχειρεί την κατάκτηση της επιστημονικής γνώσης μέσα από οικεία για αυτούς εργαλεία αλληλεπίδρασης όπως η εμπειρία και το πείραμα. Το πολιτιστικό κέντρο. Πρόκειται για ένα μουσείο όπου γίνεται προσπάθεια ο επισκέπτης να προσεγγίσει το επιστημονικό του περιεχόμενο χωρίς το φόβο του εξειδικευμένου αντικειμένου. Ακόμη και το αρχιτεκτονικό πλαίσιο συμβάλει στον τρόπο αυτό. Η είσοδος στην Πόλη των Επιστημών και της Βιομηχανίας στη Γαλλία αποτελεί ίσως το μοναδικό παράδειγμα τέτοιου τύπου μουσείου.(κολιόπουλος, 2004). 13

14 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ ΔΙΟΙΚΗΣΗ Για μια ακόμη φορά, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε την επίδραση του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού, στη σύγχρονη επιστήμη του management. Ο όρος στρατηγικό management, προέρχεται από την Ελληνική λέξη στρατηγεία (στρατός + άγω = ηγούμαι του στρατεύματος) και αναφέρεται στη σχεδιαστική και επιτελική ικανότητα του ηγέτη ενός στρατεύματος να συντονίζει και να εκτελεί τις απαραίτητες ενέργειες για την τελική επίτευξη του στόχου. Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν ότι η σωστή στρατηγική για να κερδίσεις τον πόλεμο, είναι πιο σημαντική από το να κερδίσεις μια μάχη. Οι επιτυχημένοι στρατηγοί έπρεπε να εκτιμήσουν σωστά τις διαφορετικές συνθήκες της κάθε σύγκρουσης και να αποφασίσουν αν θα ήταν ορθότερο να αποφύγουν τη μάχη εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή, προκειμένου αργότερα να έχουν καλύτερα αποτελέσματα. Η επιτυχία ή όχι μιας επιχείρησης μπορεί επομένως να συγκριθεί με την αβέβαιη έκβαση ενός πολέμου. Μπορεί στην διάρκεια της ανάπτυξης μιας επιχείρησης να γίνουν κάποια λάθη (χαμένες μάχες) όμως όταν έχεις ένα σωστό στρατηγικό σχέδιο οι πιθανότητες να κερδίσεις τον πόλεμο (επιτυχημένη επιχείρηση) είναι πολύ περισσότερες. Το στρατηγικό management βασίζεται σε ένα συγκεκριμένο τρόπο σκέψης. Αυτός ο τρόπος συνδέει την επιλογή της εταιρικής στρατηγικής με την υλοποίηση και το έλεγχο. Τώρα πλέον τα στελέχη, που έχουν κατανοήσει τους στόχους της επιχείρησης και έχουν ασπασθεί το όραμά της, πρέπει να αναλάβουν να υλοποιήσουν το στρατηγικό σχεδιασμό στη διαμόρφωση του οποίου συμμετείχαν και οι ίδιοι. 14

15 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ Αν η επιχείρηση έχει επιλέξει την πλέον κατάλληλη στρατηγική, αυτό θα επιβεβαιωθεί από την ικανότητά της να την υλοποιήσει. Στο στάδιο λοιπόν αυτό, γίνεται η αναγνώριση των απαιτούμενων πόρων, για την εφαρμογή της στρατηγικής που επιλέχθηκε. Σε λειτουργικό επίπεδο μπορεί να αφορά, την παραγωγή και προώθηση νέου προϊόντος, την εξεύρεση κεφαλαίων με χαμηλό κόστος, την εκπαίδευση του προσωπικού, την πρόσληψη εξειδικευμένων συνεργατών κλπ. Σε διοικητικό επίπεδο μπορεί να αφορά, την εξαγορά άλλων επιχειρήσεων, τη δημιουργία joint ventures (κοινοπραξιών) με στόχο την είσοδο σε νέες αγορές, την κατάργηση ή προσθήκη νέων γραμμών παραγωγής, κλπ. Αν δηλαδή το επιχειρηματικό προβλέπει την ανανέωση του μηχανολογικού εξοπλισμού, ο οικονομικός Διευθυντής θα πρέπει να βρει τα απαιτούμενα κεφάλαια (μέτοχοι, τράπεζες κλπ) με τους πλέον ευνοϊκούς όρους, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος. Η επιτυχημένη εφαρμογή των διάφορων σχεδίων, εξαρτάται στο μεγαλύτερο βαθμό, από την ικανότητα των managers να μεταδώσουν στους εργαζόμενους, την πίστη τους στο όραμα της επιχείρησης και να εξασφαλίσουν την υποστήριξή τους στην επίτευξη των στόχων τους. Πρέπει να συνδέσουν αποτελεσματικά, τις ικανότητες και την προσωπικότητα του κάθε εργαζόμενου στο εργασιακό περιβάλλον και να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες επικοινωνίας και ευκαιριών, που θα ενεργοποιήσουν όλους τους εργαζόμενους αποτελεσματικά και αποδοτικά. Η διαδικασία επομένως της υλοποίησης της στρατηγικής απαιτεί την καλή και απρόσκοπτη συνεργασία όλων των στελεχών και υπαλλήλων μιας επιχείρησης. Φυσικά, η όποια στρατηγική πρέπει να εφαρμοστεί σε όλα τα τμήματα μιας επιχείρησης. Αν η επιλογή μας είναι στρατηγική χαμηλού κόστους, όλοι μέσα στην επιχείρηση θα πρέπει να ενεργούν και να αποφασίζουν με γνώμονα τον περιορισμό των λειτουργικών δαπανών και την εξεύρεση ποιοτικών φθηνών πρώτων υλών. Δεν θα ήταν σωστό το τμήμα προμηθειών να ερευνά σχολαστικά την αγορά για την εξεύρεση προμηθευτών με χαμηλή τιμή και καλή 15

16 ποιότητα και την ίδια στιγμή το τμήμα πωλήσεων να προτείνει μία πολυδάπανη διαφήμιση στην τηλεόραση αμφιβόλου αποδοτικότητας. Θα πρέπει επίσης να τονίσουμε ότι ο τρόπος υλοποίησης της στρατηγικής διαφέρει σημαντικά από επιχείρηση σε επιχείρηση. Η διαφοροποίηση προκύπτει τόσο από τον κλάδο στον οποίο δραστηριοποιείται (μεταποίηση, εμπόριο, υπηρεσίες) όσο και από το μέγεθος και την οργανωτική δομή της επιχείρησης. Άλλη μέθοδο θα ακολουθήσει μια βιομηχανία που απασχολεί 150 άτομα, άλλη διαδικασία θα εφαρμόσει μια εμπορική επιχείρηση των 10 ατόμων και άλλη μέθοδο μια μη κερδοσκοπική επιχείρηση. Ακόμη, η μορφή διοίκησης (αυταρχική ή συνεργατική), τα μέσα αλλά και ο τρόπος επικοινωνίας μεταξύ των εργαζομένων μιας επιχείρησης (γραφειοκρατικός ή χαλαρός), διαμορφώνουν τις πολιτικές με βάση τις οποίες θα επιδιωχθεί η εφαρμογή της στρατηγικής. Η εταιρική κουλτούρα είναι επίσης ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει θετικά ή αρνητικά τον βαθμό επιτυχία της νέας στρατηγικής. 16

17 ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ Από την στιγμή που έχει αρχίσει η εφαρμογή της στρατηγικής ξεκινά και ο διαρκής έλεγχος των αποτελεσμάτων της επιλεγείσης στρατηγικής. Πρέπει οι managers, να επαληθεύουν αν πράγματι η στρατηγική εφαρμόζεται σωστά και αν έχει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Αν όχι, τότε θα πρέπει να προχωρήσουν στις κατάλληλες ενέργειες, ώστε να τροποποιήσουν στο βαθμό που απαιτείται τον αρχικό σχεδιασμό, με στόχο πάντα το καλύτερο αποτέλεσμα. Αυτό σημαίνει ότι οι εκάστοτε στόχοι είναι μετρήσιμοι σε μεγέθη που μπορούν να συγκριθούν και να αξιολογηθούν χωρίς έντονες αμφισβητήσεις. Οι τρεις αυτές βασικές διαδικασίες του στρατηγικού management δηλαδή ο στρατηγικός σχεδιασμός, η υλοποίηση και ο έλεγχος είναι στενά συνδεδεμένες και αλληλοεπηρεάζονται χωρίς να μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η μία προηγείται της άλλης χρονικά. Ανά πάσα στιγμή κατά την διάρκεια της υλοποίησης μπορεί να προκύψει ένα γεγονός (πχ νέα φορολογικά μέτρα) που θα αναγκάσει την επιχείρηση να τροποποιήσει τον αρχικό σχεδιασμό και τους στόχους με βάση τα νέα δεδομένα. Ένα καινοτομικό προϊόν ίσως μας δώσει τη δυνατότητα εισόδου σε αγορές του εξωτερικού που μέχρι τότε δεν είχαμε στους στόχους μας. Θα θέλαμε όμως σε αυτό το σημείο να απεικονίσουμε σχεδιαστικά τις ενέργειες και τις διαδικασίες για μια αποτελεσματική και αποδοτική στρατηγική διοίκηση ή διαχείριση. 17

18 Σχεδιαστική απεικόνιση των διαδικασιών του στρατηγικού management Σχεδιασμός Στρατηγικής Εφαρμογή Στρατηγικής Ε Π Ε Ξ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Όραμα Ηγεσία Στόχοι Οργάνωση Επιλογή στρατηγικής SWOT analysis Ανάγκες πόρων Ε Π Ε Ξ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Χρημ/κός & έλεγχος Έλεγχος συμπεριφοράς Έλεγχος χρήσης πόρων Έλεγχος Στρατηγικής Όπως γίνεται κατανοητό από το παραπάνω σχεδιάγραμμα, η επεξεργασία των πληροφοριών και των αποτελεσμάτων από όλες τις λειτουργίες της επιχείρησης (διοικητικές, λειτουργικές και παραγωγικές) είναι συνεχής. Αυτό επιβάλλεται από τις έντονα ανταγωνιστικές συνθήκες που υπάρχουν πλέον στην παγκόσμια αγορά, αλλά και από την ταχύτητα με την οποία αλλάζουν οι διάφορες καταστάσεις τόσο σε επιχειρηματικό όσο και σε κρατικό επίπεδο. Το στρατηγικό management δεν αποτελεί το μοναδικό στοιχείο για μια επιτυχημένη επιχειρηματική πορεία. Βοηθά όμως τους διοικούντες μιας εταιρείας και τα στελέχη της, στο να λαμβάνουν σωστές αποφάσεις και να τις υλοποιούν 18

19 στον κατάλληλο χρόνο. Επίσης, προσδιορίζει τη σωστή χρήση των συντελεστών παραγωγής και υποστηρίζει τους βραχυπρόθεσμους στόχους όπως την αύξηση των πωλήσεων, την βελτίωση των κερδών και την ορθολογική χρήση των ιδίων και ξένων κεφαλαίων. Υπάρχουν βέβαια πολλές περιπτώσεις επιτυχημένων εταιρειών που δεν έχουν συγκεκριμένη στρατηγική, αλλά το αλάθητο επιχειρηματικό ένστικτο του διευθύνοντος τους οδηγεί στην ανάπτυξη ή τους επιτρέπει να επιβιώνουν. Θα επιμείνουμε όμως στο ότι ο στρατηγικός σχεδιασμός, η επιτυχημένη εφαρμογή του, ο συνεχής έλεγχος και ο επαναπροσδιορισμός των στόχων και των αποτελεσμάτων συντελεί σε μεγάλο βαθμό για μια επιτυχημένη και μακροχρόνια επιχειρηματική πορεία. Η στρατηγική σκέψη απαιτεί δημιουργική φαντασία, για το τί επιφυλάσσει το μέλλον, και ικανότητα να συνθέτει αποτελεσματικά τις εμπειρίες και τις εμπνεύσεις του manager. 19

20 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ MANAGEMENT ΓΙΑ ΜΟΥΣΕΙΑ (Carol Kovach 1989) Το στρατηγικό Management είναι πολύπλοκο ειδικότερα όταν αναφέρεται στη «Μουσειακή Βιομηχανία». Επίσης αναφέρεται ότι οι λέξεις που σχετίζονται με το στρατηγικό management έχουν γίνει ακόμη πιο δύσκολές όσο περνούν οι δεκαετίες, αυτό κάνει την μετάβαση της πληροφορίας από το βιομηχανικό τομέα στο μη κερδοσκοπικό τομέα ακόμη πιο προβληματικό (Leontaides, 1982). Στις ΗΠΑ η βιομηχανία όπου αναφέρεται στο άτομο και στους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, είναι ένας συνδυασμός και των δύο παραγόντων. Η εφαρμογή του στρατηγικού management, για πολλά μουσεία πρέπει να συνδυάζει τη κατανόηση της διαφοράς μεταξύ του παράγοντα που αναφέρεται στο ευρύ κοινό και στους μη κερδοσκοπικού,όπως επίσης και μιας αξιολόγησης της σχέσης μεταξύ του συνδυασμού αυτών των μη κερδοσκοπικών επιχειρησιακών τομέων. Οργανώσεις όπως ζωολογικοί κήποι, αρχαιολογικά, μοντέρνας τέχνης και φυσικής ιστορίας μουσεία, δεν έχουν λάβει την απαιτούμενη προσοχή στη βιβλιογραφία εκτός από μερικές αξιομελέτητες αναφορές όπως του Etzioni (1973). Επιδιώκοντας ένας manager να εφαρμόσει ένα σχέδιο στρατηγικού management σε ένα μη κερδοσκοπικό οργανισμό μπορεί να αντιμετωπίσει πλήθος προβλημάτων. Ο περισσότερες δυσκολίες έγκειται στη οριοθέτηση της έννοιας εξυπηρέτηση, που είναι συνώνυμη με τους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς και ειδικότερα τα μουσειακά ιδρύματα. Η έλλειψη μιας πανεπιστημιακής κατάρτισης από τον εκάστοτε manager μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη για την ανάπτυξη του μουσείου. Ένα ακόμη σημείο το οποίο πρέπει να αναφερθεί και είναι σχετικό με την παροχή υπηρεσιών είναι η εμφάνιση ενός ισχυρού σεναρίου οργανωτικής ανάπτυξης. Παρόλο που πολλοί οργανισμοί μπορούν να επωφεληθούν από την παροχή υπηρεσιών, υπάρχει ένας κίνδυνος στο να υιοθετείς παραδοσιακές τεχνικές και εργαλεία, με μια σύγχρονη εκδοχή του στρατηγικού management. 20

21 ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ Το πιο σημαντικό και κύριο στοιχείο κάθε στρατηγικής διαχείρισης είναι η αποστολή (the Mission). Παρόλα αυτά υπάρχουν πολλές απόψεις για το τι πρέπει και μπορεί να περιλαμβάνει η αποστολή ενός οργανισμού. Μια ακριβή διατύπωση μπορεί να περιλαμβάνει απαντήσεις σε ερωτήματα, όπως ο σκοπός του οργανισμού, πως αυτοπροσδιορίζεται και για ποιο λόγο δημιουργήθηκε. Στον επιχειρηματικό τομέα η αποστολή χτίζεται από την ίδια την επιχείρηση και προσδιορίζει τι προϊόντα και υπηρεσίες παρέχει και παράγει. Η αποστολή όμως που έχουν τα μουσειακά ιδρύματα, μπορεί σε μερικές περιπτώσεις να προσδιοριστεί αλλά ποτέ δεν μπορεί να θεωρηθεί εκπληρωμένη. Αυτή η μερική προσέγγιση οφείλεται στο ότι υπάρχουν χρονικές περίοδοι όπου είναι διεθνώς σε πολύ υψηλό επίπεδο, έτσι η αποστολή ενός μουσείου ποτέ δεν έχει έρθει σε πέρας. Ο σκοπός και ο τύπος των υπηρεσιών συνεχώς μεταβάλλονται μιας και καινούργια αντικείμενα και τεχνολογίες είναι διαθέσιμες. Τα μουσειακά ιδρύματα συχνά έρχονται σε αντίθεση με την γενική προσδοκία του κοινού, μιας και είναι οργανισμοί που πρεσβεύουν την εξέλιξη όχι απαραίτητα των συλλογών και των δραστηριοτήτων αλλά σε τομείς όπως η προώθηση της εκπαίδευσης, διατήρησης και παρουσίας αντικειμένων και γνώσης, με το να κάνουν καλύτερη διαχείριση και χρήση των ήδη υπαρχόντων συλλογών με τη χρησιμοποίηση σύγχρονων τεχνολογικών εφαρμογών. Έτσι οι στόχοι και οι στρατηγικές του κάθε υποσυστήματος του οργανισμού, με την πάροδο του χρόνου, αντανακλούν την ανάγκη για αλλαγή και τον προσανατολισμό προς την εξέλιξη της γνώσης ακόμη και του προσωπικού που εμπλέκετε. Το όλο σύστημα τους στρατηγικού management, είναι ένα συνεχώς προσαρμοσμένο σύστημα, όπου ανακλά τις αλλαγές σ ένα εκτενές περιβάλλον και τα σενάρια παρουσίασης, γνώσης και αλληλεπίδρασης απορρέουν από τις τεχνολογικές αλλαγές, τις νέες ανακαλύψεις και τις φιλοσοφικές προσεγγίσεις. 21

22 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ MANAGEMENT ΓΙΑ ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ Το επιχειρησιακό επίπεδο του στρατηγικού management για τα μουσεία αποτελείται από δύο περιοχές. Η μια απεικονίζει τις διαχειριστικές λειτουργίες του marketing, των οικονομικών και της διαχείρισης και η άλλη αναφέρεται στους στόχους του μουσείου, σχετικά με τη διατήρηση, την έρευνα και την αλληλεπίδραση των επισκεπτών με τα εκθέματα. Αυτό για το μουσειακό ίδρυμα αποτελεί ένα αμάλγαμα από αταίριαστους στόχους, όπου κάθε παραδοσιακή λειτουργία υποστήριξης στόχων θα επιστρατευθεί για να προκύψει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Το μοντέλο διαχείριση ενός μουσειακού ιδρύματος όπου διαφέρει από το μοντέλο διαχείρισης που εφαρμόζεται στις επιχειρήσεις αποτελείται από τους εξής παράγοντες: Λειτουργίες διαχείρισης σε επίπεδο σχεδιασμού Marketing Οικονομικά Διαχείριση και παραγωγή Έρευνα και ανάπτυξη Ανάπτυξη Δραστηριοτήτων 22

23 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Για να φτάσουμε στο σημερινό επίπεδο οργάνωσης και διοίκησης των επιχειρήσεων και των οργανισμών χρειάστηκαν δύο αιώνες εξέλιξης. Οι οργανώσεις που δημιουργήθηκαν στο πέρασμα του χρόνου είχαν σα σκοπό τους, την ορθολογική αξιοποίηση των φυσικών πόρων για την κάλυψη των αναγκών της κοινωνίας. Τα ηγετικά στελέχη θεώρησαν ότι ο ορθολογισμός αποτελεί τον κοινό παρανομαστή της διοικητικής συμπεριφοράς και τον παράγοντα που καθορίζει τις οργανωτικές ενέργειες της διοίκησης. Η «οργανωτική θεωρία» δηλαδή το σύνολο των γνώσεων και συμπερασμάτων από την εμπειρία του ανθρώπου γύρω από τη διάρθρωση και λειτουργία των οργανώσεων, δεν είναι κατανοητή χωρίς την έννοια του ορθολογισμού. Ο ορθολογισμός εκτείνεται σε όλη την οικονομία και αποτελεί μέσο για την επίτευξη αποτελεσματικότητας. Η έννοια του ορθολογισμού σχετίζεται με την κατανομή των μέσων που βρίσκονται σε στενότητα και αποβλέπει στην άριστη δυνατή επιτυχία των τεθέντων σκοπών. Βάση του ορθολογισμού αποτελεί η ιδέα της οργάνωσης. Δύο είναι οι θεμελιώδεις δυνάμεις σε κάθε τυπική οργάνωση : Η κατανομή της εργασίας και η συγκέντρωση της εξουσίας. Αυτές οι δυνάμεις είναι αντίρροπες. Η κατανομή της εργασίας τεμαχίζει την οργάνωση σε όλο και πιο μικρά εξειδικευμένα κομμάτια. Η συγκέντρωση της εξουσίας (με την έννοια του συντονισμού) ενώνει τα κομμάτια αυτά, έτσι ώστε να κινούνται σα σύνολο για την επίτευξη των σκοπών της οργάνωσης. Ένα από τα κύρια προβλήματα της οργανωτικής θεωρίας είναι η εξισορρόπηση αυτών των δυνάμεων. Όσο αυξάνει η εξειδίκευση, τόσο καλύτερες πρέπει να γίνονται και οι μέθοδοι συντονισμού. Η ανάγκη ορθολογισμού στις οικονομικές μονάδες επιβάλλει την επιτακτική ανάγκη διατήρηση, ισορροπίας μεταξύ της κατανομής της εργασίας και του συντονισμού. Αποτέλεσμα είναι ο οργανωτικός σχεδιασμός- δηλαδή είναι μοντέλο διάρθρωσης και συμπεριφοράς - «που συμβαδίζει με την αναγκαιότητα για ορθολογισμό και που καθιερώνει την 23

24 οργάνωση των οργανισμών και επιχειρήσεων σαν τον τέταρτο συντελεστή παραγωγής». 24

25 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ «Αποτελεσματικότητα είναι το μέγεθος εκείνο της οργάνωσης, που χαρακτηρίζει την ικανότητα και την δυνατότητά της να πραγματοποιεί το σκοπό της». Πρέπει να σημειωθεί ότι ο βαθμός αποτελεσματικότητας, σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό, είναι αντικείμενο εύκολης σχετικά παρατήρησης, όταν ο σκοπός είναι απτός και συγκεκριμένος. Αντίθετα, όσο περισσότερο ο σκοπός έχει γενικό και αόριστο χαρακτήρα, τόσο δυσκολότερος είναι ο προσδιορισμός της στάθμης της αποτελεσματικότητας της οργάνωσης. Αυτό οφείλεται, κυρίως, στο γεγονός ότι η γενικότητα και η αοριστία του σκοπού προϋποθέτουν την επιλογή πολλών παραμέτρων, για τον ακριβέστερο υπολογισμό της ολοκληρωμένης πραγμάτωσής του. Ο Amitai Etzioni στο βιβλίο του «Modern Organizations» υποστηρίζει ότι «η αποτελεσματικότητα ενός οργανισμού εξαρτάται από το βαθμό που αντιλαμβάνεται τους τελικούς σκοπούς του. Η αποτελεσματικότητα μπορεί να μετρηθεί από την ποσότητα των πόρων που θα χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος». Σύμφωνα μ αυτόν τον ορισμό η αποτελεσματικότητα είναι η σχέση μεταξύ του επιτευχθέντος αποτελέσματος και των μέσων που χρησιμοποιούνται για την επίτευξή του. Σε αντίθεση με τον Amitai Etzioni ο καθηγητής Προκόπης Παυλόπουλος την ίδια περίπου έννοια δίνει όχι στην αποτελεσματικότητα αλλά στην αποδοτικότητα της οργάνωσης. Ως αποδοτικότητα θεωρεί το μέγεθος εκείνο της οργάνωσης «που χαρακτηρίζει την ικανότητα και τη δυνατότητά της να πραγματώνει κατά τρόπο απόλυτα αποτελεσματικό το σκοπό της με το ελάχιστο δυνατό κόστος». Θεωρεί δηλ. ότι για να είναι αποδοτική μια οργάνωση πρέπει πρώτα να είναι αποτελεσματική και ταυτόχρονα να πραγματώνει τους σκοπούς της με το ελάχιστο κόστος. Με άλλα λόγια ο βαθμός της αποδοτικότητας της οργάνωσης είναι το αποτέλεσμα του απολογισμού μεταξύ της συνολικής 25

26 ωφέλειας, που προκύπτει από την πραγμάτωση του σκοπού της οργάνωσης και του κόστους που προκύπτει από τη συνδυασμένη χρησιμοποίηση υλικών μέσων και ανθρώπινης δύναμης, για αυτή την πραγμάτωση. Σημαντικός παράγοντας στις έννοιες της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας μιας οργάνωσης είναι και η χρονική διάσταση την οποία αυτές εμπεριέχουν. Έτσι η αποτελεσματικότητα εμφανίζει δύο διαφορετικές αλλά συμπληρωματικές μεταξύ τους διαστάσεις. Η πρώτη αφορά την ολοκληρωμένη 26

27 εκπλήρωση του σκοπού της οργάνωσης και η δεύτερη τη χρονική διάρκεια της διαδικασίας εκπλήρωσης. Από το συνδυασμό των δύο αυτών διαστάσεων προκύπτει ότι η αποτελεσματικότητα της οργάνωσης μπορεί να είναι είτε απόλυτη είτε σχετική. Απόλυτη θεωρείται όταν καλύπτει και τις δύο διαστάσεις που προαναφέρθηκαν: όταν δηλαδή η λειτουργία της οργάνωσης καταλήγει στην ολοκληρωμένη εκπλήρωση του σκοπού της, μέσα στο χρονικό διάστημα που είναι εντελώς αναγκαίο. Αντίθετα σχετική θεωρείται η αποτελεσματικότητα που καλύπτει μόνο την πρώτη διάσταση, δηλαδή την ολοκληρωμένη εκπλήρωση του σκοπού. Πολλοί συγγραφείς χρησιμοποιούν παρεμφερείς με την έννοια της αποδοτικότητας ορισμούς, για την παραγωγικότητα. Η παραγωγικότητα (productivity) είναι η σχέση ανάμεσα στην προσπάθεια που καταβάλλεται και το επιταχυνόμενο αποτέλεσμα. Πιο απλά είναι το σύνολο των αγαθών και υπηρεσιών που παράγει μια επιχείρηση σε δεδομένο χρονικό διάστημα. Υπό στενή έννοια υπολογίζεται ως η μέση παραγωγή των εργαζομένων ανά ώρα εργασίας. Τα στοιχεία που οδηγούν στην εξασφάλιση αποτελεσματικών διοικητικών στελεχών σύμφωνα με τους Koontz και O Donnell είναι η εκπαίδευση, η ενημέρωση στις νέες τεχνολογίες και τεχνικές, η έμφαση στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος κατάλληλου για αποτελεσματικό σχεδιασμό και προγραμματισμό, η συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών, η έρευνα και η ευφυής ηγεσία. Συνοψίζοντας και συνδέοντας τις έννοιες της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας μιας οργάνωσης, καταλήγει κανείς στο ακόλουθο συμπέρασμα: Οι έννοιες των δύο παραπάνω μεγεθών μιας οργάνωσης προσδιορίζουν τους δύο άξονες, με βάση τους οποίους μπορεί να μετρηθεί ο βαθμός της ορθολογικής της λειτουργίας. «Συγκεκριμένα λειτουργεί κατά τρόπο ορθολογικό η οργάνωση εκείνη, της οποίας η αποτελεσματικότητα στηρίζεται στην υιοθέτηση μέσων και μεθόδων, που εξασφαλίζουν την αποδοτικότητά της». 27

28 ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΑΚΟ ΜANAGEMENT ΚΑΙ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΑΚΟΥ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ ΚΑΙ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Στη σχετικά βραχύβια διαδρομή του μουσειακού μάνατζμεντ αλλά και του μάρκετινγκ μπορούμε να διακρίνουμε τρεις κύριες περιόδους (Rentschler, 1999): την πρώιμη περίοδο ( foundation period : ), κατά την οποία αντικείμενο μέριμνας αποτελεί η εκπαίδευση των επισκεπτών και οι οικονομικές επιπτώσεις της τέχνης στην κοινωνία και αναπτύσσονται κυρίως τεχνικές ανάλυσης δεδομένων παρά στρατηγικός σχεδιασμός την περίοδο επαγγελματικοποίησης ( professionalisation period : ), η οποία συνοδεύεται από την διάδοση του μάρκετινγκ και τοθ Μάνατζμεντ στους μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, και την περίοδο επιχειρηματικού δαιμονίου ( entrepreneurial period :1994 σήμερα), κατά την οποία εφαρμόζονται ευρέως πρότυπα μάρκετινγκ στο χώρο των μουσείων και αναβαθμίζεται αισθητά ο παράγοντας κοινό εις βάρος του παράγοντα αντικείμενα συλλογής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και μάνατζμεντ. Σύμφωνα με μια άλλη προσέγγιση, το μουσειακό μανατζμεντ και μάρκετινγκ έχει μέχρι σήμερα διανύσει τρία στάδια, καθένα από τα οποία έχει ορισμένα χαρακτηριστικά (Tobelem, 1998). Το πρώτο στάδιο χαρακτηρίζεται από τη μέριμνα κυρίως για τα αντικείμενα των συλλογών και τη σχετική αδιαφορία για τις επιθυμίες και τις προτιμήσεις τους κοινού. Σε αυτή τη φάση, τυχόν χαμηλή επισκεψιμότητα αποδίδεται στην άγνοια και την αδυναμία του κοινού να αξιολογήσει τα εκτιθέμενα έργα. Στο δεύτερο στάδιο, έμφαση δίνεται στη βελτίωση της εμπειρίας της επίσκεψης και στην αύξηση του αριθμού των επισκεπτών. Το τρίτο στάδιο περιλαμβάνει αξιοποίηση εργαλείων επικοινωνίας και πρακτικών δημοσίων σχέσεων για τη θεμελίωση ενός ισχυρότερου προφίλ. 28

29 Η εξέλιξη αυτή, όπως παρουσιάζεται και από τις δύο ανωτέρω προσεγγίσεις, παραπέμπει στην πορεία του μανατζμεντ και του μάρκετινγκ στο χώρο των επιχειρήσεων, όπου συντελέστηκε μετατόπιση του επίκεντρου του ενδιαφέροντος από την παραγωγή αρχικά στο προϊόν, στη συνέχεια στις πωλήσεις ακολούθως στην αγορά και πιο πρόσφατα στην πρόσληψη ενός πιο κοινωνικού χαρακτήρα. (Kotler, 2000). Ενδεικτική είναι, εξάλλου, η αναφορά της Ένωσης Ανεξάρτητων Μουσείων (Association of Independent Museums), σύμφωνα με την οποία, ενώ τα πρώτα μουσεία λειτουργούσαν σε ένα καθεστώς αγοράς όπου η προσφορά ήταν η καθοριστική δύναμη, σήμερα, οι συνθήκες έχουν αλλάξει σημαντικά. Τα μουσεία συναγωνίζονται για τη διεκδίκηση του περιορισμένου χρόνου, του ενδιαφέροντος, της ενέργειας και της υποστήριξης του κοινού (Bryant, 1988). Η περιστολή των κρατικών επιχορηγήσεων και η ταυτόχρονη προσπάθεια διάδοσης μιας επιχειρηματικής κουλτούρας στον πολιτιστικό τομέα που επιχειρήθηκε μετά τη δεκαετία του 70 (Kawashima, 2000), ήταν οι κινητήριες δυνάμεις για την υιοθέτηση του μανατζμεντ από πολυάριθμα μουσεία. Τα οφέλη από την υιοθέτησή του, όμως, δεν εξαντλούνται στην ικανότητα να προσελκύει κεφάλαια και να ευθυγραμμίζεται με τις καθιερωμένες πολιτικές πολιτισμού. Ο ισχυρισμός αυτός βασίζεται στο γεγονός ότι το μουσειακό μάνατζμεντ εκλαμβάνεται ως οι δραστηριότητες εκείνες που αναπτύσσει ένα μουσείο και οι οποίες εξυπηρετούν το κοινωνικό χρέος και την κοινωνική υπευθυνότητα του, πολλαπλασιάζοντας την πρόσβαση σε αυτό, όχι μόνο μέσω της αύξησης των επισκεπτών, αλλά και μέσω της διεύρυνσης του κοινού του (Rentscler &.Reussner, 2002). Προκύπτει, επομένως, ότι το μουσειακό μανατζμεντ και μάρκετινγκ συμβάλλει αισθητά στην αναβάθμιση του κοινωνικού ρόλου των μουσείων. Ο ρόλος αυτός περιλαμβάνει την επιτέλεση των εξής λειτουργιών: εκπαίδευση, διαφύλαξη της συλλογής, πολιτιστική αναβάθμιση και προώθηση της πολιτιστικής δημοκρατίας, έργο το οποίο επιτελείται μέσω της φιλοξενίας εκθέσεων που ενεργοποιούν την κριτική σκέψη του κοινού (Hatcher, 2005). 29

30 Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΑΚΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Στη φάση που διανύουν το μουσειακό μανατζμεντ και μάρκετινγκ στις μέρες μας είναι προφανής η ανάδειξη νέων τρόπων θεώρησης των επισκεπτών τα οποία διαφοροποιούν τις πηγές εσόδων μέσω της προσέλκυσης νέων κοινών, της δημιουργίας νέων προϊόντων και νέων μορφών εμπειριών που συνδυάζουν περισσότερες μορφές τέχνης (Radbourne, 1997). Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, αποσπασματικές και σπασμωδικές ενέργειες με καθαρά βραχυπρόθεσμο ορίζοντα δεν μπορούν να εγγυηθούν την ευημερία ενός μουσείου. Εντούτοις, ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η πλειοψηφία των μουσείων δεν διαθέτει τμήμα ή έστω έναν υπεύθυνο μάρκετινγκ, αλλά και στις περιπτώσεις που υπάρχει τα καθήκοντά του εξαντλούνται στη συγγραφή δελτίων τύπου και σε ενέργειες δημοσίων σχέσεων (Tobelem, 1998). Προκύπτει, επομένως, ότι η ουσιαστική πρόκληση για τα σύγχρονα μουσεία είναι να δώσουν προτεραιότητα στη μελέτη και το σχεδιασμό μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής μανατζμεντ και μάρκετινγκ που να ευθυγραμμίζονται με την αποστολή του μουσείου και να εγγυάται την επίτευξη του οράματος, όπως αυτό έχει προσδιοριστεί από τη διοίκησή του. Η συνεπής, εξάλλου, άσκηση τους μπορεί να θεμελιώσει ένα μουσείο που να χαίρει της αποδοχής και της εκτίμησης του κοινού, το οποίο θα το αξιοποιεί και θα το υποστηρίζει πλήρως (American Association of Museums, 1984). Την αναγκαιότητα υιοθέτησης αυτής της πολιτικής επιτείνουν, οι εξής παράγοντες (Tobelem, 1998): η ανάπτυξη των μουσείων, τα οποία έχουν εξελιχθεί σε πολύπλοκες οργανώσεις με ένα ευρύτατο φάσμα δραστηριοτήτων (διοργάνωση εκθέσεων, διεξαγωγή έρευνας, εκδοτική παραγωγή, θεσμοθέτηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και ίδρυση εμπορικών καταστημάτων) και οι οποίες συνεχώς πολλαπλασιάζονται 30

31 η αναγκαιότητα εξεύρεσης πόρων για την υποστήριξη όλων αυτών των δραστηριοτήτων, που σε αρκετές περιπτώσεις οξύνεται λόγω της συρρίκνωσης των κρατικών επιχορηγήσεων ο εντεινόμενος ανταγωνισμός που προέρχεται όχι μόνο από μουσεία και αντίστοιχες πολιτιστικές οργανώσεις, αλλά από κάθε οργάνωση που στοχεύει στον ελεύθερο χρόνο των καταναλωτών και η αναγκαιότητα ουσιαστικής κατανόησης των αντιλήψεων και των προσδοκιών του κοινού, που δεν είναι καθόλου ομοιογενές, όπως θεωρούνταν στο παρελθόν. Οι ανωτέρω επισημάνσεις που διαμορφώνουν και το πλαίσιο εντός του οποίου καλείται να κινηθεί το μουσείο του σήμερα, θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη και κατά τη διαχείριση της επικοινωνίας των μουσείων, δηλαδή κατά την εκτέλεση οποιασδήποτε ενέργειας αποσκοπεί στη μετάδοση μηνυμάτων που εκπέμπονται από το μουσείο προς το εκάστοτε στοχευόμενο ακροατήριο. Προκύπτει, λοιπόν, η ανάγκη να αντιμετωπίζουμε κάθε επικοινωνιακό ενέργημα ως ενέργεια μανατζμεντ και μάρκετινγκ και αντιστρόφως, προκειμένου να επιτύχουμε τα βέλτιστα αποτελέσματα, όσον αφορά στον επηρεασμό της συμπεριφοράς του κοινού στο οποίο απευθύνεται ένα μουσείο. 31

32 ΤΟ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ Στις μέρες μας ο εκπαιδευτικός αλλά και καθοδηγητικός ρόλος των μουσείων διευρύνεται μιας και αυτό είναι που ωφελεί τους επισκέπτες τους περισσότερο από ότι η παρουσίαση, η συλλογή και η έρευνα που πραγματοποιείται μέσα σε τέτοιου είδους ιδρύματα (Ames, 1988). Η New Century Commission αναγνωρίζει το σημαντικό εκπαιδευτικό ρόλο των Μουσείων και εξασφαλίζει την αλληλεπίδραση της μάθησης με τις μουσειακές δραστηριότητες (Bierbaum, 1988). Όμως, ακόμη και τα ερευνητικά προσανατολισμένα μουσειακά ιδρύματα νιώθουν την πίεση για μια πιο εκπαιδευτικά προσανατολισμένη έμφαση (Ramey-Gassert, 1994). Οπωσδήποτε, σήμερα ο ρόλος του μουσείου ως σχολείου είναι αναμφισβήτητα αναγνωρισμένος. Οι ενέργειες διαχείρισης ενός μουσειακού ιδρύματος που στόχο έχει την προώθηση του εκπαιδευτικού του ρόλου διαφέρουν από αυτές που απευθύνονται σε ένα παθητικό μουσείο που απλά λειτουργεί σαν χώρος παράθεσης εκθεμάτων. Το είδος του κοινού που μπορεί να επισκεφτεί ένα μουσειακό ίδρυμα που διαθέτει εκπαιδευτικά προγράμματα και αλληλεπιδραστικές δραστηριότητες είναι κυρίως σχολικοί πληθυσμοί. Γι αυτό κανένα μουσείο που σέβεται τον εαυτό του δεν μπορεί να στερηθεί την ύπαρξη ενός οργανωμένου εκπαιδευτικού προγράμματος. Κανένα Μουσαίο με εκπαιδευτικά προγράμματα δεν μπορεί να αγνοήσει το παιδί και την ανάγκη της μάθησης του στην δημιουργία, στην ιστορία της και στα μυστικά της. 32

33 ΤΟ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Το μουσείο εμπεριέχει τη λειτουργία της επικοινωνίας και της διάδοσης της γνώσης για τα αντικείμενα στο ευρύ κοινό. Πράγματι, τις τελευταίες δεκαετίες όλο και περισσότερα μουσεία ενδιαφέρονται για το κοινό που τα επισκέπτεται και φροντίζουν η επίσκεψη να είναι μια ευχάριστη, αλλά και εκπαιδευτική εμπειρία. Το κλειδί της προσέγγισης του κοινού είναι η επικοινωνία της πληροφορίας. Σειρά ερευνών σχετικά με τα ενδιαφέροντα των επισκεπτών, έδειξαν ότι οι επισκέπτες θεωρούν την πληροφορία σημαντική για την εκτίμηση των μουσειακών αντικειμένων γενικά. Χωρίς αυτή την πληροφορία, οι επισκέπτες στερούνται το απαραίτητο πλαίσιο για την κατανόηση των μουσειακών αντικειμένων και συνεπώς δεν μπορούν να συνδεθούν με το αντικείμενο1. Στο πλαίσιο αυτό, σημαντικό ρόλο καλούνται να παίξουν οι νέες τεχνολογίες της πληροφορικής και των επικοινωνιών. Οι τεχνολογίες αυτές προσφέρουν νέες δυνατότητες τόσο όσο αφορά την ψηφιακή τεκμηρίωση των μουσειακών αντικειμένων και την ηλεκτρονική διαχείριση των συλλογών του μουσείου, όσο και την ερμηνεία και παρουσίασή τους στο κοινό. Η ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών (π.χ., γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών, πολυμέσα), προεκτείνουν σημαντικά τις παραδοσιακές διαδικασίες καταγραφής και ερμηνείας των μουσειακών «αντικειμένων», ενώ η χρήση σύγχρονων πληροφοριακών συστημάτων για τη διαχείριση των συλλογών (collection management systems), αυξάνουν σημαντικά τις ικανότητες αποθήκευσης, αναζήτησης, ανάλυσης και διάδοσης πληροφοριών όχι μόνο για τις συλλογές, αλλά και για τις εκθέσεις, εκδηλώσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, κ.λπ.. Με τον τρόπο αυτό αποτελούν βασικό μέσο για την ικανοποίηση των αναγκών έρευνας, εκπαίδευσης, δημοσίων σχέσεων και διοίκησης του μουσείου. Επιπλέον, η ολοένα αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου σαν ένα ανοιχτό περιβάλλον αμφίδρομης επικοινωνίας με το κοινό προσφέρει νέες δυνατότητες προβολής των δραστηριοτήτων των μουσείων και προσέλκυσης νέων 33

34 επισκεπτών, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό ένα νέο τρόπο της μουσειακής επικοινωνίας, αυτόν του «εικονικού» μουσείου ή «κυβερνομουσείου». Το ενδιαφέρον της ενότητας αυτής συγκεντρώθηκε στους τρόπους, με τους οποίους οι νέες τεχνολογίες μπορούν να παρέμβουν στους τομείς της καταγραφής, διαχείρισης, ανάλυσης και αξιοποίησης της μουσειακής πληροφορίας. Συγκεκριμένα, εξετάστηκε ο ρόλος των ψηφιακών τεχνολογιών στο πλαίσιο της τεκμηρίωσης και καταγραφής μνημείων και εκθέσεων. Ιδιαίτερη σημασία αποδόθηκε στο ρόλο των πολυμεσικών καταγραφών για την τεκμηρίωση της σύγχρονης τέχνης. Η σημασία των πολυμεσικών καταγραφών γίνεται ακόμα εντονότερη αν σκεφτεί κανείς ότι πολλές φορές η καταγραφή τελικά αποτελεί και το μόνο τεκμήριο ενός σύγχρονου έργου τέχνης αφού το ίδιο μπορεί να έχει βραχυπρόθεσμη ύπαρξη (π.χ. σαν μέρος μιας έκθεσης που «στήνεται» σε απόλυτη σχέση με κάποιο συγκεκριμένο χώρο και αναγκαστικά παύει να υπάρχει μετά το τέλος της έκθεσης). Η θεματική ενότητα Μουσείο και Εκπαίδευση εστιάζει στη χρήση των νέων τεχνολογιών στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του μουσείου, προσφέροντας νέους τρόπους ψυχαγωγία, παιχνιδιού και συνεργασίας. Στην Ελλάδα ο αριθμός των μουσείων που προσφέρει τέτοια προγράμματα μεγαλώνει συνεχώς, όπως επίσης μεγαλώνει και ο αριθμός των σχολείων που επιζητούν να συμμετέχουν στα προγράμματα αυτά, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο ενεργά. Ακόμη και στην παραδοσιακή τους μορφή, η τέχνη και πολιτισμός ανακάλυψαν το Ίντερνετ, την ψηφιοποίηση, την δυνατότητα της ψηφιακής προφύλαξης και διατήρησης, την δυνατότητα της παγκόσμιας προβολής, της on line παρουσίασης, αποδοχής επισκεπτών, πώλησης είτε των ίδιων των αντικειμένων τέχνης, είτε αντιγράφων και φωτογραφιών τους, καθώς και άλλες δυνατότητες οι οποίες γεννήθηκαν μαζί με την είσοδο και την σύζευξη των ΤΠΕ με τον χώρο της τέχνης και του πολιτισμού. 34

35 ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ Η ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ ΚΑΙ Η ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΟΥΣ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Οι λόγοι που οδηγούν σήμερα τους πολιτιστικούς οργανισμούς στην ψηφιοποίηση και στη συνέχεια στην αξιοποίηση του πολιτισμικού αποθέματος ως πηγή για την παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών και πολυμεσικών εφαρμογών θα πρέπει να αναζητηθούν: (α) γενικότερα στις συντελούμενες αλλαγές και εξελίξεις στις σύγχρονες κοινωνίες που έχουν διευρύνει σημαντικά την παραγωγή προϊόντων και την ανάπτυξη υπηρεσιών πληροφόρησης, ενημέρωσης, μάθησης, εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας, (β) στην ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας που έχει διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό τη διαχείριση και ανταλλαγή δεδομένων και πληροφοριών σε ψηφιακή μορφή, (γ) στις τάσεις που διαμορφώνονται στον τομέα διατήρησης και παραγωγής του πολιτισμού και οι οποίες επηρεάζουν τον ρόλο και τη λειτουργία των πολιτιστικών οργανισμών: διευρύνεται και διαφοροποιείται το «κοινό» στο οποίο απευθύνονται, ο πολιτισμός και οι πολιτιστικού περιεχομένου δραστηριότητες έχουν αποκτήσει ευρύτερη και μαζικότερη απήχηση στο πλαίσιο του «ελεύθερου χρόνου» και της «βιομηχανίας της ψυχαγωγίας και του τουρισμού», η τεχνολογία και τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας παίζουν καθοριστικό ρόλο στην παραγωγή και προβολή του σύγχρονου πολιτιστικού προϊόντος. Κατά συνέπεια, οι παραδοσιακοί πολιτιστικοί οργανισμοί μετατοπίζονται σταδιακά σε νέα πεδία δραστηριότητας, μετεξελίσσονται σε φορείς με πολλαπλή δράση πέρα από τις παραδοσιακές λειτουργίες 35

36 συντήρησης, διατήρησης πολιτισμικών τεκμηρίων και οργάνωσης μόνιμων και περιοδικών εκθέσεων, συμμετέχουν στην πολιτιστική δημιουργία και επιχειρούν με τη χρήση των νέων μέσων προσφέροντας ελκυστικές υπηρεσίες. Την μετεξέλιξη των πολιτιστικών οργανισμών σε σύγχρονους χώρους πολιτισμού, δημιουργίας και παροχής υπηρεσιών καλούνται να υποστηρίξουν οι διαδικτυακοί κόμβοι και οι άλλες ηλεκτρονικές εφαρμογές. 36

37 ΤΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ Προκειμένου να εντάξουμε τη μελέτη περίπτωσης που θα ακολουθήσει σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ούτως ώστε να έχουμε μια πλήρη εικόνα της υφιστάμενης κατάστασης, οφείλουμε να παρουσιάσουμε αρχικά τις διεθνείς εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στο πεδίο του πολιτισμού, τη στρατηγική που εφαρμόζεται στον εν λόγω τομέα στη χώρα μας, αλλά και την πολιτιστική συμπεριφορά των Ελλήνων. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ Στη διεθνή πολιτιστική σκηνή οι κυριότερες εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα συνδέονται με φαινόμενα όπως η παγκοσμιοποίηση και η κατάργηση των συνόρων. Στην εποχή μας έχει συντελεστεί η μετάβαση από τη μία κουλτούρα σε πολλές κουλτούρες ή από την παγκόσμια κουλτούρα σε πολλές μικροκουλτούρες, καθεμιά από τις οποίες συχνά ανταγωνιστική και εχθρική προς τις άλλες (Streeten, 2000). Επιπρόσθετα, στο πολιτιστικό στερέωμα κυριαρχεί ο εκδημοκρατισμός της τέχνης που πρεσβεύει την αυξημένη συμμετοχή ατόμων και ομάδων στην παραγωγή και κατανάλωση της τέχνης, ώστε αυτή να μην αποτελεί υπόθεση μια περιορισμένης εκλεπτυσμένης ελίτ, αλλά ενός ευρύτατου κοινωνικού συνόλου. Ταυτόχρονα, ολοκληρώνεται η ανάπτυξη του απαιτούμενου πλαισίου για τη μετάβαση σε ένα υπόδειγμα πολιτιστικού ηλεκτρονικού επιχειρείν (Cultural e- business model) (Mulrenin, 2002). Με το συγκεκριμένο πρότυπο καθίσταται εφικτή η αναδιάρθρωση της λειτουργίας μιας πολιτισμικής οργάνωσης και η δικτύωσή της με μια πληθώρα άλλων οργανώσεων. Πρωταρχικής σημασίας κίνηση για την αξιοποίηση των διευρυμένων δυνατοτήτων που παρουσιάζονται θεωρείται η ανάπτυξη της λογικής της δικτύωσης, καθώς τα δίκτυα αποτελούν και θα αποτελούν το συστατικό των 37

38 οργανώσεων (Castells, 1996). Η ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών πληροφορίας και επικοινωνίας (Information & Communication Technology) στις πρακτικές μιας πολιτιστικής οργάνωσης, επιτείνει την ανάγκη για αναδιοργάνωση της υφιστάμενης εσωτερικής δομής, των εργασιακών ροών και των εξωτερικών σχέσεων (Mulnrenin,. 2002) 38

39 ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΝΟΜΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Σύμφωνα με το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Πολιτισμός του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης , η συνολική αναπτυξιακή στρατηγική για τον τομέα του πολιτισμού κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο επιδιώκει αφενός την προστασία - ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και την ανάπτυξη του Σύγχρονου Πολιτισμού, αφετέρου την ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη τόσο στους όρους προσφοράς, όσο και στη ζήτηση πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών, λαμβανομένων υπ όψη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και αναγκών. Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, η στρατηγική στον τομέα του πολιτισμού που εναρμονίζεται με τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις υπαγορεύει πέραν της διάσωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς, τη διευκόλυνση και προώθηση της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας, αίροντας τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των περιοχών με αναπτυγμένη πολιτιστική ζωή και μη και επιδιώκοντας την ισορροπημένη πολιτιστική αναβάθμιση σε όλη την επικράτεια. Ιδιαίτερης μνείας τυγχάνουν η αναβάθμιση του προσφερόμενου από τη χώρα μας τουριστικού προϊόντος και η συνολική πολιτιστική ανάπτυξη, που σχετίζονται με την ανάδειξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού καθώς επίσης οι δράσεις που στοχεύουν στην αύξηση της ελκυστικότητας και συνακόλουθα της επισκεψιμότητας αρχαιολογικών χώρων και μουσείων. Πέραν αυτού, αναφέρεται η ανάγκη για ενίσχυση της δικτύωσης μεταξύ των πολιτιστικών οργανώσεων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο με απώτερο σκοπό την ανταλλαγή εμπειριών και την προώθηση καλών πρακτικών, ενώ τονίζεται και η σύμφωνη με το δημοκρατικό πνεύμα παροχή ίσων ευκαιριών ως προς την πρόσβαση στα πολιτιστικά αγαθά. Σύμφωνα με τον ορισμό που δόθηκε από το LORD Cultural Resources Planning & Management Inc. (Strategic Directions for Ontario s Cultural Tourism Product Main Report, Toronto 1993), με τον όρο Πολιτιστικός Τουρισμός (Cultural Tourism) εννοούμε κάθε επίσκεψη ατόμων που δεν ανήκουν στην κοινότητα υποδοχής (Host Community),η οποία υποκινείται εξ ολοκλήρου ή 39