Όυεης ηοσ λεοειιεληθού αλαηοιηζκού θαηά ηολ 19 ο αηώλα: ζτοιηαζκέλε βηβιηογραθηθή θαηαγραθή

Transcript

1 Παλεπηζηήκηο Παηρώλ Τκήκα Φηιοιογίας, Πρόγρακκα Μεηαπηστηαθώλ Σποσδώλ Τίηιος Π.Μ.Σ: Σύγτρολες προζεγγίζεης ζηε γιώζζα θαη ηα θείκελα Καηεύζσλζε: Νεοειιεληθή Φηιοιογία Όυεης ηοσ λεοειιεληθού αλαηοιηζκού θαηά ηολ 19 ο αηώλα: ζτοιηαζκέλε βηβιηογραθηθή θαηαγραθή Γηπιφκαηηθή Μεηαπηστηαθή Δργαζία Ακαιία Καθαρούκπα Α. Μ. Μ. Φ.: 44 Δπηβιέποσζα: Σηέζε Αζήλε, Δπίθοσρε Καζεγήηρηα Πάηρα, 2011

2 Περηετόκελα Δηζαγφγή... 3 Ο αλαηοιηζκός ζηελ ειιεληθή γρακκαηεία ηοσ 19 οσ αηώλα Ι. Πρφηόησπα ειιεληθά έργα κε «αλαηοιηθά» ζηοητεία α. Απηνηειείο εθδφζεηο β. ε πεξηνδηθά πκπεξάζκαηα ΙΙ. Μεηαθράζεης έργφλ κε «αλαηοιηθά» ζηοητεία από εσρφπαχθές γρακκαηείες α. Απηνηειείο εθδφζεηο β. ε πεξηνδηθά πκπεξάζκαηα ΙΙI. Έργα από αλαηοιηθές γρακκαηείες α. Απηνηειείο εθδφζεηο Έξγα κε αζαθή πξνέιεπζε ηνπ πξσηνηχπνπ (απψηεξα αλαηνιηθά πξφηππα ή/θαη κεηαθξάζεηο απφ αδήισηε γιψζζα πξσηνηχπνπ) Μεηαθξάζεηο απφ αλαηνιηθέο γιψζζεο Μεηαθξάζεηο πνπ βαζίδνληαη ζε επξσπατθά δηάκεζα πξφηππα β. Μεηαθξάζεηο ζε πεξηνδηθά πκπεξάζκαηα ΙV. Το εσρύηερο ελδηαθέρολ γηα ηελ Αλαηοιή Οδνηπνξηθέο αλακλήζεηο α. Απηνηειείο εθδφζεηο β. ε πεξηνδηθά Απνθζέγκαηα, γλσκηθά, παξνηκίεο πκπεξάζκαηα Γεληθά ζσκπεράζκαηα Βηβιηογραθία Δσρεηήρηο Σσγγραθέφλ Δσρεηήρηο Μεηαθραζηώλ

3 Δηζαγφγή Ο παιαηζηηληαθήο θαηαγσγήο γλσζηφο δηαλνεηήο, Edward W. Said ( ), ζην έξγν ηνπ, Οξηεληαιηζκόο (1978), νξίδεη ηνλ νξηεληαιηζκφ αξρηθά σο έλαλ αθαδεκατθφ φξν πνπ αθνξά νηηδήπνηε γξάθεηαη ή κειεηάηαη ην νπνίν έρεη άκεζε ζρέζε κε ηελ Αλαηνιή. 1 Μπνξεί λα πεξηιακβάλεη δηάθνξα επηζηεκνληθά πεδία, απφ αλζξσπνινγία, θνηλσληνινγία θαη ηζηνξία, κέρξη ινγνηερλία θαη εηθαζηηθέο ηέρλεο. Σνλ νξίδεη επίζεο σο έλαλ ηξφπν ζθέςεο, βαζηζκέλν ζε κηα νληνινγηθή θαη επηζηεκνληθή δηάθξηζε κεηαμχ Αλαηνιήο θαη Γχζεο. Ζ δηάθξηζε απηή απνηειεί αθεηεξηαθφ ζεκείν γηα ηελ επεμεξγαζία έξγσλ ζρεηηθψλ κε ην γεληθφηεξν πλεχκα ηεο Αλαηνιήο. Σέινο, ζχκθσλα πάληα κε ηελ άπνςε ηνπ Said, Οξηεληαιηζκφο ζεσξείηαη ν δπηηθφο ηξφπνο γηα ηελ θπξηάξρεζε, αλαζπγθξφηεζε θαη άζθεζε εμνπζίαο επί ηεο Αλαηνιήο. Ο Said ππεξακχλεηαη ηεο άπνςεο φηη ε Αλαηνιή απνηειεί επηλφεζε ηεο Γχζεο θαηά ηνλ 19 ν αηψλα, αλ θαη απφ ηελ αξραηφηεηα «ζηάζεθε πάληα έλαο ηφπνο ξνκαληηζκνχ, εμσηηθψλ πιαζκάησλ, αμέραζησλ αλακλήζεσλ θαη ηνπίσλ, ζεκαληηθψλ εκπεηξηψλ, θ.ιπ. [ ]». 2 Ο Diego Saglia, ζε κειέηε ηνπ ζρεηηθά κε ηελ ζέζε ηνπ νξηεληηαιηζηηθνχ ζηνηρείνπ ζηνλ επξσπατθφ ξνκαληηζκφ, επηζεκαίλεη πσο απφ ηα ηέιε ηνπ 18 νπ αηψλα αξρίδεη λα ζπζηεκαηνπνηείηαη ν αθαδεκατθφο νξηεληαιηζκφο κε ηελ ίδξπζε εξεπλεηηθψλ θέληξσλ πεξί Αλαηνιήο θαη κε ηελ αθαδεκατθή κειέηε αλαηνιηθψλ γισζζψλ. 3 Οπζηαζηηθά, ζπληειείηαη έλαο δηαρσξηζκφο αλάκεζα ζηνλ νξηεληαιηζκφ πνπ αθνξά ηε ινγνηερληθή αλαπαξάζηαζε ηεο αλαηνιηθήο θνπιηνχξαο, θαη ζηνλ επηζηεκνληθφ νξηεληαιηζκφ, φπνπ κειεηνχληαη κε κεζνδηθφηεηα θαη αληηθεηκεληθφηεηα δηάθνξεο εθθάλζεηο αλαηνιηθψλ πνιηηηζκψλ, φπσο ε γιψζζα, ε ζξεζθεία θ.ά. Οη γξακκαηεηαθέο ζρέζεηο αλάκεζα ζηνλ λεφηεξν ειιεληζκφ θαη ηνπο πνιηηηζκνχο ηεο Αλαηνιήο (θπξίσο ηνλ Αξαβηθφ πνιηηηζκφ) αθνξνχλ ηελ έλλνηα ηνπ Αλαηνιηζκνχ. Μηα νξνινγία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά ηνλ 18 ν αηψλα γηα λα πεξηγξάςεη ηελ ελαζρφιεζε ησλ Γπηηθψλ ηερλψλ θαη φρη κφλν κε ηνλ 1 Edward W. Said, Οξηεληαιηζκόο, κεηάθξ.: Φψηεο Σεξδάθεο, Αζήλα, Δθδφζεηο Νεθέιε, 1996, ζει Edward W. Said, Οξηεληαιηζκόο, φ.π., ζει Diego Saglia, «Orientalism», A Companion to European Romanticism, Michael Ferber (επηκ.), Malden, Blackwell Pub., 2005, ζει

4 Αλαηνιηθφ πνιηηηζκφ, φηαλ νη κεηαθξάζεηο γλσζηψλ έξγσλ ηεο Αλαηνιήο, φπσο νη Υίιηεο θαη κία Νύρηεο, αχμεζαλ ην ελδηαθέξνλ θαη ηελ πεξηέξγεηα γηα ηελ Δγγχο Αλαηνιή. ηελ Διιάδα επηθξάηεζε ν φξνο Αλαηνιηζκφο έλαληη ηνπ Οξηεληαιηζκνχ. 4 Ζ εηδνπνηφο δηαθνξά αλάκεζα ζηνπο δχν απηνχο νξηζκνχο έγθεηηαη ζην φηη ν Οξηεληαιηζκφο αθνξά Γπηηθέο ρψξεο νη νπνίεο έζηξεςαλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο πξνο Αλαηνιηθνχο πνιηηηζκνχο ιφγσ ηεο απνηθηνθξαηηθήο επέθηαζήο ηνπο πξνο ηηο πεξηνρέο ηεο Αζίαο. Ζ επαθή ηνπο κε ηελ Αλαηνιή έγηλε κέζσ ηνπ δίπνινπ «θαηαθηεηήο ππνηαγκέλνο». ηελ Διιάδα, αληίζεηα, ε νπνία απφ ηε κία δελ επέδεημε απνηθηνθξαηηθέο αμηψζεηο πξνο ηελ Αλαηνιή, θαη απφ ηελ άιιε, γεσγξαθηθά βξίζθεηαη πην θνληά ζε ρψξεο Αλαηνιηθέο απ φηη ε ππφινηπε Γπηηθή Δπξψπε, ήξζε πνιχ λσξίο ζε επαθή κε ην αλαηνιηθφ ζηνηρείν θαη ην αθνκνίσζε «νκαιφηεξα» απφ ηηο απνηθηνθξαηηθέο Δπξσπατθέο ρψξεο. Έηζη ινηπφλ, ν Αλαηνιηζκφο παξνπζηάδεη ηηο πνιπεπίπεδεο πνιηηηζκηθέο ζρέζεηο αλάκεζα ζε Διιάδα θαη γεηηνληθή νηθεία Αλαηνιή, ελψ ν Οξηεληαιηζκφο αθνξά ηελ επηξξνή ηνπ απφκαθξνπ, εμσηηθνχ θαη πξσηφγλσξνπ Αλαηνιηθνχ ζηνηρείνπ ζην Γπηηθφ πνιηηηζκφ. Με βάζε ηηο δεκνζηεχζεηο ηνπ Γ. Κεραγηφγινπ, πνπ αθνξνχλ ηνλ Νενειιεληθφ Αλαηνιηζκφ, 5 ηα πξψηα ςήγκαηα γξακκαηεηαθψλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηνλ Διιεληζκφ θαη ηνλ Αλαηνιηθφ θαη θπξίσο Αξαβηθφ πνιηηηζκφ εληνπίδνληαη ήδε απφ ηα Βπδαληηλά θαη ηα πξψηα κεηαβπδαληηλά ρξφληα. Μηα ζεηξά έξγσλ ηεο πξνθνξηθήο θαη ηεο γξαπηήο παξάδνζεο βιέπνπλ ην θσο κέζα απφ ηηο εηξεληθέο ή πνιεκηθέο ζπλζήθεο ζπκβίσζεο ηνπ βπδαληηλνχ κε ηνλ αξαβηθφ θφζκν, ρσξίο φκσο λα εκθαλίδνπλ ηελ πξφζεζε ηεο «αλαθάιπςεο» ηεο αξαβηθήο αλαηνιήο ή ελφο ζπζηεκαηηθνχ Αλαηνιηζκνχ. ε απηή ηελ θαηεγνξία έξγσλ ν Κεραγηφγινπ πεξηιακβάλεη ιατθά δείγκαηα ηεο εξσηθήο θαη επηθήο πνίεζεο ηνπ 9 νπ θαη 10 νπ αηψλα 4 «Αλαηνιηζκφο», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, Αζήλα, Δθδφζεηο Παηάθε, 2007, ζει George Kehayioglou, «Modern Greek Orientalism and Literary Responses to the Arabic East (18 th Century ca. 1983)», A. Moalla, (επηκ.), Orient et Lumières. Colloque de Lattaquié, , Grenoble, Université de Grenoble III, 1987, ζει , βι. θαη George Kehayioglu, «The Discontinuity of Greek Literary Responses to the Arab World (18 th - 20 th Centuries)», Journal of Modern Greek Studies, Vol. 7, No. 1(1989), ζει , βι. θαη George Kehayioglou, «Modern Greek Orientalism: A Preliminary Survey of Literary Responses to the Arab World», Modern Greek Studies Yearbook, Vol. 3(1987), University of Minnesota, ζει , βι. θαη Γηψξγνο Κεραγηφγινπ, «Νενειιεληθφο Αλαηνιηζκφο: πλέρεηα θαη Αζπλέρεηα ζηηο Γξακκαηεηαθέο Πξνζεγγίζεηο ηνπ Αξαβηθνχ Κφζκνπ», Μλήκε Λίλνπ Πνιίηε [ΔΔΦΠΘ, Σηκεηηθόο ηόκνο ζηε κλήκε Λίλνπ Πνιίηε], Θεζζαινλίθε, 1988, ζει , βι. θαη George Kehayoglu, «Translations of Eastern Novels and their Influence on Late Byzantine and Modern Greek Fiction (11 th 18 th Centuries)», The Greek Novel AD , Roderick Beaton (επηκ.), London, New York, Sydney, Croom Helm, 1988, ζει

5 κ. Υ., ηα θαηαγεγξακκέλα αθξηηηθά ηξαγνχδηα ηνπ 12 νπ αηψλα, θαζψο θαη ηελ επηθή κπζηζηνξία ηνπ Γηγελή Αθξίηα, ζηελ νπνία ν νκψλπκνο ήξσαο έρεη αξαβηθή θαηαγσγή απφ ηελ πιεπξά ηνπ παηέξα ηνπ κε ηέηνηνπο «δηγελείο» ήξσεο είλαη δηάζπαξηεο νη αξαβηθέο πξνθνξηθέο ιατθέο ηζηνξίεο, θάπνηεο εθ σλ νπνίσλ αξγφηεξα ζπκπεξηιήθζεθαλ ζηηο Υίιηεο θαη Μηα Νύρηεο. Σν ζπγθεθξηκέλν έξγν αθελφο απνηειεί νξφζεκν γηα ηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη αθεηέξνπ δηαζέηεη ζηνηρεία πνπ ην θαζηζηνχλ ζχκβνιν ησλ ζηελψλ θαη γφληκσλ δηαζηαπξψζεσλ κεηαμχ λενειιεληθήο θαη αξαβηθήο ινγνηερλίαο. 6 Πέξα απφ ηε ινγνηερλία ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηφδνπ, εθιατθεπκέλα έξγα ηζηνξηθά θαη ρξνλνγξαθηθά, θαζψο θαη ρξηζηηαληθά ζενινγηθά ζπγγξάκκαηα (φια κε ζαθή ζηφρν ηελ αληηπαξάζεζε πξνο ην Ηζιάκ, άιινηε απφ ζέζε επίζεζεο θαη άιινηε απφ ζέζε άκπλαο), πνπ εληνπίδνληαη σο θαη ην 19 ν αηψλα, δελ παξνπζηάδνπλ ίρλε επηζηεκνληθήο πξνζέγγηζεο ηνπ αξαβηθνχ θφζκνπ θαη δηάζεζε δηεξεχλεζήο ηνπ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, δελ ιείπνπλ θείκελα θαη δξαζηεξηφηεηεο κε κηα δηαθνξεηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ αξαβηθνχ πνιηηηζκνχ, θαη θπξίσο ηεο αξαβηθήο ινγνηερλίαο. Ζ κεηαθξαζηηθή παξαγσγή θαηά ηνλ 7 ν θαη 8 ν αηψλα πνπ αθνξά έξγα ηεο Αλαηνιήο κπνξεί λα ζεσξεζεί έλα πξψηκν εγρείξεκα Αλαηνιηζκνχ. Πεξηιακβάλεη θπξίσο κεηαθξάζεηο «ρξεζηηθψλ» επηζηεκνληθψλ έξγσλ γχξσ απφ ηηο θπζηθέο επηζηήκεο θαη ηελ ηαηξηθή, θαζψο θαη δηδαθηηθψλ θαη εζηθνπιαζηηθψλ θεηκέλσλ. 7 Δπηπιένλ, ην απμεκέλν ελδηαθέξνλ γηα ην θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ γίγλεζζαη ησλ ιαψλ πέξα απφ ηα αλαηνιηθά ζχλνξα ζπλέβαιε ζηελ κεηαθξαζηηθή δξαζηεξηφηεηα ινγνηερληθψλ έξγσλ ησλ αλαηνιηθψλ ρσξψλ. Χζηφζν, ην ελδηαθέξνλ απηφ δελ είρε πάληα «αγλέο πξνζέζεηο». Καηά ηελ Βπδαληηλή πεξίνδν θαη αξγφηεξα, ε κειέηε ηεο αξαβηθήο ηζηνξίαο, αλζξσπνινγίαο, γεσγξαθίαο θαη θπξίσο ζξεζθείαο γηλφηαλ γηα ιφγνπο ακπληηθνχο απέλαληη ζην θπξίαξρν Ηζιάκ. Πνιιά αληη-ηζιακηθά έξγα θαηαγξάθνληαη απηή ηελ πεξίνδν πνπ έρνπλ ζηφρν ηελ αθχπληζε ηνπ ζξεζθεπηηθνχ αηζζήκαηνο ησλ Υξηζηηαλψλ ηνπ Βπδαληίνπ θαη ηε ζπζπείξσζή ηνπο απέλαληη ζηελ νινέλα απμαλφκελε απεηιή ηεο ηζιακηθήο Αλαηνιήο. 8 Χο ν πξψηνο Έιιελαο ζπλεηδεηφο αξαβνιφγνο θαη αλαηνιηζηήο κπνξεί λα ζεσξεζεί ν «κάγηζηξνο θαη θηιφζνθνο» ησλ ηειψλ ηνπ 11 νπ αηψλα, πκεψλ εζ, ν 6 «Αξαβηθφο θφζκνο», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει George Kehayioglu, «The Discontinuity of Greek Literary Responses to the Arab World», φ.π., ζει George Kehayioglou, «Modern Greek Orientalism», φ.π., ζει

6 νπνίνο κεηέθεξε απφ ηελ αξαβηθή ζηελ ειιεληθή γιψζζα ην γλσζηφ αλαηνιηθφ έξγν ηεθαλίηεο θαη Ηρλειάηεο. 9 Παξάιιεια, αμηνπξφζεθηεο θαηά ηελ ίδηα πεξίνδν είλαη νη πξψηεο πξνζαξκνζκέλεο ζηε ρξηζηηαληθή παξάδνζε - κεηαθξάζεηο ζεκαληηθψλ έξγσλ ηεο αλαηνιηθήο πεδνγξαθίαο φπσο Βαξιαάκ θαη Ησάζαθ, θαη πληίπαο ν Φηιόζνθνο, 10 ηα νπνία έηπραλ κεγάιεο απνδνρήο απφ ην ηφηε αλαγλσζηηθφ θνηλφ, γεγνλφο πνπ επηβεβαηψλεη θαη ε ζπλερήο αλαπαξαγσγή ηνπο ζε ρεηξφγξαθε κνξθή ζηνπο αηψλεο πνπ αθνινχζεζαλ. Αμηνζεκείσηε είλαη ε παξαηήξεζε ηνπ Κεραγηφγινπ αλαθνξηθά κε ηα ηξία παξαπάλσ έξγα. Δπηζεκαίλεη πσο εκπινχηηζαλ κε λέα ζηνηρεία ηελ εγρψξηα αθεγεκαηνγξαθία. Αλαιπηηθφηεξα, εηζήγαγαλ ηελ εγθηβσηηζκέλε αθήγεζε, ηνλ ζπλδπαζκφ κηαο «δηήγεζεο πιαηζίνπ» πνπ πεξηιακβάλεη επηκέξνπο εκηαπηφλνκεο κηθξφηεξεο δηεγήζεηο. 11 Δπίζεο, έδσζαλ έκθαζε ζε θάπνηα «αλαηνιηθά» ζεκαηηθά κνηίβα, φπσο νη κχζνη πνπ έρνπλ λα θάλνπλ θπξίσο κε δψα ή κε καγεία, νη πεξηπέηεηεο, ε πνιηηηθή θαη αληηθεκηληζηηθή ζάηηξα, ν εμσηηζκφο θ.ά. Μέζα απφ ηελ ειιεληθή εθδνρή ηνπο, ηα ηξία απηά έξγα κεηαθξάζηεθαλ ζε βαιθαληθέο θαη ζιαβηθέο ρψξεο, ζηελ Ηηαιία θαη ζηε ζπλέρεηα ζε νιφθιεξε ηελ Δπξψπε γλσξίδνληαο κεγάιε επηηπρία. Υαξαθηεξηζηηθφ ηεο επηηπρίαο απηήο είλαη ην γεγνλφο φηη ην έξγν Βαξιαάκ θαη Ησάζαθ μαλακεηαθξάζηεθε ζηα αξαβηθά βάζεη ηεο ειιεληθήο εθδνρήο ηνπ. 12 Ζ επαθή κε ην αλαηνιηθφ ζηνηρείν ζπλερίδεηαη θαη ζηα επφκελα ρξφληα κέζα απφ πνηθίιεο αλαθνξέο ζην δεκνηηθφ ηξαγνχδη θαη ζηηο Βπδαληηλέο εξσηηθέο ηππνηηθέο κπζηζηνξίεο, φπσο Καιιίκαρνο θαη Υξπζνξόε, Λίβηζηξνο θαη Ρνδάκλε, Ηκπέξηνο θαη Μαξγαξώλα θ.ά. ηηο ηειεπηαίεο κάιηζηα, νη νκνηφηεηεο κε ηα αληίζηνηρα αξαβηθά ίξαη (είδνο ιατθήο αξαβηθήο εθηελνχο αθήγεζεο, πνπ ζπγθεληξψλεη ραξαθηεξηζηηθά ηφζν απφ ην κπζηζηφξεκα, φζν θαη απφ ην έπνο) είλαη αμηνπξφζεθηεο. Απφ άπνςε πεξηερνκέλνπ, θαη ηα δχν ινγνηερληθά είδε εκπεξηέρνπλ θνηλά κνηίβα, φπσο ην ζηνηρείν ηνπ παξακπζηνχ, ην θαληαζηηθφ ζηνηρείν, ε 9 «ηεθαλίηεο θαη Ηρλειάηεο», Ζ Παιαηόηεξε Πεδνγξαθία καο, Από ηηο Αξρέο σο ηνλ Πξώην Παγθόζκην Πόιεκν, (επηκ.) Νάζνο Βαγελάο, Γηάλλεο Γάιιαο, Κψζηαο ηεξγηφπνπινο, Αζήλα, Δθδφζεηο νθφιεο, , Σφκνο Β 2, ζει Γηψξγνο Κεραγηφγινπ, «Νενειιεληθφο Αλαηνιηζκφο»..π., ζει , βι. θαη George Kehayoglu, «Translations of Eastern Novels and their Influence on Late Byzantine and Modern Greek Fiction (11 th 18 th Centuries)», φ.π., ζει George Kehayioglou, «Modern Greek Orientalism», φ.π., ζει George Kehayioglou, «Modern Greek Orientalism», φ.π., ζει

7 ξνκαληηθή αηκφζθαηξα, νη εξσηεπκέλνη ήξσεο θ.ά. Απφ άπνςε ηερληθήο, νη νκνηφηεηεο έγθεηληαη ζηε κνξθνινγηθή θαη αθεγεκαηηθή δνκή. 13 Φηάλνληαο ζην 17 ν θαη 18 ν αηψλα, ε ελαζρφιεζε κε ηνλ αξαβηθφ πνιηηηζκφ γίλεηαη ζπζηεκαηηθφηεξε. Ο Αλαηνιηζκφο απηψλ ησλ δχν αηψλσλ κνηάδεη λα έρεη δχν έδξεο: ε κία δηακνξθψλεηαη κέζα απφ ηηο εμειίμεηο πνπ ζπκβαίλνπλ ζηελ νζσκαλνθξαηνχκελε Αλαηνιή, ελψ ε άιιε νξίδεηαη απφ ηελ παξάιιειε δεκηνπξγία, ζχλζεζε θαη θξπζηάιισζε ηνπ δπηηθνεπξσπατθνχ Αλαηνιηζκνχ. ηελ πξψηε πεξίπησζε νη ρψξνη επαθήο ηνπ ειιεληθνχ κε ην αλαηνιηθφ (θπξίσο αξαβηθφ) ζηνηρείν είλαη ηα ηξία νξζφδνμα παηξηαξρεία ηεο Αλαηνιήο, φπνπ μερσξίδνπλ αλψηεξνη θιεξηθνί κε ζεκαληηθή κφξθσζε θαη ζπγγξαθηθή θαη εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηφηεηα. Δπηπξφζζεηα, θαηά ηηο αξρέο ηνπ 18 νπ αηψλα ζηηο Παξαδνπλάβηεο Ζγεκνλίεο, φπνπ ε παξνπζία ησλ Διιήλσλ Φαλαξησηψλ είλαη αηζζεηή, ζπζηεκαηνπνηείηαη ε δηδαζθαιία ηεο αξαβηθήο γιψζζαο, ε εθηχπσζε ειιελναξαβηθψλ ιεηηνπξγηθψλ θαη ζξεζθεπηηθψλ εζηθνπιαζηηθψλ βηβιίσλ, ε παξαγσγή θαη ρεηξφγξαθε δηάδνζε ειιελναξαβηθψλ γξακκαηηθψλ, ιεμηθψλ θαη άιισλ δηδαθηηθψλ εγρεηξηδίσλ, θαζψο θαη ε δηάδνζε ηεο αξαβηθήο πνίεζεο θαη ηνπ ηξαγνπδηνχ. ηελ πεξίπησζε ηνπ «δπηηθνζξεκκέλνπ» λενειιεληθνχ Αλαηνιηζκνχ, νη ρψξνη ζηνπο νπνίνπο άλζεζε είλαη επξσπατθέο πφιεηο πνπ ππήξμαλ ζεκαληηθά θέληξα παξαγσγήο θαη δηάδνζεο ηνπ έληππνπ λενειιεληθνχ βηβιίνπ, φπσο ε Βελεηία, ε Βηέλλε θ.ά. Αμίδεη ζην ζεκείν απηφ λα αλαθεξζεί ε επηζήκαλζε ηνπ Κεραγηφγινπ πσο ην 1766 θαηαγξάθεηαη ε πξψηε ειιεληθή κεηάθξαζε ηνπ Κνξαλίνπ απφ ηα ηηαιηθά ζε ειιεληθφ ηππνγξαθείν ηεο Βελεηίαο. Ζ κεηάθξαζε απηή απνηειεί ηελ πξψηε έληππε κνξθή ηνπ έξγνπ ζε νιφθιεξε ηελ αλαηνιηθή Δπξψπε. Ξερσξίδνπλ επίζεο έλαο κπζηζηνξεκαηηθφο Βίνο ηνπ Μσάκεζ (1745), πάιη απφ ηα ηηαιηθά, ζηηο ζειίδεο ηνπ νπνίνπ γίλνληαη αλαιπηηθέο πεξηγξαθέο ηεο Αξαβίαο, ηνπ ηξφπνπ δσήο, ησλ ζπλεζεηψλ θαη ησλ εζίκσλ ησλ θαηνίθσλ ηεο. Αθφκε, κηα δηαζθεπή ηνπ έξγνπ Les bons mots et les maxims des Orientaux ηνπ Γάιινπ αλαηνιηζηή Antoine Galland, θαζψο θαη νη πξψηεο έληππεο κνξθέο ησλ έξγσλ ηεθαλίηεο θαη Ηρλειάηεο θαη πληίπαο ν Φηιόζνθνο, ν νπνίεο ζπλέρηζαλ ηελ επηηπρή πνξεία πνπ είραλ θαη ζηελ ρεηξφγξαθε κνξθή ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν πληίπαο, έξγν κε ηλδηθή ή πεξζνζπξηαθή πξνέιεπζε, θπθινθφξεζε γηα πξψηε θνξά ζε έληππε κνξθή ζηε Βελεηία πξηλ απφ ην 1711 θαη σο ην 1820 αλαηππψζεθε δψδεθα θνξέο ζηελ ίδηα 13 «Αξαβηθφο θφζκνο», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει

8 πφιε, γεγνλφο πνπ ην θαζηζηά σο έλα απφ ηα δεκνθηιή «λενειιεληθά ινγνηερληθά ιατθά βηβιία». 14 ηα παξάγεηαη ε πξψηε ειιεληθή κεηάθξαζε ελφο απφ ηα γλσζηφηεξα έξγα ηεο ιατθήο αλαηνιηθήο ινγνηερλίαο, ησλ Υηιίσλ θαη κηαο Νπρηώλ, θαζψο θαη ησλ Υηιίσλ θαη κηαο Ζκεξώλ (Νέα Υαιηκά) ζηα Καη νη δχν κεηαθξάζεηο έγηλαλ απφ ηα ηηαιηθά ζε έθδνζε ηνπ Πνιπδψε Λακπαληηζηψηε ( ), ν νπνίνο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηνλ Κεραγηφγινπ σο κηα κνξθή πξψηκνπ, εκπεηξηθνχ αλαηνιηζηή. Πξφθεηηαη γηα ηνλ ζεκαληηθφηεξν Έιιελα εθδφηε ηεο επνρήο ηεο Σνπξθνθξαηίαο κε εθδνηηθφ έξγν πνπ αξηζκεί πάλσ απφ ζαξάληα ηίηινπο, πξνζπαζψληαο λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ελφο επξχηεξνπ αλαγλσζηηθνχ θνηλνχ, ην νπνίν αλαδχζεθε ζηα ρξφληα ηνπ Γηαθσηηζκνχ. 15 Ο ίδηνο αζρνιήζεθε, φπσο θαη ν Καηζάξηνο Γαπφληεο ( , πνιπγξαθφηαηνο πνηεηήο, πεδνγξάθνο θαη κεηαθξαζηήο ζηηο Ζγεκνληθέο Απιέο ηεο Βιαρίαο θαη ηεο Μνιδαβίαο) 16 θαη ν Γεκήηξηνο Καηαξηδήο ( , πξσηεξγάηεο ηνπ Νενειιεληθνχ Γηαθσηηζκνχ, παηδαγσγφο θαη ζπγγξαθέαο κε πινχζην δνθηκηαθφ θαη εθπαηδεπηηθφ έξγν), 17 αξθεηά ζπζηεκαηηθά κε ηε γεσγξαθία, ηελ αλζξσπνινγία, ηελ ηζηνξία, ηε ινγνηερλία θαη ηε γιψζζα ηεο αξαβηθήο Αλαηνιήο. 18 Ο Λακπαληηζηψηεο ζηελ εθδνηηθή ηνπ παξαγσγή πεξηιακβάλεη θαη άιια έξγα πνπ ζρεηίδνληαη κε αλαηνιηθνχο πνιηηηζκνχο, φπσο Ζ Ηζηνξία ηεο Κίλαο, Ζ Θξεζθεία ησλ Δβξαίσλ θ.ά. 19 Ο Γεκήηξηνο Καηαξηδήο ζηα Γνθίκηά ηνπ πεξί παηδαγσγηθήο πξφηεηλε έλα εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζην νπνίν, πέξα απφ ηελ επηβαιιφκελε κειέηε ηεο γαιιηθήο γιψζζαο θαη ινγνηερλίαο, ζα έπξεπε λα πεξηιακβάλεηαη θαη ε εθκάζεζε ηεο αξαβηθήο γιψζζαο, ινγνηερλίαο θαη θπξίσο ιπξηθήο πνίεζεο. 20 Αλάκεζα ζηνπο «εκπεηξηθνχο» αλαηνιηζηέο πξνδξνκηθή ζέζε θαηέρεη ν Νηθφιανο Μαπξνθνξδάηνο, κηαο θαη ν ίδηνο εθδήισζε ελδηαθέξνλ γηα ηε 14 ηέζε Αζήλε, Όςεηο ηεο Νενειιεληθήο Αθεγεκαηηθήο Πεδνγξαθίαο, 18 νο αη Ο Γηάινγνο κε ηηο Ξέλεο Παξαδόζεηο ζηε Θεσξία θαη ηελ Πξάμε, Θεζζαινλίθε, 2001, [δηδ. δηαηξ.], ζει «Λακπαληηζψηεο, Πνιπδψεο», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει. 1213, βι. θαη Αηθαηεξίλε Κνπκαξηαλνχ, Λνπθία Γξνχιηα, Evro Layton, Σν Διιεληθό Βηβιίν: , Αζήλα, Δζληθή Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, 1986, ζει «Γαπφληεο, Κσλζηαληίλνο/Καηζάξηνο», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει «Καηαξηδήο, Γεκήηξηνο», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει Γηψξγνο Κεραγηφγινπ, «Νενειιεληθφο Αλαηνιηζκφο», φ.π., ζει George Kehayioglou, «Modern Greek Orientalism», φ.π., ζει. 83, βι. θαη Φίιηππνο Ζιηνχ, Πξνζζήθεο ζηελ Διιεληθή Βηβιηνγξαθία, Αζήλα, Δθδφζεηο Γηνγέλεο, 1973, ζει George Kehayioglou, «Modern Greek Orientalism», φ.π., ζει

9 ζπζηεκαηηθή κειέηε ηνπ αξαβηθνχ πνιηηηζκνχ, ελψ ζηε βηβιηνζήθε ηνπ εληνπίζηεθε πινχζην πιηθφ απφ ρεηξφγξαθα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ αξαβηθφ πνιηηηζκφ. 21 ηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 19 νπ αηψλα μερσξίδεη ζηε Βηέλλε ε κεηαθξαζηηθή δξαζηεξηφηεηα αξαβηθψλ ηζηνξηθψλ θαη γεσγξαθηθψλ έξγσλ ηνπ εθδφηε, θηινιφγνπ θαη ηζηνξηθνχ Γεκεηξίνπ Αιεμαλδξίδε ( ), πνπ ζπληνλίδεηαη κε ηελ θεληξνεπξσπατθή θαη θπξίσο γαιιηθή επηζηεκνληθή αξαβνινγία. Καηέρνληαο άξηζηε γλψζε αξθεηψλ αλαηνιηθψλ γισζζψλ, φπσο αξαβηθά, πεξζηθά θαη ηνπξθηθά, 22 θαη δηαηεξψληαο επαθέο κε ζεκαληηθνχο επξσπαίνπο νξηεληαιηζηέο ηεο επνρήο, φπσο ν Γάιινο Silvestre de Sacy, επηρείξεζε αξθεηέο κεηαθξάζεηο απφ ηα αξαβηθά ζηα ειιεληθά. Ζ κεηάθξαζε πνπ μερσξίδεη θαη ζχκθσλα κε ηνλ Κεραγηφγινπ απνηειεί νξφζεκν γηα ηνλ λενειιεληθφ Αλαηνιηζκφ είλαη απηή ηνπ έξγνπ Γεσγξαθία ηεο Αξαβίαο (1807) ηνπ Abulfeda. Ζ ελαζρφιεζή ηνπ κε ζέκαηα ηεο Αλαηνιήο δηαθαίλεηαη θαη απφ ηηο κειέηεο πεξί αξαβηθνχ πνιηηηζκνχ, γεσγξαθίαο θαη ηζηνξίαο, πνπ δεκνζηεχνληαλ ζηα ειιεληθά θηινινγηθά πεξηνδηθά ηνπ ηδίνπ, Διιεληθόο Σειέγξαθνο ( ) θαη Φηινινγηθόο Σειέγξαθνο ( ). 23 Γίπια ζηηο αμηφινγεο πξνζπάζεηεο ηνπ Αιεμαλδξίδε γηα κηα πην ζπζηεκαηηθή ελαζρφιεζε κε ζέκαηα ηεο Αλαηνιήο, ζπγθαηαιέγεηαη θαη ε βξαρχβηα δηδαζθαιία αξαβηθήο γιψζζαο ζηελ Ηφληα Αθαδεκία ( ). 24 Αθφκε, ν Κσλζηαληίλνο Νηθνιφπνπινο, πξφζσπν ηνπ θνξατθνχ θχθινπ, ζπγθεληξψλεη ζηε βηβιηνζήθε ηνπ έλαλ ζεκαληηθφ φγθν πιηθνχ αμηφινγσλ επξσπαίσλ αλαηνιηζηψλ, φπσο ν Krinebol, ν Saint-Lambert, ν Silvestre de Sacy θ.ά. 25 χκθσλα, πάληα, κε ηνλ ζπζηεκαηηθφηεξν κειεηεηή ηνπ λενειιεληθνχ αλαηνιηζκνχ Γηψξγν Κεραγηφγινπ, πνιηηηζκνί θαη θνηλσλίεο ηεο Αλαηνιήο ηξάβεμαλ ην ελδηαθέξνλ ηεο ειιεληθήο ινγνηερληθήο παξαγσγήο ηνπ 19 νπ αηψλα, άιινηε κε ζεηηθέο θαη άιινηε κε αξλεηηθέο ζπλδειψζεηο. ηελ πξψηε θαηεγνξία αλήθνπλ έξγα ηνπ πεδνγξάθνπ θαη ζεαηξηθνχ ζπγγξαθέα Γεκεηξίνπ Υαηδεαζιάλε Βπδαληίνπ 21 George Kehayioglu, «The Discontinuity of Greek Literary Responses to the Arab World», φ.π., ζει «Αιεμαλδξίδεο, Γεκήηξηνο», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει Anna Tabaki, «Un Aspect des Lumières Néohelléniques: L Approche Scientifique de l Orient. Le Cas de Dimitrios Alexandridis», Διιεληθά, η. 35(1984), ζει , βι. θαη Ν. Κ. Βιάρνο, «Ο Θεζζαιφο ιφγηνο Γεκ. Αιεμαλδξίδεο (Σπξλαβίηεο) εθδφηεο ηνπ Διιεληθνύ Σειέγξαθνπ ( )», Παξλαζζόο, ηφκνο 18 (1976), ζει George Kehayioglou, «Modern Greek Orientalism», φ.π., ζει. 84, βι. θαη πχξνο Αζδξαράο, Γεώξγηνο Σππάιδνο Ηαθσβάηνο: Ηζηνξία ηεο Ηόληαο Αθαδεκίαο, Αζήλα, Δθδφζεηο Δξκήο, ηέζε Αζήλε, Όςεηο ηεο Νενειιεληθήο Αθεγεκαηηθήο Πεδνγξαθίαο, 18 νο αη.-1830, φ.π., ζει

10 ( ), πνπ απνηχπσζε ην αξαβηθφ θνιθιφξ ζηηο ιατθέο αθεγήζεηο ηνπ, δψληαο ηνλ αξαβηθφ πνιηηηζκφ απφ θνληά, κηαο θαη έδεζε θαη εξγάζηεθε σο δηεξκελέαο ζηελ Σπλεζία σο ην Σα έξγν ηνπ κε ηίηιν Μύζνη, Μπζηζηνξίαη θαη Γηεγήκαηα Ζζηθά θαη Αζηεία, πνπ εθδφζεθε ζηελ Αζήλα ην 1839, πεξηέρεη πινχζην πιηθφ αλαθνξηθά κε ηνλ αξαβηθφ πνιηηηζκφ. 27 Δπίζεο, ιφγηνη πεδνγξάθνη πνπ απεπζχλνληαη θπξίσο ζην θνηλφ ηνπ εκεξεζίνπ ηχπνπ, φπσο ν Λάκπξνο Δλπάιεο (1863) θαη ν Μηραήι Αξγπξφπνπινο, πεξηγξάθνπλ ζηα έξγα ηνπο κε ηξφπν απιφ θαη εθιατθεπκέλν δηάθνξεο φςεηο ηνπ αξαβηθνχ πνιηηηζκνχ. Αγαπεκέλν ζέκα απνηειεί ε δσή ησλ Βεδνπίλσλ θαη ε πεξηγξαθή ησλ μαθνπζηψλ αξαβηθψλ αιφγσλ πνπ ζπλδειψλνπλ ην ειεχζεξν θαη αλεμάξηεην πλεχκα. Γλσζηφηεξα είλαη ηα βεδνπίληθα εζνγξαθηθά δηεγήκαηα ηνπ Κσλζηαληίλνπ Μεηαμά Βνζπνξίηε θελαη ηεο Δξήκνπ: πλήζεηαη ησλ Βεδνπίλσλ (1899), πνπ γλψξηζαλ ηελ επηδνθηκαζηηθή θξηηηθή ηνπ Δκκ. Ρνΐδε. Αξλεηηθέο αλαθνξέο ζε ζρέζε κε ηελ Αλαηνιή εληνπίδνληαη ζην έξγν ηνπ Α. Κάιβνπ, ηνπ Γ. νισκνχ, ηνπ Αι. νχηζνπ, ηνπ Αξ. Βαιασξίηε θ.ά., σο ηνπο φςηκνπο ξνκαληηθνχο, ηνπο παξλαζζηζηέο θαη ηνπο ζπκβνιηζηέο ηεο γεληάο ηνπ ε επίπεδν κεηαθξάζεσλ, ζεκαληηθά έξγα ησλ Samuel Johnson, Lamartine, Edgar Allen Poe, Voltaire, Nerval Chateaubriand Musset θ.ά. κεηαθξάζηεθαλ ζηα ειιεληθά θαη κεηέθεξαλ κνηίβα ηνπ Αξαβηθνχ θφζκνπ, κέζα φκσο απφ κηα δπηηθή πξννπηηθή. 29 Παξφιν πνπ ειιελφθσλνη θαη ηνπξθφθσλνη επί αηψλεο έδεζαλ ζηνλ πνιηηηθά ελνπνηεκέλν ρψξν ηεο νζσκαληθήο επηθξάηεηαο, νη αιιειεπηδξάζεηο ηεο ειιεληθήο κε ηελ ηνπξθηθή ινγνηερλία ζην ζεσξνχληαη πεξηνξηζκέλεο. Ζ νξγάλσζε ηεο θνηλσλίαο ηεο νζσκαληθήο επηθξάηεηαο βάζεη ζξεζθεπηηθψλ θνηλνηήησλ, π.ρ.: Ρσκηνί, Αξκέληνη, Δβξαίνη θ.ά., αλ θαη παξείρε ηελ επρέξεηα ζηηο δηάθνξεο ζξεζθεπηηθέο, γισζζηθέο θαη εζλνηηθέο νκάδεο λα αλαπηχμνπλ ηηο δηθέο ηνπο θνηλφηεηεο δξαζηεξηφηεηεο, πεξηφξηδε ηηο δηαθνηλνηηθέο επαθέο, δεκηνπξγψληαο ζηεγαλέο πνιηηηζκηθέο λεζίδεο. 30 Δληνχηνηο, ζηνπο κεηέπεηηα αηψλεο ε επαθή ησλ δχν γεηηνληθψλ ιαψλ έρεη αθήζεη ηα ίρλε ηεο ζηε ινγνηερλία θαη ησλ δχν ρσξψλ. Σν ηνπξθηθφ ζηνηρείν ζηελ ειιεληθή ινγνηερλία 26 George Kehayioglou, «Modern Greek Orientalism», φ.π., ζει Γηψξγνο Κεραγηφγινπ, «Οζσκαληθά πκθξαδφκελα ηεο Διιεληθήο Έληππεο Πεδνγξαθίαο, Απφ ηνλ Γξεγφξην Παιαηνιφγν σο ηνλ Δπαγγειηλφ Μηζαειίδε», Από ηνλ Λέαλδξν ζηνλ Λνπθή Λάξα, Μειέηεο γηα ηελ Πεδνγξαθία ηεο Πεξηόδνπ , Νάζνο Βαγελάο, (επηκ.), Ζξάθιεην, Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Κξήηεο, 1997, ζει Γηψξγνο Κεραγηφγινπ, «Νενειιεληθφο Αλαηνιηζκφο», φ.π., ζει George Kehayioglou, «Modern Greek Orientalism», φ.π., ζει «Σνπξθία», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει

11 αληηκεησπίδεηαη άιινηε κε ζεηηθφ θαη άιινηε κε αξλεηηθφ ηξφπν, θάηη πνπ ζπκβαίλεη άιισζηε θαη ζηελ ηνπξθηθή ινγνηερλία ζε ζρέζε κε ην ειιεληθφ ζηνηρείν. Δπηπιένλ, νη ζπλερψο αθκάδνπζεο ειιεληθέο θνηλφηεηεο ηεο κχξλεο θαη ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο θαηά ην 18 ν θαη 19 ν αηψλα θξφληηζαλ λα θαηαζηήζνπλ ηηο πφιεηο απηέο θέληξα ηεο ηφηε ινγνηερληθήο θαη εθδνηηθήο δξάζεο. 31 Υάξε ζηε ζπκβνιή ησλ ειιεληθψλ εθδνηηθψλ νίθσλ θαη ηππνγξαθείσλ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ πφιεσλ παξαηεξείηαη πσο ε ιεγφκελε «γξαηθνηνπξθηθή» γξακκαηεία μεθηλά, σο πξνο ηηο έληππεο εθδφζεηο, ήδε απφ ην 1718, ελψ ε αληίζηνηρε «αξκελνηνπξθηθή» ην 1827 θαη ε ηνπξθηθή ην ηνλ ρψξν ηεο έληππεο ινγνηερληθήο πεδνγξαθίαο, νη «γξαηθνηνπξθηθέο» εθδφζεηο κε θαζαξά ινγνηερληθφ πεξηερφκελν μεθηλνχλ ην 1849, νη αληίζηνηρεο «αξκελνηνπξθηθέο» ην 1851, ελψ νη ηνπξθηθέο ην πσο ινηπφλ δηαπηζηψλεηαη, ε «ζπλεξγαζία» ηεο ηνπξθηθήο κε ηελ ειιεληθή γξακκαηεία θαη ινγνηερλία πξνρσξά κε ηαρχηεξνπο ξπζκνχο απ φηη ε ηνπξθηθή απηφλνκα. Οη δηαπνιηηηζκηθέο ζρέζεηο ηεο Διιάδαο κε κία απφ ηηο γλσζηφηεξεο αλαηνιηθέο ρψξεο θαηά ην 19 ν αηψλα, ηελ Αίγππην ν ειιεληζκφο ηεο Αηγχπηνπ κεηξά πνιινχο αηψλεο παξνπζίαο έρνπλ λα επηδείμνπλ ζεκαληηθά δείγκαηα γξαθήο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηεο αθκαίαο πλεπκαηηθήο δσήο ηνπ αηγππηηαθνχ ειιεληζκνχ είλαη ε «αιεμαλδξηλή ινγνηερλία» ή ηα «αιεμαλδξηλά γξάκκαηα». Μέζα απφ ηελ ίδξπζε ειιεληθψλ ζρνιείσλ, βηβιηνζεθψλ, πλεπκαηηθψλ ζπιιφγσλ, ζεάηξσλ, θαζψο θαη δεθάδσλ ειιεληθψλ εθεκεξίδσλ θαη πεξηνδηθψλ, πνπ ζπλέβαιαλ ζηελ αλάπηπμε ησλ γξακκάησλ θαη ησλ ηερλψλ, ήηαλ αλακελφκελν ε «αιεμαλδξηλή ινγνηερλία» λα ζεκεηψζεη ηδηαίηεξα ελδηαθέξνπζα πνξεία. Πξφθεηηαη γηα κηα ειιεληθή ινγνηερλία, πνπ επεξεάζηεθε αξθεηά απφ ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν αλαπηχρζεθε. ηα έξγα ζπρλή θαη έληνλε είλαη ε παξνπζία ηνπ θφζκνπ θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο Αηγχπηνπ, θαζψο θαη κηα ηδηαίηεξε αηκφζθαηξα, έλαο θνζκνπνιηηηζκφο, αιιά ηαπηφρξνλα ιηηφηεηα θαη έκθαζε ζηα νπζηψδε. 33 Καηά ηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα, ελψ νη Έιιελεο ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο κειεηνχλ εληαηηθά ηελ αξαβηθή γιψζζα θαη κνπζηθή, νη Έιιελεο ηεο Αηγχπηνπ πξνρσξνχλ έλα βήκα παξαπάλσ ζηξέθνληαο ην ελδηαθέξνλ ηνπο ζηελ ηζιακηθή Αλαηνιή. Ήδε απφ ην 1870 αζθνχλ κηα αμηφινγε ζενινγηθή, αξραηνινγηθή, ηζηνξηνγξαθηθή, αλζξσπνινγηθή θαη 31 Γηψξγνο Κεραγηφγινπ, «Οζσκαληθά πκθξαδφκελα ηεο Διιεληθήο Έληππεο Πεδνγξαθίαο», φ.π., ζει Γηψξγνο Κεραγηφγινπ, «Οζσκαληθά πκθξαδφκελα ηεο Διιεληθήο Έληππεο Πεδνγξαθίαο», φ.π., ζει «Αίγππηνο», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει

12 ινγνηερληθή θξηηηθή δξαζηεξηφηεηα. Σν 1878 μερσξίδεη ν θηιφινγνο, ιεμηθνγξάθνο, ηζηνξηθφο θαη γηα θάπνηα ρξφληα δηεξκελέαο ζην ειιεληθφ πξνμελείν ηεο Αηγχπηνπ, Γεξάζηκνο Πεληάθεο γηα ηελ πξψηε επηζηεκνληθή κεηάθξαζε ηνπ Κνξαλίνπ, αιιά θαη γηα ηελ έθδνζε Διιελναξαβηθψλ ιεμηθψλ, θαζψο θαη ηζηνξηθψλ κειεηψλ γηα ηνλ αξαβηθφ πνιηηηζκφ. 34 Δπηπιένλ, κειέηεο γχξσ απφ ηηο εμεγέξζεηο θαηά ηεο απνηθηνθξαηίαο ζηελ Αίγππην θαη ην νπδάλ, νη νπνίεο εθδφζεθαλ ζηελ Αζήλα κεηά ην 1896, πξνζέιθπζαλ ην ελδηαθέξνλ ηνπ αλαγλσζηηθνχ θνηλνχ. ηα παξαπάλσ δελ έκεηλε ακέηνρνο ν ινγνηερληθφο θχθινο ησλ Διιήλσλ ηεο Αηγχπηνπ. Αξθεηνί ινγνηέρλεο, φπσο γηα παξάδεηγκα ν Ησάλλεο Γθίθαο, θαηαγγέιινπλ κέζα απφ έξγα ηνπο ηελ απνηθηνθξαηηθή πνιηηηθή ηεο Αγγιίαο ζηελ Αίγππην, ελψ παξάιιεια πεξηγξάθνπλ εθθάλζεηο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ησλ Αηγππηίσλ. 35 ηελ ινγνηερλία ν κεγαιχηεξνο αιεμαλδξηλφο πνηεηήο, ν Κ. Π. Καβάθεο, απνηχπσζε ζην έξγν ηνπ ηφζν ην ηζηνξηθφ παξειζφλ ηεο Μέζεο Αλαηνιήο, φζν θαη ζηηγκέο απφ ηελ ζχγρξνλή ηνπ Αίγππην. Μέζα απφ ηελ πνίεζή ηνπ δηαθαίλνληαη νη γλψζεηο ηνπ γηα ηνλ αξαβηθφ πνιηηηζκφ. Ζ θαζεκεξηλή θνζκνπνιίηηθε δσή ηεο Αιεμάλδξεηαο, θαζψο θαη ε ηνπνγξαθία ηεο πφιεο πεξηγξάθνληαη ζε αξθεηά πνηήκαηά ηνπ κε έλα αίζζεκα ζπκπάζεηαο πξνο ηνλ αηγππηηαθφ ιαφ. 36 Χζηφζν, ζα ήηαλ ππεξβνιή λα ηζρπξηζηεί θαλείο πσο ην έξγν ηνπ αιεμαλδξηλνχ πνηεηή απνηειεί δείγκα ζπζηεκαηηθνχ Αλαηνιηζκνχ. Έρεη επίζεο ππνζηεξηρηεί φηη ν Αλαηνιηζκφο ζηελ Αίγππην ζα κπνξνχζε λα έρεη νπζηαζηηθφηεξα απνηειέζκαηα, αλ ζπλερίδνληαλ θαη ζπζηεκαηνπνηνχληαλ θάπνηεο ηζηνξηνγξαθηθέο θαη κεηαθξαζηηθέο πξνζπάζεηεο ησλ αξρψλ ηνπ 20 νχ αηψλα, φπνπ μερσξίδνπλ ν παξαγσγηθφηαηνο κεηαθξαζηήο κεζαησληθήο θαη λεφηεξεο (θπξίσο εξσηηθήο) αξαβηθήο πεδνγξαθίαο θαη πνίεζεο Κψζηαο Σξηθνγιίδεο θαη ν ηζηνξηθφο Υξηζηφθνξνο Ννκηθφο. Χζηφζν, ε πξνζπάζεηα ηνπ πξψηνπ, πνπ έγηλε γλσζηφηεξε αθνχ εγθαηαζηάζεθε κφληκα ζηελ Αζήλα, ήηαλ «πξν-επηζηεκνληθή», ελψ νη επηζηεκνληθέο εξγαζίεο ηνπ Ννκηθνχ έκεηλαλ αλαμηνπνίεηεο θαη ρσξίο ζπλερηζηέο Γηψξγνο Κεραγηφγινπ, «Νενειιεληθφο Αλαηνιηζκφο», φ.π., ζει George Kehayioglou, «Modern Greek Orientalism», φ.π., ζει , βι. θαη Δ. Μηραειίδεο, Βηβιηνγξαθία ησλ Αηγππησηώλ Διιήλσλ ( ), Αιεμάλδξεηα, [ρ.ε.], 1966, βι. θαη Γ. Φ. Πηεξίδεο, «Σα Νενειιεληθά Γξάκκαηα ζηελ Αίγππην», Κππξηαθά Υξνληθά, η. 8(1971), ζει George Kehayioglou, «Modern Greek Orientalism», φ.π., ζει Γηψξγνο Κεραγηφγινπ, «Νενειιεληθφο Αλαηνιηζκφο», φ.π., ζει

13 Αλαθνξηθά κε ηηο ζρέζεηο ειιεληθνχ θαη ηλδηθνχ πνιηηηζκνχ, έρνπλ μεθηλήζεη ήδε απφ ηα ρξφληα ηνπ Μεγάινπ Αιεμάλδξνπ. Οη επαθέο ηνπ Μαθεδφλα βαζηιηά κε ηνπο Ηλδνχο ζνθηζηέο θαη ηελ ηλδηθή θηινζνθία ελ γέλεη ζπληεξήζεθαλ κέζα απφ ηνπο ζξχινπο θηάλνληαο σο ηε λεφηεξε επνρή. Ζ ζνθία απηή κειεηήζεθε ηδηαίηεξα ζηελ Δπξψπε ηνπ 18 νπ αηψλα, επεξεάδνληαο ηηο ηέρλεο αιιά θαη ηα ήζε. Ο απφερνο απηφο έθηαζε ζηνλ ειιεληθφ ρψξν κε δηαζθεπέο θαη κεηαθξάζεηο ηλδηθψλ ινγνηερληθψλ έξγσλ πνπ είραλ απήρεζε ζην αλαγλσζηηθφ θνηλφ. Κνξπθαία (θαη ίζσο κνλαδηθή) πεξίπησζε ζαλζθξηηνιφγνπ ζεσξείηαη ν Γεκήηξηνο Γαιαλφο ( ), ν νπνίνο έδεζε ζηελ Ηλδία σο ην ζάλαηφ ηνπ, αλέπηπμε πνιχπιεπξε πνιηηηζηηθή δξαζηεξηφηεηα θαη κεηέθξαζε ζηα ειιεληθά πνιιά ζεκαληηθά θείκελα ηεο ηλδηθήο γξακκαηείαο, γλσξίδνληαο άπηαηζηα ηελ ζαλζθξηηηθή θαη ηε πεξζηθή γιψζζα, αιιά θαη ηε βξαρκαληθή δηδαζθαιία θαη ηλδηθή θηινινγία. Χζηφζν, ην Πεξζηθό Ηλδηθό Αξαβηθό - Διιεληθό πγθξηηηθό Λεμηθό ηνπ δελ εθδφζεθε πνηέ. 38 Αλ θαη ιίγα ρξφληα κεηά ηελ ίδξπζε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ δεκηνπξγήζεθε έδξα αζηαηηθήο θηινινγίαο, πνηέ δελ θαηφξζσζε λα πξνζθέξεη θάηη νπζηαζηηθφ ζηε κειέηε ηνπ ηλδηθνχ θαη γεληθφηεξα ησλ αζηαηηθψλ πνιηηηζκψλ κηαο θαη δελ νδήγεζε ζε ζνβαξέο πξνζεγγίζεηο ησλ γξακκαηεηψλ ηεο Αλαηνιήο. 39 ηνπο Έιιελεο ινγνηέρλεο πνπ θαηαπηάζηεθαλ κε ηνλ ηλδηθφ πνιηηηζκφ ζπκπεξηιακβάλνληαη νη Κ. Θενηφθεο θαη Λ. Μαβίιεο, νη νπνίνη, αλ θαη δελ ηαμίδεςαλ εθεί, γλψξηδαλ αξραία ηλδηθά (ζαλζθξηηηθά). Ο ηειεπηαίνο, κάιηζηα, κεηέθξαζε απνζπάζκαηα απφ ηε Μαραβαξάηα, ελψ ν πξψηνο ζπλέηαμε κηα ηζηνξία ηεο ηλδηθήο ινγνηερλίαο. 40 ε φ,ηη αθνξά ηελ θηλεδηθή γξακκαηεία, φπσο έρεη ππνζηεξηρηεί, γλψξηζε κηθξφηεξε αληαπφθξηζε απφ ην ειιεληθφ αλαγλσζηηθφ θνηλφ ζε ζρέζε κε ηελ ηαπσληθή, παξφιν πνπ ε θηλεδηθή θνπιηνχξα θαη ινγνηερλία ζεσξείηαη πην θνληά ζηα επξσπατθά πξφηππα. Σν ελδηαθέξνλ ησλ Διιήλσλ εθδνηψλ αιιά θαη ηνπ αλαγλσζηηθνχ θνηλνχ γηα ηελ θηλεδηθή ινγνηερλία έρεη θηλεζεί αλάκεζα ζε δχν πφινπο: ηελ έιμε πξνο ην εμσηηθφ, φζνλ αθνξά έξγα ηα νπνία πεξηγξάθνπλ ηε δσή θαη ηα ήζε ηνπ θηλεδηθνχ ιανχ, θαη ηελ πνιηηηθή αλάγλσζε, φζνλ αθνξά έξγα πνπ εθθξάδνπλ ηηο αληηιήςεηο ηνπ θηλεδηθνχ θνκκνπληζκνχ. Απφ ηελ πιεπξά ησλ 38 George Kehayioglou, «Modern Greek Orientalism», φ.π., ζει. 85, βι. θαη M. Burgi Kyriazi, Démétrios Galanos. Énigme de la Renaissance Orientale, Paris, Adrien Maisonneuve, 1984, βι. θαη «Γαιαλφο, Γεκήηξηνο», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει Γηψξγνο Κεραγηφγινπ, «Νενειιεληθφο Αλαηνιηζκφο», φ.π., ζει «Ηλδία», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει

14 Διιήλσλ ζπγγξαθέσλ, ε πξνζέγγηζε ηεο Κίλαο έρεη πεξηνξηζηεί θπξίσο ζε ηαμηδησηηθά θείκελα θαη εζνγξαθηθέο αθεγήζεηο. 41 *** Ζ κειέηε ηεο λενειιεληθήο ινγνηερλίαο είλαη νξγαλσκέλε ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ζην ζέκα ηεο ζχζηαζεο εκπεξηζηαησκέλσλ βηβιηνγξαθηθψλ έξγσλ. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηεινχλ νη Βηβιηνγξαθίεο ησλ Φίιηππνπ Ζιηνχ θαη Πφπεο Πνιέκε πνπ θαηαγξάθνπλ ιεπηνκεξψο ηελ εθδνηηθή παξαγσγή ηεο πεξηφδνπ , φπσο θαη ηνπ Κσλζηαληίλνπ Γ. Καζίλε, πνπ θαηαγξάθεη ηηο απηνηειείο εθδφζεηο κεηαθξαζκέλσλ έξγσλ ( ). Χζηφζν, δελ ππάξρεη εηδηθή βηβιηνγξαθία πνπ λα θαηαγξάθεη έξγα, πξσηφηππα ή κεηαθξαζκέλα, ηα νπνία εληάζζνληαη ζηνλ «ειιεληθφ Αλαηνιηζκφ». 42 ηφρνο ηεο παξνχζαο κειέηεο, είλαη λα θαηαγξαθνχλ, φζν ην δπλαηφλ πην ζπζηεκαηηθά, ηα ινγνηερληθά έξγα πνπ ζπλδένληαη κε ηελ Αλαηνιή θαη δεκνζηεχνληαη ζηε δηάξθεηα ηνπ 19 νπ αηψλα. ηηο ζειίδεο πνπ αθνινπζνχλ επηρεηξείηαη κηα πξψηε θαηαγξαθή ηνπ αλαηνιηθνχ ζηνηρείνπ ζηε λενειιεληθή ινγνηερλία ηνπ 19 νπ αηψλα. Πεξηιακβάλνληαη ινγνηερληθά θείκελα, ζε απηνηειείο εθδφζεηο θαζψο θαη ζε πεξηνδηθά ηεο πεξηφδνπ. πκπεξηιακβάλνληαη ηα κεηαθξαζκέλα θείκελα απφ ηελ επξσπατθή γξακκαηεία φπσο θαη θείκελα πνπ κεηαθξάζηεθαλ ζηα ειιεληθά θαηεπζείαλ απφ ηηο γξακκαηείεο αλαηνιηθψλ ρσξψλ, φπσο ε Σνπξθία, ε Πεξζία, ε Ηλδία θ.ά. Σν θχξην κέξνο ηεο κειέηεο μεθηλά κε ηελ θαηαγξαθή ειιεληθψλ ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ κε αλαηνιηθά ζηνηρεία. Πξνηάζζνληαη νη απηνηειείο εθδφζεηο θαη αθνινπζνχλ νη δεκνζηεχζεηο ζηα νηθνγελεηαθά θηινινγηθά πεξηνδηθά. ηε ζπλέρεηα θαηαγξάθνληαη νη κεηαθξάζεηο ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ απφ ηηο αλαηνιηθέο γξακκαηείεο ηεο Αλαηνιήο, πνπ αληινχλ απφ ηα πξσηφηππα έξγα, ή απφ κεηαθνξέο ηνπο ζε επξσπατθέο γξακκαηείεο πξνηάζζνληαη θαη πάιη νη απηνηειείο εθδφζεηο θαη έπνληαη νη δεκνζηεχζεηο ζε πεξηνδηθά. Πξέπεη λα δηεπθξηληζηεί πσο ζε μερσξηζηά ππνθεθάιαηα πεξηιακβάλνληαη ηα έξγα πνπ έρνπλ κεηαθξαζηεί ήδε θαη ηνλ 19 ν αηψλα αλαηππψλνληαη, ηα έξγα πνπ κεηαθξάδνληαη γηα πξψηε θνξά ηνλ ζπγθεθξηκέλν αηψλα, θαζψο θαη ηα έξγα πνπ έθηαζαλ ζηελ ειιεληθή γξακκαηεία κέζσ επξσπατθψλ 41 «Κίλα», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει Γηψξγνο Κεραγηφγινπ, «Νενειιεληθφο Αλαηνιηζκφο: πλέρεηα θαη αζπλέρεηα ζηηο Γξακκαηεηαθέο Πξνζεγγίζεηο ηνπ Αξαβηθνχ Κφζκνπ», φ.π. 14

15 δηάκεζσλ κεηαθξάζεσλ, αλ θαη ζπρλά ε γιψζζα δηακέζνπ ε πξνηχπνπ δελ είλαη γλσζηή. Ζ θαηαγξαθή ινγνηερληθψλ έξγσλ νινθιεξψλεηαη κε ηα θείκελα αλαηνιηθνχ πεξηερνκέλνπ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ επξσπατθή γξακκαηεία θαη κεηαθξάδνληαη ζηα ειιεληθά. ε μερσξηζηφ θεθάιαην θαηαγξάθνληαη νδνηπνξηθά θείκελα θαη ηαμηδησηηθέο εληππψζεηο, είηε απηνηειείο, είηε δεκνζηεπκέλεο ζε νηθνγελεηαθά θηινινγηθά πεξηνδηθά, απφ Έιιελεο, Δπξσπαίνπο θαη άιινπο πεξηεγεηέο, πνπ επηζθέθζεθαλ δηάθνξεο ρψξεο ηεο Αλαηνιήο ή έδεζαλ γηα ρξφληα εθεί θαη ζέιεζαλ λα κνηξαζηνχλ ηηο εκπεηξίεο ηνπο κε ην αλαγλσζηηθφ θνηλφ ηεο επνρήο. Αθνινπζεί ε ελφηεηα κε ηηο «επζχλνπηεο κνξθέο» (παξνηκίεο, γλσκηθά θαη ηα απνθζέγκαηα) αλαηνιηθήο πξνέιεπζεο πνπ εληνπίζηεθαλ ζηα πεξηνδηθά. Ζ θαηαγξαθή νινθιεξψλεηαη κε έλα θαηαιεθηηθφ θεθάιαην, φπνπ παξνπζηάδνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ έξεπλα. ε φιεο ηηο θαηεγνξίεο ην πιηθφ παξνπζηάδεηαη ρξνλνινγηθά. Πξφζζεηα ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ θείκελα, ζπγγξαθείο ή κεηαθξαζηέο, ηα νπνία ζπγθεληξψζεθαλ απφ ηε δεπηεξεχνπζα βηβιηνγξαθία ή αληιήζεθαλ απφ απηνςία ησλ θεηκέλσλ παξαηίζεληαη ζε ζχληνκν ζρφιην, θάησ απφ ην βηβιηνγξαθηθφ ιήκκα. Ζ θαηαγξαθή βαζίζηεθε ζε ζπλδπαζκφ θξηηεξίσλ. Έλα βαζηθφ θξηηήξην είλαη ν ηίηινο, ν νπνίνο πξέπεη λα πεξηέρεη ην φλνκα κηαο αλαηνιηθήο ρψξαο ή πφιεο, ή γεληθά έλα φλνκα αλαηνιηθήο πξνέιεπζεο (π.ρ.: Μειέθ Υαλνχκ). Χζηφζν, αθφκε θη αλ ν ηίηινο ελφο έξγνπ παξαπέκπεη ζηελ Αλαηνιή, εμεηάδεηαη, φπνπ είλαη εθηθηφ, αλ ην πεξηερφκελν ζπκθσλεί κε ηνλ ηίηιν ή αλ δελ πεξηέρεη θαλέλα αλαηνιηθφ ζηνηρείν (π.ρ.: Σν έξγν ηνπ Jules Verne, Αη Μειαλαί Ηλδίαη, παξά ηνλ ηίηιν ηνπ, δελ ζρεηίδεηαη κε ηελ Αλαηνιή). Πέξα απφ ηνλ ηίηιν, ζπρλά ζε δηεγήκαηα πνπ δεκνζηεχνληαη ζε θηινινγηθά πεξηνδηθά ηεο επνρήο, αλαθέξνπλ ζε ππφηηηιν ή ζε ππνζεκείσζε πσο πξφθεηηαη γηα «Αλαηνιηθέο κπζηζηνξίεο», «Γηεγήκαηα εμ Αλαηνιήο» θ.ά. Δξεπλάηαη επίζεο αλ πξφθεηηαη γηα πξσηφηππν έξγν ή κεηάθξαζε, θαζψο θαη αλ πξφθεηηαη γηα πξψηε έθδνζε ή αλαηχπσζε. Πξέπεη επίζεο λα ζεκεησζεί πσο έξγα ρσξίο αλαθνξά ζπγγξαθέα ή γιψζζαο πξσηνηχπνπ θαηαηάζζνληαη ζηα ειιεληθά ινγνηερληθά έξγα. Οη βηβιηνγξαθηθέο πεγέο πνπ αμηνπνηήζεθαλ πξνθεηκέλνπ λα αληιεζεί ην πιηθφ είλαη ε έληππε Διιεληθή βηβιηνγξαθία : πλνπηηθή αλαγξαθή (Αζήλα, ΔΛΗΑ 2006) ησλ Φίιηππνπ Ζιηνχ θαη Πφπεο Πνιέκε θαη ν αληίζηνηρνο ειεθηξνληθφο θαηάινγνο, ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ Μνπζείνπ Μπελάθε, ν νπνίνο θαιχπηεη ηα έηε Γηα ηηο κεηαθξαζκέλεο απηνηειείο εθδφζεηο ρξεζηκνπνηήζεθε ε Βηβιηνγξαθία ησλ Διιεληθώλ Μεηαθξάζεσλ ηεο Ξέλεο 15

16 Λνγνηερλίαο ΗΘ -Κ αη.: Απηνηειείο Δθδόζεηο (2006) ηνπ Κσλζηαληίλνπ Γ. Καζίλε. Αλ θαη θάζε βηβιηνγξαθία απφ ηηο παξαπάλσ αθνινπζεί ηνλ δηθφ ηεο ηξφπν θαηαγξαθήο, γηα ηελ παξνχζα κειέηε επηιέρζεθε ν εθζπγρξνληζκέλνο ηξφπνο θαηαγξαθήο ηνπ θάζε ιήκκαηνο (φλνκα ζπγγξαθέα, ηίηινο, ηφπνο έθδνζεο, εθδφηεο, ρξνλνινγία έθδνζεο). *** Ηδηαίηεξνο ιφγνο πξέπεη λα γίλεη γηα ην πιηθφ πνπ βηβιηνγξαθήζεθε κέζα απφ ηα νηθνγελεηαθά θαη θηινινγηθά πεξηνδηθά, ηα νπνία έρνπλ ζεκαληηθή παξνπζία θαηά ηνλ 19 ν αηψλα. Πιεζψξα πεξηνδηθψλ πνπ απεπζχλεηαη ζην θηινκαζέο αλαγλσζηηθφ θνηλφ εμαπιψλεηαη εληφο θαη εθηφο ησλ ειιεληθψλ ζπλφξσλ. 43 Σν πιηθφ «εμ Αλαηνιήο» ή «πεξί Αλαηνιήο» ησλ θηινινγηθψλ πεξηνδηθψλ πνπ θπθινθνξνχλ απηή ηελ επνρή είλαη πινχζην θαη παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ. Αλαηνιηθά δηεγήκαηα θαη κπζηζηνξήκαηα ζε ζπλέρεηεο, κειέηεο γηα αζηαηηθνχο πνιηηηζκνχο, ηαμηδησηηθέο εληππψζεηο απφ ρψξεο ηεο Αλαηνιήο, θαζψο θαη θαηαγξαθή ηεο επηθαηξφηεηαο, θνζκνχλ ηηο ζειίδεο ηνπο θαη πξνζειθχνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπ αλαγλψζηε. Ζ αλαδήηεζε γηα «αλαηνιηθέο» αλαθνξέο ζην ζχλνιν ησλ ζσδφκελσλ ειιελφγισζζσλ θηινινγηθψλ πεξηνδηθψλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηφδνπ ζα απνηεινχζε κεγαιεπήβνιν θαη ηδηαίηεξα ρξνλνβφξν εγρείξεκα. Έηζη, εζηηάζακε ηελ έξεπλά καο ζε δψδεθα απφ απηά: ηελ Παλδώξα ( ), 44 ηελ Θειμηλόε ( ), 45 ηνλ Φηιόθαιν κπξλαίν ( ), ηελ Απνζήθε Πνηθίισλ Ωθειίκσλ Γλώζεσλ (1864), ηελ Υξπζαιιίδα ( ), 46 ηε Νενιόγνπ Δβδνκαδηαία Δπηζεώξεζε ( ), ηελ 43 Μάξζα Καξπφδεινπ, Σα Διιεληθά Οηθνγελεηαθά Φηινινγηθά Πεξηνδηθά: , Ησάλληλα, Παλεπηζηήκην Ησαλλίλσλ, Λνπθία Γξνχιηα, Γηνχια Κνπηζνπαλάγνπ, Δγθπθινπαίδεηα ηνπ Διιεληθνύ Σύπνπ : Δθεκεξίδεο, Πεξηνδηθά, Γεκνζηνγξάθνη, Δθδόηεο, Αζήλα, Δζληθφ Ίδξπκα Δξεπλψλ, Ηλζηηηνχην Νενειιεληθψλ Δξεπλψλ, 2008, η. 3, ζει , βι. θαη Απφζηνινο αρίλεο, πκβνιή ζηελ Ηζηνξία ηεο Παλδώξαο θαη ησλ Παιηώλ Πεξηνδηθώλ, Αζήλα, [ρ.ε], 1964, ζει. 49, «Παλδψξα», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει «Θειμηλφε», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει. 838, βι. θαη Μπξηψ Μηραιά, Αζελά ηαπξνπνχινπ, Δπθξνζχλε Σδειέπε, «Θειμηλφε», ζην [23 Απγνχζηνπ 2010]. 46 Απφζηνινο αρίλεο, πκβνιή ζηελ Ηζηνξία ηεο Παλδώξαο θαη ησλ Παιηώλ Πεξηνδηθώλ, φ.π., ζει , βι. θαη Λνπθία Γξνχιηα, Γηνχια Κνπηζνπαλάγνπ, Δγθπθινπαίδεηα ηνπ Διιεληθνύ Σύπνπ , φ.π., η. 4, ζει , βι. θαη Εήζηκνο Υ. πλνδηλφο, «Ξεθπιιίδνληαο ηα Πεξηνδηθά ηνπ Πεξαζκέλνπ Αηψλα Παλδώξα θαη Υξπζαιιίδα», Πεξίπινπο, Σεχρνο 11 (1986), ζει , ζην [25 Απγνχζηνπ 2010]. 16

17 Αλαηνιηθή Δπηζεώξεζε ( ), ηελ Δζηία ( ), 47 θαζψο θαη ην Γειηίνλ ηεο Δζηίαο ( ), ηελ Αλαηνιή (1880), ηελ Δβδνκάδα ( ) 48 θαη ηα Δθιεθηά Μπζηζηνξήκαηα ( , ). 49 Δπηπιένλ, ε έξεπλα επεθηάζεθε θαη ζε ηξία απφ ηα γλσζηφηεξα εηήζηα εκεξνιφγηα ηεο επνρήο, ην Δζληθόλ Ζκεξνιόγηνλ Βξεηνύ ( ), 50 ην Αηηηθόλ Ζκεξνιόγηνλ ( ) 51 θαη ην Ζκεξνιόγηνλ θόθνπ ( ) «Δζηία¹», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει , βι. θαη Βαζίιεηνο Κπξηαδήο, Λεσλίδαο Παπαρξηζηφπνπινο, «Δζηία», ζην [25 Απγνχζηνπ 2010]. 48 «Δβδνκάο», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει Λνπθία Γξνχιηα, Γηνχια Κνπηζνπαλάγνπ, Δγθπθινπαίδεηα ηνπ Διιεληθνύ Σύπνπ , φ.π., η. 2, ζει , βι. θαη Θεφδσξνο Κνιιάηνο, Μαξία Πξηηζηνχιε, νθία Ραθηνχιε, «Δθιεθηά Μπζηζηνξήκαηα», ζην [25 Απγνχζηνπ 2010], βι. θαη «Δθιεθηά Μπζηζηνξήκαηα», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει. 605, βι. θαη Φξεηδεξίθε Σακπάθε-Ησλά, «Σν ειιεληθφ πεξηνδηθφ Δθιεθηά Μπζηζηνξήκαηα θαη ην γαιιηθφ πξφηππφ ηνπ Les bons romans», Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ, η. Λ ( ), ζει Λνπθία Γξνχιηα, Γηνχια Κνπηζνπαλάγνπ, Δγθπθινπαίδεηα ηνπ Διιεληθνύ Σύπνπ , φ.π., η. 2, ζει , βι. θαη Δγθπθινπαίδεηα Πάππξνο Λαξνύο Μπξηηάλληθα, Αζήλα, Δθδφζεηο Πάππξνο, [ρ.ρ], η. 22, ζει , βι. θαη «Δζληθφλ Ζκεξνιφγηνλ¹», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει. 582, βι. θαη Μαξία Πξηηζηνχιε, «Δζληθφλ Ζκεξνιφγηνλ Βξεηνχ», ζην [26 Απγνχζηνπ 2010]. 51 «Αηηηθφλ Ζκεξνιφγηνλ», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει. 212, βι. θαη Δγθπθινπαίδεηα Πάππξνο Λαξνύο Μπξηηάλληθα, φ.π., η. 12, ζει «Δζληθφλ Ζκεξνιφγηνλ²», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, φ.π., ζει. 582, βι. θαη «θφθνο, Κσλζηαληίλνο Φ.», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, φ.π., ζει , βι. θαη «Δζληθφλ Ζκεξνιφγηνλ²», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει , βι. θαη ηέθαλνο Γηαιεζκάο, «Ζκεξνιφγηνλ θφθνπ», ζην [27 Απγνχζηνπ 2010]. 17

18 Ο αλαηοιηζκός ζηελ ειιεληθή γρακκαηεία ηοσ 19 οσ αηώλα Ι. Πρφηόησπα ειιεληθά έργα α. Ασηοηειείς εθδόζεης Σξαγνπδάθηα Κσλζηαληηλνπνιηηηθα, κπξλατθά θαη Διιεληθά, κχξλε, Δθδφηεο Φ.., Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο θαηάινγνο Ν.., Απόθξπθα ηεο κύξλεο θαη Σα Σαμείδηα ηνπ Γέξσ παλνύ, ηφκνο πξψηνο, κχξλε, Σππνγξαθείν Γακηαλνχ, Πνίεκα. Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο Καηάινγνο Υαηξέηεο, Γ., Οζσκαλίο, Πνίεκα Ζξσηθόλ, Αζήλα, Σππνγξαθείν Ο Αλεμάξηεηνο, Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο Καηάινγνο Ξέλνο, ηέθαλνο Θ., Ο δηάβνινο ελ Σνπξθία ήηνη ζθελαί ελ Κσλζηαληηλνππόιεη, Λνλδίλν, Σππνγξαθείν Βξεηηαληθνχ Αζηέξνο, Ηζηνξηθφ κπζηζηφξεκα ηνπ Μηθξαζηάηε ζπγγξαθέα, δεκνζηνγξάθνπ θαη ινγίνπ, ηέθαλνπ Ξέλνπ ( ). 53 Άξρηζε λα γξάθεηαη ην 1844 θαη εθδφζεθε ζηα αγγιηθά ην 1851 ζην Λνλδίλν. Ζ έθδνζε ηνπ 1862 απνηειεί ηελ πξψηε ειιεληθή απφδνζή ηνπ. Ο ηίηινο ηνπ παξαπέκπεη ζην έξγν Le diable boiteux ηνπ Lesage ( ). Ο Ξέλνο, σζηφζν, δηακφξθσζε έλα εληειψο πξσηφηππν κπζηζηφξεκα, ηνπνζεηεκέλν ζε δηαθνξεηηθφ ρψξν θαη ρξφλν, κε δηθή ηνπ πινθή θαη ραξαθηήξεο. Αλαθέξεηαη ζηελ θνηλσλία ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο θαηά ηε βαζηιεία ηνπ Μαρκνχη Β ( ). Γελ πξφθεηηαη γηα κηα ζπλερφκελε ηζηνξία, φπσο θαηαδεηθλχεη θη ν ππφηηηινο (θελαί ελ Κσλζηαληηλνππόιεη), αιιά γηα κηα ζεηξά επεηζνδίσλ, γεκάησλ απφ εξσηηθέο πεξηπέηεηεο, ξαδηνπξγίεο θαη δνινπινθίεο. Κεληξηθφο ήξσαο είλαη ν δηαβνιηθφο βεδίξεο Γαιπαηάλ. 54 χκθσλα κε ηε Γεσξγία Γθφηζε, ην έξγν ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί σο κπζηζηνξία απνθξχθσλ «Ξέλνο, ηέθαλνο», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει Βηθηψξηα Υαηδεγεσξγίνπ Υαζηψηε, «ηέθαλνο Ξέλνο», Ζ Παιαηόηεξε πεδνγξαθία καο, Από ηηο Αξρέο σο ηνλ Πξώην Παγθόζκην Πόιεκν, φ.π., ηφκνο Γ, ζει. 380,

19 Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο Καηάινγνο. 5. Ράκθνο, Κσλζηαληίλνο, Αη Σειεπηαίαη Ζκέξαη ηνπ Αιή Παζά, Αζήλα, Σππνγξαθείν ηέθλ. Αλδ. Κνξνκειά, Μπζηζηφξεκα ηνπ Κσλζηαληίλνπ Ράκθνπ ( ), πεδνγξάθνπ, δνθηκηνγξάθνπ θαη κεηαθξαζηή κε έληνλε πνιηηηθή δξάζε. 56 ηηο ζειίδεο ηνπ παξνπζηάδνληαη κε έληνλε αιεζνθάλεηα δχν κήλεο (Γεθέκβξηνο 1821 Ηαλνπάξηνο 1822) απφ ηε δσή ηνπ Αιή Παζά ζην παιάηη ηνπ ζηα Γηάλλελα. Ο Ράκθνο θαηαθέξλεη λα απνδψζεη έλα ςπρνγξάθεκα, ηφζν ηνπ Οζσκαλνχ εγέηε, φζν θαη ησλ απιηθψλ ηνπ (Αιέμηνο Ννχηζνο, Αζαλάζηνο Βάγηαο θ.ά.). Παξνπζηάδεη ηηο ςπρνινγηθέο κεηαπηψζεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ Αιή Παζά, πεξηνξίδνληαο ζην ειάρηζην ηηο εμσηεξηθέο πεξηγξαθέο. 57 Απφζπαζκα ηνπ έξγνπ ππάξρεη ζηελ Πχιε γηα ηελ Διιεληθή Γιψζζα, ζην [10 επηεκβξίνπ 2010]. Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο Καηάινγνο. 6. Ο λενθώηηζηνο Οζσκαλόο θαη πεξί ηεο ειιεληθήο εζλεγεξζίαο νπηαζία απηνύ. Γηήγεζηο, Αζήλα, Σππνγξαθείν Ν. Ρνπζνπνχινπ, Γ. ηιηβξηψηνπ, Αλαθέξεηαη πσο ε έθδνζε έγηλε βάζεη ηνπ πξσηφηππνπ θεηκέλνπ πνπ βξέζεθε ζηε Μνλή Μπξηηψηηζζαο ζηελ Κέξθπξα. Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Νº , ζει Ησαλλίδεο, Πέηξνο (Ο Αγέξσρνο), Απόθξπθα ηεο Κσλζηαληηλνππόιεσο, Μπζηζηόξεκα Πξσηόηππνλ, Αζήλα, Σππνγξαθείν Γεκεηξίνπ ππξνπνχινπ, Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο Καηάινγνο Πνίεκα κίαο Σνπξθνπνύιαο, Δξκνχπνιε χξνπ [ρ.ε.], Ο ηίηινο αλαγξάθεηαη ζην εμψθπιιν. ηελ ζειίδα 1 αλαθέξεηαη ν ηίηινο Ζ εηο Κξήηελ απόβαζηο ηνπ Αξρεγνύ Πεηξνπνπιάθε κεηά ησλ Αλδξείσλ Πεινπνλλεζίσλ θαηά ηνλ Γεθέκβξηνλ ηνπ ην ηέινο ηνπ έξγνπ αλαγξάθεηαη: Δηππψζε ελ Δξκνππφιεη χξνπ, Βηβιηνγξαθηθή πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Νº , ζει Ράκθνο, Κσλζηαληίλνο, Ο Υαιέη Δθέληεο, Αζήλα, Σππνγξαθείν Α. Κηελά, Π. νχηζα, 1867, ηφκνο πξψηνο θαη δεχηεξνο, 1868 ηφκνο ηξίηνο, Πξφθεηηαη γηα ην έξγν ηνπ πεδνγξάθνπ, δνθηκηνγξάθνπ θαη κεηαθξαζηή Κσλζηαληίλνπ Ράκθνπ ( ). ηηο ζειίδεο ηνπ παξνπζηάδεηαη κε αθεγεκαηηθφ ηξφπν ε δσή θαη ην έξγν ηνπ κηζέιιελα Οζσκαλνχ ζνπιάλνπ Μαρκνχη Υαιέη Δθέληε. Ο ίδηνο, πξνεξρφκελνο απφ θησρηθή θαη ηαπεηλή νηθνγέλεηα, θαηφξζσζε κε δνινπινθίεο θαη δηάθνξεο παλνπξγίεο λα θαηαθηήζεη, ηε κία κεηά ηελ άιιε, ζέζεηο εμνπζίαο ζηελ Οζσκαληθή απηνθξαηνξία. Λφγσ φκσο ηεο θαηξνζθνπηθήο θαη ηδηνηεινχο ζπκπεξηθνξάο ηνπ, απνθεθαιίζηεθε απφ νξγηζκέλνπο Γελίηζαξνπο ην πσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη ν Απφζηνινο αρίλεο, ην αίκα ξέεη άθζνλν ζηηο ζειίδεο ηνπ έξγνπ. Πνιχλεθξεο κάρεο, ζθαγέο, ππξθαγηέο θαη θαηαζηξνθέο παξνπζηάδνληαη κε δσεξφηεηα θαη απνηεινχλ ηηο πξνζπάζεηεο ηνπ νπιηάλνπ λα πεξηνξίζεη ηε δχλακε ησλ Γελίηζαξσλ Εέηα Γθφηζε, «Ζ Μπζηζηνξία ησλ Απνθξχθσλ, πκβνιή ζηελ πεξηγξαθή ηνπ είδνπο», Από ηνλ Λέαλδξν ζηνλ Λνπθή Λάξα: Μειέηεο γηα ηελ πεδνγξαθία ηεο πεξηόδνπ , Νάζνο Βαγελάο, (επηκ.), Ζξάθιεην, Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Κξήηεο, 1997, ζει «Ράκθνο Κσλζηαληίλνο», Αξρείν Διιήλσλ Λνγνηερλώλ, ζην [10 επηεκβξίνπ 2010]. 57 Απφζηνινο αρίλεο, Σν Νενειιεληθό Μπζηζηόξεκα, Αζήλα, Δθδφζεηο Γαιαμία, 1969, ζει Απφζηνινο αρίλεο, Σν Νενειιεληθό Μπζηζηόξεκα, φ.π., ζει

20 Αλαηππψζεθε ην Βιέπε Πξσηφηππα ειιεληθά έξγα ζε απηνηειείο εθδφζεηο, 1872, 11. Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο Καηάινγνο ακαξηζίδεο, Υξηζηφθνξνο, Απόθξπθα Κσλζηαληηλνππόιεσο, Μπζηζηόξεκα Πξσηόηππνλ, κέξνο πξψην, ηφκνο πξψηνο, δεχηεξνο, ηξίηνο, Κσλζηαληηλνχπνιε, Σππνγξαθεία Ηl Cνmmerciν Οrientale (πξψηνο ηφκνο), L Οmnipus (δεχηεξνο θαη ηξίηνο ηφκνο), Δθηελέο έξγν πνπ αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ησλ ιεγφκελσλ απφθξπθσλ κπζηζηνξεκάησλ, 59 ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλσλ ζην επξσπατθφ αλαγλσζηηθφ θνηλφ απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ πγγξαθέαο ηνπ είλαη ν πεδνγξάθνο, δεκνζηνγξάθνο θαη εθπαηδεπηηθφο, Υξηζηφθνξνο ακαξηδίδεο ( ). 61 Ο ηίηινο ηνπ έξγνπ είλαη ελδεηθηηθφο ηεο ζεκαηνινγίαο ηνπ. Πεξηέρεη ζθελέο απφ ηελ θαζεκεξηλή δσή ηεο νζσκαληθήο κεγαινχπνιεο, πξνζπαζψληαο λα απνδψζεη πηζηά ηελ κηθξνγξαθία ηεο πνιππνιηηηζκηθήο δνκήο ηεο, θαηαγξάθνληαο, ηφζν ηελ αζιηφηεηα, φζν θαη ηελ γνεηεία ηεο. Ζ δξάζε ηνπνζεηείηαη ρξνληθά πξηλ απφ ηηο εμσξατζηηθέο επεκβάζεηο ησλ Αβδνχι Αδίδ ( ) θαη Κεβίδνπ Ηζκαήι ( ), φηαλ ε αξρηηεθηνληθή ηεο πφιεο είλαη ιαβπξηλζψδεο, απνπλένληαο κηα κπζηεξηαθή αίζζεζε. 62 χκθσλα κε ηνλ Tonnet, ην κπζηζηφξεκα απνηππψλεη κε εθπιεθηηθή αθξίβεηα θαη ιεπηνκέξεηα ηελ ηνπνγξαθία ηεο πφιεο. 63 Σα πξφζσπα πνπ πξσηαγσληζηνχλ είλαη θπξίσο Έιιελεο, ελψ ζπαλίδεη ε ηνπξθηθή παξνπζία. ηαλ φκσο γίλεηαη, παξνπζηάδεηαη πάληνηε κε ζεηηθέο απνρξψζεηο. 64 Σν κπζηζηφξεκα γξάθηεθε έρνληαο σο πξφηππν ην έξγν ηνπ Eugène Sue Les Mystères de Paris ( ) πνπ είρε ήδε κεηαθξαζηεί ζηα ειιεληθά ην 1845, αιιά θαη ην έξγν Les Mystères de Londres ηνπ Paul Feval. 65 Απηφ καξηπξά, ηφζν ε νκνηφηεηα ζηνλ ηίηιν, φζν θαη ζην πεξηερφκελν (ηα θαθψο θείκελα ηεο δσήο ζε κηα κεγαινχπνιε). Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο Καηάινγνο Ράκθνο, Κσλζηαληίλνο, Ο Υαιέη Δθέληεο, ηφκνο πξψηνο, δεχηεξνο, ηξίηνο, Αζήλα, Σππνγξαθείν Α. Κηελά, Π. νχηζα, Πξφθεηηαη γηα αλαηχπσζε ηεο έθδνζεο ηνπ Βιέπε Πξσηφηππα ειιεληθά έξγα ζε απηνηειείο εθδφζεηο, 1867, 9. Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο Καηάινγνο Οζσκαλόο ν λενθώηηζηνο θαη ε πεξί ειιεληθήο εζλεγεξζίαο νπηαζία απηνύ, [ρ.η.], [ρ.ε.], Εέηα Γθφηζε, «Ζ Μπζηζηνξία ησλ Απνθξχθσλ, πκβνιή ζηελ πεξηγξαθή ηνπ είδνπο», φ.π., ζει «Απφθξπθν κπζηζηφξεκα», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π.,, ζει «ακαξηδίδεο, Υξηζηφθνξνο», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π.,, ζει Εέηα Γθφηζε, «Ζ Μπζηζηνξία ησλ Απνθξχθσλ, πκβνιή ζηελ πεξηγξαθή ηνπ είδνπο», φ.π., ζει. 155, Henri Tonnet, «Ο ρψξνο θαη ε ζεκαζία ηνπ ζηα Απφθξπθα ηεο Κσλζηαληηλνππφιεσο ηνπ Υξηζηφθνξνπ ακαξηδίδε (1868)», Από ηνλ Λέαλδξν ζηνλ Λνπθή Λάξα: Μειέηεο γηα ηελ πεδνγξαθία ηεο πεξηόδνπ , φ.π., ζει Henri Tonnet, «Ο ρψξνο θαη ε ζεκαζία ηνπ ζηα Απφθξπθα ηεο Κσλζηαληηλνππφιεσο ηνπ Υξηζηφθνξνπ ακαξηδίδε (1868)», φ.π., ζει Henri Tonnet, «Ο ρψξνο θαη ε ζεκαζία ηνπ ζηα Απφθξπθα ηεο Κσλζηαληηλνππφιεσο ηνπ Υξηζηφθνξνπ ακαξηδίδε (1868)», φ.π., ζει

21 Αλαηχπσζε ηεο έθδνζεο ηνπ Βιέπε Πξσηφηππα ειιεληθά έξγα ζε απηνηειείο εθδφζεηο, 6 (1865). Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Νº , ζει θνξδίιεο, ππξίδσλ (Κεθαιιήλ), Ζ πηώζηο ηεο Σνπξθίαο θαη ε δηαζήθε ηνπ Μσάκεζ εηο πεδόλ θαη πνίεζηλ, Λεπθάδα, Σππνγξαθείν «Ζ απθψ», Βηβιηνγξαθηθή πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Νº , ζει Μεραλίδνπ, Μαξία Π., Σα Φάζκαηα ηεο Αηγύπηνπ, Γηεγήκαηα πξσηόηππα, εηξά πξψηε, Αζήλα, Σππνγξαθείν Θ. Παπαιεμαλδξή, πιινγή δηεγεκάησλ ηεο Αιεμαλδξηλήο πεδνγξάθνπ Μαξίαο Μεραλίδνπ, ε νπνία θαηαπηάζηεθε ζηελ εξγνγξαθία ηεο κε ζέκαηα ηνπ ειιεληζκνχ ηεο Αηγχπηνπ θαη ηεο Σνπξθίαο, θαζψο θαη κε ζέκαηα ηνπ ηζιακηθνχ ηξφπνπ δσήο. 66 Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο Καηάινγνο Ξέλνο, ηέθαλνο Θ., Ο δηάβνινο ελ Σνπξθία ήηνη ζθελαί ελ Κσλζηαληηλνππόιεη, Βνπθνπξέζηη, Σππνγξαθείν «Ο Παξλαζζφο», Αλαηχπσζε ηεο έθδνζεο ηνπ Βιέπε Πξσηφηππα ειιεληθά έξγα ζε απηνηειείο εθδφζεηο, 1862, 4. Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο Καηάινγνο Ράκθνο, Κσλζηαληίλνο, Αη Σειεπηαίαη Ζκέξαη ηνπ Αιή Παζά, Αζήλα, Σππνγξαθείν «Ο ιπκπνο», Αλαηχπσζε ηεο έθδνζεο ηνπ Βιέπε Πξσηφηππα ειιεληθά έξγα ζε απηνηειείο εθδφζεηο, 1862, 5. Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο Καηάινγνο Ράκθνο, Κσλζηαληίλνο, Ο Υαιέη Δθέληεο, ηφκνο πξψηνο, Αζήλα, Σππνγξαθείν «Ο Λφγηνο Δξκήο», Σφκνο δεχηεξνο, ηξίηνο, Πξφθεηηαη γηα αλαηχπσζε ηεο έθδνζεο ηνπ Βιέπε Πξσηφηππα ειιεληθά έξγα ζε απηνηειείο εθδφζεηο, 1867, 9. Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο Καηάινγνο Μεραλίδνπ, Μαξία Π., Σα Φάζκαηα ηεο Αηγύπηνπ, Γηεγήκαηα πξσηόηππα, εηξά δεχηεξε, Αζήλα, Σππνγξαθείν Ξελνθψληνο Ν. άιηε, Ζ πξψηε ζεηξά εθδφζεθε ην Βιέπε Πξσηφηππα ειιεληθά έξγα ζε απηνηειείο εθδφζεηο, 1875, 14. Βηβιηνγξαθηθή Πεγή: Ζιηνχ Πνιέκε, Ζιεθηξνληθφο Καηάινγνο «Μεραλίδνπ, Μαξία», Λεμηθό Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο, Πξόζσπα, Έξγα, Ρεύκαηα, Όξνη, φ.π., ζει. 1428, βι. θαη νθία Νηελίζε, «Μεραλίδνπ Μαξία», Ζ Παιαηόηεξε πεδνγξαθία καο, Από ηηο Αξρέο σο ηνλ Πξώην Παγθόζκην Πόιεκν, φ.π., ηφκνο Δ, ζει