«Επιχειρησιακό Σχέδιο προώθησης Δράσεων Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων»

Transcript

1 ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ «Επιχειρησιακό Σχέδιο προώθησης Δράσεων Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων» Παραδοτέο Π2: Αναλυτικό Σχέδιο Δράσης ολοκληρωμένων παρεμβάσεων του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας ΤΜΗΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ - ΕΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ ΚΟΝΔΥΛΙΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ Τ.Ε.Ι. ΑΘΗΝΑΣ ΑΘΗΝΑ, ΜΑΡΤΙΟΣ

2 Η παρούσα Έκθεση έχει εκπονηθεί και υποβάλλεται από το ΤΕΙ Αθήνας, Τμήμα Διοίκησης Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας, Επιτροπή Εκπαίδευσης και Ερευνών - Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Έρευνας στο πλαίσιο της Μελέτης με τίτλο «Επιχειρησιακό Σχέδιο προώθησης Δράσεων Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων» ΤΜΗΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ - ΕΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ ΚΟΝΔΥΛΙΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ Τ.Ε.Ι. ΑΘΗΝΑΣ Διεύθυνση ΑΓ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΚΑΙ ΜΗΛΟΥ 1 Πόλη ΑΙΓΑΛΕΩ Τ.Κ Τηλέφωνα , , Fax Ε-mail eee@teiath 2

3 ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ Δρ. Γαβριήλ Αμίτσης, Επίκουρος Καθηγητής Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας - Τμήμα Διοίκησης Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας ΑΤΕΙ Αθήνας (Επιστημονικός Υπεύθυνος) Δρ. Γιώργος Πιερράκος, Επίκουρος Καθηγητής Πολιτικών Φροντίδας - Τμήμα Διοίκησης Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας ΑΤΕΙ Αθήνας Δρ. Μαρία Μητροσύλη, Επίκουρη Καθηγήτρια Δικαίου της Υγείας - Τμήμα Διοίκησης Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας ΑΤΕΙ Αθήνας Νικόλαος Θελερίτης, Κοινωνιολόγος, Εμπειρογνώμονας ΑΤΕΙ Αθήνας Φωτεινή Μαρίνη, Νομικός - DEA στο Κοινωνικό Δίκαιο, Εμπειρογνώμονας ΑΤΕΙ Αθήνας 3

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΑμεΑ Άτομα με Αναπηρία βλ. βλέπε ΔΥΑ Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης εδ. εδάφιο ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΚΚΕ Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών ΕΚΤ Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ΕΛΣΤΑΤ Ελληνική Στατιστική Αρχή ΕΠ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΕΠΑΝΑΔ Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού ΕΣΔΑ Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Απασχόληση ΕΣΠΑ Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς ΕΤΠΠ Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση ΕΥΔ Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης ΚΥΑ Κοινή Υπουργική Απόφαση ΜΚΟ Μη Κυβερνητική Οργάνωση ΝΔ Νομοθετικό Διάταγμα ΝΠΔΔ Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου ΝΠΙΔ Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου Ν. Νόμος ΟΑΕΔ Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού ΟΟΣΑ Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης ΟΤΑ Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης παρ. παράγραφος ΠΔ Προεδρικό Διάταγμα ΠΕΠ Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΣΚΛΕ Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος ΥΕΚΑΠ Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας ΥΥ Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης 4

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείμενο και μεθοδολογικό πλαίσιο της Έκθεσης Η διάρθρωση της Έκθεσης ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. Βασικές προκλήσεις για την διαμόρφωση μίας βιώσιμης Στρατηγικής του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας Το περιβάλλον της Στρατηγικής Η ανάλυση του περιβάλλοντος της Στρατηγικής Οι γενικές προκλήσεις της Στρατηγικής Οι ειδικές προκλήσεις της Στρατηγικής ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. Διδάγματα πολιτικής από τοπικές καλές πρακτικές της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας Θεμελιώδεις αρχές Τοπικών Στρατηγικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας Κρίσιμοι άξονες Τοπικών Στρατηγικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας Παρεμβάσεις για την προώθηση της κοινωνικής καινοτομίας σε τοπικό επίπεδο Παρεμβάσεις για την προώθηση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε τοπικό επίπεδο Βασικές τεχνικές σχεδιασμού, εφαρμογής και αξιολόγησης τοπικών στρατηγικών κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ. Η Στρατηγική του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας Η φιλοσοφία της Στρατηγικής Οι αρχές της Στρατηγικής Το θεσμικό υπόβαθρο της Στρατηγικής Το περιεχόμενο της Στρατηγικής Οι επωφελούμενοι της Στρατηγικής Οι φορείς προώθησης της Στρατηγικής Η πρόσβαση των ενδιαφερομένων Το κόστος της Στρατηγικής Οι πηγές χρηματοδότησης της Στρατηγικής Τα στάδια ανάπτυξης της Στρατηγικής ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ. Το Σχέδιο Δράσης για την προώθηση της Στρατηγικής Στόχοι του Σχεδίου Δράσης Προτεραιότητες του Σχεδίου Δράσης

6 3. Περιεχόμενο του Σχεδίου Δράσης ΕΡΓΟ 1. Δημιουργία Κανονιστικού Πλαισίου ΕΡΓΟ 2. Δημιουργία Μητρώων ΕΡΓΟ 3. Δημιουργία εργαλείων τεκμηρίωσης της Στρατηγικής ΕΡΓΟ 4. Ενδυνάμωση των ανθρώπινων πόρων της Στρατηγικής ΕΡΓΟ 5. Ανάπτυξη Δικτύων Κοινωνικής Καινοτομίας ΕΡΓΟ 6. Δημιουργία Θερμοκοιτίδας Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας ΕΡΓΟ 7. Ανάπτυξη Δικτύων Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης ΕΡΓΟ 8. Προώθηση εθνικών / υπερεθνικών δικτύων ΕΡΓΟ 9. Δημοσιότητα της Στρατηγικής ΕΡΓΟ 10. Επιστημονική Υποστήριξη και Αξιολόγηση της Στρατηγικής H προώθηση του Σχεδίου Δράσης Το χρονοδιάγραμμα ανάπτυξης του Σχεδίου Δράσης ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε. Οι πηγές χρηματοδότησης του Σχεδίου Δράσης Πόροι του Δήμου Αθηναίων Πόροι του ΕΣΠΑ Η αξιοποίηση του ΕΠ «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού» Η αξιοποίηση του ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα - Επιχειρηματικότητα» Η αξιοποίηση του ΕΠ «Βελτίωση Διοικητικής Ικανότητας Δημόσιας Διοίκησης» Η αξιοποίηση του ΠΕΠ «ΑΤΤΙΚΗ» Πόροι από Γενικά Προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο Πόροι από Ειδικά Προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Ανταγωνιστικότητα και την Καινοτομία Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Μικροχρηματοδοτήσεων Το Πρόγραμμα «Για την Κοινωνική Αλλαγή και την Καινοτομία» Το Πρόγραμμα «ΟΡΙΖΩΝ 2020» Τα Ευρωπαϊκά Ταμεία Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα Έκθεση αποτελεί το δεύτερο Παραδοτέο του Έργου «Επιχειρησιακό Σχέδιο προώθησης Δράσεων Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων» που υλοποιείται από το ΤΕΙ Αθήνας για λογαριασμό της Αναθέτουσας Αρχής «Εταιρεία Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών», με στόχο την οριοθέτηση και τεκμηρίωση των στρατηγικών επιλογών του Δήμου Αθηναίων για την ανάπτυξη μίας ολοκληρωμένης πολιτικής πρόληψης και καταπολέμησης του εργασιακού και κοινωνικού αποκλεισμού ευπαθών ομάδων του πληθυσμού που διαβιούν στην γεωγραφική του περιφέρεια. Η Μελέτη του ΤΕΙ Αθήνας τεκμηριώνει τη σκοπιμότητα και αναγκαιότητα της υιοθέτησης βιώσιμων στρατηγικών επιλογών του Δήμου Αθηναίων για την ανάπτυξη μίας ολοκληρωμένης πολιτικής πρόληψης και καταπολέμησης του αποκλεισμού και της εισαγωγής νέων προγραμμάτων κοινωνικής παρέμβασης σε τοπικό επίπεδο, αξιοποιώντας τόσο τα αποτελέσματα μίας συστηματικής διαδικασίας αξιολόγησης των υφιστάμενων μέτρων, όσο ιδίως καλές πρακτικές που έχουν αναπτυχθεί σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Παράλληλα, η Μελέτη εξασφαλίζει στους σχεδιαστές του Δήμου ένα ολοκληρωμένο πλέγμα εισηγήσεων για τις δυνατότητες αξιοποίησης των πόρων του ΕΣΠΑ σε σχέση με την ανάπτυξη τοπικών πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας. Στο πλαίσιο αυτό, αντικείμενο του έργου του Μελετητή ήταν: η συστηματική καταγραφή των υφιστάμενων μηχανισμών του Δήμου Αθηναίων στο πεδίο της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας η ανάλυση και αξιολόγηση του θεσμικού, επιχειρησιακού και χρηματοδοτικού καθεστώτος των σχετικών παρεμβάσεων ο εντοπισμός και η ανάδειξη Ευρωπαϊκών καλών πρακτικών (best practices) σε τοπικό επίπεδο για την ανάπτυξη βιώσιμων πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας η ανάλυση των συναφών παρεμβάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πολιτικές, χρηματοδοτικά εργαλεία) για την υποστήριξη πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας ο προσδιορισμός των νέων παρεμβάσεων του Δήμου Αθηναίων σε σχέση με την υποστήριξη πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας η εκπόνηση του Αναλυτικού Σχεδίου Δράσης ανάπτυξης βιώσιμων πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας, ανά πεδίο πολιτικής, χρονικό προγραμματισμό, απαιτούμενους πόρους και πηγές χρηματοδότησης. Υπό το πρίσμα αυτό, η εκπόνηση της Μελέτης προωθήθηκε με βάση την υιοθέτηση ενός σύνθετου μεθοδολογικού πλαισίου που συνδυάζει έρευνα γραφείου και συγκριτική έρευνα, εξασφαλίζοντας την εκπλήρωση των ακόλουθων στόχων: συστηματική καταγραφή των υφιστάμενων μηχανισμών του Δήμου Αθηναίων στο πεδίο της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας 7

8 ανάλυση και αξιολόγηση του θεσμικού, επιχειρησιακού και χρηματοδοτικού καθεστώτος των σχετικών παρεμβάσεων ανάδειξη Ευρωπαϊκών καλών πρακτικών (best practices) σε τοπικό επίπεδο για την ανάπτυξη βιώσιμων πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας ανάλυση των συναφών παρεμβάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πολιτικές, χρηματοδοτικά εργαλεία) για την υποστήριξη πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας εξειδίκευση των νέων παρεμβάσεων του Δήμου Αθηναίων σε σχέση με την υποστήριξη πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας εκπόνηση ενός Αναλυτικού Σχεδίου Δράσης ανάπτυξης βιώσιμων πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας, ανά πεδίο πολιτικής, χρονικό προγραμματισμό, απαιτούμενους πόρους και πηγές χρηματοδότησης. Ειδικότερα, η μεθοδολογία εκπόνησης του Έργου περιλάμβανε τις ακόλουθες τεχνικές: έρευνα γραφείου με αντικείμενο τη διαγνωστική ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης στο πεδίο της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας έρευνα γραφείου με αντικείμενο την ανάλυση πηγών και δεδομένων για το θεσμικό, επιχειρησιακό και χρηματοδοτικό υπόβαθρο των παρεμβάσεων του Δήμου Αθηναίων στο πεδίο της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας συγκριτική έρευνα γραφείου με αντικείμενο την καταγραφή διεθνών καλών πρακτικών σε τοπικό επίπεδο για την ανάπτυξη βιώσιμων πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας ανάπτυξη και τεκμηρίωση μοντέλων για την υιοθέτηση (κατά τη διάρκεια εφαρμογής του ΕΣΠΑ ) από το Δήμο Αθηναίων βιώσιμων πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας και την εξειδίκευση των σχετικών Προγραμμάτων. Οι παραπάνω προσεγγίσεις αξιοποίησαν: τη νομική μέθοδο για την επεξεργασία του θεσμικού πλαισίου που διέπει τις πολιτικές Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας τη συγκριτική μέθοδο κοινωνικής πολιτικής για την ανάδειξη διεθνών καλών πρακτικών σε τοπικό επίπεδο στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια την εμπειρική μέθοδο για τη συλλογή πρωτογενών στοιχείων που αφορούν βασικές παραμέτρους σχεδιασμού και ανάπτυξης βιώσιμων πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας την Ανάλυση SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats), η οποία επιλέχθηκε ως μοντελοποιημένος τρόπος καταγραφής των κυριότερων συμπερασμάτων που προκύπτουν από την διερεύνηση και καταγραφή του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος του Επιχειρησιακού Σχεδίου. 8

9 1. Αντικείμενο και μεθοδολογικό πλαίσιο της Έκθεσης Αντικείμενο της Έκθεσης είναι η παρουσίαση των αποτελεσμάτων του δεύτερου Θεματικού Άξονα της Μελέτης, όπως προκύπτουν από διεπιστημονικές τεχνικές συλλογής, επεξεργασίας και ανάλυσης δεδομένων από πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, που περιλάμβαναν: Συναντήσεις και επαφές με την Αναθέτουσα Αρχή (ΕΑΤΑ) και στελέχη του Δήμου Αθηναίων (Γραφείο Δημάρχου, Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Υγείας, Κέντρο Υποδοχής Αστέγων) Συναντήσεις και επαφές με αρμόδια στελέχη υπηρεσιών χρηματοδότησης δράσεων κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας (Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας, Υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, Υπουργείο Υγείας) Έρευνα γραφείου και βιβλιογραφική έρευνα (desk research) για την ανάπτυξη δράσεων κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας σε τοπικό επίπεδο Θεσμική έρευνα (νομοθεσία, διοικητικές πράξεις και ερμηνευτικές εγκύκλιοι στο πεδίο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας) Συγκριτική έρευνα για τις καλές πρακτικές άλλων Ευρωπαϊκών χωρών σε τοπικό επίπεδο αναφορικά με την ανάπτυξη βιώσιμων πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας (βιβλιογραφική έρευνα, έρευνα πηγών και βάσεων δεδομένων του ΟΟΣΑ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έρευνα πηγών και βάσεων δεδομένων εθνικών και διεθνών ερευνητικών φορέων και δικτύων, βάσεων δεδομένων εθνικών υπηρεσιών κεντρικής διοίκησης και τοπικής αυτοδιοίκησης από τις εξεταζόμενες χώρες) Επαφές με στελέχη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που δραστηριοποιούνται στα πεδία της κοινωνικής καινοτομίας (DG EMPLOYMENT) και επιχειρηματικότητας (DG ENTRPRISES, DG MARKET) Επαφές με διεθνή ερευνητικά δίκτυα που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της κοινωνικής καινοτομίας (Social Innovation Network, Active Social Policies European Network, European Social Policy Network, European Institute of Social Security κα) Επαφές με διεθνή δίκτυα που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της κοινωνικής οικονομίας (European Network for Social Integration Enterprises, European Network of Cities and Regions for the Social Economy, European Anti-Poverty Network κα) Έρευνα γραφείου και βιβλιογραφική έρευνα (desk research) των συναφών παρεμβάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (θεσμοί, πολιτικές, χρηματοδοτικά εργαλεία) για την υποστήριξη πολιτικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας Ανάπτυξη μοντέλων χρηματοδότησης των δράσεων κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας σε τοπικό επίπεδο. 9

10 2. Η διάρθρωση της Έκθεσης Η Έκθεση διαρθρώνεται σε πέντε Θεματικά Κεφάλαια που συμπυκνώνουν τα βασικά πορίσματα των αντίστοιχων μελετητικών πεδίων. Το Κεφάλαιο A συστηματοποιεί τις βασικές προκλήσεις για την διαμόρφωση μίας βιώσιμης Στρατηγικής του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, αξιοποιώντας την συστηματική ανάλυση του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος. Υπό το ευρύτερο πλαίσιο της έντονης οικονομικής κρίσης, ο Δήμος Αθηναίων αντιμετωπίζει την περίοδο αυτή σημαντικές γενικές προκλήσεις (μείωση του πληθυσμού, δημογραφική γήρανση, αύξηση της ανεργίας, αύξηση της σχετικής φτώχειας του πληθυσμού και δημιουργία ζωνών χωρικού αποκλεισμού) για την ανάπτυξη ενός βιώσιμου συστήματος κάλυψης των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού, το οποίο αφενός θα αμβλύνει τους κινδύνους συρρίκνωσης των υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας εξαιτίας δημοσιονομικών περιορισμών, αφενός θα επιτρέψει την σταδιακή δημιουργία ενεργητικών κοινωνικών πολιτικών ένταξης ή επανένταξης στον οικονομικό και κοινωνικό ιστό της πόλης. Από την άλλη πλευρά, εντοπίζονται σημαντικές ειδικές προκλήσεις για την ανάπτυξη μίας σχετικά αυτοτελούς τοπικής Στρατηγικής στα πεδία της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, η οποία θα συμβάλλει στην ενδυνάμωση των θεσμικών αρμοδιοτήτων του για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού των κατοίκων που ζουν στην γεωγραφική του περιφέρεια και αντιμετωπίζουν την περίοδο αυτή αυξημένα προβλήματα συντήρησης λόγω της οικονομικής κρίσης. Ως οι πλέον σημαντικές προκλήσεις καταγράφονται: η περιορισμένη δραστηριοποίηση μορφωμάτων κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην περιφέρεια του Δήμου Αθηναίων η έλλειψη ίδιων πόρων για την ανάπτυξη δράσεων κοινωνικής επιχειρηματικότητας η υποχρέωση τήρησης του θεσμικού πλαισίου περί Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας η ανάγκη προσαρμογής στις επιλογές της κεντρικής διοίκησης για την ανάπτυξη μίας Εθνικής Στρατηγικής Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας η αντιμετώπιση των απειλών ανάπτυξης μίας τοπικής Στρατηγικής Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. Το Κεφάλαιο Β παρουσιάζει τα αποτελέσματα της συγκριτικής έρευνας για τις καλές πρακτικές άλλων Ευρωπαϊκών χωρών αναφορικά με την ανάπτυξη βιώσιμων Στρατηγικών Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας σε τοπικό επίπεδο. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε ως προς την διερεύνηση των παρεμβάσεων στα ακόλουθα πεδία: αρχές μίας βιώσιμης τοπικής στρατηγικής για την κοινωνική καινοτομία / επιχειρηματικότητα βασικοί άξονες μίας τοπικής στρατηγικής για την κοινωνική καινοτομία / επιχειρηματικότητα τεχνικές σχεδιασμού, εφαρμογής και αξιολόγησης μίας τοπικής στρατηγικής για την κοινωνική καινοτομία / επιχειρηματικότητα. 10

11 Το Κεφάλαιο Γ παρουσιάζει τους βασικούς Άξονες μίας ολοκληρωμένης τοπικής Στρατηγικής Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας, η οποία επιδιώκει την ενδυνάμωση των θεσμικών αρμοδιοτήτων του Δήμου Αθηναίων για την καταπολέμηση του κοινωνικού και εργασιακού αποκλεισμού των κατοίκων που ζουν στην γεωγραφική του περιφέρεια και αντιμετωπίζουν την περίοδο αυτή αυξημένα προβλήματα λόγω της οικονομικής κρίσης: φιλοσοφία της Στρατηγικής αρχές της Στρατηγικής θεσμικό υπόβαθρο της Στρατηγικής περιεχόμενο της Στρατηγικής επωφελούμενοι της Στρατηγικής φορείς προώθησης της Στρατηγικής διαδικασίες πρόσβασης των ενδιαφερομένων κόστος της Στρατηγικής πηγές χρηματοδότησης της Στρατηγικής στάδια ανάπτυξης της Στρατηγικής. Το Κεφάλαιο Δ παρουσιάζει τους βασικούς Άξονες του Σχεδίου Δράσης για την αποτελεσματική προώθηση της νέας Στρατηγικής. Υπό το πρίσμα αυτό, το Σχέδιο Δράσης αποτελεί εργαλείο υποστήριξης του προπαρασκευαστικού σταδίου ανάπτυξης της Στρατηγικής ( ), που θα επιτρέψει την δημιουργία ενός τοπικού «οικοσυστήματος κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας», εξασφαλίζοντας σε σημαντική έκταση είτε την βελτίωση των υπηρεσιών υπέρ ομάδων του πληθυσμού που εξυπηρετούνταν αναποτελεσματικά μέχρι σήμερα (π.χ. εγκλωβισμός σε επιδοματικές παροχές), είτε την κάλυψη ομάδων που αποκλείονταν από τις τοπικές πολιτικές απασχόλησης και ένταξης (μακροχρόνια άνεργοι, ευπαθείς ομάδες, πρόσωπα με δυσχέρειες πρόσβασης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα). Οι «πρωτογενείς Προτεραιότητες» του Σχεδίου Δράσης αφορούν τις θεματικές παρεμβάσεις για την υλοποίηση των Αξόνων της νέας Στρατηγικής του Δήμου Αθηναίων: (α) Ο ΑΞΟΝΑΣ 1 περιλαμβάνει τη δημιουργία των οργάνων εξειδίκευσης, διαβούλευσης και παρακολούθησης των παρεμβάσεων του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας: «Μονάδα Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας» στο επίπεδο της Κεντρικής Υπηρεσίας του Δήμου «Ανοικτό Φόρουμ Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας» ως ειδικό όργανο της Δημοτικής Επιτροπής Διαβούλευσης. (β) Ο ΑΞΟΝΑΣ 2 περιλαμβάνει τη δημιουργία των εργαλείων εντοπισμού και παρακολούθησης των επωφελουμένων από τις παρεμβάσεις στα πεδία της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας: Ηλεκτρονικό Μητρώο εξυπηρετουμένων από τις κοινωνικές υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων 11

12 Ηλεκτρονικό Μητρώο εξυπηρετουμένων από τις δράσεις εργασιακής ένταξης και επιχειρηματικότητας ευπαθών ομάδων Ηλεκτρονικό Μητρώο φορέων κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας με έδρα στο Δήμο Αθηναίων. (γ) Ο ΑΞΟΝΑΣ 3 περιλαμβάνει τη δημιουργία των εργαλείων τεκμηρίωσης των παρεμβάσεων του Δήμου στα πεδία της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας με κοινωνικοοικονομικά κριτήρια: Μελέτη χαρτογράφησης των ευπαθών ομάδων που ζουν στην περιφέρεια του Δήμου Αθηναίων Μελέτη σκοπιμότητας για την δημιουργία κοινωνικής τράπεζας Οδηγός Κοινωνικής Καινοτομίας σε τοπικό επίπεδο Έρευνα καταγραφής της ζήτησης του Δήμου Αθηναίων για υπηρεσίες από φορείς κοινωνικής επιχειρηματικότητας Έρευνα καταγραφής της ζήτησης της τοπικής αγοράς για υπηρεσίες από φορείς κοινωνικής επιχειρηματικότητας. (δ) Ο ΑΞΟΝΑΣ 4 περιλαμβάνει την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων που θα υλοποιήσουν τις παρεμβάσεις στα πεδία της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας (ε) Ο ΑΞΟΝΑΣ 5 περιλαμβάνει την ανάπτυξη Δικτύου Κοινωνικής Καινοτομίας στην Αθήνα (εταιρικές συμπράξεις για την υλοποίηση καινοτομικών προγραμμάτων) (στ) Ο ΑΞΟΝΑΣ 6 περιλαμβάνει την δημιουργία Δομής Υποστήριξης της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας στην Αθήνα (ζ) Ο ΑΞΟΝΑΣ 7 περιλαμβάνει την ανάπτυξη Δικτύου Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στην Αθήνα (η) Ο ΑΞΟΝΑΣ 8 περιλαμβάνει τη δημιουργία ή την συμμετοχή του Δήμου σε εθνικά / διακρατικά δίκτυα καινοτομίας και επιχειρηματικότητας. Από την άλλη πλευρά, οι «δευτερογενείς Προτεραιότητες» του Σχεδίου Δράσης αφορούν συμπληρωματικές παρεμβάσεις για την υποστήριξη των διαδικασιών υλοποίησης των Αξόνων της νέας Στρατηγικής του Δήμου Αθηναίων: (α) Η πρώτη Προτεραιότητα επικεντρώνεται στη διάχυση και δημοσιότητα της νέας Στρατηγικής, αποβλέποντας αφενός στην κατανόηση των νέων δράσεων από τις άμεσα ενδιαφερόμενες ομάδες του πληθυσμού (που αντιμετωπίζουν ενδεχομένως αυξημένα προβλήματα κατανόησης/πρόσβασης στις τεχνικές κοινωνικής επιχειρηματικότητας) και αφετέρου στην ενημέρωση των συντελεστών της αγοράς εργασίας και της κοινωνίας των πολιτών για τις δυνατότητες προσφοράς των ευπαθών ομάδων στην κοινότητα (καταπολέμηση των διακρίσεων, προώθηση της ενεργητικής ένταξης). (β) Η δεύτερη Προτεραιότητα επικεντρώνεται στην επιχειρησιακή υποστήριξη της νέας Στρατηγικής, αποβλέποντας αφενός στην ενδυνάμωση των διαδικασιών υλοποίησης, αφετέρου στην προώθηση ενός συστήματος εξωτερικής αξιολόγησης των δράσεων. 12

13 Η ανάπτυξη του Σχεδίου Δράσης παρουσιάζεται με τη μορφή αυτοτελών παρεμβάσεων (Έργα) που διαρθρώνονται σε Ενέργειες και Δράσεις. Κάθε Ενέργεια αποτελεί ένα διακριτό πεδίο αναφοράς που συστηματοποιείται με τις ακόλουθες ενότητες: Περιγραφή Ενέργειας (περιλαμβάνει και την περιγραφή Δράσεων σε περίπτωση σύνθετων Ενεργειών): εξειδίκευση της φιλοσοφίας, των προτεραιοτήτων και του περιεχομένου της Ενέργειας Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης: εξειδίκευση του χρονικού προγραμματισμού υλοποίησης της Ενέργειας Εκτιμώμενος προϋπολογισμός: εξειδίκευση του προϋπολογισμού υλοποίησης της Ενέργειας Πηγή χρηματοδότησης: εξειδίκευση των εσωτερικών και εξωτερικών πηγών χρηματοδότησης της Ενέργειας Τρόπος υλοποίησης: εξειδίκευση των διαδικασιών υλοποίησης της Ενέργειας (ίδια μέσα, αυτεπιστασία, ανάθεση σε τρίτους). Το Κεφάλαιο Ε παρουσιάζει τις βασικές πηγές χρηματοδότησης του Σχεδίου Δράσης που περιλαμβάνουν: Πόροι του Δήμου Αθηναίων Πόροι του ΕΣΠΑ Πόροι από Γενικά Προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Πόροι από Ειδικά Προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως βασική πηγή χρηματοδότησης για την θεσμική ωρίμανση της Στρατηγικής προτείνεται ο προϋπολογισμός του Δήμου Αθηναίων, υπό το πρίσμα των περιορισμών που προβλέπονται στους Μηχανισμούς Δημοσιονομικής Σταθερότητας. Αντίθετα, για την προώθηση του «σκληρού πυρήνα» της Στρατηγικής (ανάπτυξη των Δικτύων Κοινωνικής Καινοτομίας και της Δομής Υποστήριξης της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας) ως βασικές πηγές χρηματοδότησης προτείνονται οι πόροι του ΕΣΠΑ , οι πόροι από Γενικά και Ειδικά Προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και επικουρικά οι ιδιωτικοί πόροι από επιχειρήσεις, Ιδρύματα και Σωματεία. Σε κάθε περίπτωση, δεν προτείνεται ως πηγή χρηματοδότησης στο πλαίσιο της υφιστάμενης συγκυρίας η προσφυγή του Δήμου σε εξωτερικό δανεισμό. Η Έκθεση ολοκληρώνεται με την παράθεση αναλυτικής βιβλιογραφίας και Παραρτημάτων. 13

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. Βασικές προκλήσεις για την διαμόρφωση μίας βιώσιμης Στρατηγικής του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας Η πρόσβαση των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού 1 σε ολοκληρωμένες υπηρεσίες καταπολέμησης της φτώχειας και του εργασιακού / κοινωνικού αποκλεισμού παρουσιάζει αυξημένο ενδιαφέρον υπό το πρίσμα της κρίσιμης κοινωνικοοικονομικής συγκυρίας (ένταξη της χώρας στον Μηχανισμό Δημοσιονομικής Σταθερότητας), καθώς η προσεκτική ανάλυση της διεθνούς εμπειρίας αναδεικνύει με εμφατικό τρόπο τις συνέπειες που επιφέρουν καθυστερήσεις, στρεβλώσεις ή αδυναμίες ορθολογικής κάλυψης των ευπαθών ομάδων σε περιόδους οικονομικής ύφεσης 2. Οι Έλληνες σχεδιαστές του συστήματος κοινωνικής προστασίας έχουν υιοθετήσει από τις αρχές του 2010 (Ν. 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης - Πρόγραμμα Καλλικράτης») διαδικασίες αποκέντρωσης των προνοιακών πολιτικών, που συνδυάζονται με την μεταφορά αρμοδιοτήτων σχεδιασμού των προνοιακών πολιτικών σε εθνικό επίπεδο (από το Υπουργείο Υγείας στο Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας) και την σταδιακή μετάβαση από αποσπασματικές παρεμβάσεις (χρηματοδότηση των υπηρεσιών από πόρους των Κοινοτικών Διαρθρωτικών Ταμείων) σε βιώσιμες πολιτικές κοινωνικής ανάπτυξης, που θα ενσωματώσουν κρίσιμες κοινωνικοπολιτικές προτεραιότητες, εξυπηρετώντας νέους στόχους κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης. Παράλληλα, ο τομέας της κοινωνικής επιχειρηματικότητας έχει αναδειχθεί σε άξονα προτεραιότητας των οργάνων παρακολούθησης των Μηχανισμών Δημοσιονομικής Σταθερότητας, ιδίως λόγω καθυστέρησης στην αξιοποίηση των σχετικών πόρων του ΕΣΠΑ από την Ελλάδα 3. 1 Ως Ευπαθείς Ομάδες Πληθυσμού ορίζονται με βάση το άρθρο 1 του Ν. 4019/2011 οι κοινωνικές ομάδες των οποίων η συμμετοχή στην κοινωνική και οικονομική ζωή δυσχεραίνεται, είτε εξαιτίας κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, είτε εξαιτίας σωματικής ή ψυχικής ή νοητικής ή αισθητηριακής αναπηρίας, είτε εξαιτίας απρόβλεπτων γεγονότων, τα οποία επηρεάζουν την εύρυθμη λειτουργία της τοπικής ή ευρύτερα περιφερειακής οικονομίας. Διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: α) Στις «Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού» ανήκουν οι ομάδες εκείνες του πληθυσμού που η ένταξή τους στην κοινωνική και οικονομική ζωή εμποδίζεται από σωματικά και ψυχικά αίτια ή λόγω παραβατικής συμπεριφοράς. Σε αυτές ανήκουν άτομα με αναπηρίες (σωματικές ή ψυχικές ή νοητικές ή αισθητηριακές), εξαρτημένα ή απεξαρτημένα από ουσίες άτομα, οροθετικοί, φυλακισμένοι/αποφυλακισμένοι, ανήλικοι παραβάτες. β) Στις «Ειδικές Ομάδες Πληθυσμού» ανήκουν οι ομάδες εκείνες του πληθυσμού οι οποίες βρίσκονται σε μειονεκτική θέση ως προς την ομαλή ένταξή τους στην αγορά εργασίας, από οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά αίτια. Σε αυτές ανήκουν ενδεικτικά οι άνεργοι νέοι, οι άνεργες γυναίκες, οι άνεργοι άνω των πενήντα ετών, οι μακροχρόνια άνεργοι, οι αρχηγοί μονογονεϊκών οικογενειών και τα μέλη πολύτεκνων οικογενειών, γυναίκες θύματα κακοποίησης, οι αναλφάβητοι, οι κάτοικοι απομακρυσμένων ορεινών και νησιωτικών περιοχών, τα άτομα με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες. 2 Βλ. ιδίως P. Graziano, S. Jacquot and B. Palier (eds.), The EU and the domestic politics of welfare state reforms, 2010, M. Ellison (ed.), Reinventing Social Solidarity across Europe, 2011, S. J o c h e m, Nordic Employment Policies Change and Continuity Before and During the Financial Crisis, Social Policy & Administration, 45(2), Βλ. ιδίως Greece Memorandum of Understanding on specific Economic Policy Conditionality, December, 2012, όπου προβλέπεται χαρακτηριστικά ότι «The Government continues to monitor on a quarterly basis the implementation of the priority projects, certain of which as the functional review of the public administration, the "Elenxis" project for the tax control services, the land register, the solid waste management infrastructures, the railway projects, the e-prescription, the e-procurement, the development of a social economy sector and the national registry are critical for the development of the country. For priority projects in delay, a method for closer monitoring should be agreed (Q4 2012) in order to allow the adoption of the necessary measures on time. The priori ty projects should be completed by the end of 2015». 14

15 1. Το περιβάλλον της Στρατηγικής (α) Παρά τις σχετικές πρωτοβουλίες των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ιδίως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής) από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, στην Ελλάδα δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα μία εθνική Στρατηγική πολιτικών για την κοινωνική επιχειρηματικότητα και την καινοτομία σε τοπικό επίπεδο, εάν και προβλέπονται σχετικές ρήτρες αφενός στο αναβαθμισμένο νομοθετικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της επιστημονικής / τεχνολογικής έρευνας, αφετέρου στα χρηματοδοτικά εργαλεία των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων και των Τομεακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ Ενώ ο Ν. 4019/2011 για την «Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και λοιπές διατάξεις» εισάγει για πρώτη φορά ένα αυτοτελές πλαίσιο ρύθμισης της κοινωνικής οικονομίας, θεμελιώνοντας ως νέο μόρφωμα τις αποκαλούμενες Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (Κοιν.Σ.Επ.), δεν έχουν ενεργοποιηθεί τα αναγκαία επιχειρησιακά και χρηματοδοτικά εργαλεία, που θα εντάξουν το θεσμό σε ένα νέο πλαίσιο αντιμετώπισης των προβλημάτων απασχόλησης, ανεργίας, φτώχειας, διακρίσεων, κοινωνικού αποκλεισμού και συνοχής στη συγκεκριμένη συγκυρία της ύφεσης. (β) Το υφιστάμενο πλαίσιο άσκησης των κοινωνικών πολιτικών του Δήμου Αθηναίων προωθείται σε τρία επίπεδα: Κεντρική Υπηρεσία του Δήμου, Συμβουλευτικά Όργανα και Σώματα, Εποπτευόμενα Νομικά Πρόσωπα. Στο επίπεδο της Κεντρικής Υπηρεσίας του Δήμου, οι βασικές αρμοδιότητες κοινωνικής πολιτικής ασκούνται από την Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Υγείας που εποπτεύεται από την Αντιδήμαρχο Κοινωνικής Πολιτικής και Αλληλεγγύης, ενώ συμπληρωματικές δραστηριότητες ασκούνται από την Διεύθυνση Διοίκησης και Αποκέντρωσης (Τμήμα Υποστήριξης της Οικονομικής Επιτροπής και της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής), την Διεύθυνση Παιδείας και Δια Βίου Μάθησης (Τμήμα Δια Βίου Μάθησης, Τμήμα Κοινωνικής Υποστήριξης Σχολείων), την Διεύθυνση Εμπορίου και Ανάπτυξης (Τμήμα Θεαμάτων και λοιπών Χώρων) και το Γραφείο του Γενικού Γραμματέα του Δήμου (Τμήμα Π.Σ.Ε.Α. Εθελοντισμού). Στο επίπεδο των Συμβουλευτικών Οργάνων και Σωμάτων, δευτερογενείς αρμοδιότητες στο πεδίο της κοινωνικής προστασίας ασκούνται από την Επιτροπή Ποιότητας Ζωής, τη Δημοτική Επιτροπή Διαβούλευσης, τον Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης, το Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών και το Τοπικό Συμβούλιο Πρόληψης Παραβατικότητας. Στο επίπεδο των αποκεντρωμένων νομικών προσώπων του Δήμου, οι βασικές αρμοδιότητες κοινωνικής πολιτικής ασκούνται από το Κέντρο Υποδοχής Αστέγων Δήμου Αθηναίων (ΚΥΑΔΑ), τα Κέντρα Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ), το Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών και το Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης και Αγωγής Υγείας "Αθηνά Υγεία", ενώ συμπληρωματικές αρμοδιότητες ασκούνται από την Εταιρεία «ΕΑΤΑ Εταιρεία Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών Αναπτυξιακή ΟΤΑ», τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας και το Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης. 15

16 Η Εταιρεία Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών έχει ορισθεί, μάλιστα, από το 2012 ως Ενδιάμεσος Φορέας Διαχείρισης 4 των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ » 5, παρέχοντας στην Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης όλα τα αναγκαία στοιχεία για την εκτέλεση των αρμοδιοτήτων της συμπεριλαμβανομένων των στοιχείων για τη σύνταξη των ετήσιων και τελικής έκθεσης εκτέλεσης του ΕΠ, τη διενέργεια των προβλεπόμενων αξιολογήσεων, των στοιχείων που αιτείται η Επιτροπή κλπ. Η συστηματική ανάλυση των κοινωνικών παρεμβάσεων του Δήμου Αθηναίων οδηγεί στην ανάδειξη των βασικών χαρακτηριστικών (τυπολογία) άσκησης των αρμοδιοτήτων του στα πεδία της κοινωνικής προστασίας, καταπολέμησης της φτώχειας και προώθησης της ένταξης των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού, που τεκμηριώνουν την διάκριση μεταξύ των ακόλουθων κατηγοριών: Προγράμματα εισοδηματικής ενίσχυσης Προγράμματα παροχών σε είδος - κάλυψης βασικών αναγκών ευπαθών ομάδων του πληθυσμού Προγράμματα κοινωνικών υπηρεσιών (πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια κοινωνική φροντίδα) Προγράμματα Εργασιακής Ένταξης και Επιχειρηματικότητας. (γ) Ο επιχειρησιακός σχεδιασμός του Δήμου για την ανάπτυξη δράσεων κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας εγκαινιάσθηκε ουσιαστικά στα μέσα του 2011 (οπότε και υιοθετήθηκε ένα ευρύτερο σχέδιο αναζωογόνησης της πόλης μέσω εθνικών και υπερεθνικών πηγών χρηματοδότησης), ενώ εντοπίζεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κοινωνικής Ανασυγκρότησης του Δήμου Αθηναίων (Ιούλιος 2012) και το Στρατηγικό Σχέδιο του Δήμου Αθηναίων (Νοέμβριος 2012). Την περίοδο αυτή, ο Δήμος Αθηναίων αξιολογεί τις προτάσεις από τη διαδικασία διαβούλευσης και προχωρεί στις διαδικασίες για την ολοκλήρωση σύνταξης του σχεδίου του Επιχειρησιακού Προγράμματος, το οποίο θα εγκριθεί από το Δημοτικό Συμβούλιο. Η επισκόπηση της υφιστάμενης κατάστασης οδηγεί στο συμπέρασμα ότι βασικοί φορείς προώθησης των πολιτικών κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας στο επίπεδο ιδίως του σχεδιασμού είναι πρωτογενώς η «ΕΑΤΑ Εταιρεία Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών Αναπτυξιακή ΟΤΑ» και δευτερογενώς το Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης του Δήμου Αθηναίων. Αντίθετα, δεν εντοπίζονται παρεμβάσεις - τουλάχιστον στο επίπεδο σχεδιασμού των δράσεων - της Κεντρικής Υπηρεσίας του Δήμου και των άλλων 4 Οι Ενδιάμεσοι Φορείς Διαχείρισης μπορούν σύμφωνα με το άρθρο 59 του Κανονισμού (ΕΚ) 1083/2006 να αναλάβουν μέρος ή το σύνολο των αρμοδιοτήτων της αρμόδιας Διαχειριστικής Αρχής κάποιου ΕΠ ή ΠΕΠ σε σχέση με δικαιούχους που εκτελούν πράξεις για λογαριασμό και υπό την ευθύνη της. Σύμφωνα, μάλιστα, με τις προβλέψεις του Ν.3614/2007 οι ΕΦΔ αναλαμβάνουν την άσκηση μέρους των αρμοδιοτήτων της διαχειριστικής αρχής του αντίστοιχου ΕΠ ή ΠΕΠ. 5 Βλ. το άρθρο 19 παρ. 16 του Ν. 4071/2012, που ρητώς προβλέπει ότι «Η Εταιρεία Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών, Αναπτυξιακή Ανώνυμος Εταιρεία Οργανισμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΑΕΔΑ) του Δήμου Αθηναίων ασκεί καθήκοντα ενδιάμεσου φορέα διαχείρισης, κατά την έννοια του άρθρου 4 του ν. 3614/2007 ( Α 267) στα Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ. Η απόφαση για την ένταξη πράξεων ή ανάκληση αυτών, κατά την έννοια της παρ. 1 του άρθρου 7 του ν. 3614/2007, εκδίδεται από τον Δήμαρχο Αθηναίων». 16

17 εποπτευομένων νομικών προσώπων του, παρά το γεγονός ότι τα όργανα αυτά ασκούν εκ του νόμου θεσπισμένες αρμοδιότητες στα πεδία της κοινωνικής προστασίας και ένταξης. Από την άλλη πλευρά, ο στρατηγικός σχεδιασμός ενσωματώνει διαστάσεις κοινωνικής καινοτομίας και κοινωνικής επιχειρηματικότητας με βάση δύο κοινωνικοπολιτικές προτεραιότητες: i. η πρώτη προτεραιότητα επικεντρώνεται στην καταγραφή και αξιοποίηση υπερεθνικών πηγών χρηματοδότησης που θα ενισχύσουν τόσο δέσμιες αρμοδιότητες, όσο και νέες πρωτοβουλίες καταπολέμησης του εργασιακού και κοινωνικού αποκλεισμού των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού που κατοικούν στα όρια της περιφέρειας του Δήμου Αθηναίων σε μία περίοδο οικονομικής ύφεσης ii. η δεύτερη προτεραιότητα επικεντρώνεται στην προώθηση τεχνικών προνοιακού πλουραλισμού και δημιουργίας οργανωμένων συμπράξεων για την παροχή υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας. Στον άξονα της κοινωνικής καινοτομίας μπορούν να υπαχθούν συγκεκριμένες Δράσεις, που κατηγοριοποιούνται ως εξής: α1. Νέες τεχνικές και μέθοδοι πρόληψης και κάλυψης κοινωνικών αναγκών «Ανακαίνιση Αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων κτιρίων μη ιδιοκτησίας Δήμου» «Αναβάθμιση παιδικών χαρών με παλαιά όργανα και χωρίς δάπεδα ασφαλείας σε όλες τις Δημοτικές Κοινότητες» «Ίδρυση κέντρου ημέρας για τους άστεγους» «Λειτουργία Κέντρου αποκατάστασης γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας» «Δημιουργία δομών αντιμετώπισης της φτώχειας (Ανοιχτό κέντρο ημερήσιας υποδοχής αστέγων, Δομή παροχής συσσιτίων, Κοινωνικό Φαρμακείο, Γραφείο Διαμεσολάβησης, Υπνωτήριο)» «Λειτουργία καταφυγίου νύχτας» «Λειτουργία Μονάδας Βραχείας (μεταβατικής) φιλοξενίας» «Κέντρο Προένταξης χρηστών ναρκωτικών ουσιών» «Δημιουργία δικτύου κοινωνικής στέγασης» «Δημιουργία κέντρου διαμονής για ηλικιωμένους άστεγους» «Λειτουργία κέντρου δημιουργικής απασχόλησης για παιδιά με ειδικές ανάγκες» «Δράσεις για την καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας / Παροχή υπηρεσιών ολοκληρωμένης υποστήριξης σε τοπικό επίπεδο για παιδιά που βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας» PROACTIVE «Στήριξη των ανέργων και των οικογενειών τους που βρίσκονται σε κατάσταση φτώχειας, με προτεραιότητα την πρόληψη της παιδικής φτώχειας» «Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας για ευπαθείς κοινωνικές ομάδες». 17

18 α2. Νέες τεχνικές εργασιακής ένταξης ευπαθών ομάδων Ενίσχυση της απασχόλησης για τους ανέργους και τις ευπαθείς ομάδες/προγράμματα κοινωφελούς εργασίας για ανέργους δ. Ενίσχυση της απασχόλησης για τους ανέργους και τις ευπαθείς ομάδες/παρεμβάσεις για την κοινωνικο-οικονομική ένταξη αστέγων ΙΝΕ/ΓΣΕΕ: Εξειδικευμένο προσωπικό σε εργασίες κομποστοποίησης ΜΚΟ ΕΡΥΜΑΝΘΟΣ: Πρόγραμμα κοινωφελούς εργασίας για έκδοση εφημερίδας από ανέργους δημοσιογράφους την οποία θα διανέμουν άστεγοι ΜΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΙΣΩΝ ΕΥΚΑΙΡΙOΝ: Κοινωφελής εργασία εξειδικευμένου προσωπικού σε υπηρεσίες κοινωνικής μέριμνας (ψυχοκοινωνική υποστήριξη, εύρεση εργασία, νομικά θέματα) για γυναίκες και απεξαρτημένα άτομα από ναρκωτικά ΜΚΟ ΠΡΑΞΙΣ: Κοινωφελής εργασία εξειδικευμένου προσωπικού στο πολυιατρείο της ΠΡΑΞΙΣ για στήριξη ευπαθών κοινωνικών ομάδων μέσω υπηρεσιών υγείας (ιατρική φροντίδα) καθώς και λειτουργία κέντρου υποδοχής αποφυλακισμένων ΜΚΟ ΚΜΟΠ: Κοινωφελής εργασία για χαμηλής εξειδίκευσης προσωπικού σε υπηρεσίες πρασίνου, καθαριότητας και τεχνικές υπηρεσίες ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΨΥΧΟΚΟΙΝOΝΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ "ΑΘΗΝΑ : Κοινωφελής εργασία για γυμναστές προκειμένου να παράσχουν υπηρεσίες στον ΟΠΑΝΔΑ MKO ΡΗΞΙΚΕΛΕΥΘΟΣ: κοινωφελής εργασία για ανειδίκευτους για περισυλλογή / διανομή ιματισμού και τροφίμων σε άτομα που έχουν ανάγκη ΚΕΑΝ: Κοινωφελής εργασία για νέους ανειδίκευτους για παροχή υπηρεσιών βελτίωσης αστικού πρασίνου με δημιουργία νέων χώρων και συντήρηση υπαρχόντων ΕΔΡΑ: Κοινωφελής εργασία για ανέργους διαφόρων ειδικοτήτων για παροχή υπηρεσιών στον τουρισμό στα infopoints της ΕΑΤΑ καθώς και υπηρεσίες τύπου Βοήθεια στο Σπίτι ΙΜΕ/ΓΣΕΒΕΕ: Δημιουργία κινητών μονάδων από εξιδικευμένο προσωπικό (ιστορικοί-αρχαιολόγοι και τουριστικών επαγγελμάτων) για παροχή υπηρεσιών τουριστικού ενδιαφέροντος ΟΜΑΔΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ: Κοινωφελής εργασία για εξειδικευμένα άτομα για παροχή υπηρεσιών περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης ΤΟΠΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΑΘΗΝΑΙOΝ - Στήριξη των ψυχικά ασθενών ατόμων μέσω συμβουλευτικής και στήριξης επαγγελματιών υγείας όπως εργοθεραπευτές, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι α3. Νέες τεχνικές τεκμηρίωσης και υποστήριξης κοινωνικών πολιτικών «Μελέτη αποτύπωσης των αναγκών και προβλημάτων παιδιών που ζουν - επαιτούν στους δρόμους της Αθήνας» «Σχέδιο Ενίσχυσης της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης "Κόμβος Αλληλοβοήθειας"» «Μελέτη σκοπιμότητας για την δημιουργία κοινωνικής τράπεζας» «Μελέτη χαρτογράφησης των πληθυσμιακών ομάδων που διαβιούν στο δρόμο (άστεγοι) της περιοχής του Δήμου Αθηναίων» 18

19 «Σύστημα ταυτοποίησης αστέγων» α4. Νέες τεχνικές ευαισθητοποίησης «Στοχευμένες δράσεις ευαισθητοποίησης για την παιδική φτώχεια» «Δράσεις ευαισθητοποίησης Αθηναίων για την ενσωμάτωση των μεταναστών». Στον άξονα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας μπορούν να υπαχθούν οι ακόλουθες Δράσεις: β1. Δημιουργία δομών υποστήριξης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΘΕΡΜΟΚΟΙΤΙΔΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Δημιουργία επιχειρήσεων από νέους ανέργους υψηλής ειδίκευσης σε κλάδους καινοτομίας Δημιουργία «Ζώνης Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας» «ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» (Δράσεις start up, συμβουλευτικής και κατάρτισης). β2. Δημιουργία Κοινωνικών Επιχειρήσεων Polis Days «Κοινωνική Θερμοκοιτίδα Ήφαιστος» - Δημιουργία πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων αλλά και κοινωνικών συνεταιρισμών στους τομείς του πολιτισμού και κοινωνικής οικονομίας με παράλληλες δορυφορικές επιχειρήσεις στους τομείς της πράσινης οικονομίας, του εναλλακτικού τουρισμού πόλης και της γαστρονομίας Δημιουργία κοινωνικής επιχειρηματικότητας και απασχόλησης για τους μετανάστες και τις ευπαθείς ομάδες (πρόγραμμα Ανταίος) «ΠΡΑΣΙΝΑ ΣΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ-ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ +ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ» - Δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων στα πεδία των πράσινων σημείων, ανακύκλωσης επίπλων, ενδυμάτων κ.α., κομποστοποίησης, κλπ «Κοινωνία των Αθηνών» - Δημιουργία πέντε κοινωνικών επιχειρήσεων (δύο στον τομέα της κοινωνικής φροντίδας, μία σε παροχή proximity services, μία πολιτισμικής προώθησης, μία δομή στήριξης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας) «ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ ΜΕΣΩ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ» - Δημιουργία τεσσάρων κοινωνικών επιχειρήσεων για α) γενικούς καθαρισμούς κτιρίων, β) εστίαση, γ) συλλογή και διαχείριση ανακυκλώσιμων υλικών δ) οικοδομικές εργασίες επισκευής και ανακατασκευής κτιριακών εγκαταστάσεων Προώθηση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, συμπεριλαμβανομένων δράσεων εκπαίδευσης κατάρτισης (Συν-επιχειρείν στην Αττική) ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΚΑΙ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΥΓΕΙΑΣ - Δημιουργία κοινωνικής επιχείρησης για την φροντίδα και την φύλαξη παιδιών προσχολικής ηλικίας στον Δήμο Αθηναίων ΑΛΛΑΖΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΗ - Δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων με αντικείμενο την εξωτερική βαφή / ανακαίνιση προσόψεων κτιρίων 19

20 ΑΧΑΡΝΕΙΣ - Δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων σε βιώσιμα πεδία επιχειρηματικής δραστηριότητας. Η επισκόπηση της υφιστάμενης κατάστασης οδηγεί στο συμπέρασμα ότι βασικές πηγές χρηματοδότησης των πολιτικών κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων αποτελούν με σειρά προτεραιότητας: ο προϋπολογισμός του Δήμου και των εποπτευομένων νομικών του προσώπων το ΕΣΠΑ δράσεις Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης από επιχειρήσεις και δωρεές. Αντίθετα, δεν έχουν ακόμα αξιοποιηθεί άλλα εργαλεία των Κοινοτικών Διαρθρωτικών Ταμείων και ιδιωτικές πηγές εθνικού και υπερεθνικού χαρακτήρα 6. Για το λόγο αυτό, μέχρι τις το σύνολο των σχετικών παρεμβάσεων στο πεδίο αυτό καλυπτόταν από πόρους του ΕΣΠΑ, και συγκεκριμένα του ΕΠ ΑΝΑΔ 7 ( ): έξι Τοπικά Ολοκληρωμένα Προγράμματα για Ευάλωτες Ομάδες (ΤΟΠΕΚΟ) συνολικού προϋπολογισμού , με περί τους 600 ωφελούμενους ανέργους ευπαθών ομάδων έντεκα Προγράμματα Κοινωφελούς Εργασίας (Συμπράττων Φορέας Δήμος, Περιφέρεια και ΕΑΤΑ συνολικού προϋπολογισμού , με περί τους ωφελούμενους μία Δομή καταπολέμησης της φτώχειας (Συμπράττων Φορέας Δήμος) συνολικού προϋπολογισμού , με ωφελούμενους και δημιουργία 56 νέων θέσεων εργασίας. Παράλληλα η ΕΑΤΑ συμμετέχει σε 23 υποβληθείσες προτάσεις για Τοπικά Σχέδια για την Απασχόληση (ΤΟΠΣΑ) στην Περιφέρεια Αττικής ύψους και δυνητικούς ωφελούμενους άτομα. 2. Η ανάλυση του περιβάλλοντος της Στρατηγικής Η ανάλυση του περιβάλλοντος της Στρατηγικής προωθείται με την εφαρμογή της Ανάλυσης SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats), η οποία επιλέχθηκε ως μοντελοποιημένος τρόπος καταγραφής των κυριότερων συμπερασμάτων που προκύπτουν από την διερεύνηση και καταγραφή του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος του Επιχειρησιακού Σχεδίου. Βασικός στόχος της Ανάλυσης SWOT είναι η καταγραφή όλων εκείνων των παραγόντων (τόσο εντός όσο και εκτός της υπό εξέταση περιοχής), που μπορούν να επηρεάσουν την επιτυχημένη εφαρμογή νέων πρωτοβουλιών κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας από το Δήμο Αθηναίων. 6 Για παράδειγμα, δεν έχει ακόμα εκπονηθεί η Δράση «Μελέτη Σκοπιμότητας για την δημιουργία κοινωνικής τράπεζας» του Στρατηγικού Σχεδίου, που θα μπορούσε να αναδείξει τις δυνατότητες μόχλευσης συμπληρωματικών πόρων με βάση καλές πρακτικές άλλων ΟΤΑ στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια. 7 Την περίοδο αυτή (Μάρτιος 2013) ολοκληρώνεται στο πλαίσιο της αναθεώρησης του ΕΠ ΑΝΑΔ από τα αρμόδια όργανα της κεντρικής διοίκησης η διαδικασία εκχώρησης πόρων στην ΕΑΤΑ για την υλοποίηση δράσεων σύμφωνα με το Σχέδιο Κοινωνικής Ανασυγκρότησης του Δήμου Αθηναίων, ενώ υλοποιούνται ήδη πράξεις που περιλαμβάνει το Σχέδιο (π.χ. ΤΟΠΕΚΟ). 20