Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ «Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΤΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΞΕΡΡΙΖΩΜΟΥ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ»

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ «Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΤΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΞΕΡΡΙΖΩΜΟΥ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ»"

Transcript

1 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ «Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΤΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΞΕΡΡΙΖΩΜΟΥ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ» Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία από του 1025 αρχίζει να παρουσιάζει έντονα συμπτώματα παρακμής. Αυτό θα ήταν φυσικό και αναμενόμενο, εάν είχε προηγηθεί μια μακρά περίοδος σταδιακής και ομαλής μετάπτωσης από την ακμή στην παρακμή. Το αξιοπερίεργο στην περίπτωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατά την περίοδο αυτή, είναι ότι η μετάπτωση είναι ταχύτατη, για να μην πούμε ραγδαία. Αυτό διότι μια περίοδο έντονης οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής ακμής και δόξας, διαδέχεται άμεσα η πτώση σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής της αυτοκρατορίας, μηδέ και το κυριότερο της ηθικής εξαιρουμένης. Όλοι οι ιστορικοί, σύγχρονοι και της εποχής εκείνης, συμφωνούν ότι τα κύρια αίτια της παρακμής είναι τα ακόλουθα: Το έντονο αντιστρατιωτικό πνεύμα, που πολλές φορές έφθανε στα όρια της απέχθειας έναντι κάθε στρατιωτικού και του θεσμού των Ενόπλων Δυνάμεων συμπεριλαμβανομένου1, το οποίο διακατείχε τα μέλη της τάξεως των πολιτικών και των λογίων. Ο γεω στρατηγικός περιορισμός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με την αποστέρηση κτήσεών της στην Ευρώπη, Αφρική και Ασία, μετά την απώλεια των Βυζαντινών επαρχιών στην Ιταλία, Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτο και Βόρεια Αφρική, από τον 7ο έως τον 10ο αιώνες. (Ισλάμ Νορμανδοί κα). Ο περιορισμός αυτός αποστέρησε την Αυτοκρατορία του αναγκαίου στρατηγικού βάθους προστασίας του ζωτικού χώρου της, που ήταν η Μικρά Ασία, η Μεσόγειος και η Βαλκανική. Οι αναγκαστικοί πόλεμοι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στη Βαλκανική και βορειότερα προς το Δούναβη κατά των Βουλγάρων και των Πατσινάκων ή Πετσενέγκων2, κατά τους 9ο και κυρίως τον 10ο αιώνες. Αναζητώντας τις αιτίες της παρακμής δεν πρέπει να παραλείψουμε τις έριδες κέντρου και περιφερειών της αυτοκρατορίας, που οφείλοντο είτε σε θρησκευτικά αίτια, όπως μεταξύ του Ορθοδόξου κέντρου και της Μονοφυσιτικής Αρμενίας και Συρίας, είτε στην αδυναμία του κέντρου να προστατεύσει τις επαρχίες της περιφέρειας. Ας επιχειρήσουμε τώρα μια σύντομη ανάλυση των παραπάνω αιτίων. Το έντονο αντιστρατιωτικό πνεύμα, που πολλές φορές όπως είπαμε, έφθανε στα όρια της απέχθειας έναντι κάθε στρατιωτικού και του θεσμού των Ενόπλων Δυνάμεων συμπεριλαμβανομένου, οφείλετο στην αντίδραση της πολιτικής αριστοκρατίας, κατά της στρατιωτικής τοιαύτης, η οποία κυβέρνησε την αυτοκρατορία σε όλη τη διάρκεια σχεδόν της σπουδαίας Μακεδονικής Δυναστείας. Συγκεκριμένα οι δύο πρώτοι μεγάλοι αυτοκράτορες της λαμπρής και ένδοξης Μακεδονικής Δυναστείας Νικηφόρος Φωκάς( μ.χ.) και Ιωάννης Τσιμισκής ( μ.χ.), υπήρξαν εκπρόσωποι της στρατιωτικής αριστοκρατίας ή κόμματος, ενώ ο τρίτος ο Βασίλειος ο Β!, ο επιλεγόμενος Βουλγαροκτόνος( μ.Χ.) είχε ταυτισθεί πλήρως με τη στρατιωτική τάξη(κόμμα). Η στρατιωτική αυτή τάξη\ κόμμα διοικούσε, είναι αλήθεια, την αυτοκρατορία, αυταρχικά, με πυγμή και πειθαρχία, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή και σημασία στη διατήρηση της στρατιωτικής ισχύος σε υψηλά επίπεδα. Αυτό διότι θεωρούσε ότι η ασφάλεια αποτελούσε τη βάση αυτής ταύτης της υπάρξεως της Αυτοκρατορίας, η οποία ως γνωστόν περιεβάλλετο από εχθρούς και αντιμετώπιζε μύριους και συνεχείς κινδύνους από όλες τις κατευθύνσεις. Η πολιτική αυτή σήμαινε ότι η άρχουσα αυτή τάξη, η στρατιωτική αριστοκρατία, είχε περιορίσει σημαντικά την ισχυρή πολιτική αριστοκρατία, την οποία συνιστούσαν οι Συγκλητικοί, οι ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί και στους οποίους είχαν προσχωρήσει περί τα τέλη του 10ου και τις αρχές του 11ου αιώνα, και οι λόγιοι της εποχής. Αυτό είχε ως συνέπεια η τάξη αυτή να στερείται της νομής του μεριδίου της εξουσίας, που θεωρούσε ότι της αναλογούσε και της ανήκε. Μία άλλη αιτία του έντονου αυτού αντιστρατιωτικού πνεύματος υπήρξε η κόπωση και εξάντληση του κοινωνικού συνόλου και της οικονομίας, από τους παρατεταμένους και εξαντλητικούς πολέμους με τους Βουλγάρους, οι οποίοι ήταν πόλεμοι φθοράς και είχαν εξαντλήσει οικονομικά και στρατιωτικά την Αυτοκρατορία και είχαν ευνοήσει τους αντιπάλους της.3,4. Οι πόλεμοι αυτοί φέρουν τα χαρακτηριστικά των συγχρόνων ολοκληρωτικών πολέμων. Υπήρξαν αμείλικτοι και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αναγκάσθηκε να κινητοποιήσει όλες της τις δυνάμεις και πόρους της για να

2 μπορέσει να επικρατήσει και να απαλείψει ή απομακρύνει αυτή τη θανάσιμη απειλή, με συνέπεια να εξαντληθεί από την υπεράνθρωπη αυτή προσπάθεια. Εκφραστές του έντονου αυτού αντιστρατιωτικού πνεύματος και νοοτροπίας, την οποία ο μεγάλος Ρώσος Βυζαντινολόγος Γεώργιος Οστρογκόρσκι(Ostrogorski), αποκαλεί «κυριαρχία της υπαλληλικής αριστοκρατίας της πρωτευούσης», υπήρξαν όλοι οι μετά τον Βασίλειο τον Μακεδόνα αυτοκράτορες.5 Εξαίρεση πρώτος ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Κομνηνός( ) και αργότερα ο Ρωμανός Διογένης, η άνοδος των οποίων στο θρόνο υπήρξε συνέπεια της αντίδρασης της κοινωνίας, στην καταστροφική πολιτική της πολιτικής αριστοκρατίας. Σημειωτέον ότι η επικρατούσα πρόσκαιρος ειρήνη, ως αποτέλεσμα της εξασφαλισθείσης, από τους αυτοκράτορες της Μακεδονικής Δυναστείας, ισχύος και των επιτυχιών τους, ευνοούσε τις απόψεις αυτές. Συνέπειες αυτού του έντονου αντιστρατιωτικού και «εν πολλοίς» αντιπολεμικού πνεύματος που διακατείχε την πολιτική αριστοκρατία, ήταν η πλήρης παραμέληση του στρατού και του στόλου, είτε για λόγους οικονομίας, ή για λόγους αντεκδικήσεως και μειώσεως της ισχύος των στρατιωτικών, τη στρατιωτική αριστοκρατία δηλαδή, νομίζοντας οι μικρόνοες, ότι εγκαταλείποντας τις ΕΔ πλήττουν μόνο τους στρατιωτικούς. Παρέβλεπαν ή απέφευγαν να εννοήσουν τις επιπτώσεις που οι ενέργειές τους αυτές θα είχαν στην άμυνα και την ασφάλεια της αυτοκρατορίας. Η παραμέληση αυτή εκδηλώνετο με ποικίλους τρόπους. Όπως η αντικατάσταση\ υποκατάσταση του πολύ καλού Εθνικού συστήματος στρατολογίας της αυτοκρατορίας, το οποίο απέδιδε ισχυρό Εθνικό Στρατό περιφερειακής κατά βάση συστάσεως, όπως ήταν τα θέματα, ο θεσμός των αγροτών στρατιωτών, οι ακρίτες κ.α. με συγκεντρωτικά συστήματα, στην ουσία μισθοφορικές δυνάμεις, εθνικές και αλλοεθνείς. Αντί λοιπόν για τα τάγματα των θεμάτων και τους ακρίτες, οι οποίοι πολεμούσαν υπέρ βωμών και εστιών, βλέπουμε τώρα να χρησιμοποιούνται για την επάνδρωση του στρατού μισθοφόροι στρατιώτες από τη Δύση και την Ανατολή. Συγχρόνως, μειώθηκαν οι πάσης φύσεως στρατιωτικές δαπάνες. Η παραμέληση του στόλου είχε ως συνέπεια η αυτοκρατορία να χάσει τον έλεγχο των θαλασσών και να αναγκασθεί να ζητήσει τη βοήθεια της Βενετίας, για να αντιμετωπίσει τους αντιπάλους της. Η βοήθεια όμως αυτή δεν παρασχέθηκε χωρίς ανταλλάγματα. Τουναντίον το Βυζάντιο αναγκάσθηκε να δώσει σημαντικές φορολογικές απαλλαγές στους Ενετούς εμπόρους, με σημαντική μείωση των εσόδων, αλλά και αθέμιτο ανταγωνισμό των Βυζαντινών εμπόρων. Σχετικά με τη γεωστρατηγική αιτία, η περιχαράκωσή αυτή της αυτοκρατορίας είχε ως συνέπεια να περικλείεται\περιβάλλεται και να απειλείται άμεσα και συνεχώς ο ζωτικός χώρος, η καρδιά της αυτοκρατορίας δηλαδή η ΜΑ, η Μέση Ανατολή και η Βαλκανική από αντιπάλους και κατά συνέπεια να βρίσκεται σε διαρκή κίνδυνο. Παράλληλα η αυτοκρατορία στερήθηκε από οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους. Ως προς αναγκαστικούς πολέμους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στη Βαλκανική και βορειότερα προς το Δούναβη είναι γενικά αποδεκτό ότι οι πόλεμοι αυτοί, ήταν πόλεμοι φθοράς,οικονομικής, ανθρωπίνων πόρων κα. Κύρια όμως συνέπεια ήταν η κοινωνική συνιστώσα, που αφορούσε στην γενική κόπωση των κατοίκων για τον πόλεμο, που δημιούργησε αισθήματα αποστροφής γι αυτόν. Επίσης δημιούργησε και έλλειψη ενδιαφέροντος για τα κοινά. Όλα αυτά τα εκμεταλλεύθηκε η πολιτική αριστοκρατία\κόμμα για να προβεί σε όλες εκείνες τις ενέργειες για να ικανοποιήσει το κοινωνικό σύνολο και να παραμείνει στην αρχή. Την οικονομική εξάντληση επιβάρυνε και ο πολυέξοδος τρόπος ζωής των μετά τον Βασίλειο αυτοκρατόρων, ο οποίος χαρακτηριζόταν από άσκοπες και υπερβολικά πολυτελείς δαπάνες, οι οποίες συνέτειναν στο να αδειάσουν ταχύτερα τα δημόσια ταμεία, που με τόση επιμέλεια ο αυτοκράτορας Βασίλειος Βουλγαροκτόνος είχε γεμίσει. 6 Τέλος σχετικά με τις θρησκευτικές έριδες θα πρέπει να τις εντοπίσουμε μεταξύ του Ορθοδόξου κέντρου και της Μονοφυσιτικής Αρμενίας και Συρίας, στο σχίσμα μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής εκκλησίας, αλλά και στις συνέπειες της εμφύλιας θρησκευτικής διαμάχης, της εικονομαχίας, η οποία ταλάνισε την αυτοκρατορία επί ένα και μισό αιώνα περίπου. Η διαμάχη περιφέρειας και κέντρου δεν οφείλετο και δεν περιορίζετο μόνο σε θρησκευτικά αίτια, αλλά και στην αγανάκτηση των κατοίκων τους εναντίον του κέντρου και των αρχών του, λόγω της αδυναμίας του κέντρου να προστατεύσει τις επαρχίες της περιφέρειας από τις βαρβαρικές επιδρομές, αγανάκτηση που σταδιακά εξελίχθηκε βαθμιαία στην ψυχική και ηθική αποξένωσή τους, κάτι που συνέβαλε σημαντικά, ίσως και

3 να προκάλεσε τη γρήγορη κατάρρευση της Βυζαντινής κυριαρχίας, στα χρόνια που ακλούθησαν.7 Τα προαναφερθέντα είχαν ως συνέπεια την πλήρη παραλυσία της κρατικής μηχανής, τη δραστικότατη μείωση των αμυντικών δαπανών, που οδήγησε σε πλήρη διάλυση του εθνικού στρατού και στόλου. Από την άλλη πλευρά η όλη κατάσταση έντεχνα καλλιεργούμενη από την πολιτική αριστοκρατία, εκδηλωνόταν με γενικευμένη κοινωνική αποστροφή προς τον πόλεμο και την παντελή έλλειψη ενδιαφέροντος των μαζών για τα κοινά, που έφθανε στα όρια της πλήρους αδιαφορίας. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής, που συνέβαλε όμως στην όλη αυτή κακή κατάσταση της αυτοκρατορίας υπήρξε η παρατηρούμενη σε κάθε περίοδο παρακμής χαρακτηριστική έλλειψη προσωπικοτήτων. Αναφερόμεθα στη λειψανδρία χαρισματικών ηγετών ικανών να αναλάβουν τα ηνία και να βγάλουν την αυτοκρατορία από την δυσχερή κατάσταση που βρισκόταν. Η όλη κατάσταση, όπως είναι φυσικό προκάλεσε αντίδραση, η οποία δεν άργησε να εκδηλωθεί. Ως πρώτα δείγματα της αντίδρασης αυτής θεωρούνται οι εξεγέρσεις στρατιωτικών ηγετών της περιφέρειας, οι οποίες άρχισαν εκδηλούμενες από το Οι εξεγέρσεις όμως αυτές δεν πέτυχαν να ανατρέψουν τους αυτοκράτορες της πολιτικής αριστοκρατίας. Η πρώτη σημαντική αντίδραση των υγιών δυνάμεων της Βυζαντινής κοινωνίας, εκδηλώθηκε εναντίον του αυτοκράτορα Μιχαήλ ΣΤ!, του Γέροντα( ), με στάση εναντίον του, με αποτέλεσμα την ανατροπή του και την ανάρρηση στο θρόνο του Ισαάκιου Κομνηνού, ικανότατου στρατηγού, γόνου της μεγάλης οικογένειας των Κομνηνών. Η αποτυχία όμως του Ισαάκιου Κομνηνού να αντιμετωπίσει, τους εξωτερικούς εχθρούς της αυτοκρατορίας, τους εσωτερικούς αντιπάλους του, αλλά και η επισυμβάσα σοβαρή ασθένειά του, οδήγησαν στην παραίτησή του, που μόνο ως ήττα της στρατιωτικής αριστοκρατίας μπορεί να θεωρηθεί. Παρά ταύτα όμως η αντίδραση εξακολουθεί να υποφώσκει και δεν περιορίζεται στους στρατιωτικούς, ώστε να μπορεί κάποιος να ισχυρισθεί ότι αντιδρούν επειδή απώλεσαν την εξουσία και τα προνόμιά τους, αλλά επεκτείνεται και σε άλλους παράγοντες της δημόσιας ζωής και κυρίως στην κοινωνία. Κοινή ήταν πλέον η πεποίθηση ότι έπρεπε να εξευρεθεί ταχέως άνδρας ικανός, με σθένος και δραστήριος, μακράν από τις μικροπολιτικές ίντριγκες της πρωτευούσης, ικανός να ηγηθεί των αυτοκρατορικών δυνάμεων για να βγάλει τελικά την αυτοκρατορία από την κρίση. 8 Η σπουδαιότερη όμως αιτία, που επιτάχυνε και κατέστησε επιτακτική την αλλαγή αυτή οφειλόταν σε μια νέα μείζονα εν δυνάμει απειλή που έκανε την εμφάνισή της στην ανατολή. Και που άκουε στο όνομα Σελτζούκοι Τούρκοι.9 Οι Σελτζούκοι, πήραν το όνομά τους από τον αρχηγέτη τους Selchuk, ο οποίος ήκμασε περί τα μέσα του δεκάτου αιώνα, ανήκαν δε στην ευρύτερη εθνολογική οικογένεια των Ογουζίων ή Ούζων(Oghuz, Ghuz) Τούρκων, οι οποίοι ονομάζονται και Τουρκομάνοι.10 Οι Σελτζούκοι Τούρκοι ήταν εγκατεστημένοι μέχρι τις αρχές του 11ου αιώνα βορείως του κάτω ρου του Ιαξάρτη ποταμού(συρ Ντάρια), ανατολικά της Κασπίας Θαλάσσης. Επρόκειτο για νομαδικό λαό που ζούσε στην περιοχή αυτή, του οποίου οι κύριες πολεμικές αρετές ήταν η τόλμη, το θάρρος και η ικανότητά τους ως ιππείς. Η πρώτη εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκων ανατολικά του `Ωξου ποταμού(αμού Ντάρια) χρονολογείται στις αρχές του 11ου αιώνα και προήλθε από πρόσκληση του Γαζνεβίδη Σουλτάνου του Χορασάν( η αρχαία Παρθία) και Ανατολικού Ιράν Μαχμούτ(Mahmud) στον Selchuk11 να αποστείλει ενισχύσεις 3000 ιππέων για να αντιμετωπίσει την απειλή των Σαρακηνών του Αραβικού Χαλιφάτου της Βαγδάτης και των Ινδών της Πενταποταμίας(σημερινό Πακιστάν). Ο Selchuk απεδέχθη την αίτηση του Μαχμούτ, και σε λίγο οι 3000 ιππείς με επικεφαλής τον Τογρούλ Μπέη(Toghrul Beg)12, εγγονό του Σελτζούκ, εισήλθαν στο Χορασάν αρχίζοντας έτσι μία νέα σελίδα της παγκόσμιας ιστορίας. Οι ιππείς αυτοί σε λίγα χρόνια και συγκεκριμένα το 1030 μ. Χ. σε μία σπουδαία μάχη που διεξήχθη στις πεδιάδες του Ισπαχάν, κατανίκησαν τον ίδιο τον Μαχμούτ. Οι συνέπειες της μάχης οδήγησαν εντός μικρού χρονικού διαστήματος στην κατάλυση της κυριαρχίας των Γαζναβιδικού κράτους, την επικράτηση των Σελτζούκων Τούρκων και τη μαζική είσοδο πολυαρίθμων άλλων από τις στέπες που ζούσαν μέχρι τότε. Με τη διάλυση της Γαζναβιδικής αυτοκρατορίας του Χορασάν και του Ανατολικού Ιράν και την επικράτηση των Σελτζούκων Τούρκων ένα γεγονός ιστορικής σημασίας είχε συντελεσθεί.13 Η περιοχή αυτή είχε κατακτηθεί από μία νομαδική φυλή, σφριγηλή, πολυάριθμη, πολεμικά έμπειρη και δραστήρια, η οποία δεν μπορούσε να αρκεσθεί στην μόνιμη εγκατάσταση, έστω και σε μία πλούσια

4 και πολιτισμένη χώρα, όπως η Περσία. Τα μέλη της φυλής αυτής μαθημένα ανά τους αιώνες σε συνεχείς μετακινήσεις ως νομάδες, διεξάγοντες συνεχείς πολέμους για επιβίωση ή ληστεία, ήταν φυσικό να ασφυκτιούν και να ονειρεύονται νέες επιδρομές, νέες νίκες, νέα λάφυρα. Από την άλλη πλευρά, ήταν νεοφώτιστοι και φανατικοί σε μια θρησκεία, το ισλάμ, η οποία επιδοκιμάζει τη βία ως μέσο επικράτησης και διαδόσεώς της (ιερός πόλεμος Djihad). Έτσι δεν ήταν δύσκολο να αποφασίσουν ότι είχαν την ευκαιρία να συνεχίσουν τις κατακτήσεις του Ισλάμ.14 `Ολα αυτά αναφέρθηκαν για να γίνει σαφές ότι στα ερείπια του σχεδόν διαλυμένου και διεσπασμένου Περσοαραβικού Ισλαμικού κράτους, που όπως ήταν δεν αποτελούσε σημαντική απειλή για την ΒΑ, μια νέα στιβαρή δύναμη αναλάμβανε τα ηνία. Αυτό σήμαινε ότι το σε κακή κατάσταση Ισλάμ, που επί δύο αιώνες εσπαράσσετο από έριδες και εμφυλίους πολέμους και βρισκόταν στα πρόθυρα της καταρρεύσεως, έβρισκε μια νέα δυναμική, η οποία όχι μόνο το έβγαζε από τη δυσχερή θέση που βρισκόταν, αλλά του ξανάδινε την εσωτερική συνοχή και επεκτατική δύναμη των πρώτων χρόνων εμφανίσεώς του.15 Και ενώ οι προαναφερθείσες μεγάλες εξελίξεις και ανατροπές συνετελούντο στην Ανατολή ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Θ! ο επιλεγόμενος Μονομάχος( ) διακήρυττε ότι: «ηρεμεί μεν νυν το αντίπαλον, ειρηνεύει δε το υπήκοον, πολλή δε γαλήνη τα Ρωμαίων κατέχει και το ανθέλκον ουδέν εστι τας ημέρας φροντίδας».16, 17 Η γαλήνη όμως ήταν απατηλή και η ηρεμία προσωρινή και απειλείτο σοβαρότατα. Οι πρώτες συντεταγμένες επιδρομές αρχίζουν από το τέλος της δεκαετίας του Πρώτα κατελήφθη το Αζερμπαϊτζάν, γεγονός που έφερε τους Σελτζούκους σε επαφή με τις επαρχίες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Αρμενία και Ιβηρία (σημερινή Γεωργία). Ακολουθούν συνεχείς επιδρομές των Σελτζούκων κατά της Αρμενίας, και της Ιβηρίας, αρχικά, για να ακολουθήσουν άλλες σε πλουσιότερες βυζαντινές επαρχίες Όλα αυτά επέβαλαν την άμεση αποστολή και τη διαρκή παρουσία ισχυρών δυνάμεων στην περιοχή. Αυτό όμως σήμαινε μεγάλες αμυντικές δαπάνες κάτι που ερχόταν σε αντίθεση με την πολιτική συνεχούς μειώσεώς τους από την κεντρική εξουσία, που το σύνολο σχεδόν των Αυτοκρατόρων εφάρμοζε. Κατ αυτό τον τρόπο οδηγούμεθα σε συνεχή μείωση της αμυντικής ικανότητας και δυνατότητας των στρατευμάτων της περιοχής, αλλά και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας γενικότερα. Η όλη κατάσταση όπως επισημαίνει ο καθηγητής Ζακυνθηνός ήταν συγκεχυμένη, η δε σύγχυση συνεχώς επετείνετο, λόγω και της επεκτάσεως του μετώπου, από τις επιδρομές των Σελτζούκων. Οι Σελτζούκοι εκμεταλλευόμενοι τη χαλάρωση αυτή της αμυντικής ικανότητας της Αυτοκρατορίας, που από το 1060 επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο, πύκνωσαν τις επιδρομές. Επειδή δε δεν συναντούσαν ουσιαστική αντίδραση, οι επιδρομές άρχισαν να γίνονται περισσότερο τολμηρές και καταστροφικές, μέχρι που κατέληξαν να λάβουν τη μορφή χιονοστιβάδας.19 Το 1063 πεθαίνει ο Τογρούλ μπέης. Τον διεδέχθη σε ηλικία 33 χρόνων ο ανεψιός του Αλπ Αρσλάν, φράση που σημαίνει «Ρωμαλέο Λιοντάρι» 20, γιος του αδελφού του Τογρούλ Τσαγγρή Μπέη. Ο Αλπ Αρσλάν περιγράφεται από το σύνολο των ιστορικών ως μία από τις πλέον ιπποτικές φυσιογνωμίες του Μουσουλμανικού κόσμου. Διεκρίνετο για την εντιμότητα, την ευθύτητα, τη γενναιότητα και τη δικαιοσύνη. `Ηταν ικανός ηγήτορας, ιδιοφυής στρατηγός, συνετός, αλλά και τολμηρός όπου και όταν χρειαζόταν. Κυρίως όμως ήταν μία εντόνως ηθική και βαθιά θρησκευόμενη προσωπικότητα21. Την άνοιξη του 1064 ο Αλπ Αρσλάν πραγματοποιεί νέες εισβολές στα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και κατέλαβε την πόλη Ανί, την παλαιά πρωτεύουσα της Μεγάλης Αρμενίας, η οποία βρίσκεται πλησίον της Ιβηρίας και του Αζερμπαϊτζάν, με συνέπεια κύματα από χιλιάδες πρόσφυγες να κατακλύσει τις γειτονικές επαρχίες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μεταδίδοντας τον πανικό και τον τρόμο για τους Σελτζούκους και τα δεινά που υπέστησαν. Τα κύματα αυτά των προσφύγουν πέρα από τα πολλά οικονομικά προβλήματα, που δημιούργησε η παρουσία και η ανάγκη ενδιαιτήσεώς τους καταρράκωσαν το ήδη χαμηλό ηθικό των κατοίκων των περιοχών αυτών, κάτι που φάνηκε στις αμέσως επόμενες εισβολές των Σελτζούκων στις περισσότερες των περιοχών αυτών. Ακολουθούν εισβολές επιδρομές στο εσωτερικό της Αρμενίας, και στα γειτονικά Βυζαντινά θέματα της Χαλδίας, Αρμενειακού, Κολωνείας και Μεσοποταμίας. Η κυρία δράση εκδηλωνόταν κατά μήκος των οχθών του Ευφράτη. Ιδιαιτέρως επλήγησαν οι περί την Κολωνεία και τη Μελιτηνή περιοχές. 22 Κάτι που συνέβαινε για πρώτη φορά από την εμφάνιση των Σελτζούκων. Ο Αλπ Αρσλάν συνέχισε και το 1067

5 την υλοποίηση του γενικότερου στρατηγικού του σκοπού, δηλαδή την προώθησή του στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας και κατά το έτος αυτό. `Ετσι επανελήφθησαν οι εισβολές και οι επιδρομές, με αποτέλεσμα να καταληφθεί η Καισάρεια για να ακολουθήσει εισβολή στην Κιλικία και η λεηλασία της πλούσια αυτής περιοχής. Η κεντρική διοίκηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας δεν μπορούσε πλέον να στρουθοκαμηλίζει προσποιούμενη ότι τίποτα δεν συνέβαινε. Αναγκάσθηκε εκ των πραγμάτων να συγκροτήσει ισχυρή δύναμη και να την αποστείλει στην περιοχή. Του σώματος αυτού ηγείτο ο Τουρκικής καταγωγής ευγενής, που έχει μείνει γνωστός με το εξελληνισμένοι όνομά του Αμερτικής(πιθανό τούρκικο Αμέρ Ταχάς), ο οποίος λόγω δυναστικών αντιζηλιών είχε καταφύγει στη Βυζαντινή αυλή από την εποχή του Κωνσταντίνου Θ! Μονομάχου. Επειδή όμως η κεντρική κυβέρνηση δεν ήταν συνεπής ως προς τις οικονομικές υποχρεώσεις στο προσωπικό του σώματος, ο μεν αρχηγός του αυτομόλησε προς τους συμπατριώτες του, το δε σώμα αυτοδιαλύθηκε. Στις 21 Μαίου 1067 πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ι Δούκας και στο θρόνο τον διαδέχθηκε η σύζυγός του Ευδοκία η επιλεγόμενη Μακρεμβολίτισσα. 23 Η Ευδοκία ανέλαβε το θρόνο στο όνομα των ανηλίκων γιων της Μιχαήλ, Ανδρόνικου και Κωνσταντίνου, συγχρόνως όμως τελούσε και η ίδια υπό την επιτήρηση του Καίσαρα Ιωάννη Δούκα, αδελφού του συζύγου της, καθώς και του πολιτικού κόμματος, που κατηύθυνε, μέχρι τότε, τις τύχες της αυτοκρατορίας, του οποίου ηγείτο ο γνωστός ιστορικοφιλόσοφος Μιχαήλ Ψελλός. ΡΩΜΑΝΟΣ Δ! ΔΙΟΓΕΝΗΣ Η μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου Δούκα επτάμηνος διακυβέρνηση της Αυτοκρατορίας από την Ευδοκία και τον κουνιάδο της Ιωάννη Δούκα, υπήρξε καταστροφική για την Αυτοκρατορία. Η όλη κατάσταση της Αυτοκρατορίας περιγράφεται πολύ χαρακτηριστικά και παραστατικά από τον Ατταλειάτη με μία φράση του: «ανάγκης πολλής και συγχύσεως εκ των αλλοφύλων εθνών απηνεστάσης επιδρομής της Ρωμαίων συμπιεζούσης». Ενώ ο Σκυλίτζης περιγράφει εναργώς την αντίδραση της κοινωνίας προ της καταστάσεως αυτής «εξ ανάγκης βασιλέως εδεήθη τα πράγματα δυναμένου αυτά ποσώς καταστήσαί τε και ομλίσαι εν ούτως εναντίοις αυτοίς». Από τις διαπιστώσεις αυτές διαφαίνεται ότι η κοινωνία αντιδρά, προ της καταστάσεως αυτής. Όπως προελέχθη η αντίδραση πράγματι υφίσταται και μεταβάλλεται σταδιακά σε χιονοστιβάδα και εκδηλώνεται με μία φράση απαίτηση: Να βρεθεί ένας άνδρας ικανός, δυναμικός, δραστήριος με ηγετικές και οργανωτικές ικανότητες, ο οποίος να ανακηρυχθεί αυτοκράτορας και να ηγηθεί αυτοπροσώπως του στρατού προς απόκρουση των θρασύτατων επιδρομέων. 24 Για το ρόλο αυτό επελέγη ο Ρωμανός Διογένης, γόνος μεγάλης και σπουδαίας οικογένεια της Καππαδοκίας, στην οποία γεννήθηκε περί το 1025, γιος του διαπρεπούς στρατηγού Κωνσταντίνου Διογένους. Από νεαρής ηλικίας διακρίθηκε για την ανδρεία και γενναιότητά του. Κατά τη διάρκεια του πολέμου κατά των Πατσινάγκων (Πετσενέγκων) το 1053, διεκρίθει όλως ιδιαιτέρως. Το 1064 επί αυτοκράτορος Κωνσταντίνου Ι Δούκα, διατελών στρατηγός(δούκας) της Σαρδικής (Σόφιας, Βουλγαρίας) είχε διαπρέψει εκ νέου κατά τον αγώνα κατά των στασιασάντων Πετσενέγκων, τιμηθείς γι αυτό με το αξίωμα του Βεστάρχη.25 Για τον τρόπο και τη διαδικασία αναρρήσεως στο θρόνο του Ρωμανού Διογένη οι γνώμες των ιστορικών διίστανται. `Οποια και να υπήρξαν τα κίνητρα και οι λόγοι των πρωταγωνιστών που επέβαλαν την επιλογή και ανάρρηση στο θρόνο του Ρωμανού Διογένη, είναι βέβαιο ότι η ανάρρηση αυτή υπήρξε λίαν μυθιστορηματική. Η όλη όμως εξιστόρηση της διαδικασίας και της ιστορίας της αναρρήσεως νομίζουμε ότι ανήκει στη σφαίρα λογοτεχνικού πονήματος και όχι ιστορικού, γι αυτό δεν θα ασχοληθούμε άλλο με αυτή. Ο Διογένης ανακηρύχθηκε Μάγιστρος και Στρατηλάτης, τίτλοι που του απενεμήθησαν σε πανηγυρική τελετή στην Αγία Σοφία ανήμερα τα Χριστούγεννα του 1067, από την αυτοκράτειρα. 26 Ακολούθως, πάλι με μυθιστορηματικό τρόπο, νύκτα, παντρεύτηκε της Ευδοκία και στέφθηκε αυτοκράτορας την πρωτοχρονιά του Ο Ρωμανός Διογένης περιγράφεται ως άνθρωπος φιλόπατρις, ευθύς, δραστήριος, γενναίος, φιλόδοξος, αλαζόνας, αγέρωχος, αδάμαστος και χρηστός, όσο χρηστός μπορούσε να είναι κάποιος στο Βυζάντιο την εποχή εκείνη. Πολλά από αυτά τα χαρακτηριστικά αποδεικνύονταν από τη μέχρι τότε, αλλά και την όλη στάση και συμπεριφορά του, μετά την ανάρρησή του στο Θρόνο. Ο Ρωμανός Διογένης αμέσως σχεδόν μόλις ανήλθε στο θρόνο άρχισε δραστηρίως και δυναμικά να διαχειρίζεται τα της αυτοκρατορίας, αποδεικνύοντας ότι θα κυβερνούσε την αυτοκρατορία με πυγμή και δεν θα ήταν το ανδρείκελο που η αυτοκράτειρα και οι πολιτικοί και λόγιοι θα επιθυμούσαν. Η ενέργειές του

6 αυτές προκάλεσαν την εχθρότητα των κορυφαίων εκπροσώπων του πολιτικού κατεστημένου Ιωάννη Δούκα και Μιχαήλ Ψελλού.27 Ο Ρωμανός όμως φαίνεται ότι δίστασε να έλθει σε πλήρη ρήξη με τους πολιτικούς, διότι διατήρησε στη θέση του Καίσαρα τον Ιωάννη Δούκα και του αυτοκρατορικού συμβούλου τον Μ. Ψελλό. Η ενέργειά του αυτή επικρίνεται ιδιαίτερα από πολλούς ιστορικούς, με την αιτιολογία ότι έπρεπε να αναλάβει την απόλυτη εξουσία και όχι να αφήσει μέρος της σε πολιτικούς του αντιπάλους, οι οποίοι στην πρώτη ευκαιρία που θα παρουσιαζόταν θα τον ανέτρεπαν, κάτι που δυστυχώς συνέβη, μετά την ήττα του στο Μάντζικερτ.28 Πρώτη φροντίδα του Ρωμανού ήταν, όπως ήταν φυσικό, η αναδιοργάνωση του στρατού και η βελτίωση του όλου αμυντικού συστήματος των επαρχιών. Αυτό για να αντιμετωπίσει άμεσα την απειλή των Σελτζούκων Τούρκων, η οποία κάθε ημέρα που περνούσε γινόταν σοβαρότερη και πιο επικίνδυνη. Το μεγάλο δίλημμα που τον απασχόλησε και ήταν υπαρκτό, ήταν εάν θα έπρεπε να ολοκληρωθεί η αναδιοργάνωση και η εν γένει προετοιμασία του στρατού και στη συνέχεια να επιχειρήσει εκστρατεία. Οι γνώμες διίστανται. Ο Ψελλός και αρκετοί από τους στρατηγούς, με τους οποίους συνεσκέφθη, του εισηγήθηκαν να μην επιχειρήσει εκστρατεία πριν ολοκληρωθούν οι προετοιμασίες πλήρως.29 Τελικά ο Ρωμανός εκτίμησε, ότι η απειλή των Σελτζούκων Τούρκων έχρηζε άμεσης αντιμετωπίσεως, διότι κάθε μέρα που διέρεε στοίχιζε στην αυτοκρατορία επιδρομές που σήμαιναν, απώλειες, οικονομική αιμορραγία, πτώση του ηθικού και πολλές άλλες συνέπειες, που θα διογκούντο συνεχώς.30 Πέραν αυτού όμως οι πληροφορίες που έφθαναν στην Κωνσταντινούπολη έφεραν τον Αλπ Αρσλάν να συγκεντρώνει από του Φθινοπώρου ακόμη του 1067 ισχυρές δυνάμεις στη Βόρεια Αρμενία και κατά μήκος των συνόρων με την αυτοκρατορία 31 Μετά την απόφαση αυτή ο Ρωμανός αφοσιώθηκε με ζήλο στην αποστολή αυτή της αναδιοργάνωσης και προετοιμασίας του στρατού. Προηγήθηκε επιθεώρηση των συγκεντρωθέντων στη Βιθυνία και Φρυγία στρατευμάτων από τον αυτοκράτορα. Η κατάσταση που διεπίστωσε ήταν τραγική, το δε θέαμα που αντίκρυσε ο ίδιος και οι συνοδοί του ζοφερό και αποκαρδιωτικό. Είναι πράγματι λυπηρό πως σε λιγότερο από μισό αιώνα αυτός ο ισχυρός στρατός, που ανέκαθεν αποτελούσε τη σπονδυλική στήλη και την αιχμή του δόρατος της κραταιάς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κατήντησε από την εγκληματική αδιαφορία μιας κλίκας ανθρώπων. Πολλοί θα περίμεναν ότι ο Ρωμανός ευρισκόμενος προ αυτής της τραγικής καταστάσεως θα απογοητευόταν και θα εγκατέλειπε την προσπάθεια ή τουλάχιστον θα ανέβαλε την εκστρατεία. Αντίθετα ο Ρωμανός, επιβεβαιώνοντας τον χαρακτήρα του, επιδόθηκε με ακόμη μεγαλύτερο ζήλο και αποφασιστικότητα στην αναδιοργάνωση του στρατού. Πρώτη φροντίδα ήταν να προσκαλέσει νεοσυλλέκτους, τους οποίους αφού γύμνασε ταχύρρυθμα τους ανέμειξε με παλιούς, ενώ συγχρόνως ενίσχυσε ακόμη περισσότερο το στράτευμα με την πρόσληψη ικανών μισθοφόρων. Συγχρόνως τοποθέτησε ικανούς αξιωματικούς στις μονάδες και διαμοίρασε δώρα και προνόμια για να ανυψώσει το ηθικό του στρατεύματος. Παράλληλα έλαβε μέτρα για τον εξοπλισμό του στρατού, την εξόφληση των καθυστερουμένων μισθών του προσωπικού, την επάνοδο της πειθαρχίας και άλλα. Με αυτό τον τρόπο κατόρθωσε σε διάστημα μικρότερο των τριών μηνών να συγκροτήσει από μηδενική βάση ένα σχετικά αξιόμαχο στρατό από στρατιώτες.32 Αμέσως μετά (εντός του 1068 μ.χ.) και πριν ακόμη ολοκληρωθούν τα μέτρα αυτά, αλλά και πριν σταθεροποιηθεί πλήρως στην εξουσία, ηγήθηκε εκστρατείας κατά των Σελτζούκων Τούρκων στη Μικρά Ασία. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας αυτής, κινήθηκε προς Φρυγία Σεβάστεια Τεφρική Κιλικία Καππαδοκία, απώθησε τους Σελτζούκους εισβολείς, απαλλάσσοντας έτσι τις περιοχές αυτές από αυτούς, χωρίς όμως να καταστρέψει τον αντίπαλο, ο οποίος αποσύρθηκε στο εσωτερικό της χώρας του. Το 1069, ο Ρωμανός Διογένης, επανέλαβε τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις προς τις περιοχές του Δορυλαίου (σημερινό Εσκί Σεχήρ), Καισαρείας, Καππαδοκίας, Ευφράτη, Αρμενίας, Πόντου, επιστρέφοντας με το στρατό του στην Κιλικία. Κατά τις επιχειρήσεις αυτές, ο Ρ. Διογένης, κατόρθωσε μεν και πάλι να απαλλάξει ευρείες περιοχές της αυτοκρατορίας από τους Σελτζούκους, χωρίς όμως να καταφέρει αποφασιστικό εναντίον τους πλήγμα. Εάν θελήσουμε εν είδη συμπερασμάτων να κωδικοποιήσουμε τα αποτελέσματα των δύο πρώτων εκστρατειών της υπό το Ρωμανό Διογένη Βυζαντινής στρατιάς, νομίζουμε ότι θα ήταν σκόπιμο να αρρυσθούμε τη γνώμη ενός από τους πολιτικούς αντιπάλους του Ρωμανού και συγκεκριμένα του πολύ Μιχαήλ Ψελλού. Να τι λέγει λοιπόν ο Μ. Ψελλός: «Εγεγόνει δε ουδ ο δεύτερος αυτώ πόλεμος έχων

7 τι του πρότερον πλέον, αλλ εν ίση τη στάθμη και πάντη ισόρροπος»33. Με άλλα λόγια ο Ψελλός λέει αυτό που αναφέραμε παραπάνω και οι περισσότεροι των ιστορικών της εποχής, αλλά και επομένων χρόνων αναφέρουν. Δηλαδή μετά από τις δύο συγκρούσεις με του νομάδες της σφριγηλής νέας και ισχυρής αυτοκρατορίας της κεντρικής Ασίας: ούτε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε επιτύχει να επιφέρει συντριπτικό πλήγμα κατά των Σελτζούκων, αλλ ούτε και οι Σελτζούκοι είχαν, παρά τις συνεχείς επιδρομές τους και τις συμφορές που αυτές προκαλούσαν στις επαρχίες της Αυτοκρατορίας, κατορθώσει να διασπάσουν οριστικά την άμυνά της, ώστε να περιέλθει σταδιακά η όλη περιοχή της Ανατολίας υπό τον έλεγχό τους. 34η άποψη αυτή επιβεβαιώνεται και από την αντίδραση του Αλπ Αρσλάν, ο οποίος αναγκάσθηκε να τροποποιήσει τη μέχρι τότε τακτική του. Συγκεκριμένα το 1071 δεν περιορίζεται στη μέχρι τότε εφαρμοζόμενη τακτική των καταδρομικών επιδρομών(μια μορφή ανταρτοπολέμου) κατά των επαρχιών της αυτοκρατορίας και την εν συνεχεία απόσυρσή τους από τις επαρχίες αυτές, αλλά πλέον αποφασίζει να καταλάβει μόνιμες ισχυρές στρατηγικά και τακτικά θέσεις(φρούρια, διαβάσεις, στενωπούς, πόλεις κα). Με την τακτική αυτή επιδιώκει τη σταδιακή αποστέρηση της αυτοκρατορίας από τις σημαντικές αυτές θέσεις, μειώνοντας έτσι την αμυντική ικανότητά της, ενώ συγχρόνως επαυξάνει τη δική του επιθετική ικανότητα με την κατοχή αυτών των θέσεων. Δεν χωρεί όμως αμφιβολία ότι οι επιτυχίες της Βυζαντινής Στρατιάς και του ιδίου του Ρωμανού προσωπικά στο πεδίο της μάχης είχαν εμπνεύσει τρόμο και φόβο στον αντίπαλο. Όπως αναφέρει ο Καραγιαννόπουλος «το όνομά του (σ.σ. Ρωμανού) άρχισε να εμπνέει τρόμο στον εχθρό και δεν ήταν σπάνιες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες οι επιδρομείς, και μόνο στο άκουσμα ότι ο αυτοκράτορας έρχεται, εγκατέλειπαν τα πάντα για να επιστρέψουν στα ορμητήριά τους πέρα από τα σύνορα». 35 Οι δύο όμως εκστρατείες είχαν σημαντικές επιπτώσεις και στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας, κυρίως όσον αφορά στην αποδοχή και το κύρος του νέου αυτοκράτορα στην κοινή γνώμη. Παρά όμως την αποδοχή και το κύρος που απέκτησε ο Ρωμανός από τις δυο αυτές εκστρατείες δεν τόλμησε να απαλλαγεί άμεσα, οριστικά και με δραστικό τρόπο από τους πολιτικούς αντιπάλους του. Μόνο λίγο πριν από την έναρξη της τρίτης εκστρατείας προέβη σε δύο σημαντικές πολιτικές ενέργειες για να καλύψει πολιτικά τα νώτα του. Πρώτο εξόρισε τον κύριο πολιτικό του αντίπαλο τον Καίσαρα Ιωάννη Δούκα στη Βιθυνία της Μ. Ασίας και δεύτερο συμφιλιώθηκε με την Αυτοκράτειρα Ευδοκία. Η εκστρατεία αυτή των Βυζαντινών με επικεφαλής τον αυτοκράτορα άρχισε στις 13 Μαρτίου του Σύμφωνα με αρκετούς ιστορικούς η ημέρα αυτή συνέπιπτε με τη μεγάλη εορτή της Χριστιανοσύνης, την Κυριακή της Ορθοδοξίας Ο Ρωμανός Διογένης επικεφαλής του στρατού του ξεκίνησε για τη Μικρά Ασία, αποφασισμένος αυτή τη φορά να συναντήσει τον κύριο όγκο του αντιπάλου του και να τον συντρίψει, διότι είχε ήδη αντιληφθεί ότι έπρεπε πλέον να καταφέρει αποφασιστικό πλήγμα κατά του αντιπάλου στρατού, σε μάχη εκ παρατάξεως, διότι μόνο έτσι μπορούσε να εξουδετερώσει τον «ανταρτοπολέμο» των Σελτζούκων, γι αυτό και απετέλεσε ΑΝΣΚ της εκστρατείας αυτής. Ως εδαφικός χώρος για την επίτευξη του σκοπού αυτού επελέγη η μακρινή Αρμενία, η οποία αποτελούσε κύρια βάση εξορμήσεως των Σελτζούκων για τις επιδρομές τους κατά της Αυτοκρατορίας. Όταν ο αυτοκράτορας και ο στρατός του έφθασαν στο Θέμα του Χαρσιανού στην περιφέρεια της Καισαρείας, συγκάλεσε πολεμικό συμβούλιο με σκοπό να αποφασισθεί ο περαιτέρω τρόπος ενεργείας. Τελικά επεκράτησε η αρχική απόφαση, λόγω των μεγάλων στρατηγικών πλεονεκτημάτων που η ευτυχής κατάληξή της θα προσέδιδε στην αυτοκρατορία, αλλά και θα δικαιολογούσε την ανάληψη της πολυέξοδης μεγάλης αυτής εκστρατείας. Συγχρόνως θα καθιέρωνε την απόλυτη κυριαρχία του Ρωμανού στο θρόνο. Ενώ η άλλη ήταν αμφιβόλου αποτελέσματος. Μετά την τελική απόφαση η στρατιά, χωρίς είναι αλήθεια να επιταχύνει ιδιαίτερα, κινήθηκε και έφθασε στην Θεοδοσιούποληξ(Ερζερούμ), που την απάλλαξε από τους επιδρομείς. Στη περιοχή αυτή άρχισαν οι προετοιμασίες για την τελική φάση της επιχειρήσεως, κυρίως από πλευράς Διοικητικής Μερίμνης και τελικής στρατηγικής συγκεντρώσεως..38 Η κίνηση προς Αρμενία και δη προς Χλίατ και Μάντζικερτ συνεχίζεται στις αρχές Ιουνίου Για να συμπληρώσει τις προμήθειές του από επιτόπιους πόρους, και να τους στερήσει παράλληλα από τον αντίπαλο, ο Ρωμανός προαπέστειλε δύο τμήματα δύναμης και μισθοφόρων, ως εμπροσθοφυλακή και για να λεηλατήσουν τις περί το Μάντζικερτ και Χλίατ περιοχές.39 Η κίνηση αυτή επιτυχής μεν από απόψεως ασφαλείας της

8 προελάσεως και Διοικητικής Μερίμνης, είχε όμως ως συνέπεια να απολέσει η Βυζαντινή στρατιά το στοιχείο του αιφνιδιασμού, διότι από το τέλος Ιουνίου η φρουρά του Χλίατ ενημερώνει τον Αλπ Αρσλάν περί της εμφανίσεως Βυζαντινών στρατευμάτων στην περιοχή. Σε κάθε όμως περίπτωση ο αιφνιδιασμός του Σελτζούκου Σουλτάνου, ο οποίος διεξήγαγε επιχειρήσεις στη Συρία εναντίον του Αραβικού Χαλιφάτου, υπήρξε πλήρης. Φαίνεται ότι είχε πέσει έξω στις εκτιμήσεις του για τα σχέδια και τις δυνατότητες του Βυζαντινού στρατού. Ο Αλπ Αρσλάν διέκοψε αμέσως τις επιχειρήσεις που διεξήγαγε στη Συρία και έσπευσε κατά των Βυζαντινών στην Αρμενία. Γεγονός που επιβεβαιώνει την ορθότητα των εκτιμήσεων του Ρωμανού για τη στρατηγική σημασία, που είχε για τον Αλπ Αρσλάν η Αρμενία. Κατά την κίνηση αυτή ο Σελτζούκος Σουλτάνος επέτυχε άθλο, διότι κατόρθωσε να διανύσει την απόσταση Ιεράπολη Μάντζικερτ μήκους 1800 περίπου χιλιομέτρων σε ένα μήνα διανύοντας κατά μέσον όρο εξήντα χιλιόμετρα ημερησίως. Ο άθλος αυτός ήταν κάτι που και ο Ρωμανός θεωρούσε αδύνατο να επιτευχθεί. `Ετσι ενώ είχε ενημερωθεί από τον Βυζαντινό βεστάρχη της Συρίας Λέοντα Διαβατηνό για την κίνηση του Αλπ Αρσλάν, δεν ανέμενε την άφιξή του ενωρίτερα του τέλους Αυγούστου στην περιοχή. 40 Οι μετέπειτα κινήσεις, δυστυχώς γι αυτόν, επιβεβαιώνουν την λανθασμένη αυτή εκτίμηση.41 Συγκεκριμένα, μόλις ο Ρωμανός έφθασε στο Μάντζικερτ, μεταξύ Αυγούστου, προέβη σε μοιραία όπως απεδείχθη εκ των υστέρων ενέργεια. Απέσπασε δηλαδή από τη στρατιά ένα ακόμη σημαντικό τμήμα συνολικής δυνάμεως ανδρών, εμπείρων ιππέων κυρίως, υπό τον ικανό `Ιβηρα στρατηγό Ιωσήφ Ταρχανειώτη ή Τραχανειώτη,42 προς ενίσχυση της σημαντικής δυνάμεως μισθοφόρων που είχε ήδη προαποσταλεί ως εμπροσθοφυλακή για λεηλασία για να πολιορκήσουν από κοινού το Χλίατ αυτή τη φορά. Η ενέργεια αυτή αποτελεί σύμφωνα με την άποψη του συνόλου των ιστορικών και αναλυτών, της εποχής και των μετέπειτα, σημαντικό στρατηγικό και τακτικό σφάλμα. Αυτό διότι ενώ ο Ρωμανός ανέμενε την αποφασιστική μάχη, την οποίαν εναγωνίως επιζητούσε, και συγχρόνως γνώριζε ότι ο αντίπαλός του εκινείτο προς συνάντησή σου, αποφασίζει να εξασθενήσει τις δυνάμεις από τις οποίες προσδοκούσε το αποφασιστικό αποτέλεσμα για να ενισχύσει τη δευτερεύουσα, θα λέγαμε με τη σύγχρονη στρατιωτική ορολογία, προσπάθεια. Παράλληλα από ότι καθίσταται σαφές ο Ρωμανός δεν είχε λάβει όλα τα αναγκαία και κατάλληλα μέτρα ασφαλείας της στρατιάς, με αποστολή αναγνωριστικών τμημάτων ή τουλάχιστον προκαλυπτικών τμημάτων προς τις πιθανές κατευθύνσεις που αναμενόταν ο αντίπαλος. Στο μεταξύ η φρουρά του Μάντζικερτ παραδόθηκε στο Ρωμανό, μετά από σύντομη πολιορκία και αγώνα.. Εκεί, ο αυτοκράτορας έλαβε μια πληροφορία ότι ο Αλπ Αρσλαν υποχώρησε σε βάθος προς Βαβυλώνα. Ο αυτοκράτορας θεώρησε την πληροφορία αυτή ακριβή και χωρίς να την επιβεβαιώσει, αποφάσισε να συνεχίσει την προέλασή του, ως η επαφή να ήταν μεμακρυσμένη, δηλαδή χωρίς αυξημένα μέτρα ασφαλείας και εκπομπή τμημάτων αναγνωρίσεως. Στην πραγματικότητα όπως προελέχθη συνέβαινε το ακριβώς αντίθετο. Ο Αλπ Αρσλάν, ήταν κυριολεκτικά δίπλα από τον Βυζαντινό στρατό, αιφνιδιάζοντας πλήρως τον Ρωμανό Διογένη. Ο Ρωμανός Διογένης αιφνιδιάσθηκε μεν, με αυτή την εξέλιξη, αλλά αντέδρασε ταχέως. `Εστειλε αγγελιαφόρους για να ειδοποιήσουν τους στρατηγούς Ουρσέλιο και Τραχανιώτη να σπεύσουν προς συνάντησή του. Για άγνωστους όμως λόγους οι δυο στρατηγοί αρνήθηκαν ή καθυστέρησαν την επιστροφή τους με συνέπεια ο Αυτοκράτορας να στερηθεί της παρουσίας σημαντικού μέρους του στρατού του. Ο Ρωμανός μόλις διαπίστωσε την αδικαιολόγητη καθυστέρηση της αφίξεώς τους, αποφάσισε να επιτεθεί με τις διατιθέμενες δυνάμεις του, οι οποίες σημειωτέον είχαν ελαττωθεί, λόγω αυτομολίας αριθμού Ούζων ιππέων.

9 ΔΥΝΑΜΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΔΙΑΤΑΞΗ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ Βυζαντινοί Ο στρατός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, απετελείτο από Έλληνες εκ Μ. Ασίας, Μακεδονίας και Αρμενίας και μισθοφόρους, όπως Ρώσους, Χαζάρους, Τούρκους (Ούζους και Πατζινάκους), Σλάβους και Φράγγους. Η συνολική δύναμη των Βυζαντινών ανήρχετο σε άνδρες. Όπως προαναφέρθηκε στη μάχη δεν συμμετείχε το σύνολο της δυνάμεως, διότι τα τμήματα των στρατηγών Ουρσελίου και Τραχανιώτη δεν κινήθηκαν προς ενίσχυση του Διογένη για αγνώστους λόγους. Η διάταξη του αυτοκρατορικού στρατού, ήταν η εξής : Στο Κέντρο είχαν παραταχθεί τα καλύτερα τμήματα Ιππικού και Πεζικού από την Καππαδοκία και Αρμενία. Στα δύο άκρα είχαν παραταχθεί τμήματα ιππικού συνιστάμενα από Ούζους και Πατζινάκες μισθοφόρους καλυπτόμενα από τμήματα Πεζικού. Ως εφεδρεία είχαν ταχθεί τμήματα Πεζικού και Ιππικού με διοικητή τον Ανδρόνικο Δούκα, γιο του μεγαλύτερου πολιτικού και όχι μόνο, αντιπάλου του Ρωμανού Διογένη, Ιωάννη Δούκα, ο οποίος συμπεριλαμβανόταν και στους διεκδικητές του θρόνου. Λοιπά, ως σχεδιάγραμμα 32. Ως συμπέρασμα θα μπορούσε να αναφερθεί, ότι το στράτευμα του Ρωμανού Διογένη χαρακτήριζαν η έλλειψη συνοχής και ομοιογενείας. Σελτζούκοι Τούρκοι Δεν υπάρχουν στοιχεία για την ακριβή δύναμη του στρατού των Σελτζούκων Τούρκων. Πάντως θα πρέπει η δύναμή τους να ήταν περίπου όση και η παρατακτή δύναμη των Βυζαντινών( άνδρες). Ο Αρπ Αρσλαν είχε παρατάξει ισχυρές δυνάμεις ιππικού στα άκρα και ως εφεδρεία και δυνάμεις πεζικού στο Κέντρο. Λοιπά ως σχεδιάγραμμα. Για τα σχέδια των αντιπάλων δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία. Σύμφωνα όμως με την εφαρμοζόμενη τακτική των δύο αντιπάλων και στοιχεία της διεξαγωγής της μάχης, είναι δυνατή η διακρίβωση της σχεδιάσεως των αντιπάλων. Έτσι, ο μεν Ρωμανός επεδίωκε τη νίκη με ορμητική επίθεση και αποφασιστικότητα εφ' ολοκλήρου του μετώπου με προσπάθεια υπερκεράσεως από τα άκρα με το ιππικό, ενώ το κέντρο θα απασχολούσε τον αντίπαλο και θα αμυνόταν σε περίπτωση επιθέσεώς του. Από την πλευρά του ο Αλπ Αρσλαν προέβλεπε αρχικά υποχώρηση σε αρκετό βάθος επί του πεδίου της μάχης, στη συνέχεια άμυνα και εφ' όσον επαρουσιάζετο κατάλληλη ευκαιρία, επιθετική επιστροφή με το ιππικό των άκρων και της εφεδρείας, με σκοπό την κύκλωση του αντιπάλου. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Το Μάντζικερτ (σήμερα ονομάζεται Μαλασκέρτ), ήταν αρχαία πόλη κειμένη βορείως της λίμνης ΒΑΝ και βρίσκεται στο τμήμα της Αρμενίας που τελεί υπό τουρκική κυριαρχία. Ήταν οχυρά πόλη και βρισκόταν επί οροπεδίου ύψους 1500 μέτρων περίπου. Επομένως η περιοχή που διεξήχθη η μάχη ήταν ευρύς πεδινός χώρος. Τέλος, η λίμνη ΒΑΝ είναι η λίμνη Θωσπίτης ή Αρσίσσα κατά την αρχαιότητα, Αρσκηνή κατά τη ρωμαϊκή εποχή ή Τζοβ Βανού κατά τους Αρμενίους. Πρόκειται για αλμυρή λίμνη που βρίσκεται επί του οροπεδίου και έχει βάθος 100 μέτρα περίπου. ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ Η μάχη αρχίζει την 26 Αυγούστου 1071 με το Ρωμανό Διογένη να επιτίθεται με ορμή και αποφασιστικότητα. Οι Σελτζούκοι υιοθετώντας την τακτική τους, υποχωρούν συμπτυσσόμενοι, βάσει σχεδίου. Από την πλευρά του ο Ρωμανός επιζητούσε την στενή εμπλοκή του ιππικού των Σελτζούκων και την καταστροφή του από τους ισχυρότερα και βαρύτερα εξοπλισμένους ιππείς και πεζούς του. Επί ένα πεντάωρο φαίνεται ότι η μάχη ήταν αμφίρροπος. Και οι δύο αντίπαλοι κατόρθωναν να επιτυγχάνουν τους στόχους τους. Γύρω στις 7 μμ όμως παρουσιάσθηκαν ενδείξεις χαλαρώσεως της αντιδράσεως των Σελτζουκικών δυνάμεων, αφού παρουσιάσθηκε αθρόα διαρροή στις τάξεις τους, σύμφωνα με τους Ατταλειάτη και τον χρονικογράφο Ματθαίο της Εδέσσης. Το μείζον όμως των Σελτζούκων μαχητών φαίνεται ότι είχε ήδη διαρρεύσει πίσω από το όρος Σουφάν. Ενώ τα πρώτα

10 σημεία κάμψεως της αμυντικής ισχύος των Σελτζούκων είναι ορατά και η μάχη βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή, με τη νίκη να αρχίζει να κλίνει προς την πλευρά του Ρωμανού Διογένη και των Βυζαντινών, συμβαίνουν γεγονότα μη αναμενόμενα, τα οποία ανέτρεψαν τη ροή της μάχης. Την ώρα αυτή ο Ρωμανός διατάσσει τη διακοπή της επιθέσεως και την αναστροφή της στρατιάς προς το στρατόπεδο. Για τους λόγους που οδήγησαν το Ρωμανό στην απόφαση αυτή, οι γνώμες των ιστορικών και αναλυτών διίστανται. Άλλοι θεωρούν την ενέργεια αυτή άστοχο και αδικαιολόγητη, ενώ άλλοι, οι περισσότεροι, την θεωρούν, απόρροια της απομακρύνσεως της επιτιθεμένης στρατιάς από τη βάση της, γεγονός που ενείχε τον κίνδυνο αποκοπής της από ενδεχόμενη αντεπίθεση των δυνάμεων του Αλπ Αρσλάν.43 Ανεξάρτητα όμως από τους λόγους που ώθησαν τον αυτοκράτορα να λάβει την απόφαση αυτή, οι εξ αυτής συνέπειες υπήρξαν σημαντικές για την έκβαση της μάχης αλλά και δραματικές και καταστροφικές για τη Αυτοκρατορία και τον ίδιο το Ρωμανό. Συγκεκριμένα ενώ η εμπροσθοφυλακή εξετέλεσε την ενέργεια αναστροφής κατά τρόπο άψογο και επιτυχή, δεν συνέβη το ίδιο και με την οπισθοφυλακή. Εκεί, επειδή δεν υπήρχε άμεση και οπτική επαφή με το πεδίο της μάχης, εξέλαβαν την μετακίνηση της βασιλικής σημαίας\λαβάρου και την οπισθοχώρηση και αναστροφή της στρατιάς, ως αποτέλεσμα δυσμενούς εξελίξεως της μάχης από ξαφνική εχθρική αντεπίθεση. Υπενθυμίζεται ότι η σηματοδοσία, στην οποία συμπεριλαμβανόταν και η θέση των λαβάρων, αποτελούσε την εποχή εκείνη βασικό μέσο επικοινωνιών για τη διαβίβαση διαταγών. Την εσφαλμένη αυτή εντύπωση εκμεταλλεύθηκε, ή κατά τους περισσότερους εκ των ιστορικών διαμόρφωσε και διέδωσε ο ίδιος ο διοικητής της οπισθοφυλακής Ανδρόνικος Δούκας. Αυτός σύμφωνα με τον Ατταλειάτη περιέτρεχε έφιππος τις τάξεις της οπισθοφυλακής και διέδιδε τη ψευδή φήμη περί της ήττας της εμπροσθοφυλακής και του θανάτου του αυτοκράτορα. 44 Ακολούθως αυτός ο ίδιος ο διοικητής και οι λοιποί πολιτικοί του φίλοι που είχαν τοποθετηθεί ως αξιωματικοί στην οπισθοφυλακή, στράφηκαν προς τα οπίσω με καλπασμό, παρασύροντας το σύνολο της οπισθοφυλακής σε άτακτη φυγή, διασπείροντας τον πανικό σε όλα τα τμήματα. Ο Ρωμανός όταν διαπίστωσε την άνευ λόγου και αιτίας φυγή και στην ουσία διάλυση της οπισθοφυλακής, διέταξε, μάλλον εσφαλμένα όπως αποδείχθηκε, την εμπροσθοφυλακή να ανακόψει την υποχωρητική κίνησή της για να αντιμετωπίσει τυχόν και πολύ πιθανή αντεπίθεση του εχθρού. Συγχρόνως διέταξε, χωρίς η διαταγή του αυτή να εκτελεσθεί ποτέ, την οπισθοφυλακή να πράξει το ίδιο. Ο Αλπ Αρσλάν αφού διαπίστωσε την αυτοδιάσπαση της Βυζαντινής στρατιάς, διέταξε την εφεδρεία του αρχικά και τις λοιπές δυνάμεις του μετά την ανασυγκρότησή τους από την υποχώρηση λόγω της αρχικής Βυζαντινής επίθεσης και επιτυχούς προώθησης, να επιτεθούν κατά των Βυζαντινών με επιδίωξη να αποκόψουν το υπό τον αυτοκράτορα κέντρο της παρατάξεώς του από τις πτέρυγες. Με την έναρξη της αντεπιθέσεως η τύχη της Βυζαντινής στρατιάς ήταν προδιαγεγραμμένη. Εφόσον δεν υπήρχε οπισθοφυλακή για να την καλύπτει από τα νώτα, η κύκλωση και καταστροφή της ήταν δεδομένη και αναπότρεπτη. Αρχής γενομένης από τη δεξιά πτέρυγα των Αρμενίων και Ιβήρων. Αυτοί ήταν οι πρώτοι που ανετράπησαν και στην ουσία ετράπησαν σε φυγή. Ακολούθησε η αριστερή πτέρυγα, η οποία στην προσπάθειά της να διασπάσει τον κλοιό των Σελτζούκων που είχαν επιτύχει στο κέντρο της παρατάξεως, δέχθηκε επίθεση από τα νώτα. Αφού με τέτοια ευκολία οι επιτιθέμενοι απαλλάχθηκαν από τις πτέρυγες, ήταν πλέον θέμα χρόνου οι περίπου Σελτζούκοι να υπερισχύσουν των περικυκλωμένων από παντού Βυζαντινών του υπό τον αυτοκράτορα κέντρου. Ήταν και το μοναδικό τμήμα του Βυζαντινού Στρατού που με απόλυτη τάξη και πειθαρχία, εφάρμοσε την ενδεδειγμένη τακτική, δηλαδή τη συγκρότηση τετραγώνου, και απέκρουε επιτυχώς τις αλλεπάλληλες εχθρικές επιθέσεις. Ο ίδιος ο Ρωμανός μάχεται, σύμφωνα με τις περιγραφές των συγχρόνων του χρονικογράφων και ιστορικών, όπως οι Ατταλειάτης, Βρυένιος, Ματθαίος κ.α. σαν λιοντάρι, στην πρώτη γραμμή. Ο αγώνας όμως ήταν άνισος και το τέλος προδιαγεγραμμένο, εφόσον δεν ενισχύοντο οι μαχόμενες δυνάμεις. Με την πάροδο του χρόνου το θάρρος εγκαταλείπει τους Καππαδόκες και τους άλλους μαχητές του Βυζαντινού κέντρου. Οι περιγραφές των ιστορικών συμφωνούν στο ότι ο Ρωμανός πολέμησε αδιάκοπα μέχρι που πληγώθηκε ο ίππος του και κατά τον ιστορικό Βρυένιο και ο ίδιος στο χέρι. Τότε η ηρωική φρουρά του των Βαράγγων τον περιέβαλε και τον προστάτεψε, μέχρις ότου πλέον τα πάντα χάθηκαν. Μετά από την συντριβή της Βυζαντινής στρατιάς οι Σελτζούκοι επέδραμαν στο στρατόπεδο των Βυζαντινών, το οποίο λεηλάτησαν. Όταν οι Σελτζούκοι στρατιώτες που συνέλαβαν τον Ρωμανό Διογένη παρουσίασαν τον αυτοκράτορα αλυσοδεμένο μπροστά στο νικητή Σουλτάνο Αλπ Αρσλάν, αυτός δυσπιστούσε άν

11 πράγματι είχε συλλάβει τον αυτοκράτορα. Όταν όμως βεβαιώθηκε περί αυτού, όπως αναφέρει ο Βρυέννιος, φέρθηκε γενναιόψυχα στον Ρωμανό με τρόπο που άρμοζε σε αυτοκράτορα. Αποτέλεσμα της μάχης ήταν ο Ρωμανός Διογένης να αναγκασθεί να υπογράψει συνθήκη ειρήνης, φιλίας και συμμαχίας με τον Αρσλάν, η οποία προέβλεπε την απελευθέρωση όλων των Βυζαντινών αιχμαλώτων της μάχης, συμπεριλαμβανομένου και του αυτοκράτορα. Επίσης να διατηρήσουν οι δύο πλευρές τα εδάφη που κατείχαν προ της μάχης. Ο Τούρκος σουλτάνος διαβεβαίωσε τον αυτοκράτορα ότι θα κατέβαλε, κάθε προσπάθεια προς τους υποτελείς του ώστε να σταματήσουν οι επιδρομές στις Ανατολικές επαρχίες της Μ. Ασίας. Η συνθήκη προέβλεπε να πληρώνει το Βυζάντιο ετήσιο φόρο στο σουλτάνο και ένα εφ' άπαξ ποσό ως λύτρα για την προσωπική του ελευθερία. Μετά την υπογραφή της συνθήκης, ο Ρωμανός Διογένης αφέθηκε ελεύθερος και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Όπως προαναφέρθηκε, καθ'οδόν ευρισκόμενος, ανετράπη από το θρόνο. Ο νέος αυτοκράτορας Μιχαήλ Ζ! Δούκας ( μ.χ.), ο επιλεγόμενος Παραπινάκης δεν ανεγνώρισε τη συνθήκη του προκατόχου του με τον Αλπ Αρσλάν. Έτσι και ο σουλτάνος "αποδεσμεύτηκε" από τη συμβατική του υποχρέωση να φροντίζει να μη γίνονται επιδρομές Τούρκων στις Μικρασιατικές επαρχίες. Κατόπιν αυτού, οι επιδρομές θα επαναληφθούν και σε πολύ σύντομο χρόνο (10 15 χρόνια) οι Τούρκοι θα καταλάβουν τη Μ. Ασία και θα πετύχουν σε πολύ μικρό διάστημα ότι δεν επέτυχαν οι `Αραβες σε τρεις αιώνες. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ήττα στη μάχη του Μάντζικερτ υπήρξε από τις σημαντικότερες της ιστορίας της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο ένα από τα σπουδαιότερα και δραμματικότερα της Ευρωπαϊκής ιστορίας 45. Και τούτο διότι άνοιξε πλέον τις θύρες για την κατάληψη της Βυζαντινής ανατολής. Η ήττα αυτή θεωρείται από πολλούς ιστορικούς ως η αρχή του τέλους της Βυζαντινής κυριαρχίας στην Μικρά Ασία και μακροπρόθεσμα του τέλους της αυτοκρατορίας. O ιστορικός A. Gfrorer στο έργο του «Βyzantinische Geschichten» αναφέρει ότι μετά από αυτή τη μάχη το κράτος του Βυζαντίου περιήλθε στα χέρια των Τούρκων, ενώ άλλος, ο Gelzer, ονομάζει τη μάχη «θανάσιμη στιγμή για τη μεγάλη Βυζαντινή αυτοκρατορία αν και οι συνέπειές της, με όλες τις τρομερές τους πλευρές, δεν έγιναν αισθητές αμέσως, το Ανατολικό τμήμα της Μικράς Ασίας, η Αρμενία και η Καππαδοκία οι επαρχίες, από τις οποίες προήλθαν τόσοι περίφημοι αυτοκράτορες και πολεμιστές και που αποτελούσαν την κύρια δύναμη της Αυτοκρατορίας χάθηκαν για πάντα, ενώ οι Τούρκοι άπλωσαν τις νομαδικές τους σκηνές επάνω στα ερείπια της αρχαίας Ρωμαϊκής δόξας. Το λίκνο του πολιτισμού έγινε βορά του Ισλαμικού Βαρβαρισμού και της τελείας κτηνωδίας». Το περίεργο είναι ότι αυτές καθ εαυτές οι στρατιωτικές συνέπειες δεν ήταν δραματικές και ανυπέρβλητες, ούτε έδιναν την εντύπωση της εθνικής καταστροφής. Αυτό διότι οι δυνάμεις του Ουρσέλιου και Ταρχανιώτη(27000 άνδρες), ήταν άθικτες, ενώ πολλοί από τους λοιπούς διασώθηκαν ως φυγάδες, και ως εκ τούτου εύκολα μπορούσαν να συγκεντρωθούν, να ανασυνταχθούν και ανασυγκροτηθεί έτσι η Βυζαντινή στρατιά. Οι κύριες και δραματικές, όπως απεδείχθη ιστορικά συνέπειες, επήλθαν από την αιχμαλωσία αρχικά και στην ανατροπή, στη συνέχεια, του αυτοκράτορα Ρωμανού Διογένη, ύστερα από την επακολουθήσασα εμφύλια σύρραξη. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι για πρώτη φορά σε όλη την μακραίωνα ιστορική διαδρομή της αυτοκρατορίας συλλαμβάνεται αιχμάλωτος ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας. Νομίζουμε ότι η ιστορικός Αικ. Χρυσικοπούλου στο μνημονευόμενο έργο της: «Η Βυζαντινή Ιστορία», αποδίδει κατά τρόπο απόλυτο τις συνέπειες της αιχμαλωσίας του αυτοκράτορα και της ανατροπής του αναφέροντας: «το συντριπτικό ηθικώς και πολιτικώς ήταν η αιχμαλωσία του αυτοκράτορος. Η εθνική καταστροφή ακολούθησε όχι γιατί χάθηκε μια μάχη στις εσχατιές του κράτους και στο παρελθόν είχαν χαθεί μάχες μέσα στην καρδιά της αυτοκρατορίας αλλά γιατί άρχισε εμφύλιος πόλεμος και συνεχίσθηκε η εσωτερική διαμάχη, που τις τελευταίες δεκαετίες δυναμίτιζε την ομαλότητα και μεθόδευε απερίσκεπτα την στρατιωτική αποδυνάμωση του Βυζαντίου». 46 Με την άποψη αυτή συμφωνεί το σύνολο σχεδόν των ιστορικών, πολλοί από τους οποίους θεωρούν την ανατροπή του αυτοκράτορα Ρωμανού Διογένη ως έσχατη προδοσία, χαρακτηρισμός που δεν απέχει της πραγματικότητας και με τον οποίο συμφωνούμε απόλυτα. 47 Αυτό διότι όπως σημειώνει και ο ιστορικός Καραγιαννόπουλος «Η πτώση και λίγο αργότερα θάνατος του Ρωμανού σήμαιναν την αποτυχία της τελευταίας προσπάθειας για αναδιοργάνωση και σωτηρία του κράτους».

12 Μετά το Μάντζικερτ ακολούθησε περίοδος εμφυλίου συρράξεως διότι η πολιτική παράταξη έταξε ως μοναδικό σκοπό της την ανατροπή και εξόντωση του Ρωμανού. Και όταν το πέτυχαν, αντί να ανασυγκροτήσουν ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις για να αντιμετωπίσουν τις απειλές, ασχολήθηκαν με την αύξηση των προνομίων τους. Ο νέος αυτοκράτορας Μιχαήλ υπήρξε ένα ανδρείκελο που αντί να ασχολείται με τις υποθέσεις της αυτοκρατορία ησχολείτο με τη λογοτεχνία, την ποίηση και τη φιλοσοφία, νομίζοντας ότι έτσι θα βοηθούσε στη λύση των προβλημάτων. 48 Οι συνέπειες της εμφυλίου συρράξεως και ιδίως της ανατροπής του Ρωμανού δεν άργησαν να εμφανισθούν, στην ανατολή και δύση. Έτσι οι Σελτζούκοι θεωρήσαντες με την ανατροπή του Ρωμανού ότι δεν δεσμεύονται από την υπογραφείσα συνθήκη, την παραβίασαν και επανάρχισαν τις επιδρομές κατά των ανατολικών επαρχιών της αυτοκρατορίας Από άλλη πλευρά της αυτοκρατορίας οι Νορμανδοί εκμεταλλεύθηκαν την ήττα στο Μάντζικερτ και ολοκλήρωσαν την κατάληψη της Ιταλίας το 1071, καταλαμβάνοντας τη Βάρη(σημερινό Μπάρι) και ετοιμάζονταν να μεταφέρουν τον πόλεμο στις απέναντι ακτές της Βαλκανικής, κάτι που έκαναν μετά από μια δεκαετία. Συγχρόνως οι υποτελείς λαοί της Βαλκανικής έδραξαν της ευκαιρίας και επαναστάτησαν. Όπως οι Βούλγαροι υπό τον Κωνσταντίνο Βοδινό(Borin) και οι Πετσενέγκοι και Ούζοι, που επανέλαβαν τις επιδρομές και τις λεηλασίες στις παραδουνάβιες επαρχίες της αυτοκρατορίας. `Άλλη συνέπεια της ήττας του Μάντζικερτ, αλλά και της εμφυλίου συρράξεως που επακολούθησε ήταν οι στάσεις των διαφόρων αρχηγών και αρχηγίσκων, είτε ήταν μισθοφόροι, είτε διάφοροι Πρίγκιπες των λαών που αποτελούσαν την Βυζαντινοί αυτοκρατορία(αρμένιοι, κ.α.), βρήκαν ευκαιρία να εκφράσουν τις όποιες αποσχιστικές τάσεις και διαθέσεις τους. Αυτό είχε ως συνέπεια να ανατραπεί η πολιτική ισορροπία που επί αιώνες επικρατούσε στην Ανατολή και να υποκατασταθεί από κατάσταση ανισορροπίας. Με άλλα λόγια και όπως σημειώνει ο Σπ. Βρυώνης: «η διοικητική εξουσία του Βυζαντίου κατέρρευσε στη Μικρά Ασία αμέσως μετά το Μάντζικερτ, και στο χάσμα που δημιουργήθηκε Τούρκοι, Αρμένιοι και Νορμανδοί προσπαθούσαν να ιδρύσουν τα δικά τους κράτη». 51 Εάν θελήσουμε να αναζητήσουμε σχολιάσουμε τώρα τα αίτια της ήττας, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τα ακόλουθα: Από πολιτικής πλευράς: Η χαλαρή στάση του αυτοκράτορα Ρωμανού Διογένη απέναντι των πολιτικών του αντιπάλων, τους οποίους στην ουσία άφησε, τουλάχιστον στις δύο πρώτες εκστρατείες του, να διοικούν την αυτοκρατορία και να καιροφυλακτούν ώστε στην πρώτη ευκαιρία να κινηθούν εναντίον του. Από στρατιωτικής δε απόψεως: Η άκαιρη και βιαστική σύγκρουση του αυτοκράτορα με τον αντίπαλο. Θα έπρεπε πρώτα να προσπαθήσει να κερδίσει χρόνο με διπλωματικά μέσα, ώστε να μπορέσει και το θρόνο του να σταθεροποιήσει πολιτικά και να ολοκληρώσει τον εξοπλισμό, εκπαίδευση και αναδιοργάνωση του στρατού. Η μη προσαρμογή της οργανώσεως, στρατηγικής και τακτικής του Βυζαντινού στρατού από το Ρωμανό Διογένη, στις ιδιομορφίες της στρατηγικής και τακτικής του νέου αντιπάλου. Συγκεκριμένα αντί να συγκροτηθεί η στρατιά από συνδυασμό ευκινήτων και ταχυκινήτων τμημάτων και κλασσικών τμημάτων του Βυζαντινού στρατού, χρησιμοποιήθηκε η παραδοσιακή συγκρότηση του βαρέως πεζικού και ιππικού. Η έλλειψη συνοχής, οι ατέλειες στην εκπαίδευση και οι ελλείψεις σε οπλισμό του Βυζαντινού στρατού ως συνέπεια της πλήρους παραμελήσεώς του από τους προγενέστερους αυτοκράτορες. Δεδομένα που δεν μπορούν να διορθωθούν βελτιωθούν εύκολα. Η κατάτμηση των Δυνάμεων με το διαχωρισμό της στρατιάς σε δύο τμήματα με την αποστολή σε άλλη κατεύθυνση, εκτός κυρίας προσπαθείας, των δύο στρατηγών Τραχανειώτη και Ουρσέλιου και η μη επιστροφή τους, αποστέρησαν από το Ρωμανό σημαντικές δυνάμεις στην κυρία προσπάθεια της εκστρατείας. Παραβίαση\ μη εφαρμογή των αρχών του πολέμου Συγκέντρωση και Οικονομία Δυνάμεων. Η έλλειψη πληροφοριών και η εμπιστοσύνη σε μη εξακριβωμένες πληροφορίες ή η αγνόηση άλλων, σε συνδυασμό με την κακή εκτίμηση των δυνατοτήτων του αντιπάλου, ή το χειρότερο, η ταύτιση των δυνατοτήτων του αντιπάλου με τις δικές του επιθυμίες. Όλα αυτά συνέτειναν στον αιφνιδιασμό του Ρωμανού Διογένη. Παραβίαση\ μη εφαρμογή της αρχής του πολέμου Ασφάλεια.

13 Η αυτομολία των μισθοφόρων Ούζων και Πατζινάκων, είχε καθοριστική σημασία. Πέραν τούτου όμως, κατέδειξε τις καταστροφικές συνέπειες που είχε για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η κατάργηση του θεσμού της υποχρεωτικής θητείας και η υποκατάστασή της με το σύστημα της εξαγοράς. Η χαμηλή επαγγελματική αξία, αλλά και η αναξιοπιστία των ηγετών και διοικήσεων μεγάλων κλιμακίων, αποστέρησαν από την ανωτάτη διοίκηση της δυνατότητας αποκεντρώσεως ευθυνών και αποστολών και όπου αυτό έγινε κατέληξε σε προδοσία, όπως αναλύεται στις επόμενες παραγράφους. Η στάση του διοικητού της εφεδρείας Ανδρόνικου Δούκα, η οποία είχε ως συνέπεια να μην κινηθεί και να μην εκτελέσει η εφεδρεία τις εντολές του αυτοκράτορα. Άντ αυτών επεδόθη σε διασπορά ψευδών ειδήσεων από μέρους του, ενέργειες που αποτελούν πράξεις εσχάτης προδοσίας. Αποδεικνύουν όμως συγχρόνως και το μέγεθος της διαφθοράς στα ανώτερα κλιμάκια της διοικητικής και στρατιωτικής μηχανής της αυτοκρατορίας, αλλά και της επισημανθείσης ανωτέρω χαλαρής αντιμετωπίσεως των πολιτικών του αντιπάλων από τον ηγέτη αυτοκράτορα, στον οποίο πρέπει να καταλογίσουμε ευθύνη κακής επιλογής των βασικών διοικήσεων σχετικά τουλάχιστον με την επιλογή του διοικητού της εφεδρείας.

14 Η εξ ίσου προδοτική και ανεξήγητη στάση των στρατηγών Ιωσήφ Τραχανιώτη και Ουρσέλιου, που αντί να επιστρέψουν στη βάση της στρατιάς ενημερώνοντας συγχρόνως και τον αυτοκράτορα περί της αφίξεως της Σελτζουκικής στρατιάς, αυτοί προτίμησαν να υποχωρήσουν προς το ασφαλές εσωτερικό της αυτοκρατορίας. Τέλος η διακοπή της υποχωρήσεως της εμπρός γραμμής από το Ρωμανό, μόλις διαπίστωσε τη διάλυση της οπισθοφυλακής, και η απόφασή του να δώσει μάχη. Γεώργιος Λιάκουρης/ 3η Οκτωβρίου 2011

Ανασκόπηση Στο προηγούμενο μάθημα είδαμε πως μετά το θάνατο του Βασιλείου Β : το Βυζάντιο έδειχνε ακμαίο, αλλά είχαν τεθεί οι βάσεις της κρίσης στρατι

Ανασκόπηση Στο προηγούμενο μάθημα είδαμε πως μετά το θάνατο του Βασιλείου Β : το Βυζάντιο έδειχνε ακμαίο, αλλά είχαν τεθεί οι βάσεις της κρίσης στρατι Εσωτερική κρίση εξωτερικοί κίνδυνοι 1054-10811081 Στο σημερινό μάθημα θα δούμε: 1. τα εσωτερικά προβλήματα 2. τους εξωτερικούς κινδύνους 3. κυρίως τη μάχη στο Ματζικέρτ και τις συνέπειές της Ανασκόπηση

Διαβάστε περισσότερα

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία

29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία 29. Νέοι εχθροί εμφανίζονται και αποσπούν εδάφη από την αυτοκρατορία Οι Σελτζούκοι Τούρκοι και οι Νορμανδοί απειλούν την αυτοκρατορία και την Πόλη. Η Ανατολική και η Δυτική εκκλησία χωρίζονται οριστικά.

Διαβάστε περισσότερα

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Διάλεξη 13

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Διάλεξη 13 ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Διάλεξη 13 Ο Ενδέκατος Αιώνας (β μισό) - Το τέλος της Μακεδονικής Δυναστείας: Θεοδώρα Πορφυρογέννητος (1055-1056) - Μιχαήλ Ϛ Στρατιωτικός (1056-1057) Δυναστεία Δουκών και Κομνηνών (1057-1185):

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΕΦ. 4. ΟΙ ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ α. η αραβική εξάπλωση με την καθοδήγηση των δύο πρώτων χαλιφών οι Άραβες εισέβαλαν και κατέκτησαν σε σύντομο χρονικό διάστημα τις πλούσιες χώρες της Εγγύς

Διαβάστε περισσότερα

7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ. αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις

7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ. αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις 7ος αι. 610 641 8 ος αι. ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις πώς διαχειρίστηκε ο Ηράκλειος τόσο τους κινδύνους που απειλούσαν τα σύνορα του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους όσο και τα σοβαρά προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054

ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 867 886 912 913

Διαβάστε περισσότερα

Η σταδιακή επέκταση του κράτους των Βουλγάρων

Η σταδιακή επέκταση του κράτους των Βουλγάρων 1 ΙΣΤΟΡΙΑ Ε ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ : ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Οι Βούλγαροι Οι Ονογούροι Βούλγαροι. Οι πρώτες Βουλγαρικές φυλές πρέπει να έφθασαν στην περιοχή ανάμεσα στον Καύκασο και την Αζοφική Θάλασσα στα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ "ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ "

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ "ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ" ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ "ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ 1911-1913" Κεφάλαιο 4 Ο πόλεμος των τριάντα

Διαβάστε περισσότερα

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Ο ΒΟΥΛΓΑΡΟΚΤΟΝΟΣ (976-1025) 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τα ΠΑΙ ΙΚΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ Το 958 µ.χ.. γεννιέται ο Βασίλειος ο Β, γιος του Ρωµανού και της Θεοφανώς. Γιαγιά του από την πλευρά του πατέρα του ήταν η Ελένη,

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Επανάληψη Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ο Κωνσταντίνος Βυζάντιο 1. Αποφασίζει τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή κοντά στο αρχαίο Βυζάντιο: νέο διοικητικό κέντρο η Κωνσταντινούπολη 2. 313

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912)

Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) Ενότητα 29 Οι Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913 Ιστορία Γ Γυμνασίου Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26 Οκτωβρίου 1912) Χρονολόγιο 1897-1908 Μακεδόνικος Αγώνας 1912-1913 Βαλκανικοί πόλεμοι 1914-1918 Α' Παγκόσμιος

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ Οι βυζαντινοί ήταν καλά πληροφορημένοι για τις γειτονικές χώρες από δικούς τους ανθρώπους. Όταν έφταναν επισκέπτες, έμποροι, μισθοφόροι ή στρατιωτικοί φυγάδες, ή ακόμα κρατικές

Διαβάστε περισσότερα

Φιλικές σχέσεις και συγκρούσεις με τους Βούλγαρους και τους Ρώσους Α. Οι Βούλγαροι α μέρος

Φιλικές σχέσεις και συγκρούσεις με τους Βούλγαρους και τους Ρώσους Α. Οι Βούλγαροι α μέρος Φιλικές σχέσεις και συγκρούσεις με τους Βούλγαρους και τους Ρώσους Α. Οι Βούλγαροι α μέρος Βούλγαροι Αρχικά ζουν σε εδάφη του Βυζαντίου εμποδίζουν άλλους λαούς να μετακινηθούν Αργότερα ιδρύουν κράτος προσπαθούν

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1o ΘΕΜΑ

Ιστορία. Α Λυκείου. Κωδικός Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α. 1o ΘΕΜΑ Ιστορία Α Λυκείου Κωδικός 6400 Απαντήσεις των θεμάτων ΟΜΑΔΑ Α 1o ΘΕΜΑ 1.α. Να επιλέξετε και να γράψετε τη σωστή απάντηση για κάθε ομάδα από τις ακόλουθες ερωτήσεις: 1. Η ομηρική εποχή ονομάζεται επίσης:

Διαβάστε περισσότερα

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Οι λαοί γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Π Ρ Ο Τ Υ Π Ο Γ Ε Ν Ι Κ Ο Λ Υ Κ Ε Ι Ο Α Ν Α Β Ρ Υ Τ Ω Ν Σ Χ Ο Λ Ι Κ Ο Ε Τ Ο Σ : 2 0 1 7-2 0 1 8 Υ Π Ε Υ Θ Υ Ν Η Κ Α Θ Η Γ Η Τ Ρ Ι Α : Β. Δ Η Μ Ο Π Ο Υ Λ Ο Υ Τ Α

Διαβάστε περισσότερα

Ε. Τοποθετήστε τους δείκτες σκορ, στη θέση 0 του μετρητή βαθμολογίας. ΣΤ. Τοποθετήστε τον δείκτη χρόνου στη θέση Ι του μετρητή χρόνου.

Ε. Τοποθετήστε τους δείκτες σκορ, στη θέση 0 του μετρητή βαθμολογίας. ΣΤ. Τοποθετήστε τον δείκτη χρόνου στη θέση Ι του μετρητή χρόνου. ιαρκεια 90 λεπτα Παικτεσ 4 Ηλικια 12+ ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ Το Autokrator είναι ένα μεσαιωνικό στρατιωτικό παιχνίδι, για τις μάχες μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων μεταξύ 7ου και 11ου αιώνα μ.χ.

Διαβάστε περισσότερα

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις

α. Βασίλειο πόλεις-κράτη ομοσπονδιακά κράτη  συμπολιτείες Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου (σελ ) απελευθερωτικοί αγώνες εξεγέρσεις ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 [Θάνατος Μ. Αλεξάνδρου] ΕΩΣ 30 π.χ. [κατάληψη της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους ολοκληρώνεται η κατάκτηση της Ανατολής από τους Ρωμαίους, ξεκινά η περίοδος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας]

Διαβάστε περισσότερα

2. Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (610-641). ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ

2. Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (610-641). ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ 2. Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ (610-641). ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ Συμπλήρωση κενών Να συμπληρώσετε τα κενά του αποσπάσματος, βάζοντας στην κατάλληλη θέση μία από τις ακόλουθες λέξεις (τρεις

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογοςιστορικός

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ. Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογοςιστορικός ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ 1 ΒΥΖΑΝΤΙΟ Η ΜΑΚΡΟΒΙΟΤΕΡΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ 2 ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ Συνομωσίες, ίντριγκες και μηχανορραφίες. Θρησκευτικός φανατισμός Δεισιδαιμονία.

Διαβάστε περισσότερα

Ευρύκλεια Κολέζα ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ (565-843)

Ευρύκλεια Κολέζα ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ (565-843) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ (565-843) μεγάλες εδαφικές απώλειες ενίσχυση ελληνικότητας νέοι θεσμοί πλαίσιο μέσα στο οποίον το Βυζάντιο

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 8. Η γερµανική επίθεση και ο Β' Παγκόσµιος Πόλεµος (σελ )

Κεφάλαιο 8. Η γερµανική επίθεση και ο Β' Παγκόσµιος Πόλεµος (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης Ενότητα Ε - «Η Ελλάδα στον 20 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 8 Η γερµανική επίθεση και ο Β' Παγκόσµιος Πόλεµος (σελ. 208 211) Μετά την αποτυχία των Ιταλών να καταλάβουν την Ελλάδα, έσπευσαν να τους

Διαβάστε περισσότερα

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Διάλεξη 14

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Διάλεξη 14 ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Διάλεξη 14 Ο Δωδέκατος Αιώνας (α μέρος): Αλέξιος Α Κομνηνός (1081-1118) - Ιωάννης Β Κομνηνός (1118-1143) - Μανουήλ Α Κομνηνός (1143-1180) - Αλέξιος Β Κομνηνός (1180-1183) - Ανδρόνικος

Διαβάστε περισσότερα

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή 32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ. Οι πρεσβευτές πρόσωπα σεβαστά και απαραβίαστα

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ. Οι πρεσβευτές πρόσωπα σεβαστά και απαραβίαστα Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Α. Η βυζαντινή διπλωματία Οι πρεσβευτές πρόσωπα σεβαστά και απαραβίαστα Μέθοδοι της βυζαντινής διπλωματίας: Ευκαιριακές αποστολές πρέσβεων Χορηγίες ( χρήματα ή δώρα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα Φιλολογίας

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα Φιλολογίας ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Διάλεξη 12 Ενδέκατος Αιώνας (α μισό): Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος (976-1025) Κων/νος Η (1025-1028) - Ρωμανός Γ Αργυρός (1028-1034) - Μιχαήλ Δ Παφλαγών (1034-1041) - Μιχαήλ Ε Καλαφάτης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ "ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ "

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΩΝ "ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ" ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ "ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΕΝΩΣΗ 1911-1913" Κεφάλαιο 5 Ο χάρτης των Βαλκανίων

Διαβάστε περισσότερα

Ιστορία Β Γυμνασίου - Επαναληπτικές ερωτήσεις εφ όλης της ύλης Επιμέλεια: Νεκταρία Ιωάννου, φιλόλογος

Ιστορία Β Γυμνασίου - Επαναληπτικές ερωτήσεις εφ όλης της ύλης Επιμέλεια: Νεκταρία Ιωάννου, φιλόλογος ΙΣΤΟΡΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Ερωτήσεις ανά ενότητα του σχολικού εγχειριδίου Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία 1.1.1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη [σ. 7-9] α] Ποια μέτρα πήρε ο Κωνσταντίνος Α για την ανόρθωση του κράτους;

Διαβάστε περισσότερα

Τάσσης Βασίλειος 12ο Λύκειο

Τάσσης Βασίλειος 12ο Λύκειο Η εποχή του Περικλή Ενίσχυση του δημοκρατικού πολιτεύματος Επέκταση της εμπορικής επιρροής των Αθηναίων στην Δύση (ίδρυση της αποικίας των Θουρίων το 444/3 π.χ.) Ο Πειραιάς εξελίσσεται στο κυριότερο εμπορικό

Διαβάστε περισσότερα

Ύλη Β Γυμνασίου ομάδα μαθημάτων Α (τμήμα ένταξης)

Ύλη Β Γυμνασίου ομάδα μαθημάτων Α (τμήμα ένταξης) 5 ο Γυμνάσιο Ν. Ιωνίας Σχολ. Έτος 2017-18 Εξεταστέα ύλη προαγωγικών εξετάσεων περιόδου Ιουνίου ΜΑΘΗΜΑ: ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γιώργος Ιωάννου «Να σαι καλά δάσκαλε» σελ 32 Άννα Φράνκ «Το ημερολόγιο

Διαβάστε περισσότερα

H ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

H ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ H ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΗΛ Γ ΚΑΙ Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ ΓΙΑΤΙ ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ ΣΤΟ ΣXOΛEIO; ΓΙΑ ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΜΑΣ!!! Ο Μιχαήλ Γ (842-867) ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της δυναστείας του Αμορίου. Όταν

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 9. Η εκστρατεία του ράµαλη ερβενάκια (σελ )

Κεφάλαιο 9. Η εκστρατεία του ράµαλη ερβενάκια (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης Ενότητα Γ «Η Μεγάλη Επανάσταση (1821 1830) 1 Κεφάλαιο 9 Η εκστρατεία του ράµαλη ερβενάκια (σελ. 106 109) Οι αρχικές επιτυχίες των Ελλήνων επαναστατών θορύβησαν την Υψηλή Πύλη. Την άνοιξη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ, φιλόλογος

ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ, φιλόλογος ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Η ιδέα των σταυροφοριών (σύμφωνα με επικρατέστερη άποψη) ήταν ξένη τότε στο Βυζάντιο. Η ιδέα των σταυροφοριών γεννιέται στη Δυτική Ευρώπη τον 11 ο αι., Οι αιτίες α. Η αναβίωση της αρχαίας

Διαβάστε περισσότερα

30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους

30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους 30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους Οι σταυροφόροι βοηθούμενοι από τους Βενετούς καταλαμβάνουν την Πόλη. Πολλοί Έλληνες αναγκάζονται να φύγουν και να ιδρύσουν

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία. Κουτίδης Σιδέρης

Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία. Κουτίδης Σιδέρης Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία Κουτίδης Σιδέρης Η βυζαντινή κοινωνική διαστρωμάτωση Εισαγωγή Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία υπήρξε μία από τις πλέον μακραίωνες κρατικές δομές στην μέχρι τώρα ανθρώπινη

Διαβάστε περισσότερα

Το χρονικό κατάρρευσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 1025-1461 μ.χ. Λευκή σελίδα

Το χρονικό κατάρρευσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 1025-1461 μ.χ. Λευκή σελίδα Δημήτρης Σπυρόπουλος Το χρονικό κατάρρευσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 1025-1461 μ.χ. Λευκή σελίδα http://www.lefkiselida.gr Αυτό το κείμενο που δημοσιεύεται από τις εκδόσεις «Λευκή σελίδα», προστατεύεται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΡΗΝΗ ΒΥΖΙΡΙΑΝΝΑΚΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ ΠΑΥΛΟΣ ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΟΥΡΗΣ

ΕΙΡΗΝΗ ΒΥΖΙΡΙΑΝΝΑΚΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ ΠΑΥΛΟΣ ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΟΥΡΗΣ ΕΙΡΗΝΗ ΒΥΖΙΡΙΑΝΝΑΚΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ ΠΑΥΛΟΣ ΔΕΡΜΙΤΖΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΟΥΡΗΣ Α1 Στην Αρχαία Ελλάδα οι ημέρες της ειρήνης εναλλάσσονται με εκείνες του πολέμου. Συνεχής ειρήνη δεν υπήρχε ποτέ. O πόλεμος είχε

Διαβάστε περισσότερα

1 η Αιτία: 2 η Αιτία: 3 η Αιτία:

1 η Αιτία: 2 η Αιτία: 3 η Αιτία: Εικονομαχία Αιτίες Συνέπειες Ορισμός: η θρησκευτική και πολιτική διαμάχη για τη λατρεία των εικόνων. 1 η Αιτία: 1η Συνέπεια: Αντίπαλες πλευρές: εικονομάχοι > το επίσημο κράτος και τμήμα του πληθυσμού εικονόφιλοι

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6. Η κρίση στα Βαλκάνια (σελ )

Κεφάλαιο 6. Η κρίση στα Βαλκάνια (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης 4 η Ενότητα «Η Ελλάδα στον 19 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 6 Η κρίση στα Βαλκάνια (σελ. 170 173) Στη διάρκεια του 19ου αιώνα η Οθωµανική Αυτοκρατορία αντιµετώπισε πολλά προβλήµατα και άρχισε σταδιακά

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Ενότητα 8: ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Χρήστος Βασιλειάδης Τμήμα Οργάνωσης & Διοίκησης Επιχειρήσεων ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Μικρασιατική καταστροφή

Μικρασιατική καταστροφή Μικρασιατική καταστροφή Η εκστρατεία στη Μ. Ασία Μετά τη λήξη του Α Παγκοσμίου πολέμου οι νικήτριες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, ξεκίνησαν εργασίες με σκοπό τη διανομή των εδαφών. Η απόφαση

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 5/6/2015

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 5/6/2015 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2014-2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 5/6/2015 ΤΑΞΗ: Β ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΕΛΙΔΩΝ: 6 Προσοχή! Όλες οι ερωτήσεις να

Διαβάστε περισσότερα

ΡΩΜΑΪΚΗ ΣΥΓΚΛΗΤΟΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΑΒΡΥΤΩΝ ΣΧ.ΕΤΟΣ : ΤΑΞΗ : Α 1 ΜΑΘΗΜΑ : ΙΣΤΟΡΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓ: ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΡΒΑΡΑ

ΡΩΜΑΪΚΗ ΣΥΓΚΛΗΤΟΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΑΒΡΥΤΩΝ ΣΧ.ΕΤΟΣ : ΤΑΞΗ : Α 1 ΜΑΘΗΜΑ : ΙΣΤΟΡΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓ: ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΡΒΑΡΑ ΡΩΜΑΪΚΗ ΣΥΓΚΛΗΤΟΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΑΒΡΥΤΩΝ ΣΧ.ΕΤΟΣ : 2017-2018 ΤΑΞΗ : Α 1 ΜΑΘΗΜΑ : ΙΣΤΟΡΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓ: ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΒΑΡΒΑΡΑ Γκουτζίνα Ιφιγένεια, Δροσινού Μαρία Γεωργία ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ Ο όρος «Σύγκλητος»

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ. Εργασία της μαθήτριας Έλλης Βελέντζα για το πρόγραμμα ΣινΕφηβοι

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ. Εργασία της μαθήτριας Έλλης Βελέντζα για το πρόγραμμα ΣινΕφηβοι Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ Εργασία της μαθήτριας Έλλης Βελέντζα για το πρόγραμμα ΣινΕφηβοι Ο πόλεμος του Βιετνάμ(1965-1975) ήταν η μεγαλύτερη ένοπλη σύγκρουση μεταξύ Δύσης και Ανατολής κατά την διάρκεια του

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Εισαγωγή στη Βυζαντινή Φιλολογία Ενότητα 6: Ιστορικό Πλαίσιο 8ου-9ου αιώνα: Σκοτεινοί αιώνες-εικονομαχία. Θεοφάνης: Βίος και Έργο. Κιαπίδου Ειρήνη-Σοφία Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Οι φοιτητές θα

Διαβάστε περισσότερα

Φύλλο εργασίας. 1. Από τον «Νουθετικό λόγο» του Κεκαυμένου* προς τον αυτοκράτορα

Φύλλο εργασίας. 1. Από τον «Νουθετικό λόγο» του Κεκαυμένου* προς τον αυτοκράτορα Κεφ. 3. Από το σχίσμα των δύο εκκλησιών ως την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1054-1204) Υποκεφάλαιο 1. Εσωτερική κρίση και εξωτερικοί κίνδυνοι (1054-1081) Φύλλο εργασίας 1. Από τον

Διαβάστε περισσότερα

Γυναίκες πολεµίστριες και ηρωίδες. Έρευνα-επιλογή:Μ. Λόος Μετάφραση: Μ. Σκόµπα Επιµέλεια: Β. Καντζάρα

Γυναίκες πολεµίστριες και ηρωίδες. Έρευνα-επιλογή:Μ. Λόος Μετάφραση: Μ. Σκόµπα Επιµέλεια: Β. Καντζάρα Γυναίκες πολεµίστριες και ηρωίδες Έρευνα-επιλογή:Μ. Λόος Μετάφραση: Μ. Σκόµπα Επιµέλεια: Β. Καντζάρα Cleopatra (Κλεοπάτρα) 69 30 π.χ. Αίγυπτος Βασίλισσα Η Κλεοπάτρα γεννήθηκε το 69 π.x και βασίλεψε στην

Διαβάστε περισσότερα

Η εποχή του Ναπολέοντα ( ) και το Συνέδριο της Βιέννης (1815)

Η εποχή του Ναπολέοντα ( ) και το Συνέδριο της Βιέννης (1815) Η εποχή του Ναπολέοντα (1799 1815) και το Συνέδριο της Βιέννης (1815) 1799 1804: Πρώτος Ύπατος «ένας ισχυρός λαϊκός ηγέτης που δεν ήταν βασιλιάς» Ο Ναπολέων «σώζει» το Διευθυντήριο Μάρτιος 1797: οι πρώτες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ π.χ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ 323 30 π.χ. Θάνατος του Μ. Αλεξάνδρου Έλλειψη διαδόχου (νόμιμου και ικανού) διασπαστικές τάσεις: 1. Εξεγέρσεις (Αθηναίων και Αιτωλών) εναντίον των Μακεδόνων υποταγή των Αθηναίων 2. Εξεγέρσεις

Διαβάστε περισσότερα

3. Μιχαήλ Η' και Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγοι. α. Η εξωτερική πολιτική του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου

3. Μιχαήλ Η' και Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγοι. α. Η εξωτερική πολιτική του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου 3. Μιχαήλ Η' και Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγοι α. Η εξωτερική πολιτική του Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου Στόχοι: Ο Μιχαήλ Η' (1261-1282) έπρεπε: να αντιμετωπίσει την επιθετικότητα των Λατίνων και να αποκαταστήσει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΠ 11 - ΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ onlearn.gr - ελπ - εαπ. Το κράτος που ανέλαβε ο Αλέξανδρος ( 336 πΧ) ήταν στρατιωτικά έτοιμο να εισβάλει στην Περσία Ο Αλέξανδρος συνέχισε

ΕΛΠ 11 - ΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ onlearn.gr - ελπ - εαπ. Το κράτος που ανέλαβε ο Αλέξανδρος ( 336 πΧ) ήταν στρατιωτικά έτοιμο να εισβάλει στην Περσία Ο Αλέξανδρος συνέχισε ΟΙ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ - Το κράτος που ανέλαβε ο Αλέξανδρος ( 336 πχ) ήταν στρατιωτικά έτοιμο να εισβάλει στην Περσία - Ο Αλέξανδρος συνέχισε την εκστρατεία ενισχύοντας τη θέση του απέναντι στους

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ο κεντρικός λόγος της παιδείας σε μια δημοκρατική κοινωνία είναι αναμφισβήτητος. Και δεν μιλώ για την παιδεία που παρέχει το «υπουργείο Παιδείας». Η παιδεία

Διαβάστε περισσότερα

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»;

Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Τι σημαίνει ο όρος «βυζαντινόν»; Ο όρος«βυζαντινόν» αναφέρεται στο Μεσαιωνικό κράτος που εδιοικείτο από την Κωνσταντινούπολη, τη μεγάλη πόλη των ακτών του Βοσπόρου. Οι ιστορικοί χρησιμοποιούν τον όρο αυτόν

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ-Βουλευτές:

ΤΑΞΗ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ-Βουλευτές: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣΚΑΙΟΙΠΕΡΙΑΥΤΟΝ ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΟΙKAI BOYΛΕΥΤΕΣ (HONESTIORES ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΙ) - ΣΤΡΑΤΟΣ- ΚΛΗΡΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Αυτοκράτορας: H ανάρρηση στο θρόνο χάρη στο

Διαβάστε περισσότερα

Πόλεμος και Πολιτική

Πόλεμος και Πολιτική ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μάθημα 3 ο : Η Ελληνική Αρχαιότητα. Η ακμή και η παρακμή της Πόλης. Μακεδονικός τρόπος πολέμου. 4 ος αι. π.χ. 4 ος αι. μ.χ. Γεώργιος Μαργαρίτης,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ στα αποσπάσματα των εγχειριδίων που ακολουθούν : 1]προσέξτε α) το όνομα του Βυζαντίου β) το μέγεθος και τον τόνο της αποτίμησης γ) τα στοιχεία της ιστορικής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: 323 Π.Χ. 324 Μ.Χ. Α.ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ Β. ΑΠΟΤΗΡΩΜΗΣΤΟΒΥΖΑΝΤΙΟ 1 Τα ελληνιστικά βασίλεια Ελληνιστικός : από το ρήµα ελληνίζω, δηλ. µιµούµαι τους Έλληνες Ήταν τα βασίλεια

Διαβάστε περισσότερα

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα Φιλολογίας

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα Φιλολογίας ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Διάλεξη 6 Ιουστινιανός Α (β μέρος: 548-565) Διάδοχοι Ιουστινιανού: Ιουστίνος Β (565-578) Τιβέριος (578-582) Μαυρίκιος (582-602) - Φωκάς (602-610) Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα Φιλολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ, ΒΙΒΛΙΟ 3 ο,70 (1,2)

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ, ΒΙΒΛΙΟ 3 ο,70 (1,2) ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ, ΒΙΒΛΙΟ 3 ο,70 (1,2) Εμφύλια διαμάχη στην Κέρκυρα Μετά την καταστολή της αποστασίας των Μυτιληναίων από τους Αθηναίους και την κατάληψη των Πλαταιών από τους Σπαρτιάτες(427π.Χ.),

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ - Ο ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ - Ο ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ - Ο ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ Ποιος πόλεμος ονομάζεται Πελοποννησιακός: Ο καταστροφικός εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Αθήνας - Σπάρτης και των συμμαχικών τους πόλεων-κρ

Διαβάστε περισσότερα

fox2 magazine - Ματζικέρτ Η χαμένη μάχη που δεν δόθηκε ποτέ Συντάχθηκε απο τον/την deepred001 Παρασκευή, 10 Μαϊου :17

fox2 magazine - Ματζικέρτ Η χαμένη μάχη που δεν δόθηκε ποτέ Συντάχθηκε απο τον/την deepred001 Παρασκευή, 10 Μαϊου :17 Ο Ρωμανός πολέμησε γενναία μέχρι το τέλος. Ο αυτοκράτορας, εντελώς απομονωμένoς, με το ξίφος του γυμνό, σκοτώνει περισσότερους από έναν Τούρκο και αναγκάζει πολλούς άλλους να φύγουν. Ο εχθρός τον κυκλώνει

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΑΔΑ Α. 1. Να συμπληρώσετε τα κενά στις ακόλουθες προτάσεις: α. Η Αγιά Σοφιά είναι κτισμένη σε ρυθμό... από τους αρχιτέκτονες... και...

ΟΜΑΔΑ Α. 1. Να συμπληρώσετε τα κενά στις ακόλουθες προτάσεις: α. Η Αγιά Σοφιά είναι κτισμένη σε ρυθμό... από τους αρχιτέκτονες... και... ΟΜΑΔΑ Α 1. Να συμπληρώσετε τα κενά στις ακόλουθες προτάσεις: α. Η Αγιά Σοφιά είναι κτισμένη σε ρυθμό... από τους αρχιτέκτονες... και... β. Οι Σελτζούκοι, τουρκικό φύλο, νίκησαν τους Βυζαντινούς στη μάχη

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Β Γυμνασίου

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Β Γυμνασίου ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΓΛΑΝΤΖΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ: Β Γυμνασίου ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Τρίτη, 06 Ιουνίου 2017 ΧΡΟΝΟΣ: 2 ώρες ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ: α) Να

Διαβάστε περισσότερα

Από το σχίσμα των δύο εκκλησιών ως την άλωση της Κωνσταντινούπολης από. τους Σταυροφόρους (1054-1204)

Από το σχίσμα των δύο εκκλησιών ως την άλωση της Κωνσταντινούπολης από. τους Σταυροφόρους (1054-1204) Από το σχίσμα των δύο εκκλησιών ως την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1054-1204) 1. Εσωτερική κρίση και εξωτερικοί κίνδυνοι (1054-1081) 1 Οι μαθητές: Διδακτικοί στόχοι 1. Να μελετήσουν

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ.84-97) Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί 1. Να αντιστοιχήσετε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β. Α Β Α. Βασιλεία α. Δικαίωμα να ψηφίζουν για ζητήματα της πόλης είχαν όλοι οι πολίτες, ακόμα και οι πιο φτωχοί Β. Αριστοκρατία β. Κριτήριο

Διαβάστε περισσότερα

11. Γυναίκες πολεµίστριες και ηρωίδες

11. Γυναίκες πολεµίστριες και ηρωίδες 11. Γυναίκες πολεµίστριες και ηρωίδες Συλλογή-επιλογή:Μ. ΛΟΟΣ Μετάφραση: Μ. ΣΚΟΜΠΑ Επιµέλεια: Β. ΚΑΝΤΖΑΡΑ Κλεοπάτρα 69 30 π.χ. Αίγυπτος -Βασίλισσα Η Κλεοπάτρα γεννήθηκε το 69 π.χ. Βασίλεψε στην Αίγυπτο

Διαβάστε περισσότερα

Εκστρατείες των Περσών κατά των Ελλήνων κατά τα έτη 492? 479 π.χ.

Εκστρατείες των Περσών κατά των Ελλήνων κατά τα έτη 492? 479 π.χ. «Π Ε Ρ Σ Ι Κ Α» Εκστρατείες των Περσών κατά των Ελλήνων κατά τα έτη 492? 479 π.χ. Διακρίνονται σε τρεις φάσεις: Α) 492 π.χ.: Μαρδόνιος κατά Θράκης και Μακεδονίας Β) 490 π.χ.: Δάτις και Αρταφέρνης κατά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΛΠ11 ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Βυζάντιο και Χριστιανισμός: η δυναμική της θρησκείας στον καθορισμό της φυσιογνωμίας της αυτοκρατορίας και των

Διαβάστε περισσότερα

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα Φιλολογίας

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα Φιλολογίας ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Διάλεξη 10 O Δέκατος Αιώνας (α μισό): Λέων Ϛ Σοφός (886-912) - Αλέξανδρος Α (912-913) Κων/νος Ζ Πορφυρογέννητος 913-959 (Ρωμανός Α Λεκαπηνός 920-944) Νικόλαος Γ. Χαραλαμπόπουλος Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ. Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις στις τρεις (3). Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με τέσσερις (4) μονάδες.

ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ. Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις στις τρεις (3). Κάθε ερώτηση βαθμολογείται με τέσσερις (4) μονάδες. ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ Μάθημα: Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Τάξη: Β Γυμνασίου Ενότητα: Οι πρώτοι αιώνες του Βυζαντίου Χρόνος εξέτασης: 45 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Από τις πέντε (5) ερωτήσεις να απαντήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 6 ος 9 ος αι Οικονομική κατάσταση στο Βυζάντιο από το β μισό του 6 ου αι. αρχές 9 ου αι. το κίνημα του Θωμά του Σλάβου 6 ος 8 ος αι. Προβλήματα δημογραφικά Προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

H ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ

H ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ H ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ Στο θρόνο βρίσκεται ο Αλέξιος Α Κομνηνός 1081 1118 (ιδρυτής δυναστείας Κομνηνών) Ο Αλέξιος Α Κομνηνός μπροστά στο Χριστό Ο Αλέξιος Α διαπραγματεύεται με τους σταυροφόρους

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία

Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία Ενότητα 1η: Εισαγωγή Ελευθερία Μαντά, Λέκτορας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας Ιστορίας και Αρχαιολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 4. Η Ελλάδα στον Α' Παγκόσµιο Πόλεµο (σελ )

Κεφάλαιο 4. Η Ελλάδα στον Α' Παγκόσµιο Πόλεµο (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης Ε Ενότητα «Η Ελλάδα στον 20 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 4 Η Ελλάδα στον Α' Παγκόσµιο Πόλεµο (σελ. 190 193) Το 1914 ξέσπασε στην Ευρώπη ο Α' Παγκόσµιος Πόλεµος. Η Ελλάδα, αφού οδηγήθηκε σε διχασµό

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3. Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ )

Κεφάλαιο 3. Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης 5 η ενότητα «Η Ελλάδα στον 20 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 3 Οι Βαλκανικοί Πόλεµοι (σελ. 186 189) Οι προσδοκίες, που καλλιέργησε στους υπόδουλους χριστιανικούς λαούς το κίνηµα των Νεοτούρκων το

Διαβάστε περισσότερα

Η Ελλάδα από το 1914 ως το 1924

Η Ελλάδα από το 1914 ως το 1924 Γ. ΕΡΓΑΣΙΕΣ - ΑΣΚΗΣΕΙΣ (ενδεικτικά παραδείγµατα) Η Ελλάδα από το 1914 ως το 1924 Με βάση τα στοιχεία που παρέχει το κεφάλαιο ΚΒ του σχολικού σας βιβλίου (σσ. 73-119) να συντάξετε έναν χρονολογικό πίνακα

Διαβάστε περισσότερα

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται

Το ρωμαϊκό κράτος κλονίζεται Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ας διαβάσουμε τι θα μάθουμε στο σημερινό μάθημα: Σκοπός: Σκοπός του παρόντος μαθήματος είναι να απαντήσουμε σε ένα «γιατί»: Γιατί χρειάστηκε

Διαβάστε περισσότερα

H ιστορία του κάστρου της Πάτρας

H ιστορία του κάστρου της Πάτρας H ιστορία του κάστρου της Πάτρας Από την Αρχαιότητα μέχρι την Α' περίοδο Τουρκοκρατίας Μία εργασία της ομάδας Γ (Αβούρης Ε, Γεωργίου Ν, Καρατζιάς Γ, Παπατρέχας Ι) Το κάστρο βρίσκεται στα νότια της Ελλάδας,

Διαβάστε περισσότερα

Δήμος Λαγκαδά. Επέτειος Μάχης του Λαχανά. 103 Χρόνια Ελευθερίας Ιουνίου

Δήμος Λαγκαδά. Επέτειος Μάχης του Λαχανά. 103 Χρόνια Ελευθερίας Ιουνίου Δήμος Λαγκαδά Επέτειος Μάχης του Λαχανά 103 Χρόνια Ελευθερίας 19-21 Ιουνίου Πρόγραμμα Τρίτη 21 Ιουνίου2016 11:30 π.μ. Εορτασμός της 103ης επετείου της Μάχης του Λαχανά στο Ηρώο Πεσόντων Λαχανά Επιμνημόσυνη

Διαβάστε περισσότερα

«Το αγόρι στο θεωρείο»

«Το αγόρι στο θεωρείο» Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα «Το αγόρι στο θεωρείο» Μανώλης Λεγάκης Στο βιβλίο της Α. Δαρλάση τα ιστορικά στοιχεία συνυφαίνονται με τα μυθιστορηματικά: πρόσωπα φανταστικά υφίστανται σε ατομικό και

Διαβάστε περισσότερα

Τσώτα Ελένη και Στρατηγοπούλου Δήμητρα

Τσώτα Ελένη και Στρατηγοπούλου Δήμητρα Τσώτα Ελένη και Στρατηγοπούλου Δήμητρα ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΌ ΣΎΣΤΗΜΑ η εκπαίδευση ήταν ιδιαίτερα στρατιωτική. τα παιδιά μάθαιναν να αντέχουν όχι μόνο στον πόνο αλλά και σε δύσκολες συνθήκες επιβίωσης από ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑÏΟΥ- IOYNIOY ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Β ΤΑΞΗ

ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑÏΟΥ- IOYNIOY ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Β ΤΑΞΗ ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑÏΟΥ- IOYNIOY ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Β ΤΑΞΗ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ: ΑΡΙΘΜΟΣ: ΩΡΑ: 10.30 12.30 μ.μ ( διάρκεια 2 ώρες ) ΒΑΘΜΟΣ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2ης ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2ης ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΕΛΠ 11: Ελληνική Ιστορία Ακ. Έτος: 2008-9 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2ης ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΘΕΜΑ: Η βυζαντινή αριστοκρατία κατά τους 9 ο έως 12 ο αιώνα: δομή και χαρακτηριστικά, ανάπτυξη και σχέσεις

Διαβάστε περισσότερα

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤ Κ*ΑΤοΡ1Α. Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤ*Κ*ΑΤοΡ1Α. Η 3υζαντινή εποχή Γ* - * **-^ Διασυνδέσεις. ΒιΒλιογραφία Τ Τ"*-*

Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤ Κ*ΑΤοΡ1Α. Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤ*Κ*ΑΤοΡ1Α. Η 3υζαντινή εποχή Γ* - * **-^ Διασυνδέσεις. ΒιΒλιογραφία Τ Τ*-* Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΚΑΤοΡ1Α Η 3υζαντινή εποχή Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤ ΚΑΤοΡ1Α Κωνσταντινούπολη, Μ' ένα λεωφορείο τριγυρνάμε όλοι μέσα στην πόλη, σελ. 59-63. Βυζαντινή αυτοκρατορία, Εμπορικοί δρόμοι, σελ 34 Μύθοι και

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ (13ος - 18ος αι.)

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ (13ος - 18ος αι.) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ (13ος - 18ος αι.) Ενότητα #2: H Δ Σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους Σχόλια για τα γεγονότα της προηγούμενης ενότητας Νικόλαος

Διαβάστε περισσότερα

Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα. των εικόνων (εικονομαχία)

Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα. των εικόνων (εικονομαχία) Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων (εικονομαχία) ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Πνευματική κίνηση εμφανίστηκε στο Βυζάντιο στα μέσα του 9 ου αι. Είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας ή όχι

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑÏΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑÏΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2018-2019 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑÏΟΥ-ΙΟΥΝΙΟΥ 2018-2019 ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : 03-06-2019 ΤΑΞΗ: Β ΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 2 ώρες (10:30-12:30) ΟΔΗΓΙΕΣ:

Διαβάστε περισσότερα

1.3 1.Ποια κατάσταση επικρατούσε στην προϊσλαµική Αραβία; 2.Ποια η δράση του Μωάµεθ µεταξύ ;

1.3 1.Ποια κατάσταση επικρατούσε στην προϊσλαµική Αραβία; 2.Ποια η δράση του Μωάµεθ µεταξύ ; 1. Από την αρχαιότητα στο Μεσαίωνα 2. Ποια γεγονότα προετοίµασαν το πέρασµα από την αρχαιότητα στο Μεσαίωνα; 3. Γιατί η περίοδος 330-641 έχει διπλή ονοµασία; 4.Ποια πολιτισµικά στοιχεία διακρίνουν το ανατολικό

Διαβάστε περισσότερα

Χρονολογία ταξιδιού:στις 8 Ιουλίου του 1497 άρχισε και τελείωσε το 1503

Χρονολογία ταξιδιού:στις 8 Ιουλίου του 1497 άρχισε και τελείωσε το 1503 Ονοματεπώνυμο: Βάσκο Ντά Γκάμα Χρονολογία γέννησης:3 Σεπτεμβρίου 1449 Χρονολογία θανάτου:3 Ιανουαρίου 1524 Χρονολογία ταξιδιού:στις 8 Ιουλίου του 1497 άρχισε και τελείωσε το 1503 Ανακαλύψεις: Ανακάλυψε

Διαβάστε περισσότερα

Μιχάλης Κοκοντίνης. 1 Πειραματικό δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης Ε'1 τάξη Οι Ρωμαίοι κυβερνούν τους Έλληνες

Μιχάλης Κοκοντίνης. 1 Πειραματικό δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης Ε'1 τάξη Οι Ρωμαίοι κυβερνούν τους Έλληνες Μιχάλης Κοκοντίνης 1 Πειραματικό δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης Ε'1 τάξη 2017-18 1. Οι Ρωμαίοι κυβερνούν τους Έλληνες Πρώτη φροντίδα των Ρωμαίων ήταν να κρατήσουν τους Έλληνες διχασμένους και να τους εμποδίσουν

Διαβάστε περισσότερα

Η ΚΙΝΑ ΣΤΟΝ 21 Ο ΑΙΩΝΑ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ

Η ΚΙΝΑ ΣΤΟΝ 21 Ο ΑΙΩΝΑ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ Η ΚΙΝΑ ΣΤΟΝ 21 Ο ΑΙΩΝΑ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΧΟΥΧΛΙΑ ΜΑΡΘΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΙΝΑΣ Προσπάθεια

Διαβάστε περισσότερα

κάντε κλικ στη Τρίτη επιλογή : Οι Θεσσαλονικείς αδελφοί ισαπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος

κάντε κλικ στη Τρίτη επιλογή : Οι Θεσσαλονικείς αδελφοί ισαπόστολοι Κύριλλος και Μεθόδιος ΤΑΞΗ Δ ΜΑΘΗΜΑ : ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Κύριλλος και Μεθόδιος : Ιεραπόστολοι στους σλαβικούς λαούς. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ 1. Να αντιληφθούν οι μαθητές ότι μέσα από την ιεραποστολή του Κυρίλλου

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΓΑΣ ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗΣ. Όνομα :Βασίλης Μανουράς. Τάξη :Γ2. Εργασία Γαλλικών

ΜΕΓΑΣ ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗΣ. Όνομα :Βασίλης Μανουράς. Τάξη :Γ2. Εργασία Γαλλικών ΜΕΓΑΣ ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗΣ Όνομα :Βασίλης Μανουράς Τάξη :Γ2 Εργασία Γαλλικών ΜΕΓΑΣ ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗ Ο Ναπολέων Βοναπάρτης (Napoléon Bonaparte) (15 Αυγούστου 1769 5 Μαΐου 1821) ήταν Γάλλος στρατηγός

Διαβάστε περισσότερα

Δήμος Λαγκαδά. Επέτειος Μάχης του Λαχανά Ιουνίου Το Ιστορικό της Μάχης

Δήμος Λαγκαδά. Επέτειος Μάχης του Λαχανά Ιουνίου Το Ιστορικό της Μάχης Δήμος Λαγκαδά Επέτειος Μάχης του Λαχανά Το Ιστορικό της Μάχης 19 21 Ιουνίου 1913 Ελληνοβουλγαρικός Πόλεμος 1913 - Ιππείς και Εύζωνοι εν Πορεία Η Μάχη του Κιλκίς Λαχανά (19-21 Ιουνίου 1913) 2 Η Μάχη Κιλκίς

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΔΙΚΗ ΤΑΚΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΕΠΟ

ΕΙΔΙΚΗ ΤΑΚΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΕΠΟ ΕΙΔΙΚΗ ΤΑΚΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΕΠΟ ΔΙΑΦΟΡΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΗΣ ΤΑΚΤΙΚΗΣ Η ΓΕΝΙΚΗ ΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΣΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΑΜΥΝΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ ΠΑΝΤΟΤΕ ΣΕ ΚΑΘΕ ΑΓΩΝΑ H ΕΙΔΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας. κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014

Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας. κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014 Θέμα Α1 Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α) Με τη βιομηχανική επανάσταση καθώς η κατοχή γης έπαυε προοδευτικά να είναι πηγή εξουσίας

Διαβάστε περισσότερα

ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα.

ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα. Η τροφή της Αρχαϊκής οικογένειας ήταν αποτελούνταν από λαχανικά, ελιές, παστά ψάρια, και σπάνια από κρέας, κυρίως στην Αθήνα. Η ενδυμασία των Αρχαίων Ελλήνων ήταν κομψή, αλλά όχι εξεζητημένη. Το βασικό

Διαβάστε περισσότερα

600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ

600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ 600 π.χ. - 300 π.χ. Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΠΛΙΤΗΣ ΠΛΗΣΙΑΣΕ, ΝΥΞΕ ΜΕ ΤΗ ΜΑΚΡΙΑ ΛΟΓΧΗ Ή ΤΟ ΞΙΦΟΣ ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΝΕΓΓΥΣ ΚΑΙ ΦΟΝΕΥΣΕ ΕΝΑΝ ΑΝΔΡΑ. ΑΝΤΙΤΑΞΕ ΠΕΛΜΑ ΣΤΟ ΠΕΛΜΑ, ΘΕΣΕ ΑΣΠΙΔΑ ΣΤΗΝ ΑΣΠΙΔΑ, ΠΡΟΤΑΞΕ ΛΟΦΙΟ ΣΤΟ ΛΟΦΙΟ, ΚΡΑΝΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 5 (σελ ) Η επανάσταση στα νησιά του Αιγαίου

Κεφάλαιο 5 (σελ ) Η επανάσταση στα νησιά του Αιγαίου Ιστορία ΣΤ τάξης Γ Ενότητα «Η Μεγάλη Επανάσταση (1821 1830) 1 Κεφάλαιο 5 (σελ. 90 93) Η επανάσταση στα νησιά του Αιγαίου Η επανάσταση διαδόθηκε γρήγορα στα νησιά του Αιγαίου. Σπουδαίοι ναυτικοί, όπως ο

Διαβάστε περισσότερα

HFF Coach Educators COACHING PROGRAMME UEFA B DIPLOMA

HFF Coach Educators COACHING PROGRAMME UEFA B DIPLOMA COACHING PROGRAMME UEFA B DIPLOMA Ποια η διαφορά ειδικής και γενικής τακτικής ; Γενική Τακτική Η ΓΕΝΙΚΗ ΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΣΤΙΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΑΜΥΝΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ ΠΑΝΤΟΤΕ

Διαβάστε περισσότερα

Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ)

Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ) Η μετεξέλιξη του Ρωμαϊκού κράτους (4 ος -5 ος αι. μ.χ) 1.1 Ο Διοκλητιανός και η αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας Επιμέλεια, Δ. Πετρουγάκη, Φιλόλογος Οι διοικητικές αλλαγές Ο Διοκλητιανός (284 μ.χ.) επεδίωξε

Διαβάστε περισσότερα