BIOCLUS Ανάπτυξη Ερευνητικού και Καινοτόμου Περιβάλλοντος σε 5 Ευρωπαϊκές Περιφέρειες στον τομέα της Αειφόρου Χρήσης Βιομάζας

Transcript

1 BIOCLUS Ανάπτυξη Ερευνητικού και Καινοτόμου Περιβάλλοντος σε 5 Ευρωπαϊκές Περιφέρειες στον τομέα της Αειφόρου Χρήσης Βιομάζας Στρατηγικό Σχέδιο Έρευνας

2 Εισαγωγή Το έργο BIOCLUS χρηματοδοτείται από το έβδομο (7ο) Πρόγραμμα Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ανάπτυξη στην έρευνα και την τεχνολογία. Συντονίζεται από το Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών της Jyväskylä της Φιλανδίας. Το έργο BIOCLUS επικεντρώνεται στην αειφόρο χρήση των πηγών βιομάζας και στοχεύει στην προώθηση της ανταγωνιστικότητας και της ανάπτυξης σε πέντε Ευρωπαϊκές περιοχές: την Κεντρική Φιλανδία, τη Navarre (Ισπανία), τη Δυτική Μακεδονία, τη Σλοβακία και τη Wielkopolska (Πολωνία). Οι φορείς της Δυτικής Μακεδονίας που συμμετέχουν στο έργο BIOCLUS είναι οι εξής: η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, το ΕΚΕΤΑ/ΙΤΕΣΚ, το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας και η βιομηχανία επεξεργασίας ξυλείας Ζιώγας Α.Ε. Στρατηγικό Σχέδιο Έρευνας Στις μέρες μας η Ευρωπαϊκή Ένωση επενδύει τεράστια ποσά για να υποστηρίξει και να ε ξασφαλίσει την αειφόρο ανάπτυξη. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία κινήτρων και χρηματοοικονομικών εργαλείων. Το Πρόγραμμα Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσφέρει σε περιφέρειες τη δυνατότητα προώθησης των ομάδων έρευνας μέσω της δυνατότητας συμμετοχής στο δίκτυο των "Περιφερειών της Γνώσης". Στο έργο BIOCLUS πέντε Ευρωπαϊκές περιφέρειες αναπτύσσουν Στρατηγικά Σχέδια Έρευνας (Σ.Σ.Ε.). Στα Σ.Σ.Ε. αναλύονται δραστηριότητες που σχετίζονται με έρευνα, εκπαίδευση, ανάπτυξη και καινοτομία. Στόχος είναι η εξασφάλιση της αειφόρου χρήσης των πόρων βιομάζας σε περιφερειακό επίπεδο και η υποστήριξη της ανταγωνιστικότητας των περιφερειακών ομάδων σε διεθνές επίπεδο. Πτολεμαΐδα, Ιανουάριος

3 Παρουσίαση της περιφέρειας Γεωγραφική θέση Η περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Ελλάδας και συνορεύει με την Αλβανία και την FYROM. Αποτελείται από τους νομούς Κοζάνης, Γρεβενών, Καστοριάς και Φλώρινας. Καλύπτει συνολική επιφάνεια km 2 (7,2% του συνόλου της χώρας) και έχει πληθυσμό κατοίκους (2,9% του συνόλου της χώρας) ΕΣΥΕ Το 82% της επιφάνειας της περιοχής είναι ορεινές και ημιορεινές εκτάσεις. Χάρτης εδαφικής κάλυψης Δυτικής Μακεδονίας (πηγή: Χάρτης Ελλάδος (πηγή: Ο δευτερογενής τομέας είναι πολύ σημαντικός για την οικονομία της περιφέρειας, κυρίως λόγω των δραστηριοτήτων εξόρυξης λιγνίτη. Περισσότερο από το 50% της συνολικής δυναμικότητας ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα εντοπίζεται στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας. Επιπλέον, γνωστά προϊόντα της περιοχής είναι το μάρμαρα, ο κρόκος (κρόκος Κοζάνης), τα φρούτα, τοπικά κρασιά (Κοζάνη και Αμύνταιο) και οι γούνες (Καστοριά και Σιάτιστα). Ωστόσο, μια ενισχυμένη αλληλεπίδραση με τις ΜΜΕ θα αποτελέσει κρίσιμο παράγοντα, με στόχο τη βελτίωση της παραγωγικότητας και της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται. Όσον αφορά στις ερευνητικές δραστηριότητες, ολόκληρη η περιοχή χαρακτηρίζεται από το χαμηλό επίπεδο των κύριων δεικτών καινοτομίας όπως η ανάπτυξη νέων προϊόντων ΕΤΑ, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας, καθώς και τα έξοδα για καινοτόμα προϊόντα. Εκτάσεις ανά εδαφοπονική εκμετάλλευση [πηγή: Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Διεύθυνση Δασών (2007)]: Εδαφοπονική Εκμετάλλευση Ποσοστό Δασοσκεπής έκταση 25,93% Μερικώς δασοσκεπής έκταση 9,43% Γυμνές χορτολιβαδικές εκτάσεις 32,08% Άγονες εκτάσεις οικισμοί λίμνες 6% Καλλιέργειες 26,55% Σύνολο 100%

4 Γενική άποψη Η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας χαρακτηρίζεται από μεγάλες διαρθρωτικές αδυναμίες και έλλειμμα ανταγωνιστικότητας. Μεταξύ των κύριων χαρακτηριστικών της τοπικής οικονομίας είναι το περιορισμένο μέγεθος της εξειδίκευσης ανά τομέα, το πολύ μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων και της έλλειψης επενδύσεων, ιδίως όσον αφορά την ΕΤΑ καθώς και η απουσία διασύνδεσης της έρευνας και τεχνολογίας με την επιχειρηματική δραστηριότητα δικαιολογώντας έτσι την αστάθεια των μακροοικονομικών μεγεθών, το αρνητικό ισοζύγιο στο εμπόριο και την υψηλή ανεργία. Στην περιφέρεια κυριαρχεί ο πρωτογενής τομέας της οικονομίας, αξιοποιώντας όμως μόνο λίγους από τους φυσικούς πόρους. Όπως, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με χρήση λιγνίτη, η παραγωγή γούνας και το εμπόριο, καθώς και μερικές άλλες ειδικότητες της οικονομικής δραστηριότητας. Η κρίση του δημόσιου βιομηχανικού τομέα, η σημαντική μείωση της παραγωγής γούνας και η αποβιομηχάνιση έχουν ενισχύσει την ανεργία και την αστυφιλία. Ως εκ τούτου, ο εκσυγχρονισμός και η διαφοροποίηση των περιφερειακών υποδομών παραγωγής είναι αναγκαία. Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που σχετίζεται με τις δράσεις που αφορούν στις επιχειρήσεις είναι η έλλειψη του κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού. Η υποστήριξη των πολλά υποσχόμενων νέων και η περαιτέρω προσέλκυση ειδικών συνιστούν προϋποθέσεις για τη βιωσιμότητα των υφιστάμενων καθώς και για τη δημιουργία νέων δραστηριοτήτων υψηλής προστιθέμενης αξίας (π.χ. ειδικές μορφές τουρισμού, δημιουργία επιχειρήσεων έντασης γνώσης, κλπ). Η ελκυστικότητα της περιοχής είναι στενά συνδεδεμένη με δύο παράγοντες. Το επίπεδο των τεχνικών και κοινωνικών υποδομών και της ποιότητας του περιβάλλοντος. Όσον αφορά στο πρώτο, τεχνικές και κοινωνικές υποδομές έχουν βελτιωθεί σημαντικά κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών. Ωστόσο, η αρχική έλλειψη υποδομών και οι αυξημένες ανάγκες του σήμερα, σε συνδυασμό με κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές (π.χ. η λειτουργία της Εγνατίας Οδού, η αστυφιλία και η ερήμωση της υπαίθρου), έχουν ως αποτέλεσμα την ανάγκη της περαιτέρω βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου και την εναρμόνιση των εν λόγω στοιχείων στις πόλεις και στην ύπαιθρο. Όσον αφορά στην ποιότητα του περιβάλλοντος, η έλλειψη τεχνικής υποδομής, η εντατική εξόρυξη λιγνίτη για παραγωγή η λεκτρικής ενέργειας, και η εντατική γεωργική παραγωγή, σε ορισμένες περιπτώσεις, οδήγησε σε υποβάθμιση του περιβάλλοντος σε μεγάλες περιοχές. Κατά συνέπεια, προκειμένου να βελτιωθεί η ελκυστικότητα της Περιφέρειας, ζωτικής σημασίας είναι η βελτίωση των τεχνικών και κοινωνικών υποδομών καθώς και η προστασία των φυσικών και πολιτιστικών πόρων. 4

5 Δυναμικό Βιομάζας Διαθεσιμότητα Γεωργικών Υπολειμμάτων Πολλά υπολείμματα που είναι άφθονα στο σύνολο της χώρας είναι απόντα από την περιοχή. Βαμβάκι, ελιές, ε σπεριδοειδή αποτελούν τέτοια παραδείγματα, κυρίως λόγω των κλιματικών συνθηκών. Σιτηρά (μαλακό και σκληρό σιτάρι, καλαμπόκι, κριθάρι) είναι οι πιο σημαντικές καλλιέργειες και τα διαθέσιμα υπολείμματα είναι 85,9% επί του συνόλου. Το υπόλοιπο της διαθέσιμης ποσότητας υπολειμμάτων αποτελείται από κλαδέματα α μπελώνων (4,8%), δέντρων μηλιάς (3,2%), δέντρων ροδακινιάς (2,5%) και φύλλα ζαχαρότευτλων (2,05%). Συνολικά, η Δυτική Μακεδονία παράγει 6,46% των διαθέσιμων ποσοτήτων υπολειμμάτων στην Ελλάδα. 48,2% των ποσοτήτων αυτών προέρχονται από το Νομό Κοζάνης, ακολουθούμενων από τη Φλώρινα και τα Γρεβενά. Υπολείμματα γεωργικών εκμεταλλεύσεων στη Δυτική Μακεδονία (πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων) Προϊόν Έκταση (στρ.) Μέσος όρος Ποσότητα (ως έχει σε tn) Συνολική ποσότητα υπολειμμάτων (ξηροί tn/έτος) Ποσότητα διαθέσιμου υπολείμματος (ξηροί tn/έτος) Σιτάρι μαλακό Σιτάρι σκληρό Αραβόσιτος Βρώμη Κριθάρι Ζαχαρότευτλα Καπνός Ηλίανθοι Αχλαδιές Βερικοκιές Κερασιές Μηλιές Ροδακινιές Νεκταρινιές Αμυγδαλιές Αμπέλια Ελιές Σύνολο

6 Διαθεσιμότητα Δασικών Υπολειμμάτων H εκμετάλλευση των δασών στη χώρα μας γίνεται είτε με αυτεπιστασία από τις δασικές υπηρεσίες, είτε με παραχώρηση της εκμετάλλευσης στους δασικούς συνεταιρισμούς. Με το πρώτο σύστημα οι δασικοί συνεταιρισμοί αμείβονται κατά μονάδα παραγόμενου προϊόντος, το οποίο στη συνέχεια διατίθεται από τα Δασαρχεία δια δημοπρασίας στην αγορά ενώ με το δεύτερο σύστημα το παραγόμενο προϊόν διατίθεται στην αγορά από τους συνεταιρισμούς και αποδίδεται το 12% επί των ακαθάριστων εσόδων τεχνικού ξύλου και το 5% για τα καυσόξυλα υπέρ του Κεντρικού Ταμείου Γεωργίας Κτηνοτροφίας και Δασών και το 5% των ακαθαρίστων εσόδων υπέρ του ΟΤΑ στην περιφέρεια του οποίου βρίσκεται το δάσος ( ). Η ύπαρξη πρανών και η έλλειψη μηχανοποίησης στα έργα υλοτομίας στην Ελλάδα, καθώς και το συνολικό σύστημα της εκμετάλλευσης των δασών από τους συνεταιρισμούς δεν ενθαρρύνουν την απομάκρυνση της καταλοίπων της υλοτομίας από το δάσος. Εκτιμήσεις των συνολικών υπολειμμάτων υλοτομίας ανέρχονται στην ποσότητα των 1,7 εκατ. τόνων ετησίως. Ωστόσο, δεδομένου ότι η συγκομιδή των υπολειμμάτων μπορεί να προκαλέσει εξάντληση των θρεπτικών συστατικών και να επηρεάσουν μακροπρόθεσμα την παραγωγικότητα των δασικών εκτάσεων, η πραγματική διαθεσιμότητα είναι πολύ χαμηλότερη. Συσσωματώματα ξύλου (pellets) Εκτός από τα γνωστά καυσόξυλα, η χρήση της βιομάζας γίνεται συνήθως με την καύση θρυμμάτων ξύλου (wood chips) ή συσσωματωμάτων (pellets) σε σύγχρονους λέβητες υ ψηλής τεχνολογίας, με αυτόματη τροφοδοσία καυσίμου και ηλεκτρονικά ελεγχόμενη παροχή αέρα, οι οποίοι είναι σε θέση να αποδώσουν περισσότερο από το 90% της ενέργειας που περιέχεται στο ξύλο. Τα wood chips προέρχονται από υπολείμματα δασοκομικών ε πεμβάσεων (μικρά κλαδιά, φλοιός, άχρηστα μέρη) τα οποία κόβονται σε μηχανικούς κοπτήρες. Τα pellets παράγονται από υπολείμματα (πριονίδια και ρινίσματα ξύλου) με συμπίεση σε πρέσες. Έχουν αρκετά χαμηλό περιεχόμενο σε υγρασία, ιδιότητα που τους προσδίδει υ ψηλότερη αξία καύσης από τα υπόλοιπα καυσόξυλα. Το γεγονός ότι πιέζονται (πρεσάρονται) σημαίνει ότι καταλαμβάνουν λιγότερο χώρο, άρα έχουν περισσότερη ενέργεια ανά μονάδα όγκου. Η μείωση του όγκου συμβάλει και στην ευκολότερη και οικονομικότερη αποθήκευσή τους. 6

7 Από το 2008, συνολικά πέντε εταιρείες δραστηριοποιούνται πανελλαδικά στην παραγωγή πελλετών, κυρίως από υπολείμματα κωνοφόρων. Οι μικροί παραγωγοί κυριαρχούν στην αγορά, λόγω του μικρού μεγέθους της αγοράς και των υψηλών κινδύνων που συνδέονται με μεγάλες επενδύσεις σε δυναμικότητα. Η Υ.Α. 103/1993/Β 369 στο άρθρο 2, παρ. 1 προβλέπει ότι «στην περιοχή του ηπειρωτικού τμήματος του νομού Αττικής, στη Σαλαμίνα και στο νομό Θεσσαλονίκης εκτός της περιοχής δυτικά του Γαλλικού ποταμού, για τις εγκαταστάσεις του άρθρου 1 τα μόνα επιτρεπόμενα καύσιμα είναι το ντίζελ θέρμανσης, σύμφωνα με τις ισχύουσες κάθε φορά προδιαγραφές, και αέρια καύσιμα». Οι εν λόγω εγκαταστάσεις αφορούν εγκαταστάσεις κεντρικής θέρμανσης κτιρίων, εγκαταστάσεις θέρμανσης χώρων εργασίας βιομηχανικών ή βιοτεχνικών μονάδων κτλ. Η απόφαση αποκλείει τα κεντρικά συστήματα θέρμανσης με βιομάζα και είχε ληφθεί το 1993 ως προληπτικό μέτρο για περιβαλλοντικούς λόγους σχετικά με τις υψηλές εκπομπές αιωρουμένων σωματιδίων. Λόγω του παραπάνω νομοθετικού πλαισίου, το οποίο περιορίζει τα καύσιμα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για θέρμανση στις μεγάλες πόλεις, της έλλειψης κινήτρων και των επενδυτικών δαπανών που συνδέονται με τη χρήση καυστήρων βιομάζας, η τοπική αγορά απορροφά ένα μικρό μέρος των παραγόμενων πελλετών. Οι παραγωγοί κατά κύριο λόγο στοχεύουν στις εξαγωγές, με την πλειοψηφία της παραγωγής να κατευθύνεται προς την Ιταλία. Οι τιμές είναι της τάξης των 220 / tn. Βιομάζα από ζωικά απόβλητα Το διαθέσιμο δυναμικό βιομάζας ζωικής προέλευσης, περιλαμβάνει κυρίως απόβλητα ε ντατικής κτηνοτροφίας από πτηνοτροφεία, χοιροστάσια, βουστάσια και σφαγεία. Στη Δ. Μακεδονία, όπως και στην υπόλοιπη χώρα, η εκτροφή των αιγοπροβάτων είναι κυρίως ποιμενικής μορφής, τα δε παραγόμενα απόβλητα διασκορπίζονται σε όλο το βοσκότοπο και δύσκολα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας. Παρά τη μείωση του αριθμού των αιγοπροβάτων στην Περιφέρεια, η κτηνοτροφία έχει αναπτυχθεί σημαντικά στον τομέα της παραγωγής, μεταποίησης και εμπορίας προϊόντων σχετικά με το κρέας, το γάλα, το μαλλί, το δέρμα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα.

8 Ενεργειακές καλλιέργειες Η πιο πρόσφατη εξέλιξη στην παραγωγή των ενεργειακών καλλιεργειών είναι η επιδότηση για την καλλιέργεια αγριαγκινάρας που προσφέρεται από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κοζάνης. Η επιδότηση καλύπτει το κόστος του πρώτου έτους (140 / στρ. για την εγκατάσταση και τις καλλιεργητικές φροντίδες) και το κόστος για τις καλλιεργητικές φροντίδες του δεύτερου έτους (60 / στρ. ). Συνολικά το κόστος καλλιέργειας επιδοτείται με 200 / στρ. και καλύπτεται από το Ε.Α.Π. του Ν. Κοζάνης Οι καλλιεργητές λαμβάνουν και από τη ΔΕΗ 51 /tn για την παράδοση της ξηρής μάζας. Περίπου 4000 στρέμματα (έτος 2009) είχαν ε πιλεγεί για συμμετοχή στο πρόγραμμα (ΑΝΚΟ Α.Ε.). Ο στόχος ήταν να παραχθούν επαρκείς ποσότητες βιομάζας για τις δοκιμές μικτής καύσης που πραγματοποιήθηκαν στον ΑΗΣ Καρδιάς τον Οκτώβριο του 2010, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος DEBCO. Αναμένεται ότι, μετά τη λήξη του προγράμματος επιδότησης, θα υπάρξει μια μόνιμη συνεργασία μεταξύ της ΔΕΗ και των τοπικών παραγωγών. Αστικά Στερεά Απόβλητα Η ΔΙΑΔΥΜΑ Α.Ε. ιδρύθηκε το 1996 προκειμένου να εξυπηρετήσει τις ανάγκες για τη διαχείριση των αποβλήτων της περιοχής. Σημαντικό έργο της εταιρείας είναι ο σχεδιασμός, η ανάπτυξη και η λειτουργία του Ολοκληρωμένου Συστήματος Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΟΣΔΑ) της Δυτικής Μακεδονίας. Οι Κεντρικές Εγκαταστάσεις Ολοκληρωμένης Διαχείρισης (ΚΕΟΔ) τροφοδοτούνται από ένα δίκτυο δέκα τοπικών εγκαταστάσεων, όπου χωροθετούνται από κοινού οι υποδομές μεταφόρτωσης των σύμμεικτων απορριμμάτων και των ανακυκλώσιμων υλικών, για την κάλυψη των αναγκών των αντίστοιχων διαδημοτικών συστημάτων συλλογής. Κάθε μήνα στις Τοπικές Μονάδες Διαχείρισης Απορριμμάτων του ΟΣΔΑ: καταλήγουν φορτία απορριμμάτων μεταφορτώνονται τόνοι αστικών απορριμμάτων διακινούνται 300 τόνοι χαρτιού & 100 τόνοι ορυκτελαίων Στον μοναδικό Περιφερειακό ΧΥΤΑ που λειτουργεί σήμερα στη χώρα: εξυπηρετούνται οι ανάγκες των 60 ΟΤΑ της Περιφέρειας ( κάτοικοι) διατίθενται καθημερινά 400 τόνοι απορριμμάτων με απόλυτα ασφαλή τρόπο λειτουργεί πλήρως το πρόγραμμα περιβαλλοντικής παρακολούθησης για το βιοαέριο και τα στραγγίσματα 8

9 Όραμα Μεταξύ των βασικών προκλήσεων συγκαταλέγονται οι εξής: Η δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για τη διαφοροποίηση των περιφερειακών υποδομών παραγωγής, οι οποίες σήμερα είναι συνδεδεμένες με την παραγωγή ε νέργειας, καθώς και η προσαρμογή των στις διεθνείς απαιτήσεις της ελεύθερης α γοράς Προώθηση και ανάπτυξη της κοινωνικής συνοχής, βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και διευθέτηση ενός λειτουργικού πλέγματος επικοινωνίας με τις αγροτικές και ο ρεινές περιοχές της περιφέρειας Βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος Στήριξη της περιφερειακής οργάνωσης και της εξωστρέφειας, ιδιαίτερα έναντι των γειτονικών Βαλκανικών χωρών, μέσω της βελτίωσης της προσβασιμότητας σε αυτές Με τις ακόλουθες βασικές προκλήσεις που αφορούν στην ενέργεια και σε θέματα ΕΤΑ: Διατηρώντας τα χαρακτηριστικά ενεργειακής παραγωγής της Περιφέρειας Βιώσιμη Μετάβαση προς τη μεταλιγνιτική εποχή Εναλλακτικές Πηγές Ενέργειας Αξιοποίηση Πόρων Καθιέρωση της «οικονομίας της γνώσης" Αποστολή Η Στρατηγική Πράσινης Ανάπτυξης Το πρόγραμμα πράσινης ανάπτυξης του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής ορίζει ως πρώτη προτεραιότητα τη σταδιακή μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου και μια δραστική στροφή σε ένα ενεργειακό μοντέλο που βασίζεται στις Α ΠΕ, την εξοικονόμηση ενέργειας και την ορθολογική διαχείριση της ενεργειακής ζήτησης. Ένας από τους άξονες της πράσινης στρατηγικής είναι η αναδιάρθρωση της γεωργικής παραγωγής σε οικολογική και φιλική προς το περιβάλλον, η ανάπτυξη των βιολογικών προϊόντων και των ευρύτερων δυνατοτήτων «πράσινης επιχειρηματικότητας». Η πράσινη στρατηγική περιλαμβάνει στόχους εξοικονόμησης των φυσικών πόρων, την αντιμετώπιση της λειψυδρίας και την προώθηση της αποτελεσματικής διαχείρισης των αποβλήτων.

10 Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς To Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) αποτελεί το έγγραφο αναφοράς για τον προγραμματισμό των Ταμείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε εθνικό επίπεδο για την περίοδο Οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Δεκεμβρίου του 2005, με τις οποίες διασφαλίσθηκαν έως το 2013 οι πόροι της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνοχής για τη χώρα, οι νέοι Κανονισμοί των Ταμείων της ΕΕ, καθώς και οι Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραμμές για την Πολιτική Συνοχής, αποτέλεσαν το πλαίσιο στο οποίο βασίστηκαν, μεταξύ των άλλων, οι εθνικές αρχές προκειμένου να προσεγγίσουν τις βασικές παραμέτρους του αναπτυξιακού προγραμματισμού και να καταρτίσουν το ΕΣΠΑ. Το πλαίσιο χρηματοδότησης διαμορφώθηκε στη βάση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 16ης Δεκεμβρίου 2005 και των προδιαγραφών περιορισμών των νέων Κανονισμών και προέκυψε με βάση τις αναπτυξιακές ανάγκες ανά τομέα και Περιφέρεια στην επόμενη περίοδο, συνεκτιμώντας τις ανάγκες ολοκλήρωσης των συνεχιζόμενων έργων της προηγούμενης περιόδου και τις απαιτήσεις για δράσεις που εξυπηρετούν τη Στρατηγική της Λισαβόνας. Βασική επιλογή ήταν η βέλτιστη αξιοποίηση των πόρων της νέας προγραμματικής περιόδου προς όφελος της ισόρροπης περιφερειακής ανάπτυξης της χώρας. Η διάρθρωση του ΕΣΠΑ σε Επιχειρησιακά Προγράμματα Η αρχιτεκτονική των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (ΕΠ) του ΕΣΠΑ διαμορφώθηκε έτσι ώστε να υλοποιηθούν με το βέλτιστο τρόπο οι στρατηγικές επιλογές της χώρας, ενώ λήφθηκαν υπόψη τα νέα δεδομένα της προγραμματικής περιόδου (63% του πληθυσμού της χώρας σε καθεστώς μεταβατικής στήριξης). Ο στρατηγικός σχεδιασμός της χώρας για την περίοδο θα υλοποιηθεί μέσα από οκτώ (8) Τομεακά ΕΠ, πέντε (5) Περιφερειακά ΕΠ και δεκατέσσερα (14) Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας. 10

11 ΕΠ Περιβάλλον Αειφόρος Ανάπτυξη Κύρια αναπτυξιακή επιδίωξη του προγράμματος είναι η προστασία, η αναβάθμιση και η αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος, ώστε να αποτελέσει το υπόβαθρο για την προστασία της δημόσιας υγείας, την άνοδο της ποιότητας ζωής των πολιτών καθώς και να συμβάλει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Οικονομίας. Μερικές από τις κυριότερες παρεμβάσεις που θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος, είναι η ολοκληρωμένη διαχείριση στερεών και επικίνδυνων αποβλήτων και η προστασία των εδαφών, η διαχείριση αστικών λυμάτων, η εφαρμογή σχεδίων δράσης για τον περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, της ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των ακτών. Στοχεύει επίσης στην ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των βιότοπων, στις υποδομές αντιπλημμυρικής προστασίας μεγάλης κλίμακας, στην πρόληψη και στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών ( Περιφερειακοί στόχοι έως το 2020 Η επιτάχυνση της μετάβασης στην οικονομία της γνώσης, αποτελεί στόχο που πρέπει να εναρμονιστεί πλήρως όχι μόνο με τη στρατηγική της Λισαβόνας, αλλά επίσης με τις απαιτήσεις της νέας πολιτικής συνοχής. Στην προσπάθεια αυτή, ο ρόλος της καινοτομίας, της έρευνας και της τεχνολογίας είναι ζωτικής σημασίας. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι για να είναι ανταγωνιστική όσον αφορά στην παραγωγή και αξιοποίηση της γνώσης και την ενδεχόμενη μετατροπή αυτής της γνώσης σε οικονομική και κοινωνική ευημερία, μια περιοχή θα πρέπει να πληροί ορισμένες βασικές προϋποθέσεις, όπως: Η ύπαρξη κατάλληλων υποδομών παραγωγής γνώσης και εκμετάλλευση αυτών, όπως τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά και τεχνολογικά ιδρύματα, σε συνδυασμό με ενδιάμεσους μηχανισμούς για τη διάδοση και αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και για την υποστήριξη της καινοτομίας, όπως τα τεχνολογικά πάρκα, τα φυτώρια επιχειρήσεων, τα γραφεία συνδέσμων κλπ. Η συνύπαρξη αποτελεσματικών δικτύων που προωθούν την αύξηση της ζήτησης για νέα γνώση, όπως η προώθηση της συνέργειας και της στενής συνεργασίας με τη βιομηχανία, καθώς και με τις επιχειρήσεις, είτε μεμονωμένα και / ή σε cluster.

12 Μέτρα εφαρμογής Δασική βιομάζα Σύμφωνα με το νομοσχέδιο το οποίο εγκρίθηκε από την Ελληνική Βουλή το Σεπτέμβριο του 2010, η διαχείριση των δασών προβλέπει μεταξύ άλλων την αντιμετώπιση των ακόλουθων προβλημάτων: Αντιμετώπιση των πυρκαγιών και εμπρησμών Ανεξέλεγκτη υλοτομία και εκτεταμένες εκχερσώσεις Αλλαγή κλίματος (αύξηση θερμοκρασίας, μείωση βροχοπτώσεων, όξινη βροχή) Αδυναμία βιώσιμης διαχείρισης αντιμετώπιση του φυσικού περιβάλλοντος μόνο ως παραγωγικό στοιχείο Ανεξέλεγκτη λειτουργία λατομείων και μεταλλείων Αυθαίρετη δόμηση και εκ του προχείρου επέκταση οικισμών Αστικά απορρίμματα (παράνομες χωματερές) και βιομηχανικά απόβλητα Υπερβολική χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στη γεωργία Έλλειψη πιστοποίησης της αειφόρου δασικής διαχείρισης Παθητική στάση τοπικών κοινωνιών, αδράνεια Γεωργική βιομάζα Έλλειψη γεωργικής γης (πάνω από το 50% της γεωργικής γης ανήκει σε μη αγρότες) Εκτεταμένα προβλήματα στην άρδευση η οποία εντείνεται λόγω της ανομβρίας Έλλειψη παροχής κινήτρων στους παραγωγούς για τη χρησιμοποίηση σύγχρονων αρδευτικών πρακτικών και συστημάτων, που περιορίζουν την κατανάλωση νερού Μικρός και πολυτεμαχισμένος κλήρος, αδυναμία εκτεταμένης παραγωγής και επίτευξη οικονομιών κλίμακας Ελλείψεις σε θέματα εκπαίδευσης, κατάρτισης, επιμόρφωσης και αγροτικής έρευνας Αρνητική ηλικιακή διάρθρωση οι περισσότεροι αγρότες είναι μεγάλης ηλικίας Συνεχιζόμενη υποβάθμιση του περιβάλλοντος και εντεινόμενη τάση μείωσης των επενδύσεων στον πρωτογενή τομέα Καθυστέρηση υλοποίησης μεγάλων επενδύσεων για κατασκευή νέων αλλά και συντήρηση και αναβάθμιση υφιστάμενων υποδομών (αρδευτικά δίκτυα, φράγματα, λιμνοδεξαμενές κλπ). 12

13 Αλυσίδα εφοδιασμού Ανεπαρκή οδικά δίκτυα ενδοπεριφερειακής κλίμακας Ανεπαρκές σιδηροδρομικό δίκτυο Έλλειψη εξειδικευμένων εταιρειών συλλογής και διαχείρισης βιομάζας Αρκετές νέες τεχνολογίες είναι υπό δοκιμή Περιορισμένη ευαισθητοποίηση του κοινού για τα οφέλη και το κόστος της διαχείρισης της βιομάζας Άλλοι σημαντικοί στόχοι ή προβλήματα Έλλειψη δράσεων επαγγελματικής κατάρτισης και ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένης της διάδοσης επιστημονικών γνώσεων και καινοτόμων πρακτικών, για τα άτομα που απασχολούνται στους τομείς της γεωργίας, των τροφίμων και της δασοκομίας Παροχή βοήθειας σε γεωργούς προκειμένου να προσαρμοσθούν σε απαιτητικά πρότυπα βασιζόμενα στην κοινοτική νομοθεσία Το κόστος απόκτησης πρώτης ύλης (βιομάζας) προστίθεται στο κόστος παραγωγής, μειώνοντας έτσι την ανταγωνιστικότητα του παραγόμενου προϊόντος Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις αλυσίδες παραγωγής και αξιοποίησης της βιομάζας και της βιοενέργειας

14 Στρατηγικά Σχέδια Στρατηγικό Σχέδιο για ευρύτερη εφαρμογή στη δασική βιομάζα Εκπόνηση σχεδίων πρόληψης πυρκαγιών Καθαρισμός δασικών περιοχών (βιομάζας και απορριμάτων) Δημιουργία ή επέκταση των προστατευόμενων περιοχών για την προστασία των δασών και των οικοσυστημάτων Ανάπτυξη και εφαρμογή κριτηρίων και μεθοδολογιών για την αξιολόγηση των συνθηκών και της αποτελεσματικότητας της διαχείρισης στις δασικές περιοχές Ανάπτυξη και εφαρμογή μηχανισμών εταιρικής σχέσης για τη συμμετοχή των ιδιοκτητών δασών, του ιδιωτικού τομέα, των γηγενών πληθυσμών και των τοπικών κοινοτήτων στο σχεδιασμό, τη διαχείριση των δασών και την ανάπτυξη και εφαρμογή μιας σειράς καινοτόμων μηχανισμών για τη χρηματοδότηση και την ενθάρρυνση της διατήρησης και της προστασίας των δασών Προτεραιότητα στα εθνικά δασικά προγράμματα για την αποκατάσταση και την αειφόρο διαχείριση των δασών σε περιβαλλοντικά κρίσιμους τομείς Αλληλένδετη σχέση μεταξύ της προστασίας των δασών και την αειφόρο ανάπτυξη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των εν λόγω πολιτικών και προγραμμάτων Εκπόνηση μελετών αναφορικά με το δυναμικό απόληψης βιομάζας και εκτιμήσεις των επιπτώσεων από τη συνολική απόληψη των υπολειμμάτων βιομάζας στη γονιμότητα του εδάφους, την προστασία από διάβρωση κλπ. Στρατηγικά Σχέδια για ευρύτερη εφαρμογή της γεωργικής βιομάζας Απαιτείται λεπτομερής μελέτη των χρήσεων γης και ποσοτική εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τις χρήσεις αυτές (νιτρορύπανση, ερημοποίηση, χρήση / σπατάλη αρδευτικού νερού, κλπ). Επιπλέον, προτείνεται η κατασκευή χαρτών φυσικής και οικονομικής αξιολόγησης όλων των γαιών, για κάθε διαφορετική χρήση (συμβατική και ενεργειακή) και διαφορετικά επίπεδα εισροών Είναι σημαντικό να διερευνηθούν, επίσης, όλες οι δυνατότητες γενετικής βελτίωσης των φυτών για μεγιστοποίηση παραγωγής της βιομάζας Είναι χρήσιμο να πραγματοποιηθούν αναλύσεις κόστους προσόδου σε επίπεδο αγροκτήματος, για κάθε σενάριο χρήσεων γης, καθώς και μελέτη αποδόσεων των ενεργειακών καλλιεργειών σε αντιπροσωπευτικά εδάφη 14

15 Στρατηγικά Σχέδια για την αλυσίδα εφοδιασμού Εκπόνηση μελετών αναφορικά με την ανάπτυξη νέων και βελτίωση υπαρχόντων συστημάτων διαχείρισης ολόκληρης της εφοδιαστικής αλυσίδας και των logistics της βιομάζας και των βιοκαυσίμων Προτείνεται η δημιουργία συστήματος εμπειρογνωμόνων, για βοήθεια στη λήψη αποφάσεων, λαμβάνοντας υπόψη τη φυσική αξιολόγηση των συστημάτων χρήσης γης, την οικονομική ανάλυση (συμπεριλαμβανομένων της διαχείρισης και της εφοδιαστικής αλυσίδας) και τις περιβαλλοντικές συνθήκες Άλλα σημαντικά Στρατηγικά Σχέδια για την επίτευξη περιφερειακών στόχων Νέες καλλιεργητικές τεχνικές για επέκταση της παραγωγής βιοκαυσίμων, όπως στις καλλιέργειες για τετραπλή χρήση (τρόφιμα, ζωοτροφές, ίνες και καύσιμα). Προτείνεται η διερεύνηση των δυνατοτήτων μεγιστοποίησης των καλλιεργητικών αποδόσεων και αντοχής των καλλιεργειών, καθώς και των μεθόδων και εργαλείων αξιολόγησης αυτών Έρευνα, ανάπτυξη και επίδειξη: Οι νέες τεχνολογίες απαιτούν εμπορική επίδειξη και διάδοση για την παραγωγή νέων καυσίμων και ανανεώσιμων βιοπροϊόντων. Στήριξη των φυσικών πόρων, της αγοράς και των τεχνολογικών εξελίξεων μέσα από την εκπαίδευση, την κατάρτιση, καθώς και ευαισθητοποίηση του κοινού για την α νάπτυξη νέων πληροφοριών, καλλιεργειών και τεχνολογιών.

16 BIOCLUS Ανάπτυξη Ερευνητικού και Καινοτόμου Περιβάλλοντος σε 5 Ευρωπαϊκές Περιφέρειες στον τομέα της Αειφόρου Χρήσης Βιομάζας Το έργο BIOCLUS (FP7/245438) χρηματοδοτείται από το έβδομο (7ο) Πρόγραμμα Πλαίσιο/Περιφέρειες της Γνώσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ανάπτυξη στην έρευνα και την τεχνολογία. Συντονίζεται από το Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών της Jyväskylä της Φιλανδίας. Το BIOCLUS επικεντρώνεται στην αειφόρο χρήση των πηγών βιομάζας και στοχεύει στην προώθηση της ανταγωνιστικότητας και της ανάπτυξης σε πέντε Ευρωπαϊκές περιοχές: την Κεντρική Φιλανδία, τη Navarre (Ισπανία), τη Δυτική Μακεδονία, τη Σλοβακία και τη Wielkopolska (Πολωνία). Ο συνολικός προϋπολογισμός του τριετούς έργου ανέρχεται περίπου στα 3,6 εκατ. Ευρώ. Περισσότερες πληροφορίες διατίθενται στην ιστοσελίδα του έργου: Κεντρική Φιλανδία Jyväskylä University of Applied Sciences, JAMK Keski Suomen Liitto, Regional Council of Central Finland Jyväskylä University, JYU VTT Technical Research Centre of Finland BENET Ltd Jyväskylä Innovation Ltd Navarre (Ισπανία) Centro Nacional de Energías Renovables/ Departamento de Biomasa, CENER Gobierno de Navarra, Dep Desarollo rural, Dep Innovation Biomasa Térmica de Navarra S.L., BIOTERNA Δυτική Μακεδονία Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης / Ινστιτούτο Τεχνολογίας και Εφαρμογών Στερεών Καυσίμων Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Εύξυλον Ζιώγας Ο.Ε. Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών Σλοβακία National Forest Centre, NFC Lesy Slovenskej republiky, š. p., SFBB QUERCUS, QL Bratislava. SPOL. S.R.O, Business & Innovation Centre Wielkopolska (Πολωνία) Institute of Technology and Life Sciences, ITP Marshal office of the Wielkopolska region, Department for Agriculture and Rural Development, UMWW PHPU GIZEX Sp. z o.o., GIZEX Η αποκλειστική ευθύνη για το περιεχόμενο της έκθεσης αυτής βαρύνει τους συγγραφείς. Δεν εκφράζει απαραίτητα τη γνώμη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν ευθύνεται για οποιαδήποτε ενδεχόμενη χρήση των περιεχόμενων πληροφοριών.