ΠΡΟΣΟΧΗ!!! απλά, είναι τα φθηνότερα και τα πλέον ποιοτικά ΠΑΙΔΙΚΑ ΡΟΥΧΑ της ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Transcript

1

2

3 ΠΡΟΣΟΧΗ!!! απλά, είναι τα φθηνότερα και τα πλέον ποιοτικά ΠΑΙΔΙΚΑ ΡΟΥΧΑ της ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Εσύ ΚΟΜΑΝΤΟ τι λες; Δεν πρέπει να τα σηκώσουμε όλα πριν τις Γιορτές; Καταστήματα Μητροπόλεως & Κομνηνών γωνία, Θεσσαλονίκη, τηλ: Βαλαωρίτου 12, Θεσσαλονίκη, τηλ: Βενιζέλου 81, Αμπελόκηποι, τηλ: ο χλμ Θεσσαλονίκης - Ωραιοκάστρου, τηλ:

4 Τα Νέα των Καταδρομέων Τ οτριμηνιαια λ μεκδοση ώ ν ΟΡΓΑΝΟ ΤΗΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ (ΠΟΕΔ) Τεύχος 7 ο, Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέµβριος 2003 ΕΚΔΟΤΗΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΙΔΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ (ΠΟΕΔ) ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΝΟΜΟΝ Αθανάσιος Γαληνός ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ Παντελής Γιαννακόπουλος ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΥΛΗΣ Παντελής Παπαχρήστου Σχεδιασμός Επιμέλεια - Παραγωγή Ιωάννης Λ. Παπακαρμέζης ILP Productions ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ - ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Γραμματεία - Συνδρομές Κατερίνα Κατσούφη ΕΤΗΣΙΕΣ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Εσωτερικού: 16 Εξωτερικού: 21 Τιμή τεύχους: 5 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ - ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΤΘ: 18419, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΤΗΛ: FAX: www. tolmon.gr ilp@tolmon.gr Διαφήμιση Αριστείδης Γ. Κουτρής Οι συγγραφείς των άρθρων φέρουν την ευθύνη για τις απόψεις τους. Το περιοδικό διατηρεί το δικαίωµα να επιφέρει µεταβολές στα κείµενα. Απαγορεύεται η µερική ή ολική αναδηµοσίευση οποιουδήποτε κειµένου, σχεδιαγράµµατος ή φωτογραφίας, χωρίς έγγραφη άδεια 4

5 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Τολμών 7 Του Εκδότη: Περι τόλµης ο λόγος Αθανασίου Γαληνού 8 Η Καππαδοκία Αθανασίου Ε. Καραθανάση 22 Η πολιτικοστρατιωτική διάσταση των Βαλκανικών Πολέµων Ιωάννη Δ. Κακουδάκη 42 Εκκλησία και θεσµικές αλλαγές Βασιλείου Γιούλτση 46 Είναι η Ευρώπη Χριστιανική; Κωνσταντίνου Γκιουλέκα 48 Ο απαγχονισµός του Κοσµά του Αιτωλού Νικολάου Φωτιάδη 50 Η Κοίµησις και Μετάστασις της Υπεραγίας Θεοτόκου Παντελή Παπαχρήστου 52 Βήµατα στο Σύγνεφο Κώστα Ζαφείρη 56 «ΑΕΡΑΣ», Νικολάου Πετιµεζά 58 Ο Στρατηγός Παντελή Γιαννακόπουλου 70 Καταδροµή στο Glom ord Χρήστου Φωτόπουλου 74 Ο ρόλος των Ενόπλων Δυνάµεων στο σύγχρονο κόσµο και οι διεθνείς σπουδές Παναγιώτη Ήφαιστου 86 Διαφθορά: Οι ψυχοκοινωνικές διαστάσεις µιας σύγχρονης ελληνικής τραγωδίας µε προεκτάσεις τραγέλαφου Γιώργου Πιπερόπουλου 91 Η σχέση της Τουρκίας µε τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα συµφέροντα της Ελλάδας Βενιαµίν Καρακωστάνογλου Περιεχόμενα 5

6 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ Ευρωάµυνα Χρήστου Μουστάκη 103 Ολοκληρωµένη γεωργία βιώσιµη παραγωγή, πιστοποιη- µένη ποιότητα, ασφαλή τρόφιµα Αθανασίου Οικονόµου 107 Βιβλιοπαρουσίαση, Οι Διεθνείς Σχέσεις ως αντικείµενο επιστηµονικής µελέτης στην Ελλάδα και το Εξωτερικό, του Παναγιώτη Ήφαιστου Παντελή Γιαννακόπουλου 109 Οι Λέσχες Ειδικών Δυνάµεων εν... δράσει 122 Προκεχωρηµένο Κέντρο Πληροφοριών 125 Ασκηθείτε µαζί µας Συνεργασίες: κείμενα, φωτογραφικό υλικό, παρατηρήσεις, υποδείξεις, προτάσεις (επώνυ μες) μπορείτε να αποστέλλετε στα γραφεία μας σε ηλεκτρονική μορφή, κατά προτίμηση. Σε κάθε περίπτωση το υλικό αυτό δεν επιστρέφεται. ΠΡΟΣΟΧΗ! Οι φωτογραφίες πρέπει να είναι πρωτότυπες και ποιοτικώς αψεγάδιαστες, έγχρωμες φωτοτυπίες ΔΕΝ θα γίνονται δεκτές. ΜΗ τοποθετείτε τις φωτογραφίες μέσα στο WORD ή σε άλλους κει μενογράφους, ΔΕΝ είναι αξιοποιήσιμες. Στείλτε τις φωτογραφίες ξεχωριστά από το κείμενο και αν είναι ήδη σε ψηφιακή μορφή να έχουν διάσταση πλάτους τουλάχιστο 16 cm και ανάλυση τουλάχιστο 330 dpi. Αν χρησιμοποιήσετε το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ( ilp@tolmon.gr) στείλτε τις φωτο γραφίες μία - μία επισυνα πτό μενες (attachment). Φωτογραφία Εξωφύλλου: Ταχεία - Τολμηρή Καταρρίχηση Παραχωρήθηκε ευγενώς από τον Δημήτριο Μεσσήνη, Διευθυντή Associated Press στην Ελλάδα. Η Διεύθυνση του Περιοδικού τον ευχαριστεί θερμά 6 Τολμών

7 Τολμών Περί τόλμης ο λόγος «Ο τολμών νικά»: Φράση ευθέως παραπέμπουσα στους τολμηρούς, τους γενναί- ους, τους ριψοκίνδυνους, τους αποφασιστικούς, τους θαρραλέους, τους ανδρείους, τους άφοβους, τους αδείλιαστους, τους ατρόμητους. δηλαδή στους καταδρομείς. «Ο τολμών»: Παραπέμπει αμέσως σε όλους τους άνδρες των Ειδικών υνάμεων: Καταδρομείς, Αλεξιπτωτιστές, Πεζοναύτες, Βατραχανθρώπους... «Τολμών»: Είναι το περιοδικό που κρατάτε στα χέρια σας και παραπέμπει δια των κειμένων του σε άνδρες και γυναίκες που τολμούν συνειδητά: να αποδείξουν την αλήθεια και το δίκαιο στηλιτεύοντας το ψέμα και το άδικο, να απορρίψουν τους συμβιβασμούς που διαιωνίζουν τα κακώς υφιστάμενα, να αποδοκιμάσουν τους κάθε είδους δυνάστες, να επιρρίψουν τις αναλογούσες και στους πλέον υψηλά ισταμένους ευθύνες, να εγείρουν θέμα αναθεώρησης γραπτών και άγραφων νόμων, που δε διασφαλίζουν επαρκώς τα απαράγραπτα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν αποτρέπουν την απεμπόληση των ιε ρών και των οσίων της φυλής, να υποβάλουν ευθαρσώς προτάσεις και λύσεις για τη μάστιγα των ναρκωτικών, το βραχνά των μεταλ λαγμένων, τη λαίλαπα της αυξανόμενης εγκληματικότητας, την κακοδαιμονία της διαφθοράς, την κατάρα της αδιαφορίας - της ανηθικότητας - της αγένειας, τον εφιάλτη της ολοκληρούμενης οι κολογικής καταστροφής, για την επαπειλούμενη αποδοχή και εδραίωση εννοιών, όπως η Παγκοσμιοποίηση, Νέα Τάξη, Ολοκληρωτικοί Πόλεμοι. «Τολμώντες» είναι οι διαρκώς και δικαίως αγωνιώντες, ανησυχούντες και αγωνιζόμενοι για την μη υλοποίηση των αποδεδειγμένα εσφαλμένων αποφάσεων των εχόντων το προνόμιο να τις σχεδιάζουν και υλοποιούν, προκειμένου να αισθανόμαστε ακόμη, ελεύθεροι Έλληνες σε ένα ευνομούμενο και δημοκρατικό κράτος. «Τολμών», επί πλέον, είναι ο γενναιόδωρος Έλληνας και «Τολμόν» το γενναιόδωρο άτομο, οι οποίοι αναλίσκονται για το καλό της πατρίδας αφόβως περιβεβλημένοι, ως οι αήττητοι άνδρες των Ελληνικών Ειδικών υνάμεων, τη σοφία 1, τη φρόνηση 2, τη δικαιοσύνη 3. Το «Τολμών» αντικατέστησε «Τα Νέα των Καταδρομών» που εξέδιδε ο γνωστός πολιτευτής και πρ. Πρόεδρος της Πανελληνίου Ομοσπονδίας Ειδικών υνάμεων Κώστας Λυκοτραφίτης. Έτσι, για να δοθεί βήμα έκφρασης σε όλους τους τολμώντες, όχι μόνο στους Καταδρομείς. Πάντως και εγώ και οι συνεργάτες μου οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι χωρίς τη δική του εκδοχή, ίσως δε θα έβλεπε τη δημοσιότητα η δική μας πρόταση. Αντιστράτηγος ε.α. Αθανάσιος Γαληνός Πρόεδρος Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ειδικών υνάμεων 1 «Πρός σοφία μέν ἔχει τόλμαν μάλα σύμφορόν ἐστι χωρίς δέ βλαβερή καί κακότητα φέρει». (ΕΥΗΝΟΥ, Ἀνθ. Στοβ. ΝΑ, 17). (Κοντά στη γνώση η τόλμη είναι πολύ ωφέλιμη. Χωρίς τη γνώση η τόλμη είναι βλαβερή και φέρνει δυστυχία). 2 «Αἰσχρά ἡ ἂφρων τόλμα τε καί καρτέρησις (ἐν τῷ πρόσθεν ἐφάνη ἡμῖν) οὖσα καί βλαβερά». (ΠΛΑΤΩΝΟΣ, Λάχ. 193 D). (Η χωρίς φρόνηση τόλμη και καρτερία είναι επαίσχυντη και βλαβερή). 3 «Τόλμῃ δικαίᾳ καί Θεός συλλαμβάνει». (ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ, Ἀνθ. Στοβ. Ζ,4). (Τη δίκαιη τόλμη και ο Θεός τη βοηθάει). Περί Τόλμης ο Λόγος 7

8 Η ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ Του Αθανασίου Ε. Καραθανάση Φωτογραφίες: Ιωάννου Λ. Παπακαρμέζη Şuşam Bayrι, Pancarlιk Kilise, Λαξευτή Εκκλησιά των Αγ. Θεοδώρων κοντά στο Προκόπι

9 Από την ευλογημένη αυτή χώρα κατάγονταν άγιοι άνθρωποι των καιρών μας, όπως ο μακαριστός Παΐσιος και δεν ήταν ο μόνος Καππαδόκης ιερωμένος που ο όσιος βίος του έμεινε και θα μείνει εσαεί στις ψυχές μας. Γι αυτούς θα μιλήσουμε αργότερα, αφού πρώτα ιδούμε σε γενικές γραμμές την ιστορία της Καππαδοκίας. Έτσι θα μπορέσουμε να σχηματίσουμε μία σαφή ιδέα, ελπίζω, για την αγιότητα της περιοχής και κατά συνέπεια να εξηγήσουμε την αιτία πώς από εδώ προέρχεται μία τέτοια θαυμαστή πλειάδα συγχρόνων οσιακών μορφών που σηματοδοτούν την πορεία του μοναχισμού και της Ορθοδοξίας μας γενικότερα. Η Καππαδοκία οφείλει την ονομασία της στον γιο του βασιλέως των Ασσυρίων Νινύου ή τον ποταμό Καππάδοκο, κατέχει ένα ευρύτατο χώρο στην σημερινή Μ. Ασία και την διασχίζουν δύο ποταμοί, ο Μέλας (Καράσου-Ιρμακ) και ο Άλυς (Κιζίλ-Ιρμάκ). Στην αρχαιότητα η Καππαδοκία χωριζόταν στην Καππαδοκία προς τον Ταύρο (το γνωστό βουνό Ν της χώρας), και προς τον Πόντο (την βόρεια δηλαδή) και την εσωτερική. Στα χρόνια της δυναστείας Αριαραθών άνθισαν τα γράμματα και κυρίως η ελληνική παιδεία. Το 17 μ.χ. την χώρα κατέλαβαν οι Ρωμαίοι, ενώ στα χρόνια του Μ. Θεοδοσίου η Καππαδοκία διαιρέθηκε στα δύο: η πρώτη με πρωτεύουσα την Καισάρεια και η δεύτερη με τα Τύανα. Ο εξελληνισμός της Καππαδοκίας άρχισε επί Αριαραθών, ως ελέχθη, και ολοκληρώθηκε στα χρόνια του Μ. Αλεξάνδρου, όταν δηλαδή την χώρα κατέλαβε ο Μακεδών στρατηλάτης. Ήδη τον 1ο μ.χ. αι. η ελληνική γλώσσα είχε τόσο διαδοθεί, γι αυτό και ο Απόστολος Πέτρος στην Α Καθολική του, απευθυνόμενος προς τους κατοίκους του Πόντου, της Γαλατίας, της Καππαδοκίας και της Βιθυνίας, γράφει στην ελληνική. Όσο για την αρχαία γλώσσα των κατοίκων της οι ερευνητές διαφωνούν: άλλοι υποστηρίζουν ότι ήταν παρεφθαρμένη φρυγική, άλλοι πάλιν χαλδαϊκή και φρυγική κλπ, ώσπου στο τέλος κατέστη ελληνική. Ως το 1924 που οι Καππαδόκες μας εγκατέλειψαν την πατρώα γη, κατ εφαρμογή της συνθήκης της Λωζάννης του 1923, μιλιούνταν: α. το ποντιακό ιδίωμα, β. το ιδίωμα των Φαράσων, γ. το ιδίωμα της Σινασού που έμοιαζε με την κοινή νεοελληνική, δ. το ιδίωμα των Τυάνων με επιδράσεις της τουρκικής, ε. το ιδίωμα της Λυκαονίας και στ. το ιδίωμα της κοιλάδος του Προκοπίου που μοιάζει με το ποντιακό, το ηπειρωτικό, αλλά και το βυζαντινό. Καθώς οι Καππαδόκες ζούσαν στα βου νά κράτησαν ανόθευτη την γλώσσα τους, γι αυτό και ο πλούτος της γλώσσας τους είναι ανεκτίμητος, καθώς περιέχει πλή θος λέξεων από την αρχαιοελληνική και την δημώδη βυζαντινή. Φυσικά υπήρχε και το τμήμα εκείνο των τουρκοφώνων Καππαδοκών που ετουρκοφώνησαν, κατά μία εκδοχή, όταν άρχισαν οι επιδρομές του Ισλάμ τον 11ο αι., άλλοι θέλουν να άρχισε η τουρκοφωνία τους κατά τον 16ο ή 17ο αι. Ο θρύλος λέγει ότι οι Καππαδόκες προτίμησαν να τουρκοφωνήσουν, παρά να απωλέσουν την πίστη τους. Έτσι, με αυτή την τουρκοφωνία, προέκυψε η καραμανλίδικη φιλολογία, τα βιβλία δηλαδή εκείνα που γράφονταν στην τουρκική με ελληνικά γράμματα. Όταν άρχισε ο εκχριστιανισμός της περιοχής, άρχισαν και οι διωγμοί των Ρωμαίων και τότε, 1ος και 2ος μ.χ. αι., χιλιάδες γνωστών και αγνώστων Καππαδοκών Η Καππαδοκία 9

10 Ζέλβη, λαξευτός οικισμός, όπου συζούσαν αρμονικά Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι μέχρι την Ανταλλαγή των Πληθυσμών το 1924

11 Τολμών μαρτύρησαν στο όνομα της χριστιανικής διδασκαλίας. Ο Μ. Βασίλειος, ο Άγιος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, ο Αμφιλόχιος Ικονίου συνέθεσαν συγκλονιστικούς λόγους για να τιμήσουν αυτές τις άγιες μορφές. Κορυφαίες μορφές της εκκλησίας της Καππαδοκίας υπήρξαν ασφαλώς ο Μ. Βασίλειος, ο αδελφός του Γρηγόριος ο Νύσσης, αλλά και όλη εκείνη η χορεία των επισκόπων Καισαρείας ως την Ανταλλαγή του Η δεύτερη, μετά την Καισάρεια, επισκοπή ήταν αυτή του Ικονίου με κυρίαρχη μορφή αυτή του Αμφιλοχίου ( (400)μ.Χ. Ο 4ος αι. μ.χ. ήταν αιώνας του Χριστιανισμού στην Καππαδοκία, αφού οι Πατέρες της Εκκλησίας συνεδύασαν, κατά τον πλέον επιτυχή τρόπο, την χριστιανική διδασκαλία με την αρχαία ελληνική γραμματεία. Εδώ στην Καππαδοκία από τότε συμπορεύονται αδιασπάστως η Ορθοδοξία και ο Ελληνισμός. Κατά την βυζαντινή περίοδο η Καππαδοκία γνώρισε εξαίρετη ακμή από τον 6ο έως τον 11ο αι., οπότε άρχισαν οι ξένες εισβολές, τις οποίες επιτυχώς απέκρουαν οι ακρίτες εδώ, όπως στην Κρήτη, τον Πόντο, την Θράκη, δημιουργήθηκαν τα υπέροχα ακριτικά τραγούδια. Αυτήν την εποχή κτίσθηκαν οι περίφημες λαξευμένες εκκλησίες, άνθισε ο μοναχισμός που συνέχισε την παράδοση που αφετηρία του είναι βεβαίως η Βασιλειάς του Μ. Βασιλείου. Το 1071, στην μάχη του Ματζικέρτ, ο Καππαδόκης αυτοκράτωρ Ρωμανός ο ιογένης ηττήθηκε από τους Σελτζούκους του Αλπ Αρσλάν και από τότε άρχισε η Μεγάλη ευτέρα του Καππαδοκικού Ελληνισμού. Τότε δημιουργήθηκε και το σουλτανάτο του Ικονίου με τα αρνητικά συνακόλουθα για τον Ελληνισμό της Καππαδοκίας: εξισλαμισμοί, τουρκοφωνία, παρακμή της Εκκλησίας, αλλά και μάρτυρες του Χριστού και κρυπτοχριστιανοί, μολονότι μία χαλαρή έναντι των Ελλήνων πολιτική δημιούργησε μία αδύναμη ελπίδα αντιστάσεως, η οποία εξέλιπε εντελώς με την κατάλυση του σουλτανάτου από τους Τουρκομάνους στα τέλη του 13ου αι. Από την ερημία των πόλεων, την παρακμή, την πτώχεια, τους εξισλαμισμούς έμειναν εκεί ως το 1924 οι Καππαδόκες-Καραμανλήδες, τα λείψανα του Βυζαντίου, που κατά το 1923 οι Τούρκοι θεωρούσαν ως Τούρκους μισθοφόρους που εκχριστιανίσθησαν!! Έμεινε μόνον ο Παπα-Ευθύμ που από το 1923 ως σήμερα με τον γιο του προσπαθούν να ιδρύσουν Τουρκορθόδοξο πατριαρχείο με σκοπό να αρπάξουν την περιουσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και τις ψυ- Η Καππαδοκία 11

12 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ 2003 χές των Καππαδοκών. Ο Θεός βοήθησε και οι αντιχριστιανικές προσπάθειές του δεν απέδωσαν κατ ελάχιστον. Ένα από τα σημαντικά κεφάλαια της ιστορίας της Καππαδοκίας είναι τα πετρομονάστηρά της, που την κατασκευή τους βοήθησε πολύ η ιδιομορφία του εδάφους, που είχαν εκμεταλλευθεί οι Φρύγες, οι πρώτοι χριστιανοί κατά την περίοδο των διωγμών, οι καταδιωκόμενοι εικονολάτρες, αλλά και οι Καππαδόκες στα χρόνια των αραβικών και ισλαμικών επιδρομών. Αυτά τα καταφύγια αξιοποίησαν οι μοναχοί-μαστόροι και έκτιζαν εκκλησίες και μονές. Η κατασκευή ήταν απλή: απλή εκσκαφή στον βράχο, σχηματισμός σήραγγος, διεύρυνσή της με άλλους χώρους και κατασκευή πεσσών και κιόνων πάντα από το υλικό του βράχου. Μία τέτοια εκκλησία για δέκα-δώδεκα άτομα δεν απαιτούσε πάνω από δύο εβδομάδες για να κατασκευασθεί. Έτσι η Καππαδοκία είναι κατάστικτη από τέτοιας λογής μονές και εκκλησίες σήμερα οι Τούρκοι έχουν αναδείξει δύο τέτοιες μέγιστες μοναχικές πολιτείες, του Göreme και του S oğanli δεν είναι μικρότερης σημασίας και η περιοχή του Περιστρέμματος. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες των εκκλησιών, από τον μανιερισμό της Κωνσταντινουπόλεως ως την αφελή τεχνοτροπία των λαϊκών μαστόρων με τις ανορθογραφίες τους. Ο μακαρίτης Καππαδόκης Αναστάσιος Λεβίδης, καθηγητής στην Σχολή του Τιμίου Προδρόμου του Ζινζίντερε συνέγραψε και εξέδωσε το 1859 στην Κωνσταντινούπολη το έργο «Αι εν μονολίθοις μοναί της Καππαδοκίας και Λυκαονίας», στο οποίο καταγράφει με κάθε λεπτομέρεια όλους τους τόπους της πατρίδος του και κυρίως τις εκκλησίες, τις μονές, τα παρεκκλήσια, τα αγιάσματα, τα ολόσωμα λείψανα των μοναχών. Μετά την Άλωση πολλοί Καππαδόκες μετανάστευσαν στον Εύξεινο Πόντο, στα μικρασιατικά παράλια και κυρίως στην Κωνσταντινούπολη, όπου έκτισαν ολόκληρη συνοικία προς τα Υψωμάθεια με τον περιώνυμο ναό του Αγίου Κωνσταντίνου ήσαν ικανοί έμποροι, βιοτέχνες, χρυσοχόοι και μιλούσαν τουρκικά. Στην Καππαδοκία έμενε συνήθως ένας ικανός αριθμός γυναικοπαίδων, που περίμενε την ώρα που θα επέστρεφαν οι δικοί τους, συνήθως μετά χρόνια για να 12 Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης

13 Φαράγγι Περιστρέμματος, ένα από τα σημαντικότερα μοναστικά συγκροτήματα της Καππαδοκίας Τολμών Η Καππαδοκία 13

14 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης

15 Τολμών Ο Χάρτης είναι σμικρυνση του πρωτοτύπου, ο οποίος κυκλοφορεί στα κεντρικά βιβλιοπωλεία σε διαστάσεις 50Χ70 cm. Η Καππαδοκία 15

16 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ 2003 Çavuşin. Ο ναός του Αγ. Ιωάννη Βαπτιστή, λαξεμένος προς τιμήν του αυτοκράτορος Νικηφόρου Φωκά 16 Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης

17 Τολμών ιδούν γονείς, συζύγους, αδέλφια και άλλοι για να εύρουν νύφη. Από τους μητροπολίτες της Καισαρείας διακρίθηκαν ο Παΐσιος ( ) με πλούσιο διδακτικό και ποιμαντικό έργο, και ο διάδοχός του Ευστάθιος Κλεόβουλος ( ) και ο Ιωάννης Αναστασιάδης ( ). Κατά την Επανάσταση του 1821 σημειώθηκαν ορισμένα δυσάρεστα γεγονότα κυρίως στην μονή των Φλαβιανών, αλλά και στην περιοχή της Καισαρείας, όπου εσφάγησαν πρόκριτοι, ενώ οι μοναχοί κατέφυγαν στα δυσπρόσιτα βουνά των Φαράσων οδηγούμενοι από τον ηγούμενο και καταγόμενο εκ Φαράσων Παΐσιο. Μετά το 1850 επωφελούμενοι οι Έλληνες του Χαττί Χουμαγιούν και Χαττί Σερίφ, ίδρυσαν σχολεία, συλλόγους, έκτισαν ή ανακαίνισαν εκκλησίες και έδωσαν σπουδαία ώθηση στην διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην επιθυμία τους να δείξουν εαυτούς ακραιφνείς Έλληνες, καθώς μερίς Ελλήνων της μέσα Ελλάδος, αλλά και της Κωνσταντινουπόλεως, αμφισβητούσαν την ελληνικότητα των Καππαδοκών! Η αιώνια δηλαδή επιπολαιότητα των Ελλήνων. Ο μεγάλος αριθμός κωδίκων, που προέρχονται από εκκλησίες και δημογεροντίες της Καππαδοκίας και που μετεφέρθησαν κατά την Ανταλλαγή από Καππαδόκες πρόσφυγες, δηλώνει την θαυμαστή ανάπτυξη σε πολλά επίπεδα των Καππαδοκών. ιακρινόταν από τις πόλεις αυτές η Σινασός, από τις ομορφότερες πόλεις, όπου σώζονται και σήμερα θαυμάσιοι ναοί, μονές και ελληνικές οικίες. Ξεχωριστή είναι η ομορφιά της Μαλακοπής, αυτής της παράξενης υπόγειας πόλης με τον θαυμάσιο ναό των αγίων Θεοδώρων, τα Σύλατα με τον ναό των Αγίων Αποστόλων, που είναι σήμερα τζαμί, η Τζαλέλα, τα Φλογητά με κρημνισμένο τον ναό του Αγίου Γεωργίου και ακέραιο το ελληνικό σχολείο, το Ανδρονίκιο με τον ναό του Αγίου Ανδρονίκου, θαύμα αρχιτεκτονικής, η Ποταμιά με τον βυζαντινό ναό του Αγίου Γεωργίου, το Προκόπι με τα πανέμορφα ελληνικά σπίτια και το σπίτι του αγά, όπου αγίασε ο Άγιος Ιωάννης ο Ρώσσος, η Ανακού, η Αραβησσός με τον ναό του Τιμίου Προδρόμου, το Μισθί με τον δισυπόστατο ναό των Αγίων Βλασίου Η Καππαδοκία 17

18 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ 2003 Σινασός, από τις ομορφότερες πόλεις της Καππαδοκ όπου σώζονται μέχρι σήμερα τα περίφημα ελληνικά αρχοντικά 18 Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης

19 ίας, Τολμών και Βασιλείου, με τους δέκα τρούλλους (σήμερα αποθήκη λιπασμάτων), η Καρβάλη με τον ναό του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου που λειτουργεί σήμερα ως τζαμί, η Νίγδη, το Ικόνιο κ.ά. Στην Καππαδοκία ανεδείχθησαν μετά τα μέσα του 19ου αι. εξέχοντες λόγιοι, όπως ο Σεραφείμ Ρίζος στην Σινασό, ο Φίλιππος Αριστόβουλος στο Νεβσεχίρ (Νεάπολις), ο Αναστ. Λεβίδης στο Ζινζιντερέ, ο αρχιμανδρίτης Ιωάννης Παντελεημονίδης στην Καρβάλη κ.ά. Περιττό να σημειωθεί η πλειάδα των Καππαδοκών λογίων που συνέγραψαν ή εξέδωσαν βιβλία στην καραμανλίδικη γλώσσα συνθέτοντας ένα σημαντικό κεφάλαιο της καραμανλίδικης λεγόμενης φιλολογίας. Η θρησκευτικότητα των Καππαδοκών είναι πολύ γνωστή και θα έλεγε κανείς ότι χρονολογείται ή έχει την αιτία της στα χρόνια των διωγμών των πρώτων χριστιανικών χρόνων, για να εδραιωθεί στον 4ο μ.χ. αι. με τους πατέρες της Εκκλησίας. Η νηστεία και προσευχή όπως την όρισε η Μήτηρ Εκκλησία διατηρήθηκε ακέραιη στους Καππαδόκες και επί των αρχών της θρησκείας στήριζαν τις επαγγελματικές δοσοληψίες τους, γι αυτό και επικρατούσε ως τα χρόνια της Εξόδου (1924) ηπιότης χαρακτήρος, φόβος Θεού, σεβασμός των αρχών που θέτει η χριστιανική θρησκεία. Γι αυτό και στην Καππαδοκία οι θύρες των εκκλησιών, ακόμη και αυτές που ήσαν στα όρη, έμειναν ανοικτές και κανείς δεν τολμούσε να αφαιρέσει τίποτε από αυτές. Στα σπίτια τους οι Καππαδόκες είχαν παρεκκλήσια και που ήσαν γνωστά με τα ονόματα των νοικοκυραίων παντού στην Καππαδοκία συναντούσε κανείς ως το 1924 εξωκλήσια. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι μόνον στην Καρβάλη υπήρχαν διακόσιες εκκλησίες και μονές, γι αυτό και η περιοχή ονομαζόταν καλόγρια αζμανί (φύτρα καλογριών) ή καλόγρια γιαταγί (κοιτίδα καλογριών). Οι γυναίκες μάλιστα της Ανακού έλεγαν: «εμείς ούλο με τ αγιωτικά ήταμεστε, καλόγριες ήταμεστε στο χωριό». Πολλά, επίσης, ήσαν και τα αγιάσματα, οι εγκοιμήσεις που θύμιζαν τα παλαιά Ασκληπιεία φυσικά δεν παρέλειπαν, όπως όλοι σχεδόν οι Καππαδόκες, το παραδοσιακό προσκύνημα στους Παναγίους Τόπους, δηλαδή το γνωστό μας χατζηλίκι. Γι αυτό και πολλοί Καππαδόκες, άνδρες και γυναίκες, έφεραν βιβλικά ονόματα: Αβραάμ, Ισαάκ, Βηθλεέμ, Γεθσημανή κ.ά. Είπαμε για τα ολόσωμα λείψανα των αγίων που σώζονταν ως το 1924 και ίσως ως σήμερα. Από τις σύγχρονες ασκητικές μορφές Καππαδοκών διακρίνουμε τον Χατζή Γεώργη τον Αθωνίτη από την Κερμίρα ( ) και εκ μητρός από την Καρβάλη, που μόνασε στα Καυσοκαλύβια, τον πατέρα Γεώργιο από την Νεάπολη, τον γνωστό Γεώργιο Υδροφόρο, που υπήρξε ο πνευματικός των Νεαπολιτών τον ιερέα Γεώργιο από την Καρβάλη, τον αμασκηνό ( 1885) από τα Φάρασα, τον νεομάρτυρα Θεοχάρη από το Νεβσεχίρ, που μαρτύρησε στις 20 Αυγούστου του 1740 και που το λείψανό του έφεραν οι συμπατριώτες του στον ναό της Αγίας Αικατερίνης στην Θεσσαλονίκη τον γέροντα Ιερώνυμο της Αιγίνης ( ) από την Καρβάλη, τον Ιωσήφ Κιοσεϊρκόγλου (1830 εί.) από την Κερμίρα που τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και είναι θαυματουργά, τον Μισαήλ από την Καρβάλη, που ήταν πνευματικός Η Καππαδοκία 19

20 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ 2003 του γέροντος Ιερωνύμου της Αιγίνης, που έζησε όλη του την ζωή στα λαξευμένα ξωκλήσια της πατρίδος του, τον Νεόφυτο Καραμανλή που έζησε στο Άγιον Όρος 88 ολόκληρα έτη, τη Φωτεινή Νεαπολίτιδα που γεννήθηκε το 1751 και ήταν πνευματικό τέκνο του παπά Γεωργίου του Νεαπολίτου. Στην συνάφεια με την ιστορία της Καππαδοκίας προσθέτουμε τις δραστηριότητες των ποικιλωνύμων μισσιοναρίων που έδρασαν από το 1850 ως την Ανταλλαγή: με ίδρυση σχολείων, νοσοκομείων, πτωχοκομείων, οικονομικά βοηθήματα, κυκλοφορία βιβλίων και με άλλα μέσα προσεπάθησαν να κλέψουν τις ψυχές των Καππαδοκών. εν το κατόρθωσαν χάρη στην σθεναρή αντίδραση του κλήρου, των δημογερόντων, του ίδιου του λαού. Τελικώς, εγκαταλείψαμε την Καππαδοκία με την συνθήκη της Λωζάννης που προέβλεπε την ανταλλαγή των πληθυσμών με βάση την θρησκευτική συνείδηση. Από τον Ιούνιο ως τον Οκτώβριο του 1924 σιγά-σιγά οι Καππαδόκες μάζευαν τα πράγματά τους για την μεγάλη Έξοδο. Με κάρρα, τραίνα, υποζύγια και με χίλιεςδύο δυσκολίες καθώς περνούσαν από τουρκικά χωριά, έφθασαν στο λιμάνι της Μερσίνας με προορισμό τον Πειραιά και απ εκεί, πρόσφυγες πια, ρίζωσαν σ όλη σχεδόν την Ελλάδα κτίζοντας τα καλύβια και τα σπίτια τους. Μα τι γυρεύουν εδώ οι ψυχές μας θ αναρωτιούνταν; Πέρασαν 80 περίπου χρόνια. Οι ψυχές των προσφύγων είναι εκεί, όπου οι δικοί τους θαμμένοι προσεύχονται για μας, όπου οι Πατέρες της Εκκλησίας, οι άγιοί μας, τα μνημεία μας. Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης Καθηγητής Ιστορίας Νεωτέ ρου Ελληνισμού Α.Π.Θ. 20 Αθανάσιος Ε. Καραθανάσης

21 ILP Productions

22 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ 2003 Η ΠΟΛΙΤΙΚΟΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ Χάρτης: ΔΙΣ/ΓΕΣ 22 Ιωάννη Δ. Κακουδάκη

23 Τολμών ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ Του Ιωάννη. Κακουδάκη Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι αποτελούν μια κο ρυφαία περίοδο της εθνικής μας πορείας και το τέλος μιας μακραίωνης συμβίωσης των λαών της Βαλκανικής, οι αρχές της οποίας εντοπίζονται στην Κεν τρική Βαλκα νική, στους χρόνους της αρ χαιότητας. Πρό κειται για ένα ιστορικό φαινόμενο και ορόσημο που οφείλεται στην παρουσία δύο μεγάλων κο σμοπο λίτικων δυνάμεων, του Βυζαντίου και της Οθω μανικής Αυτοκρατορίας. Η Ελλάδα πρόβλεψε και διέθετε πριν την πε ρίο δο εκείνη ένα πλήρως ανα διορ γανωμένο, ά ρτια εξοπλισμένο και καλά εκπαιδευμένο στρατό και έχοντας εξασφαλισμένη την υπεροπλία στη θά λασ σα, χάρη στο ναυτικό της, μπήκε στον πόλεμο κατά της Τουρκίας (Α Βαλκανικός Πόλεμος), στο πλευρό των Βαλκανικών Συμμάχων, Βουλγαρίας, Σερβίας και Μαυροβουνίου, με τις ευνοϊκότερες συν θήκες. Στόχος όλων ήταν η απελευ θέ ρωση των εθνικών εδαφών και των ο μοεθνών τους που εξακολουθούσαν να βρίσκονται υπό την καταδυνάστευση των Τούρκων και καθημερινά υπέφεραν από το φυλετικό και θρησκευτικό φανατισμό τους. Η Ελλάδα είχε επιπλέον ως στόχο να διαγράψει τον ατυχή πόλεμο του 1897 και τα επακόλουθά του. Στη γιγάντια αυτή προσπάθεια, ο Ελληνικός Στρατός, πέρα από την ένθερμη συ μπα ράσταση ολόκληρου του ελληνικού λαού, είχε και την ενεργή συμμετοχή των αλύτρωτων ακόμη α δελφών μας, αλλά και πολλών φιλελλήνων του εξωτερικού καθώς και Κρητών εθελοντών, που κατά χιλιάδες συνέρρεαν και ενίσχυαν τον αγώνα. Έξω από το νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος, ολόκληρο το 19ο αιώνα, ήταν η Ήπειρος, η Θεσσαλία, η Μακεδονία, η Θράκη, η Κρήτη και όλα τα ελληνικά νησιά εκτός από την Εύβοια. Ο Μακεδονικός Αγώνας, που έφθασε στην κορύφωσή του την περίοδο με τον θρυλικό ήρωα Παύλο Μελά, ήταν μια διμέτωπη πάλη, τόσο κατά των Τούρκων, όσο και κατά των Βουλγάρων (Κομιτατζήδων), που διέσωσε και προε τοίμασε το μακεδονικό ελληνισμό για τους αγώνες Στις 10 Ιουλίου 1908 έγινε η επα νά σταση των Νεοτούρκων που επικρά τησε σ ολόκληρη την Οθωμανική Αυτοκρα τορία σε σύντομο χρόνο. Παρόλο που η επανάσταση χαιρετίστηκε από τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Τουρκίας, γιατί οι Νεότουρκοι διακήρυξαν ισότητα μεταξύ όλων των εθνοτήτων και θρη σκειών της Τουρκίας, υποχρέωσαν τον Σουλτάνο να επαναφέρει το Σύνταγμα του 1877 και να προκηρύξει εκλογές. Το κίνημα όμως στην πραγματικότητα ή ταν καθαρά εθνικιστικό, και απέβλεπε στην ανασυγκρότηση της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η νέα κατά σταση έθεσε σε εφαρμογή σειρά μέτρων, όπως η στρατολογία των χριστιανών, η υποχρεω τική διδασκαλία της τουρκικής γλώσσας στα σχολεία κ.ά., και είχε ως αποτέλεσμα την άμεση αντίδραση των Βαλκανικών Κρατών. Τα χριστιανικά κράτη, διαβλέποντας το θανάσιμο κίνδυνο των εθνικών τους βλέψεων, αποφάσισαν να παραμερί σουν τις διαφορές τους και να συνενωθούν για κοινό αγώνα, με αποτέλεσμα η δι πλω ματία να αναπτύξει όλη της τη δρα στηριότητα. Στις 29 Φεβ. 1912, η Σερβία και η Βου λ- Η πολιτικοστρατιωτική διάσταση των Βαλκανικών Πολέμων

24 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ 2003 γαρία υπέγραψαν συνθήκη φιλίας και συμμαχίας. Στις 16 Μαΐου 1912, υπογράφηκε συνθήκη αμυντικής συμμετοχής μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας, χωρίς να γίνεται αναφορά σε διανομή εδαφών. Επίσης, στις 22 Σεπ υπογράφηκε και στρατιωτική συνθήκη και ορίσθηκε η Ελλάδα να διαθέσει άνδρες και στόλο, ενώ η Βουλγαρία Με τη Σερβία η Ελλάδα δεν υπέγραψε συμφωνία. Το Μαυροβούνιο υπέγραψε συνθήκη με τη Σερβία, σε περίπτωση ταυτόχρονης κατάληψης εδαφών, ενώ το Μαυροβούνιο προχώρησε σε συμφωνία προφορική λίγο πριν από την έναρξη του πολέμου. Με τις συνθήκες αυτές, τα Βαλκανικά Κράτη συνενώθηκαν κατά της Τουρκίας, ανεξάρτητα από τις αλληλοσυγκρουόμενες βλέψεις τους. Ιδίως οι Βούλγαροι αντιστρατεύονταν σοβαρότατα τις ελληνικές και σερβικές βλέψεις. Ωστόσο, καμιά από τις τότε ενδιαφερόμενες Μεγάλες υνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, Αυστροουγγαρία) δεν είδε με καλό μάτι τις συνεννοήσεις των Βαλκανικών Κρατών. ιέβλεπαν το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και σχεδίαζαν τη διανομή της μεταξύ τους. Ήδη, η Ιταλία με τον Ιταλοτουρκικό πόλεμο του 1911 είχε αποσπάσει τη Λιβύη και είχε καταλάβει «προσωρινά» τα ωδεκάνησά μας. Βλέποντας όμως τις ενέργειες των Βαλκανικών Κρατών άφησαν τα πράγματα να εξελιχθούν, υπολογίζοντας να επωφεληθούν από τα αποτελέσματα του πολέμου, ανάλογα με την έκβασή του. Μετά την κοινή απόφαση των Βαλκανικών Συμμάχων να πολεμήσουν εναντίον της Τουρκίας, δεν απέμεινε τίποτε άλλο εκτός από την αφορμή. Στην Τουρκία οι σκληρές καταπιέσεις εναντίον των χριστιανικών πληθυσμών με σκοπό την εξαφάνιση ή την αφομοίωσή τους, οι σφαγές στα Κότσανα (πόλη της Σερβίας) από τους Τούρκους, οι κατασχέσεις πολεμικού υλικού στα Σκόπια και στη Θεσσαλονίκη κ.ά., προκάλεσαν μεγάλες αντιδράσεις και δημιούργησαν τα προμηνύματα της επερχόμενης σύρραξης. Οι Ευρωπαϊκές υνάμεις επιθυμώντας να προλάβουν τη σύρραξη αυτή, απηύθυναν διακοίνωση στις 27 Σεπ προς τα χριστιανικά κράτη του Αίμου με την οποία αποδοκίμαζαν κάθε διατάραξη της ειρήνης, και διακήρυτταν κατηγορηματικά ότι αναγνωρίζουν το απαραβίαστο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ότι δε θα δέχονταν παραβίαση του υφιστάμενου εδαφικού καθεστώτος. Ωστόσο, περί τα μέσα Σεπτεμβρίου 1912, η Βουλγαρία άρχισε να συγκεντρώνει στρατεύματα στα σύνορα με την Τουρκία. Στις 15 Σεπ. η Σερβία και η Βουλγαρία κήρυξαν επιστράτευση. Η Ελλάδα και το Μαυροβούνιο στις 17 Σεπ Το Μαυροβούνιο στις 25 Σεπ. κήρυξε πρώτο τον πόλεμο κατά της Τουρκίας. Στις 30 Σεπ. 1912, οι κυβερνήσεις Βουλγαρίας, Ελλάδας και Σερβίας προέβησαν σε τελεσιγραφική διακοίνωση προς την Τουρκία να σταματήσει την επιστράτευση -την είχε κηρύξει στις 16 Σεπ και να γίνουν οι μεταρρυθμίσεις που προβλέπονταν από τη Συνθήκη του Βερολίνου. Η Οθωμανική Κυβέρνηση (Μεγάλος Βεζύρης-πρωθυπουργός Κιαμήλ Πασάς) απέρριψε τα αιτήματα χαρακτηρίζοντας το διάβημα ως «θρασεία απόπειρα επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις της Αυτοκρατορίας και ανάξιο απάντησης». Ταυτόχρονα, η Πύλη ανακάλεσε τους πρεσβευτές της από τη Σόφια, το Βελιγράδι και την Αθήνα και στις 4 Οκτ κήρυξε τον πόλεμο κατά της Βουλγαρίας και Σερβίας. Η Τουρκία δεν κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ελλάδας, προφανώς για να αποφύγει την απαγόρευση από τον ελληνικό στόλο της θαλάσσιας μεταφοράς στρατευμάτων από την Ασία στα Βαλκάνια. Όμως, στις 5 Οκτ. η Ελλάδα που είχε δεχθεί στο Κοινοβούλιο τους Κρήτες βουλευτές την 1η Οκτ. 1912, με ενθουσιασμό και χειροκροτήματα, κήρυξε τον πόλεμο κατά της Τουρκίας. Έτσι, στις 5 Οκτ. άρχισε ο Α Βαλκανικός Πόλεμος κατά της Τουρκίας από Βουλγαρία, Σερβία, Μαυροβούνιο και Ελλάδα. Με την έναρξη των επιχειρήσεων η Ελλάδα είχε 8 μεραρχίες πεζικού και 1 ταξιαρχία ιππικού. Συνολική δύναμη περίπου άνδρες, 180 πυροβόλα και 72 τοπομαχικά. Η επιστράτευση ολοκληρώθη- 24 Ιωάννη Δ. Κακουδάκη

25 Τολμών Το θωρηκτό «ΑΒΕΡΩΦ» κατά την ναυμαχία της Έλλης στις 3 Δεκεμβρίου 1912 Πίνακας Β. Χατζή, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδας κε ταχύτατα. Πολλοί Έλληνες του εξωτερικού και φιλέλληνες κατατάχθηκαν εθελοντικά και δημιουργήθηκαν τα λεγόμενα «Σώματα Προσκόπων» που εντάχθηκαν στον τακτικό στρατό με επικεφαλής αξιωματικούς ή οπλαρχηγούς και ανέλαβαν διάφορες α πο στολές. Συνολικά οργανώθηκαν 77 Σώματα Κρητών δύναμης ανδρών, 9 Ηπειρωτών δύναμης 446 ανδρών και 9 Μακεδόνων 211 ανδρών. Οι εθελοντές πρόσκοποι από τις υπόλοιπες περιοχές ανήλθαν σε άνδρες. Η Ελλάδα, με την έναρξη του πολέμου, διέθετε το Στόλο Αιγαίου υπό τον Υποναύαρχο Παύ λο Κουντουριώτη, αποτελούμενο α πό 22 πολεμικά πλοία επιφανείας και 1 υποβρύχιο, μεταξύ των οποίων ήταν και το θρυλικό θωρηκτό «Γ. ΑΒΕΡΩΦ», που ήταν και η ναυαρχίδα του Στόλου. Επί σης, το Στόλο του Ιονίου υπό τον Πλοί αρχο αμιανό με 3 κανονιοφόρους, 2 ατμοβάρηδες (κανονιοφόροι με ένα πυρο βόλο) και 4 ατμομυοδρόμωνες (ατμό πλοια). Η Ελληνική Αεροπορία στους Βαλκανικούς Πολέμους ήταν ενταγμένη στο Στρατό και το Ναυτικό. Ο «Λόχος Αεροπόρων», η πρώτη αεροπορική μονά δα, είχε ενταχθεί στο Στρατό και αρχικά διέθετε τέσσερα αεροπλάνα Farman. Α ργότερα προστέθηκαν άλλα τρία, καθώς και ένα τουρκικό (Bleriot XI) λάφυρο του Στρατού μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Η Τουρκία διέθετε 48 μεραρχίες πεζικού -από τις οποίες 22 αποτελούσαν τα 7 σώματα στρατού και οι υπόλοιπες 26 ήταν ανεξάρτητες- 2 μεραρχίες ιππικού, συνολικής δύναμης πεζών, ιππέων, 850 πυροβόλων μάχης και 750 τοπομαχικών. Επιπλέον, διέθετε άνδρες στην Ασία. Πρέπει να προσθέσουμε ότι οι Τούρκοι με τη βοήθεια Γερμανών ειδικών είχαν κατασκευάσει εκτεταμένες και ισχυρότατες οχυρώ σεις στις περιοχές Σαρανταπόρου, Μπιζανίου, Αδριανούπολης, Σαράντα Εκκλησιών και Τσατάλτζας. Στον τουρκικό στρατό ήταν ενταγμένος μεγάλος αριθμός Αλβα νών-τουρκαλβανών. Αρχι στράτηγος των τουρκικών δυνάμεων στο Θέατρο Επιχειρήσεων της Μακεδονίας ήταν ο Χασάν Ταχσίν Πασάς. Επισημαίνεται ότι οι τουρκικές μεραρχίες ήταν περίπου ισοδύναμες με τις ελληνικές, οι σερβικές ήταν μεγαλύτερες από τις τουρκικές, ενώ οι βουλγαρικές ήταν διπλάσιες έναντι των τουρκικών. Η δύναμη μιας ελληνικής μεραρχίας ήταν περίπου άνδρες. Οι δυνάμεις του Στρατού Ξηράς είχαν προσανατολιστεί προς Θεσ σα λία και Ήπειρο και είχε οργανωθεί αντί στοιχα η Στρατιά Θεσσαλίας και ο Στρατός Ηπείρου. Η Στρατιά Θεσσαλίας 1 ανερχόταν Η πολιτικοστρατιωτική διάσταση των Βαλκανικών Πολέμων

26 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ 2003 Σχεδιάγραμμα ΔΙΣ/ΓΕΣ 26 Ιωάννη Δ. Κακουδάκη

27 Τολμών σε άνδρες και κτήνη περίπου και περιελάμβανε 7 μεραρχίες, με ανάλογο πυροβολικό, ιππικό, μηχανικό, υγειονομικές υπηρεσίες κ.ά. με Αρχιστράτηγο τον τότε ιάδοχο Κωνσταντίνο. Ο Στρατός Ηπείρου 2 ανερχόταν περίπου σε άνδρες, δηλαδή, μια μεραρχία, την VΙΙΙ, -όπως ονομάστηκε στις 12 εκ με ιοικητή τον Αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Σαπουντζάκη 3. Οι βαλκανικές σύμμαχες χώρες δεν είχαν εκπονήσει κοινό σχέδιο επιχειρήσεων, ίσως λόγω της αντίθεσης των βλέψεων και των επιδιώξεών τους. Απλώς υπήρχε κοινός παρονομαστής, γιατί ενεργούσαν ταυτόχρονα και από διαφορετικές περιοχές εναντίον κοινού εχθρού. Έτσι, οι Βούλγαροι επιτέθηκαν προς Ανατ. Θράκη, οι Σέρβοι προς Σκόπια-Μοναστήρι υποβοηθούμενοι από τους Μαυροβουνίους, και οι Έλληνες προς Μακεδονία (Θεσσαλονίκη-Μοναστήρι) και Ήπειρο. Παράλληλα, ο Ελληνικός Στόλος του Αιγαίου θα απαγόρευε στον τουρκικό στόλο να χρησιμοποιήσει το Αιγαίο και με αποσπάσματα στρατού θα απελευθέρωνε τα νησιά. Ο Στρατός της Θεσσαλίας 4 στις πρωινές ώρες της 5ης Οκτ πέρασε την οροθετική γραμμή με τέσσερις Μεραρχίες (Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV), την Ανεξάρτητη Ταξιαρχία Ιππικού και δύο Αποσπάσματα Ευζώνων στην πρώτη γραμμή. Ακολουθούσαν δύο ακόμη Μεραρχίες (V και VΙ), ενώ η VΙΙ Μεραρχία παρέμενε στη Λάρισα. Η έξαρση και έξαψη της ελληνικής ψυχής μετατράπηκε, παρά την ισχυρή τουρκική αντίδραση, σε θυελλώδη προέλαση και απελευθέρωσε την Ελασσόνα και τη εσκάτη, στις 7 και 8 Οκτ., λαμβάνοντας την επαφή με τα στενά του Σαρανταπόρου, από τα οποία διερχόταν η οδός Λάρισας προς Κοζάνη και προς Θεσσαλονίκη (δεν υπήρχε τότε η οδός διαμέσου των Τεμπών). Η τοποθεσία Σαρανταπόρου -από τη φύση της εξαιρετικά ισχυρή και οχυρωμένη- ήταν υπό την επίβλεψη του Αρχηγού της Γερμανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Τουρκία, Στρατηγού Φον Ντερ Γκολτς, ο οποίος είχε δηλώσει ότι «το Σαραντάπορο είναι απόρθητο φρούριο και εδώ θα γίνει ο τάφος των Ελλήνων, αν επιχειρήσουν να το πάρουν». Η επίθεση άρχισε στις 9 Οκτ Οι τρεις Μεραρχίες του κέντρου (ΙΙΙ, ΙΙ, Ι) προχωρούσαν με μεγάλη δυσκολία κάτω από δυσμενείς εδαφικές και καιρικές συνθήκες με μεγάλες απώλειες. Τις απογευματινές ώρες έφθασαν σε απόσταση μέτρων από τις τουρκικές θέσεις. Την επομένη θα συνεχιζόταν η επίθεση σε όλο το μέτωπο. Όμως, η IV Μεραρχία που ενεργούσε για την υπερκέραση των στενών από δυτικά, λόγω ομίχλης και βροχής, κατόρθωσε να φθάσει στο Πολύρραχο στα στενά της Πόρτας, που βρίσκονται πίσω από τα Στενά του Σαρανταπόρου και απειλούσε πλέον την υποχώρηση των Τούρκων. Βλέποντας την κατάσταση, η τουρκική διοίκηση διέταξε την υποχώρηση κατά τη νύκτα, που κατέληξε σε άτακτη φυγή προς την περιοχή της Κοζάνης. Η ταχεία και νικηφόρα έκβαση της Μάχης του Σαρανταπόρου - Λαζαράδων σε δύο ημέρες αύξησε το ηθικό του Στρατού και άνοιξε τις πύλες για την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Οι απώλειες του Ελληνικού Στρατού ήταν 182 νεκροί και 995 τραυματίες. Οι απώλειες των Τούρκων σοβαρές, αλλά το σπουδαιότερο, περιήλθαν στον Ελληνικό Στρατό 22 πυροβόλα από τα 25 που είχαν οι Τούρκοι, πολλά οχήματα και άφθονο πολεμικό υλικό. Η προέλαση του Ελληνικού Στρατού συνεχίστηκε και στις 10 Οκτ. εισήλθε ελευθερωτής στην πόλη των Σερβίων και στις 11 απελευθέρωσε την Κοζάνη. Μετά από τις επιτυχίες αυτές η στρατιωτική ηγεσία της χώρας με επικεφαλής τον Αρχιστράτηγο ιάδοχο Κωνσταντίνο βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα εξαιρετικά σοβαρό πολιτικοστρατιωτικό πρόβλημα: αν η Στρατιά θα έπρεπε να προελάσει προς Βορρά, δηλαδή προς Μοναστήρι ή να στραφεί προς Ανατολάς προς τη Θεσσαλονίκη. Ο Αρχιστράτηγος, μέχρι να διαπιστώσει την κατεύθυνση σύμπτυξης του τουρκικού στρατού, αμφιταλαντευόταν. Ο Βενιζέλος όμως αποβλέποντας στον πολιτικό σκοπό του πολέμου -στον οποίο, βέβαια, πρέπει να προσαρμόζεται η στρατιωτική στρατηγικήέστειλε στις 12 Οκτ. στον Αρχιστράτηγο το εξής τηλεγράφημα: Η πολιτικοστρατιωτική διάσταση των Βαλκανικών Πολέμων

28 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ 2003 Σχεδιάγραμμα ΔΙΣ/ΓΕΣ 28 Ιωάννη Δ. Κακουδάκη

29 Τολμών «Αρχηγόν Στρατού Θεσσαλίας, Αρ Αναμένω να μοι γνωρίσητε την περαιτέρω διεύθυνσιν ην θα ακολουθήση η προέλασις του Στρατού Θεσσαλίας. Παρακαλώ μόνον να έχητε υπ όψιν ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσιν να ευρεθώμεν μίαν ώραν ταχύτερον εις Θεσσαλονίκην. Αθήναι 12-Χ-1912 ώρα 10:20μ.μ. Βενιζέλος». Επίσης, την ίδια μέρα, στις 15:35 ο Υπουργός Εξωτερικών Λάμπρος Κορομηλάς έστειλε παρόμοιο τηλεγράφημα προς τον Αρχιστράτηγο που τον ενημέρωνε για τις νίκες των άλλων Συμμάχων και κατέληγε: «Φρονώ ότι πρέπει κατά το δυνατόν εντείνωμεν ημετέρας ενεργείας ώστε καταληφθεί όσον τάχιστα Θεσσαλονίκη, ίνα μη ημέτερα αποτελέσματα έλθωσιν πολύ ύστερον των στρατών των συμμάχων. Αθήναι 12-Χ-1912 ώρα 3:35 μ.μ. Κορομηλάς». Στα τηλεγραφήματα αυτά αρχικά υπήρξε αρνητική απάντηση. Όταν όμως το Γενικό Στρατηγείο έφθασε στην Κοζάνη στις 13 Οκτ. και ενημερώθηκε με όλες τις πληροφορίες για την υποχώρηση του Τουρκικού Στρατού προς Θεσσαλονίκη, μετά από νέα διαταγή του Πρωθυπουργού και Υπουργού των Στρατιωτικών Ελευθερίου Βενιζέλου, η Στρατιά στράφηκε προς τη Θεσσαλονίκη. Έτσι, στις 16 Οκτ., η Ελληνική Στρατιά είχε φθάσει στη Βέροια στρέφοντας πλέον το μέτωπό της ανατολικά προς Θεσσαλονίκη. Μέχρι το βράδυ της 17 ης Οκτ., η ενημέρωση σχετικά με τον εχθρό εξακολουθούσε να είναι ασαφής, λόγω έλλειψης πληροφοριών. Επομένως, η Στρατιά αποφάσισε να κινηθεί με τον κύριο όγκο της (5 Μεραρχίες: Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV και VΙ) βόρεια της λίμνης των Γιαννιτσών -η λίμνη σήμερα έχει αποξηρανθείαναπτυγμένη κατά τρόπο που να μπορεί να αντιμετωπίσει και τις τρεις πιθανές περιπτώσεις, δηλαδή, είτε ο εχθρός βρισκόταν στα Γιαννιτσά είτε πίσω από το Λουδία είτε ανατολικά του Αξιού που φαινόταν και το λογικότερο. Οι Τούρκοι, τελικά, είχαν επιλέξει ως αμυντική τοποθεσία και είχαν εγκαταστήσει τις δυνάμεις τους στην πόλη των Γιαννιτσών και στα χωριά Πενταπλάτανος και Αμπελιές. Σ αυτήν την περιοχή δόθηκε και η περίφημη Μάχη των Γιαννιτσών, στις 19 και 20 Οκτ Μάχη «εκ συναντήσεως», μάχη «μη αναμενόμενη», με θέατρο, κυρίως, την πόλη των Γιαννιτσών - πόλη ιερή για τους Μουσουλμάνους- μάχη που στην κυριολεξία άνοιξε το δρόμο προς τη Θεσσαλονίκη. Στις 11:00 της 20 ης Οκτ. οι ελληνικές δυνάμεις μπήκαν στα Γιαννιτσά και με αγώνα σώμα με σώμα τα απελευθέρωσαν, ενώ οι Τούρκοι εσπευσμένα υποχώρησαν προς Αξιό και Θεσσαλονίκη. υστυχώς, η υπερβολική κούραση και η ραγδαία βροχή εμπόδισαν την καταδίωξη και τη συντριβή των τουρκικών δυνάμεων και διανυκτέρευσαν στον τόπο που με θυσίες είχαν καταλάβει. Οι απώλειες ανήλθαν σε 188 νεκρούς και 785 τραυματίες. Την ίδια περίοδο οι επιχειρήσεις των Συμμάχων ήταν, επίσης, νικηφόρες. Οι Βούλγαροι είχαν προελάσει προς Νότο και είχαν καταλάβει το Σιδηρόκαστρο, τις Σέρρες και τη ράμα. Από τις 24 Οκτ. ο Ελληνικός Στρατός άρχισε τη διάβαση του Αξιού ποταμού και την ανάπτυξή του για να επιτεθεί και να απελευθερώσει τη Θεσσαλονίκη. Το Γενικό Στρατηγείο που βρισκόταν στη βίλα Τόψιν, στο χωριό Γέφυρα, δέχθηκε αντιπροσωπεία αποτελούμενη από τον Στρατηγό Σεφήκ Πασά και τους Προξένους των Μεγάλων υνάμεων για διαπραγματεύσεις με σκοπό την παράδοση της Θεσσαλονίκης κάτω από ορισμένους όρους, οι οποίοι απορρίφθηκαν. Όμως, η κύκλωση των τουρκικών δυνάμεων γίνεται όλο και πιο ασφυκτική και ο Χασάν Ταχσίν Πασάς, αντιλαμβανόμενος το μάταιο του αγώνα, αποδέχεται τελικά τους ελληνικούς όρους και ενημερώνει σχετικά το Γενικό Στρατηγείο. Στις 19:00 της 26 ης Οκτ. 1912, ο Αρχιστράτηγος 5 έστειλε τον Υποστράτηγο Βασίλειο ούσμανη, Επιτελάρχη του Γενικού Στρατηγείου και τον Λοχαγό Ιωάννη Μεταξά στο Στρατηγείο του Χασάν Ταχσίν Πασά, όπου και υπέγραψαν το σχετικό Πρωτόκολλο 6 της παράδοσης της Θεσσαλονίκης. Συνολικά παραδόθηκαν Η πολιτικοστρατιωτική διάσταση των Βαλκανικών Πολέμων

30 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ 2003 Λαϊκή ζωγραφιά της εποχής του Πολέμου, στην οποία απεικονίζεται ο τορπιλισμός της τουρκικής θωρακισμένης κορβέτας «Φετχ-ί-Μπουλέν» στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης από το ελληνικό τορπιλοβόλο 11 του Υποπλοιάρχου Ν. Βότση αξιωματικοί και οπλίτες, ενώ άφθονο πολεμικό υλικό περιήλθε στον Ελληνικό Στρατό. Έτσι, η Θεσσαλονίκη, η Νύμφη του Θερμαϊκού, μετά από 482 χρόνια σκλαβιάς ( =482), ξαναγύρισε στην αγκαλιά της Μητέρας- Πατρίδας, ανήμερα της γιορτής του προστάτη της Αγίου ημητρίου. Ύστερα από αλλεπάλληλες διαβουλεύσεις και παρακλήσεις του Βούλγαρου Στρατηγού Τοντόροφ, δόθηκε η έγκριση το μεσημέρι της 27 ης Οκτ. να εισέλθουν στη Θεσσαλονίκη 2 βουλγαρικά τάγματα (τελικά ήταν σύνταγμα) ως «φιλοξενούμενοι» του Ελληνικού Κράτους, χωρίς, ωστόσο, να λείψουν προβλήματα και επεισόδια με τους Έλληνες, τα οποία τελικά λύθηκαν με το Β Βαλκανικό Πόλεμο. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης παρέμειναν στην πόλη δύο ελληνικές μεραρχίες και η υπόλοιπη Ελ- ληνική Στρατιά στράφηκε προς τη υτική Μακεδονία. Στις 7 Νοε. απελευθέρωσε τη Φλώρινα, στις 7 εκ. την Κορυτσά, χωρίς να προλάβει να απελευθερώσει το Μοναστήρι, που το είχαν ήδη καταλάβει οι Σέρβοι (6 Νοε. 1912). Ο Ελληνικός Στόλος 7 κυριάρχησε απόλυτα στο Αιγαίο και απέκλεισε τις θαλάσσιες συγκοινωνίες των Τούρκων. Ο Τουρκικός Στόλος 7 επιχείρησε δύο φορές να βγει από τα Στενά του Ελλησπόντου στο Αιγαίο, αλλά τον κατεναυμάχησε ο Ελληνικός Στόλος στη Ναυμαχία της Έλλης (3 εκ. 1912) και στη Ναυμαχία της Λήμνου (5 Ιαν. 1913) και έκτοτε δεν ξαναβγήκε στο Αιγαίο. Θρυλικό έμεινε το κατόρθωμα του Τορπιλοβόλου «11» με Κυβερνήτη τον Υδραίο Υποπλοίαρχο Ν. Βότση, όπου στις 18 Οκτ. μπήκε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης και βύθισε το θωρηκτό «Φετίχ-Μπουλέντ», που ήταν αγκυ- 30 Ιωάννη Δ. Κακουδάκη

31 Τολμών Λαϊκή ζωγραφιά της εποχής του Πολέμου, στην οποία απεικονίζεται η παράδοση της Θεσσαλονίκης στο Αρχιστράτηγο και Διάδοχο του Θρόνου Κωνσταντίνο ροβολημένο στο λιμάνι. Οι επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού στην Ήπειρο 8, δύναμης ανδρών, υπό τον Αρχηγό Στρατού Ηπείρου Αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Σαπουντζάκη, ήταν περιορισμένες και η αποστολή του αμυντική, αφού η κυρία επιθετική προσπάθεια ήταν προς Μακεδονία. Οι τουρκικές δυνάμεις υπό τον Εσάτ Πασά ανέρχονταν σε άνδρες και κατείχαν το Μπιζάνι, μια «φύσει» και «θέσει» ισχυρή αμυντική τοποθεσία, οργανωμένη από τη Γερμανική Στρατιωτική Αποστολή. Η αποστολή του Στρατού Ηπείρου ήταν η απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Έτσι, στις 5 Οκτ. ο Ελληνικός Στρατός εξόρμησε από την περιοχή της Άρτας και απελευθέρωσε την Πρέβεζα. Στις 29 Νοε. κατέλαβε τα Πέντε Πηγάδια, τα Πεστά και ανάγκασε τους Τούρκους να συγκεντρωθούν στην ισχυρή οχυρωμένη τοποθεσία του Μπιζανίου. ιαδοχικές προσπάθειες από 1-3 εκ και 7-10 Ιαν για την κατάληψή του απέβησαν άκαρπες. Στις 10 Ιαν έφθασε στην Ήπειρο ο Αρχιστράτηγος με το Επιτελείο του και ανέλαβε τη διοίκηση της Στρατιάς, η οποία εντωμεταξύ είχε ενισχυθεί με τρεις Μεραρχίες πεζικού (ΙV, VΙ, ΙΙ) και ένα σύνταγμα ιππικού. Η συνολική δύναμη ανήλθε σε 762 αξιωματικούς, οπλίτες και 93 πυροβόλα, έναντι παρατακτής δύναμης των Τούρκων ανδρών και 112 πυροβόλων. Η γενική επίθεση γίνεται στις 20 Φεβ Η τολμηρή διείσδυση του 1 ου Συντάγματος Ευζώνων με ιοικητή τον Αντισυνταγματάρχη Παπαδόπουλο (8 ο Τάγμα Ευζώνων με ιοικητή τον Ταγματάρχη Γεώργιο Ιατρίδη και 9 ο Τάγμα Ευζώνων με ιοικητή τον Ταγματάρχη Ιωάννη Βελισσαρίου) στο εσωτερικό της τοποθεσίας μέχρι τις παρυφές Ιωαννίνων, ανάγκασε τους Τούρκους να παραδοθούν. Στις 04:30 της 21 ης Φεβ Η πολιτικοστρατιωτική διάσταση των Βαλκανικών Πολέμων

32 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ 2003 Σχεδιάγραμμα ΔΙΣ/ΓΕΣ 32 Ιωάννη Δ. Κακουδάκη

33 Τολμών ολοκληρώθηκε η συμφωνία για την παράδοση των Ιωαννίνων και στις 09:00 ο Ελληνικός Στρατός εισήλθε στα Ιωάννινα κάτω από χειροκροτήματα και ζητωκραυγές. Ο Αρχιστράτηγος εισήλθε επίσημα στην πόλη στις 22 Φεβ., όπου επακολούθησε δοξολογία στο μητροπολιτικό ναό μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα. Η είδηση απελευθέρωσης των Ιωαννίνων έγινε δεκτή με άκρατο ενθουσιασμό από τον ελληνικό λαό, απέσπασε ευμενέστατα σχόλια από τον ευρωπαϊκό τύπο και ταυτόχρονα αναπτέρωσε το φρόνημα και το γόητρο του Ελληνικού Στρατού. Οι απώλειες των δυνάμεων, που ανέλαβαν την κυρία επίθεση στις 20 Φεβ., ανήλθαν σε 5 αξιωματικούς και 259 οπλίτες. Το τέλος των επιχειρήσεων του Ελληνικού Στρατού στην Ήπειρο ήταν μέχρι τις 3 Μαρ η εκκαθάριση της υτικής και Βόρειας Ηπείρου από τα υπολείμματα των τουρκικών και αλβανικών συμμοριών, που δρούσαν και τρομοκρατούσαν τους Έλληνες των περιοχών αυτών. Η νικηφόρα προέλαση του Ελληνικού Στρατού στη Βόρεια Ήπειρο είχε ως αποτέλεσμα μέχρι τις 5 Μαρ να απελευθερώσει το Αργυρόκαστρο, τη Χειμάρα, τους Αγίους Σαράντα, το Τεπελένι, την Πρεμετή και την Κλεισούρα, ενώ η Κορυτσά είχε ήδη απελευθερωθεί από τις 7 εκ Οι απελευθερωτικοί όμως αυτοί αγώνες και θυσίες του Ελληνικού Στρατού δεν είχαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Οι προαιώνιοι πόθοι και τα όνειρα των Ελλήνων της Βόρειας Ηπείρου έμειναν τελικά ανεκπλήρωτα, αφού η Βόρεια Ήπειρος περιήλθε με απόφαση των τότε Μεγάλων υνάμεων στο νεοσύστατο Αλβανικό Κράτος, αλλάζοντας, δυστυχώς, απλώς κυρίαρχο. Με τη Συνθήκη του Λονδίνου, στις 17 Μαΐου 1913 μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας, Σερβίας και Μαυροβουνίου αφενός και της Τουρκίας αφετέρου, τερματίστηκε ο Α Βαλκανικός Πόλεμος. Οι Βούλγαροι, όμως, οραματιζόμενοι τη δημιουργία της «Μεγάλης Βουλγαρίας» της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου (1878), πρόβαλαν αστήρικτες αξιώσεις για την προσάρτηση ακραιφνών ελληνικών περιοχών που είχαν πρόσφατα απελευθερωθεί από τον τουρκικό ζυγό. Έτσι, οι συγκρούσεις άρχισαν, πολύ νωρίτερα, στο Παλαιοχώριο του Παγγαίου και στις Ελευθερές Καβάλας. Τη νύκτα 16/17 Ιουν. 1913, η Βουλγαρία, χωρίς αιτία και χωρίς επίσημη κήρυξη πολέμου, διέταξε αιφνιδιαστική ταυτόχρονη επίθεση εναντίον των ελληνικών δυνάμεων στο Παγγαίο όρος και στη Νιγρίτα με τη 2 η Στρατιά, και των σερβικών στη Γευγελή και το Ιστίπ με την 4 η Στρατιά. Έτσι, άρχισε ο Β Βαλκανικός Πόλεμος (16 Ιουν Ιουλ.1913). Η Ελληνική αντίδραση ήταν άμεση. Τη νύκτα 17/18 Ιουν. πραγματοποιήθηκε γενική επίθεση των ελληνικών τμημάτων κατά των βουλγαρικών στη Θεσσαλονίκη, τα οποία μετά από σφοδρή αντίσταση παραδόθηκαν 8 και παρέμειναν αιχμάλωτα μέχρι το τέλος του Πολέμου (18 Ιουλ. 1913). Το πρωί της 18 ης Ιουν. έφτασε στη Θεσσαλονίκη ο Αρχιστράτηγος, ο τότε Βασιλιάς Κωνσταντίνος (στις 5 Μαρ. είχε δολοφονηθεί ο Βασιλιάς Γεώργιος Α στη Θεσσαλονίκη από τον Αλέξανδρο Σχινά, τον οποίο επιτόπου, επίσης, σκότωσε η φρουρά) και την ίδια μέρα εκδόθηκε η πρώτη ιαταγή Επιχειρήσεων και η αντεπίθεση του Ελληνικού Στρατού 9 άρχισε τις πρώτες πρωινές ώρες της 19 Ιουν με την προέλαση των μεραρχιών προς Κιλκίς - Λαχανά. Οι Βούλγαροι διέθεταν τη 2 η Στρατιά με τις ακόλουθες δυνάμεις: ΙΙΙ Μεραρχία (μείον Ταξιαρχία), τρεις Ταξιαρχίες (1/Χ, Ανεξάρτητη ράμας και Ανεξάρτητη Σερρών), 10 ο Σύνταγμα Ιππικού. Επίσης, διέθεταν την ΧΙ Μεραρχία στην Ελευθερούπολη, τη ΙΙ Μεραρχία στο Σιδηρόκαστρο, τη VΙ στην Καβάλα και τη Χ στην Ανατολική Μακεδονία. Το 1 ο Σύνταγμα Ιππικού στο Στρυμονικό. Το σύνολο του Βουλγαρικού Στρατού στην περιοχή Κιλκίς - Λαχανά ήταν 32 Τάγματα Πεζικού και 1 Σύνταγμα Ιππικού. ύναμη περίπου άν- Η πολιτικοστρατιωτική διάσταση των Βαλκανικών Πολέμων

34 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ 2003 Σχεδιάγραμμα ΔΙΣ/ΓΕΣ 34 Ιωάννη Δ. Κακουδάκη

35 Τολμών δρες. ιοικητής των Βουλγαρικών υνάμεων ήταν ο Στρατηγός Ιβανώφ. Το Στρατηγείο του ήταν στις Σέρρες. Οι Έλληνες διέθεταν οκτώ (8) Μεραρχίες Πεζικού (Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V, VΙ, VΙΙ, Χ), την Ταξιαρχία Ιππικού (ΤΙ) και το Τάγμα Φρουριακού Πυροβολικού Θεσσαλονίκης, δηλαδή συνολικά: 83 Τάγματα Πεζικού, 8 Ίλες, 8 Ημιλαρχίες (Μεραρχιακές), 33 Πεδινές Πυροβολαρχίες και 9 Ορειβατικές και Μοίρα Αεροπλάνων. ύναμη περίπου άνδρες. Προς το Κιλκίς ενήργησαν τέσσερις (4) Μεραρχίες (ΙΙ, ΙV, V, και ΙΙΙ) και κάτω από αντίξοες συνθήκες πυρών και καύσωνα έφθασαν τις απογευματινές ώρες της 20 ής Ιουν. με πολλές απώλειες στα νότια υψώματα του Κιλκίς. Η ΙΙ Μεραρχία με νυκτερινή επίθεση στις 03:30 της 21 Ιουν. κατόρθωσε στις 09:30 να διασπάσει την τοποθεσία του Κιλκίς, να εισέλθει στην πόλη και να την απελευθερώσει. Στις 11:00, η ελληνική σημαία κυμάτιζε περήφανη στο ύψωμα του Αγίου Γεωργίου. Παντού οι Βούλγαροι τράπηκαν σε άτακτη φυγή, εγκαταλείποντας νεκρούς, τραυματίες και άφθονο πολεμικό υλικό. Προς την περιοχή του Λαχανά ενήργησαν τρεις Μεραρχίες (VI, I, VII). Απελευθέρωσαν την Ξυλόπολη στις 20 Ιουν. και την επομένη την περιοχή Λαχανά. Ύστερα από ένα δύσκολο αγώνα, με μεγάλες απώλειες αλλά με πίστη για τη νίκη -ώστε να μην υστερήσουν έναντι των μεραρχιών που είχαν ελευθερώσει το Κιλκίς, κατόρθωσαν τις απογευματινές ώρες να ελευθερώσουν το Λαχανά. Το 2 ο Τάγμα Ευζώνων με το θρυλικό ήρωα Ταγματάρχη Ιωάννη Βελισσαρίου ήταν η εμπροσθοφυλακή της δύναμης, του σθένους και του ηρωισμού. Το μεγαλύτερο μέρος του Βουλγαρικού Στρατού τράπηκε σε φυγή προς τις Σέρρες και η συντριβή του θα ήταν ολοκληρωτική, αν η VΙΙ Μεραρχία είχε την πρωτοβουλία να καταλάβει τη γέφυρα του Στρυμονικού και απέκοπτε τη διέλευση των δυνάμεων που υποχωρούσαν. Η δίδυμη επική Μάχη Κιλκίς - Λαχανά υπήρξε μια από τις πιο σκληρές και τις πιο φονικές μάχες της ιστορίας μας. Ήταν μια πραγματική γιγαντομαχία. Κράτησε μόνο ένα τριήμερο περίπου και χαρακτηρίστηκε από μεγάλη συγκέντρωση δυνάμεων (8 Μεραρχίες και 1 Ταξιαρχία Ιππικού) και μετωπικές επιθέσεις σε δύο αποκλίνουσες κατευθύνσεις, όπου ο απευθείας συντονισμός και ο έλεγχος της διοίκησης από το Γενικό Στρατηγείο (9 διοικήσεις) ήταν πολύ δύσκολος. Οι απώλειες ανήλθαν σε αξιωματικούς και οπλίτες νεκρούς και τραυματίες. Στις απώλειες αυτές περιλαμβάνονται και 10 ανώτεροι αξιωματικοί διοικητές Συνταγμάτων και Ταγμάτων (Καμπάνης, Παπακυριαζής, Καμάρας, Καραγιαννόπουλος, Κορομηλάς, ιαλέτης, Ιατρίδης, Κατσιμίδης, Κουτήφαρης και Χατζόπουλος). Ο θρυλικός Ταγματάρχης Πεζικού Ιωάννης Βελισσαρίου, ο ιοικητής του 9ου Τάγματος Ευζώνων, φονεύθηκε στο ύψωμα 1378 (Ογνιάρ Μαχαλά) κοντά στη Τζουμαγιά στις 13 Ιουλίου Η μακεδονική γη ποτίστηκε στην κυριολεξία από το ανδρειωμένο και αγιασμένο αίμα των ατρόμητων αγωνιστώνελευθερωτών που έδωσαν την ζωή τους για την απελευθέρωσή της. Ο Ελληνικός Στρατός ουσιαστικά κατακερμάτισε τις επίλεκτες Βουλγαρικές Μονάδες. Οι απώλειές του δεν έγιναν γνωστές, οπωσδήποτε όμως ήταν μεγάλες. Η κορυφαία αυτή μάχη του Β Βαλκανικού Πολέμου, εκτός από την απελευθέρωση του Κιλκίς και του Λαχανά, δημιούργησε τις απαραίτητες προϋποθέσεις, ανοίγοντας το δρόμο για την απελευθέρωση και άλλων ελληνικών περιοχών της Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας, προδικάζοντας το τέλος του πολέμου. Επίσης, είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη περίπου Βουλγάρων αιχμαλώτων και την κυρίευση άφθονου πολεμικού υλικού. Ο Ελληνικός Στρατός, μετά την περίλαμπρη αυτή νίκη και την ανασύνταξη των δυνάμεών του, προήλασε προς τρεις άξονες: α. οϊράνη-τσάρεβο Σέλλο με δύο Μεραρχίες (ΙΙΙ και Χ). β. Σιδηρόκαστρο-Κοιλάδα Στρυμόνα Ποταμού-Στενά Κρέσνας-Τζουμαγιά με Η πολιτικοστρατιωτική διάσταση των Βαλκανικών Πολέμων

36 Τεύχος 7 ο, Ιουλ-Αυγ-Σεπ 2003 Σχεδιάγραμμα ΔΙΣ/ΓΕΣ 36 Ιωάννη Δ. Κακουδάκη

37 Τολμών Λαϊκή ζωγραφιά της εποχής του Πολέμου, στην οποία απεικονίζεται η Μάχη του Κιλκίς πέντε Μεραρχίες (Ι, ΙΙ, ΙV, V, VΙ). γ. Σέρρες-Νευροκόπι με μια Μεραρχία (VΙΙ). Εξάλλου, αγήματα του Στόλου απελευθέρωσαν την Καβάλα (26 Ιουν.) και την Αλεξανδρούπολη (12 Ιουλ.). Στις αρχές Ιουλίου μεταφέρθηκε η VΙΙΙ Μεραρχία από την Ήπειρο και απελευθέρωσε διαδοχικά πολλές περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας και υτικής Θράκης (Ξάνθη, Αλεξανδρούπολη στις 12 Ιουλ. και Κομοτηνή στις 14 Ιουλ.). Η Βουλγαρία, κάτω απ αυτές τις συνθήκες, υποχρεώθηκε να συνάψει ανακωχή στις 18 Ιουλ. και στις 28 του ίδιου μήνα, μετά από σκληρές διπλωματικές διαπραγματεύσεις να υπογράψει στο Βουκουρέστι τη «Συνθήκη Ειρήνης του Βουκουρεστίου» (Βουλγαρία από τη μια πλευρά και Ρουμανία, Ελλάδα, Μαυροβούνιο και Σερβία από την άλλη), με την οποία τερματιζόταν ο Β Βαλκανικός Πόλεμος και ρυθμίζονταν οι εδαφικές διεκδικήσεις μεταξύ των βαλκανικών κρατών. Η Ελλάδα αποκτούσε και πάλι την Ανατολική Μακεδονία (μέχρι τον κάτω ρου του Νέστου ποταμού), ενώ η υτική Θράκη, αν και είχε απελευθερωθεί, παραχωρήθηκε τελικά στη Βουλγαρία. Το 1922 συμπλήρωσε τελικά τον εθνικό μας χάρτη. Οι απώλειες του Ελληνικού Στρατού στους δύο Βαλκανικούς Πολέμους ανήλθαν στις αξιωματικούς και οπλίτες (νεκροί, τραυματίες και αγνοούμενοι), του Ναυτικού ανήλθαν σε 29 αξιωματικούς και ναυτοδίοπους και του Λόχου Αεροπόρων σε 2. Οι νεκροί ήταν δύο: ο πρώτος Έλληνας αεροπόρος Αργυρόπουλος Εμμανουήλ 11 και ο παρατηρητής Μάνος Κωνσταντίνος, από πτώση του αεροσκάφους στις 4 Απρ στο Λαγκαδά. Η Ελλάδα εξήλθε από τους δύο Βαλκανικούς Πολέμους με την απελευθέρωση της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Κρήτης, με πρωθυπουργό τον Εθνάρχη και μεγάλο οραματιστή Ελευθέριο Βενιζέλο, με αυξημένο το στρατιωτικό της γόητρο και έχοντας πραγματοποιήσει ένα μεγάλο μέρος από τις εθνικές της διεκδικήσεις, αφού μάλιστα διπλασίασε σχεδόν την εδαφική της έκταση και τον πληθυσμό της. Συγκεκριμένα, η έκταση της Ελ- Η πολιτικοστρατιωτική διάσταση των Βαλκανικών Πολέμων