ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Transcript

1 ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΟΡΟΥ ΚΑΙ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Αριθμός Τεύχους 28 ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 Τιμή Τεύχους 0,50 Έδρα: Ελ. Βενιζέλου 134, Καλλιθέα Τηλ.: Φαξ: ΚΩΔ.: 6725 ΑΡΑΔΟΣΙΒΙΑ 2009 από το Αγροτικό-Εθνογραφικό Μουσείο Αραδοσιβίων Ελασσόνας Το συγκρότημα Colorful China-Guizhou Art Group of Ethnic Songs and Dances στα ΑΡΑΔΟΣΙΒΙΑ 2009 ΤΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ-ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΡΑΔΟΣΙ- ΒΙΩΝ ΕΛΑΣΣΟΝΟΣ, με έδρα την Γαλανόβρυση και το Στεφανόβουνο Ελασσόνας, οργάνωσε και φέτος τις κορυφαίες ετήσιες φεστιβαλικές εκδηλώσεις του με τίτλο ΑΡΑΔΟΣΙΒΙΑ 2009 στις 29 και 30 Αυγούστου 2009, στον υπαίθριο χώρο του Μουσείου στη Γαλανόβρυση, συμμετέχοντας στο 15ο Διεθνές Μουσικοχορευτικό Πανηγύρι. Κατά τις διήμερες εκδηλώσεις συμμετείχαν μουσικοχορευτικά συγκροτήματα από την Αμερική, την Κίνα, τη Ρωσία και την Ελλάδα. Ειδικότερα, εμφανίσθηκαν τα συγκροτήματα: - Καλλιτεχνικό συγκρότημα εθνικών τραγουδιών και χορών από την περιφέρεια Γκουίτσου της Κίνας, Colorful Chinα - Guizhou Art Group of Ethnic Songs and Dances. - Χοροθέατρο ιθαγενών εθνοτήτων από τις ΗΠΑ, Native Nations Dance Theater. - Μουσικό σχήμα Όκχρα από την Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας - Orchestra Οkhra. - Μορφωτικός Σύλλογος Αραδοσιβίων. - Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Τσαρίτσανης. - Μορφωτικός Εκπολιτιστικός Σύλλογος Μαγούλας «Ο Άγιος Γεώργιος». Οι εκδηλώσεις ήταν αφιερωμένες στους αγροτοσυνεταιρισμούς και μάλιστα, κατά τη δεύτερη ημέρα, στις 30 Αυγούστου, πραγματοποιήθηκε σύντομη ομιλία από την επίκουρη καθηγήτρια του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης κ. Ελένη Παπαδοπούλου. με θέμα: «Αγροτικοί συνεταιρισμοί: Παρελθόν, παρόν και μέλλον». Το πρόγραμμα παρουσίασαν ο διακεκριμένος σκηνοθέτης Κώστας Κινής και η ταλαντούχα ηθοποιός Χριστίνα Σαχινίδου. Την επιμέλεια και τον γενικό συντονισμό όλων των εκδηλώσεων είχε ο πρόεδρος του Μουσείου Κώστας Σαχινίδης, Δρ Κοινωνιολογίας. Τα Αραδοσίβια 2009 έγιναν υπό την αιγίδα του Δήμου Ελασσόνας και του Επαρχείου Ελασσόνας, καθώς και με την υποστήριξη της Πρεσβείας των ΗΠΑ και της Πρεσβείας της Κίνας στην Αθήνα. Χορηγοί της εκδήλωσης ήταν οι επιχειρήσεις Γαλαξίας και επικοινωνίας η ΕΤ3, το ΤRΤ, οι εφημερίδες Ελευθερία, Έκδοση, Αναγνώστης και Επαρχιακός Λόγος, καθώς και οι ραδιοφωνικοί σταθμοί Ελασσόνας και Λάρισας. συνέχεια στη σελ. 24

2 2 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 Σημείωμα του εκδότη ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΚΥΚΛΟΥ ΤΩΝ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΩΝ σε συνεργάτες του περιοδικού μας, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθούν κάποιες παρατηρήσεις γενικού ενδιαφέροντος, που προκύπτουν από τις ενστάσεις ορισμένων αναγνωστών και συνεργατών μας, σε σχέση με πρόσωπα και γεγονότα που παρουσιάσθηκαν κατά καιρούς. Όπως είναι γνωστό, το δεν είναι ιστορικό περιοδικό, για να κάνει αναλύσεις ιστορικών γεγονότων και προσώπων και σε καμιά περίπτωση δεν αντιπροσωπεύει τις απόψεις κανενός κόμματος, έστω και αν οι συγγραφείς των άρθρων είναι τοποθετημένοι με οποιοδήποτε κόμμα. Ουδέποτε όμως, η οποιαδήποτε πολιτική επιλογή του καθενός στάθηκε εμπόδιο στη συνεργασία μας ή του αμφισβητήθηκε το δικαίωμα να ανήκει σε όποια πολιτική πλευρά βρίσκεται. Άλλωστε οι, μέχρι σήμερα, τακτικοί και οι έκτακτοι αρθρογράφοι μας, αναμφισβήτητα, καλύπτουν ολόκληρο το πολιτικό φάσμα της χώρας μας και αυτό δεν αποτέλεσε, ποτέ, ανασταλτικό παράγοντα, ως προς την παρουσίαση του έργου και του βίου των, και ούτε έγινε, ποτέ, καμιά σχετική διάκριση από τη σύνταξη του περιοδικού. Συνεπώς, η όποια σχέση των συνεργατών μας, που έχουν παρουσιασθεί, συνδέεται με ιστορικά γεγονότα του τόπου μας, είναι μέρος της βιογραφίας τους και γι αυτό, σε καμιά περίπτωση, δεν ήταν δυνατό να την απαλείψουμε ή να την αναλύσουμε περαιτέρω ή να ανοίξουμε διάλογο με τους αναγνώστες για την ορθή ή λαθεμένη παρουσίαση των ιστορικών γεγονότων. Άλλωστε, για τις αναλύσεις αυτού του είδους, υπάρχουν άλλα περιοδικά, τα ιστορικά, τα οποία είναι περισσότερο αρμόδια και εξειδικευμένα σε παρεμφερή θέματα. Βέβαια, πολύ συχνά, το φιλοξενεί διάφορα άρθρα, σχετικά με τα εθνικά ζητήματα (Μακεδονικό, Κυπριακό κ.ά.) που απασχολούν την επικαιρότητα, αλλά αυτό γίνεται για να τονισθεί η αναγκαιότητα της εγρήγορσης και να μη λησμονιέται ο, πραγματικός και όχι ο λεγόμενος, πατριωτισμός των Ελλήνων, ο οποίος αφορά, ή πρέπει να αφορά, όλους τους Έλληνες, και, φυσικά, δεν έχει «χρώματα». Περιεχόμενα Εκκλησία και ελληνική γλώσσα στην τουρκοκρατούμενη Μικρασία, του Μιχαήλ Γ. Μερακλή... 3 Η έννοια της εργατικής τάξης και προβλήματα κουλτούρας, του Ντάνιελ Γιάκοτς... 4 Ο ύπνος σε τύλιξε σαν ένα δέντρο, τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους Γιώργου Σεφέρη, του Γιάννη Μότσιου... 8 Εθιμολογικά της στέγασης, του Γεωργίου Ν. Αικατερινίδη Το έθιμο της «σκεπής», από το Αγροτικό-Εθνογραφικό Μουσείο Αραδοσιβίων Ελασσόνας Ο Νικόλαος Γ. Πολίτης και η έννοια της συνέχειας, ημερίδα Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Η λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και τα θεσμικά της όργανα, του Κωνσταντίνου Β. Χιώλου Από τον Σπυρίδωνα Τρικούπη έως τον Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα, ημερίδα για τους Αιτωλοακαρνάνες πρωθυπουργούς Αραδοσίβια 2009, από το Αγροτικό-Εθνογραφικό Μουσείο Αραδοσιβίων Ελασσόνας ο Διεθνές Μουσικοχορευτικό Πανηγύρι 2009, με τη συμμετοχή καλ/κών συγκροτημάτων από Αμερική, Κίνα, Ρωσία και Ελλάδα Διεθνές Φολκλορικό Φεστιβάλ στην πόλη Gijon της Ισπανίας Έκθεση γυμνών σχεδίων του ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου Eπίσκεψη μνήμης στο νησί του Άη-Στράτη Σοφοκλέους Οιδίπους Τύραννος, από τον θίασο του Γιάννη Νικολαΐδη Εκδόσεις που λάβαμε Ιδιοκτησία Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού Εκδότης-Διευθυντής Δρ Κων/νος Σαχινίδης Πρόεδρος του Δ.Σ. Έδρα Ελ. Βενιζέλου 134-Καλλιθέα Τηλ Φαξ ksachinides@yahoo.gr Επιστημονικοί Σύμβουλοι Καθηγ. Βασίλης Φίλιας Καθηγ. Μιχαήλ Μερακλής Καθηγ. Γιάννης Μότσιος Δρ. Γεώργιος Αικατερινίδης Καθηγ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης Αναπλ. καθηγ. Μανόλης Βαρβούνης Διεύθυνση Σύνταξης Μαρία Άνθη Φιλολογική επιμέλεια Νικολέττα Δ. Περπατάρη Επεξεργασία Κειμένων Κατερίνα Μπερταχά Αναστασία Μπαστούνη Γραμματεία - Oικονομικές ενισχύσεις Χριστίνα Κεκάκη - τηλ Δημιουργική Επιμέλεια Σελιδοποίηση: Έλενα Ματθαίου emattheu@gmail.com Επεξεργασία Φωτογραφιών Studio Στάθη Σαχινίδη Κυψέλης 35, Αθήνα - τηλ ΜΕ ΤΗΝ ΧΟΡΗΓΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΒΡΕΤΑΝΙΚΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟΥ Εκτύπωση Γραφικές Τέχνες Δημ. Γκαντήραγας Γερανίου 7, Αθήνα - τηλ Επιτρέπεται η ελεύθερη άντληση στοιχείων, αρκεί να αναφέρεται η πηγή και ο συγγραφέας. Οι συγγραφείς των άρθρων φέρουν την ευθύνη για τις απόψεις τους. Σημείωση Σύνταξης: Οι πόροι του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού προέρχονται ΜΟΝΟ από αυτοχρηματοδότηση, με την οικονομική ενίσχυση και τις συνδρομές των μελών και των φίλων του, καθώς και με λίγες και μικρές κρατικές επιχορηγήσεις (κατά καιρούς).

3 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ Εκκλησία και ελληνική γλώσσα στην τουρκοκρατούμενη Μικρασία του Μιχαήλ Γ. Μερακλή Ομ. καθηγ. Λαογραφίας του Παν/μίου Αθηνών, πρώην Πρύτανη του Παν/μίου Ιωαννίνων ΣΤΟ ΑΡΑΒΑΝΙ (Αραβανί το έλεγαν οι ντόπιοι, στη Μητρόπολη ήταν γραμμένο Αραβάνιον), μικρό ελληνικό χωριό της Καππαδοκίας, κοντά (και δυτικά) της Νίγδης, οι κάτοικοι μιλούσαν ελληνικά, στο καππαδοκικό ιδίωμα. Όμως υπήρχαν, όπως ήταν επόμενο, και πολλές τουρκικές λέξεις στο ιδίωμα, μορφολογικά πάντως εξελληνισμένες, ενταγμένες στο ελληνικό κλιτικό σύστημα οι περισσότερες. Π.χ. για το ρήμα σκέπτομαι έλεγαν ντυσυρντίζω, που ήταν το τουρκικό ρήμα ντυσυρύγιορουμ. Εντούτοις αξίζει να τονιστεί ιδιαίτερα, ότι στην εκκλησία (στη λειτουργία και τις τελετουργικές πράξεις) επικρατούσε αποκλειστικά η ελληνική. Σ αυτή βέβαια διαβάζονταν και ο Απόστολος και το Ευαγγέλιο, που η εξήγησή του δεν γινόταν από τους ιερείς, πιθανώς γιατί αυτοί δεν θα ήσαν σε θέση να το εξηγήσουν. Σπάνια, όταν πήγαινε καμιά φορά στην εκκλησία του χωριού ο τουρκομαθής Μητροπολίτης Ικονίου Αθανάσιος Ηλιάδης, έκανε κήρυγμα ερμηνεύοντας το ευαγγέλιο στην τουρκική γλώσσα (Μικρασιατικά Χρονικά, 6, 1955, σ. 325). Το πράγμα αυτό, όσο παράδοξο και αν φαίνεται, είναι κιόλας μαρτυρία για ένα πολύ σημαντικό γεγονός. Προσδιορίζει (και υπογραμμίζει έντονα, ώστε να εμφανίζει ακόμα και ως παράδοξο, όπως είπα, το φαινόμενο) την ύπαρξη, από γλωσσική πλευρά, δύο χώρων: του μέσα και του έξω από την εκκλησία. Έξω μιλιέται η καθημερινή γλώσσα, που αναπόφευκτα δέχεται τις επιδράσεις της ιστορικής πραγματικότητας, μέσα διαβάζεται και ακούγεται (μπορούμε μάλιστα να υποθέσουμε πως ακούγεται από το σύνολο των κατοίκων, γιατί τα μέλη της παραδοσιακής κοινότητας γενικά εκπλήρωναν με συνέπεια τα εκκλησιαστικά τους καθήκοντα), μια άλλη γλώσσα, που παραμένει στους αιώνες αμετάβλητη, άθικτη σαν ένα ιερό σώμα, αλλά δεν είναι γι αυτό άψυχη, νεκρή: σαν μία κιβωτός, σαν μία ασπίδα προστασίας περιφρουρεί, φυλάει και μεταφέρει από ένα μακρινό παρελθόν στο παρόν, που ολοένα προεκτείνεται στο μέλλον, μια παράδοση. Η παράδοση αυτή δεν είναι μόνο η Ορθοδοξία (είδαμε άλλωστε τον μητροπολίτη να κηρύσσει Ορθοδοξία στα τουρκικά), η παράδοση, που μεταφέρει η λειτουργική γλώσσα της Εκκλησίας, είναι και ο ίδιος ο εαυτός της, δηλαδή η ίδια η γλώσσα, η γλωσσική παράδοση. Και αν είναι, η γλώσσα αυτή, τέτοια, που αυτοί που την ακούνε ή και τη διαβάζουν δεν την καταλαβαίνουν (ώστε ο λαϊκός παπάς να μην τολμάει να την εξηγήσει στους πιστούς), αυτό δεν σημαίνει, ότι δεν επικοινωνούν κιόλας μαζί της: τα μέλη της κοινότητας ασφαλώς δεν εννοούσαν τη γλώσσα αυτή λέξη προς λέξη, όμως αυτή, ως ένα σύνολο σημαινόντων, πλαισιωμένο από άλλα, μη λεκτικά συμφραζόμενα (όπως ήταν η εκκλησιαστική μουσική, τα τελετουργικά δρώμενα, ο χώρος καθ εαυτόν), επηρέαζε και συγκινούσε βαθιά πολλές φορές το «πλήρωμα» της εκκλησίας. Ο καθηγητής της λαογραφίας Δημήτριος Λουκάτος έδειξε, ότι ο ελληνικός λαός πέρασε ολόκληρες φράσεις (έστω και κάποιες, κάποτε, περισσότερο ή λιγότερο παρανοημένες), από τη Βίβλο, στις παροιμίες και στην καθημερινή του ομιλία. Ώστε αυτή η παλαιά, με τον παραπάνω τρόπο (μέσα στην εκκλησία) συντηρούμενη γλώσσα, επηρέασε ως ένα βαθμό και την έξω γλώσσα, εμποδίζοντάς την κιόλας να αλλοτριωθεί. Πράγματι ατόφιες εκφράσεις ή «συντάγματα» λέξεων περνούσαν ως ακούσματα και έμεναν στη μνήμη και μη εγγραμμάτων ανθρώπων, όπως αυτό φαίνεται και σε πολλές περιγραφές. Π.χ. σ ένα δίσκο, απ την κοινότητα της Καισάρειας, στη Μονή Ζιντζιτερέ, γύρω από τον ομφαλό, διαβάζουμε (τώρα ο δίσκος βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη, Κειμήλια Ανταλλαξίμων, αρ. 48, Αίθουσα Β, πρ.14, αρ. 13): ΟΥΤΟΣ Ο ΔΙΣΚΟΣ ΑΦΙΕΡΟΘΙ ΑΠΕ ΤΗΝ ΠΑΜΦΑ ΗΣ ΚΕΣΑΡΙΑΝ ΣΤΟΝ ΤΙΜΙΟΝ ΠΡΟΔΡΟΜΟ ΔΙΑ ΧΙΡΟΣ ΧΑΤΖΙΣΙΝΑΝ (ό.π., τ. 8, σ. 59). Σχεδόν άψογη γραμματικά και συντακτικά, βρίθει από ορθογραφικά λάθη. Κι αυτό αποδεικνύει μια συνέχεια της προφορικής παράδοσης, όταν ο λαός μας δεν μπορούσε να «μαθαίνει γράμματα»: τα «ελληνικά» του παραλάμβανε από γενιά σε γενιά, από στόμα σε στόμα, όχι διαβάζοντας κείμενα. Και όταν λέμε «ελληνικά», εννοούμε κατεξοχήν την επίσημη, τελετουργική, από το χώρο της Εκκλησίας προερχόμενη γλώσσα, που τη χρησιμοποιούσε κιόλας (προσπαθούσε συγκινητικά να τη χρησιμοποιήσει) στις έκτακτες, επίσημες ώρες της ζωής του για να ξεχωρίζουν και μ αυτό τον τρόπο από τις άλλες. Σταυροειδής εκκλησία στην υπόγεια πόλη στην Ανακού Μαλακοπής της Καππαδοκίας

4 4 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 Η έννοια της εργατικής τάξης και προβλήματα κουλτούρας του Ντάνιελ Γιάκοτς, καθηγ. Κοινωνιολογίας και Φιλοσοφίας της Τέχνης του Παν/μίου Βουδαπέστης, μετάφραση: καθηγ. Γιάννης Μότσιος Μέρος τρίτο-συνέχεια από το τεύχος 18 ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΛΕ- Η ΤΑΡΙΑΤΟΥ σε δύο μεγάλες ομάδες: των εργαζομένων της χειρωνακτικής και της πνευματικής εργασίας, και η επίδρασή της στην πνευματική παραγωγή. Στο υπό έρευνα ζήτημα βασιλεύει παντού χάος που έμμεσα το μαρτυρούν εκείνες οι θεωρίες που σκαρφίστηκαν κατά τα τελευταία εβδομήντα χρόνια από τη μεριά όσων υπερασπίζονται τον καπιταλισμό. Στην επιφάνεια παρατηρείται η ποσοτική μείωση των επαγγελματιών εργατών στις βασικές χώρες του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, ενώ η συνηθισμένη συνείδηση τούς εντάσσει παντού μόνο στο προλεταριάτο. Σ αυτή τη βάση θεωρούν, ότι η εργατική τάξη εξαφανίζεται κι έτσι τη σύγχρονη κοινωνία δεν είναι δυνατόν πια να την ονομάζουμε καπιταλιστική κι ότι υπάρχουν πιο καίρια γνωρίσματα για τον χαρακτηρισμό της σύγχρονης κοινωνίας Χωρίς την επιδίωξη μιας εξαντλητικής περιγραφής θα ήθελα να θυμίσω μόνο εκείνα τα σημεία που στην πλειονότητα των περιπτώσεών τους βρίσκονται σε επίπεδο πολιτικής προπαγάνδας και δημοσιογραφίας και μόνο γι αυτό αξίζουν την προσοχή μας, αφού αυτά συνδράμουν στη συσκότιση της συνείδησης των πλατιών λαϊκών μαζών. Αυτές οι προπαγανδιστικές θεωρίες απομονώνουν συχνά κάποιο ξεχωριστό γνώρισμα του καπιταλισμού που υπήρχε μάλιστα και πριν, αλλά που δεν εξεταζόταν με άλλες πλευρές της καπιταλιστικής παραγωγής. Ο καπιταλισμός είναι κοινωνία της εμπορευματικής παραγωγής και μία από τις ιδιομορφίες του εμπορεύματος συνίσταται στο ότι είναι απαραίτητο να πουλιέται, δηλαδή είναι αναγκαίος ο καταναλωτής. Οι επιδέξιοι απολογητές και οι προπαγανδιστές πολύ απλά μετονόμασαν τον καπιταλισμό, χρησιμοποιώντας το χαρακτηριστικό αυτό γνώρισμα του καπιταλισμού προς έπαινό του. «Δείτε», λένε, «τί θαυμάσια είναι αυτή η κοινωνία, η οποία λειτουργεί και κόπτεται για τους καταναλωτές, κι όχι μόνο μοχθεί για τούτο, αλλά και ζει για τους καταναλωτές». Ταυτόχρονα αποσιωπούν το γεγονός, ότι προσπαθούν, βέβαια, με τόσο ζήλο, αλλά για να πουλήσουν τα εμπορεύματά τους και να ρευστοποιήσουν το κέρδος. Παρ όλα αυτά ο καπιταλισμός στα μισά του εικοστού αιώνα, σε σχέση με την κατανάλωση, παρουσιάζει μια ιδιομορφία: οι εκπρόσωποι της διαφήμισης ανέβασαν την υπόθεσή τους σε τέτοιο επίπεδο τέχνης, ώστε οι καταναλωτές να αγοράζουν μαζικά, κατά μεγάλες ποσότητες, εμπορεύματα που στην ουσία τούς ήταν τελείως άχρηστα. Ο ήρωας του ιταλικού κινηματογραφικού έργου Η Εργατική Τάξη Προχωρεί Προς Τον Ουρανό αγόρασε οχτώ ξυπνητήρια, μη κατανοώντας κι ο ίδιος για ποιο λόγο έκανε αυτή την αγορά. Στην εποχή μας πια τον καπιταλισμό τον ονομάζουν μεταβιομηχανική κοινωνία, αν και η βιομηχανία ούτε κατά διάνοια εξαφανίστηκε, αλλά κι ούτε είναι δυνατό να γίνει κάτι τέτοιο. Απλώς και μόνο μετέφεραν τα μεγαλύτερα εργοστάσια στην Ασία, τη Λατινική Αμερική κι αλλού, εξαιτίας τής πολύ φθηνότερης εργασίας. Παρουσίασα περιπτώσεις ταχυδακτυλουργίας εννοιών για να σημειώσω κατά πόσο μας είναι απαραίτητο να εξιχνιάσουμε επακριβώς και σε βάθος τις βασικές έννοιες. Για μας το θεμέλιο των αναλύσεων παραμένει το Κεφάλαιο του Μαρξ, αφού κανείς δεν κατόρθωσε να ξεπεράσει την οικονομική θεωρία του. Στα προηγούμενα δύο μέρη κατέληξα στο συμπέρασμα, ότι, κατά τον Μαρξ, οι σχέσεις με την ιδιοκτησία μετατρέπουν τον ένα άνθρωπο σε μέλος της εργατικής τάξης, ενώ τον άλλο σε καπιταλιστή. Επομένως, η εργατική τάξη, δηλαδή το προλεταριάτο, είναι η τάξη των μισθωτών εργατών. Ο μισθωτικός χαρακτήρας της εργασίας είναι εκείνο το γνώρισμα που συνενώνει σε μια τάξη όλες τις επαγγελματικές ομάδες του προλεταριάτου. Στο δεύτερο μέρος του άρθρου μου εξέτασα τη λειτουργία διαφορετικών μορφών της κοινωνικής συνείδησης και, πρώτ απ όλα της τέχνης, στην υπεράσπιση των Μνημείο εργατών

5 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ενδιαφερόντων του προλεταριάτου. Το προλεταριάτο τότε μόνο μπορεί να υπερασπίσει τα συμφέροντά του, όταν τα μέλη του συνειδητοποιούν τους εαυτούς τους ως τάξη. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω των μορφών κοινωνικής συνείδησης. Ταυτόχρονα όμως παρατηρείται ένα παράξενο φαινόμενο. Οι επαγγελματικές ομάδες, στην εργασιακή δραστηριότητα των οποίων υπερισχύει η χειρωνακτική εργασία, συνειδητοποιούν πράγματι τον εαυτό τους ως τάξη, αλλά και τα υπόλοιπα στρώματα του πληθυσμού τους, αναγνωρίζουν ως μέλη τού προλεταριάτου. Η πλειονότητα όμως των μισθωτών εργαζόμενων στους τομείς της πνευματικής εργασίας, αλλιώς το πνευματικό προλεταριάτο, δεν συνειδητοποιούν τον εαυτό τους ως προλεταριάτο. Όμως και άλλα στρώματα της κοινωνίας δεν τους θεωρούν προλετάριους. Σε μερικές χώρες θεωρούν τους πνευματικούς μισθωτούς μεσαία τάξη, ενώ σε άλλες χώρες τους συμπεριλαμβάνουν στην αστική τάξη (μπουρζουαζία), δηλαδή στους εκμεταλλευτές. Όλ αυτά θα ήταν για γέλια, αν οι επιπτώσεις στη ζωή τους δεν ήταν αξιολύπητες. Η αιτία αυτού τού γεγονότος στηρίζεται, από τη μια μεριά, στην προέλευση της διανόησης, κι από την άλλη στη μη κατανόηση της ουσίας της εργασίας ως οικονομικής έννοιας. Στους ανθρώπους επικρατεί, αλλά και σχεδόν κυριαρχεί η χειρωνακτική αντίληψη της εργασίας, όταν εργασία = δύναμη που πολλαπλασιάζεται με τη διαδρομή. Παρόμοια όμως εργασία πραγματοποιεί και το άλογο ή ο γάιδαρος. Και βέβαια μια παρόμοια εργασία ως συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης εργασίας συμπεριλαμβάνεται στην πρακτική του χτίστη, όταν ο τελευταίος σηκώνει τούβλα για να χτίσει τον τοίχο. Η χρήση της δύναμης τότε μόνο αποτελεί εργασία, όταν είναι απαραίτητη για την πραγματοποίηση μιας ιδέας που έχει προσχεδιαστεί. «Η εργασία είναι πρώτ απ όλα μια διαδικασία ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση, μια διαδικασία όπου ο άνθρωπος με τη δική του πράξη μεσολαβεί, ρυθμίζει και ελέγχει την ανταλλαγή τής ύλης ανάμεσα στον εαυτό του και τη φύση» (Κ. Μαρξ. Το Κεφάλαιο, μέρος γ, κεφ. 5, σελ. 190, Εκδοτικό της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας, 1954). Λίγο παρακάτω ο Μαρξ συνεχίζει: «Στο τέλος της διαδικασίας της εργασίας προκύπτει ένα αποτέλεσμα που υπήρχε κιόλας από τη αρχή στην παράσταση του εργάτη, υπήρχε κιόλας ιδεατά. Ο εργάτης δεν πετυχαίνει μιαν αλλαγή της μορφής τού φυσικού πραγματοποιεί ταυτόχρονα στο φυσικό στοιχείο το σκοπό του, ένα σκοπό που τον ξέρει, ένα σκοπό που καθορίζει σα νόμος τον τρόπο και το είδος της ενέργειάς του και που σ αυτόν πρέπει να υποτάξει τη θέλησή του.» (ό.π., σελ. 191). Η εργασία είναι δημιουργική διαδικασία. Στο προϊόν υλοποιούνται και οι γνώσεις του ανθρώπου για τη φύση, και οι πνευματικές ικανότητες με σκοπό να χρησιμοποιήσει αυτές τις γνώσεις του, αλλά και η σωματική δύναμη, και οι επιδεξιότητές του. Έτσι, λοιπόν, η εργασία ως κοινωνικό φαινόμενο στην ουσία της αποτελείται από δυο βασικές πλευρές: από την πνευματική και τη σωματική δύναμη. Κι αυτές οι δυο πλευρές στο προϊόν είναι αδιαίρετες κι αδιαχώριστες η μία από την άλλη, δεν μπορούμε να πούμε ότι η μυρουδιά του ψωμιού είναι αποτέλεσμα, μέρος της πνευματικής εργασίας, ενώ το βάρος τού ψωμιού είναι αποτέλεσμα της σωματικής εργασίας. Παλιότερα, σχεδόν όλες οι γυναίκες, όλες οι νοικοκυρές ήξεραν να ψήνουν ψωμί. Και βέβαια, κάθε φορά δεν επινοούσαν σχέδιο για την προετοιμασία τού συγκεκριμένου ψωμιού. Είχαν μάθει να φτιάχνουν το ψωμί στη φαντασία τους από τις μητέρες τους τότε ακόμα, όταν ήταν μικρές κοπελίτσες. Παρ όλα αυτά το ψήσιμο του νέου ψωμιού ποτέ δεν ήταν μια απλή επανάληψη του σωματικού μέρους τής εργασίας για τη δημιουργία ψωμιού. Η νοικοκυρά κάθε φορά σκέφτεται, όταν φτιάχνει ψωμί. Από την άλλη μεριά, το πιο καλό ψωμί στη φαντασία παράσταση παραμένει αντίληψη φαντασία που δεν τρώγεται χωρίς το πραγματικό, το σωματικό μέρος της εργασίας για το ψήσιμο του ψωμιού. Παρ ότι στο έτοιμο προϊόν η πνευματική και η σωματική πλευρά είναι παρούσες αδιαχώριστα η μία από τη άλλη, χρονικά η διανοητική πλευρά τής εργασίας πάντοτε προηγείται της φυσικής, της πραγματικής ολοκλήρωσης της ιδέας του προϊόντος. Γι αυτό και έγινε δυνατός Μνημείο της εργατικής τάξης στην πλατεία Τιεν αν μεν στο Πεκίνο ο προσωρινός διαχωρισμός τής εργασίας σε πνευματική, διανοητική και χειρωνακτική, γι αυτό και μπορούν να ειδικευτούν ορισμένες ομάδες ανθρώπων σε πνευματική και χειρωνακτική, φυσική εργασία. Οι δυο όμως πλευρές τής εργασίας πρέπει εκ νέου να ενωθούν σε αδιάρρηκτη ενότητα στο προϊόν. Οι γνώσεις του ανθρώπου αποτελούν μέρος τής εργατικής δύναμης του κάθε εργαζόμενου. Πρέπει όμως να παίρνουμε υπόψη μας ότι όλοι οι εργαζόμενοι είναι και μέλη τού προλεταριάτου ή της εργατικής τάξης στις συνθήκες του σύγχρονου καπιταλισμού. Τα πάντα εξαρτώνται από το ποιος κατέχει τα μέσα παραγωγής. Πρέπει να επαναλάβουμε τα παρακάτω: αν ο εργαζόμενος ταυτόχρονα κατέχει και την εργατική δύναμη, αλλά και τα μέσα και τις συνθήκες παραγωγής, αυτός δεν είναι μισθωτός εργάτης, δεν είναι προλετάριος. Πρέπει να καταλαβαίνουμε και να μην ξεχνούμε τις παρακάτω βασικές αρχές: 1. Μόνο εκείνοι που πουλούν την προσωπική τους εργατική δύναμη αποτελούν το προλεταριάτο. 2. Πρώτη και απαραίτητη πλευρά οποιασδήποτε εργασίας είναι οι γνώσεις τού εργαζόμενου, οι ικανότητες για πνευματική εργασία και οι γνώσεις συμπεριλαμβάνονται στην εργατική δύναμη.

6 6 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ Δεν υπάρχει εργασία από την οποία να απουσιάζει πλήρως η πνευματική πλευρά τής εργασίας. 4. Οι εργαζόμενοι που πουλούν την πνευματική εργατική δύναμη, πιο απλά, τις γνώσεις, είναι μέλη του προλεταριάτου. 5. Η τιμή με την οποία ο καπιταλιστής αγόρασε τις γνώσεις ή την χρησιμοποίηση των γνώσεων, είναι ο μισθός τού πνευματικού εργαζόμενου, και δεν αποτελεί το πνευματικό κεφάλαιο ή τη γνώση-κεφάλαιο, όπως προσπαθούν μερικοί να υποβάλλουν στη διανόηση. Για τον καπιταλιστή, βέβαια, τα λεφτά που ξόδεψε για την αγορά τής εργατικής δύναμης του διανοούμενου εργαζόμενου συμπεριλαμβάνονται στο μεταβλητό κεφάλαιό του (Το Κεφάλαιο, τ. 1ος, κεφάλαιο 6). 6. Σχετικά με την επιστήμη πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τα παρακάτω: «Για την επιστήμη ισχύει ό,τι και για τις δυνάμεις της φύσης. Από τη στιγμή που οι (επιστημονικοί) νόμοι έχουν ανακαλυφθεί δεν αξίζουν ούτε μια πεντάρα Η επιστήμη γενικά δεν στοιχίζει τίποτα στον καπιταλιστή, επειδή δεν εμποδίζει τον καπιταλιστή για την εκμετάλλευσή της. Το κεφάλαιο αρπάζει την ξένη επιστήμη, όπως ακριβώς ιδιοποιείται την ξένη εργασία» (Το Κεφάλαιο, τ. 1ος, κεφάλαιο 13). 7. Αν και ο επιστημονικός νόμος που έχει ήδη ανακαλυφθεί δεν έχει καμιά αξία, η αφομοίωσή του όμως, τα λεφτά και ο χρόνος που έχουν ξοδευτεί για τις σπουδές τού διανοούμενου εργαζόμενου, συμπεριλαμβάνονται στην αξία της εργατικής δύναμής του. Γι αυτό και το γεγονός ότι στον σύγχρονο καπιταλισμό μεγάλωσε πολύ η σημασία τής επιστήμης, δεν σημαίνει καθόλου ότι η σύγχρονη κοινωνία δεν είναι πια καπιταλιστική, αλλά είναι κοινωνία που βασίζεται στην επιστήμη. Μαζί μ αυτό πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας, ότι το να ανήκει ο συγκεκριμένος εργαζόμενος στη διανόηση ή στην ομάδα των χειρωνακτών εξαρτάται όχι από το επίπεδο μόρφωσης, αλλά από τη διαδικασία τής εργασίας που εκτελεί. Το μοντέλο εργασίας που καταγράψαμε παραπάνω βρίσκεται στη βάση της δημιουργίας σε τέτοιους τομείς του πολιτισμού, όπου δεν ασχολούνται με την υλική παραγωγή. Πρέπει τώρα να περάσουμε στις επιπτώσεις τής διαίρεσης του προλεταριάτου σε εργαζόμενους χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας. Από τη μια μεριά, ο Μαρξ θεωρούσε αυτή τη διαδικασία ιστορική ανάγκη στον καπιταλισμό, αλλά την ίδια στιγμή, από την άλλη μεριά, υπέδειξε ότι η παρούσα διαδικασία έχει και την αρνητική της πλευρά: «Όπως στην ίδια τη φύση το κεφάλι και το χέρι ανήκουν στον ίδιο οργανισμό, έτσι και στη διαδικασία τής εργασίας συνενώνονται η πνευματική και η φυσική εργασία. Στη συνέχεια οι δυνάμεις αυτές αποσυνδέονται και φτάνουν ώς την εχθρική αντίθεσή τους». (Μαρξ, Το Κεφάλαιο, τ. 1, μέρος ε, κεφ. 14). Αν αυτά τα μεταφράσουμε στη γλώσσα της καθημερινότητας, σημαίνει ότι ο άνθρωπος γίνεται μονόπλευρος, είτε αδέξιος κι αδύναμος είτε διανοητικά λιγότερο αναπτυγμένος. Εκτός τούτου ο καπιταλιστής χρησιμοποιεί τη διανόηση ως άμεσους επικεφαλής και διευθυντές τής παραγωγής ενάντια στα συμφέροντα των χειρωνακτών εργατών, και μ αυτό τον τρόπο δημιουργεί ανάμεσά τους σχέσεις εχθρότητας. Ο Μαρξ εξετάζει την κατάσταση των προλετάριων της χειρωνακτικής εργασίας ιστορικά, όπως το πράττει πάντα. Συγκεκριμένα χαρακτηρίζει δυο ιστορικές περιόδους, τη χειροτεχνία και τη φάμπρικα, δηλαδή την παραγωγή με μηχανές. Πιο αξιολύπητη είναι η μοίρα των εργατών στην περίοδο της χειροτεχνίας, όπου τους είχαν αφαιρέσει τη διανοητική εργασία, ώστε να μπορούμε να τη θεωρήσουμε μηδενική, ενώ και σωματικά ετοιμάζουν τώρα μόνο μικρό μέρος του προϊόντος. Αυτούς ο Μαρξ τους ονομάζει «εργάτες μερικώς». Δεν είναι όμως κατά πολύ καλύτερη η κατάσταση των εργατών στις φάμπρικες: έχουν καταντήσει εξαρτήματα των μηχανών. Αλλά ο χαρακτηρισμός τής εργασίας που είχε δώσει ο Μαρξ λίγο πριν, παραμένει σε ισχύ, αν εξετάσουμε την εργασιακή διαδικασία στη φάμπρικα ως δραστηριότητα όλων των χειρωνακτικών και διανοητικών εργαζομένων, συμπεριλαμβανομένων όλων ως εργασία «συνολικού εργαζόμενου» (Μαρξ, Το Κεφάλαιο, τ. 1, κεφάλαιο 14). Η έννοια του συλλογικού εργάτη στην εποχή μας είναι πιο σημαντική, παρ ότι στον καιρό του Μαρξ, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι χάρη στην εξέλιξη της τεχνικής, το μέρος της διανοητικής εργασίας στη δουλειά των ειδικευμένων εργατών αυξήθηκε πολύ, τώρα υπάρχουν τέτοιες ειδικότητες της χειρωνακτικής εργασίας, οι οποίες απαιτούν μέση εκπαίδευση. Ταυτόχρονα στις τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες πολλαπλασιάζεται συνεχώς ο αριθμός των διανοούμενων προλετάριων, όπως ήδη έχω τονίσει. Οι διανοούμενοι προλετάριοι σχηματίζουν σήμερα μάζες και δεν ανάγονται μόνο σε μικρές ομάδες των άμεσα επικεφαλής στην παραγωγή. Ως τώρα, και ακολουθώντας τη σκέψη του Μαρξ, εξετάσαμε τη μοίρα και τις αλλαγές τής εσωτερικής σύνθεσης του προλεταριάτου, μας είναι όμως απαραίτητο να λάβουμε υπόψη και μια άλλη άποψη, δηλαδή πώς επιδρά στο χαρακτήρα των εμπορευμάτων τής πνευματικής παραγωγής το γεγονός, ότι τα προϊόντα της δημιουργούνται από τη μη μισθωτή εργασία. Σχετικά μ αυτό παρατηρούμε τα ακόλουθα: Η επίδραση της μισθωτής εργασίας στο χαρακτήρα των προϊόντων σε ανόμοιους τομείς είναι εντελώς διαφορετική. Νομίζω ότι πρέπει να ξεχωρίσουμε τους ακόλουθους βασικούς τομείς, οι οποίοι, βέβαια, μπορούν να διαιρεθούν σε υποομάδες κατά μια πιο λεπτομερειακή εξέταση: 1. Φυσικές και τεχνικές επιστήμες: Εδώ στο χαρακτήρα του εμπορεύματος δεν αντανακλάται απολύτως το αποτέλεσμα της όποιας διανοητικής εργασίας μισθωτής ή δημιουργικής. Δεν είναι τυχαίο ότι στις αγγλόγλωσσες χώρες μόνο οι φυσικές επιστήμες ονομάζονται επιστήμη (science). 2. Οικονομικές και κοινωνικές επιστήμες: Εδώ τα πράγματα είναι χειρότερα, πού και πού πολύ άσχημα. Είναι αλήθεια, ότι σε μερικά πανεπιστήμια, τα οποία δεν βρίσκονται υπό τον άμεσο έλεγχο της αστικής τάξης, κάνουν τη εμφάνισή τους και όντως επιστημονικές εργασίες, όπως, π.χ. οι εργασίες πολιτειολογίας τού Νόαμ Τσόμσκι, αλλά πιο συχνά βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα, από τα πριν, γνωστό ή, και με επιδεξιότητα καλυμμένο,

7 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ψεύδος. Σκοπός παρόμοιων εργασιών είναι ο έπαινος της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας, να αποκρύπτουν την πραγματική ουσία του, να εκφοβίζουν τους ανθρώπους και πριν απ όλα το πνευματικό προλεταριάτο από το ενδεχόμενο της δημιουργίας μιας δίκαιης κοινωνίας. Τα αίτια παρόμοιας κατάστασης συνίστανται σ αυτά που έχω σημειώσει στο αρχικό μου άρθρο. Μόλις ο μισθωτός εργάτης έχει πουλήσει την εργατική δύναμή του, παραπέρα τη χρήση της εργατικής δύναμής του αποφασίζει όχι ο ίδιος, αλλά ο αγοραστής της, ο καπιταλιστής, ενώ οι κ.κ. επιστήμονες και δημοσιογράφοι γράφουν και λένε αυτά που τους υπαγορεύουν άμεσα ή έμμεσα. Μ αυτούς τους μισθωτούς παράγοντες του πολιτισμού δεν αξίζει να συγκρουστεί κανείς όχι γιατί είναι αδύνατο να τους αντιμετωπίσει με επιχειρήματα, αλλά γιατί εκτελούν το καθήκον τους, αλλιώς θα χάσουν τις πλουσιοπάροχες αμοιβές και τη δόξα της επιτυχίας. Αυτοί έφτιαξαν ειδική ορολογία, έγραψαν βιβλία, πάμπολλες θεωρίες, ουσιαστικά ολόκληρο πέπλο, για να κρύψουν από τους ανθρώπους την πραγματική κατάσταση της σύγχρονης κοινωνίας. Τι, όμως, να κάνουμε στην προκειμένη περίπτωση, αφού δεν αξίζει να συγκρουστούμε μαζί τους, αν και μπορούμε; Καταρχάς, πρώτο, αν δούμε ότι οι συγκεκριμένοι κύριοι γράφουν και μιλούν έτσι κι όχι αλλιώς, μόνο για τα λεφτά, δεν πρέπει πλέον να διαβάζουμε τα βιβλία τους. Δεύτερο, πρέπει να γράφουμε την αλήθεια, αντικειμενικά να αποκαλύψουμε το πρόσωπο της σύγχρονης κοινωνίας, πρέπει να βρίσκουμε τα μέσα για τη διάδοση της αλήθειας. Όχι τυχαία, ο Τρότσκι έγραφε, ότι η αλήθεια είναι επαναστατική. Πρέπει παράλληλα με τον αστικό πολιτισμό να φτιάχνουμε τον πραγματικό πολιτισμό. Επειδή αυτή η υπόθεση δεν είναι από τις εύκολες, πρέπει να επιστρέψουμε στην ανάδειξη του προβλήματος, αλλά τώρα ας προχωρήσουμε παρακάτω. 3. Ο επόμενος τομέας μας είναι η πολιτική, καθώς και η πολιτειολογία και η δημοσιογραφία που συνδέονται μ αυτήν. Γι αυτον τον τομέα όλο και πιο πολύ κυριαρχεί η άποψη σε όλο τον κόσμο του καπιταλισμού από το Μεξικό ώς την Ιαπωνία, ότι δεν πρέπει να ασχολείται κανείς με την πολιτική, με το να διαβάζει τους πολιτειολόγους και τους πολιτικούς δημοσιογράφους, γιατί ψεύδονται και μόνο. Παρόμοια γενική και γενικευμένη άποψη είναι αποτέλεσμα της καθημερινής παρατήρησης στην πολιτική ζωή στις καπιταλιστικές χώρες. Παρόμοια κατάσταση, αλλά σε λιγότερο αναπτυγμένη μορφή, αντανακλάται στο σατιρικό ποίημα του εθνικού ποιητή της Ουέλς (Γουέλς) Harri Webb με τον τίτλο Our Budgie (Ο Παπαγάλος Μας). Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι οι άνθρωποι να περιορίζονται στα όρια της ιδιωτικής ζωής, να μη βλέπουν τηλεόραση, να μη διαβάζουν εφημερίδες και εξαιτίας αυτής της αδράνειας τής πλειονότητας τού λαού, αναπτύσσονται οι δυνατότητες εκείνων των αντιδραστικών δυνάμεων, που θέλουν να εγκαθιδρύσουν ανοιχτή δικτατορία στην Ευρώπη, την ίδια στιγμή που για το λαό θα ήταν πολύ πιο σημαντικό να ασχοληθεί με την πολιτική, αφού πολιτική σημαίνει ενασχόληση με υποθέσεις της κοινωνίας, μόνο που δεν πρέπει να παραδίνουμε την υπεράσπιση των συμφερόντων του λαού στα χέρια των επαγγελματικών πολιτικών που εξαρτώνται από το κεφάλαιο. Από την αποκατάσταση της πολιτικής αυτοσυνείδησης του προλεταριάτου, αλλά και της ανθρωπότητας εξαρτάται το μέλλον όχι μόνο του προλεταριάτου, αλλά και των λαών όλης της γης. Η λύση αυτού του προβλήματος είναι θέμα σειράς άρθρων και βιβλίων. 4. Τέλος τα προβλήματα της τέχνης: Η μισθωτή εργασία στη λογοτεχνία κυριαρχεί από το 1830 και μετά στην Ευρώπη. Στην επίδραση της μισθωτής εργασίας στη λογοτεχνία είναι αφιερωμένο το μυθιστόρημα του Μπαλζάκ Χαμένα όνειρα. Ο μισθωτός χαρακτήρας της εργασίας, σε διαφορετικά είδη τής τέχνης εμφανίζεται και κατά διαφορετικό τρόπο. Στους τομείς των Καλών Τεχνών διατηρείται συχνά η επίφαση της ελευθερίας του καλλιτέχνη και η επίδραση του κεφαλαίου πραγματοποιείται μέσα από την αγορά, μα κι αυτό είναι αρκετό. Ενώ αντίθετα, στην τέχνη του κινηματογράφου κυριαρχούν απόλυτα οι μεγάλες καπιταλιστικές εταιρείες. Όμως, όπως και να έχει το πράγμα, παντού και ολοκληρωτικά κυριαρχεί το κεφάλαιο και έτσι δημιουργείται αυτού τού είδους η τέχνη, η οποία με την τεράστια Φωτό απο το περιοδικό «Οικονομία» μάζα του πνίγει τη φωνή τής πραγματικής τέχνης. Παρ όλα αυτά η πραγματική τέχνη υπάρχει, μόνο που η περιοχή τής διάδοσής της παραμένει πολύ μικρή, η πλειονότητα του λαού ούτε καν τη γνωρίζει. Η σύγχρονη επαγγελματική επίσημη τέχνη διαθέτει μεγάλη ποικιλία από την ελαφριά μαζική τέχνη ώς τα μικρά καλλιτεχνικά ρεύματα που δημιουργούνται για διαφορετικά στρώματα της διανόησης. Κοινός παρονομαστής τους: αν και όταν γνωριζόμαστε με το έργο τους, δεν μαθαίνουμε τίποτα ή σχεδόν τίποτα για τη βασική πνευματική κατάσταση του λαού, για την πνευματική ουσία και πραγματικότητα της εποχής. Η έξοδος από αυτή την κατάσταση είναι μία και μόνο: να δημιουργήσουμε, να διαμορφώσουμε κίνημα για την αυτοέκφραση του λαού, όπου ο λαός όχι μόνο καταναλώνει καλλιτεχνικά έργα που τα δημιούργησαν άλλοι γι αυτόν, αλλά που και ο ίδιος να δημιουργεί έργα όπου θα εκφράζεται η σχέση του προς τον κόσμο. Συμπληρωματικά και ως επιβεβαίωση των όσων ειπώθηκαν παραπάνω, συμβουλεύω την ανάγνωση του θεμελιακού χαρακτήρα βιβλίου του Herbert Shiller με την ονομασία The Mind Managers (Κυκλοφόρησε στα Αγγλικά, στη Βοστόνη, το 1973, αλλά που δεν έχασε την αξία του ως σήμερα).

8 8 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 Ο ύπνος σε τύλιξε σαν ένα δέντρο * Τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους Γιώργου Σεφέρη του Γιάννη Μότσιου, καθηγητή Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ για να δημιουργήσει ένα τραγούδι, χρησι- Ο μοποίησε ποίημα τού Σεφέρη παίρνει στίχους μόνο από την πρώτη στροφή: τους πέντε από τους εφτά που εν μέρει τροποποιεί. Να κι η πρώτη στροφή: Ο ύπνος σε τύλιξε, σαν ένα δέντρο, με πράσινα φύλλα, ανάσαινες, σαν ένα δέντρο, μέσα στο ήσυχο φως, μέσα στη διάφανη πηγή κοίταξα τη μορφή σου κλεισμένα βλέφαρα και τα ματόκλαδα χάραζαν το νερό. Τα δάχτυλά μου στο μαλακό χορτάρι, βρήκαν τα δάχτυλά σου κράτησα το σφυγμό σου μια στιγμή κι ένιωσα αλλού τον πόνο της καρδιάς σου. Επαναλαμβάνω ότι οι στίχοι αποτελούν την πρώτη στροφή ποιήματος του Σεφέρη με τον τίτλο ΙΕ (15) υπότιτλος του ποιήματος είναι η σειρά από τις Επιστολές Πλίνιου του Νεώτερου: Quid πλατανών opacissimus? (Tί γίνεται ο βαθίσκιος πλαταμώνας;). Οι στίχοι του τραγουδιού είναι οι ακόλουθοι: Ο ύπνος σε τύλιξε, με πράσινα φύλλα ανάσαινες, σαν ένα δέντρο με πράσινα φύλλα ανάσαινες μέσα στο ήσυχο φως, μέσα στη διάφανη πηγή κοίταζα τη μορφή σου κλεισμένα βλέφαρα και τα ματόκλαδά σου χαράζαν το νερό. Να υπογραμμίσω, ότι ο συνολικός αριθμός των στίχων στο ποίημα του Σεφέρη είναι είκοσι τρεις. Αυτό σημαίνει, ότι ο Θεοδωράκης, για καθαρά δικούς του λόγους, παραβιάζει την εννοιολογική ενότητα του συνόλου και ουσιαστικά φτιάχνει ένα καινούριο ποιητικό κείμενο στο οποίο, εν μέρει, τροποποιεί έναν-δυο στίχους του ποιητή. Μιλώντας γενικά και αφηρημένα κανένας δεν έχει παρόμοιο δικαίωμα: το ποίημα του Σεφέρη έχει αρχή, συνέχεια και τέλος. Εννοώ την ποιητική διαδρομή που δημιούργησε αποκλειστικά και μόνο ο Σεφέρης. Τι είναι εκείνο που τελικά κρίνει ένα παρόμοιο εγχείρημα; Το αισθητικό αποτέλεσμα. Επειδή και στο παρελθόν ο Μίκης ακολούθησε την ίδια τακτική με καλά ώς πολύ καλά αισθητικά αποτελέσματα, έχουμε κάθε λόγο να υποστηρίξουμε ότι και στη δοσμένη περίπτωση η επιτυχία είναι προφανής. Από το παρελθόν έχω υπόψη μου το Άξιον Εστί του Ελύτη και, ίσως ακόμα πιο πολύ τη Ρωμιοσύνη του Ρίτσου. Σε ό,τι αφορά τη δεύτερη περίπτωση ο Θεοδωράκης απέδειξε, κατά την άποψή μου, περίτρανα ότι είναι όχι απλώς καλός, αλλά άριστος ανθολόγος: οι στίχοι που κράτησε (εν μέρει και εδώ τροποποίησε) από τη Ρωμιοσύνη, ας μη φανεί παράξενο, απέκτησαν μια νέα ποιότητα και ποιητική δύναμη που, όπως φαίνεται, την είχαν μόνο εν δυνάμει. Αν το ίδιο επιχειρούσε ένας ποιητής, θα είχαμε κάθε δικαίωμα να διαφωνήσουμε κάθετα μαζί του και να του πούμε: Θα σου κλαδέψουμε τα χέρια! Αν θεωρείς τον εαυτό σου καλύτερο ποιητή από τον Γιάννη Ρίτσο, πάρε χαρτί και μολύβι και κάτσε να συνθέσεις δικό σου ποίημα. Να και το ολόκληρο το ποίημα του Σεφέρη όπως το έγραψε και το ολοκλήρωσε ο ίδιος ο ποιητής: ΙΕ Quid πλατανών opacissimus? Ο ύπνος σε τύλιξε, σαν ένα δέντρο, με πράσινα φύλλα, ανάσαινες, σαν ένα δέντρο, μέσα στο ήσυχο φως, μέσα στη διάφανη πηγή κοίταξα τη μορφή σου κλεισμένα βλέφαρα και τα ματόκλαδα χάραζαν το νερό. Τα δάχτυλά μου στο μαλακό χορτάρι, βρήκαν τα δάχτυλά σου 5 κράτησα το σφυγμό σου μια στιγμή κι ένιωσα αλλού τον πόνο της καρδιάς σου. Κάτω από το πλατάνι, κοντά στο νερό, μέσα στις δάφνες ο ύπνος σε μετακινούσε και σε κομμάτιαζε γύρω μου, κοντά μου, χωρίς να μπορώ να σ αγγίξω ολόκληρη, 10 ενωμένη με τη σιωπή σου βλέποντας τον ίσκιο σου να μεγαλώνει και να μικραίνει, να χάνεται στους άλλους ίσκιους, μέσα στον άλλο κόσμο που σ άφηνε και σε κρατούσε. Τη ζωή που μας έδωσαν να ζήσουμε, τη ζήσαμε. 15 Λυπήσου εκείνους που περιμένουν με τόση υπομονή χαμένοι μέσα στις μαύρες δάφνες κάτω από τα βαριά πλατάνια κι όσους μονάχοι τους μιλούν σε στέρνες και σε πηγάδια και πνίγονται μέσα στους κύκλους της φωνής. Λυπήσου το σύντροφο που μοιράστηκε τη στέρησή μας και τον ιδρώτα 20 και βύθισε μέσα στον ήλιο σαν κοράκι πέρ απ τα μάρμαρα, χωρίς ελπίδα να χαρεί την αμοιβή μας. Δώσε μας, έξω από τον ύπνο, τη γαλήνη. * Το άρθρο αυτό του καθηγητή κ. Γιάννη Μότσιου, όπως και εκείνο που δημοσιεύθηκε στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού μας (τ. 27), με τίτλο Kαι συ έφεγγες στη μέση όλου του κόσμου (Σπουδή σε ποίημα του Διον.Σαββόπουλου), πρόκειται να αποτελέσουν μέρος του βιβλίου του Γ. Μότσιου, με τίτλο Η Γοητεία της Ανάλυσης Ποιητικών Κειμένων, που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ, εντός του 2010.

9 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ Συχνά πυκνά ακούς την ερώτηση: «Και ποιο είναι το νόημα;». Το ερώτημα ισχύει κυρίως όταν έχουμε να κάνουμε με καλλιτεχνικό λόγο: ποίηση ή πεζογραφία. Παρόμοια ερώτηση είχαν κάνει και στον Λέοντα Τολστόι. Αναφορικά με το μυθιστόρημά του Πόλεμος και Ειρήνη. Κι εκείνος απάντησε: «Πρέπει να σας διαβάσω τους τέσσερεις τόμους τού μυθιστορήματος: από την πρώτη ώς την τελευταία λέξη. Εκεί έχω βάλει το νόημα τού έργου μου». Παραδοξολογίες, θα μου πείτε. Έχετε δίκιο; Εν μέρει, ναι. Οπότε, εν μέρει, όχι. Και να γιατί. Το έργο τέχνης πάντα είναι πολύσημο. Και η σημασία του είναι διαχυμένη στην κάθε λέξη, στην κάθε φράση, σε τούτες και σε κείνες τις καινοτομίες, τις ανακαλύψεις και ό,τι άλλο έχει εναποθέσει ο άνθρωπος της τέχνης στο καινούριο δημιούργημά του. Ο Λέων Τολστόι έγραψε το μυθιστόρημα Πόλεμος και Ειρήνη. Με τον καιρό τίποτε δεν προστέθηκε και τίποτε δεν αφαιρέθηκε από το σύνολο σελίδων και γραμμών. Εννοώ αυτών που έγραψε και δημοσίευσε ο ίδιος ο Τολστόι, αλλά και όλοι οι άλλοι: εκδότες και μελετητές. Επομένως, αν το νόημα (προτιμώ τη λέξη σημασία-σημασίες) ήταν ένα απλό νόημα, τότε δεν θα είχαμε πληθώρα μελετών, ενώ εκείνες που θα δημοσιεύονται συνεχώς, θα είναι ακόμα πιο πολλές. Δεν χρησιμοποίησα τη φράση απλό νόημα χωρίς λόγο: το νόημα κάθε έργου τέχνης (ανάμεσά τους συγκαταλέγονται μυθιστορήματα και διηγήματα, νουβέλες και λογοτεχνικές αφηγήσεις, ποιήματα παντός είδους και μεγέθους) είναι από σύνθετο ώς πολυσύνθετο. Νομίζω ότι, κι αν ακόμα χρησιμοποιήσουμε τη λέξη απειροσύνθετο, δεν θα είμαστε έξω από την αλήθεια. Επαναλαμβάνω: ο Τολστόι έγραψε το μυθιστόρημα Πόλεμος και Ειρήνη, ενώ ερευνητές φιλόλογοι, μελετητές και θεωρητικοί της λογοτεχνίας έχουν γράψει ώς σήμερα πληθώρα κειμένων χωρίς να έχουν αποκαλύψει όλους τους θησαυρούς που έχει εναποθέσει στο περιορισμένο, κατά τα άλλα, έργο του ο μυθιστοριογράφος. Κι ούτε υπάρχει τέλος στην έρευνα συγκεκριμένα με το έργο αυτό, αλλά και σε σχέση με όλα τα μεγάλα κείμενα της ελληνικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Μήπως, στην πραγματικότητα (αναφορικά με το έργο των φιλολόγων, των ιστορικών, των φιλοσόφων κ.ο.κ.) έχουμε να κάνουμε με επινοήσεις που είναι άσχετες με το συγκεκριμένο μυθιστόρημα; Για τις σοβαρές μελέτες (γι αυτές και μιλώ) ούτε λόγος: οι ερευνητές κάτι θα ανακαλύπτουν στον αιώνα τον άπαντα. Όπως ακριβώς συμβαίνει με το έργο του Ομήρου (των Ομήρων): δυο, όλο κι όλο, επικές συνθέσεις (και όχι του όγκου της Οδύσσειας του άμουσου τερατουργήματος τού Νίκου Καζαντζάκη), ενώ για τα ίδια έπη, για το περιεχόμενο και προπαντός τη μορφή τους, έχουν γραφεί κυριολεκτικά βουνά από κείμενα ιστορικού και θεωρητικού χαρακτήρα. Η απάντηση είναι μόνο μία: το έργο τέχνης, από το μικρό ποίημα των δυο στίχων (το επίγραμμα του Σιμωνίδη τού Κείου για τους τρακόσιους Σπαρτιάτες) ώς την ποιητική σύνθεση των εκατοντάδων σελίδων (Βασίλειος Διγενής Ακρίτας, Ερωτόκριτος κ.ά.) εμπεριέχει ουσιαστικά βάθος απύθμενο και ύψος απροσμέτρητο από καλλιτεχνικές αξίες που λειτουργούν αισθητικά κατά τρόπο ανεπανάληπτο και ατελεύτητο: το μυστικό τους συνίσταται στην αέναη λειτουργία χωρίς χρονικούς ή άλλους περιορισμούς. Μιλώ, βέβαια, για καλλιεργημένους καλλιτεχνικά ανθρώπους και λαούς. Το ερώτημα όμως υπάρχει αντικειμενικά: μας το έθεσε συγκεκριμένη συνάδελφος μέσω του διαδικτύου, αφού άκουσε το τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη στους συγκεκριμένους στίχους τού Γιώργου Σεφέρη, που αναφέραμε παραπάνω, σε αγγλική μετάφραση. Επειδή όμως έχω μπροστά μου τους ελληνικούς στίχους, αφήνω την εξέταση του προβλήματος που σχετίζεται με τις όποιες μεταφράσεις από τα Ελληνικά, αλλά στον ίδιο βαθμό και από άλλη γλώσσα στα Ελληνικά. Να επιστήσω όμως την προσοχή: διαφορετικό το ζήτημα ως προς την κατανόηση του νοήματος καλλιτεχνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματος, διηγήματος, νουβέλας κ.τ.λ.) και εντελώς διαφορετική υπόθεση η ανακάλυψη του νοήματος στην ποίηση, ιδιαίτερα εκείνης που είτε είναι υπερρεαλιστική (σουρεαλιστική) είτε δέχτηκε σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό την επίδραση αυτού τού καλλιτεχνικού ρεύματος. Να υπενθυμίσουμε ότι ο Σεφέρης δεν αναγνώριζε την αισθητική αξία των υπερρεαλιστικών έργων. Ιδιαίτερα στην ποίηση. Το ερώτημα όμως που προκύπτει είναι: μπορούσε ο Σεφέρης να μη δεχτεί απολύτως καμιά επίδραση από ένα ρεύμα που κυριολεκτικά πήγαινε να σαρώσει (προπαντός με την αρνητική έννοια της λέξης) όλο το οικοδόμημα της ποίησης από τον Όμηρο και δώθε; Αναφέρομαι μόνο σε μια επίπτωση της επαναστατικού Ο ποιητής Γ. Σεφέρης χαρακτήρα δράσης των υπερρεαλιστών: στην (σχεδόν καθολική) κατάργηση του ποιητικού ρυθμού με την έννοια της όποιας επαναληπτικότητας με προσμετρήσιμα στοιχεία και τρόπους. Κατήργησαν την έννοια της προβλεψιμότητας σε επίπεδο ρυθμού. Αυτό σε επίπεδο μορφής. Στον ίδιο όμως βαθμό οι υπερρεαλιστές κατήργησαν το νόημα, ακόμα και το σκοτεινό, ας πούμε, νόημα, το δύσκολα κατανοήσιμο και το αντικατέστησαν με την εκδίωξη από τους στίχους κάθε στοιχείο λογικής. Φαντάζομαι ότι πρέπει να διαθέτει κανείς διεστραμμένη μαεστρία για να μπορεί να συνθέτει α-νόητους (ακατανόητους, θέλω να πω) στίχους με λέξεις απ όλους τους γνώστες της συγκεκριμένης γλώσσας κατανοητές. Το πώς το πετυχαίνουν αυτό, μιλήσαμε σε άλλες σελίδες του βιβλίου. Έχοντας μπροστά μας (ή κατά νου) τους στίχους του Σεφέρη και ακούγοντας τη μουσική του Θεοδωράκη, πρέπει να κατευθύνουμε τη φαντασία μας σε μερικά πράγματα: α) να είμαστε σε θέση να ξεχωρίσουμε τη μουσική των λέξεων, πιο σωστά τη μουσική των φράσεων και των στίχων. Ο Θεοδωράκης μας αποκάλυψε μια αλήθεια που, καθώς νομίζω, έχει καθολική ισχύ: για να επενδύσει, λέει, μουσικά στίχους, πρέπει να ακούει μουσική στους

10 10 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 στίχους. Αν δεν τη ακούει, δεν γράφει μουσική για τραγούδι με βάση κάποιους στίχους. Γι αυτό, υποστηρίζει, δεν μπόρεσε να επενδύσει μουσικά ποιήματα του Καβάφη, αλλά και άλλων. Θεωρητικά, φαντάζομαι, αυτή η τελευταία διαπίστωση δεν στέκει. Όλοι οι στίχοι (και εννοώ μόνο τους στίχους των ποιητών κι όχι των στιχοπλόκων) διαθέτουν μουσικά θεμέλια και μουσικό στερέωμα. Αλλά αυτό καθαυτό δεν αρκεί για να καθίσει ο μουσικοσυνθέτης και να γράψει μουσική. Πρέπει να διαθέτει την αντίστοιχη κεραία για να πιάσει τη μουσική των συγκεκριμένων στίχων. Σε παρόμοιες περιπτώσεις η μουσικότητα των στίχων προσκρούει στη απουσία του οργάνου πρόσληψης ακριβώς αυτής κι όχι άλλης ποιητικής μουσικότητας. Χωρίς υπερβολή ο Μίκης Θεοδωράκης διαθέτει τέτοια διαπασών αναγνώρισης μουσικότητας στην ποίηση που θα τον ζήλευε ο οποιοσδήποτε μουσικοσυνθέτης δικός μας και ξένος. Αλλά σε όλα τα σημεία ο άνθρωπος είναι περιορισμένος στα όρια των καθαρά δικών του δυνατοτήτων. Εξ ου και η αδυναμία του Θεοδωράκη να συλλάβει την εσωτερική μουσική στην ποίηση ενός από τους μεγαλύτερους Έλληνες και ξένους ποιητές. β) πρέπει να ακούσει αυτό που δεν ηχεί: τη μουσική των νερών από τη επαφή τους (άγγιγμα) με τα ματόκλαδα ακόμα κι όταν τα βλέφαρα είναι κλεισμένα. Τι λεπτότητα αισθαντικότητας και τι δύναμη ποιητικής φαντασίας για αποκάλυψη και ανακάλυψη πρέπει να διαθέτει ο ποιητής για να δημιουργήσει τόσο συγκλονιστικές ποιητικές εικόνες; γ) πρέπει να οσφραίνεται την ύπαρξη απάτητων κι αόρατων ατραπών, ενώ στη συνέχεια να περπατήσει πάνω τους για να μπορέσει να προσεγγίσει το νόημα, ξεκινώντας από τη βαθιά αίσθηση της εικονικής (ζωγραφικής) και μουσικής (ρυθμικής) υπόστασης του ποιητικού κειμένου: να ξεχωρίζει τις ζωγραφικές παραστάσεις και τις μουσικές φράσεις του Σεφέρη στους στίχους του Σεφέρη. Μόνο έτσι θα παρακολουθήσει βήμα προς βήμα τη σύνθεση κι ακόμα πιο πολύ τη λειτουργία αυτού του συνόλου: εννοιολογική και αισθητική. Θέλω να πιστεύω, ότι το ποίημα του Σεφέρη πρέπει να το διαβάζει κανείς φωναχτά, ζώντας στη φαντασία του (ακόμα πιο καλά στην πραγματικότητα) σε ανοιξιάτικο δάσος. Να κατορθώσει να δει και ν ακούσει με τα μάτια του προσώπου και της ψυχής πώς ακριβώς ζει και αναπνέει το δέντρο με τα πράσινα φύλλα του: να ακούσει και να αισθανθεί πολύ ζωντανά την αναπνοή των φύλλων μέσα στο ήσυχο φως, να δει μέσα στη διάφανη πηγή (στον καθρέφτη των ήρεμων νερών) Εκείνης τη μορφή με τα κλεισμένα βλέφαρα και τα ματόκλαδά της να χαράζουν το νερό. Εδώ και περιορίζομαι: στους πέντε στίχους που επέλεξε ο Θεοδωράκης για τη σύνθεση του δικού του τραγουδιού. Η προσέγγιση των υπόλοιπων στίχων θα μας έβγαζε από το συγκεκριμένο μουσικό σύμπαν: οι στίχοι προχωρούν προς την κατεύθυνση του περαιτέρω εμπλουτισμού μορφής και νοήματος του ποιήματος ΙΕ, που στο τραγούδι πρέπει να αλλάξει και τίτλο: «Ο ύπνος σε τύλιξε σαν ένα δέντρο». Εκείνο όμως που θεωρώ απαραίτητο, αλλά που βρίσκεται έξω από τις δικές μου δυνάμεις και δυνατότητες, είναι η εξέταση και η αποκάλυψη της δημιουργικής και οργανικής σχέσης των στίχων του Σεφέρη με τη μουσική σύνθεση του Θεοδωράκη, γενικότερα ποίησης και μουσικής. Η κοινή λειτουργία των δυο ειδών της τέχνης μέσα από τη δημιουργία ενός νέου είδους που είναι το τραγούδι κι όταν η μουσική στηρίζει και επαυξάνει την ποιητική αξία των στίχων, ενώ από την άλλη μεριά, η ποίηση εμπλουτίζει και ενδυναμώνει την αξία και τη χρονική (την ανθρώπινη) διάρκεια της μουσικής τέχνης. Το καλό τραγούδι ανεβαίνει πιο ψηλά από τις δυο συνιστώσες που το συναποτελούν χωριστά. Ο καλός τραγουδιστής, με τη σειρά του, ανεβάζει το καλό τραγούδι ακόμα πιο ψηλά. Έτσι αν οι καλοί στίχοι απαιτούν την καλλιτεχνική ενεργοποίηση ενός καλού ποιητή και το καλό μουσικό κομμάτι έναν καλό μουσικοσυνθέτη, το καλό τραγούδι έχει ανάγκη από περισσότερες καλλιτεχνικές υπάρξεις: τον καλό ποιητή, τον καλό μουσικοσυνθέτη, τον καλό τραγουδιστή και το καλλιεργημένο κοινό που θα χαρεί την καλή εκτέλεση ενός καλού τραγουδιού. Θέλω να επιστρέψω στην κεντρική σκέψη του Θεοδωράκη που ήδη προανέφερα: για να επενδύσει, λέει, μουσικά στίχους, πρέπει να ακούει μουσική στους στίχους. Επομένως δεν κάθεται στο πιάνο για να συνθέσει το αντίστοιχο μουσικό κομμάτι για τους στίχους της επιλογής του, αν δεν του μιλήσει η μουσική των στίχων. Ο Μίκης επέλεξε μόνο πέντε στίχους από μια επτάστιχη στροφή. Διάβασα προσεκτικά τις υπόλοιπες στροφές του ίδιου ποιήματος του Σεφέρη: η δεύτερη είναι επίσης επτάστιχη, πεντάστιχη η τρίτη και τετράστιχη η τελευταία. Δεν είμαι μουσικός και δη (προς Θεού!) Θεοδωράκης για να ακούσω τη μουσική των υπόλοιπων στίχων, αλλά είμαι φιλόλογος που τα τελευταία πενήντα (ακριβώς) χρόνια ασχολούμαι με την ποίηση, όχι αποκλειστικά, αλλά οπωσδήποτε κυρίως. Παρόμοια πανέμορφο ποιητικό απόσπασμα των τεσσάρων-επτά στίχων δεν ανακάλυψα στο ίδιο ποίημα του Σεφέρη. Ο Μίκης, όπως φαίνεται, ξεχώρισε τους ποιητικότερους στίχους, προσαρμόζοντάς τους (με σχεδόν ασήμαντες αλλαγές τροποποιήσεις μετακινήσεις μερικού μόνο χαρακτήρα) στη δική του αντίληψη περί νοήματος των τραγουδιών. Κι αυτή η αντίληψη ικανοποιεί όχι μόνο τραγουδιστές και τους ακροατές των τραγουδιών του, αλλά, παραδόξως, και τους ίδιους τους ποιητές. Παραδείγματος χάριν: ο Ρίτσος δεν αντέδρασε στις επιλογές και τις αλλαγές (συχνά όχι και τόσο ανώδυνες) που πρότεινε ο Θεοδωράκης κατά την μελοποίηση στίχων από ξεχωριστά μέρη κεφάλαια της Ρωμιοσύνης, για τη δημιουργία τής κοινής πια (Θεοδωράκη-Ρίτσου) Ρωμιοσύνης. Ο μουσικοσυνθέτης Μ. Θεοδωράκης συνέχεια στη σελ. 14

11 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ Εθιμολογικά της στέγασης του Δρα Γεωργίου Ν. Αικατερινίδη, τ. Δ/ντή Ερευνών του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΣΤΕΓΗΣ, Η έργο δύσκολο αλλά και αισιόδοξο, αφού ισοδυναμεί με την αποπεράτωση της οικοδομής, περιβάλλεται από δική της εθιμολογία, που τονίζει ακριβώς την ιδιαιτερότητα του επιτεύγματος. Το πιο χαρακτηριστικό, ευρύτατα διαδεδομένο έθιμο, είναι τα λεγόμενα μαντηλώματα (ή δωρίσματα, κεράσματα, χάρες, ζωσίσματα), η συνήθεια να προσφέρουν δώρα στους μαστόρους και κυρίως μαντήλια, μόλις τελειώνει το χτίσιμο των τοίχων και αρχίζει η κατασκευή της στέγης, ή προκειμένου για στέγη με μπετόν αρμέ, όταν τελειώνει το καλούπωμα και ρίχνουν το τσιμέντο. Τα δώρα μπορούν επίσης να προσφερθούν και με το τελείωμα της στέγης. Στη Σιάτιστα π.χ., «όταν έμπαινε η στέγη, φίλευαν τους μαραγκούς με διάφορα δώρα και μπαχτσίσια. Έρχονταν οι συγγενείς και φίλοι καθένας με το ρεγάλο του, πουκάμισα, μαντήλια, κάλτσες, τρόφιμα, κρασί, και αφού μαζεύονταν όλοι ανέβαινε ένας μάστορας στη στέγη και φώναζε για τον καθένα ονομαστικά ορισμένους στίχους: Καλώς όρισεν ο μαζί με το ρεγάλο του./ Εφιλοτίμησε το αφεντικό/ και φιλοδώρισε τους μαστόρους./ Ο Θεός να τον αξιώνει να κάνει κι αυτός μεγαλύτερο./ Ο Θεός να τον αξιώσει να πηγαίνει στον Άγιο Τάφο./ Να πάει με υγεία, να έρθει με ευτυχία./ Όσα λουλούδια του Μαγιού και φύλλα απ τα δέντρα,/ όσ άστρα έχει ο ουρανός και άμμος της θαλάσσης,/ τόσα καλά να του δώσει ο Θεός/ και στο γιαπί που κάνομε/ πέτρα, ξύλο, καρφί να μη ραΐσει/ κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χίλια χρόνια να ζήσει». Στην Ήπειρο «σε κάθε νεόχτιστο σπίτι οι μαστόροι, όταν κάρφωναν τις γριντιές και ψαλίδες της στέγης και προτού αρχίσουν να καρφώνουν τα σταλίκια και βάλουν τις πλάκες σκεπής, έριχναν τα μαντήλια. Έτσι έλεγαν τα δώρα που φέρναν στους μαστόρους οι χωριανοί ( ). Πρώτα ο νοικοκύρης έριχνε τόσα μαντήλια, όσοι ήταν οι μαστόροι που δούλευαν, ακολουθούσαν οι συγγενείς του νοικοκύρη και, από συμπάθεια ή ντροπή, σχεδόν όλο το χωριό. Στην κορφή της στέγης οι μαστόροι τέντωναν ένα σχοινί, από τη μια άκρη στην άλλη ( ) και εκεί κρέμαγαν τα μπαξίσια και ανέμιζαν ως τα σκολάσματα». Ροδολίβος Σερρών 1963 (φωτ. Γ. Ν. Αικατερινίδης) Τα μπαξίσια τα διαλαλούσε ο πρωτομάστορας τραγουδιστά και «την τελευταία συλλαβή κανοναρχούσε σαν τραγούδι, αλλά την τελευταία λέξη τη φώναζαν εν χορώ όλοι οι μαστόροι, που έπαιρναν θέσεις γύρω-γύρω στη στέγη, κρατώντας τα σφυριά ή σκεπάρια, και μόλις πρόφερε τ όνομα του δωρητού άρχιζαν όλοι μαζί ρυθμικά και δυνατά κτυπήματα στα ξύλα της στέγης ( ). Τα μαντήλια τα μοίραζαν μεταξύ τους οι μαστόροι εκτός από το καλύτερο που διναν στον πρωτομάστορα, τ άλλα όλα με κλήρο». Οι ευχές που λέγονται μπορεί κάθε φορά να διαφοροποιηθούν προσαρμοστικά σ αυτόν που προσφέρει το δώρο. Στον κτηνοτρόφο π.χ. η ευχή είναι ανάλογη: «Όσα δένδρα και κλαδιά, τόσα γίδια και τραγιά,/ όσα κουδούνια και κυπριά, τόσα πρόβατα κι αρνιά». Σ όλες σχεδόν τις μαρτυρίες, στη στέγη στήνουν ένα σταυρό, φτιαγμένο πρόχειρα από ξύλα της ίδιας της οικοδομής, που τον στολίζουν με άνθη της εποχής και με χλωρά κλαδιά (ιδιαίτερα ελιάς) και πάνω σ αυτόν κρεμούν τα δώρα, ή τα κρεμούν σε σχοινί δεμένο απ αυτόν. Εκτός από τον στολισμένο σταυρό, πολλές φορές βάζουν και σημαία, που προσδίδει στην εθιμική εκδήλωση ιδιαίτερη επιβλητικότητα. Στη Φλώρινα, για παράδειγμα, στην κορυφή της δίριχτης στέγης «ανεβαίνει ο πρωτομάστορας με όλα τα άλλα μαστόρια. Έρχεται ο νοικοκύρης και φέρνει μια σημαία, λουλούδια και έναν σταυρό που κάνει πρόχειρα με ξύλα. Στη δεξιά γωνιά της κορυφής οι μαστόροι βάζουν τη σημαία, στην αριστερή το σταυρό με τα λουλούδια, τα ενώνουν (σημαία-σταυρό) με σύρμα και σ αυτό κρεμούν τα δώρα που τούς φέρνουν». Το έθιμο αυτό της προσφοράς των δώρων στους μαστόρους κατά την κατασκευή της στέγης είναι, με διάφορες παραλλαγές σε δευτερεύοντα σημεία, πανελλήνιο. Ενδεικτικά και μόνο επισημαίνουμε την παρουσία του, εκτός από τις παραπάνω περιοχές (Σιάτιστα, Ήπειρο, Φλώρινα, περιοχές όλες τους με παράδοση στην οικοδομία), και στην Κρήτη (ξύλινος σταυρός και πάνω του δένεται μαντήλι ή μια υφαντή πετσέτα από τα προικιά της νοικοκυράς, δώρο στον τεχνίτη της κεραμιδένιας στέγης), στην Κύπρο (μαντήλι δεμένο σε καλάμι, που το υψώνουν σαν σημαία πάνω στη στέγη), στη Λέρο (οι μαστόροι φεύγοντας δένουν στο λαιμό τους το

12 12 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 μαντήλι-δώρο του νοικοκύρη), στην Ιθάκη (σε χλωρό καλάμι με φύλλα κρεμούν μαντήλια με λεφτά στον κόμπο τους για τους μαστόρους), στο Μεγανήσι της Λευκάδας (ο σπάγκος για τα δώρα δένεται από δυο φουντωτά κλαδιά κυπαρισσιού), στην Πελοπόννησο (ξύλινος σταυρός στολισμένος με λουλούδια και πρασινάδες, ο νοικοκύρης ρίχνει τις μεσίνες = μαντήλια και άλλα δώρα). Επισημαίνουμε ακόμα, ενδεικτικά πάντοτε για τη μεγάλη του εξάπλωση, την ύπαρξη του εθίμου και στην Αθήνα («όταν στηθεί ο σκεπός, θα κάμουν ένα σταυρό με σανίδια και θα τον στήσουν πάνω στο σκεπό με δυο-τρεις γαλάζιες χάντρες και ο νοικοκύρης θα δώσει στον καθένα μάστορα από ένα μαντήλι»), στην Εύβοια (σταυρός στολισμένος με άνθη, ενώ τα δώρα τα πήγαιναν τρεις μέρες), στην Αιτωλοακαρνανία (ο πρωτομάστορας «αντιλαλούσε» τα δώρα), στην Ευρυτανία (δώρα έφερνε «όλο το συγγένειο εκείνου που έχτιζε το σπίτι και αυτό λεγόταν ζωσίσματα»), στην Αργιθέα («έδεναν γύρω από το σταυρό λουλούδια και ένα μαντήλι άσπρο, που συμβόλιζε την ειρήνη και την ευτυχία για τους ανθρώπους του νέου σπιτιού»), στην Κοζάνη (τα δώρα τα κρεμούν ανάμεσα σε δυο μεγάλους ξύλινους σταυρούς), στις Σέρρες (αρχίζοντας την κατασκευή της στέγης, οι μαστόροι ύψωναν σημαία και έναν σταυρό από λουλούδια επάνω του, για να πάνε τα δώρα τους οι χωριανοί), στη Βέροια (τα δώρα έφερναν όταν τελείωνε η κατασκευή της στέγης), στην Ξάνθη (δώρα πρόσφεραν μόνο οι άντρες), στο Διδυμότειχο (ξύλινος σταυρός που τον καλύπτουν με πρασινάδες για να ναι το σπίτι «μπερεκέκλ τκου», καλορίζικο), στα Κοτύωρα (σταυρός ξύλινος), στη Μάδυτο (το είχαν σε καλό να στέλνουν δώρα) κ.ά. Η άσκηση του εθίμου ακόμη και στα μεγάλα αστικά κέντρα, δημιούργησε και στην περίπτωση αυτή κανόνα δικαίου, στην εφαρμογή του οποίου, εκτός από την οικονομική σκοπιμότητα, σημασία έχει και η ηθική ικανοποίηση των μαστόρων: «Η χαρά τους ήταν τα μαντήλια, ένα μαντήλι να πάρουν, το χαίρονταν αυτό το πράγμα». Παραστατική της όλης ψυχολογίας γύρω από το έθιμο είναι η αφήγηση παλαιού μαστόρου από την περιοχή της Ηπείρου, της μεγάλης αυτής Μαστορομάνας: «Από μικρό παιδί θυμιέμαι στα χωριά που δουλεύαμε και ρίχναμαν μαντήλια κι ακόμα συγκινούμαι. Ήταν μεγάλη μέρα και για τους μαστόρους και για το νοικοκύρη. Δεν είναι μικρό πράγμα να φτάσεις στη σκεπή, στο τέλος να πούμε. Δεν έχω παράδειγμα, όπου κι αν δουλέψαμε, να μη γίνουν μπαξίσια. Φτωχοί και κρατημένοι πρόσφεραν με την καρδιά τους μαντήλια, πουκάμισα, κάλτσες, πετσέτες, ό,τι είχε ο καθένας. Τώρα θα μου πεις, αν ήταν πλούσιοι ή φτωχοί. Σημασία έχει η κίνηση και τίποτα παραπάνω». Χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης εθιμικής πρακτικής, από πλευράς δικαίου, είναι ότι σε συμφωνητικό σύμβασης εργασίας του 1803, για την οικοδόμηση εκκλησίας στη Ζαγορά, οι μαστόροι συμφωνούν ότι «με αυτήν την τιμήν εκαβουλαρήσαμεν να μην πάρωμε άλλο τίποτε διά γεμελίκι, ούτε μανδηλώματα, ούτε θεμελιάτικα, μόνον να μας δίδουν από μίαν οκά ρακήν την ημέρα, να μας κάμωσι και δύο ζειαφέτια ( )». Η παραβίαση των εθιμικών αυτών υποχρεώσεων επέσυρε, όπως και κάθε παράλειψη εκπλήρωσης ενός κοινώς αποδεκτού κοινωνικού καθήκοντος, αποδοκιμασία και περιφρόνηση. Ενδιαφέρουσα σχετικά είναι η επόμενη μαρτυρία παλαιού μαστόρου από το Πήλιο: «Αμα φτάναμι στου τσατί (στέγη) γένουνταν τα μαντ λώματα. Ικεί να ιδείς γλέντ. Μια μέρα ουλόκληρη τρώγαμι κι μας κιρνούσαν οι ν κουκυραίοι ( ). Αμα ήτανι καλός η ν κουκύρ ς πιρνούσαμι καλά. Αμα ήτανι σκρίτσους (τσιγγούνης) δε βλέπαμι τίπουτα. Θ μάμι μια φουρά δούλιβα στου σπίτ του Κ. κι σα φτάσιμι στα μαντ λώματα πιριμίναμι να μας κ ράσ νι. Βλέπουμι καμιά ώρα τ γ ναίκα τ, απού τουν έτριμι, κι μας φέρν να μας κιράσ κρασί ξιρουσφύρ (χωρίς μεζέ). Σκουθήκαμι κι φύβγαμ (φύγαμε) κι ούτι μας ξανάειδι. Γάνιασι (ταλαιπωρήθηκε πολύ) να βρει ξέν μαστόρ να του τελειώσ του σπίτ». Η ερμηνεία που δίδουν οι μαστόροι για τον οικοδομικό σταυρό, τα μαντήλια και τη σημαία είναι ότι ο σταυρός φέρνει ευτυχία, το μαντήλι θυμίζει τον ιδρώτα του εργάτη και η σημαία σημαίνει νίκη, το τελείωμα του έργου. Πρόκειται για ερμηνεία ορθολογιστική, χωρίς πρόσβαση στις βαθύτερες διαστάσεις του εθίμου. Εκτός από τον σταυρό και η σημαία, προπαντός όμως τα μαντήλια, χρησιμοποιούνται παραδοσιακά σε πολλές και ποικίλες περιπτώσεις. Αναμ- Ο Γ. Ν. Αικατερινίδης στην τελετή του εθίμου της σκεπής φίβολα όμως, το στοιχείο που στα Αραδοσίβια Ελασσόνας (2009) προβάλλει στο όλο έθιμο και το χαρακτηρίζει ως δρώμενο, είναι η παρουσία των λουλουδιών και των χλωρών κλάδων (ελιάς, κυπαρισσιού και άλλων αειθαλών δέντρων). Τα κλαδιά αυτά και τα άνθη, πέρα από την ψυχολογική ευφορία που υποβάλλουν με τον βαθύτερο συμβολισμό τους για θαλερότητα και γονιμότητα, προοιωνίζονται την ευτυχία του νέου οίκου. Ο σταυρός, το κατεξοχήν χριστιανικό σύμβολο, μαρτυρείται σε ανεγειρόμενες οικοδομές και στους βυζαντινούς χρόνους. Πρέπει όμως να θεωρηθεί δευτερογενής προσθήκη, που ήθελε να προσδώσει ιερότητα και ευλογία στην πράξη και να εξασφαλίσει το σπίτι από κάθε κακό. Τη βαθύτερη αιτία της παρουσίας του σταυρού στις ανεγειρόμενες οικοδομές δείχνουν οι λόγοι χωρικού στο Αλιβέρι της Ευβοίας, σε ερώτηση αν θα γίνουν μαντηλώματα στο σπίτι που έχτιζε, στου οποίου τη θεμελίωση έγινε αγιασμός, έγινε όμως παράλληλα και αλεκτοροθυσία: «Αφού κάναμε αγιασμό και ξεκινήσαμε με τη θρησκεία, πάλι με τη θρησκεία πρέπει να τελειώσουμε», εννοώντας τον ξύλινο σταυρό, στολισμένο με άνθη και σκόρδα, όπου θα κρεμούσε τα δώρα για τους μαστόρους, την ημέρα που θα έριχναν το σκυρόδεμα για την ταράτσα.

13 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ Το έθιμο της «σκεπής» από το Αγροτικό-Εθνογραφικό Μουσείο Αρδοσιβίων Ελασσόνας ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΑΠΟΠΕΡΑΤΩΣΗ των εργασιών του κτηρίου και της σκεπής του Αγροτικού- Εθνογραφικού Μουσείου Αραδοσιβίων Ελασσόνας, πραγματοποιήθηκε, με τον πλέον παραδοσιακό τρόπο, το λησμονημένο, πια, έθιμο της σκεπής, στη Γαλανόβρυση Ελασσόνας, στις 19 Ιουλίου Οι παρευρισκόμενοι είχαν τη χαρά να νιώσουν μοναδικές στιγμές, δεδομένου ότι το έθιμο της σκεπής έπαψε να τελείται πριν από μερικές δεκαετίες, με αποτέλεσμα οι νεότεροι να μην το γνωρίζουν καθόλου, ενώ οι παλαιότεροι επανέφεραν στη μνήμη τους ευχάριστες στιγμές της ζωής τους από το μακρινό παρελθόν. Όμως, η όλη εκδήλωση είχε έναν ιδιαίτερα πανηγυρικό χαρακτήρα και μια ιδιαίτερη σημασία, επειδή το κτήριο του Αγροτικού-Εθνογραφικού Μουσείου Αραδοσιβίων ολοκληρώθηκε μετά από δεκαπέντε χρόνια αγώνων, δικαιώνοντας έτσι όλους τους φίλους του αγροτικού πολιτισμού για την πίστη και τη θέλησή τους να γίνει, επιτέλους, πραγματικότητα το Μουσείο της Αγροτιάς. Σύμφωνα με το πρόγραμμα της εκδήλωσης, στην αρχή έγινε σύντομος χαιρετισμός από τον Πρόεδρο του Μουσείου Δρα Κώστα Σαχινίδη, ο οποίος έκανε ιστορική αναφορά στην πορεία της δημιουργίας του. Στη συνέχεια χαιρέτησε ο Δήμαρχος Ελασσόνας κ. Γεώργιος Πασχόπουλος, ο οποίος τόνισε τη σημασία του Μουσείου για την περιοχή της Ελασσόνας. Κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο κ. Γεώργιος Αικατερινίδης, Δρ Λαογραφίας, τ. Δ/ντής Ερευνών του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, ο οποίος αναφέρθηκε εκτενώς στο έθιμο της σκεπής, με παραπομπές σε διάφορες παραλλαγές του, όπως αυτό τελούνταν, παλαιότερα, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και μεταξύ άλλων, τόνισε: «Η σημερινή εκδήλωση έρχεται να αναβιώσει ένα πανελλήνιο έθιμο, γνωστότατο και εδώ στην ευρύτερη περιοχή. Έθιμο με ρίζες βαθιές κι αυτό στη δημώδη δοξασιολογία, τονίζοντας ότι το Μουσείο που και στη θεμελίωσή του ήταν έντονο το εθιμικό τυπικό, θα αποτελεί όχι μόνο κιβωτό πολύτιμων αξιών του λαϊκού πολιτισμού, αλλά, ευρύτερα, θεματοφύλακα της παράδοσης στις επί μέρους μορφές της, όπως εκφραζόταν και εν μέρει εκφράζεται σε μια γεωργοκτηνοτροφική περιοχή, ζωντανή μέσα από τα εκθέματα έκφραση του τοπικού λαϊκού πολιτισμού. Ενός πολιτισμού, που ιδιαίτερα σήμερα, με την ολοένα συντελούμενη παγκοσμιοποίηση, αποτελεί βασικό Τέλεση του εθίμου της σκεπής του Αγροτικού Εθνογραφικού Μουσείου Αραδοσιβίων στοιχείο της πολιτιστικής μας ταυτότητας ως λαού, εκφράζοντας ταυτόχρονα έναν ηθικό κώδικα καταξιωμένο από τις γενιές που πέρασαν Τελειώνοντας, σημειώνω επιλογικά ότι εθνολογικά θεωρούμενο το έθιμο, εντάσσεται στις λεγόμενες διαβατήριες τελετές. Σε τελετές δηλαδή που αποβλέπουν, όπως σ αυτήν εδώ την περίπτωση, στην προστασία του οικοδομήματος και μάλιστα ενός οικοδομήματος όπως το Μουσείο μας, με τους πολύτιμους θησαυρούς που σε λίγο θα θαυμάζουμε μόλις τελειώσει η μουσειολογική μελέτη. Ας ευχηθούμε, λοιπόν, καλή αντάμωση και πάλι στα επίσημα εγκαίνια και ας συγχαρούμε όλους, όσοι με οποιονδήποτε τρόπο και με την όποια ιδιότητα, εμφανώς ή αφανώς, μόχθησαν και μοχθούν για την επίτευξη ενός τόσο υψηλού στόχου που πολλές περιοχές θα ζήλευαν». Στη συνέχεια ακολούθησε η τέλεση του εθίμου με την προσφορά διαφόρων ειδών ρουχισμού (παντελόνια, πουκάμισα, εσώρουχα, μαντήλια, πετσέτες κ.ά.) στους μαστόρους που έχτισαν το σπίτι, οι οποίοι τα παραλάμβαναν επάνω στη σκεπή απευθύνοντας ευχές, μεγαλόφωνα, προς τον κάθε δωρητή. Η εκδήλωση έκλεισε με τοπικά παραδοσιακά τραγούδια, σχετικά με το κτίσιμο σπιτιών, από ηλικιωμένες γυναίκες του χωριού, καθώς και με ποντιακούς χορούς από τα παιδιά του Πολιτιστικού Συλλόγου Αραδοσιβίων με συνοδεία λύρας από τον Νίκο Δημητριάδη. Στιγμιότυπο από προηγούμενη επίσκεψη του Προέδρου της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας καθηγ. Μ. Γ. Μερακλή στο ανεγειρόμενο κτήριο του Μουσείου με τον Πρόεδρό του.

14 14 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ- ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΑΡΑΔΟΣΙΒΙΩΝ Το Αγροτικό-Εθνογραφικό Μουσείο Αραδοσιβίων ιδρύθηκε το 1995, ως μη κερδοσκοπικό σωματείο, με έδρα τη Γαλανόβρυση και το Στεφανόβουνο Ελασσόνας. Κύριος σκοπός του ιδρύματος είναι η διάσωση και διατήρηση των λαογραφικών και εθνογραφικών στοιχείων του αγροτικού πολιτισμού καθώς και η καταγραφή, μελέτη και προβολή του παραδοσιακού πολιτιστικού υλικού και των εθιμικών τρόπων ζωής. Για την εκπλήρωση των σκοπών αυτών το μουσείο έχει αναπτύξει πολλές και ποικίλες δράσεις, όπως: 1. Δημιούργησε μια μεγάλη Λαογραφική Συλλογή, που αποτελείται από δυόμισι χιλιάδες μουσειακά αντικείμενα της αγροτικής παραγωγής και της αγροτικής οικιακής οικονομίας. 2. Εξασφάλισε οικοπεδικό χώρο είκοσι στρεμμάτων, για τις μελλοντικές κτηριακές εγκαταστάσεις του στους πρόποδες του ορεινού όγκου Τσιάρα, ακριβώς έναντι του Ολύμπου. 3. Με μακρόχρονες πρωτοβουλίες του και με τη συνεργασία του Δήμου Ελασσόνας χτίστηκε το πρώτο παραδοσιακό σπίτι του μουσείου, όπου θα στεγασθεί ένα μέρος του μουσειακού υλικού που κατέχει. Ειδικότερα, το σωματείο του μουσείου, το 2001, με δικούς του πόρους που προήλθαν από τα έσοδα της αναβίωσης του πρωτοχρονιάτικου εθίμου Λουκατσάρια ( ), καθώς και από ερανικές προσφορές των κατοίκων, προχώρησε στο σχεδιασμό (από τον μηχανικό κ. Χρήστο Βάρσο) και στη θεμελίωση του πρώτου παραδοσιακού σπιτιού, με συνολικές δαπάνες δραχμών. Στη συνέχεια, το έργο ανέλαβε ο δήμος Ελασσόνας και, αφού εντάχθηκε, το 2002, στο πρόγραμμα χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΠΤΑ, προχώρησε στην ανέγερση ενός μέρους του κτηρίου (σιδηρομπετά), χωρίς να ολοκληρωθεί και χωρίς να εξαντληθούν οι προβλεπόμενες δαπάνες. Ακολούθως, το έργο εντάχθηκε στο πρόγραμμα του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και, μετά από διάφορες παλινωδίες (προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικράτειας και άλλες αδικαιολόγητες καθυστερήσεις), το κτήριο ολοκληρώθηκε το 2009, ενώ για την ανέγερσή του εργάστηκαν διαδοχικά τέσσερις εργολάβοι. Ωστόσο, το σπίτι αυτό αποτελεί μόνο ένα μέρος από τις κτηριακές ανάγκες του μουσείου, για την ολοκλήρωση των στόχων του, και υπολείπεται η ανοικοδόμηση του γεωργικού και του κτηνοτροφικού τμήματος. Ελπίζεται ότι τόσο ο Δήμος Ελασσόνας όσο και το Επαρχείο Ελασσόνας, καθώς και η νομαρχία Λάρισας, θα συμμερισθούν τη σημαντικότητα της ολοκλήρωσης του μουσείου και θα προωθήσουν την ολοκλήρωση και των υπολοίπων έργων του, ώστε να προβληθεί πληρέστερα και να αξιοποιηθεί κατάλληλα ο πλούτος του τοπικού αγροτικού πολιτισμού για ένα καλύτερο μέλλον της ανάπτυξης του τόπου. Χοροί και τραγούδια κατά την τέλεση του εθίμου της «σκεπής» Ο ύπνος σε τύλιξε σαν ένα δέντρο συνέχεια από τη σελ. 10 Μπαίνω στον πειρασμό να υποστηρίξω: Η ποιητική Ρωμιοσύνη του Θεοδωράκη που προέκυψε μέσα από μια αυστηρά δική του ανθολόγηση της Ρωμιοσύνης του Ρίτσου, και που είναι κατά πολύ μικρότερη (σε αριθμό στίχων) από αυτήν, είναι πολλή πιο δυνατή και ποιητικότερη από το ποιητικό πρωτότυπο. Έτσι, σε επίπεδο ελληνικού τραγουδιού πια αποκτήσαμε δυνατότερους στίχους που η μουσική ιδιοφυΐα του Θεοδωράκη τους ανέβασε πολύ ψηλά: η ποιητική λάμψη των στίχων με τη μουσική παντοδυναμία της συγκεκριμένης μελωδίας, παραπέρα, τραγουδημένα τα κομμάτια με εκείνη την αξέχαστη κι αξεπέραστη ώς σήμερα δημοδοκική φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση. Πόσο λίγα (και πόσο πολλά) χρειάζονται για να ευδοκιμήσει ένα καλό τραγούδι: συμπτώσεις πάνω σε συμπτώσεις. Και μια ανοιξιάτικη κοσμογονική ανθοφορία για όλες τις παραπάνω συμπτώσεις. Για κοινωνική άνοιξη μιλώ: με τις πολλές ελπίδες όχι για ξεχωριστούς ανθρώπους, αλλά για λαούς. Ο Θεοδωράκης μας αποκάλυψε μια αλήθεια που, καθώς νομίζω, έχει καθολική ισχύ: για να επενδύσει, λέει, μουσικά στίχους, πρέπει να ακούει μουσική στους στίχους. Αν δεν τη ακούει, δεν γράφει μουσική για τραγούδι με βάση κάποιους στίχους. Γι αυτό, υποστηρίζει, δεν μπόρεσε να επενδύσει μουσικά ποιήματα του Καβάφη, αλλά και άλλων.

15 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ Η λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και τα θεσμικά της όργανα του Κωνσταντίνου Β. Χιώλου, Διδάκτορος Νομικής-Δικηγόρου Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙ- ΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ (Ε.Ο.Κ.) Η ΚΟΙΝΗ ΑΓΟΡΑ, ιδρύθη με τη Συνθήκη της Ρώμης του 1957 από έξι ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Ομοσπονδιακή Γερμανία, Ιταλία και τις Χώρες της BENELUX: Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο) και ακολούθως εξελίχθηκε σε Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τέλος σε Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως είναι επισήμως γνωστή. Προάγγελος της σημερινής Ευρωπαϊκής Ενώσεως, υπήρξε στην ουσία η κατά το έτος 1951 ιδρυθείσα με τη Συνθήκη των Παρισίων, Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρα κος και Χάλυβος (ΕΚΑΧ). Με τον Ν. 945/1979 (ΦΕΚ Α 170) κυρώθηκαν: α) Η Συνθήκη προσχωρήσεως της Ελλάδος στις Συνθήκες Ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητος (Ε.Ο.Κ.) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητος Ατομικής Ενεργείας (Ε.Κ.Α.Ε.) και β) η Συμφωνία προσχωρήσεως της Ελλάδος στη Συνθήκη Ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητος Άνθρακος και Χάλυβος (Ε.Κ.Α.Χ.), όπως οι συνθήκες αυτές έχουν τροποποι ηθεί με τις προσαρτημένες σ αυτές πράξεις, παραρτήματα, πρωτόκολλα και δηλώσεις. Στο πλαίσιο της Ε.Ο.Κ., τα έξι ιδρυτικά κράτη της ΕΚΑΧ (Βέλγιο, Ομοσπονδι ακή Δημοκρατία της Γερμανίας, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο και Κάτω Χώρες), ήθελαν να δημιουργήσουν όχι μόνο μια ένωση, αλλά, επί πλέον, να ιδρύσουν μια κοινή αγορά για την ελεύθερη διακίνηση προσώπων, υπηρεσιών και κεφαλαίων. Με την πάροδο του χρόνου, κοινή ήταν η διαπίστωση, ότι προς αντιμετώπιση των καιρίων προβλημάτων, επεβάλλετο η συνεργασία σε πολλούς τομείς. Προς την κατεύθυνση αυτή το 1970 εθεσπίσθη ένα εθελοντικό διακυβερνητικό όργανο για τον συντονισμό της ευρωπαϊκής πολιτικής συνεργασίας στον τομέα της εξωτερικής πολι τικής, ενώ το 1979 εσημειώθη και άλλο βήμα προόδου με τη θέσπιση του ευρωπαϊ κού νομισματικού συστήματος με σκοπό τη δημιουργία μιας ζώνης νομισματικής σταθερότητος στην Ευρώπη και απώτερο στόχο την οικονομική και νομισματική ένωση. Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, η οποία εκυρώθη με τον Ν. 1681/1987 (ΦΕΚ Α 10) και ετέθη σε ισχύ τον Ιούλιο του 1987, καθιέρωσε την ενιαία αγορά αγαθών, κεφαλαίων και υπηρεσιών, εγγυάται την ελεύθερη κυκλοφορία των ατόμων και συ νετέλεσε στη στενότερη συνεργασία σε θέματα περιβάλλοντος, έρευνας και ανάπτυξης. Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση ή Συνθήκη του Μάαστριχτ, όπως είναι κοινώς γνωστή (που άρχισε να ισχύει από 1ης Νοεμβρίου 1993), δημιούργησε την Ευρωπαϊκή Ένωση, διεύρυνε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, θέτοντας τις βάσεις για την καθιέρωση ενός ενιαίου νομίσματος. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ του 1997, παγιώνει τους τρεις βασικούς «πυλώνες», στους οποίους βασίσθηκε η ίδρυση της ενώσεως από της ενάρξεως της ισχύος της Συνθή κης του Μάαστριχτ: α. τις ευρωπαϊκές κοινότητες (πρώτος πυλώνας), β. την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλεια (δεύτερος πυλώνας), γ. τη συνεργασία στους τομείς της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων (τρίτος πυλώνας). Εξ άλλου, η Συνθήκη του Άμστερνταμ, ενσωματώνει το καθεστώς του Σέγκεν στο ενιαίο εθνικό πλαίσιο της Ενώσεως. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, που αρχικώς αποτελείτο ως προελέχθη, από έξι κράτη-μέλη, διευρύνθηκε με την εισδοχή εις αυτήν ως νέων κρατών-μελών, ως ακολούθως: το 1973 της Δανίας, της Ιρλανδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, το 1981 της Ελλάδος, το 1986 της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, το 1995 της Αυστρίας, της Φινλανδίας και της Σουηδίας, το 2004 της Τσεχίας, της Εσθονίας, της Κύπρου, της Λεττονίας, της Λιθουανίας, της Ουγγαρίας, της Μάλτας, της Πολωνίας, της Σλο βακίας και της Σλοβενίας και το 2007 της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας. Σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση αριθμεί είκοσι επτά συνολικώς κράτη-μέλη, ενώ το 2005 άρχισαν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις για την εισδοχή της Κροατίας και της Τουρκίας.

16 16 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), είναι μοναδική στον κόσμο. Δεν είναι ένα ομό σπονδο κράτος, όπως οι Η.Π.Α., διότι οι χώρες που την αποτελούν εξακολουθούν να είναι ανεξάρτητα, κυρίαρχα έθνη. Επίσης, δεν είναι ούτε απλώς ένας διακυβερνητι κός οργανισμός συνεργασίας μεταξύ κυβερνήσεων, όπως τα Ηνωμένα Έθνη, διότι τα κράτη-μέλη της συνενώνουν μέρος των εθνικών κυριαρχιών τους και έτσι απο κτούν μεγαλύτερη συλλογική δύναμη και επιρροή από ό,τι αν ενεργούσαν μεμονωμένα. Ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα και οι αποφάσεις της δεσμεύουν τα κράτη-μέλη και τους πολίτες της. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ συνενώνουν την εθνική κυριαρχία τους, λαμβάνοντας συλλογικά αποφάσεις, μέσω κοινών θεσμικών οργάνων, όπως είναι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο εκλέγεται από τους πολίτες της ΕΕ και το Συμβούλιο, στο οποίο εκπροσωπούνται οι εθνικές κυβερνήσεις. Οι αποφάσεις λαμβάνονται, βάσει προτάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία εκπροσωπεί τα συμφέροντα της ΕΕ ως συνόλου. Εξ άλλου, οι χώρες της ΕΕ έχουν αποφασίσει να εφαρμόζουν μια γενική οικο νομική πολιτική που να βασίζεται στο στενό συντονισμό των εθνικών οικονομικών πολιτικών τους. Ο συντονισμός αυτός εξασφαλίζεται από τους υπουργούς οικονομίας και οικονομικών που συνιστούν το Συμβούλιο Οικονομικών και Δημοσιονομικών Υποθέσεων (ECOFIN). Οι Συνθήκες προσφέρουν το έρεισμα για όλες τις πράξεις της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Τροποποιήθηκαν με κάθε προσχώρηση νέων κρατών-μελών. Επίσης, οι Συνθήκες πρέπει να τροποποιούνται από καιρού εις καιρόν για να αναμορφώνονται τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και να αποκτούν νέους τομείς αρμο διότητος. Οι τροποποιήσεις αυτές γίνονται πάντοτε, μέσω ειδικών διασκέψεων των εθνικών κυβερνήσεων της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Οι σημαντικότερες διακυβερνητικές διασκέψεις, κατέληξαν: α. Στην Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (ΕΕΠ), που υπεγράφη τον Φεβρουάριο του 1986 και ετέθη σε ισχύ την 1η Ιουλίου του Τροποποίησε τη Συνθήκη ΕΟΚ και άνοιξε το δρόμο για την υλοποίηση της ενιαίας αγοράς. β. Στην Συνθήκη του Άμστερνταμ, που υπεγράφη στις 2 Οκτωβρίου 1997 και ετέθη σε ισχύ την 1η Μαΐου γ. Στη Συνθήκη της Νίκαιας, που υπεγράφη στις 26 Φεβρουαρίου 2001 και ετέθη σε ισχύ την 1η Φεβρουαρίου δ. Στο σχέδιο Συνταγματικής Συνθήκης, που συμφωνήθηκε και υπεγράφη τον Οκτώ βριο του 2004, αλλά δεν έχει τεθεί ακόμη σε ισχύ, διότι δεν κυρώθηκε από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. ε. Στη Συνθήκη της Λισσαβώνος, που υπεγράφη την 13η Δεκεμβρίου 2007 από τα είκοσι επτά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Με τη Συνθήκη αυτή δημιουργούνται οι θέσεις του προέδρου και του επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ. Ας σημειωθεί ότι η υπογραφή της Συνθήκης της Λισσαβώνος, καθιστά υπο χρεωτική την ισχύ της Ευρωπαϊκής Χάρτας Θεμελιωδών Δικαιωμάτων στις χώρες-μέλη της ΕΕ, η οποία αναφέρεται και εφαρμόζεται μόνον στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και στις νομοθεσίες που υιοθετούν και δεν δημιουργεί νέα δικαιώματα στους πολίτες. Με τη Συνθήκη της Λισσαβώνος, ενισχύεται το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο πλέον θα συναποφασίζει με το Συμβούλιο για την πλειονότητα της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Παραλλήλως, τα εθνικά κοινοβούλια αποκτούν για πρώτη φορά θεσμικό ρόλο, δυνάμενα να εκφράζουν την άποψή τους επί των νέων ευρωπαϊκών νομοθετι κών προτάσεων, να συμμετέχουν στην αναθεώρηση των Συνθηκών και να συνεργά ζονται με το Ευρωκοινοβούλιο. Η Συνθήκη της Λισσαβώνος τροποποιεί και επικαιροποιεί προγενέστερες Συν θήκες για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σήμερα η Ευρωπαϊκή Κοινότητα και η Ευρωπαϊκή Ένωση, διέπονται από διαφορετικούς καταστατικούς κανόνες και δεν εφαρμόζουν τους ίδιους κανόνες στη λήψη των αποφάσεων. Η Συν θήκη της Λισσαβώνος θα θέσει τέρμα σ αυτό το διπλό σύστημα και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα αποκτήσει τη δική της νομική προσωπικότητα. Αυτή η αλλαγή θα βελτιώ σει την ικανότητα δράσης της Ενώσεως, ιδίως σε εξωτερικές υποθέσεις. Η Συνθήκη της Λισσαβώνος θα δώσει την δυνατότητα στην ΕΕ να δρα πιο αποτελεσματικά, συ νεκτικά και αξιόπιστα στις σχέσεις της με τον υπόλοιπο κόσμο. Η αρχή της επικουρικότητας που επαναλαμβάνεται στην Συνθήκη της Λισσα βώνος, συμπληρώνεται με την αρχή της αναλογικότητας, σύμφωνα με την οποία η δράση της ΕΕ δεν πρέπει να υπερβαίνει τα αναγκαία όρια για την επίτευξη των στό χων της Συνθήκης της Λισσαβώνος. Σημειωτέον ότι, η 1η Δεκεμβρίου του 2009 θεωρείται ως η πιθανότερη ημερομηνία ενάρξεως της ισχύος του μεταρρυθμιστικού κειμένου της Συνθήκης, κα θώς, όπως προβλέπεται σχετικά, η Συνθήκη τίθεται σε ισχύ την πρώτη του επομένου μηνός, μετά την κατάθεση των εγγράφων και της τελευταίας επικυρώσεώς της στη Ρώμη. Κατά την έκτακτη Σύνοδο Κορυφής των είκοσι επτά κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, που συνήλθε την 19η Νοεμβρίου 2009 στις Βρυξέλλες για την ανάδειξη του πρώτου προέδρου της Ευρωπαϊκής Ενώσεως με θητεία δυόμισι ετών, με δυνατότητα εκλογής για μια δεύτερη θητεία. και του υπάτου εκπροσώπου της ΕΕ για τις εξωτερικές υποθέσεις με πενταετή ανανεώσιμη θητεία, προτείνονται, και μάλλον θα εκλεγούν, ο Βέλγος πρωθυπουργός Χέρμαν Βαν Ρομπούϊ και η επίτροπος εμπορίου και μέλος του Βρετανικού Εργατικού Κόμματος βαρώνη Κάθριν Άστον, αντιστοίχως. Ο Πρόεδρος της ΕΕ, που θα αναλάβει τα καθήκοντά του την 1η Ιανουαρίου, θα έχει κορυφαία θέση και θα προεδρεύει του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στο οποίο συμμετέχουν οι ηγέτες των είκοσι επτά κρατών-μελών και το οποίο αποτελεί το βασικότερο ευρωπαϊκό όργανο διαμορφώσεως πολιτικής. Το σύστημα της διαδοχικά επαναλαμβανόμενης εξάμηνης προεδρίας της Ενώσεως θα συνεχισθεί μεν, αλλά ο νέος πρόεδρος θα προεδρεύει των Συνόδων Κορυφής. Έχοντας ως βασική αλλ ακόμη απροσδιόριστη αρμοδιότητα να καλλιεργεί τη συνοχή και τη συναίνεση στην Ένωση, ο πρόεδρος θα συγκαλεί δύο συνεδριάσεις του Συμβουλίου κάθε έξι μήνες, αλλά και εμβόλιμες, εφόσον ανακύπτει επείγον ζήτημα. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος θα υπηρετεί και ως αντιπρόεδρος της Κομμισσιόν. Θα τεθεί επί κεφαλής της υπό διαμόρφωση Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσεως. Η υπηρεσία

17 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ αυτή θα έχει γραφεία σε όλο τον κόσμο και θα λειτουργεί παράλληλα με τα διπλωματικά γραφεία των κρατώνμελών. Την εξωτερική πολιτική θα διαμορφώνουν μεν οι ηγέτες των κρατών-μελών, αλλά υπεύθυνος για την υλοποίησή της θα είναι ο ύπατος εκπρόσωπος. Κυρίως, ο ύπατος εκπρόσωπος της Ενώσεως για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας, θα έχει ως σκοπό την ενίσχυση της διπλωματίας της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, τη συνοχή, αλλά και την προβολή της εξωτερικής δράσεώς της. Η νέα Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσεως, θα συντρέχει και θα στηρίζει την ύπατο εκπρόσωπο στην επιτέλεση του έργου της. Η Συνθήκη της Λισσαβώνος γενικεύει τη χρήση της συναπόφασης. Με τη Συνθήκη αυτή η διαδικασία, με την οποία συναποφασίζουν το Ευρω παϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, θα καταστεί η «συνήθης νομοθετική διαδικα σία». Αυτό σημαίνει, ότι η λήψη αποφάσεων της ΕΕ θα βασίζεται στη διπλή νομιμό τητα των πολιτών (που αντιπροσωπεύονται από τους ευρωβουλευτάς των στο Ευρω παϊκό Κοινοβούλιο) και των κρατών-μελών (που αντιπροσωπεύονται από τους υπουργούς στο Συμβούλιο). Η Συνθήκη της Λισσαβώνος τροποποιεί τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, προκειμένου να επιτελέσει τον προορισμό της και να επι τύχει τους στόχους της, συγκροτείται από ορισμένα θεσμικά όργανα, τα οποία στο πλαίσιο της αρμοδιότητός των, επιλαμβάνονται της αντιμετώπισης των πολυποικίλων προβλημάτων που ενδιαφέρουν τους κατοίκους των κρατών-μελών της, διότι έχουν ως στόχο την πραγμάτωση των τεσσάρων βασικών ελευθεριών της Συνθήκης. Τα όργανα της ΕΕ, μπορούν να εκδίδουν πράξεις, όπως Κανονισμούς, Οδη γίες, Αποφάσεις, Συστάσεις και Γνώμες, οι οποίες συνιστούν το παράγωγο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, οι κανόνες του οποίου, όπως προαναφέραμε, υπερισχύουν των κανόνων οποιασδήποτε βαθμίδας του εθνικού δικαίου των κρατών-μελών. Τα τρία βασικά θεσμικά όργανα λήψεως αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, που αποτελούν το θεσμικό «τρίγωνο» και που ορίζουν τις πολιτικές και θεσπίζουν τις νομοθετικές πράξεις, οι οποίες εφαρμόζονται σε ολόκληρη την ΕΕ, είναι: 1) Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ), το οποίο είναι το Κοινοβούλιο των Ευρω παίων πολιτών. Αντιπροσωπεύει τους πολίτες της ΕΕ και εκλέγεται από αυτούς ανά πενταετία με άμεση και καθολική ψηφοφορία για την εκπροσώπηση των συμφερόντων τους. Η επίσημη έδρα του είναι το Στρασβούργο. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συζητεί και εγκρίνει νόμους. Για να ισχύσει ένας ευρωπαϊκός νόμος σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ, πρέπει να υπογραφεί από τον πρόεδρο του Συμβουλίου Υπουργών και από τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συνάπτει και διατηρεί στενές σχέσεις με τα εθνικά κοινοβούλια των κρατών-μελών της ΕΕ, η οποία δεν μπορεί να δεχθεί νέα κράτη-μέλη χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Επίσης εργάζεται για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των ελευθεριών και της δημοκρατίας στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο. Έχει την εξουσία να αρνηθεί να δώσει τη σύμ φωνη γνώμη του απαραίτητη για την σύναψη σημαντικών συμφωνιών με τρίτες χώρες αν διαπιστώσει ότι παραβιάζονται σ αυτές τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι δημοκρατικές αρχές. Οι πολίτες μπορούν να υποβάλλουν αναφορά στο Ευρωκοινοβούλιο για να κα ταγγείλουν κάθε παραβίαση του Κοινοτικού Δικαίου. 2) Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, γνωστό παλαιότερα ως Συμβούλιο Υπουργών, είναι ένα από τα κυριότερα θεσμικά όργανα λήψεως αποφάσεων της ΕΕ. Αντιπροσωπεύει τα μεμονωμένα κράτη-μέλη και αποτελείται από υπουργούς των κυβερνήσεων όλων των χωρών της ΕΕ. Κάθε χρόνο το Συμβούλιο συνάπτει ορισμένες συμφωνίες μεταξύ της ΕΕ και τρίτων χωρών ή διεθνών οργανισμών, οι οποίες καλύπτουν τομείς ευ ρείας κλίμακος (εμπόριο, επιστήμη, μεταφορές κ.λπ.). Ο ετήσιος προϋπολογισμός της ΕΕ εγκρίνεται από κοινού από το Συμβούλιο και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Κάθε χώρα διαθέτει στις Βρυξέλλες μια μόνιμη ομάδα (αντιπροσωπεία) που υπερα σπίζεται τα εθνικά συμφέροντα στο επίπεδο της ΕΕ. Οι επικεφαλής κάθε αντιπροσω πείας, γνωστοί ως «μόνιμοι αντιπρόσωποι», συνεδριάζουν κάθε εβδομάδα στο πλαί σιο της Επιτροπής Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΜΑ-COREPER). 3) Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία είναι ανεξάρτητη από τις εθνικές κυβερνή σεις και αντιπροσωπεύει τα συμφέροντα της ΕΕ συνολικά. Η επιτροπή που είναι υπεύθυνη για την εφαρμογή των αποφάσεων του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, προτείνει νέες ευρωπαϊκές νομοθετικές πράξεις, οι οποίες, όμως πρέπει να εγκρίνονται από το Κοινοβούλιο και από το Συμβούλιο. Η επιτροπή και τα κράτη-μέλη υλοποιούν τη νέα νομοθεσία και η επιτροπή την επιβάλλει. Οι κύριες αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι οι εξής: α. Υποβάλλει νομοθετικές προτάσεις στο Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, β. διαχειρίζεται και εκτελεί τις πολιτικές και τον προϋπολογισμό της ΕΕ, γ. επιβάλλει την νομοθεσία της ΕΕ (από κοινού με το δικαστήριο), δ. εκπροσωπεί την ΕΕ διεθνώς (διεξάγοντας διαπραγματεύσεις για τη σύναψη συμφωνιών μεταξύ της ΕΕ και τρίτων χωρών). 4) Το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Δ.Ε.Κ.), που έχει την έδρα του στο Λουξεμβούργο, ιδρύθηκε με την πρώτη Συνθήκη της ΕΕ, τη Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητος Άνθρακος και Χάλυβος (ΕΚΑΧ) του έτους Αποτελείται από δεκαπέντε δικαστάς και επικουρείται από εννέα γενικούς εισαγγελείς, διο ριζόμενους κατόπιν κοινής συμφωνίας των κυβερνήσεων των κρατών-μελών της ΕΕ για περίοδο έξι ετών, ανανεώσιμη. Έχει αρμοδιότητα να αποφαίνεται κατόπιν αιτή σεως των εθνικών δικαστηρίων σχετικώς με την ερμηνεία των Συνθηκών (το Πρωτο γενές Ευρωπαϊκό Δίκαιο) και το κύρος και την ερμηνεία των Πράξεων των οργάνων (το Παράγωγο Ευρωπαϊκό Δίκαιο). Συνεπώς, όταν ανακύπτει τέτοιο ζήτημα ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, τα δικαστήρια αυτά δύνανται και σε ορισμένες περιπτώσεις υποχρεούνται να ζητούν από το Δ.Ε.Κ., να αποφανθεί επί του ανακύψαντος θέματος. Το σύστημα

18 18 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 αυτό διασφαλίζει την ενιαία ερμηνεία και την ομοιόμορφη εφαρμογή του Κοινοτικού Δικαίου σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εάν ένα εθνικό δικαστήριο διατηρεί κάποια αμφιβολία σχετικά με την ερμηνεία ή το κύρος κάποιου ευρωπαϊκού νόμου, μπορεί, και σε ορισμένες περιπτώσεις, οφείλει να ζητήσει τη συμβολή του Δ.Ε.Κ., η οποία δίδεται με τη μορφή «προδικαστικής αποφάσεως». Αποστολή και έργο του Δ.Ε.Κ. είναι να εξασφαλίζει από κοινού με την Ευρω παϊκή Επιτροπή (COMMISSION), ότι η νομοθεσία της ΕΕ ερμηνεύεται και εφαρμόζεται ορθώς και με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις χώρες της ΕΕ, ούτως ώστε να ισχύει για όλες εξ ίσου. Το Δ.Ε.Κ., είναι ο τελικός κριτής σε διαφορές επί θεμάτων ευρωπαϊκής νο μοθεσίας. Εξ άλλου, το Δ.Ε.Κ., εξασφαλίζει ότι τα κράτη-μέλη και τα θεσμικά όρ γανα της Ε.Ε. ενεργούν σύμφωνα με τον νόμο. Το Δ.Ε.Κ., αποτελούμενο από έναν δικαστή ανά κράτος-μέλος, ούτως ώστε να εκπροσωπούνται και τα είκοσι επτά εθνικά νομικά συστήματα της ΕΕ, είναι αρμόδιο για την επίλυση νομικών διαφορών μεταξύ κρατών-μελών, θεσμικών οργάνων της ΕΕ, επιχειρήσεων και φυσικών προσώπων. Για τη θεμελίωση της ευθύνης του κράτους-μέλους, σε κάθε υπό κρίση περί πτωση, πρέπει, σύμφωνα με την πάγια νομολογία του Δ.Ε.Κ., να πληρούνται τρεις προϋποθέσεις: α. Ο παραβιαζόμενος κανόνας δικαίου, πρέπει να κατατείνει στην απονομή δικαιωμά των στους ιδιώτες. β. Η διαπραχθείσα παράβαση, πρέπει να είναι «κατάφωρη», δηλαδή να είναι πρό δηλη και σοβαρή. γ. Να υφίσταται άμεση αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της παραβάσεως και της ζημίας, που υπέστησαν οι θιγόμενοι ιδιώτες. Το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, συνήθως συνέρχεται σε «τμήμα μείζονος συνθέσεως» με δεκατρείς μόνον Δικαστάς ή σε τμήματα πέντε ή τριών δικαστών. Για λό γους αποτελεσματικότητος, το Δ.Ε.Κ., σπανίως συνεδριάζει σε ολομέλεια. Σύμφωνα με το άρθρο 234 παρ. 3 της Συνθήκης Ε.Κ. εν αντιθέσει προς τα εθνικά δικαστήρια, τα οποία διαθέτουν την ευχέρεια να υποβάλουν στο Δ.Ε.Κ. προδι καστικό ερώτημα, τα δικαστήρια, των οποίων οι αποφάσεις δεν υπόκεινται σε ένδικα μέσα του εσωτερικού δικαίου, οφείλουν να υποβάλλουν προδικαστικά ερωτήματα. Ειδικότερα, τα ανώτατα δικαστήρια, έχουν υποχρέωση υποβολής προδικαστικών ερωτημάτων, προκειμένου να μην υπάρξουν ουσιώδεις αποκλίσεις στη νομολογία των εθνικών δικαστηρίων των κρατών-μελών σε θέματα ερμηνείας και εφαρμογής διατάξεων του Κοινοτικού Δικαίου. Κατά την επικρατούσα άποψη τόσο στη θεωρία, όσο και στη νομολογία του Δ.Ε.Κ., οι κανόνες του Κοινοτικού Δικαίου υπερισχύουν των κανόνων οιασδήποτε βαθμίδας του εθνικού δικαίου των κρατών-μελών. Το ζήτημα, όμως, της υπεροχής του Κοινοτικού Δικαίου και έναντι των συνταγματικών διατάξεων, αμφισβητείται ζω ηρώς. Το Δ.Ε.Κ., εκδίδει αποφάσεις επί των υποθέσεων που φέρονται ενώπιόν του, οι συνηθέστεροι τύποι των οποίων είναι: α. Αιτήσεις προς έκδοση προδικαστικής αποφάσεως. β. Προσφυγές για παράβαση υποχρεώσεως. γ. Προσφυγές επί παραλείψει. δ. Προσφυγές ακυρώσεως. ε. Αγωγές για αποκατάσταση των ζημιών. Το Πρωτοδικείο (το οποίο είναι όργανο προσαρτώμενο στο δικαστή ριο), δημιουργήθηκε το 1998, προκειμένου να συνδράμει το Δ.Ε.Κ. στην διεκπεραί ωση του μεγάλου αριθμού υποθέσεων που φέρονται ενώπιόν του και να προσφέρει καλύτερη έννομη προστασία στους πολίτες. Το Πρωτοδικείο εκδικάζει ορισμένης φύσεως υποθέσεις, και ιδίως προσφυγές, ασκούμενες από ιδιώτες, εταιρείες και ορισμένους οργανισμούς, καθώς και υποθέ σεις, σχετιζόμενες με το δίκαιο του ανταγωνισμού. Και το Πρωτοδικείο αποτελείται από έναν δικαστή για κάθε χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Εξ άλλου, το Δικαστήριο Δημοσίας Διοικήσεως της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, που είναι προσαρτημένο στο Πρωτοδικείο, συντίθεται από επτά δικαστάς και αποφαίνεται επί διενέξεων μεταξύ της ΕΕ και του προσωπικού της. 5) Το Ελεγκτικό Συνέδριο, που εδρεύει, επίσης, στο Λουξεμβούργο, ελέγχει τη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Η κύρια αποστολή του Ελεγκτικού Συνεδρίου είναι να ελέγχει την κανονική εκτέλεση του προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, δηλαδή να ελέγχει τη σύννομη είσπραξη, καταβολή και καταχώριση των εσόδων και των δαπανών της Ευ ρωπαϊκής Ενώσεως και τη χρηστή δημοσιονομική διαχείριση. Το Ελεγκτικό Συνέδριο δικαιούται να ελέγχει κάθε οργανισμό ή πρόσωπο, το οποίο διαχειρίζεται πόρους της ΕΕ. Συχνά πραγματοποιεί επιτοπίους ελέγχους. Οι δι απιστώσεις του, δημοσιεύονται υπό μορφήν εκθέσεων που εφιστούν την προσοχή της επιτροπής και των κυβερνήσεων των κρατών-μελών σε τυχόν προβλήματα. Εάν οι ελεγκτές ανακαλύψουν περιπτώσεις απάτης ή παρατυπίας, ενημερώνουν την OLAF (την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης), η οποία είναι η υπηρε σία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με ειδικό καθεστώς που της εξασφαλίζει πλήρη αυτο νομία. Πέραν των αναφερομένων βασικών θεσμικών οργάνων της ΕΕ, υπάρχουν ακόμη ορισμένα άλλα όργανα τα οποία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη λειτουρ γία της ΕΕ. Αυτά είναι: α. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, που αντιπροσωπεύει τους οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, όπως οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι, τα συνδικάτα και οι οργανώσεις των κατανα λωτών. β. Η Επιτροπή των Περιφερειών, που εκπροσωπεί την τοπική αυτοδιοίκηση και την περιφερειακή διοίκηση. γ. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η οποία χρηματοδοτεί έργα οικονομικής αναπτύξεως εντός και εκτός της ΕΕ και βοηθεί μικρές επιχειρήσεις, μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Επενδύσεων. δ. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που είναι υπεύθυνη για την ευρωπαϊκή νομισματική πολιτική. ε. Ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, που ερευνά τις καταγγελίες πολιτών κατά των θεσμικών οργάνων ή οργανισμών της ΕΕ για λόγους κακής διοικήσεως.

19 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ στ. Ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων, που διαφυλάττει τον ιδιωτικό χαρακτήρα των προσωπικών δεδομένων. Επίσης, έχουν συσταθεί κάποιοι ειδικευμένοι οργανισμοί που εκτελούν ορισμένα τεχνικά, επιστημονικά ή διοικητικά καθήκοντα. Υπάρχουν ακόμη πολλές αποκεντρωμένες υπηρεσίες, οι οποίες δεν αποτελούν θεσμικά όργανα της ΕΕ, αλλά οργανισμούς που έχουν συσταθεί με ειδική νομοθετική πράξη της ΕΕ για την εκπλήρωση συγκεκριμένων καθηκόντων. Η επίσημη ονομασία τους, δεν περιλαμβάνει πάντα τη λέξη «οργανισμός» ή «υπηρεσία», αλλά μπορούν να αποκαλούνται: «κέντρο», «ίδρυμα», «ινστιτούτο» ή «γραφείο». Μεταξύ αυτών, ενδει κτικά αναφέρουμε το Γραφείο Εναρμόνισης στην Ευρωπαϊκή Αγορά, το Δορυφορικό Κέντρο της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, τον Εκτελεστικό Οργανισμό για το Πρόγραμμα Δημοσίας Υγείας, την Ευρωπαϊκή Αστυνομική Υπηρεσία, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Σιδη ροδρόμων, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων, τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δι καιωμάτων της ΕΕ κ.ά. Όπως προαναφέρεται, στη διαδικασία λήψεως αποφάσεων στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, συμμετέχουν διάφορα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και ιδίως: Το Ευρωπα ϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι εξουσίες και οι αρμοδιότητες των θεσμικών οργάνων, καθώς και οι κανόνες και οι διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούν, ορίζονται στις Συνθήκες, στις οποίες στηρίζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι Συνθήκες εγκρίνονται από τους προέδρους και τους πρωθυπουργούς όλων των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και στη συνέχεια κυρώνονται από τα κοινοβούλιά τους. Οι κύριες μορφές νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, είναι οι Οδηγίες και οι Κανονισμοί. Οι Οδηγίες καθορίζουν ένα κοινό στόχο για όλα τα κράτη-μέλη, αλλά αφήνουν την επιλογή του τύπου και των μέσων επιτεύξεώς του, στην αρμοδιότητα των εθνικών Αρχών. Συνήθως, τα κράτη-μέλη υποχρεούνται να εφαρμόσουν μια Οδηγία εντός προθεσμίας ενός μέχρι δύο ετών. Οι Κανονισμοί ισχύουν άμεσα σε ολό κληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, χωρίς να απαιτούν κάποια περαιτέρω ενέργεια από κράτη-μέλη. Οι κανόνες και οι διαδικασίες λήψεως αποφάσεων στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, ορίζονται στις Συνθήκες. Κάθε πρόταση για τη θέσπιση νέου ευρωπαϊκού νόμου, πρέπει να βασίζεται σε ειδικό άρθρο της Συνθήκης που αποτελεί την «νομική βάση» της προτάσεως. Η νομική βάση προσδιορίζει τη νομοθετική διαδικασία που πρέπει να τηρηθεί. Οι τρεις βασικές διαδικασίες είναι η «συναπόφαση», η «διαβού λευση» και η «σύμφωνη γνώμη». 1) Η Συναπόφαση, είναι σήμερα η πιο τρέχουσα διαδικασία για την θέσπιση των περισσοτέρων νόμων. Στο πλαίσιο της διαδικασίας συναπόφασης, το Κοινοβούλιο συμμετέχει σε ισότιμη βάση με το Συμβούλιο στην άσκηση των νομοθετικών εξου σιών. Εάν το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο, δεν μπορέσουν να συμφωνήσουν, όσον αφορά πρόταση νομοθετικής πράξεως, η πρόταση δεν γίνεται νόμος. Η διαδικασία προβλέπει δύο διαδοχικές «αναγνώσεις» σε κάθε θεσμικό όργανο. Αν επιτευχθεί συμφωνία κατά τις αναγνώσεις αυτές, η πρόταση γίνεται νόμος, διαφορετικά, υπο βάλλεται σε επιτροπή συνδιαλλαγής, η οποία αποτελείται από ίσο αριθμό εκπροσώ πων του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου. Μόλις επιτευχθεί συμφωνία σ αυτήν την επιτροπή συνδιαλλαγής, το εγκεκριμένο κείμενο διαβιβάζεται πάλι στο Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, έτσι ώστε να αποκτήσει τελικά ισχύ νόμου. Η συνδιαλλαγή γίνεται όλο και πιο σπάνια. Πράγματι, οι περισσότεροι νόμοι που θεσπίζονται με τη διαδικα σία της συναπόφασης, εγκρίνονται είτε κατά την πρώτη, είτε κατά την δεύτερη ανά γνωση ως αποτέλεσμα της καλής συνεργασίας μεταξύ των δύο θεσμικών οργάνων. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές αποφάσεις, λαμβάνονται από το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο με τη διαδικασία της συναπόφασης. Η συναπόφαση σήμερα εφαρμόζε ται στα δύο τρίτα των προτάσεων νόμων. Κυρίως για το περιβάλλον, τις μεταφορές, την προστασία των καταναλωτών, την εσωτερική αγορά, την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων και για τα προγράμματα που αφορούν την έρευνα, την εκπαίδευση, την υγεία και τον πολιτισμό. 2) Η Διαβούλευση, χρησιμοποιείται σε τομείς, όπως η γεωργία, η φορολογία και ο ανταγωνισμός. Ύστερα από πρόταση της επιτροπής, το Συμβούλιο ζητεί τη γνώμη του Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής, καθώς και της Επιτροπής των Περιφερειών. Στο πλαίσιο της διαδικασίας διαβούλευσης, το Κοινοβούλιο μπορεί να εγκρίνει την πρόταση της επιτροπής, να την απορρί ψει ή να ζητήσει τροποποιήσεις. Η τελική απόφαση εναπόκειται στο Συμβούλιο, το οποίο είτε εγκρίνει την τροποποιημένη πρόταση, είτε προβαίνει σε περαιτέρω τροπο ποιήσεις. Στη διαδικασία διαβούλευσης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλείται απλώς να εκφέρει τη γνώμη του επί μιας προτάσεως νόμου, προτού την εγκρίνει το Συμβούλιο. Η διαδικασία αυτή εφαρμόζεται κυρίως σε τομείς, όπως ο ανταγωνισμός και η φορο λογία. Εφαρμόζεται, επίσης, και για την αναθεώρηση των Συνθηκών. 3) Στο πλαίσιο της διαδικασίας Σύμφωνης Γνώμης, το Συμβούλιο οφείλει να λάβει τη σύμφωνη γνώμη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πριν από τη λήψη ορισμένων πολύ σημαντικών αποφάσεων. Η διαδικασία αυτή συμπίπτει με την διαδικασία διαβούλευσης, αλλά το Κοινοβούλιο δεν μπορεί να τροποποιήσει την πρόταση. Πρέ πει είτε να την εγκρίνει, είτε να την απορρίψει. Για την αποδοχή («σύμφωνη γνώμη»), απαιτείται απόλυτη πλειοψηφία των ψηφισάντων. Η διαδικασία Σύμφωνης Γνώμης, χρησιμοποιείται κυρίως για Συμφωνίες με άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Συμφωνιών προσχωρήσεως νέων χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ως κατακλείδα, θα πρέπει να αναφέρουμε, ότι οι μόνιμοι υπάλληλοι που εργάζονται για τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, καλύπτουν ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και δεξιοτήτων: από τους αρμόδιους για τη χάραξη πολιτικής και τα διευθυντικά στελέχη μέχρι τους οικονομολόγους, τους νομικούς, τους γλωσσομαθείς, τους γραμματείς και το προσωπικό τεχνικής υποστήριξης. Οι υπάλληλοι πρέπει να είναι ικανοί και πρόθυμοι να εργάζονται σε ένα πολυπολιτισμικό και πολύγλωσσο περιβάλλον, συνήθως σε πολύ μεγάλη απόσταση από την πατρίδα τους.

20 20 ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2009 «Από τον Σπυρίδωνα Τρικούπη έως τον Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα» Ημερίδα για τους Αιτωλοακαρνάνες Πρωθυπουργούς Ο Πρόεδρος της Ένωσης Αιτωλοακαρνάνων Περιστερίου «Η Έξοδος» κ. Χ. Χούτας, χαιρετίζει την εκδήλωση. MΙΑ ΞΕΧΩΡΙΣΤΗ, ως προς το αντικείμενό της, εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο κτήριο της Παλαιάς Βουλής, στην Αθήνα, από την Ένωση Αιτωλοακαρνάνων Περιστερίου «Η Έξοδος». Η εκδήλωση ήταν αφιερωμένη στη ζωή και το έργο των οκτώ πρωθυπουργών που ανέδειξε η Αιτωλοακαρνανία, από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα έως σήμερα, οι οποίοι είναι οι: Σπυρίδωνας Τρικούπης, Χαρίλαος Τρικούπης, Επαμεινώνδας Δεληγιώργης, Ζηνόβιος-Ζαφείριος Βάλβης, Δημήτριος Βάλβης, Νικόλαος Στράτος, Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και Γεώργιος Αθανασιάδης-Νόβας. Ειδικότερα, οι πέντε πρώτοι από αυτούς κατάγονται από το Μεσολόγγι. Το γεγονός αυτό αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό του νομού Αιτωλοακαρνανίας, δεδομένου ότι είναι ο μοναδικός νομός της Ελλάδας, από τον οποίο έχει προέλθει ένας τόσο μεγάλος αριθμός πολιτικών προσωπικοτήτων που έφθασαν στο ύπατο αξίωμα του πρωθυπουργού. Ομιλητές της ημερίδας ήταν οι: - Γιάννης Αναγνωστόπουλος, δήμαρχος της Ι.Π. Μεσολογγίου, με θέμα τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη. - Γρηγόρης Κωσταράς, καθηγητής Πανεπιστημίου, με θέμα τον Σπυρίδωνα Τρικούπη. - Αριστείδης Καβάγιας, εκπαιδευτικός, με θέμα τον Ζηνόβιο Βάλβη. - Μιχάλης Κοτίνης, Δρ Νομικής, με θέμα τον Δημήτριο Βάλβη. - Παναγιώτης Κοντός, καθηγ. Πανεπ. Αθηνών, με θέμα τον Χαρίλαο Τρικούπη. - Μαρία Σωτηρίου, πρ. Δήμαρχος Αμφιλοχίας, για τον Νικόλαο Στράτο. - Θωμάς Χούτας, πρ. Βουλευτής, με θέμα τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. - Θανάσης Παπαθανάσης, Δήμαρχος, με θέμα τον Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα. Συντονιστής ήταν ο δημοσιογράφος κ. Πάνος Σόμπολος, Πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ. Όλοι οι ομιλητές παρουσίασαν τον δημόσιο βίο και το έργο των Αιτωλοακαρνάνων πρωθυπουργών, οι οποίοι, σε κάθε περίπτωση, «σφράγισαν», με την παρουσία τους, την πολιτική ζωή αλλά και, σε πολλές περιπτώσεις, την ιστορία της χώρας, αφήνοντας πίσω τους, ορισμένοι από αυτούς, μια ιστορική παρακαταθήκη και άλλοι πολλές ιστορικές αμφισβητήσεις και ενστάσεις. Σπυρίδωνας Τρικούπης ( ) Ο πρώτος πρωθυπουργός της Ελεύθερης Ελλάδας. Πολύπλευρη φυσιογνωμία: Πολιτικός, λόγιος, ρήτορας, ποιητής, ιστοριογράφος. Μαθήτευσε στην Παλαμιαία Σχολή του Μεσολογγίου και συνέχισε τις σπουδές του στην Πάτρα, όπου έμαθε Αγγλικά, Γαλλικά και Ιταλικά. Υπηρέτησε στο Αγγλικό Προξενείο στην Πάτρα. Πήρε μέρος στην Επανάσταση και μάλιστα το 1822 συμμετείχε στην εκστρατεία στην Ήπειρο, μαζί με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Το 1824 εκλέχτηκε βουλευτής Μεσολογγίου και επί Καποδίστρια διορίστηκε Γενικός Γραμματέας της Επικράτειας (Πρωθυπουργός), αλλά μετέπειτα διαφώνησε μαζί του και πήγε στην Ύδρα. Το 1831, μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, επέστρεψε στο Ναύπλιο και έγινε Υπουργός Εξωτερικών. Συμμετείχε ουσιαστικά