ιάβρωση και ανάπτυξη µοντέλων διάβρωσης στην Ευρώπη Περιστέρα Κουράκλη και Παναγιώτης Στεφανίδης ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Transcript

1 ιάβρωση και ανάπτυξη µοντέλων διάβρωσης στην Ευρώπη Περιστέρα Κουράκλη και Παναγιώτης Στεφανίδης Εργαστήριο ιευθέτησης Ορεινών Υδάτων, Σχολή ασολογίας & Φυσ. Περ/ντος, ΑΠΘ τηλ , φαξ , ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η διάβρωση του εδάφους είναι ένα πολύ σηµαντικό χειµαρρικό φαινόµενο που εξελίσσεται µε αρκετά πιο έντονους ρυθµούς στις ορεινές περιοχές σε σχέση µε τις πεδινές. Ο κύριος παράγοντας που δηµιουργεί τη διάβρωση είναι τα ρέοντα ύδατα. Η διάβρωση διακρίνεται σε διάφορες µορφές, ανάλογα µε το σηµείο της επιφάνειας του εδάφους που εξελίσσεται, καθώς και ανάλογα µε την έντασή της. Η ανάπτυξη µοντέλων σχετικά µε την εκτίµηση και την πρόβλεψη του φαινοµένου της διάβρωσης του εδάφους είναι πλούσια και συνεχής. Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να συγκεντρώσει και να αξιολογήσει τα αναπτυχθέντα µοντέλα στην Ευρώπη τις τελευταίες δυο δεκαετίες ώστε να βοηθήσει µελλοντικές έρευνες. Συµπερασµατικά από την εφαρµογή των µοντέλων στην Ευρώπη προκύπτει ότι στην πλειοψηφία τους αυτά αναπτύσσονται σε περιοχές γεωργικών καλλιεργειών ή σε µικρές λεκάνες απορροής, στα οποία λαµβάνουν χώρα έντονες διεργασίες κατά τη διάρκεια µιας ραγδαίας βροχόπτωσης. Σε µια µεγάλη όµως λεκάνη απορροής, τα µοντέλα οφείλουν να συµπεριλάβουν και άλλους παράγοντες, όπως τη µεταφορά φερτών υλών από τον υδροκρίτη στην κοίτη απόθεσης µέσω της κεντρικής κοίτης και τη µακροχρόνια µεταφορά φερτών υλών από τη λεκάνη απορροής στο υδρογραφικό δίκτυο κλπ. υστυχώς, οι παράγοντες αυτοί δεν ενσωµατώνονται στα µοντέλα, πλην κάποιων εξαιρέσεων. Στον παραπάνω λόγο (ιδιαίτερα στη λεκάνη της Μεσόγειου) είναι πιθανόν να οφείλεται η εκτίµηση από τα µοντέλα, εικόνων έντονου κινδύνου διάβρωσης. Erosion and development of erosion models in Europe Peristera Kourakli and Panagiotis Stefanidis Laboratory of Mountainous Water Management & Control, Faculty of Forestry & Natural Environment, A.U.Th. Tel , Fax , ABSTRACT Soil erosion is a very important torrential phenomenon develops much more hectic in the mountainous areas compared to lowlands. The main factor that creates erosion is flowing waters. Erosion is distinguished in various forms, depending on the point of origin or depending on the degree of intensity. The modeling of surveys and the prediction of soil erosion are rich and continuous. The purpose of this paper is to gather and evaluate the developed erosion models in Europe over the past two decades so to support future research. In conclusion, most erosion models in Europe are developed for agricultural areas or for small basins, where intense processes are taking place during a rapid precipitation. In a large basin, however, models must include other factors as well, such as the sediment transfer from the watershed to the central deposition bed or the long-term sediment transport from the basin to the drainage network. Unfortunately, these factors often are not integrated in the models. Probably this is why (especially in the Mediterranean Region) most of the erosion models conclude severe erosion risk to many areas. 1

2 1. Εισαγωγή Η διάβρωση του εδάφους είναι ένα πολύ σηµαντικό χειµαρρικό φαινόµενο που εξελίσσεται µε αρκετά πιο έντονους ρυθµούς στις ορεινές περιοχές σε σχέση µε τις πεδινές. Ο κύριος παράγοντας που δηµιουργεί τη διάβρωση είναι τα ρέοντα ύδατα. Ο Κωτούλας [111] προσδιόρισε τις διάφορες διεργασίες της διάβρωσης ως: Ως γενική διάβρωση (υπό ευρεία έννοια) ορεινής λεκάνης απορροής ή µιας έκτασης (erosion) χαρακτηρίζεται η διαδικασία της απαγωγής από τα όµβρια ύδατα στερεών υλικών που έχουν παραχθεί µε οποιονδήποτε τρόπο (δηλ. µε τη δράση κάθε χειµαρρικού φαινόµενου) στην επιφάνειά τους, της µεταφοράς και της απόθεσης των υλικών αυτών εκτός της λεκάνης ή της έκτασης. Συνήθως εκφράζεται σε t/year ή m3/year ή και σε m 3 /km 2,year. ιάβρωση (υπό τη στενή έννοια) ή ειδική διάβρωση είναι η απόσπαση και µετακίνηση τεµαχιδίων του στερεού φλοιού της γης λόγω της κρουστικής, διαλυτικής, καταθρυπτικής και συρτικής ενέργειας των οµβρίων υδάτων. Υπό την έννοια αυτή, η διάβρωση εµφανίζεται στις ορεινές λεκάνες απορροής και στις κοίτες των χειµαρρικών ρευµάτων. Η διάβρωση διακρίνεται σε διάφορες κατηγορίες είτε σε σχέση µε τη σηµείο που εξελίσσεται το φαινόµενο (επίγεια, ενδόγεια και υπόγεια διάβρωση), είτε σε σχέση µε τη µορφή της (επιφανειακή/sheet, αυλακωτή/rill, χαραδρωτική/gully, φαραγγωτή και πρανική διάβρωση). Οι διάφορες µορφές διάβρωσης έχουν µελετηθεί εκτενώς σε πολλές περιοχές, γιατί συνδέονται µε χειµαρρικά φαινόµενα παραγωγής φερτών υλικών, τα οποία µπορούν να αντιµετωπιστούν ικανοποιητικά µε κατάλληλους χειρισµούς. Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να συγκεντρώσει και να αξιολογήσει τα αναπτυχθέντα µοντέλα διάβρωσης τις τελευταίες δυο δεκαετίες στην Ευρώπη ώστε να βοηθήσει τις µελλοντικές έρευνες, αλλά και την αντιµετώπιση του φαινόµενου στην Ελλάδα. 2. Μοντελοποιώντας τη διάβρωση Η εκτίµηση της διάβρωσης µε εργασίες υπαίθρου είναι µια χρονοβόρα διαδικασία που δύσκολα µπορεί να καλύψει το σύνολο µιας ορεινής λεκάνης απορροής, αλλά περιορίζεται σε συγκεκριµένες πειραµατικές επιφάνειες της λεκάνης [84, 87, 92, 98, 109]. Παράδειγµα οι Martinez - Casanovas et al. [64] που ερεύνησαν τη διακίνηση των φερτών υλών και την αντίστοιχη υποβάθµιση των γεωργικών εκτάσεων εξαιτίας έντονων βροχοπτώσεων, εφαρµόζοντας την εξής πρωτότυπη διαδικασία: η εξεταζόµενη επιφάνεια χαρτογραφήθηκε πριν και µετά τις βροχοπτώσεις µε τη βοήθεια τοπογραφικών οργάνων υψηλής ακριβείας. Τα δεδοµένα µετατράπηκαν σε µεγάλης κλίµακας τρισδιάστατα µοντέλα εδάφους τα οποία στη συνεχεία συγκρίθηκαν µεταξύ τους. Ένα ακόµη παράδειγµα είναι αυτό των Verstraeten and Poesen [99] οι οποίοι, προκειµένου να ερευνήσουν την υποβάθµιση µικρών λεκανών απορροής του Βελγίου, παρακολουθούσαν ετησίως 21 δεξαµενές συγκράτησης φερτών υλών σε κεντρικές κοίτες για τρία χρόνια. Τα αποτελέσµατα της έρευνας θεωρήθηκαν αξιόπιστα, αλλά αποδείχθηκε ότι ήταν χρονοβόρα και απαιτητική έρευνα από άποψη ανθρώπινων πόρων και κόστους. Γι αυτούς ακριβώς τους λόγους και η ανάπτυξη µοντέλων σχετικά µε την πρόβλεψη της διάβρωσης και της υποβάθµισης του εδάφους είναι πλούσια και συνεχής, ιδιαίτερα τις τελευταίες δυο δεκαετίες. Τα περισσότερα µοντέλα αναφέρονται σε περιοχές γεωργικών καλλιεργειών ή σε µικρές λεκάνες απορροής, στα οποία λαµβάνουν χώρα έντονες διεργασίες κατά τη διάρκεια µιας ραγδαίας βροχόπτωσης (πχ. χειµαρρώδης απορροή υδάτων, απόσπαση εδάφους, επιφανειακή διάβρωση, κλπ.). Σε µια µεγάλη όµως λεκάνη απορροής, τα µοντέλα οφείλουν να συµπεριλάβουν: τη µεταφορά φερτών υλών από τον υδροκρίτη στην κοίτη απόθεσης µέσω της κεντρικής κοίτης και των δευτερευουσών κοιτών, τη µακροχρόνια µεταφορά φερτών υλών από τη λεκάνη απορροής και την κοίτη απόθεσης στο υδρογραφικό δίκτυο, τη διάβρωση της κοίτης του ίδιου του υδρογραφικού δικτύου και τη διαδικασία της 2

3 µεταφοράς και απόθεσης φερτών υλών, συνήθως για µεγάλες χρονικές περιόδους, µέσα στο υδρογραφικό δίκτυο. Γενικά, τα µοντέλα πρόβλεψης της διάβρωσης που έχουν αναπτυχθεί µέχρι σήµερα δίνουν έµφαση στη φυσική διεργασία της παραγωγής και µεταφοράς φερτών υλών από εσωτερικές περιοχές της λεκάνης απορροής, χωρίς να συνεκτιµούν τη διάβρωση που προέρχεται από ρύακες, χειµάρρους ή ποταµούς [13]. Ο Χρυσάνθου [36] υποστηρίζει ότι µόλις το 20% των φερτών υλών προέρχεται από τη διάβρωση κοίτης και πρανών,ενώ το 80% από την υπόλοιπη επιφάνεια της λεκάνης απορροής. Επιπρόσθετα, τα περισσότερα µοντέλα ποσοτικοποιούν την παραγωγή φερτών υλών, αλλά δε λαµβάνουν υπόψη το ποσοστό αυτών που αποτίθεται στη λεκάνη απορροής. Οι Osterkamp και Toy [74] παρατήρησαν ότι, όταν η λεκάνη απορροής έχει έκταση µικρότερη των 20km 2, τα φερτά υλικά αποθέτονται µέσα στους χειµάρρους και ρύακες. Στις µεγαλύτερες λεκάνες απορροής, επιπλέον, αποθέτονται στους πρόπoδες των βουνών ή λόφων και στο χαµηλό τµήµα του χειµαρρικού χώρου. Οι περισσότεροι ερευνητές θεωρούν ότι η διάβρωση και η υποβάθµιση των ορεινών λεκανών είναι διεργασίες που εξαρτώνται από το κλίµα, το ανάγλυφο, το γεωλογικό υπόστρωµα, το έδαφος και τη βλάστηση [8, 14, 24, 25, 28, 50, 52, 53, 58, 70, 72, 77, 81, 85, 91, 93, 95, 104, 110, 111, 113, 116, 118]. Υπάρχουν όµως ερευνητές που δίνουν υψηλότερη βαρύτητα σε κάποιους από τους παραπάνω παράγοντες σε σχέση µε τους υπόλοιπους. Αρκετές έρευνες θεωρούν ότι το κλίµα και το ανάγλυφο είναι οι παράγοντες κλειδιά στην εκτίµηση της διάβρωσης [17, 26, 32, 57, 73, 102]. Άλλες πάλι αναφέρουν ότι οι καθοριστικοί παράγοντες είναι η τοπογραφία και το γεωλογικό υπόστρωµα [16, 41, 51, 88]. Τέλος, υπάρχει και η άποψη ότι η βλάστηση είναι το αποτέλεσµα των υπόλοιπων παραγόντων, οπότε ή την αποκλείουν τελείως από το µοντέλο τους [1, 3, 10, 56, 61] ή αντίθετα ασχολούνται αποκλειστικά µε τη κάλυψη γης για να εκτιµήσουν τη διάβρωση [7, 18, 33, 34]. Σε εκτεταµένη µελέτη της διάβρωσης στη Μεγάλη Βρετανία, στις αρχές της δεκαετίας του 80, µε τη χρήση αεροφωτογραφιών που συνδυάστηκαν µε εργασίες υπαίθρου, βρέθηκε ότι σε περιοχές που η κάλυψη του εδάφους από βλάστηση δεν περιλάµβανε φυτά µε βαθύ ριζικό σύστηµα (πχ. σε βοσκότοπους και γεωργικές καλλιέργειες), ενώ επιπλέον υπήρχε ασταθές γεωλογικό υπόστρωµα, η διάβρωση ήταν σηµαντική [22]. Ο Harrisson [32] απέδειξε ότι όταν τα κατακρηµνίσµατα ξεπερνούν τα 360 mm/year σε µικρές λεκάνες απορροής, περιορίζεται σηµαντικά η διάβρωση εξαιτίας της προστατευτικής επίδρασης της βλάστησης. Εντύπωση πάντως προκαλεί η αρνητική συσχέτιση στην Ισπανία όλων των προαναφερόµενων παραγόντων στις διεργασίες της διάβρωσης σε έρευνα των De Vente et al. [13]. Οι συγγραφείς αποδίδουν αυτή την αρνητική συσχέτιση σε κάποιον άλλο (άγνωστο) παράγοντα που χρήζει διερεύνησης. Ίσως αυτός ο καθοριστικός παράγοντας να είναι οι έντονες ή οι λανθασµένες χρήσεις και πρακτικές της γης [15, 37, 46, 49, 60, 73, 75, 76, 89, 92, 108]. Σχήµα 1. Σύγκριση των µοντέλων διάβρωσης [12]. 3

4 Τα µοντέλα διάβρωσης ή υποβάθµισης διακρίνονται, ανάλογα µε τον τύπο των µεταβλητών που συµπεριλαµβάνουν, σε τέσσερις κατηγορίες: στηριζόµενα σε αρχές φυσικής, στοχαστικά (εµπειρικά), προσδιοριστικά (αναλυτικά) και ηµι-ποσοτικά. Ο διαχωρισµός µε βάση τις µεταβλητές επιτρέπει στους χρήστες να σχεδιάσουν γρήγορα και µε ακρίβεια τη διαδικασία εφαρµογής του µοντέλου. Η διάκριση αυτή παρουσιάζεται στο σχήµα Τα δηµοφιλέστερα µοντέλα διάβρωσης Με αφορµή δυο διεθνείς συναντήσεις στην Οξφόρδη το 1995 και 1997 µε θέµα «Κλιµατικές αλλαγές: µοντελοποιώντας την εδαφική διάβρωση εξαιτίας της επίδρασης του νερού» υπολογίστηκαν όλα τα δηµοφιλή µοντέλα της εποχής (USLE, CREAMS, WEPP, EUROSEM, AGNPS, EROSION3D, KINEROS2, MEDRUSH, κλπ.) στις ίδιες περιοχές, ενώ κατόπιν εξετάστηκε η πραγµατική διάβρωση στις περιοχές εφαρµογής αυτών µε την πραγµατοποίηση εργασιών υπαίθρου. Στις συναντήσεις λοιπόν διαπιστώθηκαν ότι: Κατ αρχήν, όσο µεγαλύτερη ακρίβεια υπήρχε στον υπολογισµό των αρχικών παραγόντων των µοντέλων, τόσο καλύτερα τελικά αποτελέσµατα έδιναν τα ίδια τα µοντέλα. Αποδείχθηκε ότι η συνολική διακίνηση των υλικών µιας λεκάνης απορροής ήταν ευκολότερο να εκτιµηθεί σε σχέση µε τη µέγιστη. Γενικά, όµως, τα µοντέλα που στηρίζονται σε ακραία φαινόµενα µπορούν αντίστοιχα να υπολογίσουν µε µεγαλύτερη ακρίβεια τη µέγιστη υποβάθµιση. Επίσης, παρόλο που είναι σηµαντικό να απεικονίζονται τα αποτελέσµατα πάνω σε χάρτη, φαίνεται ότι η κλίµακα αυτού του χάρτη δεν επηρεάζει την ποιότητα του µοντέλου. Τέλος, αν η εφαρµογή ενός µοντέλου είναι εκτός των αρχικών προδιαγραφών του, τότε τα αποτελέσµατά του δεν είναι ικανοποιητικά [38]. Στο ίδιο συµπέρασµα καταλήγουν ο Evans [22] και οι De Vente και Poesen [12] υπογραµµίζοντας ότι η ακρίβεια των µοντέλων καθορίζεται αποκλειστικά από τα διαθέσιµα δεδοµένα και ότι οι χρήστες τους θα πρέπει να έχουν ήδη επιλέξει το µοντέλο πριν από τη συλλογή των πρωτογενών τους στοιχείων. Ειδικά για την περίπτωση της Μεσογείου, που είναι ιδιαιτέρα ευάλωτη σε διεργασίες διάβρωσης, οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι τα µοντέλα θα πρέπει να λαµβάνουν υπόψη τους την ακανόνιστη δίαιτα των υδάτων στους χειµάρρους, τις έντονες πληµµυρικές παροχές και την ανισοµερή κατανοµή των βροχοπτώσεων στη διάρκεια του έτους. Οι περιγραφές των σηµαντικότερων µοντέλων πρόβλεψης της διάβρωσης και της υποβάθµισης που έχουν αναπτυχθεί παγκοσµίως παρατίθενται παρακάτω: Μοντέλο της Χηµικής, Απορροής και ιάβρωσης Γεωργικών Συστηµάτων (Chemical, Runoff and Erosion from Agricultural Systems/ CREAM): Αξιολογεί τις γεωργικές πρακτικές αναφορικά µε τη µεταφορά ρυπογόνων ουσιών του εδάφους εξαιτίας της επιφανειακής απορροής υδάτων και του εδαφικού ύδατος που διακινείται µέσω του ριζικού συστήµατος. Βασίζεται στις αρχές της φυσικής. Παρόλο που το CREAM είναι ένα µοντέλο µεταφοράς ρύπων, επειδή αυτοί συνήθως αποθηκεύονται στις φερτές ύλες, θεωρείται και µοντέλο διάβρωσης [103]. Πρόγραµµα Πρόβλεψης της Υδατικής ιάβρωσης (Water Erosion Prediction Project/ WEPP): Βασίζεται κυρίως στις αρχές της φυσικής για την επίδραση της σταγόνας κατά τη διάρκεια µιας βροχής, την απόσπαση του εδάφους σε χειµάρρους και στην επιφάνεια ανάµεσά τους. Βασίζεται ακόµη στις αρχές της υδραυλικής πάνω στην επιφανειακή απορροή υδάτων και της στερεοµεταφοράς. Οι µεταβλητές που εξετάζει είναι το κλίµα, η υδατική διείσδυση στο έδαφος, η υδατική ισορροπία, η αύξηση φυτών και η αποσύνθεση, οι γεωργικές καλλιέργειες και πρακτικές, η επιφανειακή απορροή υδάτων, η απόθεση και η µεταφορά των φερτών υλών στις διάφορες εποχές του έτους [5, 86]. Τα µοντέλα CREAM και WEPP συµπεριλαµβάνουν µεταβλητές εκτίµησης της απόθεσης υλικών, όταν η ποσότητα των φερτών υλών που διαβρώνεται ξεπερνά την ικανότητα µεταφοράς στερεών της επιφανειακής απορροής υδάτων. Λόγω της πολυπλοκότητας των 4

5 πρωτογενών τους δεδοµένων, συνήθως εφαρµόζονται ως το επίπεδο των πολύ µικρών λεκανών απορροής [23, 44, 81]. Ευρωπαϊκό Μοντέλο Εδαφικής ιάβρωσης (European Soil Erosion Model/ EUROSEM): Στηρίζεται στις αρχές της φυσικής και είναι προσαρµοσµένο στις συνθήκες της Κεντρικής Ευρώπης. Υπολογίζεται µε τη βοήθεια ακραίων χειµαρρικών φαινόµενων σε µικρές επιφάνειες ή πολύ µικρές λεκάνες απορροής προσοµοιώνοντας τον τρόπο που τα ύδατα και οι φερτές ύλες κινούνται πάνω στην επιφάνεια του εδάφους. Θεωρείται αρκετά απαιτητικό µοντέλο αναφορικά µε τα πρωτογενή του δεδοµένα, που δε δίνει πάντα ικανοποιητικά αποτελέσµατα [13, 27, 43]. Γεωργικό Μη σηµειακό Πρότυπο Μοντέλο (Agricultural Nonpoint Source/ AGNPS): Προσδιοριστικό µοντέλο που έχει ως στόχο την πρόβλεψη της ποσότητας και ποιότητας της επιφανειακής απορροής, αλλά και τη διακίνηση φερτών υλών και χηµικών ουσιών ως αποτέλεσµα γεωργικών πρακτικών. Βασίζεται σε ακραία φαινόµενα και έχει εφαρµοστεί σχεδόν αποκλειστικά στις Η.Π.Α., ενώ υπάρχουν λίγα παραδείγµατα από άλλες περιοχές της Γης, όπως είναι η Ιταλία και η Γερµανία. Το µοντέλο διαχωρίζει κάθε λεκάνη απορροής σε µικρότερες δοκιµαστικές επιφάνειες και τα πρωτογενή του δεδοµένα προέρχονται τόσο από χάρτες, όσο και από εργασίες υπαίθρου καθιστώντας το τελικά δύσχρηστο [31, 54, 82, 107]. Γενική Εξίσωση της Εδαφικής ιάβρωσης (Universal Soil Loss Equation/ USLE): Πρόκειται για το πιο διαδεδοµένο µοντέλο πρόβλεψης, το οποίο αναπτύχθηκε στις Η.Π.Α. µε τη βοήθεια δοκιµαστικών επιφανειών σε γεωργικές καλλιέργειες ήπιας κλίσης (ως 9%), από το 1932 ως το 1953, και εποµένως κατατάσσεται στα εµπειρικά µοντέλα [43, 81]. Εξετάζει τη συνεπίδραση του κλίµατος, του εδάφους, και του ανάγλυφου µε τη βλάστηση [115, 117]. Η Αναθεωρηµένη Γενική Εξίσωση της Εδαφικής ιάβρωσης (Revised Universal Soil Loss Equation/ RULSE) διατήρησε τη βασική µαθηµατική δοµή της ULSE, αλλά άλλαξε την τεχνολογία υπολογισµού της κάθε µεταβλητής εισάγοντας νέα δεδοµένα για συγκεκριµένες συνθήκες (πχ. για ακανόνιστες κλίσεις και κατάτµηση). Η αλλαγή αυτή µετακίνησε την ULSE από τα στοχαστικά (εµπειρικά) µοντέλα στα πιο προσδιοριστικά [19, 59, 66, 67, 68, 69, 71, 97, 115, 117]. Να επισηµανθεί ότι συχνή παρεξήγηση στην εκτίµηση της USLE είναι ο υπολογισµός της απόστασης από το εφαλτήριο της επιφανειακής απορροής των υδάτων µέχρι το σηµείο που ξεκινά η εναπόθεση των φερτών υλών ή µέχρι το σηµείο που η επιφανειακή απορροή εισέρχεται σε κανάλι µεγαλύτερο από αυτό της επιφανειακής διάβρωσης [44]. Οι Parson et al. [78] αναφέρουν ότι η εκτίµηση αυτή αναφέρεται σε δυναµικό διάβρωσης 22:1 επιφάνειας, το οποίο συνεπάγεται ότι, όταν εκτιµώνται η USLE ή η RUSLE σε µια µεγάλη έκταση, θα πρέπει πρώτα να διαχωριστεί αυτή σε 22 µικρότερες επιφάνειες και στη συνέχεια να υπολογιστεί σε καθεµιά ξεχωριστά. Πάντως, και τα δυο είναι υπολογισµένα σε µια συγκεκριµένη επιφάνεια µε συγκεκριµένες συνθήκες και δε µπορούν να µεταφερθούν αυτόµατα σε µια άλλη περιοχή που διαφέρει στο κλίµα, στην τοπογραφία, στη γεωλογία ή στην κάλυψη γης [44]. Το 1975 εισήχθη η Τροποποιηµένη Γενική Εξίσωση της Εδαφικής ιάβρωσης (Modified Universal Soil Loss Equation/ MRUSLE) η οποία µπορεί να προβλέψει την αναµενόµενη διάβρωση µετά την εκδήλωση ακραίων χειµαρρικών φαινόµενων σε λοφώδεις εκτάσεις [42, 44]. Οι ULSE, RUSLE και MRUSLE έχουν εφαρµοστεί κατά κόρον σε διάφορα µέρη της Γης παρά τους περιορισµούς εφαρµογής τους. Ενδεικτικά αναφέρονται οι Η.Π.Α. [39, 70, 90, 94, 101] η Κίνα [55], η Ινδία [38, 69], η Αυστραλία [21, 107], η Κένυα [65], η Ισπανία [11, 63], η Σερβία [4] και η Ελλάδα [35, 59, 105, 115, 117]. Μοντέλο υναµικού ιάβρωσης του Gavrilovic (Gavrilovic Erosion Potential Method): Ηµι ποσοτικό µοντέλο διάβρωσης και υποβάθµισης, το οποίο αναπτύχθηκε µετά από εργασίες υπαίθρου σε ορεινές λεκάνες απορροής του ποταµού Μαράβα της Σερβίας και οι οποίες ενισχύθηκαν µε εργαστηριακές εργασίες, προκειµένου να προσδιορίσει επακριβώς το εύρος τιµών κάθε µεταβλητής [29]. Αργότερα το µοντέλο έγινε πιο σύνθετο και 5

6 συµπεριέλαβε τροποποιήσεις για µικρές και µεγάλες λεκάνες απορροής ώστε να συνεκτιµηθούν τα φερτά υλικά που συγκρατούνται µέσα στη λεκάνη [40, 80, 106]. Θα µπορούσε κανείς να πει ότι ο Gavrilovic δηµιούργησε ένα ολιστικό µοντέλο που συνεκτιµά διάβρωση και υποβάθµιση σε µια ορεινή λεκάνη λαµβάνοντας υπόψη τα υλικά που αποθέτονται στο εσωτερικό της λεκάνης. Έχει ήδη εφαρµοστεί και σε άλλες χώρες πλην της Σερβίας [30], όπως Κροατία [79], Σλοβενία [106], Ελβετία, Ιταλία [24, 100], Γερµανία [9], Η.Π.Α., Αργεντινή [80], Π.Γ..Μ. [2], Βέλγιο [12] και Ελλάδα [20, 110, 111, 113]. Στις ελβετικές και ιταλικές Άλπεις [100] το µοντέλο θεωρήθηκε αξιόπιστο µε λογικά αποτελέσµατα ενώ συνυπολόγιζε τα φερτά υλικά που παράγονται µέσα στο υδρογραφικό δίκτυο και στο σύνολο της ορεινής λεκάνης απορροής [12, 48]. Αντίθετα, η επιβεβαίωση της εφαρµογής του Gavrilovic µε µεθόδους βαθυµετρίας στη λίµνη Como της Ιταλίας έδειξε ότι το µοντέλο του Gavrilovic υποεκτιµούσε σηµαντικά τα φερτά υλικά που είχαν εισέλθει στο εσωτερικό της λίµνης, γεγονός που αποδόθηκε σε κάποιο ακραίο χειµαρρικό φαινόµενο που είχε λάβει χώρα εκατοντάδες χρόνια πίσω [24]. Από την άλλη, η επιβεβαίωση της εφαρµογής στη Π.Γ..Μ. µε εργασίες υπαίθρου έδειξε ότι η προβλεπόµενη διάβρωση (χωρίς την τροποποίηση) που εκτιµούσε το µοντέλο υναµικού ιάβρωσης του Gavrilovic ήταν υπερεκτιµηµένη περίπου κατά 5 φορές σε σχέση µε την πραγµατικότητα [2]. Η ενσωµάτωση της τροποποίησης στο µοντέλο του Gavrilovic, όπως αυτό εφαρµόστηκε στη λεκάνη απορροής της τεχν. Λίµνης Πολύφύτου, Κοζάνη, έδειξε ότι οι οµαλότερες υπολεκάνες απορροής συγκρατούσαν στο εσωτερικό τους ως και 75% των παραγόµενων φερτών υλικών, ενώ αντίθετα οι υπολεκάνες µε τραχύ ανάγλυφο εφοδίαζαν τη λίµνη ως και 65% των παραγόµενων φερτών υλικών τους [110]. 4. Εφαρµόζοντας τα µοντέλα διάβρωσης στην Ευρώπη Από τα µεγαλύτερα ερευνητικά προγράµµατα µε αντικείµενο τον κίνδυνο της υποβάθµισης ήταν το CORINE το 1992 σε επίπεδο Ευρώπης και το MEDALUS σε επίπεδο Μεσογείου ( ). Το πρώτο συντονίστηκε από το Ινστιτούτο Εφαρµογών ιαστήµατος του Ευρωπαϊκού Ερευνητικού Κέντρου (Space Applications Institute of European Join Research Centre/ JRC) που εδρεύει στο Ispra της Ιταλίας και στηρίχθηκε µεταξύ άλλων σε δορυφορικές εικόνες µικρής ανάλυσης. Τα αποτελέσµατα του CORINE θεωρήθηκαν από πολλούς ερευνητές υπερβολικά [11, 45]. Στο MEDALUS συνεργάστηκαν ερευνητικά ιδρύµατα όλης της Ευρώπης µεταξύ των οποίων και το JRC. Για τις ανάγκες του προγράµµατος διεξήχθησαν εργασίες υπαίθρου που συνδυάστηκαν µε χαρτογραφικά δεδοµένα και αεροφωτογραφίες [6, 83, 96]. Στην Ελλάδα το MEDALUS επέλεξε ως πειραµατικές επιφάνειες γεωργικές περιοχές στα Πετράλωνα Θεσσαλονίκης, στα Σπάτα Αθηνών και στη Λέσβο [47, 62]. Τα συµπεράσµατα που προέκυψαν από όλες τις πειραµατικές επιφάνειες ανάχθηκαν στη συνέχεια σε επίπεδο χώρας (Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα) δίνοντας µια εικόνα έντονου κινδύνου υποβάθµισης της ευρωπαϊκής Μεσογείου [47, 62]. 5. Συµπεράσµατα Συνοψίζοντας θα µπορούσε να ειπωθεί ότι οι καθοριστικοί παράγοντες στην επιλογή του κατάλληλου µοντέλου πρόβλεψης διάβρωσης είναι να εκφράζει µια οµάδα περίπλοκων γεωµορφολογικών διεργασιών κατά τις οποίες τα φερτά υλικά καθίστανται διαθέσιµα για µεταφορά, αλλά και να προβλέπει την απόθεση των διαβρωµένων υλικών στις πεδινότερες περιοχές της λεκάνης απορροής, στην κεντρική κοίτη, καθώς και στις δευτερεύουσες κοίτες. Από την εφαρµογή των µοντέλων στην Ευρώπη προκύπτει ότι στην πλειοψηφία τους αναπτύσσονται σε περιοχές γεωργικών καλλιεργειών ή σε µικρές λεκάνες απορροής, στα οποία λαµβάνουν χώρα έντονες επιφανειακές διεργασίες κατά τη διάρκεια µιας ραγδαίας βροχόπτωσης. Σε µια µεγάλη όµως λεκάνη απορροής, τα µοντέλα οφείλουν να 6

7 συµπεριλάβουν και άλλους παράγοντες, όπως τη µεταφορά φερτών υλών από τον υδροκρίτη στην κοίτη απόθεσης µέσω της κεντρικής κοίτης, τη µακροχρόνια µεταφορά φερτών υλών από τη λεκάνη απορροής και την κοίτη απόθεσης στο υδρογραφικό δίκτυο, τη διάβρωση της κοίτης του ίδιου του υδρογραφικού δικτύου κλπ. υστυχώς, οι παράγοντες αυτοί δεν ενσωµατώνονται στα µοντέλα, πλην κάποιων εξαιρέσεων. Στον παραπάνω λόγο (ιδιαίτερα στη λεκάνη της Μεσόγειου) είναι πιθανών να οφείλεται η εκτίµηση από τα µοντέλα, εικόνων έντονου κινδύνου διάβρωσης. Βιβλιογραφία 1. Abel N. and M. Stocking (1987) A rapid method for assessing rates of soil erosion from rangelands: an example from Botswana, Journal of Range Management 40: Blinkov I., I. Mincev, B. Trendafilov, V. Jagev (2008) Contemporary approach for thw risk/ disaster management and prevention against natural hazards in mountainous/ forest regions Brochure of the Risk Management/ Disaster Management (RIMADIMA) Project (Interreg III B CADSES). 3. Borga M., G. Dalla Fontana and F. Cazorzi (2002) Analysis of topographic and climatic control on rainfall - triggered shallow landsliding using a quasi - dynamic wetness index, Journal of Hydrology 268: Braunovic S. (1997) Determination of rainfall factor for the region of Belgrade aiming at the application of USLE method in our conditions, Proceedings of the 3rd International Conference on the Development of Forestry and Wood Science/ Technology, 1. Servia Brazier R., J. Rowan, S. Anthony and P. Quinn (2001) "MIRSED" towards an MIR approach to modelling hillslope soil erosion at the national level, Catena 42: Brookes C., J. Hooke and J. Mant (2000) Modelling vegetation interactions with channel flow in river valleys of the Mediterranean region, Catena 40: Cyr L., F. Bonn and A. Pesant (1995) Vegetation indices derived from remote sensing for an estimation of soil protection against water erosion, Ecological Modelling 79: D' Angelo M., G. Enne, S. Madrau, L. Percich, F. Previtali, G. Pulina and C. Zucca (2000) Mitigating land degradation in Mediterranean agro-silvo-pastoral systems: a GIS-based approach, Catena 40: De Cesare G., N. Beyer Portner, J. Boillat and A. Scleiss (1998) Modelling of erosion and sedimentation based on field investigation in Alpine reservoirs of hydropower schemes, German Coastal Engineering Research Council, parallel session De Jong S., M. Paracchini, F. Bertolo, S. Folving, J. Megier and A. De Roo (1999) Regional assessment of soil erosion using the distributed model SEMMED and remotely sensed data, Catena 37: De la Rosa D., J. Moreno, F. Mayol and T. Bonson (2000) Assessment of soil erosion vulnerability in Western Europe and potential impact on crop productivity due to loss of soil depth using the ImpelERO model, Agriculture, Ecosystems and Environment 81: De Vente J. and J. Poesen Predicting soil erosion and sediment yield at the basin scale: Scale issue and semi-quantitative models. Earth - Science Reviews 71: De Vente J., J. Poesen, P. Bazzzoffi, A. Van Rompaey and G. Verstraeten (2006) Predicting catchment sediment yield in Mediterranean environments: the importance of sediment sources and connectivity in Italian drainage basins, Earth Surface Processes and Landforms 31: Del Barrio G. (2000) Surmodes: A surveillance system for assessing and monitoring of desertification, Project No. 902 at Expo 2000 Hanover. Available on Descroix L., D. Viramontes, M. Vauclin, J. Gonzalez Barrios and M. Esteves (2001) Influence of soil surface and vegetation on runoff and erosion in the Western Sierra Madre (Durango, Northwest Mexico), Catena 43: Desmet P. and G. Govers (1995) GIS - based simulation of erosion and deposition patterns in an agricultural landscape: a comparison of model results with soil map information, Catena 25: Desmet P., J. Posse, G. Govers and K. Vandale (1999) Importance of slope gradient and contributing area for optimal prediction of the initiation and trajectory of ephemeral gullies, Catena 37: Dugan J. and C. Piotrowski (2003) Surface current measurements using airbone visible image time series, Remote Sensing of Environment 84: Dunn M. and R. Hickey (1998) The effect of slope algorithms on slope estimates withing GIS, Cartography 27: Emmanouloudis D. and E. Filippidis (2002) A quantitative estimation model of mountainous watershed degradation, Kick-off workshop on IAHS, "Decade of prediction in ungaged basin (PUB)- Hydrological Science on Mission", Brazil. 21. Erskine W., A. Mahmoudzadeh and C. Myers (2002) Land use effects on sediment yields and soil loss rates in small basins of Triassic sandstone near Sydney, NSW Australia, Catena 49: Evans R. (2002 a ) An alternative way to assess water erosion of cultivated land - field based measurements: and analysis of some results, Applied Geomorphology 22:

8 23. Evans R. (2002 b ) Soil loss prediction with three erosion simulation models. Applied geomorphology 22: Fanetti D. and L. Vezzoli (2007) Sediment input and evolution of lacustrine deltas: The Breggia and Greggio rivers case study (Lake Como, Italy), Quaternary International : Feoli E., L. G. Vuerich and W. Zerihum (2002) Evaluation of environmental degradation in northern Ethiopia using GIS to integrate vegetation, geomorphological, erosion and socio- economic factors, Agriculture, Ecosystems and Environment 91: Fohrer N., J. Berkenhagen, J. Martin Hecker and A. Rudolph (1999) Changing soil and surface conditions during rainfall, Single rainstorm/ subsequent rainstorms. Catena 37: Folly A., J. Quinton and R. Smith (1999) Evaluation of the EUROSEM model using data from the Catsop watershed, The Netherlands, Catena 37: Gatzojannis S., P. Stefanidis and S. Galatsidas (1997) An inventory and evaluation method for the water percolation function of forests, Proceedings of the 3 rd International Conference on the Development of Forestry and Wood Science/ Technology, 1. Serbia Gavrilovic S. (1976) Bujieni tokovi I erozija (Torrents and erosion). Prediction of average annual Gavrilovic in the torrential watershed, Gradevinski kalendar, Beograd Servia. 30. Gavrilovic S. (1988) The use of an empirical method (Erosion Potential Method) for calculating sediment production and transportation in unstudied or torrential streams, International Conference on River Regime: White W.R. (Ed), Wiley, New York (Chichester, UK). 31. Grunwald S. and H. Frede (1999) Using the modified agricultural non-point source pollution model in German watersheds, Catena 37: Harrisson C. (2000) What factors control mechanical erosion rates?, International Journal Earth Sciences 88: Hill J. and B. Schutt (2000) Mapping complex patterns of erosion and stability in dry Mediterranean ecosystems, Remote Sensing and Environment 74: Hill R. and M. Peart (1998) Land use, runoff, erosion and their control: a review for southern China, Hydrological Processes 12: Hrissanthou V. (2005) Estimate of sediment yield in a basin without sediment data, CATENA 64: Hrissanthou V. (1988) Simulation model for the computation of sediment yield due to upland and channel erosion from a large basin, International Symposium on Sediment Budgets, Porto Alegre, Brazil, IAHS Publication no. 174, pp Jankauskas B. and G. Jankauskiene (2002) Erosion - prevent crop rotations for landscape ecological stability in upland regions of Lithuania, Agriculture, Ecosystems and Environment 1986: Jetten V., A. de Roo, D. Favis-Mortlock (1999) Evaluation of field-scale and catchments-scale soil erosion models, Catena 37: Jones C. (2001) RUSLE applications on Arizona rangelands Rangeland Management. 40. Kalinderis Ι., M. Sapountzis, D. Stathis, F. Tziaftani, P. Kourakli and P. Stefanidis (2009) The risk of sedimentation of artificial lakes, following the soil loss and degradation process in the wider drainage basin. Artificial lake of Smokovo case study (Central Greece), International Conference LANDCON 0905 Global Change-Challenges for soil management-from degradation-through soil and water conservation-to sustainable soil management, Tara Mountain, Serbia. 41. Kelley A. (1988) Terrain simulation using a model of stream erosion, Computer Graphics 22, Issue 4: Kinnell P. (2001) Slope length factor for applying the USLE-M to erosion in grid cells, Soil and Tillage Research 58: Kinnell P. (2004) Sediment delivery ratios: a misaligned approach to determining sediment delivery from hillslopes, Hydrological Processes 18: Kinnell P. (2008) Sediment delivery from hillslopes and the Universal Soil Loss Equation: some perceptions and misconceptions, Hydrological Processes 22: Kirkby M., Y. Le Bissonais, T. Coulthard, J. Daroussin and M. McMahon (2000) The development of land quality indicators for soil degradation by water erosion, Agriculture, Ecosystems and Environment 81: Kosmas C. (2000) Actions taken to combat desertification in Greece, 1 st National Report on the Implementation of the United Nations Convention to Combat Desertification. Available on Kosmas C., N. Danalatos, L. Cammeraat, M. Chabart, J. Diamantopoulos, R. Farand, L. Gutierrez, A. Jacob, H. Marques, J. Martinez - Fernandez, A. Mizara, N. Moustakas, J. Nicolau, C. Oliveros, G. Pinna, R. Puddu, J. Puigdefabregas, M. Roxo, A. Simao, G. Stamou, N. Tomasi, D. Usai and A. Vacca (1997) The effect of landuse on runoff and soil erosion rates under Mediterranean conditions, Catena 29: Kostadinov S., N. Dragovic, M. Popovic and M. Nikoloc (1997) The Gavrilovic in the torrential watersheds as a function of the natural conditions and the erosion control works, 3rd International Conference on the Development of Forestry and Wood Science/ Technology, Belgrade Serbia, 29/09-03/10/ Kostadinov S.,M. Zlatic and N. Dragovic (2003) Erosion control measures for the reconstruction of degradeted steep lands, Conference Prague II CIRAD on "Recovery of degraded land and improvement of soil productivity in CEECs, SEECs and NIS", Prague, June

9 50. Kourakly P., A. Sidiropoulou, P. Kostopoulou & I. Ispikoudis (2003) Impacts of livestock husbandry on the landscape, Animal production and natural resources utilization in the Mediterranean mountain areas. International Symposium. Ioannina, Epirus, Greece, 5-7 June Kronfellener - Kraus G. (1985) Quantitative estimation of torrent erosion, International Symposium on Erosion, Debris Flow and Disaster Prevention, Tsukuba Japan, 03-05/09/ Le Bissonnais Y., C. Montier, M. Jamagne, J. Daroussin and D. King (2001) Mapping erosion risk for cultivated soil in France, Catena 46: Lean G. (1995) Implementation of the United Nations Convention to Combat Desertification in Lebanon, National Secretariat for the Convention to Combat Desertification, Ministry of Agriculture, Republic of Lebanon. 54. Lenzi M. and M. Luzio (1997) Surface runoff, soil erosion and water quality modelling in the Alpone watershed using AGNPS integrated with Geographic Information System, European Journal of Agronomy. 55. Lin C.Y., Lin W.T. and W.C. Chou (2002) Soil erosion prediction and sediment yield estimation: the Taiwan experience, Soil & Tillage Research 68: Linares R. J. Palli and C. Ro Que (2002) Afforestation by slope terracing accelerates erosion. A case study in the Barranco de Barcedana (Conca de Temp, NE Spain), International Journal of Earth Science 90: Lobb D. and R. Gary Kachanoski (1999) Modelling tillage erosion in the topographically complex landscapes of southwestern Ontario, Canada, Soil and Tillage Research 51: Ludwig B., J. Boiffin, J. Chadoeuf and A. Auzet (1995) Hydrological structure and erosion damages caused by concentrated flow in cultivated catchments, Catena 25: Lufafa A., M. Tenywa, M. Isabirye, M. Majaliwa and P. Woomer (2002) Prediction of soil erosion in a Lake Victoria basin catchment using a GIS-based Universal Soil Loss Model, Agricultural systems 73: Lyrintzis G. and V. Papanastasis (1995) Human activities and their impact on land degradation - Psilorites Mountain in Crete: A historical perspective, Land degradation & Rehabilitation 6: Mano V., J. Nemery, P. Belleudy and A. Poiren (2009) Assessment of suspended sediment transport in four alpine watersheds (France): influence of the climatic regime, Hydrological Processes. 62. Marathianou M., C. Kosmas, St. Gerontidis and V. Detsis (2000) Land use evolution and degradation in Lesvos (Greece): a historical approach, Land Degradation & Development 11: Martinez - Casanovas J. and I. Senchez Bosch (2000) Impact assessment of changes in land use/conservation practices on soil erosion in the Penedes - Anoia vineyard region (NE Spain), Soil and Tillage Research: Martinez - Casanovas J., M. Ramos and M. Ribes Dasi (2002) Soil erosion caused by extreme rainfall events: mapping and quantification in agricultural plots from very detailed digital elevation models, Geoderma 105: Mati B., R. Morgan, F. Gichuki, J. Quinton, T. Brewer and H. Liniger (2000) Assessment of erosion hazard with the USLE and GIS: a case study of the Upper Ewaso Ng'iro North basin of Kenya, JAG 2 (1): Mitasova H. and L. Mitas (1999) Modelling soil detachment with RUSLE 3d using GIS, Available on Mitasova H., J. Hofierka, M. Zlocha and L. Iverson (1996) Modelling topographic potential for erosion and deposition using GIS, International Journal of Geographical Information Systems 10 (5): Mitasova H., W. Brown, Hohnmann and S. Warren (2001) Using soil erosion modelling for improved conservation planning: a GIS-based tutorial, Engineering Research and Development Centre. Engineering Research and Development Centre. Avalable on Mohamed M., S. Aggarwal and R. de Slva (2003) Application of remote sensing and GIS on soil erosion assessment at Bata River Basin, India, Available on Molnar D. and P. Julien (1998) Estimation of upland erosion using GIS, Computers and Geosciences 24 (2): Mongolsawat C., P. Thirangoon and S. Sriwongsa (1994) Soil erosion mapping with Universal Soil Loss equation and GIS, AARS - ACRS Proceedings. Available on Montgomery D. and M. Brandon (2002) Topographic controls on erosion rates in tectonically active mountain ranges, Earth and Science Letters 201: Morgan R. and D. Mngomezulu (2003) Threshold conditions for initiation of valley-side gullies in the Middle Veld of Swaziland, Catena 50: Osterkamp W. and T. Toy (1997) Geomorphic considerations for erosion prediction, Environmental Geology 27: Papanastasis V. (1998) Grazing intensity as an index of degradation in semi- natural ecosystems: the case of Psilorites Mountain in Crete, Proceedings of the International Seminar "Indicators for assessing desertification in the Mediterranean", Porto Torres Italy, 18-20/09/1998: Papanastasis V. (1999) Land degradation caused by overgrazing and wildfires and management strategies to prevent and mitigate their effects, Proceedings of the advance study course "Desertification in Europe: mitigating strategies, land - use planning", Sardinia, Italy, 31/05-10/06/ Papanastasis V., S. Kyriakakis, G. Kazanis, M. Abid and A. Doulis (1993) Plant cover as a tool for monitoring desertification in mountain Mediterranean rangelands, Report of the EU project "Land use systems in the Mediterranean mountains and margin lands". Mediterranean Agronomic Institute of Chania, Crete. 9

10 78. Parson A., J. Wainwright, R. Brazier and D. Powell (2006) Is sediment delivery a fallacy?, Earth Surface Process 31: Petras J., N. Kuspilic and D. Kunstek (2005), Some experience on the prediction of suspended sediment concentrations and fluxes in Croatia, Proceedings of Symposium SI held during the Seventh IAHS Scientific Assembly at Foz do Igacu, Brazil. IAHS, 292: Rafaelli S., M. Peviani and F. Perez Ayala (1998) Estudio de produccion de sedimentos el la cuence Montanosa del Rio Iruya (Argentina), IARH AMH, XVIII Hydraulic LatinAmerican Conference, Oaxaca, Mexico. 81. Renschler C. and J. Harbor (2002) Soil erosion assessment tools from point to regional scales - the role of geomorhologists in land management research and implementation, Geomorphology 47: Rode M. and H. Frede (1999) Testing AGNPS for soil erosion and water quality modelling in agricultural catchments in Hesse (Germany), Phys. Chem. And Earth 24 (4): Romero-Diaz A., L. Cammeraat, A. Vacca and C. Kosmas (1999) Soil erosion at three experimental sites in the Mediterranean, Earth Surface Processes and Landforms 24: Stefanidis P., M. Sapountzis and D. Stathis (2002) Sheet erosion after fire at the urban forest of Thessaloniki (Northern Greece), Silva Balcanica 21: Schmidt J., M. Werner and A. Michael (1999) Application of the EROSION 3D model to the CATSOP watershed, The Netherlands, Catena 37: Schumacher T., M. Lindstrom, J. Schrumacher and G. Lemme (1999) Modelling spatial variation in productivity due to tillage and water erosion Soil and Tillage Research 51: Sekularac G. and D. Stojiljkovic (2003) Water outflow and erosion losses of the humus-silicate soil, ICGGE Bled. 88. Shu-Quiang W. & Unwin D. (1992) Modelling landslide distribution on loess soil in China: an investigation, Journal of Geographical Information Systems 6: Sidorchuk A. (1999) Dynamic and static models of gully erosion, Catena 37: Siepel A., T. Steenhuis, C. Rose, J. Yves - Parlange and G. McIsaak (2002) Numeric analysis of hydrogeochemical data: a case study (Alto Guadalentin, southeast Spain), Journal of Hydrology 258: Stefanidis P. (1995) The cause and the mechanism of the debris flow in Brasna and Asprovalta, North Greece, Scientific Conference with participation of Foreign Specialists "90 years of soil erosion control in Bulgaria". 92. Strunk H. (2003) Soil degradation and overland flow as causes of gully erosion on mountain pastures and in forests, Catena 50: Takken I., L. Beuselinck, J. Nachtergaele, G. Govers, J. Poesen and G. Degraer (1999) Spatial evaluation of a physically-based distributed erosion model (LISEM), Catena 37: Tran L., M. Ridgley and L. Duckstein (2002) Application of fuzzy logic-based modelling to improve the performance of the Revised Universal Soil Loss Equation, Catena 47: Uromeihy A. and M. Mahdavifar (2000) Landslide hazard zonation of the Khorshrostam area, Iran, Bull Eng Geol Environment 58: Vacca A., S. Loddo, G. Ollesch, R. Puddu, G. Serra, D. Tomasi and A. Aru (2000) Measurement of runoff and soil erosion in three areas under different land use in Sardinia, Catena 40: Van Remortel R., M. Hamilton and R. Hickey (2001) Estimating the LS factor for RUSLE through iterative slope length processing of digital data within ArcInfo Grid, Cartography 30 (1): Vandaele K. and J. Poesen (1995) Spatial and temporal patterns of soil rates in an agricultural catchment, central Belgium, Catena 25: Verstraeten G. and J. Poesen (2002) Using sediment daposits in small ponds to quantify sediment yield from small catchments: possibilities and limitations, Earth Surface Processes and Landforms 27: Vezzoli G. (2003) Quantifying relative and absolute sediment yields from petrographic data: The Dora Baltea basin (Western Alps), Geophysical Research Abstracts, 5:00859, European Geophysical Society Wang G., G. Gertner, X. Liu, A. Anderson (2001) Uncertainty assessment of soil erodibility factor for revised universal soil loss equation, Catena 46: Wilson J. and J. Gallant (1996) EROS: a grid- based program for estimating spatially - distributed erosion indices, Computers and Geosciences 22, Issue 7: Woodward D. (1999) Method to predict cropland ephemeral gully erosion, Catena 37: Yassoglou N. and C. Kosmas (2000) Desertification in the Mediterranean Europe. A case in Greece, RALA Report No Zarris D. (2004) The influence of drainage network formation and characteristics on a catchment's sediment yield, River Flow, 1 (8): Zemljic M. (1971) ) Calcul du debit solide. Èvaluation de la vegetación comme un facteur antierosif (Calculation of sediment load. Evaluation of vegetation as anti-erosive factor), Proceedings of the international symposium Interpraevent, Villach (Australia) Zhang L., A. O' Neil and S. Lacey (1996) Modelling approaches to the prediction of soil erosion in catchments, Environmental Software 11, Issues 1-3: Καϊκής Μ., Θ. Παυλίδης και Π. Στεφανίδης (1986) «Η διάβρωση σαν συνέπεια της µη ορθής χρήσης της γης (ένα συγκεκριµένο παράδειγµα)», 3 ο Πανελλήνιο ασολογικό Συνέδριο, Αθήνα 26-28/05/ Καϊκής Μ., Θ. Παυλίδης και Π. Στεφανίδης (1986) «Η διάβρωση σαν συνέπεια πυρκαγιάς (ένα συγκεκριµένο παράδειγµα)», 3 ο Πανελλήνιο ασολογικό Συνέδριο, Αθήνα 26-28/05/

11 110. Κουράκλη Π. (2010) «Εκτίµηση του κινδύνου πρόσχωσης των ταµιευτήρων νερού µε τη χρήση των G.I.S. και της τηλεπισκόπησης (Εφαρµογή: Τεχνητή Λίµνη Πολυφύτου Ν. Κοζάνης)», ιδακτορική διατριβή Εργαστηρίου ιευθέτησης Ορεινών Υδάτων, Σχολή ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Κωτούλας. (1998) «Ορεινή Υδρονοµική. Τόµος Ι», Εκδ. Τµήµα Εκδόσεων Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, 670 σελ Μυρωνίδης. (2001) «Εκτίµηση του κινδύνου διάβρωσης και της στερεοµεταφοράς στις λεκάνες απορροής και στις κοίτες των χειµαρρικών ρευµάτων µε τη χρήση των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών (GIS)». Μεταπτυχιακή διατριβή Εργαστηρίου ιευθέτησης Ορεινών Υδάτων, Σχολή ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Μυρωνίδης., Π. Στεφανίδης και. Στάθης (2000) «Αναγνώριση και περιγραφή των χειµαρρικών µικροπεριβάλλοντων καθώς και των χειµαρρικών µικροτύπων µε τη χρήση των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών (GIS) για τη λεκάνη απορροής του Πορταϊκού», 10 η Συνάντηση Ελλήνων Χρηστών ArcInfo και ArcView. Αθήνα, 9-10/11/ Σαπουντζής Μ.,. Μυρωνίδης,. Στάθης και Π. Στεφανίδης (2009) «Σύγκριση των αποτελεσµάτων εφαρµογής των µεθόδων πρόβλεψης της διάβρωσης USLE και Gavrilovič µε πραγµατικές µετρήσεις σε λεκάνη απορροής», Κοινό Συνέδριο 11 ο της Ελληνικής Υδροτεχνικής Ένωσης και 7 ο της Ελληνικής Επιτροπής ιαχείρισης Υδατικών Πόρων. «Ολοκληρωµένη διαχείριση υδατικών πόρων σε συνθήκες κλιµατικών αλλαγών», Τόµος Ι. Βόλος 27-30/05/ Στάθης. και Μ. Σαπουτζής (2002) «Εκτίµηση του στερεοφορτίου λεκάνης απορροής στη θέση κατασκευής φράγµατος ταµίευσης νερού», 10 ο Πανελλήνιο ασολογικό Συνέδριο, Τρίπολη Μαΐου Στεφανίδης Π. (2008) «Ορεινή Υδρονοµική Ι. ( ιευθετήσεις Ορεινών Υδάτων Ι)», Πανεπιστηµιακές παραδόσεις. Τµήµα Εκδόσεων Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, 160 σελ Στεφανίδης Π.,. Στάθης και Φ. Τζιαφτάνη (2007) «Εκτίµηση του στερεοφορτίου λεκάνης απορροής του χειµάρρου Μοδίου µε την εξίσωση εδαφικής διάβρωσης και τη χρήση Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών», 13o Πανελλήνιο ασολογικό Συνέδριο, Χλόη Καστοριάς, 07-10/10/ Φουρνιάδης Ι.,. Οικονοµίδης και Θ. Αστάρας (2002) «Εντοπισµός περιοχών επιδεικτικών σε διάβρωση, µε τη βοήθεια των Γεωγραφικών Συστηµάτων Πληροφοριών (GIS) και της τηλεπισκόπησης. Ένα παράδειγµα από την υδρογραφική λεκάνη του Ανθεµούντα», 6ο Πανελληνίο Γεωγραφικό Συνεδρίο της Ελληνικής Γεωγραφικής Εταιρίας, Θεσσαλονίκη 3 6 Οκτωβρίου Τόµος ΙΙ: