KEΦAΛAIO 3. των τοπικών και περιφερειακών αρχών σε αντίστοιχες κεντρικές (δηλαδή κρατικές)

Transcript

1 KEΦAΛAIO 3 και ο µαρξισµ ς έχουν σαφή εδαφικά ρια, πως και η Χριστιανοσ νη και το Ισλάµ στο Μεσαίωνα, αλλά ο εθνικισµ ς είναι µια διεθνής ιδεολογία» (Billig 1995: 22). Η τρίτη ερµηνεία για την επικράτηση του εθνικισµο είναι πολιτική και αφορά στο κράτος και το ρ λο και λειτουργία του στη νεωτερικ τητα ερµηνεία που σχετίζεται και µε τους λ γους που συνέβαλλαν στην αρχική ανάδειξή του. Ανάµεσα στις οικονοµικές και πολιτικές αλλαγές που µετέβαλλαν το κράτος, αυτή που µας αφορά κυρίως σε αυτ το σηµείο είναι η ενοποίηση των κοινωνικών, οικονοµικών, διοικητικών, δικαστικών και πολιτικών αρµοδιοτήτων των τοπικών και περιφερειακών αρχών σε αντίστοιχες κεντρικές (δηλαδή κρατικές) αρχές και υπηρεσίες. Στην προ-νεωτερική εποχή το κράτος δεν υπήρχε ή νοο νταν ως µια κεντρική αρχή που ήταν µως αποκοµµένη απ τις κατακερ- µατισµένες τοπικές κοιν τητες και περιφέρειες. Οι τελευταίες είχαν σχετική αυτονοµία αναφορικά µε τις κοινωνικές, διοικητικές και άλλες λειτουργίες, και η κεντρική αρχή είχε έναν αποµακρυσµένο ρ λο ως φ ρο-εισπράκτορας. Η ανάδειξη και ο εκσυγχρονισµ ς του κράτους σ µφωνα µε τις νέες συνθήκες της νεωτερικ τητας, και κυρίως µε την άνοδο της αστικής τάξης και του εµπορίου, επέβαλε την αλλαγή της παραπάνω σχέσης ανάµεσα στο κέντρο και την περιφέρεια. Το κράτος διείσδυσε στην περιφέρεια και συνένωσε τις τοπικές αρχές και λειτουργίες τ σο µεταξ τους σο και µε το ίδιο το κράτος, δηλαδή υπήρξε µια οριζ ντια και µια κάθετη ενοποίηση. Έτσι, ο πολιτικ ς, οικονοµικ ς κ.ο.κ. σχεδιασµ ς οργάνωσης της κοινωνίας έγινε κοιν ς για τις επιµέρους τοπικές αρχές, αφο εκπορευ ταν απ µια κεντρική αρχή η έννοια του τοπικο και του κεντρικο άλλαξε, και ο συνειρµ ς των εννοιών διαφοροποιήθηκε σε σχέση µε τη φεουδαρχική εποχή. Εκτ ς απ τις τοπικές/περιφερειακές αρχές, υπηρεσίες και αρµοδι τητες που συνένωσε το κράτος, έπρεπε να συνενώσει και τις τοπικές κοινωνίες ο τως ώστε να µπορεί να ασκήσει τις λειτουργίες του και να νοµιµοποιήσει την εξουσία του απέναντι σε λες αυτές τις τοπικές οµάδες που ως τ τε είχαν αυτονο- µία αλλά και ήταν οριοθετηµένες µέσα απ µια κοινή τοπική συνείδηση και ταυτ τητα. Έτσι, το κράτος συνένωσε και αυτές τις κοιν τητες σε µια κοινή και µεγάλη κοιν τητα, την κοιν τητα του έθνους. Το έθνος και ο φαντασιακ ς προσδιορισµ ς του ως κοιν τητας µέσω του εθνικισµο έδωσε δ ναµη στο κράτος, ώστε να συστηµατοποιήσει και να συγχρονίσει τους διάφορους τοπικισµο ς και τοπικές ταυτ τητες σε έναν τοπικισµ µεγάλης κλίµακας (εθνικισµ ς) και σε µια κοινή ενιαία ταυτ τητα για λα τα µέλη της επικράτειάς του ή τουλάχιστον γι αυτά που πληρο σαν τις πολιτισµικές προϋποθέσεις. Με αυτή την έννοια ο εθνικισµ ς είναι µια εγγενής συνθήκη της νεωτερικ τητας, στο βαθµ που βασικ χαρακτηριστικ της τελευταίας είναι και η δηµιουργία [ 102 ]

2 H EΘNIKH TAYTOTHTA ΣTHN EΠOXH TOY EΘNIKIΣMOY ή µεταβολή του κράτους στο γνωστ µας σ γχρονο κράτος, το εθνικ κράτος εξ ου και ο τίτλος εποχή του εθνικισµο σε αυτ το κεφάλαιο. Να προσθέσουµε στα παραπάνω και την αυξαν µενη συµµετοχή των µαζών στην πολιτική (mass politics), η οποία συνέπεσε ή, µάλλον, προκλήθηκε απ τη δηµιουργία του σ γχρονου κράτους. Η δηµοκρατικοποίηση των πολιτικών διαδικασιών και η µαζική συµµετοχή, σε συνδυασµ µε την ανάδειξη µιας εξουσίας σε κρατικ επίπεδο, οδήγησαν στη χειραγώγηση των µαζών µέσω του εθνικισµο. Η ανάδειξη της κρατικής εξουσίας άρχισε να στηρίζεται, εν µέρει, στην επιχειρη- µατολογία της εθνικής εκπροσώπησης, δηλαδή της αυξηµένης αποτελεσµατικ τητας της εξουσίας που θα προερχ ταν απ τον ίδιο το λα για να υπηρετήσει τα συµφέροντά του. Το εθνικ συµφέρον λειτο ργησε λοιπ ν ως ένα ιδεολογικ αποκ ηµα που συγκάλυπτε τα επιµέρους συµφέροντα, στο νοµα του κοινο και υπέρτατου εθνικο συµφέροντος. Συνεπώς, το σ γχρονο κράτος ήταν ο καθοριστικ ς παράγοντας χι µ νο της επιτυχίας της εθνικιστικής ιδεολογίας αλλά και της ανάδειξής της. Επιπλέον, ήταν αυτ που συνένωσε τις ποιοτικά παρ µοιες, αλλά πολιτικά και κοινωνικά διαφοροποιηµένες, επιθυµίες και ταυτ τητες σε µία κοιν τητα και µία ταυτ τητα. Αυτή η διαδικασία ενίσχυσε τα συναισθήµατα που προέρχονταν απ την τα τιση µε µια οικεία κοιν τητα σε µεγάλο βαθµ εξαιτίας του σηµαντικο και αυξηµένου αριθµο ατ µων που πλέον µοιράζονταν το ίδιο συναίσθηµα, επιθυµία ή στ χο 16. Αυτ οφείλεται στη συναισθηµατική µεταδοτικ τητα, που αναφέρθηκε στο δε τερο κεφάλαιο, σ µφωνα µε την οποία η επικοινωνία των συναισθηµάτων, ειδικά απ πολλο ς ανθρώπους, εντείνει τη συναισθηµατική φ ρτισή τους. Η ερµηνεία της επιτυχίας του εθνικισµο λ γω της εµφάνισης του σ γχρονου κράτους φαίνεται εν το τοις να περιορίζεται απ δ ο εγγενείς προϋποθέσεις της ίδιας αυτής ερµηνείας. Η µία είναι τι µπορεί να εφαρµοστεί ως ερµηνεία µ νο στις περιπτώσεις εθνικισµών που υπάρχει ένα κράτος, και η άλλη τι το κράτος που υπάρχει πρέπει να έχει ακολουθήσει µια πορεία εκσυγχρονισµο, πως την περιγράψαµε παραπάνω. Παρ λα αυτά, οι προϋποθέσεις αυτές, που λογικά φαίνεται να περιορίζουν την τρίτη αυτή ερµηνεία, ταυτ χρονα την επιβεβαιώνουν και ενισχ ουν την ακρίβειά της. Η επιβεβαίωση που αναφέρω είναι εµπειρική: ο εθνικισµ ς αναδ θηκε κατ αρχάς και ήταν ιδιαίτερα ισχυρ ς ακριβώς σε εκείνες τις περιοχές και χρονικές περι δους που οι παραπάνω προϋποθέσεις ίσχυσαν για πρώτη φορά. Αν εξετάσουµε προσεκτικά την ιστορία του εθνικισµο, θα παρατηρήσουµε τι πρωτοεµφανίστηκε και ισχυρο- 16. Άλλος λ γος ήταν η συστηµατοποίηση των διαδικασιών της τα τισης απ το κράτος, στον οποίο θα αναφερθο µε στο επ µενο κεφάλαιο. [ 103 ]

3 KEΦAΛAIO 3 ποιήθηκε στη ( υτική) Ευρώπη, ειδικά εκεί που υπήρχε ένα κράτος στη διαδικασία του νεωτερικο εκσυγχρονισµο, και ένα εθνικ κράτος στη συνέχεια. Στην Ευρώπη άλλωστε δηµιουργήθηκαν τα πρώτα εθνικά κράτη, και εκεί πρωτοδιατυπώθηκε και σε θεωρητικ επίπεδο η ιδεολογία του εθνικισµο. Να διευκρινιστεί, βέβαια, τι η ιδεολογία του εθνικισµο δεν διατυπώθηκε αρχικά ως µια συνεκτική θεωρία, πως τη συστηµατοποιο µε σήµερα, αλλά σηµαντικοί στοχαστές της Αναγέννησης και του ιαφωτισµο µε τις απ ψεις τους έθεταν το λιθαράκι για τη συγκρ τηση του εθνικισµο απ τον Machiavelli µέχρι τον Kant, και απ τον Rousseau µέχρι τον Hegel. Η παρξη του κράτους, συνεπώς, συνέβαλε στην κυριαρχία του εθνικισµο καθώς διέθετε τα µέσα για την εφαρµογή και συστηµατοποίηση των επιλογών του ή, µάλλον, νοµιµοποιο σε µέσω αυτο τις επιλογές και τους σκοπο ς του. Αυτή η κυριαρχία στην Ευρώπη, στη ση θα λέγαµε γενικ τερα, υπήρξε το θεµέλιο για τη γενικ τερη επικράτησή του και σε άλλες περιοχές του κ σµου στη συνέχεια, ανεξάρτητα απ την παρξη κράτους. Η ιδεολογική του επικράτηση στη ση, που ήταν οικονοµικά και πολιτικά κυρίαρχη, είχε ως αποτέλεσµα, αφεν ς τη διεθνή αναγνώριση και επιδίωξη του εθνικο κράτους και αφετέρου την ιδεολογική κυριαρχία του εθνικισµο παγκοσµίως. Η απο-αποικιοποίηση που έλαβε χώρα µαζικά στη διάρκεια του 20ο αιώνα συνέπεσε µε τοπικά κινήµατα που διεκδικο σαν και αυτά το δικ τους κυρίαρχο κράτος, καθ εικ να και οµοίωση των κρατών που ως τ τε επέβαλλαν πάνω τους την κυριαρχία τους. Επιπλέον, πολλά απ αυτά τα κινήµατα καθοδηγο νταν απ ηγεσίες µε δυτική µ ρφωση και επιρροή. Συνεπώς, ο εθνικισµ ς έγινε αναπ φευκτα ένα εξαγώγιµο προϊ ν, που η επιτυχία της εξαγωγής αυτής προσδιορίστηκε απ την ιδεολογικο-πολιτική κυριαρχία των χωρών στις οποίες πρώτα καταναλώθηκε και κυριάρχησε. Αλλά σε αυτ θα αναφερθο µε εκτενέστερα στην επ µενη εν τητα. πως αναφέραµε, η παρξη του νεωτερικο κράτους συνέβαλε χι µ νο στην κυριαρχία του εθνικισµο, αλλά και στην αρχική δηµιουργία και ανάδειξή του. Θα ήταν χρήσιµο, λοιπ ν, να δο µε συνοπτικά τους λ γους που συνέβαλαν στην εµφάνιση του εθνικισµο στη νεωτερική εποχή και στην ανάδειξή του σε κυρίαρχη ιδεολογία. ÂÌÊ ÓÈÛË ÙÔ ÂıÓÈÎÈÛÌÔ ÛÙË ÓˆÙÂÚÈÎfiÙËÙ Hεµφάνιση και µεταβολή του κράτος στη νεωτερικ τητα ήταν ένας καθοριστικ ς παράγοντας της ανάδειξης του εθνικισµο, πως επίσης και της κυριαρχίας του. Ποιοι άλλοι λ γοι έχουν συντελέσει στην εµφάνιση της εθνικι- [ 104 ]

4 H EΘNIKH TAYTOTHTA ΣTHN EΠOXH TOY EΘNIKIΣMOY ψωση της αξίας της αυτοδιάθεσης στην κορυφή των ηθικών και πολιτικών αξιών. ιάφοροι φιλ σοφοι µετά τον Kant θεώρησαν ως συνέπεια τι το κράτος έχει µεγαλ τερη αξία απ το άτοµο και τι η συνε ρεση των δ ο αποτελεί την πραγµάτωση της ατοµικής ελευθερίας. Έτσι, σταδιακά, η θεωρία του Kant κατέληξε στο αξίωµα του Fichte τι «η πραγµατική ατοµική ελευθερία µπορεί να εξασφαλιστεί µ νο σε ένα κράτος που θα ρυθµίζει µέχρι την τελευταία λεπτοµέρεια τη ζωή των πολιτών του», πως αναφέρει ο Kedourie (1994: 31). Με αυτές, µεταξ άλλων, τις διανοητικές επιρροές δηµιουργήθηκε και ενδυναµώθηκε ο εθνικισµ ς. ιάφοροι άλλοι παράγοντες έχουν επισηµανθεί απ τους µελετητές του εθνικιστικο φαινοµένου, πως το τέλος της θρησκευτικής κυριαρχίας και των δυναστικών βασιλείων, η επίδραση των πολέµων στη διαµ ρφωση των εθνοτήτων, η επίδραση της Γαλλικής Επανάστασης κλπ. λοι οι λ γοι που έχουν προταθεί έχουν ένα σηµαντικ βαθµ εγκυρ τητας και µπορο ν να ερµηνε σουν την εµφάνιση του εθνικισµο µως, δεν µπορο ν να προσφέρουν µια επαρκή ερµηνεία απ µ νοι τους και, κυρίως, σε λες τις περιπτώσεις. Αν πάρουµε το κριτήριο της εκβιοµηχάνισης, λ γου χάριν, θα δο µε τι υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις που έχουν κάνει την εµφάνισή τους εθνικιστικά κινήµατα, και µάλιστα επιτυχή, σε χώρες που πολ απείχαν απ τη διαδικασία της εκβιοµηχάνισης (π.χ. Ελλάδα) έτσι, µένει χωρίς ερµηνεία η εµφάνιση του εθνικισµο ή και η εγκαθίδρυση εθνικών κρατών σε χώρες που εξακολουθο σαν να στηρίζονται στην αγροτική παραγωγή. Στην πραγµατικ τητα, τα ερµηνευτικά κριτήρια των προαναφερθέντων µελετητών έχουν µεγαλ τερη αναλυτική αξία σε σχέση µε την αρχική εµφάνιση του εθνικισµο στη υτική Ευρώπη και Β ρεια Αµερική κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, παρά µε τη δευτερογενή αναπαραγωγή του. Πρ κειται για την ίδια περίοδο που παρατηρο µε τις τεράστιες κοινωνικές, πολιτικές και οικονοµικές αλλαγές που έδωσαν ώθηση στη µετάβαση στη νεωτερικ τητα σε αυτές περιλαµβάνονται και λα τα προαναφερθέντα κριτήρια, πως ο καπιταλισµ ς, η τυπογραφία, η µαζική δηµοκρατία κλπ. Το ποιο απ αυτά τα κριτήρια ήταν το πιο σηµαντικ πιστε ουµε τι πρέπει να απαντηθεί σε σχέση µε τις ιδιαίτερες συνθήκες που υπήρχαν στο κάθε κράτος, καθώς αυτές οι συνθήκες διαµορφώνουν το ξεχωριστ πλαίσιο αναφοράς για την κάθε περίπτωση και συνεπώς ένα κριτήριο µπορεί να είναι πρωτίστης σηµασίας σε µια χώρα αλλά δευτερε ουσας σε µια άλλη. ιαπιστώνεται τι λοι οι παράγοντες που αναφέρθησαν έχουν µια γενική εγκυρ τητα αλλά και µια αναλυτική ακρίβεια που εφαρµ ζεται ανά περίσταση. Ένα γενικ τερο συµπέρασµα στο οποίο οδηγεί αυτή η ανάλυση είναι τι πρέπει να διαχωρίσουµε την πρωτογενή εµφάνιση του εθνικισµο απ τη δευτερογενή αναπαραγωγή του. Στην πρωτογενή εµφάνιση του εθνικισµο, δηλα- [ 107 ]

5 KEΦAΛAIO 3 δή κατά τον 17ο και 18ο αιώνα στις χώρες της υτικής Ευρώπης και Β ρειας Αµερικής, οι µετασχηµατισµοί του κράτους ( πως τους περιγράψαµε παραπάνω σχετικά µε την επιτυχία και κυριαρχία του εθνικισµο ) ήταν καταλυτικοί για την ανάδειξη της εθνικιστικής ιδεολογίας και τη διάδοσή της. Μέσα στο πλαίσιο των κρατικών λειτουργιών, η συστηµατοποίηση και διάδοση µιας γλώσσας, απ τη µία, και η µαζική συµµετοχή στην πολιτική, απ την άλλη, ήταν ιδιαίτερα σηµαντικές. Και οι δ ο αυτές διαδικασίες, µως, δεν θα είχαν την ίδια επίδραση αν απουσίαζε ένα κεντρικ κράτος. Συνεπώς, η ανάδειξη του σ γχρονου νεωτερικο κράτους ήταν καταλυτική για τη δηµιουργία του εθνικισµο. εν είναι τυχαίο άλλωστε τι το κράτος στη νεωτερικ τητα αναφέρεται και ως εθνικ κράτος ή έθνος-κράτος. πως και κάθε πολιτική ιδεολογία και φαιν µενο, έτσι και ο εθνικισµ ς δεν είναι ένα στατικ γεγον ς, αλλά ακολουθεί µια εξελικτική πορεία. Αυτ σηµαίνει τι στην πορεία του χρ νου οι προϋποθέσεις εµφάνισής του διαφοροποιήθηκαν σε κάποιο βαθµ. Έτσι, λοιπ ν, κατ πιν της πρωτογενο ς του εµφάνισης ο εθνικισµ ς εξαπλώθηκε και επηρέασε τη διαµ ρφωση πολιτικών κινηµάτων και πρωτοβουλιών και αλλο ή µάλλον παντο. Η δευτερογενής αναπαραγωγή του εθνικισµο ήταν το αποτέλεσµα δ ο κυρίως γεγον των. Πρώτον, η εγκαθίδρυση εθνικών κρατών που πραγµατοποιήθηκε στη υτική Ευρώπη και Β ρεια Αµερική έκανε την αρχή της αυτοδιάθεσης πολιτικ καν να, πλαισιω- µένο µε διανοητική υποστήριξη και θετική αξιολ γηση. ε τερον, η οικονοµική, πολιτική και ιδεολογική κυριαρχία των πρωτοεγκαθιδρυµένων εθνικών κρατών της υτικής Ευρώπης είχε ως αποτέλεσµα την επιρροή ή και επιβολή των ιδεών και πρακτικών τους σε άλλα σηµεία και περιοχές του κ σµου. ηλαδή, ο εθνικισµ ς µεταφέρθηκε στην περιφέρεια. Αυτ συνέβη µε διάφορους τρ πους, πως: µέσω της επίδρασης της εθνικιστικής ιδεολογίας στις ελίτ χωρών της περιφέρειας που είχαν δυτική εκπαίδευση µέσω της υποστήριξης δυτικών κρατών σε εθνικιστικά κινήµατα που αξίωναν το δικ τους κράτος µέσω της έµµεσης επιρροής των χωρών που έθεταν το πρ τυπο, το κανονιστικ µοντέλο διεθνο ς αναγνώρισης και µέσω των άµεσων πολιτικών των χωρών αυτών στις περιοχές που είχαν αποικίες. Ένα παράδειγµα αποτελεί η υποστήριξη της Γαλλίας, της Βρετανίας και της Ρωσίας που υποστήριξαν ενεργά το κίνηµα της εθνικής ανεξαρτησίας στην Ελλάδα το 1821, ένα κίνηµα που ξεκίνησε µε πρωτοβουλία µορφωµένων εµπ ρων και διανοουµένων που είχαν κυρίως δυτική µ ρφωση. Η υποστήριξη αυτή δεν είναι άσχετη µε το θετικ για την Ελλάδα αποτέλεσµα ενώ, βεβαίως, δεν κινητοποιήθηκε για την υποστήριξη του κανονιστικο προτ που του εθνικο κράτους, αλλά για ιδιοτελείς σκοπο ς. Ένα ακ µη παράδειγµα αποτελεί η δια- µάχη στη Ρουάντα, η οποία ξεκίνησε και υπονοµε τηκε απ την υποκειµενική [ 108 ]

6 H EΘNIKH TAYTOTHTA ΣTHN EΠOXH TOY EΘNIKIΣMOY ερµηνεία και χειραγώγηση των Hutu και Tutsi απ το Βελγικ αποικιοκρατικ καθεστώς: οι Hutu και Tutsi ήταν δυο διαφορετικές κοινωνικές και παραγωγικές τάξεις της Ρουάντας, που επικοινωνο σαν και βρισκ ντουσαν σε αλληλεξάρτηση µεταξ τους. Το Βελγικ αποικιακ κράτος ρισε και παρουσίασε αυτές τις παραγωγικές τάξεις ως δ ο διαφορετικές εθνοτικές οµάδες µε αντικρου µενα συµφέροντα. Έτσι, δηµιουργήθηκε µια εθνικιστικο τ που διαµάχη λ γω της προβολής των προσλήψεων και προκαταλήψεων µιας άλλης, διαφορετικής κοινωνίας. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί το εξής. Η δευτερογενής αναπαραγωγή του εθνικισµο είχε ως αποτέλεσµα τον προσδιορισµ του στα τέλη του 20ο αιώνα µε αρνητικ πρ σηµο. Έτσι, ενώ αρχικά ήταν µια κυρίαρχη πολιτική διαδικασία, που υποστηρίχτηκε και ιδεολογικά ως το αναφαίρετο δικαίωµα των λαών στην αυτοδιάθεση, απ τη δεκαετία του 70 που ολοκληρώθηκε η αποαποικιοποίηση και µετά είναι συνδεδεµένος σχεδ ν αποκλειστικά µε τις αρνητικές του εκφάνσεις (τη βία, την επεκτατικ τητα, την έλλειψη ανοχής και ενσω- µάτωσης, τον π λεµο κλπ.). Αυτ οφείλεται αφεν ς στην απ ρριψή του ως κάτι που δεν αφορά εµάς (που θα εξετάσουµε παρακάτω σ αυτ το κεφάλαιο ταν θα µιλήσουµε για τον Billig και τον κοιν τοπο εθνικισµ ), αφετέρου οφείλεται στο τι πολλές περιπτώσεις της δευτερογενο ς αναπαραγωγής του εθνικισµο έθιγαν και θίγουν πολιτικά και οικονοµικά τα ήδη υπάρχοντα κράτη. Οι αναδυ µενοι εθνικισµοί στις αποικίες, για παράδειγµα, ήταν επιζήµιοι για την κυριαρχία των αποικιοκρατικών κρατών και τα εθνικά κράτη που δη- µιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του 20ο αιώνα σε πολλές περιοχές σήµαναν και το τέλος της, τυπικής τουλάχιστον, κυριαρχίας τους εκεί. Επιπλέον, τα εθνικιστικά κινήµατα που εµφανίζονται σήµερα, πως των Βάσκων αυτονοµιστών, ή των Σκοτσέζων που ζητο ν αυτονοµία, απειλο ν τη σταθερ τητα και συνοχή των εθνικών κρατών στα οποία εντάσσονται και είναι, ως εκ το του, ανεπιθ - µητα. Συνεπώς, ο εθνικισµ ς δεν είναι σήµερα επιθυµητ ς για παρ µοιους, αν και αντίστροφους πολιτικο ς λ γους που τον έκαναν επιθυµητ κατά τον 18ο αιώνα: τ τε συνέβαλε στη δηµιουργία εθνικών κρατών που οι συγκυρίες επέβαλαν, ενώ σήµερα η δηµιουργία εθνικών κρατών (προφανώς πιο κατακερµατισµένων αλλά και πιο κοντά στο πρ τυπο του πραγµατικο έθνους-κράτους ) είναι απειλητική και επιζήµια για τα κράτη που έχουν εγκαθιδρυθεί. Βέβαια, αυτ ίσχυε πάντα για τα κράτη που ήταν ήδη διαµορφωµένα. Αφο εξετάσαµε τον εθνικισµ και προσδιορίσαµε τα βασικά χαρακτηριστικά και τις ιστορικές και άλλες συνθήκες ανάδειξής του, θα περάσουµε στην ανάλυση της εθνικής ταυτ τητας. Στην επ µενη εν τητα θα ορίσουµε την εθνική ταυτ τητα, θα προσδιορίσουµε τα βασικά της χαρακτηριστικά και θα προσπαθήσουµε να κατανοήσουµε τους λ γους που εκδηλώνεται συχνά µε ένταση. [ 109 ]