ΛΙΓΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΚΔΟΤΗ

Transcript

1 ΛΙΓΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΚΔΟΤΗ ϊτίι «ρ«)γ(γούμενο τεύχος μας βτήν ϊδια χύτην στήλη, έβέσαμε το ερώτημα πόσες άλλες παρόμοιες εκδόσεις σάν την δική μας καθαρά αμιγείς, (δηλαδή άπό Κ,υβηρίους γιά τ* Κύθηρα ή άπό μή Κ,υϋηρίους πού ά- σχολοΰνται με τά Ιί,ύΟηρα) κυκλοφορούν σήμερα στον Ελλαδικό χώρο, και καλέσαμε τους τυχόν γνωρίζοντας ν* μ-αΐς άπαντήσουν. Τό ερώτημα υπήρξε άναπάντητο. Και γι' αύτό, άνα- 'ίητήσαμε άπό τις διάφορες Βιβλιοθήκες ν* μας πληροφορήσουν σχετικά. Οι άπαντήσεις αλλά και ή προσωπική εμπειρία πού αποκτήσαμε, ερευνώντας τό βέμα, μας έβεβαίωσαν ο τι ή ύποψία μας ήτο αληθινή. ϋαι ότι σέ κανένα άπό τα Επτάνησα άλλα και γενικώτερα στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο, εκδίδεται και κυκλοφορεί περιοδική εκδοσις ή όποια να περιέχη θέματα γραμμένα αποκλειστικά και μόνον γιά τόν τόπο στον όποιον άναφέρεται ή εκδοσις. Οά μας πουν ίσως μερικοί., ότι ό τονισμός πού κάνομε εις τό σημείο αυτό, άποτελει τοπικιστικό Τσιριγώτικο σωβινισμό, ή ότι άκόμη προσπαθούμε να δώσομε μεγαλύτερη διάσταση σέ μιά προσπάθεια, πού 'ξεκίνησε σέ κάποιες ώρες άνάγκης, γιά πνευματική εκτόνωση, ώρισμένων συμπατριωτών μας, πού ασχολούνται εΐ'τε επαγγελματικά εϊτε ερασιτεχνικά μέ τά γράμματα και τις τέχνες, γενικώτερα. Οά τούς άντικρούσομε, λέγοντάς τους άπλάυ ότι ή ή προσπάοειά μας αύτή "ξεκίνησε άπό μιά καλοπροαίρετη διάθεση νά προσοέσομε κι' έμείς κάποιο μικρό πετραδάκι στην άνάγκη έπιδίωσης τού τόπου μας, πού είναι κοινό μυστικό, ότι μέ μαθηματική πρόοδο, εξαφανίζεται, χάνοντας την αύτοτέλειά του, κάτω άπό μύριες όσες αιτίες πού συνεργούν σ' αυτό. ΚαΙ είμαστε ύπερήφανοι, γιατί μέ τό τεύχος αύτό, κλείνοντας ένάμισυ χρόνο ζωής, έδημιουργήσαμε ήδη μιαν ύποδομή άρκετά στέρεη, ώστε νά μπορέσουμε νά συνεχίσουμε, φιλοξενώντας στις σελίδες μας κάθε γραμμή πού γράφεται και άφορα τό Λίησί μας και τούς Ανθρώπους του. ".Αρης II. Τσιτσίλιας ΤΑ ΙΙΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘΗΙΆ

2 Φωτογραφικά παιχνίδια Γιώργου Κουρεμηανά «Τό Κ α ψ ά λ η άπό δλλη ιάστοση 3 ΤΑ ΙΙΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓθΗΐΆ

3 Ή αρχοντιά τήζ διακονίας (Μέ άφορμή τόν Νικόλα ΤριφόΛλη) KoS/ιγητής τής Φιλεσεφίας στην Πάντειο Σχολή και λάτρης Τσιρίγου και ίδ.αίτερα τεύ Διαχ,οφτιού ό "ΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ, γνωστός στόν ευρύτερο Εύ- Ρωττοπ'κό χώρο, τόσο γιά τις φιλοσοφικές του μελέτες σο κ ' γιά τις απόλυτα τεκμηριωμένες βιολογικές του ^οψϊΐς στήν σύγχρονη κοινωνία, μάς τιμά μέ τήν συν -ΡΥ-υία TCJ, μ' ένα κείμενο, άφι,ζ,ρωμένο στήν μνήμη TDU Νίκου Τριφίλλη, τού Προέδρου τού Ποταμού, πού ".-ιν λίγους μήν;ς έφυγι άπό άνόιμεσά μας. Γιά εμάς, εΐίναι ένα μνημειακό κεϊιμεν.ο, π;ύ τ:ιμά τόν Τ07Γ, μος άλλά και τόν άνθρωπο πού τό "γραψ:. Τόν εύ- Χοριστούμε. ΤΑ «Π.Κ.» θέλω νά πισιεύω δτι ή λέξη ά ρ χ ο ν t * ς στή Υλώασα ΐας άποκόβεται συχνά από τήν έτυμολογική Ρ** Ρ-'ζα, γιά νά σημάνει οχι αυτόν πού ά ρ χ ε ι, α \ δ ρες, δσου; αξιώνονται νά άρχου ν στα κοινά. Α "i 1 J....ij -Λλλ *ΛγΤ-Υ!ΛΥ) ν'λ ΤΓΜΓ Ϋ1- ^' στ - κ ρατική συμπεριφορά, ή συνετή άπόσταση άπό άγορά. 'Αρχοντιά είναι, πριν άπ' δλα, ή άπουσία μ κροτήτω,, ή ευγένεια μιας απεριόριστης κατανόη- _ ί ζ τ;ί άλλου, είναι ή μετριοφροσύνη και ή ταπεινό- ^ α πού άσκείται ένεργά στη διακονία τών πολλών _ Α Ρ*οντας είναι τελικά αυτός πού ξέρει νά τού; δέχει7 " 1 δλ :υς μέ άπολυτο σεβασμό γιά τήν 'ιδιαιτερότητα ΐ5ΰ καθενός.» ^^'φτομαι συχνά, γιατί στήν πολιτική μας ιστορία σπάνια τά δείγματα άνθρώπων πού νά φι- '^ οξοΰν νά υπηρετήσουν άληθινά τόν τόπο μέ θυσιαα '" κ ή αυταπάρνηση. Τό έρώτημά μου δεν θέλει νά ύ- *- ηλώσει ένα ηθικό αίτημα τό ήθος είναι κα'τόρμπορεί νά άπαιτηθεΐ δρθολογικά. "Ομως ή? λοδοξία νά διακονήσεις άληθινά τόν τόπο ε τ ναι Ινα Ρθολογικό αίτημα, αφού είναι σίγουρο πώς άπό μια και μόνο σημαδεύει πραγματικά τήν Ίστο- Ρ * Κι &μω; αυτή ή όλοφάνερη όδός γιά νά αφήσεις ^μάδι άνεξίτηλο μέ τό πέρασμα σου άπό τόν έφήμε- ^ 6-0, μοιάζει άγνωστη ή αποκλεισμένη για τή μεπλειοψηφία των δημόσιων ανδρών. Είναι γιατί ε ' πει έκείνη ή ιδιαίτερη π ο ι ό τ η τ α πού χα- Ρ τώνει τού ς έκλεκτούς, ή ποιότητα τής άρχοντιάς- Γ'ή^ερα τά πολιτικά μας δράματα είναι όπωσδήποτε Ζητάμε τήν όρθολογικότερη δυνατή ρύθμιση δι- * ι ωμάτων κα} ύποχρεώσειον. και μιά τέτοια ρύθμιση ^ *> τεχνοκράτες μπορούν αποτελεσματικά νά τή μεθοε, ->σουν Μέσα στούς πολυάνθρωπους οικισμούς μας έςο- μοιώνονται όλοι σέ απρόσωπες μονάδες πού οργανώνονται μαζικά γιά,ά διεκδικήσουν αιτήματα ευζωίας. Έ εξουσία «ρυθμ'ζίι» τά αιτήματα και προβλήματα, δέν Ιιακονεΐ τήν ανάγκη και τήν αρετή του λαοΰ. Στόν δικό μας τόπο υπήρξε μιά μεθοδευμένη αλλοτρίωση του ανεπανάληπτου κοινω/ΐκοϋ χαρακτήρα τοϋ Νεοέλληνα, ;ής άληθινά π ο λ ι τ ι κ ή? του φύσης: Συγκέντρωσαν τήν Ελλάδα στήν απρόσωπη ανωνυμία τών μεγαλουπόλεων και επέβαλαν ώς πρότυπο στή νοοτροπία τοϋ λαοϋ τήν «ανάπτυξη» πού εχει γΐχ σύμβολο τήν εφιαλτική άθηνα'κή πολυκατοικ'α και τόν εγκλεισμό στήν εγωκεντρική θωράκιση του ιδιωτικού αυτοκινήτου. Ετσι τά ίχνη τής άρχοντιας, αν υπάρχουν ακόμα, πρέπει νά ζητηθούν μακριά άπό τά κέντρα, έκεΐ οπού κατορθώνει κάπως νά έπιβιώνει ή άνθρώπινη κοινότητα. Αυτό τό κατάλαβα καθαρά, όταν πρωτογνώρισα στόν Ποταμό Κυθήρων τόν Πρόεδρο τοϋ χωριού, τόν Νικόλα Τρίφυλλη Τώρα πού έφυγε, μπορώ νά τό πώ. Γιά μένα δ Νικόλας ήταν ένα ένσαρκο υπόδειγμα έκείνη; τής αρχοντιάς, πού είναι άπό τή φύση της έ- να πολιτικό γεγονός μέ δραστική δυναμικό.ητα Βά ήθελα νά γράψω κάποτε ένα δοκίμιο πολιτικής θεωρίας σκιαγραφώτας τήν προσωπικότητα τοΰ Νικόλα. Τοϋ άρχοντα Νικόλα. Μιλώ γιά δοκίμιο πολιτικής θεωρίας. 'Εννοώ τή σπουδή εκείνης τή; διακονίας τοΰ λαού πού ε τ αι έλεύ- Οερη άπό μικρότητες και έγω'ι'στικές απαιτήσεις, πού συνδυάζει μετριοφροσύνη και δυναμισμό, π.ύ δέχεται ολους και δέν απορρίπτει κανένα. Πίσω άπό τό τραπεζάκι τοϋ μπακάλικου τοΰ Κώστα Τρ φίλλη στόν Ποταμό, στητός ί Νικόλας, μέ τή ζυγαριά μπροστά του και τά ζύγια, άκουγε τόν καθένα και τό πρόβλημά του, συζητοϋσε τι; ανάγκες τής κοινότητας, προγραμμάτιζε, δραματιζόταν, άποφάσ.ζε. Και προγ<ι>ροϋσε άμέσως στήν πράξη μέ τήν αμεσότητα μ:ας ά,θρώπινης σχέσης πάντοτε, αρθρώνοντας ολόκληρη τή ζωή γύρω του σέ σχέση και αμεσότητα. "Αν κάποτε ή Ελλάδα αποφασίζει νά ξαναβρεί τό άληθινό της πρόσωπο στόν πολιτικό βίο, έκεινο τό είδος τή; πολιτικής πού άνταπτκρίνεται στήν άνάγκη και στήν άρετή τοϋ λαοϋ, θά πρέπει νά ψάξει σέ τέτοιες ξεχασμένες γωνιές και νά σπουδάσει τό ήθος τών τελευταίων άρχόν των τοΰ τόπου. Πρός τό παρόν ό Ιίοταμός είναι έρημο; χωρίς Νικόλα, τά Κύθηρα όρφανά και ή Έλλάοα όουνηρά φτωχότερη. ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ ΤΑ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘΗΡΑ

4 Ή Κόρη ιού θαυματοποιού Ή πολιτειούλα τέλειωνε σέ δενδροστοιχία Σε ρές άπό γαζίες έπλεκαν το στεφάνι τους μέ τό κεντητό φύλλωμα, τά άγκαθάκια και τις βελούδινες μπαλλίτσες των ανθών τους. Στ' άπόβροχο οί σταγονίτσες πού κρεμόντουσαν στα κλαδιά, τ' άνθάκια πού φωσφόριζαν στήν άσφαλτο και τ' άρωμα έκαναν τό διάβα της έξωτικό. Θά σας φανεί παράξενο πώς στό μέρος αυτό συνάντησα την κόρη του Θαυματοποιού. Ήταν μια κοπελίτσα πού είχε κρυμμένο π'σω άπό τις χαντρίτσες τών μαύρων ματιών της να κουτάκι θαύματα. Στις παραστάσεις τους έβγαζε καπνούς δακτυλιδένιους καΐ γαλαζωπούς άπ' τά μάτια. Δέν ήταν νέος πού νά μήν είχε ήλεκρισθεί μαζί της. "Ολοι θέλαν νά την βλέπουν κι άγόραζαν βροχή τά εισιτήρια του θεάματος. 'Αλλά καί μένα νά τώρα που μου συνέβηκε κάτι τδ άστείο Μόλις τήν άντίκρυσα δέν ξέρω γιατί, πίστεψα πώς γύρω άπ' τις γαζ'ες είχαν μαζευτεί καναρίνια. 'Εκείνη τή στιγμή ώστόσο δ νοτιάς της άρπαξε τό καπέλο. "Ετρεξα κυνηγώντας νά τδ πιάσω καί γελοιοποιήθηκα μέ τά κουτουλήματα πού πήρα στούς κομμούς καί τ' άγκαθάκια τών κλαδιών. Μιά παιχνιδένια διάθεση του ανέμου, ίσως νά προέρχονταν κι' άπ' τή μαγική της δύναμη, μέ ύποχρέωσε σ' ένα σωρό κωμικές κινήσεις. Της τδ πήγα λαχανιασμένος, άλλα ψυχρή σάν Θεά μού ε:πε ενα άκεφο ευχαριστώ. Τδ βράδυ άπδ νωρίς πήρα τή θέση μου στό θέαμα. Λογάριαζα νά είχα τήν εύνοιά της καί τά πιότερα δικαιώματα κοντά της. Μιά νέα υποβολή μέ κατέλαβε κι έδώ. Ή αυλαία μου φάνηκε σάν χρυσοπράσινη ούρά βεντάλια παγωνιού- 'Ύστερα δταν άρχισαν τά νούμερα, δλα μου στάθηκαν άδιάφορα, κουτά, ώς τή στιγμή πού βγήκε αυτή! Σ'τίς άρχές Ιβγαζε κανπούς άπ' τά μάτια, τούς συνηθισμένους. 'Αλλά ύστερα άνάφτηκε έπάνω στήν ά- νασηκωμένη ποδιά της μιά φωτιά, πού σιγά - σιγά δυνάμωνε κι' άρχισε νά τήν πνίγει. "Ε, τότε δμολογώ, ξέχασα τδ παν. Ξέχασα πώς ή- μουνα θεατής σ' ενα ταχυδακτυλουργικό θέαμα καί παρασύρθηκα σέ μιά μεγάλη γκάφα. Ιίετάχτηκα στή σκηνή σάν τρελλός γιά νά τήν 3 ω ' σω. Τήν άγκάλιασα χωρίς νά πατήσω τήν άνύπαρκχη φωτιά πού στηρίζονταν άπλώς σέ μιά τεχνική άντανα* κλάση του ειδώλου μιας άλλης άναμμένης μπρός ε τοποθετημένους στά παρασκήνια καθρέφτες καί βρέθη" κα άμέσως πεσμένος άνάσκελα στό παλκοσένικο ϋ3.ε~ ρα άπο τήν βίαια άπώθηση του θαυματοποιού Ειχα ξεκαρδίσει στά γέλια τούς θεατές μέ τήν π * ραφορά καί τό πέσιμό μου. Ή παράσταση διακόπηκε- Κι' αυτή, χωρίς τίποτα νά μού πει μέ κοιτούσε σάν δργισμένη γατίτσα. Είχα κουρελιάσει τό γόητρο τοΰ θαυματοποιού τόν άνάγκασα νά φύγει βιαστικά άπδ τήν πολιτειούλα Δέν ήξερα πού μετακινήθηκε. Ώστόσο άπό τδ πρ α * κτορεϊο κατώρθωσα νά μπώ στά ίχνη του. "Ετσι, στό μέρος πού πήγε, βρέθηκα καί πήρα ση στό άγνωστο πλήθος τών θεατών Ή μισή παράσταση πέρασε θαυμάσια Ή ντελικάτη θεά μέ τούς καπνούς είχε συναρπάσει στό άθλο σκέψεις τών θαυμαστών της... Κι' έγώ τήν λάτρευ»' τή λάτρευα, τί άλλο νά πώ.. Μά στό διάλειμμα τυχαία μέ ξεχώρισε δ θαυματ^* πο'ός Καταλήφθηκε άπό άπότομη τρεμούλα καί κέ ρωσε. Τόσο του σφεντόνισα τόν τρόμο. Ήταν φυσικό νό παραταθεί τό διάλειμμα. Δέν ήζ ρε φαίνεται τί νά κάνει. Νά συνεχίσει τήν παράστα^ ή νά τήν διακόψει. Τό πλήθος κτυπούσε τά χέρ:α μερικοί σφύριζαν γιά νά συνεχιστεί, δταν ένας κ-τς βρήκε έπιτέλους τό κάθ σμά μου καί μέ παρ» κάλεσε νά περάσω στό καμαρίνι της.. II έταξα σάν πουλί κοντά της χτυπώντας μέ τά δια μου Ινα δύο τρεις ά,θρώπους στά στριμωγμένα ** θ'σματα. "Αμα τήν έφτασα, τάχασα καί δέν ήξερ Κ 1 νά τής πώ γιατί δλα τά λόγια μου έρχόντουσαν κι' δλα θέλαν σάν στόλος νά τήν κυκλώσουν. Άπό τό σάστισμα μ' έβγαλε τδ χέρι της πού τρά βηξε άπαλά τό καρπό τοΰ δικοΰ μου. Καί τότε Κίρκη, πού μ' έξουσίαζε μέ κλείδωσε στό παράπλευρο δωμάτιο χωρίς τίποτε νά πεί. Εκεί περίμενα βουβός τό τέλος τής παράσταση άκούοντας τά συνεχή χειροκροτήματα. Στό τέλος 3 ΤΑ Ι1ΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓθΗΡΑ

5 ^Υε δ κόσμος ήλθε καί μ' ελευθέρωσε δ θαυματο- Ηταν μιά γερή τιμωρία σέ μένα το παιχνίδι του;, ^ήν πήρα για άχάρισιη κι ήθελα νά τήν μ'σήσω Γ^1* οπ^υ κι άν ψαχούλευα τήν ψυχή μου τήν έβρισκα Ρονίιασμένη στή σκέψη, κυρίαρχη στήν καρδιά. ν Σκέφτηκα άντί του κυνηγιού νά ρίξω τήν δριστική α γκυρά μου καί τήν ζήτησα σέ γάμο άπδ τον Θαυματοποιό. Ο καλός άνθρωπος δέν θέλησε νά μέ απελπίσει μ' *^ό ομο «δχι». Τήν φώναξε και μέ μάγια του μου τήν = ε:ξε 6γάζε. κατσαρίδες άπ' τό στόμα της. Μια αφάνταστη σιχαμάρα μέ κυρίευσε. Θυμήθηκα τή δενδροστοιχία πού τήν είχα δει, τις γαζ'ες μέ τά καναρίνια.. μα τώρα δλα πετούσαν νά φύγουν καί τά χαρωπά άνθάκια ήταν πεσμένα λες στή γή... Κατόπιν άρχισε νά τήί ξεκολλά τά μαλλιά, νά πετά τις άχρηστες μασέλλες, νά της σβήνει τό ώραϊο δέρμα μέ μιά γομολάστιχα... "Ολη ή ύποβ;λή διαλυόταν- Τό κουτάκι μέ τά μάγια άνοιξε κι' εξάτμισε μέ μιας τό δυνατό άρωμά του- Κι' έγώ, ντροπιασμένος υποχρεώθηκα νά ζητήσω συγγνώμη από τήν άσχημη συνεργάτισσα του Θαυματοποιού! MIX. Κ. ΠΕΤΡΟΧΕΙΛΟΣ Νησί της άγάπης Νησί του νότου, άψρολουσμένο, νησι τοΰ ήλιου και της γαλήνης, νησί της άνοιξης, λουλουδιασμένο, ττοτέ οί Κυθήριοι δέν σέ ξεχνούνε, σάν ή ανάγκη στά ξένα τους παίρνει, μαζί σου τους δένει ή νοσταλγία, γιατ' εΐσ' ανεκτίμητη μάνα έσύ! "Οταν στή χώρα μας επεσ' όργή, μ' άγάττη αγκάλιασες κατατρεγμένους, στις δύσκολες ώρες παραστεκόσουν, έ'λττίδες δίνοντας στους πικραμένους, στούς άτυχους έδειξες μεγάλη στοργή! Τις πλαγιές σου στολίζουν μυοτιές και θυμάρι.και τ' άρωιμά τους, μές στό χειμώνα, στον άέρα σκορττίζουν οί άμυγδαλιές σου. Τά σκόρπτια μές στά λαγκάδια χωριά σου τον ήλιο σου χαίρονται καί άνασαίνουν δροσιά πελαγίσια, πνοή ζέφυρου! Ειδύλλια πλέκονται κάθ' έποχή στή Χώρα, στά Φράτσια και στον Ποταμό, στά Άρωνιάδικα, στον Καραβά και σ' άλλα άκόμα ώραϊα χωριά. Γύρω-τριγύρω σου δαντέλες κεντούνε οί άφροί κα! τά κύμοττα, τά γαλάζια νερά, νησί μας πανέμορφο, νησί σμαραγδένιο! ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΑΣΙΑΚΟΣ ΤΛ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΛ ΚΓΘΗΙΆ 5

6 ΠρωΤνό στό Καψάλι Έχείνιη τή μίρα μέ τό σταχτί θόλο. Και τόν άνεμο νά στέλνιι μηνύματα στ!ς άκρες τού κόσμου... Δεν αλλάζει ό χρόνος μέ τή μοναξιά. Μήτε και πλάθ:ι ξένα είδωλα γιι;ά νά παζαρέψει μυστικές προσδοκίες. Τελάλησε το.ς νόμους του άπό τήν άρχή. Και χάραξε τόν κύκλο μέ σίγουρο άχνάρι. Έτσι, πού είμαστε βέβαιοι για κάτι πού δέν έχουμε και αβέβαιοι γιά όσα έχουμε. Ή διαφορά μαις είναι στις ρίζες. Πιστοί και άρνητές ίδιο κοπάδι στήν πορεία. Πού λογαριάζουνε τό μαντατοφόρο νά φτάσει. Και μέ μιά έγκαρτέρηση γ ελαστική π.-ριμένουμε. Όπως τά δέντρα, που γυμνά σταωρώνουνε τά κλαδά τους. Τά γυρτά δέντρα πάνω στό ύψος τού βραχότοπευ. Οί μόνοι φύλαχες. Όσο 0ά ύπάιρχουνι και θά κραιτάνιι τή θέση τους στό ερειπωμένο φρούρ;ιο. Γιά νά 'ρβ.ιί άπ'ό τή θάλσισσα ένας καημός. Τή θάλασσα πού τριγυρίζει τά Κίθηρα μέ μΐιά θανατερή γοητεία. Και τότε... οί φωνές τής σκουρόχρωμης γής νά σμίξουνε. Μέ τά χαλάσματα, τό λιθόστρωτο και τό στιφό χύμα πού άνσστατώνϊΐ. Γιά νά θυμάσαι τή φλόγα πού λσμπάδιασε μέσα και σκόρπισε τά σύννεφα τού θυμού. «Έχόις ς>ί βέβηλοι». 'Αρχίζει ή λειτουργία στήν καρδιά. Τά φύλλα στό ήμερολάγιο άνοίγουνε ταφόπετρες. Κα! τά μάτια νά κυττάζουνε τήν απεραντοσύνη... Δεμένο τό κορμί, πλάϊ στούς άδιάφορους άνθρώπους άναζήτησε τήν έπιθυμία. Και γύρω άπλώθηκε πλημμυρά ή έχθρα. Γιατί δέν σέ μοιράστηκα. Γιατί ό συνωστισμός διαλύθηκε μέ τήν εικόνα σου. 'Εκείνο τό πρωινό στό Καψάλι... Νά μείνουμε ο! δυο μας χωρίς όνο>μα. Χωρίς αύριο. Μέ τις φούχτες γιομ<*" τες πευκοβελόνισ. Ίσαιμε νά περάσει ή άγωνία γιά τΐ ν άντσιμωση. Παράξενο πού δέν πιστεύουμε πιιίά στόν έαιυτό μ«ί "Εχουμε άλλάξει θέση στά πράγματα. 'Εσύ βολεύτηκα μέσα στό διικό μου κόσμο. Χωρίς νά θέλω άναλύομ«1 στό νόηιμά σου. 'Εγώ και τά έργα μου. Άφησέ με νά σέ σκέφτομαι, όπως παληά. Μέ ι<χν απελπισμένη άγάπη. Κοοί τά χέρια δετά σέ άνθόσχοινο άπό SEMPRE VIVES. Αύτά τά χέρια πού άλυσσόδεισε δισταγμός γιιά τόσα. Νά μήν έχω ποτέ τή δύναμη ν0 σέ κατακτήσω... Παρηγοριέμαι πού φτάσαμε άπλά, ταπεινωμένα κβ' βρεθήκαμε στή γκρίζα ώρα. Μέ τις άγριοδιολέττες έν<* γύρο. Γιά όλα, τά μαβιά ξεθωριασμένα τους μάτια, ν" μιλάνε. Και νά παίρνουν όρκο έκιείνιες, πώς υπάρχει λ"" τρώση στό πι:ιριθώρΐιο τής ζωής. Έτσι όπως έφερνε ό ά- νεμος τή διακριτική ομολογία τους κοντά μας. ΚαΙί '* δια έσύ σκιά, τή διικιή μου σκιά ακολουθούσες. Γ. ΠΕΡΔΙΚΗΣ 0 Κύθηρα Σέ έτούτη έδώ τήν γωνιά τά γεράνια κρατάνε καλά στήν τελευταία τους μάχη. Τόσο κόκκινα στολίζουν έλπίδες γερασμένων έπάλξεων απέναντι σέ χιλιάδες έσωτερικούς εχθρούς. Ν I Τ Σ Α Φ Ρ I Λ I I Κ Ο Υ (> ΤΑ ΙΓΝΕ1ΓΜΑΤΙΚΑ Κ Χ ΘΗΡΑ ^

7 ΊότοριοΑαογραφικά άηο τήν ΑύότραΜα TÔ όνομα της 'Εκκλησίας Ήταν Απρίλιος -του Την εποχή εκείνην, οι Ελληνες ττου ήταν εγκατεστημένοι εις την ττόλιν ΡΙΙΒ- ΒΟ, ΝΕΑΣ ΝΟΤΙΟΥ ΟΥΑΛΛΙΑΣ και τας γύρω κωμοπόλεις και χωριά, αριθμούσαν περί τους 600. Πάνω 6τό τους μισούς ήσαν Τσιριγώτες. Η Ελληνική Κοινό τη ς ϋιιββο και περιχώρων, όπως 0ν <μαζόταν, είχε ι&ρυθιιι πριν μερικά χρόνια και τώ~α μόλις, ύστερα από πολλές προσπάθειες και γενναιόδωρες εισφορές αγοράστηκε μια εκκλησία από άλλο Δόγ- Μα - Χης Ε»κλησίαις του Χριστού. Μέχρι τώρα ερ- Χοταν ιίερεύς από τη Μητρόπολη του Σύδνεϋ πότε - πό~ Τε < και λειτουργούσε για την ομογένεια στον Αγγλικανι:< ό Ναό, ή ακόμα όποτε το καλούσε η περίσταση (γά- Ι 13?, βάπτιση, θάνατος κλπ.). Ο ιερεύς αυτός, που τ' ό- ν Ι»ά του ήταν Δοιμιανός, παιληό καλογεροπαίδι του Αγίου Ό τους, έκανε αυτήν ακριβώς τη δουλειά, δηλ. ή, ταν ττρε,ο-κοληιμένος σε εκκλησία, αλλά περιόδευε.τ 1? διιάφο,ρρς επαρχιακές πέλεις για την εξυπηρέτηση θρησκευτιιχών αναγκών των Ομογενών. Η εκκλησία Λοιπόν που αγοράστηκε, δεν ήταν παρά μια σκέτη αίθουσα χωρίς κοιμ,μία επίπλωση (οι άλλοι βλέπιτε ήταν "" 'ο πρακτικοί) και έπρεπε να φτιαχτεί δηλ. να σηκωτο πάτωμα στη θέση του Ιερού, να γίνει το Τέμπλο (Εικονοστάσι), Αγία Τράπεζα, εικόνες, καθίσματα, Αντήλια, και όλα τα απαραίτητα που πρέπουν σε μια Ορθόδοξη Εκκλησία. Αλλά το πρόβληιμα δεν ήταν αυτό. Ήταν το όνομα "Όυ θα έπαιρνε η καινούργια εκκλησία. Οι καυγάδες πάνω σ" αυτό δεν άργησαν να χωρίσουν τ υ,ς ομογενείς σε διάφορες φατριίς που η κάθε μιά ήβϊλε να βγάλει το όνομα της εκκλησίας του χωριού τ Ίς. Οι καυγάδες αυτοά έφτασαν στο κατακόρυφο στην Ε1Γ τούτω κληθ'είσαν Γενικήν Συνέλευσιν. Το αναπόφευκτο γλύτωσε ο ιερεύς που ήταν παρών και πιου συνέστησε να σταλούν λευκά ψηφοδέλτια σ' όλα τα μέλη ""Κ Κοινότητος κα,ι ο καθένας να έγραφε τον Άγιο προτιμήσεως του. Ο Άγιος που θα υπερτερούσε, θα ήταν και το όνομα καινούργιας εκκλησίας. Πράγματι, έτσι απεφασίσθη και έγινε. Όμως στις Μέρες προθεσμία που δόθηκε για να ψηφίσουν όλοι, ινε τέτοια «προεκλογική» κίνηση και τέτοια ρουσφε- "Όλογία που θα έκανε τους πολιτικάντηδες στην Ελλάδα, να κοχκινήσουν αιπό ντροπή. Εμένα, προσωπικώς, με πλησίασε κάποιος από την Ακράτα και μου πρόσφερε ένα σεβαστό πεσόν, εάν εγώ και η οικογένεια μου εψηφίζομε 'Αγιο Χαράλαμπο, που έπρεπε λέει γιατί ήταν και τ' όνομά μου. Τέλος πάντων ήλθε η ημέρα να μετρηθούν τα ψηφοδέλτια. Εδώ θα έλεγα ότι το δικαίωμα του ψηφίζειν, έγινε υποχρέωση γιατί το ψηφοδέλτιο τότε μόνον θα ήταν έγκυρο, αν συνοδευόταν με 4 δολλάρια. Όντας γραμματεύς της Κοινότητος, ήμουν ένας από τους μετρητές. Κόσμος πολύς τα πνεύματα ξαναμένα, και η αίθουσα γεμάτη κοιπνό από τα πολλά τσιγάρα. Μόλις τελείωσε η καταγραφή των ψήφων και πριν ακόμα γίνει σούμα, ήταν φανερό πως τρία ονόματα υπερτερούσαν: Ο Άγιος Γεώργιος, η Άγια Τριάδα και η Παναγία η Μυρτι5:ώτισσα. Προσθέσσιμε τους ψήφους, και ώ τα πλήθη των βασάνων βρήκαμε ότι ο Άγιος Γεώργιος και η Παναγία η Μυρτιδιώτισσα, έφ"ραν 182 καθένα, ενώ η Άγια Τριάδα έμεινε πίσω με 96. Το αποτέλεσμα αυτό έφερε άλλους καυγάδες που κράτησαν π-ρίπου μια ώρα και μέσα στο πανδαιιμόνιιο της φαγομάρσς σηκώνεται ο παπά - Δαμιανός που σαν από μηχανής 0:ός ήταν παρών, και λέει: θα μου επιτρέψετε παιδιά να ψηφίσω κι εγώ, και βγάζοντας 4 δολλάρια από την τσέπη του, έγραψε σ' έ- να χαρτί το όνοιμα της Μυρτιδιωτίσσης. Μερικοί θερμόοιμοι του ζήτησαν ν' αλλάξει γνώιμη, μ' αυτούς τους αποστόμωσε λέγοντας: Βρε παιδιά, εγώ καλόγερος είμαι αν δεν ψηφίσω μοναστήρι θα μου κοψοχολιάσει η Παναγία, τώρα κι ο Άη Γιώργης φίλος μου είναι, αλλά θα τον υποχρεώσω άλλη φορά... Οι φαγωμάρες τελείωσαν από τότε σαν από θαύμα. Το Σεπτέμβριο του 1962 έγιναν τα εγκαίνια της άρτια επιπλωμένης και άριστα στολισμένης εκκλησίας, που είναι και θα είναι για πάντα το καμάρι της μικρής ελληνικής παροικίας στο DUBBO. Ιανουάριος 1984 ΧΑΡΗΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ * ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΤΘΗΡΑ 7

8 Μια συμβολή στήν ιστορία ιού τοπου μας "ϊ*βτερα άηιί τό ενδιαφέρον πού προκάλεσε τό «ΕΛίΑ. ΓΡΑΜΜΑ» πού γράφτηκε πρίν άπό πενήντα χρόνια άπό περιοδεύοντα βτά Κύθηρα φίλο καί συνάδελφο καί δημοσιεύτηκε βτό υπ' άριβ. 55 τεύχος του περιοδικού μας *ϊί επειδή σάν συνέχει» τού πρώτου υπάρχει και δεύτερο πού περιγράφει ιστορικά γεγονότα., πρόσωπα πράγματα νοοτροπίες καί θρύλους πού όλίγοι ά- πό τους έπι.ώντες έχουν ακουστά, δημοσιεύεται σήμερα και τό «ΑΕ1*ΤΕΡΟ ΙΊ*.ΥΛΪΛΙ,Α.» πού αποτελεί κι' αύτο μιά μικρή συμβολή στή μελέτη τής ιστορίας τού τόπου μας. 'Αγαπητέ μου Χαράλαμπε, ΧΛΡΛΛ. ΕΙ'. ΚΡΙ0ΛΡΗΧ Θά μέ υποστείς λοιπόν κα! σέ τούτο τό γραφτό μου! Σούπα τδχω...γ:ά ξεούμασμα τό γράψιμο, καί... τούτες τις εντυπώσεις μου άπό τούτο τον κόαίμο σου, σού τις προσφέρω,... (αν κα'ι γνωρίζω ότι κοιμίζω γλαύκα είς για νά σού φρεσκάρω άπλώς τις παιδικές αναμνήσεις Αθήνας) σου νά σέ βγάλω άιπό τό χλωροφόρμιο κα! τον αιθέρα τού χειρουργείου πού καλοκαιριάτικα προτίμησες...(άμαρτίες βλέπεις!..) και νά σέ φέρω καταδώ, έστω και μέ τή φαντασία σου, στις όιμορψιές τού χωριού σου. Και τί σύμπτωση! Τά χτεσινά και τά σημερινά πού πληροφορήθηκα πέφτουνε δλα στις Ιατρικές μας άρ'μοδιότητες.,.άν άξιωθούμε νά πάρωμε τό δίπλωμα. Θυμάσαι τό διάλογο μέ τον Κεφαλωνίτη συίμφοιτητή μας τό Γεράσιμο; που έπτι 10 χρόνια αγωνίζεται νά πάρει τό δίπλωμα; Πότε τό παίρνεις Γεράσιμε; Μωρέ δτι ώρα νάναι έγώ τό παίρνω! μά πού δέ μού τό δίνουνε... "Ας είναι καλά ό φίλος μου ό Καραδήμος έχρισε ξεναγό μου τον Κωστή. Χαριτωμένος καί πανέξυπνος νεαρός! Μ' έπήγε λοιπόν στό Κεραμάρι. Τό νερό τής 6ρύσης γλυκόπιοτο πιο γευστικό άπό τό σιδερόνερο. Με σταμάτησε στό μποιλκόνι τού χωριού σου τό κρεμασμένο πάνω άπό τό μειγάλο λαγκάδι, την "Ασπα. Νά τό δετς, μού λέει, τούτο τό ποταμάκι χειμώνα καιρό, ΰστε ρα άπό δυνατή βροχή δταν πληθαίνουν τά νερά του άπό τούς καταρράκτες, πού κατεβάζουν άπό τά ρουμάνια νερά, τού Κροντηρά, κα'ι τήν Κακόγλυστρα, φουσκωμένο κα! μανιασμένο, συστό σερνόμενο θεριό, νά π ά- νει δλο τό πλάτος του νά καβαλάει τις δχθες νά μπαίνει στα περιβόλια νά ξεριζώνει όπωροφόρα κα! πλατάνια άκόμα, κα! νά τά κουβοΐλάει ώς τά γεφύρια τού Άμηργιαλή. Μήν τό βλέπεις τώρα πού...παριστάνει τό ήσυχο ρυάκι, κα! μην τό άικούς πού κελαρύζει...πειθαρχημένο στό σκαμένο αύλάκι του,.,άς είναι καλά ό γιατρός μας ό Στέφανος ό Ν:κηφοράκης. Είπε στούς δυό μεγάλους Καραβίτες τό Δηλαβέρη κα! τό Πατρίκιο: "Αν άγαπάτε τούς φτωχούς χωριανούς σας, αν θέλετε νά τους γλυτώσετε άπό τήν έλονοσία πού τούς δέρνει, δώστε λεφτά νά καθαρίζουν τήν άνοιξη τό λαγκάδι, νά μή μένουν πουθενά στάσιμα νερά. "Ετσι κι' έγινε συνεχίζει ό Κωστής. 'Ενώ παλιά μάς τάραζε ή έλονεσία, τώρα,..πού και πού κανένα κρούσμα, πού...τήν ξεχάσαμε σχεδόν. Εκείνη ή άρρώστεια πού μάς τρομάζει ετναι ή φυματίωση. Κα! δχι πώς έχουιμε κρούσματα. "Ενα δμως πού έχει συγκλονίσει τό χωριό και μοΰμεινε κα! μένα σάν φοβερή άνάιμνηση... Βλέπεις; ιμοΰ δείχνει αύτό τό σπίτι εκεί ψηλά; Είναι Κυτπριάδικο. Μιά ώ- ραία κοπέλα, Μαρία τή λέγανε, ψηλή, ξανθιά σάν 'Εγγλέζα, περνούσε τις τελευταίες μέρες τής ζωής της, βγαίνοντας συχνά στόν κήπο τού σπιτιού στό ξάγναντο μέ θέα μπροστά της τούτη τήν "ιασπα τό μεγάλο λαγκάδι άπό κεί πάνω τόν άγιο Γιάννη τόν Πρόδρομο, ώς πέρα μακριά τό φανάρι κα! τή θάλασσα τού στενού. Καθόταν όλαμόναχη κάτω άπό τις άμυγδαλιές, "Ηξερε τί είχε, ήξερε πώς θά πεθάνει. Κανένας δεν τή ζύγωνε, έκτος άπό τή μάνα της πού έτρωγε λέγοτνε άπό τό πιάτο της γιά νά τής δίνει κουράγιο, κα! τό γιατρό μας τό Στέφανο πού καθστοον στο κρεβάτι της, δταιν τήν έξέταζε! 'Αχώριστη συντροφιά τηζ ή κοοκή της Μοίρα κα! ή άρρώστεια της. ΚΓ έκλαιγε κι έμοιρσλογοοσε τραγουδιστά: «Θέ μου μεγαλοδύνα,με θέλω νά σέ ρωτήσω, τά νειάτα πού μού χάρισες γιοοτ! τά παίρνεις πίσω;» Κα! ο! περαστικοί κάτω στό δρόμο πρός τήν "Ασπα και τό Κεραμάρι μπορεί νά κλαίγανε, άλλά, κα! έτάχυναν τό βήμα τους γιά νά προσπεράσουν τόν κίνδυνο. Πέθανε. Και οΐ καμπάνες κλαίγανε όλη,μερ'ις κα! δλο τό χωριό συνόδεψε τό καλά καρφωμένο φέρετρο της ώς τήν Παναγία τή Δέσποινα. Έχει τή θάψανε τήν ώραία τήν άξιολάτρευτη τήν πονεμένη, τήν άμοιρη Μαρία μας. Ό Κώστας φαινότανε πολύ συγκινημένος, κι' δταν πήραμε τήν άινηφοριά και φθάσαμε στον "Αγιο Χαράλαμπο, μπήκαμε στήν έικκλησια, προσκυνήσαμε τήν μεγάλη εικόνα του, κα! άκουσα τή φωνή τού Κώστα παλλόμενη άπό συγκίνηση νά παρακαλεί.-^ Φύλαγέ μας πάντα δπως κα! τότε άπό τήν ευλογιά &Υ' ε μας Χαράλαμπε: Χάρηκα τήν πίστη κα! τήν άγνότητα αϋ' Η ΤΑ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓθΗΡΑ

9 ^ουνοο τοο παιδιού, μά δέν θέλησα νά τόν ρωτήσω y ά τ ήν προσευχή του: Δώσαμε ραντεβού γιά την άλλη κα ' Χωρίσαμε. μέρχ Σήμερ α ]5 Αυγούστου ξεκινήσαιμε γιά το μεγάλο πα η. V u Pi της Παναγίας της Δέσποινας, στο βουνό. Πήραμε τό,/ μαξιτο δρόμο Καραβά - Ποταμού, περάσαμε τό γιορύψι τ υ Ασ,μπηδά κι' έφτάσαμε στή μεγάλη βόλτα. Στήν άρι- τερή πλαγιά λίγα μέτρα πάνω άπό τό δρόμο, πήρε τό Ματι μου, δύο σταυρούς. Στο μαύρο τους χρώμα ξεθωριασ μένα άπό τόν καιρό τά άσπρα τους γράμματα. Τ! θέλουν έδώ οί σταυροί Κώστα; " Αϋτο! μας θυμίζουν τή δραμοπικώτερη ιστορία τού Χωριού μας. ά σάς τήν πώ. Σταθήκαμε καταντικρύ στούς σταυρούς, έβγαλε τό καπέλο του ό Κωστής κι' άρχισε Τ Π διήγηση. Οάταν κειδά γύρω στά είκοσι. Ήρθε άπό τόν Πειραιά του δούλευε ά γυιός τού μπαρμπέρη μας τού ιμπάρμπα Φώτη τού Σουρή, ό Γιάννης, ώς δέκα όχτώ χρονών παληκ σρι. Δέν «μαινόταν άρρωστος. ΕΤχε όμως προσβληθεί άπό J 0 μικρόβιο της ευλογιάς, κι' ή άρρώστεια φανερώθηκε σέ Ύες μέρες. Γέμισε σπυριά κι' άναβε άπό τόν πυρετό. Κόλλησε τή μάνα του. Κα! σέ λίγες μέρες πέφτουνε βαρειά ή διχαεφτάχρονη ξαδέρφη του ή Εϋσταθία τής Και χιλιόχρονης ό έπίσης συγγενής του συνομήλικος τής Εΰσταθίας, ό * τ Ρ:πής τού Αογοθίτη. Ευτυχώς ό γιατρός μας ό Στέρνος ό Νκηφοράκης, ας είναι καλά, έβαλε άμέσως διάννκαη. 'Απομόνωσε άμέσως χαί τούς τέσσαρους σέ κείνα πάνω πού βλεπειες τά δυό σπιτάκια, κατέβασε άπό τό»το.ιμο τόν Παναγιώτη τόν Καβιέρη πού είχε βγάλει πα- : :τ:ρα( τή; εϋλ:γ;ά γ: ν:σ;:<:.;.ιο τους, έκλεισε τό δρόμο Κ Καραβά Ποταμού, κήρυξε τό χωριό σέ καραντίνα, Ρχ:σϊ άμέσως τόν έμβολιοσμό δλων τών κατοίκων του ^ερθη ό Χαραλ. ό Σαραντό.χος πό τό Βουνό έξυπνος κα'ι ^ιτήδειος ετχε κάνει και νοσεχόμος στό «Τού-τους» έού. «Έχιίνους» έγώ, και όπως είδαμε; Χωριοϋ. Κουράστηκε δμως κι' έζήτησε βοηθό. Τού προσε- στροπό Συμ- " να σταυρουλάχι έλαφρό μέ τό σκαρφιστήρα πού μόλις ματώνει, κ0;ί πάνω μία και μόνον μία σταγόέμβόλιο. Σέ λίγες μέρες, οί «τούτοι» τού Σαραντάχου, πέσανε Ψ^θα βαρειά άρρωστοι μέ 40 πυρετό, κι' έξανδήματα σ' τό κορμί τους. "Εγινε θρήνος! Πάει! "Αναψε δλο ιό Χωριό καιγόμαστε...τρέχαμε στις έχκλησίες λιτανείες λειτ υργίες ( παρακλήσεις, καμπάνες, β:ήθα άγιε Χαράλαμπε Σώσε τό χωριό σου. Τότε λέει, βλέπει στόν ϋπνο της ή Παναγιώτα τής Σπυτ ζουρογιαννούς ένα όνειρο! τόν άγιο Χαράλσιμπο λέει πού ^Ρεμενος τά άμφιά του μέ τό Βαγγέλιο στό άριστερό του * ε Ρ', και μ' ένα μακρύ ραβδί στό δεξιό, νά ξεκινάει άπό τ 0 ν έκκλησία του και νά τραβάει κατά τού Αεμπηδά. Στά- Ί*ε στά σχολεία, στήν άρχή τού δρόμου, και μ' άπλωμέν τά χέρια, φρουρούσε τό χωριό του. Κατέβαινε λέει άπό Αεμπηδά μιά άναμαλιασμένη κοκαλιάρα μαύρη γυναίκ τσιγγάνα πού ξέρναγε φωτιά και ρχόταινε νά μπει στό Χωριό. 'Εκεί στά σχολεία όρθώθηκε μπρος της πανύψηλος ά " Α \ \ r Αγιος Πίσω κατάρα! τής φώναξε. Και μέ τό ρα^δι τ 2υ τήν κυνήγησε ώς πέρα και την γκρέμισε κάτω άπό τό γεφύρι το0 Αεμπηδά, και τήν έπνιξε! Τούτο τό δνειρο πού άπλωσε σάν άέρας δροσερός σ' J- ' Γ Α ΙΙΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘΗΡΑ όχληρο τό χωριό, στάθηκε ή μοναδική και μεγάλη παρη- /οριά μας. Τήν έδιωξε τήν άρρώστεια ό "Αγιος. Πάει! Τέτοια ήτανε ή πίστη τού κόσμου πού ό γιατρός μόνο σέ λίγους τόλμησε νά έξηγήσει τό πώς αρρώστησε τό μισό χωριό. "Οπως τού ξαμολογήθηκε ό βοηθός του άπό άγάπη στούς χωριανούς του, άντ! γιά ένα σταυρό και μία σταγόνα, έκανε πέντ' έξι σταυρούς καί...έσταζε άλλες τόσες σταγόνες... Άκολούθησαιν οί άντιδράσεις πού έμοιαζαν μέ εύλογία. Τί νά σοϋ κάνει τόσο λίγο, θά σκέφτηκε. "Οσο περισσότερο τόσο τό καλύτερο! Τί; τό έμβόλιο θά λυπηθούμε τώρα!! Τήν έξήγηση τού γιατρού δέν τήν παραδέχτηκε κα! ό Πάνος Διακάπουλος δημοδιδάσκαλος. "Ας μήν ήταν ό άγιος. Καί θά σοϋλεγα γώ! Στήν έκκλησία του μάζευε κάθε μέρα όσους μπορούσοτν νά κουνηθούνε καί τούς διέταζε: 'Εμπρός δλοι μαζί καί στεντορίςτ τή φωνή ψάλλατε! «Τόν έν Ιερεύσι θαυιματουργόν, καί έν τοις κινδύνοις ρύστην καί προστάτην καί βοηθόν τόν τής βροτοκτόνου ευλογίας όλετήρα, τόν μέγαν Χαραλάμπην πάντες τιμήσωμεν». Καί έξηγούσε: Τόν ϋμνον αΰτόν τόν συνέθεσε ό πατήρ μου δημοδιδάσκαλος Δημήτριος Διακόπουλος. 'Εγώ αντί τής βροτοκτόνου πανώλους όλετήρα, λόγφ τών περιστάσεων τό άλλαξα, καί έβαλα «τόν τής βροτοκτόνου εύλογίας όλξτήρα». Καί έφτασε στόν έπίλογο ό Κωστής: Τούτοι οί σταυροί, τής Φώταινας καί τής Εύσταθίας καί τά όσα σάς διηγήθηκα, καί τούτο πού θά ίδήτε... (σηχώνει τό μανίκι του καί σταματά. Δύο τεράστιες έατουλωμένες πληγές πό τό έμβόλιο μεγέθους ταλήρου στό άριστερό άντιβράχιο μέ ουλώδη έπάρμαπα...«φρικαλέον ί- δεΐν!») κα! οί δύο αύτές...σφραγίδες! τού Σαραντοχαραλόιμπη συνεχίζει ό Κωστής, είναι έν όλίγοις όλόκληρη ή ιστορία τής έπισχέψεως τής εύλογιάς εις Καραβά τών Κυθήρων μέ δύο μ.,ον βήματα, χάρις στό γιατρό μας. Υποκλίθηκε μπροστά στούς δύο σταυρούς, έψιθύρισε «αιωνία σας ή μνήμη», φόρεσε τό κοοτέλο του κα! ξεκινήσαμε. Κόσμος πολύς στό δρόμο μας. Ταχύναμε κάπως τό βήμα καί προσπερνώντας τις συντροφιές καί καλημερίζοντας δεχόμαστε καί δίναμε τις εύχές...«χρόνια πολλά!» Βοήθειά μας ή Παναγία ή Δέσποινα». Ό δρόμος μέ απότομες στροφές μάς παρουσίαζε άξαφνα καινούργιες εικόνες. Σέ μιά άπ' αύτές πέσαμε σέ πολυμελή παρέα. Άνάμ-σά τους δ- μ:ρφ:ς κοπέλες μέ αραχνοΰφαντα μεταξωτά χρωματιστά μον:ήλ;α στό κεφάλι, καλοντυμένοι κύριοι, κυρίες μέ...πολύχρωμες άμπρέλες. Είναι δλοι τους παραλήδες Αιγύπτιοι, Καραβίτες φυσικά, λέει ό Κώστας. Οί ήλικιω,μένοι είναι οί μετανάστες πού φΐ/ανζ μ:χρά ξυπόλητα παιδιά γιά νά βρούνε τήν τύχη τους στή χώρα τού Νείλου. Κάθε καλεκαίρι φέρνουν καί τά παιδιά τους. Πρώτος δεξιά είναι ό Κυπριάδης, μέγας βαμβακέμπορος. "Εχει σχέση μέ τόν συνοικισμό Κυπριάδη; ρώτησα. Ναί αύτός ετναι ό δημιουργός του. Μά τί λές; 'Εκεί μένω,...ώστε αύτός!, Μπράβο Τσιριγώτες! Τούς προσπεράσαμε μέ έγκάρδιες χαιρετούρες. Ζυγώναμε πιά στήν έκκλησία πού φάνταζε τώρα όλάλευκη μέ φόντο τό γαλανό ούρανό, τόν Κάβο Μαλέα, καί τή γολάζια θάλασσα. Γειά σας παιδιά, τί γίνεται 'Αλέξη; τί κάνεις Πα- 9

10 ναγιώτη, τ! χαμπάρια συνονόματε; χαιρετά ό Κωστής. Αύτοί θά είναι φίλοι σου, συγγενείς σου; Αύτά είναι τά «ορφανά» ποι/ τά συμπαθεί δλο τό χωριό γιατί χάσανε μαζί την ίδια μέρα τους γονείς τους. Σέ δυστύχημα; "Ημουνα μικρός, πολύ μικρός μά κείνη ή εικόνα δέν εννοεί νά ξεθωριάσει άπό τη μνήμη μου. "Ημουνα τό ιιαχταροΰνι του παπά Βαγγέλη. Μόλις ήξερα νά λέω τό «Κύριε έλέησον» και νά μουρμουρίζω τό «αιωνία ή μνήμη» ν' άνάβω τά κάρβουνα στο θυμιατό, και νά βάζω τό λιβάνι. Τη μάνα τους και τόν πατέρα τους τους θάψανε στον ίδιο λόικκο, χωρίς φέρετρο, χωρίς λουλούδια. Κα! την ίδια μέρα έθάψαμε άλλους τρεις. Και τούς πέντε δηλαδή μέ τήν ίδια νεκρώσιμη άκολουθία. Κι' ό παπάς μας άρρωστος μόλις νά σέρνεται. Ό Τζώρτζης και ή Πολύτιμη αφήσανε όρφανά τά πέντε παιδιά τους. Ψάθα δλο τό χωριό, και,...θάνατοι, θάνατοι, βήχας στήν άρχή, πυρετός, δύσπνοια, θάνατος. Ήταν τό 1918, πού θέριζε ή επιδημία της γρίττπης! "Ετσι πές βρε Κώστα! Πεθάνανε τότε έκατομμύρια κόσμος πλήρωσε και τό χωριό σου την άνοολογία του! Φτάσαμε στό μοναστήρι: 'Αμέτρητοι λοφίσκοι γύρω τριγύρω και κατάκορφα στον πιό ψηλό ή έκκλησία της Παναγίας της Δέσποινας Πέταξε τό μυαλό μου στήν πατρίδα μου. Νόμισα πώς βρέθηκα στό λόφο του Στράνη. 'Εκεί πού ό Σολωμός έγραψε τόν 'Εθνικό "Υμνο. Κοίταξα νά ιδώ στά πόδια του τήν πόλη τής Ζακύνθου άπλωμένη ώς τη θάλασσα. Δέν τήν είδα. Ξεχώρισα δμως, είδα, ένοιωσα κάτι καλύτερο! Τήν ίδια τή θεά - φύση. Πανώρια γυναίκα, γ ^ στή, προκλητική άρμονία, ζωγραφική, και ποίηση, ϋλη και πνεύμα πού γέμιζε μέ τήν παρουσία της τόν απέραντο φωτεινό χώρο, τή στεριά, τή θάλασσα, τόν ουρανό, τόν άγέρα. "Ετσι τήν ένοιωσα., και., δέν θάταν άλλη άπό τήν Κυθέρεια, αγκαλιασμένη μέ τήν πατρίδα της, στό ώραιότερο σύμπλεγμα όμορφιάς και άγάπης. Στό άλλο γραφτό μου περισσότερα Σέ άσπάζοιμαι Διονυσάκης 16)8 Αύριο θά περάσει ό Ταχυδρόμος. Δέν είχα κλείσει τό γράμμα μου, και έπωφελούμαι. Τό ξαναδιάβασα. Κάτι του λείπει. Τό χωριό σου και οί χωριανοί σου, είναι δλο κέφι. Πειράζει ό ένας τόν άλλονε, παρατσουχλιάζει ό ένας τόν άλλονε. Τό αστείο, τό γέλιο, ή σάτυρα είναι τό πιστεύω τους. Κ αί τό γράμμα μου είναι έξω άπό τό «κλίμα» τους. Είναι σάν έγχειρίδιο έπιδημιολογίας. Τούτοι τάχουν ξεχάσει δ- τι περάσανε και γλεντάνε τή ζωή τους οί χωριανοί σου. 'Ελονοσία, φυματίωση, ευλογιά, πανδημία γρίππης του 18. Σάν μελέτη, σάν ιστορία ίατρικσκοινωνική κάτι λέει, όχι δμως και σάν γράμμα πού νά φέρνει καλά μηνύματα νά ~ίνει ευχαρίστηση και νά χαρίζει γέλιο. Συμπληρώνω, λοιπόν, μέ κάτι,, πού μέ διασκέδασε χτές. Σοΰ τό σκιτσάρω άπλώς. Σοΰ στέρνω τό τελάρι, κι' έσύ.βάλε τά χρώματα. Μπήκαμε :μέ τόν Κώστα στήν έκκλησιά. Προσκυνήσαμε τήν πανάρχαιη Βυζαντινή εικόνα τής Παναγίας τής Δέσποινας. Μας παρακολουθούσε ό παπάς, πού ακουμπισμένος στήν Ώρα'α Πύλη, κσμάρωνε λες τό έχκλησίασμα. "Ασπρα γένια, άσπρα μαιλλ< ά. Κιτρινσμένα κάπως (Τσως άτπό τό τσιγάρο).μουστάκια. Γελαστό πρόσωπο, έξυπνκχ ιμάτια, κοντός στό ανάστημα μέσα στ' άμφια του, φάνταζε σάν ά- γιος πού ξεκόλησε λές άπό 1 κάποίο βόλο, ζωιντάινιεψε και κατέβηκε στήν Ώροιία Πύλη γιά νά ευλογήσει (ή νά ψυχαγωγήσει;) τούς πι-στούς. "Αξαφνα μάς κάνει νόημα νά πλησιάσουμε. T'cv βλέπετε αΰτόνε;... κα!,μάς έδειξε τό Χριστό. Πώς! τόν βλέπουμε πάτερ Βαΐσιε, τοΰ άτπαντά ό Κωστής. "Εχει ξυρισιμέ/ο τό μουστάκι του; "Οχι: "Ε, λοιπόν, εσείς, γιατί τό ξυρίζετε; Κι' εϋχαpιστη μέ L νος πού μας αι'φνιδίοσε: Έιείς τουλάχιστο ήρθατε ιμέσα,... οί άλλοι που μιπε- Κ'.χιτίνοννε κσί χοσκογελάινε άτπ' όξω; «'Ανθρώπους και ζώα σώζοις Κύριε...». ΚΓ έκανε τό σταυρό του. Οί ψαλτάδες, τή δουλειά τους. "Οξω φωνή,... τετραφωνίες... δ:καφαί/ες... πολυφωνίες. ViJ ψάλσινε στή Ζάκυνθο θ' άϊεϋο,ζε ή εκκλησία! (μή obj κακοφαίνεται πού... σου τά ψέλνω,...). Πέταξε κι' ό παπάς άξαφνα μά νότα, πού τρόμαξα... Πά,Βου,ΓΑ,ΔΗ,ΗΗΗΗ... 'Αμανές ήτανε, καλανάιρχισιμα, τό ίσο κρατούσε, -πό 'σβήνε χαμηλότερα τώρβ άπό τούς ψσλτάδες λές και λαχάνιασε... η η η η... Τό έκκίλησιίοισμα φανερά εύδύμησε κι' άνασάλεψε κι' I- 6γαλ: στή λιβανισμένη ιάτμάσφαιρα κάτι φωνούλιες πσύ έ- μοιαζαν :μέ πνιγμένα γελάκια, δταν,... δταν, ό,παπάς βγάζει τήν τσατσάρα του, χτενίζει τά γένια του, τά μουστάκια του, στρώνει τά μαλλ'ιά του, και μπαίνει στό ιερό. Πάμε νά χαζέψουμε όξω, μού ψυθυρίζει ό Κωστής. "Οχι,... μ' αρέσει ό παπάς. "Εχει μεγάλη, πλάκα, μού λέει στ' αύτί,... και ιτοο νά τον κουβεντιάσεις! Είναι καλογεράπαπας ό Βοοΐσιοζ Διαχόπουλος σάν τον 'Αχίλλειο, σκοοστοί κι' οί δυά άπο τό "Αγιον Όρος. Τούτος διμως, ήρθε στό χωριό του εΐνα 1 άίώος ά/θρωπος, θεόφτωχος και κατάμονος σέ τούτο μοναστήρι "Οταν άπολειτούργησε,... «"Οσοι πιστοί προσέλθε τ γιά καφέ», φώναξε μπαίνοντας στό κελί του... δσοι κουφοί, τόσο τό καλύτερο, συνέχισε γελώντας. Άφού γινήκοινε οί συστάσείις άπό τόν Κωστή, 'Από δω ό πάτερ Π αίσιος,... ό κ., Παυσανίας ξένος μά φίλος τοΰ νησιού μας, καθήσαμε σέ σκομνιά και σέ ά" σπρισμένιες πεζούλες γιά νά πιούμε τόν καφέ μας, ήρθε ή κουβέντα γιά τάς προόδους της σημερινής έπισπήμης Τ 1 συζήτηση έντέχνως τή κ'ιν:ΰσε ό Κωστής, ήθελε κόπτου ν«τήν φι"ά:σει, και τό κατόρθωσε. Και μέ ύφος άναιμφ:σ6ηιτπ" της υπεροχής ό παπα - Παΐσιος: Λέτε μωρέ σεις οί διανοούμενο! κύριιε Πα,υσαν'α μ 011 γιά τόν ήλιο γιά τ' άστρα γιά τό φ-γγάοι δ,τι σας κ " πν'σεγ δτι στό φεγγάρι λέει κατοικούν άνθρωποι: 'Ey w θά σού κάι/ω μιΐά έρώτησιη: Και δταν τό φεγγάρι γίνεται σά φαλτσέτα, πού πάνε οί άνθρωποι; Πές μου ντε, έδώ οί θέλω! "Α! α α! έχαινε ό Κώστας. "Α! α! α! δμεινα άναυδος κιι' έγώ! - Μήπως ξέρεις νά μού γράψεις έσύ,... πού πάνε; Σέ ξανα-ασπάζαμαι τ0 10 ΤΑ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓθΗΐ'Α

11 Φώτης Κάβος (Γιάννης ΤριφΜΑης) Γ ' > ί ραφοντας στο προηγούμενο τεύχος με αφορμή 'ή βράβευση από -ην 'Ακαδημία του Νίκου Καρύδη - Υ α τά φωτεινά σημεία πού μπορούν να κάνουν το Ααιρίγο νά περηφανεύεται, ε Τ χα βέβαια στό νου μου, *ναμεσχ στούς άλλους, τον Φώτη Κάβο. Μεοικές μέαργότερα έφτασε τό μαντάτο, πώς πέρασε κι αύ- "δς (αντίστροφα στην απέναντι οχθη. Κινημέ η απ' αυτ ή τη φυσική, δσο κι εξοργιστική τάση πού μας κάνει ' μέ Αφορμή το θάνατό του, να φέρνουμε στο προ- 'κήνι- ν»ν άνθρωπο πού, δσο ζούσε, κρατούσαμε (ά- 5 Χ τθ κι ό ίοιοςέ μέσα στή σεμνότητα του, έπΐ'δίω- ' * κάτι τέτοιο) έξω από τήν οποιαδήποτε δημοσιότηνχ και επίκεντρο ενδιαφέροντος, έφερα πολλές φορές μυαλό μου τον Κάβο, τόν τελευταίο καιρό. Περισσότερο σαν άνθρωπο, σαν ποιητικό άνθρωπο, λιγότερο ^α λογοτέχνη πού παρήλθε αφήνοντας πίσω του ένα ^ακο σελίδες, τυπωμένες ή χειρόγραφε;, τελειωμένες 5 &φημέ,<ες προτού πάρουν τήν οριστική μορφή τους: ε?ερα σ:ό νου μου κάποιες σκόρπιες στιγμές σφραγι- και μάλιστα ί.θελά του μερικές απ' αυτές τήν παρουσία του. Θυμάμαι μια καλοκαιριάτικη βραδιά στήν Άγια Πλαγία, έκεΐ γύρω στα 1965' ένας Αυγουστιάτικος ^φέγγαρος» χαράκων ε τή θάλασσα και μιά μ:κρή ό- ^ήγυρη παρακολουθούσε μέ προσήλωση έναν ά,θρον πού, έναρμονισμένος μέ τό φυσικό περίγυρο, μιλούσε ρυθμικά, κινούσε αργά ή απότομα τά χέρια του, ϋφωνε τόν τόνο του ή άφηνε τή φωνή του νά σβήσει, Καμένος, μεθυσμένος Απ' τά ίδια του τά λόγια- "Ενα άχρονο παιδί, καθισμένο στό άσπρο πεζούλι, κοίταγε παραξενεμένο τόν άνθρωπο ή καλύτερα τό πε- Ρ ; Ύραμμα και τις κινήσεις του, πρόσωπο δέ φαινό.αν, οπως είχε τό φεγγάρι πίσω του χωρίς νά πολυκατ *λαβαίνει τί γινόταν' νύσταζε, τά μάτια του πήγαιν «ν νά κλείσουν, ήταν κι ό ρυθμικός λόγος πού τό νανούριζε κι δμως ή σκοτεινή Αεικίνητη φιγούρα Απέναντί του τό μαγνήτιζε, προκαλώντας του μιά πρωτό- Τ ν ' >ρη, γοητευτική Ανησυχία- Ετσι γνώρισα τόν Φώτη Κάβο (δεύτερο θείο Από Χ Ψ πλευρά τοΰ πατέρα μου) : νά Απαγγέλλει, μέσα ρτή γαλήνη τής ήρεμης Ακόμα τότε 'Αγίας 11ελαγίας, οίστρηλατημένος σάν σέ μυσταγωγία. -αναβρεθήκαμε στό Τσιρίγο μέ τούς δικούς μου 1973 γιά νά μήν τοΰ Απιστήσουμε Από τότε. βρισκόμουν πια στή μοναδική δσο και υπεύθυνη Αφε- 'ΓΑ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘΗΡΑ τηρία τής εφηβείας μέ τήν ευαισθησία μου σέ εγρήγορση, μέ ολε; έκεΐ/ες τις τρυφερές ανησυχίες και ενα σωρό, Αναπάντητα, κατά τήν τότε πεποίθησή μου, ερωτήματα. Ί1 ποίηση είχε αρχίσει νά μέ συγκινεί (καθόμουν σε μιά γωνιά και διάβαζα κι έπειτα έκλεινα τό βιβλίο και συλλογιζόμουν) κι έφυγα κάποια μέρα Από τά Τριφυλλιάνικα περίπου μαγεμένη Από τούς στίχους Αλλά και σκέψη του Κάβου. θυμάμαι τόν τρόπο πού έκφραζόταν μέ τό λόγο και τις κινήσεις του μ 1 ένα τσιγάρο σό χέρι, τυλιγμένος σέ σύννεφα καπνού. Τότε ήταν πού Ανακάλυψα τή γλυκύτητα του, τή σχεδόν παιδική ψυχή του, πίσω Από τό - έπίσης παιδιάστικο, πολλές φορές πείσμα του, πίσω Από τή φαινομενική τραχύτητά του, πίσω Ακόμα κι Απ' τήν ειρωνεία του Θυμάμαι έξη χρόνια αργότερα, όταν έχοντας μόλις χάσει τόν πατέρα μου, τού έγραφα, πόσο κακό μου έ- καναν τό «π;τέ» και τό «πιά», μ' αυτό τό νόημά τους' τή> ίπάντηση μου τήν έδωσε προφορικά και αυστηρά, δτα, ίδωθήκαμε στό Τσιρίγο:. «Ακου δω, δεν είναι τρόπος αύτος κι ούτε μπορούμε νά φέρουμε έτσι πίσω τούς Αγαπημένους μας» Θυμάμαι θάταν πιά γύρω στά 1980, στόν Ποταμό - ενα μικρό πακέτο μέ φάρμακα και μέ τήν ένδειξη ΚαβόγιαννηΓ», νά τόν περ μένει πάνω στό τέζα /. τού καφενέ'ου, θυμάμαι και τόν ίδιο νά Ανηφορίζει ν.ιιτά τή> πλατεία, καθισμένος στό γακούρι ή περπατώντας σκυφτός, μέ τό κασκέτο στό κεφάλι και τό ταγάρι κρεμασμένο στόν ώμο του. Θυμάμαι, τέλος, μιά του παραγγελία: ήθελε νά τού στείλω τήν ποιητική τού 'Αριστοτέλη μέ μετάφραση ιιαί σχόλια τού Συκουτρή. Χαμένη στά δ.αβάοματά μου και στά τρεχάματα τής άθηνα'κής καθημερινότητας, τό Αμέλησα. Δεν τού τόν έστειλα τόν τόμο. Κι υστέρα τό ξέχασα. Δέν ξέρω, αν τόν Απόχτησε τελικά, πάντως δμως δέ, μού τόν ξαναζήτησε. "Οταν, πολύ αργότερα, χρειάσθηκα εγώ τό ίόιο βιβλίο, ή σκέψη μου πήγε, γιά μιά στιγμή μόνο, στό «θείο Γιάννη»' κι δταν έμαθα πώς έκεΐνος έφυγε, ή ποιητική έγινε ή τύψη μου, έ- γινε τ ό βιβλίο πού συνδέθηκε γιά πάντα μέ τόν Καβόγιαννη και πού δέν θάχω τήν ευκαιρία νά τοΰ τό δώσω, ΙΙοτέ πιά- ANNITA Π 11ΑΝΑΡΕΤΟΪ VI

12 Εις τον 'Αφέντη τού Κάστρου (I. Στάη) Τήν σάτυρα αύτή έγραψε ό Α. ΠΕ- ΤΡΟΧβΙΛΟΣ ΜΑΜΑΑΟΥΚΟI εις άπάντηση προηγουιμένης τοΰ κ. Στάη που αμως δεν ελαβε γνώσιν, παρά κάτι γ:ά πέρδικες και ίνα κοΰκο ττού καθόντουσαν στό γυαλό τοΰ Καψαλιοΰ έν έτει Α' Μ1ΒΡΟΣ 'Αφέντη πάλι στό 'Κρυφά τις Ρήμες σου κουρντίζεις και στά καλά έμένα λιβεντίζεις. καθούμενα; Άφέντη ιμέ ρεζίλεψες ποΰγραψ:ς παρα.μύ3ια έλα άφέ/τη μου νά δής νά μάθης την άλήβεια. Εις τήν μουράγια αφέντη,μου κάτσε μέ κανακυάλια νά βλέπεις κάτω στό γυαλό νά μή βαστής τά σάλια. ά δής άφέντη πέρδικες νά πέφτουν στόν γυαλό όλόγδυμνες άφέντη μου μ, ένα ψιλό ιμαγιώ. θά στό ξηγήσω άφέντη μου να! θά στό πώ και τούτο. Λάου λάου ετπ' άφέντη νά πααίνω δηλαδή μπάς και πι:;σω ό κακομοίρης κοίμμιά πέρδικα καλή. Γιατί τό φοβώμα,ι άφέντη άνε στέκομαι βουβός πώς στό ράφι θ' άπτημείνω νά γεράσω μονοεχός. Γ' ΜΕΡΟΣ Έζήλεψ:ς αφέντη μου τά ικοοτορθώιματά μου και γράφεις ρημες μυστικά για τά καμώμοσά ιμου; Τις πέρδιβκς άφέντη μου μή πάς κ α! καμαρώνης; άμε αφέντη νά τσή 6ρής και μην μ' άναικατώ/ης. Και ψάρια άφέντη μου θά δής μπερ,κέτι στό Καψάλι μά γιά νά φας ψαρόσουιπα χρειάζεται κουτάλι. Και γώ στό λέω άφέντη μου θεονήστικος κο'ιμώμαι όνειρα βλέπω ιμοναχά κγ έτσά παρηγαριώμαι. 'Αφέντη ξέρεις φράγκικα κάνεις τον άβοκάτο ιμά 'μεΐς μόνο ψαράδικα μιλοίιμ' έπαδιά κάτω. Γι' αύτό στά λέω ψαράδικα καί νά μέ συμπαθάς βαρχ,άρης ετμ' άφέντη.μου ξυπόλητος ψκρράς. Άφέ/τη άνέ σ' αρέσουνε και άνέ τσή λυγουρ'ύεις μά τό Θεό χαλάλ σου ιμά,μή μ' άνακατώνης. Έγώ δεν ξέρω άφέντη μου τσή κρυψολειτουργίες οϋτε πιστεύω άφέντη μου εις τις πετεγολίες. ά τά φουνιάξ άφέντη μου τά δσα ξέρω φόΐα εις τά χωρία ν' άκουστοΰν και νά τά μάθ' ή Χώρα, Στά λέω δλ' άφέντη μου αραδιαστά μέ τάξη κι* άνέ σου λέω ψέμματα φωτία νά,μέ κάψη. Έτσά εΐναι άφέντη,μου έτσά 'νιε ή άλή εια όχι πού,μέ λι.βέντί'σες μέ ψευτοπαραιμύθια. Β' ΜΕΡΟιΣ Γράφεις άφέντη κι* απορείς γιά πέρδικες και κούκο Υ.Γ. Άφέντη λέει.μία παροιμία «Ό Θ:ός νό σέ φυλάη άπ' τή γλώσσα τ' άμαξα τοΰ ψαρρά και τοΰ βαρκάρη». Δέν σέ φαβερίζ' άφέντη ούτε σοΰ κορδόνουμαι μά κρυφά άνέ ξαναγράψης δέν άνακατώνρμαι. Ο Κ ΑΨ ΑΛΙΩΤΗ Σ Καψάλι, Σεπτέμβριος 1' ΤΑ ΙΙΝΕΪΜΑΤΙΚΑ ΚΓ0ΗΡΑ

13 Τσιριγώτικο διήγημα Αλφα σημαίνει # Αφροδιτη Στο νησί μου τη ξαφνική κι αναπάντεχη είδηση αποκαλούνε «μαντάτο». Έτσι έχομε τα «καλά μαντάτα» κα ' τα «κακά μαντάτα», ανάλογα με τη φύση τους, σ Μστά με την υποκειμενική μας ερμηνεία στο καλό "ο κακό. Η ιΐστορία που θα σας διηγηθώ δεν ανήκει στο άλλοτε πιο αλλά στο σήμερα. Βέβαια για τους πολλούς δεν απσχ ελεί γεγονός συνταρακτικό όμως εδώ, στο στενό μας Χ«ρο, διατηρεί αναμφίβολα τη ψυχολογική του διάδοση... Ο Μηνάς, παπαδοπαίδι γύρω στα δώδεκα, μπήκε τ Ρεχοντας στον καφενέ. Θαρχότανε σίγουρα από μακ Ρ"ά σκονισμένος καθώς ήταν και με τη ψ,λχή στο στόμα! Ο μπάρμπα - Στόμος ο καφετζής τόνε πλεύρισε πρώ- Τος. Λέγε τα, Μηνά, τα μαντάτα και γλήγορα! Ο μικρός έμοιαζε να το ζυγιάζει μέσα του. Να τα Να μην τα πει; Μα δεν μπορούσε να κάνει Π Φάτσα του τον είχε προδώσει. και πίισω, Στην Παλιόπολη, που ήμουνα, μπόμπα - Στάμο, εκεί πάνω στην άμμο... αγνάντεψα... Κοντοστάθηκε ντροπαλός κι αναποφάσιστος. Λέγε, μωρέ, τον παρότιρυνε ο καφετζής. Κοντά Τ υς είχανε κιόλας σιμώσει άλλοι 5 6 συγχωριανοί ν ακούσουνε τα νέα «από πρώτο χέρι». Είδα λοιπόν, συνέχισε, ένα κορίτσι... ολοτσίτσι- Τουρίστρια νάτανε; Ξωτιικό; Δεν ξέρω... Ολοτσίτσιδο; ρώτησε ο Θωμάς που τόσην ώρα «κουγε βουβός. Καλό παιδί ο Θωμάς μόλις κι είχε τκ- ^ιώσει το Λύχειο. Με σεβασμό στους μεγαλύτερους μα μ: τις δικαιολογημένες ανησυχίες της ηλικίας. Η Γ ιδηιαη αυτή κάπως τον είχε αναστατώσει. Καλά, δεν απαγορεύεται ο γυμνισμός στο νησί Ρώτησε δεύτερος αιχροατής. Και δια ροπάλου! Εξήγησε ο καφετζής. Λέω να τ τηλεφωνήσουμε αμέσως στη Χωροφυλακή! Για νάμαεν τάξει και με το νόιμο! Ο Θωμάς ξανοιμπήκε στην Τ Α ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘΗΡΑ κουβέντα. Γιατί να μην βεβαιωθούμε εκατό τοις εκατό; Άν είναι ονειροφαντασία; Είτε ο Πειρασμός που συχνά πειράζει παπάδες και παπαδοπαίδια; Η ιδέα κέρδισε γλήγορα την πλειοψηφία. Έτσι βγήκε απόφαση, πριν από κάθε άλλη ενέργεια, να γίνει αυτοψία στον «τόπο του εγκλήματος»! Ο Θωμάς ο οποίος έκανε την πρόταση θα ξεκινούσε με το μηχανάκι του αμέσως τώρα για την Παλιόπολη. Για να δει και ν' α- ναφέρει... Ο ήλιος έχαιγε στεριές και θάλασσες. Ανθρώπους και ζωντανά. Δένδρα και λουλούδια. Ένας ήλιος πεισματωμένος, ερωτιάρης, τσιριγώτικος... Ο Θωμάς καμάρωνε καιθώς κατηφόριζε για την εμπιστευτική αποστολή αλλά και προβληματιζόταν. Δεν του πήγαινε ο ρόλος του προδότη. Κι άν οδηγό'σανε την κοπέλα με χειροπέδες στο Διοικητή; Κι άν άρχ ζε κατάρες κι αναθέματα ο δεσπότης; Γιατί αυτός να βρίσκεται μπλέγμένος; Στο κάτω - κάτω γιατί ο άνθρωπος να μην μπορεί να χαίρεται τη φύση; Μέσα στην ερημιά του Θεού; Ποιός είπε να μπανίζει το παπαδοπαίδι; Χίλιες σκέψεις - σφήκες κεντρίζανε το μυαλό του Θωμά. Μα τώρα πια δεν μπορούσε να κάνει πίσω. Παροιμέρισε λοιπόν το.υς δισταγμούς και προχωρούσε. Βέβαια πιο σωστό να στοματήσει λίγο ψηλά. Για να την δει πριν από κάπου του ξεφύγει. Για να δ απιστώσει με τα μάτια του άν τα δυό ασήμαντα εκείνα πανάκια σκεπάζανε το κορμί της ή όχι. Η θάλασσα έχασκε μπροστά του να την πιεις στο ποτήρι! Να κι η απέραντη αμμουδιά! Και κάπου μέσα της, Θεέ μου, να κι Εκείνη! Ασήμαντο σηιμαδάκι δεμένο μαζί της, βραχάκι θαρρείς λείο και ροδαλό. Κρύβοντας πίσω από ένα σκίνο το μηχανάκι, σύρθη<ε με τα τέσσερα προς το μέρος της, φίδι που ζητούσε τη ψυχή της. Έφτασε μέχρι που δεν γινότανε άλλο κι εκεί ξέμεινε να κοιτάζει... Να κοιτάζει και να ευφραίνεται... Ξαπλωμένη Εκείνη πάνω στην άμμο φάνταζε στην αγκαλιά της να κρατά τον ουρανό. Τα άκρα της αρμονικά, τα στήθη της να στοχεύουνε το άπειρο. Ο ήλιος 13

14 όλο και ΐΑποχωρού'σε στο παλάτι του μα Εκείνη εκεί. Ανυποχώρητη. Κάιτο α στιγμή σάλ:ψ:, στράφηκιε τα μπρούμυτα. Οι δυό λοφίσκοι μ.άς ολόφωτης περιφέρειας, ζουμπούλια που φυτρώσανε ξαφνικά, αναπάντεχα! Ποίημα κι όνειρο μαγικό, απόκοσμο... Κι ο Θωμάς ανήμπορος για κάθε ενέργεια. Όταν... μιά σκέψη του σάλεψε το νού! Κι άν είναι φαντασία; Γιατί να μην της μιλήσει; Ώστε να βεβαιωθεί πέρα για πέρα. Σίμωσε άφοβα κοντά της και το τόλμησε' Δέσποινας! Ο ήλιος ξεμακραίνει και το νησί μας είναι υγρό. Φυλαχτήτε! Το κορίτσι στράφηκε χωρίς πανικό, χωρίς αντιμίληιμα. Τον ράντισε ιροδοζάχα,'η με τη ματιά της και μετά, με μεγαλαπρέπεια βασίλισσας αλλοτινής, προχώρησε προς τη θάλασσα. Τότε μόνο ο Θωμάς συνειδητοποίησε τό χρέος του. Πισωστράφηχε τρέχοντας όλα μα όλα να τα πει. Για πρωτοβουλίες άμεσες και συλλογικές. Μπαίνοντας στο καφενείο αντίκρυσε γύρω στους πενήντα να έχουνε περικυκλώσει κάποιους άλλους, τους «επίσηιμους», και να κουβεντιάζουνε ζωηρά. Στο κέντρο δυό παπάδες και δυό χωροφύλακες, ο πρόεδρος του χωριού, ο πρόεδρος του γεωργικού συνεταιρισμού, ακόμη και μερικές γυναίκες... Μόλις πλησίασε, όλοι μεταβληθήκανε σε μιάν απέραντη απορία' Την είδες; Ναι, την είδα! Την είδα και... την έχασα! Ξαναμπήκε στη θάλασσα αλλά σίγουρα θα ξαναβγεί! Ολόγυμνη, με το συμπάθειο; Ρώτησε ο παπα - Βαγγέλης, του διπλανού χωιριού, και σταυροκοπήθηκε. Έτσι, δέσποτα, όπως τη γέννησε η μάνα της! Στο πυρ το εξώτερον! Συμπλήρωσε ο άλλοις τταπάς. Χίλιοι δαιμόνοι να μαδούνε τις τρίχες του κορμιού της μία προς μία! Οι χωροφύλακες χαϊδέψανε τις λαβές των περιστρόφων. Αλλά τη λύση την έδωσε ο πρόεδρος. Προτείνω να ττάμε 4 5 να την συλλάβομε! Ένας χωτοφύλακας, έναις παπάς, εγώ, ο Θωμάς που ξέρει ακριβώς τη θέση... Λέω να πάρω και τα κι»όολια... Και μετά, δεμένη βού,ρ στον εισαγγελέα του Πειραιά! Το σχέδιο εγκρίθηκε «δια βοής». Το τζιπ της Χωροφυλακής πανέτοιμο. Μα δυστυχώς, σαν φτάσανε, λίγο πριν νυχτώσει η κοπέλα δεν βρισκότανε πουθενά. Ένας μπήκε μέχρι και στη θάλασσα, οι άλλοι ψάξανε σ' όλα τα γύρω χωράφια. Μέσα στους θάιμνους. Πουθενά! Ξαφνικά η φωνή του Θωμά έκανε την Οιμάδα να τρέξει κοντά του. Βρήκα σημάδι της! Βρήκα σηιμάδι της! Εκεί περίπου που είχε ξεκουράσει το θεσπέσιο σώμα της ένα μεγάλο Α ήταν χαραγμένο πάνω στην άιμμο. Τι νάθελε να πει; Άλφα σημαίνει Αναρχία! Αποφάνθηκε ο χωροφύλακας, το μάτι του Νόμου. Άλφα σημαίνει Α?χη! Η Αρχή που είναι ο Θεός! είπΐ ο παιπάς. Ο Χριστός δεν είναι το Α και το Ω του Παντός; Καθώς ξανο,ιμπήκανε στο τζιπ ύστερα αιπό την άτυχη εκστρατεία για το σύντομο ταξίδι της επιστροφής, Θωμάς θά3 ι :λε νατους φωνάξει τη δική του άποψη. Άλφα σημαίνει Αφροδίτη! Η Αφροδίτη των Κυθήρων! Αλλά δεν είπε τίποτα. Ποιός να τον καταλάβει! ΛΙΟΝΥΣΗΣ ΚΟΥΛΕΝΤΙΑΝΟΣ 0 14 ΤΑ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓθΗΐ'Α

15 Ή πεθερά μου η Σιαμαχικώ Η πεθερά μου η Στσματικώ, από καιρό τώρα, μάς βωρεί αϊτό τα ψηλά της ζήσης σκαλοπάτια. Είναι μιά γυναίκα που έχει γεμίσει τη ζωή της με τ ο κυνήγη,μα του ονείρου, ταξιδεύει σε κόσμους μακρυνο "ς, με του βιβλίου τη συντροφιά. Μέθυσε και μεθά με το εκλεχτό χρασί της ποίησης, '"'ΐιριπλανήθηκε στο κάστρο της Παληόχωρας «κυνηγηιμέν Π απ' τους κουρσάρους»... Ίσως να μην υπάρχει άλλη Τσιριγώτισσα μέσα σε τ ασα χρόνια βυθισμένη, που να ξέρει τόσα πολλά για τ νησί, να είναι τόσο διαβασμένη. Σκαρφαλωμένη στ' απΐ3χρ ηιμνα φαράγγια της ηθικής Κ( *ι της αξίας, είναι απόγονος αυτών ττου γλύτωσαν ττό την επιδρομή του Βαρβαρόσσα, στο Κάστρο της Παλιόχωρας το Ακόιμα ο ττ,ροττάττος της ήταν «κουρσάρος» με τη καλ Π έννοια της λέξης όπως τον έλεγαν. Μοναχός του, λέει η παράδοση, μιά φορά στην επανάσταση γύρισε το κανόνι ενάντια στους Τούρκους, σήκωσε τα πανιά της Υαλέρας και γλύτωσε από τους Τούρκους το καράβι. Τη πεθερά μου τη Στοιματικώ, στο γρήγορο δρόμο τ Πς να τη φθάσω, δε μπορώ, κι ας είμαι και εγώ τραγουδιστής και ταξιδιιάρης. Για πές μου γαμπρέ μου, με ρωτά πολλές φορές, εκεί ^ou ταξιδεύεις αλήθεια τι ό*μορφα παλάτια, τί ανθρώπους ζηλευτούς θα βλέπεις όπως λένε τα βιβλία. Τί να σού πω κυρά Στα,ματιχώ, λυπούμαι, όμως θα στ ο πώ. Τους όμορφους ανθρώπους εσύ μονάχα βλέπεις και τους χαίρεσαι μέσα από του βιιβλίου τα κανάλια. C'- * Εγώ όπως χειροπιαστά τους βλέπω από κοντά, πολιές φοίρές πικραίνομαι με την αλήθεια των ματιών. Ομορφοι οι άνθωποι άλλο πια δεν είναι, δε ξέρω αν Ίντουσαν ποτέ. Σκοτώνουν, κλέβουν φοβερίζουν. Τα έμορφα παλάτια δεν είναι υπαιρικτά, είναι σφηκοφωλιές γεμάτες από σειρήνες που κεντρώνουν. Οι κουρσάροι του Βαρβαρόσσα ποτέ δε τέλειωσαν, ^οτέ δε θα τελε ιώσουν, ακόμα υπάρχουν στις θάλασσες τ υ κόσμου. Κυνηγούνε όπως πάντα τους αδύνατους, Κρίμα, λέει η κυρά Σταιματικώ, και εγώ νόμιζα πως οι κουρσάροι τέλειωσαν, πόσο λυπάμαι που μου λές πως έρχονται πάλι πίσω οι κουρσάροι και είναι αλλοίμονο τώρα τα κάστρα γκρεμισμένα, σίγουρος τόπος να κρυφτούμε, άλλο δεν υπάρχει. Αλήθ:ια, γαμπρέ μου, πάλι ρωτά η κυρά Σταματικώ, τουλάχιστο εχεί στ.ις Ινδίες δε βρήκες κάποιο φαχίρη να τον ρωτήσεις να σου πει πούθε οι πειρατές κείνα τα χρόνια, κρύψαν.ε το θησαυρό στους βράχους της Παλιόχωρας; Λυπάμαι, μα πάλι θα σ' απογοητεύσω. Οι φακίιρηδες της Ινδίας τέλειωσαν. Άλλο να δούνε πίσω δε μπ ορούν, το πνεύμα στέρεψε, κοιτούνε μοναχά κοντά, ψάχνουν να βρούνε δυό σπόρους σιτάρι για να θρέψουν το ετοιμόρροπο κορμί τους. Αλλά γιατί κυρά Στσματικώ το θησαυρό γυρεύεις για να βριίς, αφού το θησαυρό μέσα στα χέρια σου κρατάς, τον έχεις μέσα στο μυαλό σου; Ποιός σι-'μ?οα κυρά Στσματικώ και προπαντός στήν ηλικία σου, αλλά και νέοι ακόμα, μεθά με του οττίχου τη- ιαχή, όπως εσύ το κάνεις; Ποιός στο νησί γεμίζει τη τσάντα του βιβλία, όπως εσύ, και απόμερα ολομόναχη μέρες και μέρες μελετά; Έχεις νικήσει στη ζωή, απλοϊκή γυναίκα του νησιού. Πλούτισες τη σκέψη σου με γνώση, κι άς είναι γύρω σου ένας κόσμος πνευματιχά πάμφτωχος και έρημοις. Συνέχισε έτσι το ταξίδι σου. Ταξίδεψε στις χώρες του παραμυθιού, για όσος καιρός σου απομένει. Δεν έχει σημασία αν στη πραγματικότητα υπάρχουνε δρόμοι χρυσοί, αρκεί πως εσύ ακόμα τους γυρεύεις. Και μη ξεχνάς πως είσαι από των Τριφυλλιάνωνε το ανήσυχο το σόϊ. Έχεις μέσα σου του Καλλιτέχνη και του Κουρσάρου τις βοές. Αλήθεια μακάρι πολλοιί να μοιάζανε της Σταματιχώς της Ζαγλανίκη. Στης μάθησης το τρέξιμο κανένας δε τη φτάνει. Υκρε,μίζουν κάστρα, ποδοπατούνε γυναικόπαιδα, έτσι Ϋ'οι το χατήρι της όρεξης, του σκοτωμού. ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΥΘΕΡΗΣ ΤΑ ΠΝΕΓΜΛΤΙΚΑ ΚΓΘΗΡΛ 15

16 Ή αναδάσωση στά Κύθηρα Τά Κύθηρα δεν θεωρούνται ένα άπό τά πι6 πράσινα νησιά της Ελλάδας. "Ομως, χρωστούν στό Π.Σ.Ε. κα! βέβαια στή συμμετοχή τών Κυθηρίων την άναδάσωσή τους. Καλοκαίρι τού '62. 'Αρχίζουν οι προετοιμασίες γιά τήν δενδροφύτευση. Σέ πρώτη φάση έκλέγεται ή περιοχή Μυρτιδίων γιά νά φυτευθεΐ. 'Αμέσως έμφανίζεται και τό πρώτο πρόβλημα. Στήν Ιδια περιοχή, όπως και στις περισσότερες τού νησιού, βόσκουν κοπάδια άγριοκάτσικων. Κανένα είδος βλάστησης, ούτε βέβαια και τά τρυφερά μικρά πεύκα, δέν μπορούν νά ξεφύγουν άπό τά στόματα τών αγριοκάτσικων. Γιά νά μπορέσει λοιπόν νά φυτευτεί ή περιοχή πρέπει νά περιφραχτεί. Σάν άπό μηχανής Θεός, φτάνουν στά Κύθηρα 20 παιδιά, σταλμένα άπό τη Γενεύη γιά κατασκήνωση ε- νός μηνός. Τά παιδιά μένουν στό μοναστήρι τών Μυριτδίων και άσχολούνται μέ τήν περίφραξη τού χώρου πού θά χρησιμοποιηθεί γιά τό φύτεμα. Παράλληλα τά παιδιά άσχολούνται και μέ άλλες δουλειές, όπως είναι τό δωρεάν βάψιμο όλων τών έπϊπλων τού Νοσοκομείου Ποταμού κ.ά. Τά παιδιά δούλευαν μέ σύστημα, και οί δουλειές τέλειωναν γρήγορα και γίνονταν σωστά. "Ετσι λύθηκε τό πρώτο πρόβλημα τής περίφραξης. ΦΥΤΕΜΑ Και έφτασε ό 'Οκτώβριος. "Αρχισαν οί βροχές, μαλάκωσε τό χώμα. Ήρθε ό καιρός νά άρχίσουν οί ούσιαστικές έργασίες τής αναδάσωσης, τό φύτεμα. "Ο κ. Κόκσμαν πήγε στό Δεσπότη γιά νά συζητήσουν τό θέμα. Ό Μελέτιος, ό- πως πάντα, είχε ύποσχεθεί πολλά και δέν είχε νά προσφέρει τίποτα. Συζητώντας μέ τόν κ. Κόκσμαν, άποδείχτηκε ότι δέν είχε κάν τά δενδρίλλια πού είχε ύποσχεθ3ϊ γιά νά άρχίσει ή δενδροφύτευση. "Ομως είχε όπως πάντα Ιδέες. ΚαΙ Π Ι- δέα του αύτή τή φορά ήταν νά καλέσουν σέ «βοήθεια» τόν δασονόμο καΐ τόν γεωπόνο. Δασσνόμος στά Κύθηρα αύτή τήν ποχή ήταν ό Γιάννης Ζερλεντές καΐ Γεωπόνος ό κ. Γιώργος Καλλίγερος. ΖΕΡΛΕΝΤΕΣ Νέο πρόσωπο στήν ιστορική σκηνή τών Κυθήρων είναι ό Γ. Ζερλεντές, ήρθε στά Κύθηοα και τά άγάπησε σάν πατρίδα του. "Ανθρωπος μέ όρεξη γιά δουλειά, ονειροπόλος, έτοιμος νά προσφέρει στήν άνάπτυξη τού τόπου, δέχτηκε νά βοηθήσει τό πρόγραμμα τής αναδάσωσης. "Ομως ήξερε καλά ότι δέν έφτανε μόνο ή διάθεση. Χρειάζονταν χρήματα και μέσα πού δέν διέθετε. Τις άνησυχϊες του αυτές έξέφρασε στόν κ. Κόκσμαν κι έκεΐνος τόν καθησύχασε ότι όλα τά έξοδα θά τά αναλάμβανε τό Π.Σ.Ε. Στή λύση τού οικονομικού προβλήματος, βοήθησε πολύ ή κ. Κόκσμαν, «ή μεγαλύτερη ζητιάνα τού κόσμου», όπως ή Ιδια άποχαλούσε τόν έαυτό της. Η κ. "Αννα λοιπόν, άλληλογραφούσε μέ όλες τις εκκλησίες τού κόσμου, άλλά και μέ Ιδιώτες ζητώντας χρήματα γιά τήν ενίσχυση τού προϋπολογισμού τής αναδάσωσης. ΚαΙ ή «ζητιανιά» αύτή άπέδωσε σημαντικά ποσά πού τόνωσαν πολύ τό ταμείο τού Π.Σ.Ε. και βοήθησ<χν στή συνέχιση τού προγράμματος. "Ενα άκόμα πρόβλημα έπρεπε νά λυθεί. Τό πού θά έβρισκαν τά δενδρίλλια γιά τό φύτεμα. Κανονικά έπρεπε νά δημιουργήσουν φυτώριο, νά καλλιεργήσουν σπόρους, και νά περιμένουν νά μεγαλώσουν τά νέα φυτά, γιά νά τά μεταφυτεύσουν. Αύτό όμως θά έπαιρνε πολύ χρόνο, και θά έφευγε ό χειμώνας χωρίς νά γίνει τίποτα. Γιά άρχή λοιπόν βρέθηκαν μερικά δενδρίλλια στις άλτάνες τού Γεωπόνου κ. Καλλίγερου πού έσωσαν τήν κατάσταση. Τό φύτεμα, όπως προαναφέραμε, άρχισε στήν περιοχή Μυρτιδίων. 'Εκεί, στά περβόλια, δημιουργήθηκε καΐ τό πρώτο φυτώριο, πού προμήθευσε γιά άρκετό καιρό τις όμάδες άναδάσωσης. Σιγά - σιγά έπεκτάθηκε ή δενδροφύτευση και σέ άλλες περιοχές. Γερακάρι, Ποταμός, Αγία Έλέσσα. Υπολογίζεται ότι μέχρι τό 1972 πού κράτησαν οί έργασίες άναδάσωσης φυτεύτηκαν δένδρα. Τό σταμάτησαν οί εργασίες τής δενδροφύτευσης. Λίγο πρίν είχε σταματήσει τό φύτεμα πεύκων, καιί είχαν φυτευτεί πειραματικά τριφύλλια, πού όμως δέν εύδοκίμησαν. Ή δενδροφύτευση σταμάτησε και άπό τήν αλλαγή πολιτικής τού 'Υπουργείου Γεωργίας, άλλά και Ισως μετά άπό κάποιες άντιδράσεις Κυθηρίων, κινουμένων άπό άγνωστους λόγους. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΟΙ εργασίες πού διαρκούσαν όλο τό χειμώνα άπασχολούσαν μόνιμα άτομα. 'Ανάμεσα σ' αύτά και γυναίκες, πράγμα πολύ σημαντικό, μιάς καΐ δέν ύ- πήρχαν άλλες δουλειές πρόσφορες γιά τήν απασχόληση τών γυναικών. Τό μεροκάματο πού έπαιρναν ήταν 60 δρχ. έναντι τών 57 δρχ. πού όριζε τότε τό 'Υπουργείο σάν ημερομίσθιο. Ή τιμή αύτή είχε διαμορφωθεί μί τήν έπέμβαση τού κ. Κόκσμαν. 'Αποτέλεσμα, τής άπασχόλησης αύτών τών άνθρώπων, ήταν ή παραμονή τους στό νησί. Ή άποφυγή τής έρήμωσης. Εκτός άπό τούς εργάτες πού δούλευαν έπΐ πληρωμή, θά πρέπει νά σημειώσουμε τις εθελοντικές δενδροφυτεύσειςπού γίνονται«άπό κατοίκους ορισμένων χωριών, κι άκόμα τήν προσφορά άρισιμένων συμπατριωτών μας, πού βοήθησαν πολύ στήν πραγματοποίηση οώτού του προγράμματος. Άνάμιεσά τους ένδεικτικά άναφέρουμε μερικά όνόματα, χωρίς νά είναι τά μάνα. "Ας μάς συγχωρέσουν όσοι δέν άναφέρονται. Νικόλαος Τριψύλλης (Πρόεδρος Ποταμού), Μαρίνος Τριφύλλης, Στρατής εοδωρακάκης, Μανωλης Ζαντιώτης κ.ά. 'Εδώ και μερικά χρόνια είναι πιά έμ" φανέστερα τά ώφέλη τής δενδροφύτευσης. Τά δένδρα μεγαλώνοντας, δημιουργούν δάσος, όπου μπορούν νά λειτουργήσουν Κάμπιγκ, Σοονατόρια, Ξενοδοχεία, πού θά τραβήξουν τουρισμό στό νησί. Και βέβαια όλοι ξέρουμε ότι τά Κύθηρα δέν προσφέρονται γιά συστηματικές 16 ΤΑ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓθΗΐ'Α

17 αγροτικές καλλιέργειες κλπ., μέ αποτέλεσμα, ό τουρισμός νά είναι ή μόνη πη- Υή πού νά αποδίδει χρήματα στους κατοίκους του. Πάντα 6έ6αια μέ σωστή εκμετάλλευση, και όχι μέ αλλοτρίωση. Κάτι άκόμα σημαντικό είναι ή δυνατότητα ϋλοτόμησης τών δένδρων σέ μερικά χρόνια, ή όποια θά προσφέρει σημαντικά κέρδη. "Ολα αυτά όμως, θά γίνουν, άν τά δένδρα γλυτώσουν άπό τίς φωτιές. "Ηδη τό περασμένο καλοκαίρι, κάηκε μιά αρκετά μεγάλη περιοχή στό Γερακάρι. Νομίζω ότι αξίζει νά προσπαθήσουμε νά σώσουμε αυτό τό θησαυρό, πού άνήκει όλους μας. * Σ.Σ. Στό προηγούμενο τεύχος άπό λάθος άναφίραμε ότι ό κ. Θεοχαρόπουλος ήταν Κτηνίατρος. "Ομως ήταν Γεωπόνος, ποϋ είχε μετατεθεί δυσμενώς στά Κύθηρα, λόγω πολιτικών φρονημάτων. ΚΟΡΙΝΝΑ ΣΤΡ. θεοδαρακακη σέ TRISTAN KLINQSOR Ρεμβασμός του Φθινοπώρου Ό καθηγητής Κύρ Τρίιτ μέ τό τσόχινο σκληρό του κλάκ, στις χουφταλιάρες πλάτες του ριχτή τήν μαύρη ρενδικότα τήν παλιά Στό πράσινο παγκάκι μένει καθιστός τ' 'Αγγλικοί/ κτγπου, παίζοντας κει 'μέ τον μελανωμένο άντίχειρα τοΰ πλουμιστού μαβιού γιλέκου τό κουμπί. Τό μελαγχολικό τοΰ φθινοπώρου βράδυ τις φυλλωσιές δλο κα! πιότερο σκουριάζει Μά ό κύρ καθηγητής θωρεί τά φύλλα ένα πρός ένα πού μαδούν, ρεμβάζει... Χρυσά γυαλιά έχει ό καθηγητής στήν μακρουλή, μιά πήχυ μύτη, κάτασπρες τρίχες στ' άλλοτε ξα\ ά, πού τόσο έξεθώριασαν μαλιά. "Ομως στά νειάτα του ό καθηγητής είχε όψη ροδαλή κ' ήτανε γελαστός. Μά πώς στοΰ φθινοπώρου τήν νυχτιά τόν συνεπτήρε ό στοχασμός;... Τήν νοικοκυρά κυρά Ρόζα συλλογιέται Λ καθηγητής, βαμμένη έλαφρά λιλά, πού καθώς τήν στοχάζεται, στ' άσαρκα χέρια τό πλατύ του μέτωπο βαστά. Κάποιος πονηρούλης του παίρνει τό μαντήλι, ένας σκοπός παλιός στή ρομβία σβήνει... κι' ένώ στή σιγαλιά τό νερό θλιψτά ήχεΐ, ό κυρ καθηγητής όνειροπολεΐ... Μετάφραση: MIX. Κ. ΠΕΤΡΟΧΕΙΛΟΣ ΤΑ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘΗΡΑ 17

18 ÉsÉsÉsÉil^i^teêteM^teêM^ilÉs^â Αίνιγματικά παραμύθια ΚυΘηραΥκά αινίγματα "Ενα άκρμα ικαί τελευταίο αινιγματικό παραμύθι θ' α- ναπτύξουμε σέ τούτο τό σημείωμα, πού παλιά λεγόταν στα Κύθηρα, άττως άναφέρει ό λαο/ράφος Σπ. Στάθης (Δελτίο της Ε.Λ.Ε., τόμος Β', σ. 366): Ήταν κάποτε μιά βασιλοπούλα, πού δέν ήθελε μέ κανέναν τρόπο νά παντρευτεί, αν και ό πατέρας της ήθελε νά την ιδεί παντρεμένη. Γιά νά ήσυχάσει άπ' τά παρακάλια του, σκέφτηκε «όποιο τέχνασμα, γιατί ήταν πολύ έξυπνη και μορφωμένη, γνωρίζοντας τό κάθε τί δπως νόμιζε. Του είπε, λοιπόν, νά κάλέσει μέ τον ντελάλη δσους θά ήθελαν νά της θέσουν κάποιο αίνιγμα. "Αν δέν τό έλυνε, θά παντρευόταν αύτόν ττού τό αίνιγ,μά του θά ήταν τόσο δύσκολο. "Αν δμως έλυνε τό αίνιγιμά τους, θά τούς έπαιρνε τό κεφάλι. Σέ λίγο άρχισαν νά μαζεύονται στ' αρχοντικό βασιλόπουλα και αρχοντόπουλα, γιά νά της πουν τό αίνιγμα τους, πιστεύοντας καθένας πώς δέ θά λυνόταν τό δικό του και θά 'παίρνε τή βασιλοπούλα γυναίκα του. "Ομως, έξυπνη, καθώς ήταν, έλιυνε κάθε αίνιγμα, δσο δύσκολο κι άν ήταν, μ' άποτέλεσιμα ν' άποκεφαλίζει δλους, πού έχανοτν τό στοίχημα. Τελευταίος πήγε κι ένας τσοπάνης νά θέσει τό αίνιγμα του, στή βασιλοπούλα, μέ τήιν πεποίθηση πώς δέν θά τό έλυνε. "Ετσι κι άλλιώς, σκέφτηκε, ή ζωή του δέν άξιζε, γιατί δούλευε συνέχεια και χαίρι δέν έβλε/πε ποτέ. "Αν δμως έφερνε σέ δύσκολη θέση τή βασιλοπούλα, θά τον παντρευόταν και θά έλυνε τό πρόβλημα τής ζωής του. Λέει τή σκέψη του στή Μάννα του: «Μάνα, θά πά νά βρω τή βασιλοπούλα, νά τσή πώ ένα αίνιγμα». Σάν τ' άκουσε ή μάνα του κόλπος κόντεψε νά τήν πιάσει. Προσπάθησε νά τον άποτρέψει,,μά έκεΐνος έπιιμένει. "Οσα και αν τοΰ 'λεγε, άπ' τόνα αύτί ιμπαίνανε κι άπ' τ : άλλο βγαίνανε. 'Αφού τον είδε άποφασισμένο νά πάει,, είπε μέ τό νοϋ της: «Τον έχω πού τον έχω χαιμένο. Δέν είναι καλύτερα, κει πού θά τον χαλάσει ή βασιλοπούλα και θά ντροπιαστεί σ' δλον τον κόσμο, νά τόνε χαλάσω έγώ; Τοΰ κάνει, λοιπόν, μιά πίττα και βάζει μέσα φαρμάκι, γιά νά φάει στο δρόμο και νά μή σώσει νά πάει στή βασιλοπούλα. Πάρε, παιίδ! μου, τούτηνά τήν πίττα, νά φας στο δρόμο σου άμα πεινάσεις. Αύτός πήρε τήν πίττα και, χαιρετώντας τή μάνα του έ- φυγε. Είχε μαζί του γιά συντροφιά και τή σκύλα του, τή Ρόζα, πού στό δρόμο πείνασε και κουνούσε τήν ούρά της. "Εκοψε ένα κο,μμάτι πίττα και τό ' ρ ι ξε νά φάει. Μόλις τό 'φαγε ή σκύλα, σέ λίγη ώρα έπεσε κάτω και ψόφησε. Κατάλαβε πώς ψόφησε έξ αίτιας τής πίττας και τήν πέταξε, χωρίς νά φάει αύτός. Τότε είπε μέ τό νου του: Νά, ένα ώραίο αίνιγμα, γιά νά πώ στή βασιλοπούλα «Ή πίττα τσή μάνας μου έκαμε κακό τσή Ρόζας μου». Που θά τό καταλάβει κείνη! "Ετσι, ξαλάφρωσε, πού συλλογιζόταν σ' δλο τό δρόμο τί αίνιγμα νά τής πεί. Πηγαίνοντας, ετδε πάνω σ' ένα δέντρο ενα πουλί και του έριξε μιά πέτρα νά τό σκοτώσει. Ή πέτρα δέν πετύχαινε' τό πουλί και πέφτει πίσω άπ' τό δέντρο, χτυπώντας μ' α λαγουδίνα, πού κοψάταν και τή σκότωσε. Βλέποντας πως σκότωσε τή λαγουδίνα, λέει: «Μωρέ, νά ώραίο αίνιγμα «Βαρώ, σκοτώνω, πιάνω το δέν όρπίζω», γιατί, βέβαια, δεν το 'λπιιζε πώς θά σημάδευε πουλί και θά σκότωνε λαγό. Πήρε τή λαγουδίνα, τή σκίζει και ξεπετιούνται ένα σωθ λογουδάχια άπ' τήν κοιλιά της. Ήταν ώρα τήν ώρα να γεννήσει. Γυρεύει ξύλα, γιά νά τά ψήσει, μά δέ βρίσκει τίποτα. Μπαίνει σέ μιά έχκλησία, πού ήταν έκεΐ κοντά, παίρνει τά βΐιβλία της, βάζει φωτιά και ψήνει τή λαγουδίτσα μ τά λαγουδάκι,α και λέει: "Ωραίο αίνιγμα και τούτο «"Εφαγα γεννημένο και όιγέννητο, ψημένο μέ τά λόγια». Πού να καταλάβει τίποτα άπ' αύτά ή βασιλοπούλα! "Εφαγε καλά και συνέχισε τό δρόμο του. Σέ λίγο συναντάει μιά μηλέα, άνεβαίνει πάνω, κόβει μήλα, κατέβαινε 1 ' κάθεται στή ρίζα της νά ξεκουραστεί και τρώει μήλα. 'Εκεί πού κάθησε, βιλεπει δίπλα του ενα σακουλάκι μέ λίρες- Τις πήρε και λέει: 'Ωραίο αίνιγμα και τούτο «Καλά ν' μήλα τσή μηλιάς, καλύτερη ή ρίζα». Βαδίζοντας νυχτώθηκε στό δρόμο του και βρέθηκε 'ί%' Λ άπό μιά έΐχκληισιά. Μπαίνοντας μέσα, γιά νά κοιμηθεί, είδε στή ιμέση ένα φέρετρο και γύρω πεντέξι πού τό φύλαγαν, άλλά ήταν άποκοιιμίισμένοι. Αύτός άνασηκώνει τό κεφάλι νεκρού και βάζει άπό κάτω τό σακουλάκι μέ τίς λίρες, μΐ 1 λάχει και τόν ληστέψουν οί ζωντανοί. "Εγειρε υστέρα να κοιμηθεί, γιά νά ξυπνήσει νωρίτερα τό πρωΐ, νά πάρει τις λίρες και νά φύγει. Γιά κακή του τύχη, δμως, ένας άπ' αυτούς πού φύλαγαν τόν πεθαμένο, έττπειίδή κρύωνε, είχε μ ιτει στή νεκροχασέλα, άφήνοντας κάτω τό νεκρό. "Οταν ό τσοπάνης άνασήκωσε τό κεφάλα νά βάλει άπό κάτω τις λίρες«- ήταν τό δικό του. TC< TOtl Σάν κοιιμήθηκε ό τσοπάνης, αύτός ττο^ ήταν στήν κασέλα, ξύπνησε τους άλλους, βάλανε,μεσα τ νεκρό, πήρανε τις λίρες κι άπό δω πάνε κι άλλοι! Σηκώθηκε τό πρωί ό τσοπάνης και βλέπει άδειανή έκκλησία. 'Ανασηκώνει τό κεφάλι του πεθοιμένου και δέ 6λε- Tr ) v 18 ΤΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΚΙΓθΒ^

19 1Γε ' τίποτα. Την έπαθα, είπτε. μέσα του. Δεν πειράζει, εΐναι καα τούτο ενα αίνιγμα: «"Οπου φοβεθεϊ τσοι ζωντανούς, οπτοθαιμένοι τον γολούν». &Υήκε εξω και συνέχισε το δρόμο του, ώσπου βλέπει σ' Ενα μέρος δυό κότες, μιαν άσπρη και μιά μαύρη, νά γεννούνε. Παίρνει τ' αύγά πού κάνανε και λέει: Νά, και τούτο είν ώραΐο αΐνιγιμα, για νά τή ρωτήσω. «Ποίο εΐ'ναι τ' αύ/ό Τσ <1 άσπρης κότας και ποίο τσή μαύρης;». Και νά βρεί δλα τ' άλλα, σέ τούτο θά τήν πιάσω. Πήρε τ' αύγά και συνέχισε τό δρόμο του. Σ' ενα μέρος ^χτώθηκε και μπήκε σ' ενα σπίτι, πού βρέθηκε έκεΐ κοντά. Κοιμήθηκε πάνω σέ μιά κρεμαστή σανίδα, 'π' αύτές πού βάζουν τά ψωμιά. Τό πρωΐ πού ξύπνησε, ετπε μέ τό νού του: Νά, και τούτο είναι ωραίο αΐνιγιμα «Στον ουρανό Stv κοιμήθηκα, στη γης δεν έκοιμήθηκα, πού έκοιιμήθηκα;». Φεύγει και σε λίγο φτάνει στην πολιτεία της βασιλοπούλας. Ζητάει τό παλάτι, λέει πώς θέλει νά πει αίνιγμα στή βασιλοπούλα και τόν παρουσιάζουνε μπροστά της. Κάθεται 0 καλός μας ό τσοπάνης μπροστά της και αρχίζει νά τ Πς λέει: 4 Η πίτα τσή μάνας μου εκαιμε κακό τσή Ρόζας μου. Βαρώ, σκοτώνω, πιάνω το δειν όρπίζω. Έφαγα γεννημένο και άγέννητο, ψημένο μέ τά λόγια. Καλά 'ν' τά μήλα τσή μηλιάς, καλύτερη ή ρίζα. "Οπου φοβεθεΐ τσοι ζωντανούς, άποθαμένοι τον γελούν. Ποίο είναι τό αύγό τση άσπρης κότας και ποιο τση μαύρης; Στον ούρανό δέν έκοιιμήθηκα, στή γης δέν έκοιιμήθηκα, πού έκοιμήθηκα;». Ή βασιλοπούλα άκουσε καλά τό αίνιγμα (ό τσοπάνης τά είπε όλα μαζί, σαν ενα αίνιγμα), σκέφτηκε πολλή ώρο(, μά δέν μπόρεσε τίποτα νά καταλάβει. Θύμωσε και φουρκίστηκε, πού πήγανε τόσοι και τόσοι καϊ τους πήρε τά κεφάλια τους και νά βρεθεί ενας παλιοτσοτπάνος νά τής πει αίνιγμα, πού νά μή μπορεί νά τό λύσει! Έτσι, κατά πως είχε ντελαλήσει ό ποπέρας της, πήρε τόν τσοπάνη άντρα της και περάσανε αύτοί καλά κι έμείς έδώ καλύτερα! Αινιγματικά παραμύθια συναντάει κανείς και σέ άλλους πνευματικά προηγμένους λαούς, δπως στούς Εβραίους, Αιγυπτίους, Βαβιλωνίους, Πέρσες, 'Ινδούς κ.ά. Γνωστό είναι άπ' τήν Π. Διαθήκη τό αίνιγιματικώ παραμύθι μέ τό Σοιμψών και τό λιοντάρι (ΚΡΙΤΑΙ, κεφ. 14, «ιστορία τού Σαμψών»), ΤΑΣΙΑ ΜΑΥΡΟΓΕΩΡΓΗ - ΧΑΣΙΑΚΟΥ 'Αγώνας γιά τή Λευτεριά 1. Έγώ παιδιά θά πάω στον άγώνα, γιά τή πανέμορφη τή θεία Λευτεριάέγώ παιδιά θέλω νά πολεμήσω,,μέ μιά γλυκιά έλπίδα στή καρδιά. 2. Μή μάς φοβίζ' ό πόνος, τό σκοτάδι έχουμε μεΐς χαμένο τόν έχθρό, τό βόλι πιά γοργά θέ νά πετάξει και Ιερή θυσία άν χαθώ. 3. 'Εμπρός παιδιά δλοι εις τόν άγώνα γιά τή πανέμορφη τή θεία Λευτεριά' έμπρός μαζί δλα γιά τήν Πατρίδα, γλυκιά έλ(πίδα μέσα στή καρδιά. 4. 'Εμπρός κι' δλοι μαζί 'μαστ' ένωμένοι, στον ίδιο πάντα λατρευτό σκοπό' δλα γιά τή ιμητέρα μας Πατρίδα, πού πάντοτε πιστά τήν άγαπώ. ΓΙΑΝΝΗΣ ΦΛΡΔΟΥΛΗΣ ΙΑΤΡΟΣ ΤΑ ΠΝΕΓΜΑΤΙΚΑ ΚΓΘΗΡΑ

20 ΟΙ κακοκαιρίες στά Κύθηρα Είναι μπουνάτσα, 6 ουρανός καθαρός, αίθριος, όπως λέγει ή Μετεωρολογική Υπηρεσία, ό ήλιος καίει στο καταχείμωνο και βασιλεύοντας πάει κολυμπώντας. Τά άστρα τρζιμασ&ήνουν, τήν αυγή άστράφτει αδιάκοπα, ενώ βροντά συνέχεια, σηιμεΐα βεβαίως και προιμηνΰμαα κακοκαιρίας και οί άγρότες και οϊ βοσκοί λέγουν τό παραδοσιακό γνωμικό: «Και της αύγής οί άστραπές δεν ετναι ψεματάρικες», δέν είναι δηλαδή ψεύτικες. Οί λελοκάνες σκούζουν λυπητερά, τά κοράκια κάνουν βουτιές και τοΰ'μπες στον άέρα, οί γλάροι, όλόχληρα κοπάδια βγαίνουν στή στεριά σέ βάθος χιλιόμετρα και σκούζουν δλοι μαζί σάν νά κλαίνε ή νά θρηνούν, οί πετρίτες τσακώνονται στά μεσουράνια και σκούζουν μέ ά- γριες και διαπεραστικές στριγγιές, πετώντας ταχύτατα και κάθετα γιά νά άρπάξουν και κατασπαράξουν τά θύματτ άτους, τσίχλες, καλογιάννους και άλλα μικρά πουλιά (τή κάθειτη αύτη έφόρμηση τών αρπακτικών γερακιών αντέγραψαν και πέτυχαν οί Γερμανοί και στή συνέχεια οί σύμμαχοι μέ τά αεροπλάνα καθέτου έφορμήσεως.) Όΐ καλογιάννοι ή γιανι/ακάκια ή κσκκινολαίμηδες, τά σπουργίτια, οί σουσουράδες, οί τσικαλάδες κλπ. πουλιά, έρχονται κοντά στους άνθρώπους ή στις αυλές τών σπιτιών ή στους σταύλους γιά κάνα σπυράκι ψύχουλο ή σκανλίκι νά ξεγελάσουν τή πείνα τους, κι' όταν έρθει ή νύχτα κουρνιάζουν στά χαλάσματα και τά παιδιά τοΰ χωριού μέ λαδοψάναρα ή φακούς, τά θαμπώνουν και τά πιάνουν ζωντανά ή τά σκοτώνουν στά δέντρα, τά μαδούν και τά ψήνουν στά κάρβουνα πού είναι πρώτης τάξεως μεζές και τά τρώνε όλα και μέ συνοδεία τις οίκογένειές τους ρουφώντας άγνό σπιτικό κρασί. 'Αλλά και τά τετράποδα ανησυχούν. Τά γαϊδουράικια τινάζονται και καλπάζουν όγκανίζοντας, τά βόδια τρώγουν μέ λαιμαργία κλαδιά οτχίνου άντί χορτάρι, οί κατσ'κες και προβατίνες τινάζονται καί γυρεύουν καταφύγιο, τά σκυλιά κυλιούνται άνάσκελα (άλάνθαστο και πανελληνίως παραδεκτό σημείο κακοκαιρίας) οί γάτες άνεβα'.νουν στό τζάκι καί μόνο πού δέν ψήνονται. Οί Ιδιοκτήτες τών ζώων βάζουν τά δυνατά τους νά τά κλείσουν στά λέστεκα καί τούς δίνουν νά φάνε άχυρα καί σανά. Καί γιά νά Αντιμετωπίσουν τή τραιβάγια πού μέ βεβαιότητα έρχεται φροντίζουν νά μπάσουν στό καλύβι τους τά χρειαζούμενα καί πρό παντός κούτσουρα νά καίουν στό τζάκι γιά νά παλαίψουν τό τσουχτειρό κρύο- "Ολα τά παραπάνω ούράνια καί έπίγεια φαινέιμονα είναι προμηνύματα καί σημάδια μεγάλης κακοκαιρ ; ας καί ο 1 άνίρωποι καί ιδίως οί αργάτες καί οί ναυτικοί τά σπούδασαν παρατηρώντας τα άπό γενεάς είς γενεάν καί είναι ά- ληθινά ικα,ι άλάνθοστα. Αύτή τή μετεωρολογία εΐχσν τότε οί άνθρωποι κγ αυτήν κατά κάποιον τρόπον ακολουθούν οι επιστήμονες και σήμερα. ' Η διαφορά είναι δτι μέ τή τεράστια πρόοδο της τεχνολογίας καί της τηλεπικοΐνων'ας ειδοποιούνται έγκαίρως οί άνθρωποι γιά νά'προφυλαχθούν. Οί σίγουρες καί έ:< παραδόσεως βέβαιες κακοκαιρίες πού θά συμβούν μέσα στό χρόνο καί κάθε χρόνο είναι κατά σειράν: 1 ) Τά πρωτοβρόχια άρχάς 'Οκτωβρίου ή καί νωρίτερα συμβαίνει καί αργότερα με άιστραποβρόντ ια, κεραυνούς, ραγδαίες βροχές ή σφοδρούς ώς Θυειλώ5ε ς άνέμους. Έττειδή ή κακοκαιρία αυτή είναι πρώιμη σχεδόν συγκαιλόχαιρα, όπως λέμε οί νησιώτες, δέν έχει κακές συνέπειες, βροχές είναι καλοδεχούμενες γιατί οί δε Θά χουδρίνει ό ελαιόκαρπος θά πλυθούν καί θά ποτιστούν τά δέ/δρα καί βγάλει ή γη χορτάρι γιά τά ζώα κι' οποίος νομίζει σπέρνει κουκιά, κριθάρι ή σιτάρι. 2) Τά Νικολοβάρβαρα δηΐλ. ή κακοκαιρία, πού, σχεδόν μέ μαθηματική άκρ'δεια γίνεται άπό τίς όρχές Δεκεμβρ 1 '" ου ώς τίς 10 τού ιδίου δηίλ. τίς μέρες πού ή έκκλησία μα ζ έο,ρ τάζει τή μνήμη της 'Αγίας Βαρβάρας στίς 4 12, του 'Αγίου Σάββα 5 Π 2 καί τοΰ 'Αγίου Νικολάου 6 12 έξ ο 3 καί Νικολοβάρβορα..Η κακοκαιρία αύτή είναι πολύ ά- γρια μέ άστροπβλέκια, καταιγίδες, καταρρακτώδεις 6ραχές, θνειλώδεις άνέμους, μέ ναυάγια, χιόνια κοιί δριμύ θα χος. Οί ναυτικοί καί οί άγρότες τήν φοβούνται αύτή την κακοκαιρία καί ελεγαν καί λέγουν άπό τά παληά χρόνια τό άκόλουθ'ο ρητό: «"Η βρέχου ή χιον'ζου ή τά πρόβατα σταλίζου». Δηλ. τίς ήμερες τών Νικολοβάρβοιρων ή θα βρέχει, ή θά χιονίζει, ή θά κάνει... ζέστη καί τά πρόιβατα θα στολίζουν δηλ. θά πηγαίνουν στόν ίσκιο γιά νά μή καψώ" νουν. Έγώ ένθυμοϋμαι μιά φορά στή ζωή μου ΝικολοβάΡ' βσιρα με ζέστη. "Ομοια άλλά έλαφρότερη καί μικρότερης διαρκείας κακοκαιρία συμβαίνει νά γίνει τοΰ "Αγίου Σττυρίδωνος 12 * 12 γιά τήν όποια λέγεται έπίσης τό άνωτέρω γνωιμικό. 3) Ή κακοκαιρία τών Χριστουγέννων είναι κοιί αυτή ιμέ σπάνες έξαιρέσεις άπό τις παραδοσιακές κακοκαιρίες μ βροχές, χιόνια, σφοδρούς άνεμους, κρύ ι > δριμύ κατά που λέει καί τό γνωστό ρητό: «Χριστός γε-νιέται κρύο γεννιέται». Άλλά οί γεωργοί θέλουν καττά τό παραδοσιακό ά* ΤΛ ΙΤΝΙΓ.ν-ΜΑΤΤΚΛ ΚΪΆΗΡΑ