ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης. ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Τζένα και Πίνοβο»

Transcript

1 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Τζένα και Πίνοβο» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΗΣ: Λαυρέντης Σιδηρόπουλος ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

2 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος ωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Σιδηρόπουλος, Λ. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Τζένα και Πίνοβο». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Sidiropoulos, L. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR Ori Tzena kai Pinovo». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

3 ΠΕΡΙΕΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...32 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

4 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος ωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Όρη Τζένα και Πίνοβο». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR Όρη Τζένα και Πίνοβο», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

5 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει τις πεδινές εκτάσεις του Μαύρου Κάμπου, και του οροπεδίου της Νότιας Περίκλειας Λαγκαδιάς, καθώς και τη λοφώδη περιοχή μεταξύ τους, και τους ορεινούς όγκους του Πινόβου και της Τζένας, από το φαράγγι του Πευκωτού ως το ρέμα Λιπαρό, στην κοιλάδα Περίκλειας. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από αγροτικές εκτάσεις στα χαμηλότερα υψόμετρα (περιοχή Θηριόπετρας Βορεινού - Φιλώτειας), κυρίως με εντατικές καλλιέργειες (τριφυλλιού, δημητριακών) που διακρίνονται από το μικρό μέγεθος κλήρου, που διαχωρίζεται από εκτεταμένους φυτοφράκτες και αρδευτικούς χωμάτινους αύλακες και ρέματα, με μικρά άλση ανατολικού Πλατάνου. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

6 άρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

7 GR ΟΡΗ ΤΖΕΝΑ ΚΑΙ ΠΙΝΟΒΟ ; Ν. ΠΕΛΛΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΓΕΩΔΑΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ EΓΣΑ Ν. ΗΜΑΘΕΙΑΣ Ν. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Συντάκτες χάρτη: Άρης Μανωλόπουλος, Victoria Saravia ΚΛΙΜΑΚΑ 1: Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ Οριογραμμή ΤΚΣ Ν. ΦΛΩΡΙΝΑΣ GR Ν. ΚΙΛΚΙΣ Κοινή οριογραμμή ΤΚΣ & ΖΕΠ GR GR ΤΚΣ:GR GR GR GR Οριογραμμή ΖΕΠ Προτεινόμενη Οριογραμμή ΖΕΠ GR GR GR GR GR ΖΕΠ&ΤΚΣ:GR ΖΕΠ&ΤΚΣ:GR ΖΕΠ&ΤΚΣ:GR GR GR GR

8 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Τζένα και Πίνοβο»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 73 Neophron percnopterus Ασπροπάρης Παγκ. Απειλ. Είδους 85 Buteo rufinus Αετογερακίνα <1 πληθ ΕΕ 101 Falco biarmicus ρυσογέρακο <1 πληθ ΕΕ Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR Όρη Τζένα και Πίνοβο»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 67 Pernis apivorus Σφηκιάρης <1 πληθ Ελλάδας 68 Milvus migrans Τσίφτης <1 πληθ Ελλάδας 72 Gypaetus barbatus Γυπαετός <1 πληθ Ελλάδας 74 Gyps fulvus Όρνιο <1 πληθ Ελλάδας 76 Circaetus gallicus Φιδαετός <1 πληθ Ελλάδας 83 Accipiter brevipes Σαΐνι <1 πληθ Ελλάδας 87 Aquila pomarina Κραυγαετός <1 πληθ Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

9 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 90 Aquila chrysaetos ρυσαετός <1 πληθ Ελλάδας 92 Hieraaetus pennatus Γερακαετός <1 πληθ Ελλάδας 98 Falco columbarius Νανογέρακο <1 πληθ Ελλάδας 103 Falco peregrinus Πετρίτης <1 πληθ Ελλάδας 113 Coturnix coturnix Ορτύκι <1 πληθ Ελλάδας 224 Bubo bubo Μπούφος <1 πληθ Ελλάδας 234 Apus melba Σκεπαρνάς <1 πληθ Ελλάδας 240 Merops apiaster Μελισσοφάγος <1 πληθ Ελλάδας 244 Picus canus Σταχτής Δρυοκολάπτης <1 πληθ Ελλάδας 246 Dryocopus martius Μαύρος Δρυοκολάπτης <1 πληθ Ελλάδας 374 Lanius collurio Αετομάχος <1 πληθ Ελλάδας 383 Pyrrocorax pyrrocorax Κοκκινοκαλιακούδα <1 πληθ Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

10 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Αετογερακίνα (Buteo rufinus) Τρωτό IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε ζεύγη. Στην περιοχή μελέτης έχουν εντοπιστεί 2 βέβαιες και 2 πιθανές θέσεις αναπαραγωγής του είδους την τελευταία πενταετία. Επιβεβαιωμένο πρέπει να θεωρείται το φώλιασμα στην περιοχή του φαραγγιού του Αγιάσματος και του φαραγγιού της Τζένας όπου έχουν εντοπιστεί ενεργές φωλιές. Πιθανές επιπλέον θέσεις θεωρούνται η έξοδος του Φαραγγιού του Βορεινού και κάποια βραχώδη πρανή του ρέματος Αρχαγγέλου-Νότιας. Το είδος τρέφεται κυρίως με μικροθηλαστικά και ερπετά. Στην ευρύτερη περιοχή της Αλμωπίας έχει παρατηρηθεί να μεταφέρει σαύρες, φίδια και μικροθηλαστικά. Φωλιάζει σχεδόν αποκλειστικά σε βράχια Το είδος τρέφεται κυρίως με μικροθηλαστικά και ερπετά. Τα ζεύγη της Τζένας και του Πινόβου κάνουν εκτεταμένη χρήση των ξερικών περιοχών και καλλιεργειών στην περιοχή γύρω από τις θέσεις φωλεοποίησης τους. Όπως όλα τα αρπακτικά, τρέφεται τουλάχιστον περιστασιακά με πτώματα και τα δηλητηριασμένα δολώματα αποτελούν σοβαρή απειλή για την επιβίωση των ατόμων. Η λαθροθηρία, αν και σχετικά περιορισμένη, αποτελεί απειλή για κάθε είδος αρπακτικού με μικρούς πληθυσμούς, ενώ οι αλλαγές χρήσεων γης (εγκατάλειψη κτηνοτροφίας, δάσωση εγκαταλειμμένων γαιών, εντατικοποίηση καλλιεργειών) περιορίζουν το ενδιαίτημα τροφοληψίας. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

11 ρυσογέρακο (Falco biarmicus) Κινδυνεύον IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Εξαιρετικά σπάνιο είδος με σποραδική κατανομή, το χρυσογέρακο εκτιμάται σε ζεύγη στην Ελλάδα. Μια επικράτεια είναι γνωστή στο όρος Πίνοβο, όπου και είχε βρεθεί η φωλιά, αλλά μάλλον εγκαταλείφθηκε πιθανότατα από έντονη ενόχληση. Η τελευταία παρατήρηση ενηλίκου ατόμου στην περιοχή προέρχεται από τον γράφοντα την Άνοιξη του 2006 πλησίον της Θηριόπετρας ενώ οικογένεια με πτερωμένους νεοσσούς είχε παρατηρηθεί στην ίδια περιοχή το Καλοκαίρι του Ένα βαλσαμωμένο άτομο έχει βρεθεί σε προθήκη στην Αριδαία και ακόμη και ανεξάρτητα από το γεγονός αυτό, πρέπει να θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι το είδος εξαφανίστηκε (αν πράγματι όντως δεν αναπαράγεται πλέον) από την περιοχή από ανθρώπινη παρέμβαση εντός των τελευταίων ετών. Η επαναποίκιση πρέπει να θεωρείται πολύ πιθανή από την περιοχή της λίμνης Βεγορίτιδας και του Βόρα. Φωλιάζει σε βράχια και προτιμά χαμηλά φαράγγια μπροστά από ξερικές ανοιχτές εκτάσεις με μεγάλους πληθυσμούς από εδαφόβια στρουθιόμορφα που αποτελούν και την κύρια πηγή τροφής του. Γεννά 2-4 αυγά που επωάζει για ~35 ημέρες, η πτέρωση ολοκληρώνεται σε άλλες 40 και οι νεοσσοί ανεξαρτητοποιούνται μετά από 1 μήνα. Ασπροπάρης (Nerophron percnopterus) IUCN Κρισίμως Κινδυνεύον Κινδυνεύον ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

12 Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Το είδος έχει χαρακτηριστεί κρισίμως κινδυνεύον στον υπό έκδοση Κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων σπονδυλόζωων στην Ελλάδα με τον τρέχοντα Ελληνικό πληθυσμό να υπολογίζεται σε ζεύγη (Sidiropoulos and Tsiakiris 2009). Κατά τη διάρκεια της εργασίας πεδίου τον Ιούλιο, παρατηρήθηκαν ενήλικα άτομα (πιθανότατα το γνωστό από τα προηγούμενα χρόνια ζευγάρι του Πινόβου), σε αναζήτηση τροφής στην ευρύτερη περιοχή από το φαράγγι του Γαρεφίου (Όρος Βόρας) ως τις υπώρειες της Τζένας βορειανατολικά της Θηριόπετρας. Όλα τα προηγούμενα έτη, ενήλικα και νεαρά άτομα (max. 3 ενηλ.) έχουν παρατηρηθεί σε όλη σχεδόν την έκταση της προτεινόμενης ΖΕΠ, από τον Μαύρο Κάμπο και τα σφαγεία της Φούστανης, ως την υπαλπική ζώνη της Τζένας. Τα όρη της Τζένας και του Πινόβου αποτελούν πλέον μια από τις ελάχιστες περιοχές της χώρας που φιλοξενούν μεμονωμένο ζεύγος, μακριά από τις πυρήνες του πληθυσμού της Κεντρικής, Δυτικής και Βορειανατολικής Ελλάδας. Φυσικά, το ζεύγος αυτό, όπως και η τακτική παρουσία του είδους στο γειτονικό Όρος Βόρας έχει μάλλον μεγαλύτερη σύνδεση με τον σχετικά σταθερό πληθυσμό της ΠΓΔΜ (Velevski and Grubac 2007), καταδεικνύοντας την ιδιαίτερη ανάγκη να αντιμετωπιστεί η περιοχή διαχειριστικά και στο μέλλον και θεσμικά ως μια διασυνοριακή ζώνη για τη διατήρηση της Βιοποικιλότητας. Ο μικρότερος και ο μόνος μεταναστευτικός ευρωπαϊκός γύπας. Το είδος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα νεκρά ζώα της εκτατικής κτηνοτροφίας και συμπληρώνει τη διατροφή του με μικροθηλαστικά και ερπετά (κυρίως χελωνάκια Vlachos et al 1994). φωλιάζει σε βράχια ενώ είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο στην ανθρώπινη παρουσία κοντά στις θέσεις φωλεοποίησης (Zuberogoitia et al 2009), ιδιαίτερα κατά το μεγάλωμα των νεοσσών. Κυριότερη απειλή, χωρίς τον περιορισμό της οποίας είναι σχεδόν βέβαιο ότι το είδος θα εξαφανιστεί τοπικά αποτελούν τα δηλητηριασμένα δολώματα. Με τις χαμηλές πυκνότητες που υπάρχουν η τρέχουσα κατάσταση της εκτατικής και ημισταυλισμένης κτηνοτροφίας μπορεί και να είναι ικανοποιητική για να καλύψει τις ανάγκες ενός ενήλικου ζεύγους αλλά απαιτείται ο άμεσος εντοπισμός θέσης αναπαραγωγής στην Ελληνική πλευρά του βουνού και η τακτική υποστήριξη του ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

13 ζεύγους με συμπληρωματική τροφοδοσία στο ώρο Τροφοδοσίας Αρπακτικών Πουλιών (ΤΑΠ) του φαραγγιού του Αγιάσματος για να εξασφαλιστεί η αναπαραγωγική επιτυχία. Σφηκιάρης (Pernis apivorus) IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο σφηκιάρης είναι σχετικά κοινό είδος στην Ελλάδα με τον ελάχιστο εθνικό πληθυσμό να υπολογίζεται σε 1000 ζεύγη. Στην περιοχή μελέτης εντοπίζεται κυρίως στις ζώνες βλάστησης Δρυός και Οξυάς (από τα 300 ως και τα 1800 περίπου μέτρα) με μάλλον συνεχή κατανομή αφού έχει βρεθεί σε κάθε κατάλληλη περιοχή από τα όρια με την περιοχή του Βόρα ως τις ανατολικές υπώρειες τις Τζένας. Ο Σφηκιάρης είναι σχετικά κοινό είδος μεσαίου μεγέθους αρπακτικού, και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ύπαρξη υψηλού δάσους για την αναπαραγωγή και ανοίγματα σε μαλακά εδάφη που ευνοούν το σκάψιμο για αγριομέλισσες και σφήκες (η κύρια τροφή του, Cramp and Simmons 1980, Hardey et al 2006) για τροφοληψία. Μεταναστευτικός, φτάνει μετά το τέλος Μαρτίου και αναχωρεί μετά τα μέσα Αυγούστου (Handrinos and Akriotis 1997), γεννά 1-3 αυγά που επωάζονται για ημέρες, ενώ τα νεαρά παραμένουν στην φωλιά για 50 και ανεξαρτητοποιούνται πλήρως μετά τις ημέρες. Συμπληρώνει τη διατροφή του με άλλα έντομα, αμφίβια και ερπετά. Φωλιάζει αποκλειστικά σε δέντρα. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

14 Τσίφτης (Milvus migrans) Κρισίμως Κινδυνεύον IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Τσίφτης θεωρείται εξαιρετικά σπάνιος στην Ελλάδα με το BirdLife International (2004) να εκτιμά το μέγεθος του πληθυσμού του σε μόλις ζεύγη. Η τακτική του παρουσία στην περιοχή μελέτης στο σκουπιδότοπο της Φούστανης καθώς και κατά τη λειτουργία του ΤΑΠ του Πινόβου συνηγορούν στο ότι η περιοχή αποτελεί τουλάχιστον αναπόσπαστο μέρος μιας επικράτειας. Εξαιρετικά ευρύτατη ποικιλία δίαιτας στην παλαιαρκτική εξάπλωσή του, παρουσιάζει μια εξάρτηση από νεκρά ζώα και απορρίμματα υπολείμματα επεξεργασίας κρέατος, και στην ευρύτερη περιοχή της Αλμωπίας παρατηρείται πιο συχνά σε σκουπιδότοπους, ενώ έχει παρατηρηθεί να πετά πάνω από δρόμους προς αναζήτηση νεκρών ζώων, θυμάτων αυτοκινήτων. Φωλιάζει σχεδόν αποκλειστικά σε δέντρα. Μεταναστευτικός, φτάνει από τις αρχές Μαρτίου και αναχωρεί από τα μέσα Αυγούστου, ενώ μερικά άτομα ξεχειμωνιάζουν κυρίως γύρω από μεγάλους υγροτόπους (Handrinos and Akriotis, 1997). Αποθέτει 2-3 αυγά που κλωσά για ~40 ημέρες, οι νεοσσοί πτερώνονται σε ~40 ημέρες και ανεξαρτητοποιούνται μετά από άλλες 50 ημέρες (Cramp and Simmons 1980). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

15 Γυπαετός (Gypaetus barbatus) Κρισίμως Κινδυνεύον IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Γυπαετός έχει μάλλον εξαφανιστεί από τα ηπειρωτικά Βαλκάνια με το μόνο βιώσιμο πληθυσμό να βρίσκεται πλέον στην Κρήτη (Gensbol 2006). Η περιοχή του Ορεινού Τόξου Αλμωπίας έχει το θλιβερό προνόμιο να είναι η τελευταία περιοχή στα Βαλκάνια που φιλοξενεί ίσως ακόμα ένα άτομο, η τελευταία επιβεβαιωμένη παρατήρηση του οποίου προέρχεται από το χιονοδρομικό κέντρο του Καιμακτσαλάν τον Αύγουστο του 2004 (Σιδηρόπουλος κ. α. 2007). Μάλλον πρόκειται για το ίδιο άτομο που εμφανιζόταν τακτικά στην περιοχή μελέτης και το ορνιθολογικό πάρκο και ΣΠΠ της Cerna Reka - Λίμνης Tikvesh στη γείτονα χώρα. Στα όρη Τζένα και Πίνοβο, η σχεδόν σταθερή παρουσία του κατά τα έτη και παλαιότερα στο φαράγγι του Πευκωτού, την διασυνοριακή περιοχή της υπαλπικής ζώνης της Τζένας, καθώς και η επανειλλημένη χρήση του ΤΑΠ του Πινόβου και της ευρύτερης περιοχής του είναι καταγεγγραμένα από τους Τσιακίρη (2001) και εκεί αναφορές, Τσιακίρη κ. α. (2002), Sidiropoulos et al (2004 και 2005) και Σιδηρόπουλο κ.α. (2007). Η διασυνοριακή περιοχή της Αλμωπίας πρέπει να αποτελέσει ύψιστη προτεραιότητα για την επανεισαγωγή του είδους στα Βαλκάνια, μετά από τις κατάλληλες διαχειριστικές δράσεις. Είδος με μόνιμη παρουσία στους χώρους αναπαραγωγής του και εξαιρετικά φιλοπατρικό («δεμένο» με τη χωροκράτειά του). Εξαιρετικά αργοί αναπαραγωγικοί ρυθμοί, ένας πλήρης επιτυχημένος κύκλος διαρκεί για πολύ πάνω από το μισό έτος από την απόθεση των αυγών ως την ανεξαρτητοποίηση του νεοσσού, που θα φτάσει σε αναπαραγωγική ηλικία μετά το 6 ο -7 ο έτος. Αυτοί οι ρυθμοί, η εξάρτηση από τη χωροκράτειά του και κυρίως η εξάρτηση από τα νεκρά κτηνοτροφικά ζώα (τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με κόκαλα), που το καθιστά ευάλωτο στην έλλειψη της ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

16 διαθέσιμης τροφής με τη γενικότερη τάση μείωσης της εκτατικής κτηνοτροφίας, και εξαιρετικά επιρρεπές στη δηλητηρίαση από δολώματα, οδήγησαν στην σταθερή μείωση και εξαφάνισή του το δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα. Φωλιάζει σε σπηλιές απρόσιτων γκρεμών. Το είδος είχε εξαφανιστεί από τις Άλπεις στις αρχές του 20 Αιώνα αλλά εντατικές προσπάθειες επανεισαγωγής με απελευθερώσεις πολλών νεοσσών ετησίως οδήγησαν στην επανεγκατάσταση ενός αυξανόμενου πληθυσμού στην μεγάλη οροσειρά της Κεντρικής Ευρώπης. Η υπάρχουσα τεχνογνωσία ήδη χρησιμοποιείται και αλλού (Sierra de Cazorla, ESP) για την αποκατάσταση εξαφανισμένων πληθυσμών. Όρνιο (Gyps fulvus) Τρωτό/ Κρισίμως Κινδυνεύον IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Το Όρνιο αναπαράγεται ακόμη στην περιοχή του ορνιθολογικού πάρκου της Cerna Reka, του περάσματος της Demir Kapya στην κοιλάδα του Αξιού, και το Μαρίοβο της ΠΓΔΜ, και πουλιά από αυτές τις αποικίες επισκέπτονται όλη την έκταση της οροσειράς (όπως και του Βόρα) για τροφοληψία τους θερινούς κυρίως μήνες. Η εμφάνιση τους στο ΤΑΠ του Πινόβου κορυφώνεται κυρίως την άνοιξη και το φθινόπωρο με αποκορύφωμα το φθινόπωρο του 2005 με την επί μέρες συνεχή παρουσία 20 και πλέον ατόμων. Θέσεις τροφοληψίας και κουρνιάσματος έχουν εντοπιστεί σε διάφορα σημεία της Τζένας και του Πινόβου με σημαντικότερη ίσως τη θερινή κούρνια στη θέση Μαύρος Βράχος όπου διανυκτερεύουν ομάδες όρνιων σε αναζήτηση τροφής στον ορεινό όγκο. Η θέση της ευρύτερης περιοχής του Ορεινού Τόξου Αλμωπίας στο κέντρο των αποικιών της Βαλκανικής είναι ζωτικής σημασίας για την επαφή των πληθυσμών της κεντρικής και δυτικής Βαλκανικής με αυτούς της Ροδόπης. Απειλείται άμεσα από τα δηλητηριασμένα δολώματα με αποκορύφωμα το ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

17 περιστατικό του Μαρτίου του 2006 οπότε και 21 άτομα βρέθηκαν δηλητηριασμένα ~2km από τα σύνορα στο έδαφος της γείτονος στις βορειοδυτικές υπώρειες του Βόρα. Και για το είδος αυτό, υπάρχει εκτεταμένη τεχνογνωσία όσον αφορά τις προοπτικές αποκατάστασης πληθυσμών μετά από τις κατάλληλες διαχειριστικές δράσεις. Το είδος προτιμά ως ενδιαίτημα τις ανοιχτές εκτάσεις που διευκολύνουν την ανεύρεση της τροφής του και αποφεύγει τα δάση. Φωλιάζει σε αποικίες (αν και έχουν καταγραφεί σπάνια και μοναχικές φωλιές) σε βραχώνες ορεινών περιοχών, αλλά και δίπλα στη θάλασσα. Τρέφεται αποκλειστικά με πτώματα και για το λόγο αυτό είναι στενά συνδεμένο με την κτηνοτροφία (Tucker & Heath 1994). Επιπλέον τα νεαρά άτομα πραγματοποιούν μεγάλες μετακινήσεις και μαρκαρισμένα πουλιά από την Κροατία έχουν παρατηρηθεί σε όλη τη Μεσόγειο. Φιδαετός (Circaetus gallicus) Σχεδόν Απειλούμενο IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο φιδαετός αριθμεί τουλάχιστον 300 ζεύγη στη χώρα μας και στα 'Ορη Τζένα και Πίνοβο έχουν βρεθεί τρεις τουλάχιστον επικράτειες, μία στα ΒΔ όρια της περιοχής, μία στις Νότιες πλαγιές του Πινόβου και τουλάχιστον μία στη Τζένα. Φωλιάζει σε ώριμα δέντρα με σχετικά ανοιχτή κόμη (Bakaloudis et al 2003). Καλοκαιρινός επισκέπτης στη χώρα, έρχεται από τα μέσα Μαρτίου και αναχωρεί για το Νότο από αρχές Σεπτεμβρίου. Τρέφεται σε μεγάλο ποσοστό με φίδια και μεγάλες σαύρες. Γεννά 1 αυγό που επωάζεται για ~45 ημέρες. Οι νεοσσοί παραμένουν στη φωλιά για περίπου 70 ημέρες και μεταναστεύουν σε οικογενειακές ομάδες (Cramp and Simmons 1980, Gensbol 2006). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

18 Σαΐνι (Accipiter brevipes) IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Το σαΐνι βρέθηκε σε όλο το μήκος ημιορεινής ζώνης της περιοχής καθώς και σε όλα σχεδόν τα ρέματα του της πεδινής ζώνης. Ιδιαίτερα σημαντική για το είδος είναι η πεδινή ζώνη Βορεινού Θηριόπετρας Φούστανης όπου τουλάχιστον τρεις επικράτειες είναι γνωστές, καθώς και τα ρέματα προς νότον, ενώ το είδος φαίνεται να είναι σπανιότερο, χωρίς όμως να απουσιάζει από το οροπέδιο της Νότιας. Το σαΐνι αποτελεί είδος αρκετά κρυπτικό στην παρουσία του (Gensbol 2008) και ένα από τα λιγότερο μελετημένα αρπακτικά της Ευρώπης στην οποία είναι καλοκαιρινός επισκέπτης χρησιμοποιώντας την Ανατολική οδό στενού μεταναστευτικού μετώπου (Κάυκασος / Βόσπορος Μ. Ανατολή). Στην Ελλάδα έρχεται από τις αρχές Μαΐου (Handrinos and Akriotis 1997). Φωλιάζει αποκλειστικά σε δέντρα σε παρόχθια και άλλα δάση χαμηλού υψομέτρου. Στην περιοχή μελέτης έχει βρεθεί σε παρόχθια και υδροχαρή δάση με Platanus orientalis Salix spp, λευκοφυτείες, και δάση δρυός. Τρέφεται κυρίως με μικρά ερπετά και έντομα, και παρατηρήθηκε να κυνηγάει πολλές φορές πάνω από αγροτικές εκτάσεις με φυτοφράκτες, χέρσα, αγροτικούς δρόμους και ρέματα, χρησιμοποιώντας στύλους, σύρματα, κλαδιά δέντρων και εν πτήση. Είναι μάλλον συντηρητική εκτίμηση ότι κάθε τμήμα ρέματος <2 km με ανεπτυγμένη παρόχθια βλάστηση μπορεί να φιλοξενεί και από ένα ζεύγος (όπως και το αντιστοίχου μεγέθους χαλαρό πλατανόδασος του Μαύρου Κάμπου). Γεννά 3-5 αυγά που επωάζει για ημέρες, οι νεοσσοί πτερώνονται σε ηλικία ημερών και παραμένουν με τους γονείς για 2 περίπου εβδομάδες (Gensbol 2006). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

19 Κραυγαετός (Aquila pomarina) Κινδυνεύον IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο ελάχιστος ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 67 ζευγάρια. Στα Όρη Τζένα και Πίνοβο, τουλάχιστον μια επικράτεια πρέπει να υπάρχει, κρίνοντας από τις συχνές παρατηρήσεις του είδους στα σφαγεία της Φούστανης, στο Μαύρο Κάμπο γενικότερα, και τις επανειλημμένα καταγεγραμμένες πτήσεις με Βορειοανατολική κατεύθυνση από τις περιοχές αυτές. Τόσο στην περιοχή μελέτης όσο και την ευρύτερη περιοχή έχει δείξει επανειλημμένα μια τάση να επισκέπτεται θέσεις όπου γινόταν απόρριψη υπολειμμάτων σφαγείων. Έχει παρατηρηθεί ακόμη, το καλοκαίρι του 2005 να φεύγει από την περιοχή της Ούμας μεταφέροντας τροφή προς το Πάικο, διασχίζοντας το οροπέδιο της Νότιας. Μεταναστευτικό είδος, έρχεται στη χώρα από τα μέσα Απριλίου και αναχωρεί από τα τέλη Αυγούστου. Φωλιάζει κυρίως στη Βόρειο Ελλάδα σε κράσπεδα δασών πεδινών και ημιορεινών συνήθως περιοχών, με ιδιαίτερη προτίμηση σε περιοχές με υγροτόπους, εκτατικές καλλιέργειες και λιβάδια, όπου κυνηγά τη λεία του, κυρίως ερπετά, αμφίβια και μικροθηλαστικά. Φωλιάζει σε ώριμα δέντρα, όπου εναποθέτει 2 αυγά, ενώ στην περίπτωση ακόμη που εκκολαφθούν και τα δύο, πάντα μόνο ο ένας (μεγαλύτερος) νεοσσός επιβιώνει. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

20 ρυσαετός (Aquila chrysaetos) Κινδυνεύον IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 100 ζεύγη με εξάπλωση σε κάθε μεγάλο ορεινό όγκο της Βόρειας και Κεντρικής Ελλάδας και σποραδικότερα στην Πελοπόννησο, ενώ αναπαράγεται και στην Κρήτη (πιθανόν το υποείδος A c homeyeri). Στα όρη Τζένα και Πίνοβο τουλάχιστον 2 ζεύγη αναπαράγονται στα φαράγγια του Πευκωτού και της Τζένας. Και στις δύο θέσεις παρατηρήθηκαν ζεύγος και μεμονωμένα άτομα αντίστοιχα κατά την έρευνα πεδίου τον Ιούλιο. Στην τελευταία περιοχή, μια εκτεταμένη επικράτεια προκύπτει από τις συγκεντρωμένες παρατηρήσεις πολλών ετών από τις βόρειες υπώρειες του Όρους Πάικο, ως την υπαλπική ζώνη της Τζένας. Στον ΤΑΠ του Πινόβου, παρατηρείται ως το τακτικότερο είδος μεγάλου αρπακτικού με σταθερή παρουσία όλο το χρόνο, κυρίως από το ζευγάρι το Πινόβου, ενώ το ειμώνα παρατηρούνται και άλλα ενήλικα άτομα πιθανόν από την επικράτεια της Τζένας. Η λοφώδης περιοχή μεταξύ Φούστανης Αετοχωρίου Νότιας πιθανόν χρησιμοποιείται ως χώρος τροφοληψίας και από τα 2 ζεύγη (με κύριο θήραμα τις χελώνες που έχουν παρατηρηθεί επανειλημμένα να μεταφέρουν ενώ υπάρχει και γνωστή σπάστρα), με μάλλον χαλαρά επικρατειακά όρια. Παραμένει άγνωστο αν άτομα που παρατηρούνται στην υποαλπική ζώνη της ΖΕΠ προέρχονται μόνο από τα εν λόγω ζευγάρια ή (πολύ πιθανόν τουλάχιστον κοντά στην οριογραμμή των συνόρων), αν πρόκειται για άτομα που αναπαράγονται στις βόρειες πλαγιές των βουνών στην ΠΓΔΜ. Λόγω των εγγενώς μικρών πληθυσμών του θεωρείται απειλούμενος στην Ευρώπη αν και δεν μειώνεται στο μεγαλύτερο μέρος της εξάπλωσής του (BirdLife International 2004). Έχει αργούς αναπαραγωγικούς ρυθμούς ωριμάζοντας μετά το 6 ο έτος, γεννά 1-2 αυγά που κλωσά για ημέρες, οι νεοσσοί παραμένουν στη φωλιά για ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

21 μήνες και ανεξαρτητοποιούνται σε άλλους 3-4 (Watson, 1997). Μπορεί να τραφεί με μεγάλο εύρος λείας από μικρά τρωκτικά έως ενήλικα σαρκοφάγα (αλεπούδες) και νεαρά οπληφόρα, αλλά συνήθως εστιάζει τις προτιμήσεις του τοπικά σε θηράματα kg, ανάλογα με το τι αφθονεί τοπικά (στη Βαλκανική είναι γνωστή η εξάρτησή του κατά την αναπαραγωγική περίοδο από χελώνες τις οποίες ρίχνει σε βράχια για να σπάσει το καύκαλο, Grubac 1987, Handrinos 1986). Η αναπαραγωγική επιτυχία του μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά από παράγοντες όπως η παρατεταμένη κακοκαιρία, η ενόχληση και η αλλαγές στα ενδιαιτήματα, ιδιαίτερα σε αλληλεπίδραση με συνεργηστικούς παράγοντες (Steenhoff et al 1997, Whitfield et al 2006, Vekasy et al 1997). Ένα μοντέλο χρήσης χώρου που προβλέπει εντατική χρήση σε ράχες και κορυφογραμμές κοντά στη φωλιά έχει αναπτυχθεί στη Σκοτία (Haworth et al 2002) και έχει δοκιμαστεί και με σχετική επιτυχία στο δάσος Δαδιάς (Sidiropoulos 2009). Το είδος διατηρεί κυρίως αμοιβαία αποκλειστικές επικράτειες φωλεοποίησης και τροφοληψίας και συνεπώς οι ανάγκες σε ενδιαιτήματα φωλεοποίησης και τροφοληψίας πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν για κάθε επικράτεια χωριστά όσον αφορά τα ενδεδειγμένα διαχειριστικά μέτρα, καθώς η βιωσιμότητα των επικρατειών και η αναπαραγωγική επιτυχία έχει βρεθεί να περιορίζεται πιο εύκολα σε ζεύγη με ενδοειδικά περιορισμένες δυνατότητες επέκτασης χωροκράτειας (Marzluff et al 1997). Γερακαετός (Hieraaetus pennatus) Κινδυνεύον IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο γερακαετός θεωρείται σπάνιος στη χώρα μας με τον ελάχιστο πληθυσμό να εκτιμάται σε 80 ζεύγη. Στην περιοχή μελέτης έχει εντοπιστεί σε 3 περιοχές και πρόκειται για τουλάχιστον μία επικράτεια, στην περιοχή του Πευκωτού, μέρος μιας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

22 επικράτειας πιθανότατα από το όρος Πάικο στην περιοχή της Λαγκαδιάς, και μια πιθανή επικράτεια στη περιοχή της Θηριόπετρας όπου το 2006 παρατηρούταν συστηματικά ένα άτομο να κυνηγά. Ο γερακαετός είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην Δυτική Παλαιαρκτική και στη χώρα μας βρίσκεται από τα μέσα Απριλίου ως τα τέλη Αυγούστου (Handrinos and Akriotis 1997). Φωλιάζει αποκλειστικά σε δέντρα και καταλαμβάνει επικράτειες σε ημιορεινές κυρίως περιοχές σε άκρες δασών και αγροδασικά μωσαϊκά, αλλά μπορεί να χρησιμοποιήσει πολλών ειδών ανοιχτά ενδιαιτήματα (δασοόριο, καλλιέργειες, βοσκοδάση, θαμνολίβαδα). Σε μεσογειακά οικοσυστήματα της Ισπανίας βρέθηκε να προτιμά τα αγροδασικά μωσαϊκά (Sanchez-Zapata & Calvo 1999) και να φωλιάζει σε δάσος αλλά να εντάσσει μεγάλο μέρος εκτατικών καλλιεργειών στην επικράτειά του (Martinez et al 2007). Τρέφεται κυρίως με μέσου μεγέθους στρουθιόμορφα και σαύρες. Γεννά 1-2 αυγά, η επώαση διαρκεί ~ 37 ημ., η πτέρωση ολοκληρώνεται σε και η ανεξαρτητοποίηση μετά από άλλες 45. Οι νεοσσοί μεταναστεύουν χωριστά 1-2 εβδομάδες πριν τους γονείς (Gensbol 2008). Πετρίτης (Falco peregrinus) IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 300 ζεύγη και στην περιοχή μελέτης έχει παρατηρηθεί σε τουλάχιστον 3 θέσεις που μάλλον ανήκουν σε διαφορετικές επικράτειες: Στο φαράγγι του Πευκωτού, της Τζένας και τη θέση Μαύρος Βράχος. Πιθανές άλλες θέσεις που υποστηρίζονται και από σχετικές παρατηρήσεις είναι η περιοχή του Αγιάσματος, καθώς και οι χαλιάδες του Αετοχωρίου. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

23 Ο πετρίτης φωλιάζει αποκλειστικά σε βράχια (και κτίρια σε μεγάλες πόλεις όπου τρέφεται με περιστέρια) και τρέφεται κυρίως με πουλιά μεσαίου μεγέθους (από μέγεθος τσίχλας και πάνω με ιδιαίτερη προτίμηση στα περιστερόμορφα) τα οποία συλλαμβάνει εν πτήση. Γεννά 2-4 αυγά, η επώαση διαρκεί περίπου 1 μήνα, οι νεοσσοί πτερώνονται μετά από 40 ημέρες και παραμένουν με τους γονείς για άλλους δυο μήνες. Νανογέρακο (Falco columbarius) IUCN Καθεστώς παρουσίας πληθυσμός. Ο διαχειμάζων πληθυσμός του Νανογέρακου στη χώρα μας εκτιμάται σε άτομα. Το είδος εμφανίστηκε να χρησιμοποιεί την περιοχή του Αετοχωρίου και τον Μαύρο Κάμπο σε περίοδο βαρυχειμωνιάς με μεγάλες πυκνότητες στρουθιόμορφων. Το Νανογέρακο έρχεται στη χώρα μας το χειμώνα, σε μικρούς αριθμούς, από τις βόρειες περιοχές της Ευρώπης. Προτιμά τα ανοιχτά μέρη, σε περιφέρειες υγροτόπων, αλμυρόβαλτους, μεγάλες πεδινές εκτάσεις (με λιβάδια, χερσότοπους, κ.α.) και χαμηλούς λόφους με κοντή βλάστηση. Τρέφεται κυρίως με μικρόπουλα και σπάνια με μικρά θηλαστικά. Ορτύκι (Coturnix coturnix) IUCN ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

24 Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Το ορτύκι έχει καταγραφεί σε όλη την πεδινή έκταση της περιοχής μελέτης, στον Μαύρο Κάμπο και το οροπέδιο της Νότιας. Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 2000 ζεύγη. Η καταλληλότητα, η μέχρι και τριών ατόμων ταυτόχρονη καταγραφή καλέσματος σε κάποια σημεία και η έκταση των αγροτικών περιοχών στην περιοχή μελέτης συνηγορεί στην υπέρβαση του ορίου των 20 ζευγών. Καλοκαιρινός επισκέπτης, φτάνει στη χώρα μας από τα τέλη Μαρτίου και η επιστροφή στους τόπους διαχείμασης ξεκινά από τα τέλη Αυγούστου (Handrinos and Akriotis 1997). Γεννά 8-13 αυγά στο έδαφος σε φωλιά μέσα στη βλάστηση, και η επώαση διαρκεί ημέρες. Τα μικρά εγκαταλείπουν τη φωλιά σχεδόν αμέσως και παραμένουν με τους γονείς για ημέρες. Μπόυφος (Bubo bubo) IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο ελάχιστος Ελληνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 200 ζεύγη. Στην περιοχή μελέτης είναι γνωστός από τρεις θέσεις που ανήκουν σε τουλάχιστον 2 διαφορετικές επικράτειες, το φαράγγι του Πευκωτού, την περιοχή μεταξύ του φαραγγιού του Αγιάσματος και της Θηριόπετρας και τους πρόποδες της Τζένας. Ο μπούφος είναι επιδημητικός στην Ελλάδα και εξαπλώνεται σε διαφορετικούς τύπους οικοτόπων, με έμφαση στις βραχώδεις περιοχές και θαμνώνες, λιβάδια και θαμνολίβαδα. Τα σχετικά ανοιχτά ενδιαιτήματα στην ημιορεινή ζώνη αποτελούν μάλλον τυπικό βιότοπο για το είδος του οποίου η κατάσταση δεν είναι ιδιαίτερα ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

25 γνωστή. Φωλιάζει σε τρύπες βράχων, κουφάλες δέντρων, ακόμα και σε προστατευμένες θέσεις στο έδαφος όπου εναποθέτει 2-4 αυγά που επωάζει για ~35 ημέρες. Η πτέρωση διαρκεί ημέρες. Εξαιρετικά δυνατό αρπακτικό, τρέφεται κυρίως με μεσαίου μεγέθους θηλαστικά και πουλιά, συχνά και με άλλα σαρκοφάγα και αρπακτικά πουλιά (Mikkola 1983). Μακροπρόθεσμα, η εγκατάλειψη και η υποβάθμιση ανοιχτών ενδιαιτημάτων που προέρχεται από τις αλλαγές χρήσεων γης επηρεάζει αρνητικά τόσο τις πυκνότητες όσο και την αναπαραγωγική επιτυχία του είδους (Peneteriani et al 2002). Το είδος είναι επίσης ιδιαίτερα ευαίσθητο στην ενόχληση (Snow and Perrins 1998) και απαιτείται εξαιρετική προσοχή στο σχεδιασμό οποιουδήποτε έργου και οικοτουριστικής δραστηριότητας (χωροθέτηση υποδομών αναψυχής, χάραξη μονοπατιών κ. α.) που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τα ενδιαιτήματα φωλεοποίησης, ενώ είναι και επιρρεπές στην ηλεκτροπληξία και τις συγκρούσεις με γραμμές δικτύων μεταφοράς ρεύματος. Για την περιοχή μελέτης άμεση προτεραιότητα αποτελεί η διερεύνηση και άμεση αποκατάσταση τυχόν αρνητικών συνεπειών που προκλήθηκαν από την κατασκευή των υδροηλεκτρικών σταθμών μικρής ισχύος (και των συναφών έργων τους) και ιδιαίτερα αυτών στο φαράγγι του Πευκωτού. Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) IUCN Καθεστώς παρουσίας Πληθυσμός. Είδος με ευρεία κατανομή στη Ευρώπη, όπου υπολογίζεται ότι ζει ένας σχετικά μεγάλος πληθυσμός που αριθμεί τα ζευγάρια και παρουσίαζε σταθερότητα την εικοσαετία , αν και έχει μια τάση μείωσης σε κάποιες χώρες μετά το Ωστόσο η κατάσταση του πληθυσμού του στην Ευρώπη θεωρείται σταθερή (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα το είδος παρουσιάζει ευρεία κατανομή στις ορεινές περιοχές της χώρας ως τον Παρνασσό στα νότια και έχει καταγραφεί και ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

26 στην Κεφαλονιά, το μόνο νησί της Μεσογείου όπου το είδος φωλιάζει (Handrinos & Akriotis 1997). Οικολογία: Το είδος φωλιάζει σε πρωτογενή ή δευτερογενή δασικά οικοσυστήματα που διατηρούν ώριμα δέντρα, συνήθως σε ώριμα δάση κωνοφόρων. Τρέφεται με μυρμήγκια που συνιστούν το 97 της δίαιτάς του σε κάποιες περιοχές και έχει υπολογιστεί ότι περίπου μυρμήγκια μπορεί να καταναλώσει σε ένα μόνο γεύμα. Σκάβει τη φωλιά του σε κορμούς και χρησιμοποιεί την ίδια φωλιά για σειρά ετών. Προτιμά τα ανοιχτά δάση για φωλεοποίηση και η πυκνότητα των πληθυσμών του εξαρτάται από την ποιότητα του βιοτόπου (Gorman 2004). απώλεια του βιοτόπου του. Σταχτής Δρυοκολάπτης (Picus canus) Σχεδόν Απειλούμενο IUCN Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Αρκετά κοινό είδος σε όλη την Ευρώπη ο πληθυσμός του Σταχτή δρυοκολάπτη υπολογίζεται σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα ελάχιστα μελετημένος εντοπίζεται στα ορεινά δάση της Μακεδονίας και της Θράκης ενώ πιο νότια αναπαράγεται μόνο στον Όλυμπο και την Οίτη που αποτελεί και το νοτιότερο άκρο της κατανομής του στην δυτική Παλαιαρκτική (Grimmett & Jones 1989, Handrinos & Akriotis 1997). O Ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε ζευγάρια. Ο βιότοπος του είναι τα αμιγή φυλλοβόλα δάση ή σε μίξη με κωνοφόρα. Ωστόσο προτιμά τα μικτά δάση πλατύφυλλων επειδή παρουσιάζουν μωσαϊκότητα δασικών οικοσυστημάτων. Φωλιάζει τον Μάιο σε κουφάλες δέντρων όπου γεννά 5-10 αυγά τα ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

27 οποία επωάζει για ημέρες. Τρέφεται με σκουλήκια, έντομα, λάρβες κολεοπτέρων αλλά και μυρμήγκια και σπόρους (ειδικά το χειμώνα). Βουνοσταχτάρα (Apus melba) IUCN Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Η βουνοσταχτάρα είναι συνηθισμένο θέαμα τουλάχιστον σε όλη σχεδόν την αλπική ζώνη. Τουλάχιστον η περιοχή των Πευκωτού θα πρέπει να θεωρηθεί σημαντική για το είδος. Ο ελάχιστος εθνικός πληθυσμός υπολογίζεται σε 1000 ζεύγη. Καλοκαιρινός επισκέπτης έρχεται από τα μέσα Μαρτίου και αναχωρεί από τις αρχές Σεπτεμβρίου (Handrinos and Akriotis 1997). Φωλιάζει συνήθως σε βράχια σε αποικίες που οι Cramp and Simmons αναφέρουν ότι συνήθως ξεπερνούν τα 10 ζεύγη. Καλύπτει μεγάλες αποστάσεις καθημερινά και το κυριότερο στοιχείο ενδιαιτήματος που αναζητά είναι τα ανοδικά ρεύματα, καθώς τρέφεται με αεροπλαγκτόν αποκλειστικά στον αέρα. Αετομάχος (Lanius collurio) IUCN ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

28 Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Εκτιμάται ότι τουλάχιστον ζεύγη αετομάχων αναπαράγονται στη χώρα μας. Στην περιοχή μελέτης, μεγάλες συγκεντρώσεις βρέθηκαν στο οροπέδιο της Νότιας, τόσο σε φυτοφράκτες και αγραναπάυσεις της καλλιεργούμενης έκτασης, όσο και στα βοσκοτόπια της ημιορεινής ζώνης πάνω από το δρόμο Νότιας - Περίκλειας. Ιδιαίτερα στην τελευταία ενότητα, μεγάλοι αριθμοί εντοπίστηκαν σε πρόσφατα καμένη επιφάνεια με Juniperus spp. Κάποιες επικράτειες βρέθηκαν και στην ψευδαλπική ζώνη σε βοσκόμενες εκτάσεις. Το είδος είναι γνωστό και από το Μαύρο κάμπο αλλά και από τα λιβάδια του Πινόβου τόσο στην ημιορεινή, όσο και την ψευδαλπική ζώνη. Ιδιαίτερη απειλή για το είδος αποτελεί η εγκατάλειψη εκτατικών βοσκοτόπων και καλλιεργειών και ιδίως η αλλαγή χρήσης τους στα πλαίσια μέτρων όπως η δάσωση αγροτικών γαιών. Το τελευταίο είναι ιδιαίτερα εμφανές στην περιοχή νοτίως των οικισμών Αετοχωρίου και Νότιας, όπου παλαιότερα μωσαϊκά καλλιεργειών και δάσους έχουν μετατραπεί σε μεγάλο βαθμό σε φυτείες ψευδακακίας. Ο αετομάχος είναι καλοκαιρινός επισκέπτης, με την πλειονότητα των πουλιών να φτάνει από τα τέλη Απρίλη και να αναχωρούν από τα μέσα Αυγούστου. Προτιμά ανοιχτές εκτάσεις με μικρούς θάμνους που χρησιμοποιεί για να βρίσκει την τροφή του κυρίως μικρά ασπόνδυλα στο έδαφος. Γι αυτό απαιτεί συνήθως χαμηλή βλάστηση ενώ πιάνει και έντομα στον αέρα σαν μυγοχάφτης, και μάλλον υψηλές πυκνότητες τέτοιας λείας του επιτρέπουν να αναπαράγεται σε λιβάδια με υψηλή ποώδη βλάστηση. Φωλιάζει πυκνούς θάμνους, μεμονωμένους ή σε κράσπεδα, όπου γεννά 3-7 αυγά που επωάζει για ~14 ημέρες, οι νεοσσοί πτερώνονται σε 15 ημέρες και παραμένουν με τους γονείς για ~40 ημέρες (Cramp and Simmons 1980). Κοκκινοκαλιακούδα (Pyrrhocorax pyrrhocorax) Κινδυνεύον IUCN ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26

29 Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Η κοκκινοκαλιακούδα βρέθηκε να αναπαράγεται στο Όρος Πίνοβο και μικρά κοπαδάκια είναι γνωστά και από την υποαλπική ζώνη της Τζένας. Ο ελάχιστος Ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 1000 ζεύγη. Κύρια απειλή για το είδος αποτελεί η εγκατάλειψη της ορεινής κτηνοτροφίας και η ενόχληση από εξορυκτικές δραστηριότητες, διανοίξεις δρόμων κλπ στο ενδιάτημα φωλιάσματος και τροφοληψίας. Για την αναζήτηση της τροφής της απαιτεί περιοχές με κοντό χόρτο και η έλλειψη της βόσκησης οδηγεί στην ακαταλληλότητα του ενδιαιτήματος. Φωλιάζει αποκλειστικά σε βράχια. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27

30 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΗΣ 1 Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Εντατικοποίηση πολυετών καλλιεργειών (αμπέλια, οπωρώνες, ελαιώνες κλπ) Εντατικής μορφής και σταβλισμένη κτηνοτροφία Υποδομές τουρισμού-αναψυχής (χιονοδρομικά, γκολφ, γήπεδα, κατασκηνώσεις) Ανανεώσιμες μορφές ενέργειας: Αιολικά Πάρκα Κατασκευή δρόμων όλων των κατηγοριών, καθώς και σιδηροδρομικών γραμμών Παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων για έλεγχο "επιβλαβών" θηλαστικών Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων Ακατάλληλη διαχείριση δασών 1 Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 28

31 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. αρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. αρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείριση για τη ΖΕΠ Θεσμοθέτηση Καταφυγίου Άγριας Ζωής για την προστασία των ειδών χαρακτηρισμού. Αποκλεισμός της χωροθέτησης Αιολικών Πάρκων εντός της ΖΕΠ Επικαιροποίηση της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης και του Ειδικού Διαχειριστικού Σχεδίου Ένταξη της περιοχής σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό Προστατευόμενων περιοχών του Νομού Πέλλας (Εθνικό Πάρκο ορεινών όγκων Πέλλας). Αποτελεσματικός έλεγχος για την παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 29

32 Λειτουργία του υφιστάμενου χώρου τροφοδοσίας αρπακτικών πτηνών (ΤΑΠ) 1 Απαγόρευση της πρόσβασης, επόπτευση - φύλαξη των θέσεων φωλεοποίησης των μεγάλων αρπακτικών 2 Έλεγχος της πρόσβασης σε άλλες ευαίσθητες θέσεις Αυστηρός έλεγχος για την χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για τη διατήρηση αραιών θαμνολίβαδων και μεμονωμένων δέντρων στην ημιορεινή ζώνη Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για την προώθηση αγραναπαύσεων και εκτατικών καλλιεργειών (κυρίως σιτηρών) Υλοποίηση αγροπεριβαλλοντικών μέτρων για την στήριξη της εκτατικής και ημινομαδικής κτηνοτροφίας. 3 Απαγόρευση της χρήσης ψευδακακίας Robinia pseudacaccia για δάσωση εγκαταλειμμένων αγροτικών γαιών 4 Περιορισμός της αγροχημικής ρύπανσης αυστηρή τήρηση του κώδικα ορθής γεωργικής πρακτικής Υιοθέτηση φιλικών για τη βιοποικιλότητα και τα είδη χαρακτηρισμού πρακτικών δασοκομικής διαχείρισης Υψηλή Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Υψηλή Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Υψηλή 1 Ο χώρος τροφοδοσίας αρπακτικών πτηνών (ΤΑΠ) στις ανατολικές πλαγιές του φαραγγιού του Αγιάσματος θα πρέπει να λειτουργήσει άμεσα και σε μόνιμη βάση όπως προβλέπεται με βάση τις σχετικές διαχειριστικές προτάσεις τουλάχιστον δύο μελετών και τεσσάρων επιπρόσθετων προγραμμάτων παρακολούθησης. Η λειτουργία του ΤΑΠ είναι παραπάνω από βέβαιο ότι θα συμβάλλει στην ενίσχυση της τροφικής διαθεσιμότητας και μέσω αυτής των ρυθμών επιβίωσης και αναπαραγωγικής επιτυχίας τουλάχιστον των γυπών (εξαιρετικά υψηλή προτεραιότητα όσον αφορά τα ζεύγος των ασπροπάρηδων) και του χρυσαετού. Το μέτρο έχει αποδειχθεί επιτυχημένο στην περιοχή κατά την περιστασιακή εφαρμογή του (χρήση και από τα τέσσερα είδη γυπών, μόνιμη παρουσία ασπροπάρη, γυπαετού, χρυσαετού, εμφάνιση βασιλαετού και τακτική παρουσία τσίφτη, βασιλαετού) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 30

33 2 Ο περιορισμός της ενόχλησης στα ενδιαιτήματα φωλεοποίησης αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή αναπαραγωγή όλων των ειδών και ιδιαίτερα των μεγάλων αρπακτικών και του μπούφου. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στον περιορισμό της πρόσβασης εντός των φαραγγιών του Πευκωτού και Αγιάσματος, ιδιαίτερα κατόπιν των υδροηλεκτρικών έργων στο πρώτο. Για τα μικρής ισχύος υδροηλεκτρικά έργα, ιδιαίτερη πρόβλεψη πρέπει να αφορά τον έλεγχο της πρόσβασης στις ήδη διανοιχθείσες περιοχές και την υπογείως διάβαση των γραμμών μεταφοράς ρεύματος. Ιδιαίτερα στο φαράγγι του Πευκωτού αποτελούν ιδιαίτερα επικίνδυνη απειλή για τα ημερόβια αρπακτικά και το μπούφο, κυρίως όσον αφορά νεαρά άτομα. Αξίζει να σημειωθεί όσον αφορά τα παραπάνω ότι εντός του φαραγγιού, κατά την τρέχουσα έρευνα πεδίου, η διάσχιση με 44 των δρόμων που έχουν πρόσβαση στην περιοχή από την πλευρά του Νεοχωρίου αλλά και του Βορεινού οδήγησε στη διαφαινόμενη όχληση του ζεύγους των χρυσαετών (σηκώθηκε από τις ορθοπλαγιές και απομακρύνθηκε προς το Πίνοβο), ότι παλαιότερα παρατηρήθηκε ο γυπαετός να πετά πολύ χαμηλά πάνω από τη συγκεκριμένη περιοχή και ότι κατά την επί τόπου επίσκεψη για αυτοψία την περίοδο κατασκευής του σταθμού, ακούστηκε να καλεί μπούφος 3 Η διατήρηση αραιών θαμνολίβαδων και η ενεργός διαχείριση όσων έχουν πυκνώσει (βόσκηση, μηχανικά μέσα, ακόμη και ελεγχόμενη καύση) αναμένεται να βοηθήσει τους αετομάχους, και η καλλιέργεια και διατήρηση υψηλών μεμονωμένων δέντρων και δασολίβαδων τους υπόλοιπους κεφαλάδες και τη δεντροσταρήθρα Η εκτατική και ημινομαδική κτηνοτροφία πρέπει να στηριχτεί, τόσο όσον αφορά την διαθεσιμότητα τροφής για τα πτωματοφάγα αρπακτικά (όλα σχεδόν τα αρπακτικά μπορεί να τραφούν με νεκρά ζώα, ιδιαίτερα υπό παρατεταμένη κακοκαιρία), όσο και σαν διαχειριστικό μέτρο για την διατήρηση ανοικτών περιοχών. 4 Η δάσωση εγκαταλειμμένων γαιών πρέπει να σταματήσει στην περιοχή, ή τουλάχιστον να τεθεί ένα μέγιστο όριο έκτασης στα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών ανοιχτών εκτάσεων, ιδίως όσον αφορά τις φυτείες με την ξενική Robinia pseudacaccia που περιορίζεται και δύσκολα. Η παραπάνω απειλή είναι ιδιαίτερα ορατή στη λοφώδη περιοχή Αετοχωρίου Νότιας Φούστανης, σημαντική τουλάχιστον για το χρυσαετό και τους κεφαλάδες. Αν επιτραπεί, να προτιμούνται εγχώρια είδη όπως οι καρυδιές (Juglans regia) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 31

34 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Adamakopoulos T, Gatzouannis S, Poirazidis C, eds Special Environmental Study of Dadia Forest. WWF Greece, Unpublished Study, Athens. Bakaloudis DE, Vlachos CG, Holloway GJ, 1998: Habitat use by short-toed eagles (Circaetus gallicus) and their reptilian prey during the breeding season in Dadia Forest, north-east Greece. J of Applied Ecology, 35: Bakaloudis DE, Vlachos CG, Holloway GJ, 2000: Nest features and nest-tree characteristics of short-toed eagles (Circaetus gallicus) in the Dadia Lefkimmi Soufli Forest Reserve, NE Greece. J of Raptor Research, 34.1: Bibby CJ, Burgess DN, Hill DA, Bird census techniques. BTO, RSPB, Academic press, Harcourt Brace & Company, London. BirdLife International, Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. (BirdLife Conservation Series No. 12). BirdLife International, Egyptian Vulture - BirdLife Species Factsheet Details.asp&sid=3371&m=0, Ημερομηνία πρόσβασης: 30/7/2009. Bourdakis S, Vareltzidou S, Greece. In Heath MF, Evans MI, eds. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8: Brambilla M, Rubolini D, Guidali F, Factors affecting breeding habitat selection in a cliff-nesting peregrine Falco peregrinus population. J of Ornithology, 147: Cocker M, Mabey R, Bids Brittanica. Chatto & Windus, London. Cramp S, Simmons KEL,eds, The birds of Western Palearctic. Oxford University Press, Vol.II. Diehl B, A long-term population study of Lanius collurio in a heterogeneous and changing habitat. Proceedings Western Foundation Vertebrate Zoology 6: Fuller MR, Mosher JA, Raptor Survey Techniques. In: Giron Pendleton BA, Millsap BA, Cline KA, Bird DM, eds. Raptor Management Techniques Manual. Institute of Wildlife Research, National Wildlife Federation. Scientific and Technical Series No 10, Washington DC, US: pp Gensbol, B. 2008: Collins Birds of Prey. Harper Collins. London, UK. 416 pp. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 32

35 Gorman G, Woodpeckers of Europe. A study of the European picidae. Bruce Coleman, Great Britain. Guerrieri G, Pietrelli L, Biondi M, Status and reproductive selection of the three species of Shrikes Lanius collurio L.senator and L. minor, in a Mediterranean area. Proceedings Western Foundation Vertebrate Zoology 6: Hallmann B, Status and distribution of the Aquila in Greece. Biol. Gallohellenica 15: Handrinos G, The Golden Eagle in Greece. Actes 1er Coll. Intern. Aigle Royal en Europe, Arvieux, June 1986 : Handrinos G. Akriotis T, The Birds of Greece. Helm Publications, London, UK. Martinez, J. E., Pagan, I., Palazon, J.A., Calvo,J.F.,2007.Habitat use of booted eagles (Hieraaetus pennatus) in a Special Protection Area: implications for conservation. Biodiversity Conservation.16, Mc Comb B., C. 2008: Wildlife Habitat Managemen. Concepts and Applications in Forestry. CRC press. Boca Raton. FL, US. 319 pp. Meyburg, B.-U., Harazsthy, L., Strazds, M. & Sheffer, N. (comps.) 2001: European Union Species Action plan for the Lesser Spotted Eagle (Aquila pomarina). Luxemburg. Mikkola H. 1983: Owls of Europe. T & AD Poyser. Berkhamsted, UK. 460 pp. Pain DJ, Pienkowski MW, eds Farming and Birds in Europe. The Common Agricultural Policy and its Implications for Birds Conservation. Academic Press, London. Pedrini P, Sergio F, Golden Eagle Aquila chrysaetos density and productivity in relation to land abandonment and forest expansion in the Alps. Bird Study, 48: Ratcliffe D,1993. The Peregrine Falcon. T. & A.D. Poyser, London. Sidiropoulos, L., Konstantinou, P., Azmanis, P., Tsiakiris, R. & Lisichanets E. 2005: Transboundary Public Awareness, Monitoring and Conservation Actions for the four Vulture Species and their Habitats in the Mountain Range of Almopia (GR) and Kavadartzi (FYROM). Technical Report to BVCF/FZS: Balkan Vulture Action Plan. Temple S, Priorities for Shrike research and conservation. Proceedings Western Foundation Vertebrate Zoology 6: Tsachalidis ET, Poirazidis K, Nesting habitat selection of the black stork in Dadia National Park, northeastern Greece. In conference proceedings: ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 33

36 Sustainable Management and Development of Mountainous and Island Areas, Vol. II, Naxos, Greece: Tsiakiris R, Stara K, Pantis J, Sgardelis St, in press. Microhabitat selection by three common bird species of montane farmlands in northern Greece. Journal of Environmental Management, υπό δημοσίευση ( DOI /s ). Tucker GM, Heath MF, Birds in Europe: their conservation status. BirdLife Conservation Series No. 3. Cambridge, UK. Vlachos CG, Bakaloudis DE, Alexandrou OG, Bontzorlos VA, Papakosta MA, Factors affecting the nest site selection of the black stork, Ciconia nigra in the Dadia Lefkimi Soufli National Park, north-eastern Greece. Folia Zoologica, 57.3: Αλιβιζάτος,., Μπουρδάκης, Ε. & ανδρινός, Γ. (in press): Κραυγαετός (Aquila pomarina). Στο. Καρανδεινός&Λεγάκης, Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Δημαλέξης Α, Μπουρδάκης Σ, ατζηχαραλάμπους Ε, Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΩΔΕ. Τσιακίρης Ρ, Σιδηρόπουλος Λ, Κομηνός Θ, Μπούνας Τ, Σύστημα Επιστημονικής Παρακολούθησης για τα «Είδη Προτεραιότητας Διατήρησης της Ορνιθοπανίδας του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου. Ιωάννινα, Σελ.152. ανδρινός Γ., Καστρίτης Θ Πουλια Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 34