Χρησιμοποιώντας το κατάλληλο ερωτηματολόγιο στις επιδημιολογικές μελέτες

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Χρησιμοποιώντας το κατάλληλο ερωτηματολόγιο στις επιδημιολογικές μελέτες"

Transcript

1 Copyright Athens Medical Society ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE: ISSN APPLIED MEDICAL RESEARCH Χρησιμοποιώντας το κατάλληλο ερωτηματολόγιο στις επιδημιολογικές μελέτες 1. Εισαγωγή 2. Αξία του ερωτηματολογίου στις επιδημιολογικές μελέτες 3. Εισαγωγικό σημείωμα 4. «Κλειστές» και «ανοικτές» ερωτήσεις 5. Κλίμακες Likert 6. Διαμόρφωση του ερωτηματολογίου 6.1. Έκταση του ερωτηματολογίου 6.2. Διατύπωση των ερωτήσεων 6.3. Σειρά των ερωτήσεων 6.4. Μορφή του ερωτηματολογίου 7. Χρήση ξενόγλωσσου ερωτηματολογίου 8. Σύνοψη... Π. Γαλάνης... Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας, Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα Using the appropriate questionnaire in epidemiological studies Λέξεις ευρετηρίου «Ανοικτή» ερώτηση Ερωτηματολόγιο «Κλειστή» ερώτηση Κλίμακα Likert Abstract at the end of the article Υποβλήθηκε Εγκρίθηκε ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η χρήση κατάλληλων ερωτηματολογίων στις επιδημιολογικές μελέτες για τη συλλογή των αναγκαίων δεδομένων είναι πρωταρχικής σημασίας. Η εγκυρότητα (validity) και η αξιοπιστία (reliability) των συμπερασμάτων των μελετών καθορίζονται σε σημαντικό βαθμό και από την καταλληλότητα των ερωτηματολογίων που χρησιμοποιούνται από τους ερευνητές. 1 3 Δυστυχώς, όμως, αρκετοί επιστήμονες υγείας δεν έχουν αντιληφθεί την αναγκαιότητα χρήσης των κατάλληλων ερωτηματολογίων στις επιδημιολογικές μελέτες, με αποτέλεσμα σε αρκετές περιπτώσεις να μη δίνουν ιδιαίτερη σημασία στα ερωτηματολόγια που χρησιμοποιούνται. Στην περίπτωση αυτή το πρόβλημα καθίσταται σαφές, αλλά δυστυχώς μη αναστρέψιμο τόσο στην ανάλυση των δεδομένων όσο και στη συζήτηση των αποτελεσμάτων της μελέτης. Για παράδειγμα, εάν σε ένα ερωτηματολόγιο, στην ερώτηση «ποια είναι η ηλικία σας;», οι πιθανές απαντήσεις των συμμετεχόντων κατηγοριοποιηθούν, λανθασμένα, στις κατηγορίες «18 25 έτη», «26 35 έτη», «36 45 έτη», «46 55 έτη», «56 65 έτη» και «>65 έτη», τότε μια ποσοτική μεταβλητή, όπως η ηλικία, μετατρέπεται, από τους ερευνητές, κατά τη συλλογή των δεδομένων σε διατάξιμη μεταβλητή, χωρίς όμως οι κατηγορίες της διατάξιμης μεταβλητής να μπορούν να δικαιολογηθούν λογικά. Δεν υπάρχει λογική απάντηση στο ερώτημα «γιατί οι ερευνητές στη συγκεκριμένη μελέτη επέλεξαν την παραπάνω κατηγοριοποίηση της ηλικίας και όχι οποιαδήποτε άλλη;». Δεν υπάρχει κανένας λόγος εξ άλλου μια ποσοτική μεταβλητή να μετρηθεί ως διατάξιμη μεταβλητή, περιορίζοντας έτσι την ακρίβεια της μέτρησης. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, εξ αιτίας της λανθασμένης μορφής της απάντησης στην ερώτηση «ποια είναι η ηλικία σας;», οι ερευνητές (α) στην ανάλυση των δεδομένων δεν μπορούν να υπολογίσουν τα μέτρα θέσης μέσος και διάμεσος και τα μέτρα διασποράς τυπική απόκλιση, ενδοτεταρτημοριακό εύρος και εύρος της ηλικίας, που είναι απαραίτητα για την παρουσίαση μιας οποιασδήποτε ποσοτικής μεταβλητής και (β) στη συζήτηση των αποτελεσμάτων δεν μπορούν να απαντήσουν λογικά στο ερώτημα «γιατί επέλεξαν στη μελέτη τους τη συγκεκριμένη κατηγοριοποίηση της ηλικίας και όχι οποιαδήποτε άλλη;». Τα ερωτηματολόγια χρησιμοποιούνται από τους ερευνητές για τη συλλογή των αναγκαίων δεδομένων στις επιδημιολογικές μελέτες. Λάθη και παραλείψεις που γίνονται αντιληπτά από τους ερευνητές έπειτα από τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων από τους συμμετέχοντες και την ολοκλήρωση της μελέτης δεν είναι δυνατόν να διορθω-

2 ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 745 θούν, παρά μόνο εάν διεξαχθεί εκ νέου η μελέτη με τις απαιτούμενες διορθώσεις στο ερωτηματολόγιο, γεγονός όμως που είναι πρακτικά ανέφικτο, καθώς αυξάνεται σημαντικά ο χρόνος και το κόστος διεξαγωγής της μελέτης. Για το λόγο αυτόν, είναι απαραίτητο να διεξάγεται μια πιλοτική μελέτη (pilot study) με σχετικά μικρό αριθμό συμμετεχόντων (περίπου 30 50), έτσι ώστε να διενεργείται μια προκαταρκτική εκτίμηση του ερωτηματολογίου και να διορθώνονται τα λάθη και οι παραλείψεις σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βαθμό. Στο παρόν άρθρο αναλύονται οι βασικές αρχές διαμόρφωσης και χρήσης των κατάλληλων ερωτηματολογίων στις επιδημιολογικές μελέτες. 2. ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΣΤΙΣ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ Στην εικόνα 1 παρουσιάζονται συνοπτικά τα βασικά βήματα εκπόνησης μιας μελέτης και φαίνεται σαφώς η αξία που κατέχει στην εν λόγω διαδικασία η δημιουργία ενός νέου ερωτηματολογίου ή η επιλογή ενός υπάρχοντος, που έχει χρησιμοποιηθεί σε προγενέστερες μελέτες και έχει εμφανίσει αποδεκτή εγκυρότητα* και αξιοπιστία.** Σε ορισμένες μελέτες, εξ άλλου, δημιουργείται ένα νέο ερωτηματολόγιο και ταυτόχρονα χρησιμοποιείται και ένα υπάρχον. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι ερευνητές δημιουργούν ένα νέο ερωτηματολόγιο αναφορικά με τα δημογραφικά και τα κλινικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων, έπειτα από κατάλληλη συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση. Στην περίπτωση αυτή, οι ερευνητές επιλέγουν τα δημογραφικά και τα κλινικά χαρακτηριστικά που θεωρούν απαραίτητα για να συμπεριλάβουν στη μελέτη τους. Για τη μέτρηση αφηρημένων ή σύνθετων εννοιών, όπως η ποιότητα ζωής, η ικανοποίηση, η συναισθηματική νοημοσύνη, ο πόνος, οι στάσεις, οι απόψεις και τα συναισθήματα αναφορικά με διάφορα θέματα κ.ά., συνήθως χρησιμοποιούνται ερωτηματολόγια που ήδη έχουν εφαρμοστεί σε προγενέστερες * Η εγκυρότητα ενός ερωτηματολογίου αφορά στο βαθμό στον οποίο το ερωτηματολόγιο μετρά την έννοια ή, αλλιώς, τη μεταβλητή που διατείνεται ότι μετρά. Η εκτίμηση της εγκυρότητας ενός ερωτηματολογίου περιλαμβάνει την εκτίμηση της εγκυρότητας περιεχομένου (construct validity), της εγκυρότητας εννοιολογικής κατασκευής (content validity), της εγκυρότητας κριτηρίου (criterion validity) και της εγκυρότητας όψης (face validity). 4 8 ** Η αξιοπιστία ή, αλλιώς, η ακρίβεια (precision) ενός ερωτηματολογίου αφορά στη σταθερότητα ή, αλλιώς, στη συνέπεια με την οποία το ερωτηματολόγιο μετρά την έννοια ή, αλλιώς, τη μεταβλητή που διατείνεται ότι μετρά. Η εκτίμηση της αξιοπιστίας ενός ερωτηματολογίου περιλαμβάνει την εκτίμηση της αξιοπιστίας ελέγχου-επανελέγχου (test-retest reliability), της αξιοπιστίας εναλλακτικών μορφών (alternative forms reliability), της αξιοπιστίας ημίσεων τμημάτων (split-half reliability), της αξιοπιστίας εσωτερικής συνέπειας (internal consistency reliability) και της αξιοπιστίας μεταξύ παρατηρητών (inter-observers reliability). 4 8 Εικόνα 1. Τα βασικά βήματα διεξαγωγής μιας μελέτης.

3 746 Π. ΓΑΛΑΝΗΣ μελέτες και έχουν εμφανίσει αποδεκτή εγκυρότητα και αξιοπιστία. Επισημαίνεται ότι ένα ερωτηματολόγιο σε μια επιδημιολογική μελέτη συνήθως αποτελείται από περισσότερες από μία ενότητες, κάθε μια από τις οποίες μετρά διαφορετικές διαστάσεις ή έννοιες. Για παράδειγμα, σε μια συγχρονική μελέτη για τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ δημογραφικών χαρακτηριστικών και ποιότητας ζωής θα χρησιμοποιηθεί ένα ερωτηματολόγιο με δύο διαφορετικές ενότητες: (α) η πρώτη ενότητα θα περιλαμβάνει ερωτήσεις αναφορικά με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και (β) η δεύτερη ενότητα θα περιέχει ερωτήσεις για την εκτίμηση της ποιότητας ζωής. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην περίπτωση που ένα ερωτηματολόγιο αποτελείται από περισσότερες από μία ενότητες. Στην περίπτωση αυτή, οι ερωτήσεις κάθε ενότητας πρέπει να είναι σαφώς καθορισμένες και ευδιάκριτες από τις ερωτήσεις των υπόλοιπων ενοτήτων, έτσι ώστε να μη δημιουργείται σύγχυση. Είναι σαφές ότι οι ερωτήσεις μιας ενότητας ενός ερωτηματολογίου δεν πρέπει να αναμειγνύονται με τις ερωτήσεις οποιασδήποτε άλλης ενότητας του ερωτηματολογίου. Για παράδειγμα, δεν πρέπει σε μια ενότητα να περιλαμβάνονται ταυτόχρονα ερωτήσεις που αφορούν σε δημογραφικά χαρακτηριστικά και ερωτήσεις που αναφέρονται στην εκτίμηση της ποιότητας ζωής. Πρωταρχικής σημασίας στη διεξαγωγή μιας μελέτης είναι ο καθορισμός με σαφήνεια της ερευνητικής υπόθεσης ή, αλλιώς, του ερευνητικού ερωτήματος της μελέτης. Με τον τρόπο αυτόν, αρχικά, διευκολύνεται σημαντικά η διενέργεια συστηματικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης (systematic literature review) και μετα-ανάλυσης (meta-analysis), έτσι ώστε οι ερευνητές να έχουν μια σαφή εικόνα της σχέσης μεταξύ προσδιοριστή* και έκβασης.** 9 Για παράδειγμα, σε μια * Παράγοντας κινδύνου (risk factor) ή έκθεση (exposure) ή προσδιοριστής (determinant), όπως τελικά επικράτησε να λέγεται σήμερα, είναι το χαρακτηριστικό (συγγενές, περιβαλλοντικό ή συμπεριφοράς) των ατόμων από το οποίο εξαρτάται (σχετίζεται ή συναρτάται) η συχνότητα εμφάνισης της μελετώμενης έκβασης. 10,11 ** Έκβαση (outcome) είναι το πέρας μιας διαδικασίας. Στις μελέτες κοόρτης, στις μελέτες «ασθενών-μαρτύρων» και στις συγχρονικές μελέτες, η έκβαση χρησιμοποιείται για να δηλώσει την εμφάνιση της πάθησης. 10,11 Στις κλινικές δοκιμές, τα μελετώμενα άτομα πάσχουν ήδη από μια συγκεκριμένη πάθηση, οπότε η έκβαση χρησιμοποιείται για να δηλώσει το πέρας της πάθησης (π.χ. την ίαση, το θάνατο, την εμφάνιση καταλοίπων κ.ά.). Σημειώνεται ότι σε αρκετές περιπτώσεις η έννοια της έκβασης διευρύνεται αρκετά, περιλαμβάνοντας διάφορες μεταβλητές, όπως π.χ. η ποιότητα ζωής, η αρτηριακή πίεση, η ικανοποίηση των πασχόντων από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας, η βαθμολογία γνώσεων αναφορικά με τις μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων κ.ά. Τόσο η έκβαση όσο και ο προσδιοριστής σε μια μελέτη ορίζονται από τους ερευνητές. Πιο συγκεκριμένα, οι ερευνητές αντιστοιχούν τον προσδιοριστή και την έκβαση σε δύο οποιεσδήποτε μεταβλητές επιθυμούν και στη συνέχεια χρησιμοποιούν το κατάλληλο ερωτηματολόγιο για να μετρήσουν τις δύο αυτές μεταβλητές. μελέτη όπου διερευνάται η σχέση μεταξύ της κατανάλωσης οινοπνεύματος και της συχνότητας εμφάνισης καρκίνου του λάρυγγα, η ερευνητική υπόθεση είναι σαφής, καθώς η κατανάλωση οινοπνεύματος είναι ο προσδιοριστής και η εμφάνιση ή όχι του καρκίνου του λάρυγγα είναι η έκβαση, οπότε είναι εφικτή η διενέργεια συστηματικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης και μετα-ανάλυσης. Όμως, σε μια μελέτη όπου διερευνώνται γενικά οι προσδιοριστές της συχνότητας εμφάνισης καρκίνου του λάρυγγα η ερευνητική υπόθεση είναι ασαφής, καθώς η εμφάνιση ή όχι του καρκίνου του λάρυγγα είναι η έκβαση, αλλά οι προσδιοριστές είναι η καπνισματική συνήθεια, η κατανάλωση οινοπνεύματος, ο αμίαντος, ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων κ.ά. Στην περίπτωση αυτή είναι δυνατή, αν και εξαιρετικά επίπονη, η πραγματοποίηση συστηματικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης, αλλά είναι αδύνατη η εκπόνηση μετα-ανάλυσης, καθώς η μετα-ανάλυση προϋποθέτει την ύπαρξη ενός προσδιοριστή και μιας έκβασης. Επί πλέον, ο καθορισμός με σαφήνεια της ερευνητικής υπόθεσης διευκολύνει σημαντικά τη δημιουργία ενός νέου ερωτηματολογίου ή την επιλογή ενός υπάρχοντος που θα χρησιμοποιηθεί σε μια μελέτη. Είναι σαφές ότι οι ερευνητές πρέπει να καθορίζουν εξ αρχής την ερευνητική τους υπόθεση, έτσι ώστε να μπορούν με μεγαλύτερη ασφάλεια να δημιουργήσουν ή να επιλέξουν το κατάλληλο ερωτηματολόγιο. Τα στοιχεία ερωτήσεις ή δηλώσεις/ προτάσεις που περιλαμβάνονται στο ερωτηματολόγιο μιας μελέτης πρέπει να είναι σε άμεση συνάφεια με την ερευνητική υπόθεση της μελέτης. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται στοιχεία άσχετα αναφορικά με την ερευνητική υπόθεση της μελέτης, καθώς στην περίπτωση αυτή το μέγεθος του ερωτηματολογίου αυξάνεται άσκοπα κι έτσι ενισχύεται η πιθανότητα μειωμένης απόκρισης (response rate) ή, αλλιώς, μειωμένης συμμετοχής των συμμετεχόντων. Το ερωτηματολόγιο μιας μελέτης πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο περιορισμένο σε έκταση και συναφές με την ερευνητική υπόθεση της μελέτης, έτσι ώστε να αυξάνεται η πιθανότητα συμπλήρωσής του. Η πραγματοποίηση συστηματικής βιβλιογραφικής ανασκόπησης είναι καθοριστικής σημασίας για τη δημιουργία ενός νέου ερωτηματολογίου ή την επιλογή ενός υπάρχοντος. Πιο συγκεκριμένα, η ανάγνωση των μελετών με αντικείμενο μια συγκεκριμένη ερευνητική υπόθεση παρέχει τη δυνατότητα στους ερευνητές που σκοπεύουν να εκπονήσουν μια παρόμοια μελέτη (α) αρχικά να σχεδιάσουν κατάλληλα τη μελέτη τους και (β) έπειτα να δημιουργήσουν ένα νέο ερωτηματολόγιο ή να επιλέξουν ένα υπάρχον. Η ανάγνωση της σχετικής βιβλιογραφίας παρέχει τη δυνατότητα στους ερευνητές να αντιληφθούν τον τρόπο με

4 ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 747 τον οποίο θα μετρήσουν με εγκυρότητα και αξιοπιστία τις μεταβλητές που πρόκειται να συμπεριλάβουν στη μελέτη τους. Για παράδειγμα, για τη μέτρηση της ικανοποίησης των επισκεπτών από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας σε ένα κέντρο υγείας μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ερώτηση «είστε ικανοποιημένος(η) από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας στο κέντρο υγείας;», με πιθανές απαντήσεις «ναι» ή «όχι» ή η ερώτηση «πόσο ικανοποιημένος(η) είστε από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας στο κέντρο υγείας;», με πιθανές απαντήσεις «καθόλου», «λίγο», «αρκετά», «μέτρια» ή «πολύ» ή η δήλωση/πρόταση «είμαι ικανοποιημένος(η) από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας στο κέντρο υγείας», με πιθανές απαντήσεις «διαφωνώ τελείως», «διαφωνώ», «ούτε συμφωνώ/ούτε διαφωνώ», «συμφωνώ» ή «συμφωνώ τελείως». Η χρήση ολόκληρων ερωτηματολογίων ή έστω καθοριστικών για μια μελέτη ερωτήσεων που έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί σε προγενέστερες μελέτες και έχει αποδειχθεί η εγκυρότητα και η αξιοπιστία τους προτιμάται σαφέστατα έναντι της δημιουργίας νέων ερωτηματολογίων. Με τον τρόπο αυτόν, (α) αυξάνεται η πιθανότητα ένα υπάρχον ερωτηματολόγιο να έχει υψηλή ή έστω αποδεκτή εγκυρότητα και αξιοπιστία σε μια νέα μελέτη και (β) παρέχεται η δυνατότητα να συγκριθούν τα αποτελέσματα μιας νέας μελέτης με τις ήδη υπάρχουσες. Η δημιουργία ενός νέου ερωτηματολογίου, διαφορετικού από τα υπάρχοντα, είναι εξαιρετικά επίπονη, χρονοβόρα και ριψοκίνδυνη διαδικασία με αμφίβολα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, για τη μέτρηση της ποιότητας ζωής χρησιμοποιούνται, από τις αρχές τις δεκαετίας του 1990, το EuroQol-5D (αποτελούμενο από 5 ερωτήσεις) 12,13 και το Short Form (36) Health Survey (αποτελούμενο από 36 ερωτήσεις). 14 Τα δύο αυτά ερωτηματολόγια έχουν χρησιμοποιηθεί σε πλήθος μελετών και έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες. Είναι σαφές ότι η δημιουργία ενός νέου ερωτηματολογίου για τη μέτρηση της ποιότητας ζωής με πιο έγκυρο και αξιόπιστο τρόπο σε σχέση με το EuroQol- 5D και το Short Form (36) Health Survey θα ήταν μια εξαιρετικά χρονοβόρα και με υψηλό κόστος διαδικασία, με αμφίβολα μάλιστα αποτελέσματα. Η συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση αναφορικά με μια συγκεκριμένη ερευνητική υπόθεση είναι απαραίτητη, καθώς παρέχει τη δυνατότητα στους ερευνητές να επιλέξουν το κατάλληλο ερωτηματολόγιο για τη μελέτη τους, εφ όσον βέβαια υπάρχει. Στην περίπτωση που δεν υπάρχουν ερωτηματολόγια αναφορικά με μια συγκεκριμένη ερευνητική υπόθεση ή οι ερευνητές μιας μελέτης θεωρήσουν ότι τα υπάρχοντα ερωτηματολόγια δεν καλύπτουν τις ανάγκες τους, τότε πρέπει να δημιουργήσουν το δικό τους ερωτηματολόγιο, ελέγχοντας βεβαίως την εγκυρότητα και την αξιοπιστία του νέου ερωτηματολογίου. 1 3 Η ευρεία αποδοχή και χρήση ενός νέου ερωτηματολογίου απαιτεί αρκετά έτη επίπονης προσπάθειας. Όπως προαναφέρθηκε, είναι σύνηθες σε μια μελέτη να χρησιμοποιείται ένα υπάρχον ερωτηματολόγιο και ταυτόχρονα να προστίθενται μερικά νέα στοιχεία, ιδιαίτερα αναφορικά με χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν ανομοιογένεια μεταξύ των διαφόρων χωρών, όπως π.χ. τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, τα συμπεριφορικά χαρακτηριστικά και τα διατροφικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, σε μια μελέτη στην Αθήνα πασχόντων που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση, για τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ δημογραφικών χαρακτηριστικών και ποιότητας ζωής θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ένα υπάρχον ερωτηματολόγιο, όπως π.χ. το Short Form (36) Health Survey, για τη μέτρηση της ποιότητας ζωής και να προστεθούν μερικά νέα στοιχεία για τη μέτρηση των δημογραφικών χαρακτηριστικών των συμμετεχόντων. Σημειώνεται ότι αναφορικά με ορισμένα δημογραφικά χαρακτηριστικά υπάρχει μεγάλη ελαστικότητα και ποικιλομορφία, κυρίως μεταξύ μελετών διαφορετικών χωρών. Για παράδειγμα, η ηλικία, το φύλο και η οικογενειακή κατάσταση μετρώνται με τον ίδιο τρόπο στις μελέτες μεταξύ διαφορετικών χωρών, αλλά υπάρχει μεγάλη ανομοιογένεια στον τρόπο μέτρησης της επαγγελματικής ιδιότητας, του εισοδήματος και του εκπαιδευτικού και κοινωνικού επιπέδου. Στην περίπτωση αυτή, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στο σχεδιασμό του ερωτηματολογίου αναφορικά με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά, έτσι ώστε να είναι δυνατή η σύγκριση των αποτελεσμάτων μεταξύ μελετών που προέρχονται από διαφορετικές χώρες. Έπειτα από τη δημιουργία ενός νέου ερωτηματολογίου ή την επιλογή ενός υπάρχοντος, πρέπει να διεξαχθεί μια πιλοτική μελέτη με σχετικά μικρό αριθμό συμμετεχόντων (περίπου 30 50), έτσι ώστε να πραγματοποιηθεί μια προκαταρκτική εκτίμηση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας του ερωτηματολογίου και να διορθωθούν όσο το δυνατόν περισσότερο τα λάθη και οι παραλείψεις Ακολούθως, το διορθωμένο ερωτηματολόγιο υποβάλλεται εκ νέου σε έλεγχο της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας του, μέσω μιας νέας πιλοτικής μελέτης. Εάν το ερωτηματολόγιο εμφανίσει αποδεκτή εγκυρότητα και αξιοπιστία, τότε αρχίζει πλέον να διανέμεται στους υποψήφιους συμμετέχοντες. Με τον τρόπο αυτόν αρχίζει ουσιαστικά η διεξαγωγή της μελέτης, οπότε και συλλέγονται τα απαραίτητα δεδομένα με τη χρήση του ερωτηματολογίου. Έπειτα από τη συλλογή των ερωτηματολογίων και κατ επέκταση και των δεδομένων της μελέτης, τα στοιχεία εισάγονται στις κατάλληλες βάσεις δεδομένων και ακολούθως αναλύονται με τις ενδεδειγμένες στατιστικές μεθόδους. Έτσι, εξάγονται τα συμπεράσματα

5 748 Π. ΓΑΛΑΝΗΣ της μελέτης και οι ερευνητές συγγράφουν το αντίστοιχο ερευνητικό άρθρο, το οποίο στη συνέχεια υποβάλλεται για δημοσίευση σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό. 3. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Στην αρχή κάθε ερωτηματολογίου πρέπει να υπάρχει ένα εισαγωγικό σημείωμα, στο οποίο να περιλαμβάνονται τουλάχιστον τα παρακάτω: Μια σύντομη παρουσίαση της μεθοδολογίας και του αντικειμένου της μελέτης Ο φορέας εκπόνησης της μελέτης Οι συμμετέχοντες στη μελέτη Ο φορέας χορήγησης άδειας διεξαγωγής της μελέτης Η εθελοντική συμμετοχή στη μελέτη Η επισήμανση της διατήρησης της ανωνυμίας των συμμετεχόντων και της εμπιστευτικότητας των απαντήσεων Η ανάγκη συμμετοχής στη μελέτη Ο προβλεπόμενος χρόνος συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου Ο τρόπος συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου Οι ευχαριστίες για τη συμμετοχή Το όνομα του ερευνητή ο οποίος είναι υπεύθυνος για τη συλλογή των ερωτηματολογίων Το όνομα, η διεύθυνση εργασίας, το τηλέφωνο και η ηλεκτρονική διεύθυνση ( ) του ερευνητή στον οποίο θα μπορούν να απευθυνθούν οι συμμετέχοντες για οποιαδήποτε ερώτηση ή απορία. Το εισαγωγικό σημείωμα ενός ερωτηματολογίου είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς αποτελεί την πρώτη επαφή των υποψήφιων συμμετεχόντων με τη μελέτη και το ερωτηματολόγιο που πρέπει να συμπληρωθεί. Για το λόγο αυτόν, το εισαγωγικό σημείωμα πρέπει να είναι σαφές, σύντομο και περιεκτικό, οδηγώντας τον αναγνώστη να συμμετάσχει στη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου και κατ επέκταση και στη μελέτη. Στον πίνακα 1 παρουσιάζεται ενδεικτικά το εισαγωγικό σημείωμα ενός ερωτηματολογίου που αφορά σε μια μελέτη για την εκτίμηση των γνώσεων και των στάσεων αναφορικά με τις μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων. Η μελέτη αυτή αφορά σε επαγγελματίες υγείας που εργάζονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας δημόσιων νοσοκομείων. Πρόκειται βέβαια για ένα ενδεικτικό παράδειγμα, καθώς το εισαγωγικό σημείωμα ενός ερωτηματολογίου πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες κάθε μελέτης. Σημειώνεται ότι στο τέλος ενός ερωτηματολογίου πρέπει πάντοτε να παρατίθενται ευχαριστίες για τη συμμετοχή και το διαθέσιμο χρόνο. 4. «ΚΛΕΙΣΤΕΣ» ΚΑΙ «ΑΝΟΙΚΤΕΣ» ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Τα ερωτηματολόγια συνήθως αποτελούνται από «κλειστές» (closed) και «ανοικτές» (open) ερωτήσεις. Οι «ανοικτές» ερωτήσεις δεν έχουν προκαθορισμένες απαντήσεις, αλλά επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να απαντήσουν οτιδήποτε επιθυμούν Για παράδειγμα, η ερώτηση «ποια είναι τα συναισθήματά σας αναφορικά με την απώλεια νεογνών στις μονάδες εντατικής νοσηλείας νεογνών;» είναι «ανοικτή» ερώτηση που απευθύνεται σε επαγγελματίες υγείας οι οποίοι εργάζονται σε μονάδες εντατικής νοσηλείας νεογνών. Πίνακας 1. Ενδεικτική παρουσίαση του εισαγωγικού σημειώματος ενός ερωτηματολογίου που αφορά σε μια μελέτη για την εκτίμηση των γνώσεων και των στάσεων επαγγελματιών υγείας που εργάζονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας δημόσιων νοσοκομείων αναφορικά με τις μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων. Αγαπητέ συνάδελφε, Ο/η/το (φορέας πραγματοποίησης) διεξάγει μια μελέτη για την εκτίμηση των γνώσεων και των στάσεων αναφορικά με τις μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων. Η μελέτη αυτή αφορά σε επαγγελματίες υγείας που εργάζονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας δημόσιων νοσοκομείων. Ο/η/το (φορέας χορήγησης άδειας διεξαγωγής της μελέτης) έχει χορηγήσει την απαιτούμενη άδεια για την εκπόνηση της παρούσας μελέτης. Η συμμετοχή σας είναι εθελοντική. Δεν θα αναφέρετε προσωπικά σας στοιχεία στο ερωτηματολόγιο και οι απαντήσεις σας είναι εμπιστευτικές, δεν θα δημοσιοποιηθούν, αλλά θα χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά για ερευνητικούς σκοπούς. Η συμμετοχή σας είναι απαραίτητη για τη διεξαγωγή της συγκεκριμένης μελέτης. Ο χρόνος συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου είναι περίπου (προβλεπόμενος χρόνος συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου) λεπτά. Σημειώστε με Χ στα κενά τετράγωνα που δηλώνουν την απάντησή σας σε κάθε ερώτηση. Σας ευχαριστούμε εκ των προτέρων για τη συμμετοχή σας και το διαθέσιμο χρόνο σας. Ονομάζομαι (όνομα ερευνητή) και είμαι υπεύθυνος για τη συλλογή των ερωτηματολογίων που αφορούν στην εν λόγω μελέτη. Το όνομα, η διεύθυνση εργασίας, το τηλέφωνο και η ηλεκτρονική διεύθυνση ( ) του ερευνητή με τον οποίο μπορείτε να επικοινωνήσετε για οποιαδήποτε ερώτηση ή απορία είναι τα εξής:.

6 ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 749 Στις «κλειστές» ερωτήσεις οι ερευνητές προκαθορίζουν τις απαντήσεις, οπότε οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλέξουν μεταξύ των προκαθορισμένων απαντήσεων. Στις «κλειστές» ερωτήσεις, οι κατηγορίες των απαντήσεων πρέπει να είναι αμοιβαία αποκλειόμενες, έτσι ώστε να καλύπτεται ολόκληρο το φάσμα των πιθανών απαντήσεων των συμμετεχόντων. Στις «κλειστές» ερωτήσεις, οι απαντήσεις είναι του τύπου: «Ναι» ή «όχι». Για παράδειγμα, η ερώτηση «είστε καπνιστής τη στιγμή αυτή;» με πιθανές απαντήσεις «ναι» ή «όχι». «Σωστό», «λάθος» ή «δεν γνωρίζω». Για παράδειγμα, η δήλωση «δωρητές ιστών και οργάνων μπορούν να γίνουν μόνο άτομα ηλικίας >18 ετών», με πιθανές απαντήσεις «σωστό», «λάθος» ή «δεν γνωρίζω». Πολλαπλών απαντήσεων, περιλαμβάνοντας και την απάντηση «άλλο». Για παράδειγμα, η ερώτηση «ποιο είναι το σημαντικότερο πρόβλημα στις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας στα νοσοκομεία;», με πιθανές απαντήσεις «η έλλειψη οργάνωσης», «το υψηλό κόστος», «ο μεγάλος χρόνος αναμονής» ή «άλλο». Σημειώνεται ότι στην περίπτωση που η απάντηση είναι «άλλο», τότε πρέπει να παρέχεται η δυνατότητα στους συμμετέχοντες να προσδιορίσουν επακριβώς τι σημαίνει η επιλογή της απάντησης «άλλο». Διατάξιμες απαντήσεις με τη μορφή στοιχείου Likert. Για παράδειγμα, η ερώτηση «πόσο ικανοποιημένος(η) είστε από την εργασία σας;», με πιθανές απαντήσεις «καθόλου», «λίγο», «μέτρια», «αρκετά» ή «πολύ» είναι «κλειστή» ερώτηση με 5 πιθανές απαντήσεις. Επί πλέον, η δήλωση/πρόταση «είμαι χαρούμενος(η) με την προσωπική μου ζωή», με πιθανές απαντήσεις «διαφωνώ τελείως», «διαφωνώ», «ούτε συμφωνώ/ούτε διαφωνώ», «συμφωνώ» ή «συμφωνώ τελείως» είναι «κλειστή» ερώτηση με 5 πιθανές απαντήσεις. Σημειώνεται ότι το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιείται σε μια μελέτη δεν είναι απαραίτητο να περιλαμβάνει μόνο «κλειστές» ή μόνο «ανοικτές» ερωτήσεις. Συνήθως, μάλιστα, χρησιμοποιούνται και τα δύο είδη ερωτήσεων ανάλογα με τη φύση του εκάστοτε ερωτήματος. Προτιμάται, πάντως, οι πρώτες τουλάχιστον ερωτήσεις ενός ερωτηματολογίου να είναι «κλειστές», έτσι ώστε να επιτευχθεί εξοικείωση των συμμετεχόντων με το ερωτηματολόγιο, καθώς οι «ανοικτές» ερωτήσεις απαιτούν συνήθως περισσότερο χρόνο και σκέψη για να απαντηθούν. Πάντοτε, η τελευταία ερώτηση των ερωτηματολογίων πρέπει να είναι μια «ανοικτή» ερώτηση του τύπου «ποια είναι τα σχόλια και οι προτάσεις σας σχετικά με το ερωτηματολόγιο που μόλις συμπληρώσατε;», παρέχοντας τη δυνατότητα στους ερευνητές να αντιληφθούν πιθανά λάθη και παραλείψεις του ερωτηματολογίου. Επισημαίνεται ότι η τελευταία αυτή ερώτηση σε ένα ερωτηματολόγιο είναι καθοριστικής σημασίας στην πιλοτική μελέτη για την εκτίμηση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας του ερωτηματολογίου. Συγκρίνοντας τις «κλειστές» με τις «ανοικτές» ερωτήσεις, προκύπτουν τα εξής: Οι απαντήσεις στις «κλειστές» ερωτήσεις αντιστοιχούνται σε αριθμητικές τιμές, οπότε είναι εφικτή η στατιστική ανάλυση των αντίστοιχων δεδομένων. Για παράδειγμα, στην ερώτηση «πόσο ικανοποιημένος(η) είστε από την εργασία σας;», με πιθανές απαντήσεις «καθόλου», «λίγο», «μέτρια», «αρκετά» ή «πολύ», η απάντηση «καθόλου» αντιστοιχίζεται στην αριθμητική τιμή «1», η απάντηση «λίγο» αντιστοιχίζεται στην αριθμητική τιμή «2», η απάντηση «μέτρια» αντιστοιχίζεται στην αριθμητική τιμή «3», η απάντηση «αρκετά» αντιστοιχίζεται στην αριθμητική τιμή «4» και η απάντηση «πολύ» αντιστοιχίζεται στην αριθμητική τιμή «5», με τις μεγαλύτερες αριθμητικές τιμές να δηλώνουν μεγαλύτερη ικανοποίηση από την εργασία. Αντίθετα, η στατιστική ανάλυση των «ανοικτών» ερωτήσεων εμφανίζει αρκετά προβλήματα, καθώς εάν αντιστοιχηθούν αριθμητικές τιμές στις διάφορες απαντήσεις, τότε το πλέον πιθανό είναι να χαθεί πολύτιμη πληροφορία από τις αρχικές απαντήσεις. Σημειώνεται ότι οι «ανοικτές» ερωτήσεις είναι πολύτιμες στις μελέτες που αφορούν στην ποιοτική έρευνα, αλλά περιορισμένης σημασίας στις μελέτες που αφορούν στην ποσοτική έρευνα. Η ύπαρξη προκαθορισμένων και συγκεκριμένων απαντήσεων στις «κλειστές» ερωτήσεις διευκολύνει τη σύγκριση των απαντήσεων των συμμετεχόντων και την εξαγωγή ασφαλέστερων συμπερασμάτων σε σχέση με τις «ανοικτές» ερωτήσεις, στις οποίες οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούν τις δικές τους εκφράσεις, οι οποίες είναι δύσκολα συγκρίσιμες. Οι «κλειστές» ερωτήσεις χρειάζονται λιγότερο χρόνο και κόπο να απαντηθούν από τους συμμετέχοντες σε σχέση με τις «ανοικτές» ερωτήσεις. Αναφορικά με τις «κλειστές» ερωτήσεις, η εισαγωγή των στοιχείων στις βάσεις δεδομένων καθώς και η αντίστοιχη στατιστική ανάλυση απαιτεί λιγότερο χρόνο και κόπο από τους ερευνητές. Οι «ανοικτές» ερωτήσεις προσφέρουν περισσότερη πληροφορία στους ερευνητές, καθώς παρέχεται η δυνατότητα στους συμμετέχοντες να περιγράψουν εκτενώς συναισθήματα, απόψεις, στάσεις κ.ά. Στις «κλειστές» ερωτήσεις, η ύπαρξη προκαθορισμένων απαντήσεων ενδεχομένως να μην επιτρέπει στους συμμετέχοντες να

7 750 Π. ΓΑΛΑΝΗΣ εκφράσουν πλήρως συναισθήματα, απόψεις, στάσεις κ.ά. Στις «κλειστές» ερωτήσεις, υπάρχει αυξημένη πιθανότητα ορισμένοι συμμετέχοντες να απαντούν ομοιόμορφα σε μια σειρά ερωτήσεων που αφορούν σε μια συγκεκριμένη μεταβλητή. Για παράδειγμα, εάν υπάρχουν 10 δηλώσεις/ προτάσεις αναφορικά με την ικανοποίηση των πασχόντων από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας με πιθανές απαντήσεις «διαφωνώ τελείως», «διαφωνώ», «ούτε συμφωνώ/ούτε διαφωνώ», «συμφωνώ» ή «συμφωνώ τελείως», τότε υπάρχει αυξημένη πιθανότητα ορισμένοι συμμετέχοντες να απαντούν ομοιόμορφα και στις 10 ερωτήσεις. Συνήθως, οι συμμετέχοντες τείνουν να συμφωνούν παρά να διαφωνούν με τις διάφορες δηλώσεις/ προτάσεις. Στην περίπτωση αυτή, είναι απαραίτητο οι μισές δηλώσεις/προτάσεις να διατυπώνονται με θετικό τρόπο και οι άλλες μισές να διατυπώνονται με αρνητικό τρόπο. Για παράδειγμα, αναφορικά με την ικανοποίηση των πασχόντων από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας με πιθανές απαντήσεις «διαφωνώ τελείως», «διαφωνώ», «ούτε συμφωνώ/ούτε διαφωνώ», «συμφωνώ» ή «συμφωνώ τελείως», μια θετική δήλωση/πρόταση είναι «σε γενικές γραμμές, κατά τη νοσηλεία μου, οι ιατροί προσπάθησαν να με βοηθήσουν», ενώ μια αρνητική δήλωση/πρόταση είναι «σε γενικές γραμμές, κατά τη νοσηλεία μου, οι διοικητικοί υπάλληλοι ήταν αγενείς». Έτσι, στην πρώτη δήλωση, οι απαντήσεις «συμφωνώ» και «συμφωνώ τελείως» δηλώνουν ικανοποίηση των πασχόντων, ενώ στη δεύτερη δήλωση, οι απαντήσεις «συμφωνώ» και «συμφωνώ τελείως» δηλώνουν μη ικανοποίηση των πασχόντων. 5. ΚΛΙΜΑΚΕΣ LIKERT Οι κλίμακες Likert (Likert scale)* χρησιμοποιούνται ευρύτατα στα ερωτηματολόγια που αφορούν σε μελέτες στην εφαρμοσμένη έρευνα στις επιστήμες υγείας και για το λόγο αυτόν κρίθηκε σκόπιμη η συνοπτική παρουσίασή τους. 2,3,23,24 Οι κλίμακες Likert αφορούν σε διατάξιμες μεταβλητές (ordinal variates), στις οποίες η σειρά ή, αλλιώς, η διάταξη μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών έχει σημασία, έτσι ώστε οι μεγαλύτερες αριθμητικές τιμές να αντιπροσωπεύουν την παρουσία ενός χαρακτηριστικού σε μεγαλύτερο βαθμό και οι μικρότερες την παρουσία του ίδιου χαρακτηριστικού σε μικρότερο βαθμό. 25 Στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα * Οι κλίμακες Likert εισήχθησαν για πρώτη φορά στις επιστήμες υγείας το 1932 από τον Αμερικανό ψυχολόγο Rensis Likert ( ). αντικείμενα μιας μεταβλητής όχι μόνο «διασπώνται» και εντάσσονται σε διάφορες κατηγορίες ή τάξεις, αλλά είναι δυνατή και η διάταξη των τάξεων αυτών με τρόπο που να επιτρέπει τις μεταξύ τους συγκρίσεις. Τα δεδομένα που αφορούν στις διατάξιμες μεταβλητές δεν έχουν μονάδα μέτρησης, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση των ονομαστικών μεταβλητών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα διατάξιμης μεταβλητής αποτελεί ο βαθμός εγκαύματος που λαμβάνει συνήθως τιμές 1 4, με τις υψηλότερες τιμές να αντιπροσωπεύουν σοβαρότερη μορφή εγκαύματος. Ένα άλλο παράδειγμα αποτελεί η ταξινόμηση των τραυματισμών σύμφωνα με το επίπεδο σοβαρότητάς τους με τη μεταβλητή αυτή να λαμβάνει, π.χ. τιμές 1 4, όπου 1 αντιστοιχεί σε ελαφρύ τραυματισμό, 2 σε μέτριο, 3 σε σοβαρό και 4 σε θανατηφόρο. Και στις δυο περιπτώσεις η διάταξη των τάξεων ή, αλλιώς, κατηγοριών πραγματοποιείται λογικά, αλλά δεν είναι δυνατόν να ποσοτικοποιηθεί η διαφορά μεταξύ των κατηγοριών και να καθοριστεί αν η διαφορά, π.χ., μεταξύ εγκαυμάτων πρώτου και δεύτερου βαθμού είναι ίδια με τη διαφορά μεταξύ εγκαυμάτων τρίτου και τέταρτου βαθμού. Η κλίμακα Likert είναι μια ψυχομετρική κλίμακα που χρησιμοποιείται στα ερωτηματολόγια εκτίμησης του βαθμού συμφωνίας (ή διαφωνίας) των συμμετεχόντων αναφορικά με διάφορες δηλώσεις/προτάσεις. Η κλίμακα Likert πρέπει να διαχωρίζεται από τα στοιχεία Likert (Likert items). Η κλίμακα Likert είναι το άθροισμα των απαντήσεων των συμμετεχόντων στα διάφορα στοιχεία Likert που συνιστούν την κλίμακα. Κάθε στοιχείο Likert αποτελεί μια δήλωση/ πρόταση, στην οποία οι συμμετέχοντες καλούνται να δηλώσουν το βαθμό συμφωνίας τους (ή το βαθμό διαφωνίας τους). Συνήθως, υπάρχουν 5 (ή σπανιότερα 7 ή 9) απαντήσεις σε διατεταγμένη κλίμακα και οι συμμετέχοντες καλούνται να επιλέξουν αυτή που τους εκφράζει περισσότερο. Η τυπική δομή ενός στοιχείου Likert στο οποίο υπάρχουν 5 πιθανές απαντήσεις σε διατεταγμένη κλίμακα, αναφορικά με το βαθμό συμφωνίας (ή το βαθμό διαφωνίας) με μια δήλωση/πρόταση, παρουσιάζεται στον πίνακα 2. Σε ορισμένες περιπτώσεις εξ άλλου χρησιμοποιείται η λεγόμενη «υποχρεωτική επιλογή» ( forced choice ), στην οποία σε ένα στοιχείο Likert υπάρχουν 4 απαντήσεις σε Πίνακας 2. Η τυπική δομή ενός στοιχείου Likert, στο οποίο υπάρχουν 5 πιθανές απαντήσεις σε διατεταγμένη κλίμακα αναφορικά με το βαθμό συμφωνίας (ή βαθμό διαφωνίας) με μια δήλωση/πρόταση. Διαφωνώ τελείως Διαφωνώ Ούτε διαφωνώ/ ούτε συμφωνώ Συμφωνώ Συμφωνώ τελείως (Παρακαλώ, κυκλώστε την απάντηση που σας εκφράζει περισσότερο)

8 ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 751 διατεταγμένη κλίμακα, καθώς αφαιρείται η ενδιάμεση επιλογή («ούτε διαφωνώ/ούτε συμφωνώ»), έτσι ώστε οι συμμετέχοντες να «αναγκαστούν» να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν με το συγκεκριμένο στοιχείο. 6. ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Η κατάλληλη διαμόρφωση του ερωτηματολογίου είναι καθοριστικής σημασίας για τη συμπλήρωσή του από τους υποψήφιους συμμετέχοντες. Το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιείται σε μια μελέτη πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο σύντομο, περιεκτικό και σαφές, καθώς και διατυπωμένο, δομημένο και μορφοποιημένο σωστά. 2,3, Έκταση του ερωτηματολογίου Η αύξηση του αριθμού των ερωτήσεων προκαλεί κόπωση και δυσαρέσκεια στους συμμετέχοντες και μειώνει την πιθανότητα συμπλήρωσης ολόκληρου του ερωτηματολογίου. Στην περίπτωση κατά την οποία οι ερευνητές επιθυμούν οπωσδήποτε να χρησιμοποιήσουν ένα ερωτηματολόγιο με πολλές ερωτήσεις, θα πρέπει να τοποθετήσουν τις πιο σημαντικές ερωτήσεις στην αρχή του ερωτηματολογίου, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα να απαντηθούν, τουλάχιστον, οι ερωτήσεις αυτές από τους συμμετέχοντες. Σκοπός των ερευνητών πρέπει να είναι η χρήση απλών, σύντομων και προσιτών ερωτηματολογίων Διατύπωση των ερωτήσεων Η κατάλληλη διατύπωση των ερωτήσεων και των απαντήσεων είναι καθοριστικός παράγοντας για τη δημιουργία ενός έγκυρου και αξιόπιστου ερωτηματολογίου. Πιο συγκεκριμένα, τόσο οι ερωτήσεις όσο και οι απαντήσεις πρέπει να είναι σαφείς και απλές και να μην επιδέχονται παρερμηνειών από τους συμμετέχοντες, έτσι ώστε να μην υπεισέρχεται συστηματικό σφάλμα στη μελέτη. Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ειδικοί επιστημονικοί όροι που ενδεχομένως να προκαλέσουν σύγχυση στους συμμετέχοντες. Οι ερευνητές πρέπει να γνωρίζουν, πριν από την έναρξη της μελέτης, έως ένα βαθμό το μέσο μορφωτικό και κοινωνικό επίπεδο των συμμετεχόντων και να διατυπώνουν με αντίστοιχο τρόπο τις ερωτήσεις. Για παράδειγμα, σε μια μελέτη με γυναίκες ηλικίας >50 ετών μιας επαρχιακής πόλης στην Ελλάδα, είναι προτιμότερη η ερώτηση «πραγματοποιήσατε τεστ Παπανικολάου κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους;» αντί της ερώτησης «πραγματοποιήσατε προσυμπτωματικό έλεγχο για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους;». Επιπλέον, πρέπει να αποφεύγονται οι «κλειστές» ερωτήσεις δυαδικής μορφής, όπως π.χ. η ερώτηση «πιστεύετε ότι το φροντιστηριακό μάθημα ήταν δύσκολο και αποτελεσματικό;». Είναι σαφές ότι μια θετική απάντηση δεν αποσαφηνίζει εάν το μάθημα ήταν δύσκολο ή αποτελεσματικό ή και τα δύο. Παρομοίως, μια αρνητική απάντηση δεν καθιστά σαφές εάν το μάθημα δεν ήταν δύσκολο ή δεν ήταν αποτελεσματικό ή δεν ήταν και τα δύο. Οι ερωτήσεις, εξ άλλου, πρέπει να διατυπώνονται όσο το δυνατόν πιο ουδέτερα, έτσι ώστε να μην επηρεάζονται οι απαντήσεις των συμμετεχόντων από τις προκαταλήψεις και τις προτιμήσεις των ερευνητών. Για παράδειγμα, η ερώτηση «εφ όσον με τα αποτελέσματα των έως τώρα μελετών το παθητικό κάπνισμα σχετίζεται με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης του καρκίνου του πνεύμονα, συμφωνείτε με την απαγόρευση του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους;» δεν είναι ουδέτερη και σαφέστατα μπορεί να επηρεάσει τις απαντήσεις των συμμετεχόντων, οδηγώντας σε αυξημένο ποσοστό συμφωνίας για την απαγόρευση του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους και εισάγοντας συστηματικό σφάλμα στη μελέτη Σειρά των ερωτήσεων Ιδιαίτερη σημασία έχει η σειρά των ερωτήσεων σε ένα ερωτηματολόγιο. Όπως προαναφέρθηκε, στην αρχή κάθε ερωτηματολογίου πρέπει να υπάρχει ένα εισαγωγικό σημείωμα και ακολουθούν οι ερωτήσεις. Είναι σαφές ότι οι πρώτες τουλάχιστον ερωτήσεις δεν πρέπει να αφορούν σε ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα των συμμετεχόντων ή να είναι επιθετικές, προκαλώντας αμηχανία και δυσαρέσκεια. Για παράδειγμα, στις αρχικές ερωτήσεις δεν πρέπει να συμπεριλαμβάνονται ερωτήσεις του τύπου «είστε χρήστης(ρια) ναρκωτικών ουσιών;», «διατηρείτε εξωσυζυγικές σχέσεις;», «υπάρχουν κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας στο οικείο περιβάλλον σας;» κ.λπ. Αρχικά, πρέπει οι συμμετέχοντες να εξοικειωθούν με τους ερευνητές, τη μελέτη και το ερωτηματολόγιο, έτσι ώστε να αντιληφθούν τη σπουδαιότητα της μελέτης και την ανάγκη συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου. Με τον τρόπο αυτόν θα αυξηθεί σημαντικά η πιθανότητα συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου, ακόμη και εάν περιλαμβάνει ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα. Η πιθανότητα συμπλήρωσης ενός ερωτηματολογίου είναι μεγαλύτερη, όταν οι συμμετέχοντες αισθανθούν οικεία με τους ερευνητές και αντιληφθούν ότι η μελέτη διεξάγεται αποκλειστικά για ερευνητικούς σκοπούς και ότι δεν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν και να δημοσιοποιηθούν προσωπικά στοιχεία. Συνήθως, προτιμάται οι πρώτες ερωτήσεις να αφορούν στα δημογραφικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων, όπως π.χ. φύλο, ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, εκπαιδευτικό επίπεδο, επαγγελματική ιδιότητα, έτη εργασίας, τόπος διαμονής κ.ά.

9 752 Π. ΓΑΛΑΝΗΣ Επί πλέον, όταν το ερωτηματολόγιο αποτελείται από διάφορες ερωτήσεις που διερευνούν διαφορετικά θέματα, είναι απαραίτητο να ομαδοποιούνται οι ερωτήσεις και να δημιουργούνται επί μέρους ενότητες, έτσι ώστε να μην προκαλείται σύγχυση και παρερμηνείες στους συμμετέχοντες. Για παράδειγμα, σε μια μελέτη που διερευνά τη σχέση μεταξύ δημογραφικών χαρακτηριστικών και στάσεων και γνώσεων των επαγγελματιών υγείας που εργάζονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας δημόσιων νοσοκομείων αναφορικά με τις μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων, το ερωτηματολόγιο πρέπει να αποτελείται από τρεις επί μέρους ενότητες ερωτήσεων: (α) δημογραφικά χαρακτηριστικά, (β) στάσεις αναφορικά με τις μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων και (γ) γνώσεις αναφορικά με τις μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων. Οι τρεις αυτές επί μέρους ενότητες ερωτήσεων πρέπει να είναι σαφείς και να μην αναμειγνύονται οι ερωτήσεις μιας κατηγορίας με τις ερωτήσεις μιας άλλης κατηγορίας, έτσι ώστε να μη δημιουργείται σύγχυση στους συμμετέχοντες Μορφή του ερωτηματολογίου Η καλαίσθητη μορφή ενός ερωτηματολογίου με την ύπαρξη ευανάγνωστου και ομοιόμορφου κειμένου αυξάνει σημαντικά το ποσοστό απόκρισης των συμμετεχόντων. Η απλή και σαφής μορφή ενός ερωτηματολογίου δεν προκαλεί κόπωση και προδιαθέτει θετικά τους συμμετέχοντες για τη συμπλήρωσή του. Είναι εξαιρετικά σημαντικό οι απαντήσεις σε ερωτήσεις παρόμοιας μορφής να είναι ομοιόμορφες, έτσι ώστε αφ ενός να μη δημιουργείται σύγχυση στους συμμετέχοντες και αφ ετέρου να αυξάνεται η εγκυρότητα και η αξιοπιστία του ερωτηματολογίου. Για παράδειγμα, εάν σε ένα ερωτηματολόγιο χρησιμοποιηθούν 10 ερωτήσεις για τη μέτρηση της ικανοποίησης των επισκεπτών από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας σε ένα κέντρο υγείας, τότε κάθε μια από τις 10 ερωτήσεις πρέπει να αντιστοιχηθεί σε ένα ξεχωριστό στοιχείο Likert και επί πλέον οι πιθανές απαντήσεις και στις 10 ερωτήσεις να είναι του τύπου «καθόλου», «λίγο», «αρκετά», «μέτρια» ή «πολύ» ή του τύπου «διαφωνώ τελείως», «διαφωνώ», «ούτε συμφωνώ/ ούτε διαφωνώ», «συμφωνώ» ή «συμφωνώ τελείως». Σε κάθε περίπτωση, οι απαντήσεις σε ερωτήσεις παρόμοιας μορφής πρέπει να είναι ομοιόμορφες. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στη λογική αλληλουχία των ερωτήσεων, έτσι ώστε αφ ενός να μη δημιουργείται σύγχυση στους συμμετέχοντες και αφ ετέρου να διευκολύνεται αργότερα η κωδικοποίηση των απαντήσεων και η εισαγωγή των στοιχείων στις κατάλληλες βάσεις δεδομένων. Κατά τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου, οι συμμετέχοντες πρέπει να κατευθύνονται σωστά στις επόμενες ερωτήσεις. Για το λόγο αυτόν είναι απαραίτητο οι οδηγίες συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου να είναι απλές, σαφείς και κατανοητές από όλους τους συμμετέχοντες ανεξαρτήτως δημογραφικών χαρακτηριστικών και ιδιαίτερα του εκπαιδευτικού και οικονομικού επιπέδου. Για παράδειγμα, εάν η ερώτηση είναι «κατέχετε θέση διευθυντή/ προϊστάμενου στο νοσοκομείο όπου εργάζεστε;», τότε οι πιθανές απαντήσεις είναι «ναι» ή «όχι». Ανάλογα με την απάντηση, οι συμμετέχοντες θα πρέπει να κατευθυνθούν από τις οδηγίες του ερωτηματολογίου στην επόμενη ερώτηση στην οποία πρέπει να απαντήσουν, καθώς ορισμένες ερωτήσεις αφορούν μόνο σε αυτούς που κατέχουν θέση διευθυντή/προϊστάμενου, ενώ ορισμένες άλλες ερωτήσεις αφορούν μόνο σε αυτούς που δεν κατέχουν θέση διευθυντή/προϊστάμενου. Στον πίνακα 3 παρουσιάζεται ενδεικτικά ένα υπόδειγμα ερωτηματολογίου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μια μελέτη. Είναι σαφές ότι πρόκειται απλά για ένα παράδειγμα ερωτηματολογίου και ότι οι ερευνητές πρέπει να προσαρμόζουν το ερωτηματολόγιό τους στις ανάγκες της μελέτης τους. 7. ΧΡΗΣΗ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ Σε αρκετές περιπτώσεις οι ερευνητές χρησιμοποιούν ξενόγλωσσα ερωτηματολόγια, τα οποία έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Τα ερωτηματολόγια αυτά αφορούν συνήθως σε ερωτηματολόγια εκτίμησης στάσεων, συμπεριφορών, πεποιθήσεων, ποιότητας ζωής και ικανοποίησης, τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί σε σημαντικό αριθμό μελετών και έχουν αναδειχθεί ως έγκυρα και αξιόπιστα. Στην περίπτωση που ένα ξενόγλωσσο ερωτηματολόγιο έχει ήδη μεταφραστεί στα ελληνικά για τις ανάγκες μιας μελέτης και εμφάνισε στη μελέτη αυτή αποδεκτή εγκυρότητα και αξιοπιστία, τότε σε μια νέα μελέτη στην Ελλάδα μπορεί να χρησιμοποιηθεί η μεταφρασμένη μορφή του ερωτηματολογίου. Στην περίπτωση αυτή, πρέπει να ληφθεί άδεια χρήσης του ερωτηματολογίου τόσο από τους συγγραφείς του ξενόγλωσσου ερωτηματολογίου όσο και από τους συγγραφείς του ελληνικού ερωτηματολογίου. Επί πλέον, πρέπει και στη νέα μελέτη να πραγματοποιηθεί έλεγχος της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας του ερωτηματολογίου. Στην περίπτωση που ένα ξενόγλωσσο ερωτηματολόγιο δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, τότε εφαρμόζεται η παρακάτω διαδικασία: 26,27 Λαμβάνεται η άδεια χρήσης από τους συγγραφείς του ξενόγλωσσου ερωτηματολογίου. Μεταφράζεται το ερωτηματολόγιο από τα αγγλικά (ή

10 ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 753 Πίνακας 3. Υπόδειγμα ερωτηματολογίου. 1. Ποιο είναι το φύλο σας; Άνδρας Γυναίκα 2. Ποια είναι η ηλικία σας (σε έτη); 3. Ποια είναι η οικογενειακή σας κατάσταση; Άγαμος(η) Έγγαμος(η)/σε συμβίωση Διαζευγμένος(η) Χήρος(α) 4. Ποιο είναι το εκπαιδευτικό σας επίπεδο; Απουσία εκπαίδευσης Απόφοιτος(η) δημοτικού Απόφοιτος(η) γυμνασίου Απόφοιτος(η) λυκείου Απόφοιτος(η) ΤΕΙ Απόφοιτος(η) ΑΕΙ Κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου Κάτοχος διδακτορικού τίτλου 5. Ποιο είναι το βάρος σας (σε κιλά); 6. Ποιο είναι το ύψος σας (σε εκατοστά); 7. Ποιο πιστεύετε ότι είναι το σημαντικότερο πρόβλημα στις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας στα νοσοκομεία (επιλέξτε μόνο μία απάντηση); Η έλλειψη οργάνωσης Το υψηλό κόστος Ο μεγάλος χρόνος αναμονής Άλλο Παρακαλώ, προσδιορίστε: 8. Πόσο ικανοποιημένος(η) είστε από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας στα νοσοκομεία; Καθόλου Λίγο Μέτρια Αρκετά Πολύ Πόσο ικανοποιημένος(η) είστε από τη συμπεριφορά του διοικητικού προσωπικού στα νοσοκομεία; Καθόλου Λίγο Μέτρια Αρκετά Πολύ οποιαδήποτε άλλη ξένη γλώσσα) στα ελληνικά από έναν ερευνητή με άριστη γνώση της αγγλικής γλώσσας. Εάν είναι εφικτό, προτιμάται η αγγλική γλώσσα να είναι μητρική γλώσσα του ερευνητή. Επί πλέον, εάν είναι εφικτό, προτιμάται ο ερευνητής να έχει άμεση σχέση με το αντικείμενο του ερωτηματολογίου. Για παράδειγμα, εάν το ερωτηματολόγιο αφορά σε νεφροπαθείς, είναι προτιμότερο να μεταφραστεί από έναν ερευνητή που βρίσκεται σε άμεση επαφή με νεφροπαθείς. Σημειώνεται ότι η ελληνική μορφή του ερωτηματολογίου απευθύνεται στην ελληνική κουλτούρα. Ενδεχομένως να υπάρχουν στοιχεία στο ξενόγλωσσο ερωτηματολόγιο που δεν αντιστοιχούν ακριβώς στην ελληνική κουλτούρα. Μεταφράζοντας από τα αγγλικά στα ελληνικά πρέπει να λαμβάνεται υπ όψη το σχετικό στοιχείο και να προσαρμόζεται, αντίστοιχα, το ερωτηματολόγιο. Δεν είναι απαραίτητο δηλαδή να μεταφράζεται ακριβώς το αγγλικό ερωτηματολόγιο στα ελληνικά, αλλά να μεταφράζεται και να προσαρμόζεται στην ελληνική κουλτούρα. Αντίστροφη μετάφραση του ερωτηματολογίου από τα ελληνικά στα αγγλικά από ένα δεύτερο ερευνητή, ο οποίος δεν είναι ο ίδιος με τον ερευνητή που μετέφρασε το αρχικό ερωτηματολόγιο από τα αγγλικά στα ελληνικά. Εάν είναι εφικτό, προτιμάται η αγγλική γλώσσα να είναι μητρική γλώσσα του δεύτερου ερευνητή. Επί πλέον, εάν είναι εφικτό, προτιμάται ο δεύτερος ερευνητής να έχει άμεση σχέση με το αντικείμενο του ερωτηματολογίου. Εφ όσον το μεταφρασμένο από τα ελληνικά στα αγγλικά ερωτηματολόγιο δεν απέχει ιδιαίτερα από το αρχικό αγγλικό ερωτηματολόγιο, τότε θεωρείται ότι είναι έτοιμο να διανεμηθεί στους συμμετέχοντες. Στα σημεία όπου υπάρχει ασυμφωνία ανάμεσα στο μεταφρασμένο από τα ελληνικά στα αγγλικά ερωτηματολόγιο και στο αρχικό αγγλικό ερωτηματολόγιο, θα πρέπει ένας τρίτος ανεξάρτητος ερευνητής να εξετάσει τις ασυμφωνίες και να τις διορθώσει. Έτσι, προκύπτει η ελληνική μετάφραση του ξενόγλωσσου ερωτηματολογίου. Έπειτα, η ελληνική μορφή του ερωτηματολογίου διανέμεται πιλοτικά σε ένα μικρό αριθμό συμμετεχόντων (περίπου 30 50), έτσι ώστε να πραγματοποιηθεί ο έλεγχος της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας του ερωτηματολογίου. Διανέμοντας το ερωτηματολόγιο στους συμμετέχοντες, είναι δυνατόν να τροποποιηθούν ορισμένα σημεία του, εφ όσον οι συμμετέχοντες δηλώσουν ότι δεν τα κατανοούν ή δεν είναι σε θέση να τα απαντήσουν. Εάν η ελληνική μορφή του ερωτηματολογίου εμφανίσει αποδεκτή εγκυρότητα και αξιοπιστία, τότε το ερωτηματολόγιο θεωρείται επαρκές για τις ανάγκες της συγκεκριμένης μελέτης και μπορεί να διανεμηθεί σε όλους τους συμμετέχοντες της μελέτης. Εάν η ελληνική μορφή του ερωτηματολογίου δεν εμφανίσει αποδεκτή εγκυρότητα και αξιοπιστία, τότε οι ερευνητές, βασιζόμενοι στα αποτελέσματα της συγκεκριμένης πιλοτικής διαδικασίας, καλούνται να πραγματοποιήσουν τις απαιτούμενες διορθώσεις και τροποποιήσεις και να διενεργήσουν μια νέα πιλοτική εκτίμηση του ερωτηματολογίου, όπως ακριβώς προαναφέρθηκε.

11 754 Π. ΓΑΛΑΝΗΣ 8. ΣΥΝΟΨΗ Η χρήση του κατάλληλου ερωτηματολογίου σε μια μελέτη είναι πρωταρχικής σημασίας για τη συλλογή των αναγκαίων δεδομένων με εγκυρότητα και αξιοπιστία. Με τον τρόπο αυτόν μειώνεται το συστηματικό και το τυχαίο σφάλμα σε μια μελέτη και εξάγονται πιο ασφαλή συμπεράσματα. Οι ερευνητές πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στα ερωτηματολόγια που χρησιμοποιούν είτε πρόκειται για νέα ερωτηματολόγια είτε για ερωτηματολόγια που έχουν χρησιμοποιηθεί σε προγενέστερες μελέτες. Η κατάλληλη διαμόρφωση του ερωτηματολογίου είναι καθοριστικής σημασίας για τη συμπλήρωσή του από τους υποψήφιους συμμετέχοντες. Το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιείται σε μια μελέτη πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο σύντομο, περιεκτικό και σαφές. Επί πλέον, πρέπει να είναι διατυπωμένο, δομημένο και μορφοποιημένο σωστά, έτσι ώστε να αυξάνεται το ποσοστό απόκρισης των συμμετεχόντων. ABSTRACT Using the appropriate questionnaire in epidemiological studies P. GALANIS Center for Health Services Management and Evaluation, Department of Nursing, National and Kapodistrian University of Athens, Athens, Greece Archives of Hellenic Medicine 2012, 29(6): In epidemiological studies the use of appropriate questionnaires for essential data collection is fundamental for achieving validity and reliability. The researchers must firstly determine with clarity their research hypothesis, in order to create and use the appropriate questionnaire in an effective way. The questionnaire items must be relevant to the research hypothesis of the study. In order to achieve this it is necessary to conduct a systematic literature review, on the basis of which the researchers can design their study in an appropriate way with use of the appropriate questionnaire. After creation of a new questionnaire or the choice an instrument already in use, a pilot study must be conducted with a relatively small number of participants (roughly 30 50), in order to make a preliminary estimation of the validity and reliability of the questionnaire and to correct as far as possible its errors and failures. The first part of each questionnaire should be a cover letter, which is very important since it is the first contact of the candidate participants with the study and the questionnaire that they are required to answer. The cover letter should be brief, explicit and comprehensive, encouraging the reader to complete the questionnaire and participate in the study. Questionnaires usually consist of closed and or open questions. Open questions have no predefined answers, but allow the participants every possible response. Concerning closed questions, the participants have to choose between answers predefined by the researchers. Closed questions are used mainly in quantitative research, while open questions are used mainly in qualitative research. The format of a questionnaire is very important in order for it to be answered appropriately by candidate participants. A study questionnaire in a study should ideally be short, comprehensive and explicit, in order to increase the response rate of the participants. Key words: Closed question, Likert scale, Open question, Questionnaire Βιβλιογραφία 1. OPPENHEIM AN. Questionnaire design, interviewing and attitude measurement. Continuum International Publishing Group, London, SARIS WE, GALLHOFER IN. Design, evaluation and analysis of questionnaires for survey research. John Willey & Sons, New Jersey, STREINER DL, NORMAN GR. Health measurement scales. A practical guide to their development and use. 4th ed. Oxford University Press, Oxford, HIGGINS PA, STRAUB AJ. Understanding the error of our ways: Mapping the concepts of validity and reliability. Nurs Outlook 2006, 54: BOYNTON PM. Administering, analysing, and reporting your questionnaire. Br Med J 2004, 328: ΡΑΦΤΟΠΟΥΛΟΣ Β, ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ Θ. Μεθοδολογία στάθμισης μιας κλίμακας. Αρχ Ελλ Ιατρ 2002, 19: ΟΥΖΟΥΝΗ Χ, ΝΑΚΑΚΗΣ Κ. Η αξιοπιστία και η εγκυρότητα των εργαλείων μέτρησης σε ποσοτικές μελέτες. Νοσηλευτική 2011, 50: ΜΠΕΛΛΑΛΗ Θ. Κριτήρια και διαδικασία αξιολόγησης των

12 ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 755 ποιοτικών ερευνών στο χώρο της υγείας. Αρχ Ελλ Ιατρ 2006, 23: ΓΑΛΑΝΗΣ Π. Συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση. Αρχ Ελλ Ιατρ 2009, 26: ΓΑΛΑΝΗΣ ΠΑ, ΣΠΑΡΟΣ ΛΔ. Εγχειρίδιο επιδημιολογίας. Ιατρικές Εκδόσεις ΒΗΤΑ, Αθήνα, ΓΑΛΑΝΗΣ ΠΑ, ΣΠΑΡΟΣ ΛΔ. Κλινική και επιδημιολογική έρευνα. Βασικές έννοιες. Ιατρικές Εκδόσεις ΒΗΤΑ, Αθήνα, ANONYMOUS. EuroQol A new facility for the measurement of health-related quality of life. The EuroQol Group. Health Policy 1990, 16: BRAZIER J, JONES N, KIND P. Testing the validity of the Euroqol and comparing it with the SF-36 health survey questionnaire. Qual Life Res 1993, 2: WARE JE, SNOW KK, KOSINSKI M, GANDEK B. The SF-36 health survey manual and interpretation guide. The Health Institute, New England Medical Center, Massachusetts, STONE DH. Design a questionnaire. Br Med J 1993, 307: DEL GRECO L, WALOP W. Questionnaire development: 5. The pretest. CMAJ 1987, 136: GREENHALGH T. How to read a paper. The basics of evidencebased medicine. 4th ed. John Willey & Sons, New Jersey, 2010: BJORNER JB, OLSEN J. Questionnaires in epidemiology. In: Olsen J, Saracci R, Trichopoulos D (eds) Teaching epidemiology. A guide for teachers in epidemiology, public health and clinical medicine. 3rd ed. Oxford University Press, Oxford, 2010: WALOP W, DEL GRECO L, EASTRIDGE L, MARCHAND B, SZENTVERI K. Questionnaire development: 4. Preparation for analysis. CMAJ 1987, 136: GILLHAM B. Developing a questionnaire. 2nd ed. Continuum International Publishing Group, London, SUSKIE L. Questionnaire survey research: What works. Association for Institutional Research, Tallahassee, BRINK TL. Questionnaires. Practical hints on how to avoid mistakes in design and interpretation. Heuristic Books, Chesterfield, CHANG L. A psychometric evaluation of 4-point and 6-point Likert-type scales in relation to reliability and validity. Applied Psychological Measurement 1994, 18: PRESTON CC, COLMAN AM. Optimal number of response categories in rating scales: Reliability, validity, discriminating power, and respondent preferences. Acta Psychol (Amst) 2000, 104: ΓΑΛΑΝΗΣ Π. Διαχείριση μεταβλητών και δεδομένων στις επιδημιολογικές μελέτες. Νοσηλευτική 2011, 50: DORNYEI Z, TAGUCHI T. Questionnaires in second language research. Construction, administration and processing. 2nd ed. Routledge, New York, DEL GRECO L, WALOP W, EASTRIDGE L. Questionnaire development: 3. Translation. CMAJ 1987, 136: Corresponding author: P. Galanis, 14 Dikis street, GR Athens, Greece pegalan@nurs.uoa.gr... xxxxxxxxxxxxx

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή Η Μεθοδολογία της Έρευνας (research methodology) είναι η επιστήμη που αφορά τη μεθοδολογία πραγματοποίησης μελετών με συστηματικό, επιστημονικό και λογικό τρόπο, με σκοπό την παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Λειτουργικός ορισμός των μεταβλητών

Λειτουργικός ορισμός των μεταβλητών Λειτουργικός ορισμός των μεταβλητών Σύμφωνα με μελέτη του 2000 στις ΗΠΑ, 4.000.000 έφηβοι ήταν καπνιστές Τι σημαίνει «έφηβος»;;; Τι σημαίνει «καπνιστής»;;; Λειτουργικός ορισμός των μεταβλητών Στη συγκεκριμένη

Διαβάστε περισσότερα

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Ερωτηματολόγια Η χρήση κατάλληλων ερωτηματολογίων στις μελέτες

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτηματολόγιο. Τρόποι χορήγησης: α) Με αλληλογραφία β) Με απευθείας χορήγηση γ) Τηλεφωνικά

Ερωτηματολόγιο. Τρόποι χορήγησης: α) Με αλληλογραφία β) Με απευθείας χορήγηση γ) Τηλεφωνικά Ερωτηματολόγιο Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από μια σειρά ερωτήσεων, οι οποίες έχουν ως στόχο την καταγραφή των απόψεων, γνώσεων ή στάσεων μιας ομάδας ατόμων. Τρόποι συμπλήρωσης: α) άμεσος (ο ίδιος ο

Διαβάστε περισσότερα

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών Σχέση μεταξύ εμβολίων και αυτισμού Θέση ύπνου των βρεφών και συχνότητα εμφάνισης του

Διαβάστε περισσότερα

Εγκυρότητα και αξιοπιστία των ερωτηματολογίων στις επιδημιολογικές μελέτες

Εγκυρότητα και αξιοπιστία των ερωτηματολογίων στις επιδημιολογικές μελέτες Copyright Athens Medical Society www.mednet.gr/archives ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE: ISSN 11-05-3992 APPLIED MEDICAL RESEARCH Εγκυρότητα και αξιοπιστία των ερωτηματολογίων στις επιδημιολογικές μελέτες

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας

Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Αθηνών Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας Δ. Παρασκευής Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και

Διαβάστε περισσότερα

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Βασικά μέρη του πρωτοκόλλου Τίτλος μελέτης Εισαγωγή Σχεδιασμός

Διαβάστε περισσότερα

Ερώτηση. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε;

Ερώτηση. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε; Σε μια συγχρονική μελέτη μετρήθηκε ο δείκτης μάζας σώματος 5000 αγοριών και 5500 κοριτσιών ηλικίας 14-17 ετών. Το 15% των αγοριών και το 8% των κοριτσιών ήταν υπέρβαρα. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε;

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας

Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας Μεθοδολογία Επιστημονικής Έρευνας Δημοσκοπήσεις - Ερωτηματολόγια Αναπληρωτής Καθηγητής Δελιάς Παύλος pdelias@teiemt.gr Ερωτηματολόγιο Γενικός όρος που περιλαμβάνει όλες τις μεθόδους συλλογής δεδομένων

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1: Εισαγωγή. ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας. Τμήμα Φυσικοθεραπείας. Προπτυχιακό Πρόγραμμα. Μάθημα: Βιοστατιστική-Οικονομία της υγείας Εξάμηνο: Ε (5 ο )

Ενότητα 1: Εισαγωγή. ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας. Τμήμα Φυσικοθεραπείας. Προπτυχιακό Πρόγραμμα. Μάθημα: Βιοστατιστική-Οικονομία της υγείας Εξάμηνο: Ε (5 ο ) ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας Τμήμα Φυσικοθεραπείας Προπτυχιακό Πρόγραμμα Μάθημα: Βιοστατιστική-Οικονομία της υγείας Εξάμηνο: Ε (5 ο ) Ενότητα 1: Εισαγωγή Δρ. Χρήστος Γενιτσαρόπουλος Λαμία, 2017 1.1. Σκοπός και

Διαβάστε περισσότερα

Ποσοτική Έρευνα. Λογιστική Θεωρία και Έρευνα

Ποσοτική Έρευνα. Λογιστική Θεωρία και Έρευνα Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα στη Λογιστική & Χρηματοοικονομική Master of Science (MSc) in Accounting and Finance ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ Λογιστική Θεωρία και Έρευνα Ερωτηματολόγια & Συνεντεύξεις Ποσοτική Έρευνα Βασικό χαρακτηριστικό

Διαβάστε περισσότερα

Ποιότητα ζωής ασθενών μετά από διαδερμική εμφύτευση αορτικής βαλβίδας (TAVI) στην Κύπρο

Ποιότητα ζωής ασθενών μετά από διαδερμική εμφύτευση αορτικής βαλβίδας (TAVI) στην Κύπρο Ποιότητα ζωής ασθενών μετά από διαδερμική εμφύτευση αορτικής βαλβίδας (TAVI) στην Κύπρο Απόστολος Γατίδης, RN, BSc, MSc, ILSP(ERC), Εργαστήριο Καθετηριασμών, Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας Μιχαήλ Δρακομαθιουλάκης,

Διαβάστε περισσότερα

Γιατί διεξάγεται μια μελέτη;;;

Γιατί διεξάγεται μια μελέτη;;; Γιατί διεξάγεται μια μελέτη;;; Διερεύνηση ενός νέου ερευνητικού ερωτήματος ή, αλλιώς, μιας νέας ερευνητικής υπόθεσης Διερεύνηση μιας υπάρχουσας ερευνητικής υπόθεσης, βελτιώνοντας όμως την ακρίβεια και

Διαβάστε περισσότερα

Ορισμός. Σχεδιασμός ερωτηματολογίου στη διερεύνηση επιδημιών. Εργαλείο συλλογής πληροφορίας (απαντήσεων σε ερωτήσεις)

Ορισμός. Σχεδιασμός ερωτηματολογίου στη διερεύνηση επιδημιών. Εργαλείο συλλογής πληροφορίας (απαντήσεων σε ερωτήσεις) Ορισμός Σχεδιασμός ερωτηματολογίου στη διερεύνηση επιδημιών Εργαλείο συλλογής πληροφορίας (απαντήσεων σε ερωτήσεις) Επιδημιολογική επιτήρηση και διερεύνηση επιδημιών ΚΕΕΛΠΝΟ ΕΣΔΥ, 2008 Σκοπός η συλλογή

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. 1 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. 1 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 1 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου Κάποιες έννοιες Επιστήμη : κάθε συστηματικό πεδίο μελέτης ή σύστημα γνώσης που έχει ως σκοπό

Διαβάστε περισσότερα

24/4/19. Τύποι έρευνας ανάλογα με τη φύση του προβλήματος ΕΡΕΥΝΑ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ

24/4/19. Τύποι έρευνας ανάλογα με τη φύση του προβλήματος ΕΡΕΥΝΑ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΡΕΥΝΑ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Ερευνητική Μεθοδολογία Τύποι έρευνας ανάλογα με τη φύση του προβλήματος l Διερευνητική έρευνα (στοχεύουν στην περιγραφή των παραμέτρων του προβλήματος) l Περιγραφική έρευνα (απαντούν

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικές Έρευνας. Εισήγηση 10 η Κατασκευή Ερωτηματολογίων

Τεχνικές Έρευνας. Εισήγηση 10 η Κατασκευή Ερωτηματολογίων Τεχνικές Έρευνας Ε. Ζέτου Ε εξάμηνο 2010-2011 Εισήγηση 10 η Κατασκευή Ερωτηματολογίων ΣΚΟΠΟΣ Η συγκεκριμένη εισήγηση έχει σαν σκοπό να δώσει τις απαραίτητες γνώσεις στο/στη φοιτητή/τρια για τον τρόπο διεξαγωγής

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας:

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Συστηματική περιγραφή και κατανόηση των ψυχολογικών φαινομένων. Η ψυχολογική έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους συστηματικής διερεύνησης για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία

Διαβάστε περισσότερα

Εγκυρότητα και Αξιοπιστία. Χριστίνα Καραμανίδου, PhD

Εγκυρότητα και Αξιοπιστία. Χριστίνα Καραμανίδου, PhD Εγκυρότητα και Αξιοπιστία Χριστίνα Καραμανίδου, PhD Η έννοια της εγκυρότητας Η εγκυρότητα της έρευνας είναι το βασικό κριτήριο με βάση το οποίο θα ληφθεί η απόφαση για αξιοποίηση ή όχι των ευρημάτων. Η

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ. Επικαιροποίηση γνώσεων αποφοίτων ΑΕΙ στην οργάνωση, διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων και στην προώθηση τουριστικών προορισμών

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ. Επικαιροποίηση γνώσεων αποφοίτων ΑΕΙ στην οργάνωση, διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων και στην προώθηση τουριστικών προορισμών ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Εσωτερική Αξιολόγηση Προγράμματος Ανάλυση Αποτελεσμάτων Ερωτηματολογίου Αποφοίτων του Προγράμματος Επικαιροποίησης Γνώσεων Αποφοίτων Α.Ε.Ι. (Π.Ε.Γ.Α.) Επικαιροποίηση

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΚ ΞΑΝΘΗΣ. Μάθημα : Στατιστική Ι. Υποενότητα : Σχεδιασμός Ερωτηματολογίου

ΙΕΚ ΞΑΝΘΗΣ. Μάθημα : Στατιστική Ι. Υποενότητα : Σχεδιασμός Ερωτηματολογίου ΙΕΚ ΞΑΝΘΗΣ Μάθημα : Στατιστική Ι Υποενότητα : Σχεδιασμός Ερωτηματολογίου Επαμεινώνδας Διαμαντόπουλος Ιστοσελίδα : http://users.sch.gr/epdiaman/ Email : epdiamantopoulos@yahoo.gr 1 Στόχοι της υποενότητας

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών. Ενότητα 9: ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ Λοίζου Ευστράτιος Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων-Kατεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών. Ενότητα 9: ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ Λοίζου Ευστράτιος Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων-Kατεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Ενότητα 9: ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ Λοίζου Ευστράτιος Τμήμα Τεχνολόγων Γεωπόνων-Kατεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε

Διαβάστε περισσότερα

Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Π.Μ.Σ. ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Π.Μ.Σ. ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Π.Μ.Σ. ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 3 η Θεματική ενότητα: Ανάλυση μεθοδολογίας ερευνητικής εργασίας Σχεδιασμός έρευνας: Θεωρητικό πλαίσιο και ανάλυση μεθοδολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΣΚΟΚΗΛΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ

ΔΙΣΚΟΚΗΛΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΔΙΣΚΟΚΗΛΗ ΜΕ ΤΗΝ 1 ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ - Γ. Ν. Θ. "Γ. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ", 2 Α' ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ - Γ. Ν. ΚΑΒΑΛΑΣ, 3ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ, ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ, ΔΠΘ, Π. Γ. Ν. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ,

Διαβάστε περισσότερα

Τρόπος ιδασκαλίας: Προαπαιτούµενο(α) και Συναπαιτούµενο(α) Μάθηµα(τα): Προτεινόµενα/προαιρετικά µέρη του προγράµµατος: ιδασκαλία στην τάξη Κανένα Κανέ

Τρόπος ιδασκαλίας: Προαπαιτούµενο(α) και Συναπαιτούµενο(α) Μάθηµα(τα): Προτεινόµενα/προαιρετικά µέρη του προγράµµατος: ιδασκαλία στην τάξη Κανένα Κανέ Τίτλος Μαθήµατος: Βιοστατιστική και Επιδηµιολογία Κωδικός Μαθήµατος: MNU 612 Κατηγορία Μαθήµατος: (Υποχρεωτικό/Επιλεγόµενο) Επίπεδο Μαθήµατος: (πρώτου, δεύτερου ή τρίτου κύκλου) Έτος Σπουδών: 1 Τετράµηνο

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία της έρευνας και Ιατρική στατιστική

Μεθοδολογία της έρευνας και Ιατρική στατιστική ΤΕΙ Αθήνας Μεθοδολογία της έρευνας και Ιατρική στατιστική Ενότητα 5: Σχεδιασμός Ερωτηματολογίων Δρ.Ευσταθία Παπαγεωργίου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Το ερωτηματολόγιο Το πλέον σημαντικό εργαλείο για τη συλλογή

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΕΩΝΙΔΟΥ Λεμεσός, 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1 Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ... 23 2 Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΜΑΤΟΣ... 25 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 25 2.2 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ... 26 2.2.1 ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 26 2.2.2

Διαβάστε περισσότερα

Ποσοτικές ερευνητικές προσεγγίσεις

Ποσοτικές ερευνητικές προσεγγίσεις ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ (PROJECT) Ποσοτικές ερευνητικές προσεγγίσεις (Quantitative Approaches to Research) Δρ ΚΟΡΡΕΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΘΗΝΑ 2013 Ποσοτικές ερευνητικές προσεγγίσεις (Quantitative Research

Διαβάστε περισσότερα

Οργανωσιακή Ψυχολογία

Οργανωσιακή Ψυχολογία Οργανωσιακή Ψυχολογία Ιωάννης Νικολάου Επίκουρος Καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα ιοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας Ψυχολογία των ατομικών διαφορών Ψυχομετρική

Διαβάστε περισσότερα

Διαδερμική Εμφύτευση Αορτικής Βαλβίδας (TAVI) στην Κύπρο: Σύγκριση μετεπεμβατικής ποιότητας ζωής ασθενών με υγιή πληθυσμό

Διαδερμική Εμφύτευση Αορτικής Βαλβίδας (TAVI) στην Κύπρο: Σύγκριση μετεπεμβατικής ποιότητας ζωής ασθενών με υγιή πληθυσμό Διαδερμική Εμφύτευση Αορτικής Βαλβίδας (TAVI) στην Κύπρο: Σύγκριση μετεπεμβατικής ποιότητας ζωής ασθενών με υγιή πληθυσμό Απόστολος Γατίδης, RN, BSc, MSc, ILSP(ERC), Εργαστήριο Καθετηριασμών, Γενικό Νοσοκομείο

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕ1Σ III: ΟΙ ΚΛΙΜΑΚΕΣ]

ΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕ1Σ III: ΟΙ ΚΛΙΜΑΚΕΣ] Κατερέλος - 2.3. ΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕ1Σ III: ΟΙ ΚΛΙΜΑΚΕΣ] Η χρήση των κλιμάκων στην ψυχολογία είναι εξαιρετικά ευρεία: δοκιμασίες ικανοτήτων, μέτρηση απόψεων και στάσεων ή και κλινικές παρατηρήσεις. Ειδικότερα στην

Διαβάστε περισσότερα

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Γιατί διεξάγεται μια μελέτη;;; Διερεύνηση ενός νέου ερευνητικού

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΜΑΣΤΕΚΤΟΜΗ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΛΕΜΕΣΟΣ 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία Η ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Μαρία Χρίστου Λεμεσός 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

þÿ¼ ½ ±Â : ÁÌ» Â Ä Å ÃÄ ²µ þÿä Å ÃÇ»¹º Í Á³ Å

þÿ¼ ½ ±Â : ÁÌ» Â Ä Å ÃÄ ²µ þÿä Å ÃÇ»¹º Í Á³ Å Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Economic Sciences and Business http://hephaestus.nup.ac.cy Master Degree Thesis 2015 þÿ ½»Åà Äɽ µ½½ ¹Î½ Ä Â þÿ±¾¹»ì³ à  º±¹ Ä Â þÿ±à ĵ»µÃ¼±Ä¹ºÌÄ Ä±Â

Διαβάστε περισσότερα

Απάντηση. Συγχρονική μελέτη

Απάντηση. Συγχρονική μελέτη Ερώτηση Ποιο είδος μελέτης και γιατί θεωρείτε πως είναι το καταλληλότερο για την εκτίμηση της συχνότητας του διαβήτη τύπου 2 στον πληθυσμό μιας πόλης; Περιγράψτε συνοπτικά (εντός 100 λέξεων) τον σχεδιασμό

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ

ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΜΗΤΡΙΚΟΣ ΘΗΛΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ 10 ΧΡΟΝΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ονοματεπώνυμο Κεντούλλα Πέτρου Αριθμός Φοιτητικής Ταυτότητας 2008761539 Κύπρος

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1: Πληθυσμός και δείγμα Είδη Μεταβλητών - Περιγραφική στατιστική

Ενότητα 1: Πληθυσμός και δείγμα Είδη Μεταβλητών - Περιγραφική στατιστική ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΝΕΥΡΟΑΝΑΤΟΜΙΑ» «Βιοστατιστική, Μεθοδολογία και Συγγραφή Επιστημονικής Μελέτης» Ενότητα 1: Πληθυσμός

Διαβάστε περισσότερα

Ερώτηση. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε;

Ερώτηση. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε; Ερώτηση Σε μια συγχρονική μελέτη μετρήθηκε ο δείκτης μάζας σώματος 5000 αγοριών και 5500 κοριτσιών ηλικίας 14-17 ετών. Το 15% των αγοριών και το 8% των κοριτσιών ήταν υπέρβαρα. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε;

Διαβάστε περισσότερα

Παραδείγματα Ερωτηματολογίων

Παραδείγματα Ερωτηματολογίων Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής 1 Παραδείγματα Ερωτηματολογίων Δρ. Αγγελίδης Π. Βασίλειος 2 Βήματα για την κατάρτιση του Ερωτηματολογίου Βήμα 1 ο Εκτενής βιβλιογραφική ανασκόπηση του αντικειμένου

Διαβάστε περισσότερα

Αξιοπιστία. Η αξιοπιστία. Η αξιοπιστία αναφέρεται στη σταθερότητα των αποτελεσμάτων δύο μετρήσεων, η οποία προκύπτει όταν απουσιάζει το τυχαίο σφάλμα.

Αξιοπιστία. Η αξιοπιστία. Η αξιοπιστία αναφέρεται στη σταθερότητα των αποτελεσμάτων δύο μετρήσεων, η οποία προκύπτει όταν απουσιάζει το τυχαίο σφάλμα. Αξιοπιστία Η αξιοπιστία. Η αξιοπιστία αναφέρεται στη σταθερότητα των αποτελεσμάτων δύο μετρήσεων, η οποία προκύπτει όταν απουσιάζει το τυχαίο σφάλμα. Είδη αξιοπιστίας: 1. Αξιοπιστία εξέτασης-επανεξέτασης

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Επιβλέπων Καθηγητής: Δρ. Νίκος Μίτλεττον Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2 ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Ονοματεπώνυμο: Ιωσηφίνα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ ΣΤΕΛΕΧΗ Ενότητα # 7: Δειγματοληψία Μιλτιάδης Χαλικιάς Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία σχεδιασμού των μελετών

Μεθοδολογία σχεδιασμού των μελετών APPLIED MEDICAL RESEARCH ÁÑ ÅÉÁ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÉÁÔÑÉÊÇÓ 2017, 34(4):559-566 Μεθοδολογία σχεδιασμού των μελετών 1. Εισαγωγή 2. Ερευνητική υπόθεση 3. Είδος μελέτης 3.1. Συγχρονικές μελέτες 3.2. Μελέτες κοόρτης

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία δειγματοληψίας στις επιδημιολογικές μελέτες

Μεθοδολογία δειγματοληψίας στις επιδημιολογικές μελέτες Copyright Athens Medical Society www.mednet.gr/archives ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE: ISSN 11-05-3992 APPLIED MEDICAL RESEARCH Μεθοδολογία δειγματοληψίας στις επιδημιολογικές μελέτες 1. Εισαγωγή 2. Απλή

Διαβάστε περισσότερα

Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας. Δρ. Ιωάννης Γκιόσος

Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας. Δρ. Ιωάννης Γκιόσος Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Δρ. Ιωάννης Γκιόσος Γιατί κάνουμε ανασκόπηση στη βιβλιογραφία; 1. Γιαναπροσδιορίσουμεκενάστηνέρευνατου γνωστικού μας αντικειμένου 2. Για να εντοπίσουμε νέες τάσεις στην έρευνα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Δέσποινα Σιδηροπούλου-Δημακάκου Καθηγήτρια Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Ποιότητα ζωής ασθενών µετά από Διαδερµική Εµφύτευση Αορτικής Βαλβίδας: Σύγκριση µε υγιή πληθυσµό στην Κύπρο

Ποιότητα ζωής ασθενών µετά από Διαδερµική Εµφύτευση Αορτικής Βαλβίδας: Σύγκριση µε υγιή πληθυσµό στην Κύπρο Ποιότητα ζωής ασθενών µετά από Διαδερµική Εµφύτευση Αορτικής Βαλβίδας: Σύγκριση µε υγιή πληθυσµό στην Κύπρο Απόστολος Γατίδης, RN, BSc, MSc, ILSP(ERC), Εργαστήριο Καθετηριασμών, Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία έρευνας ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΚΟΠΟΣ/ΕΙΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Μεθοδολογία έρευνας ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΚΟΠΟΣ/ΕΙΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Μεθοδολογία έρευνας ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΚΟΠΟΣ/ΕΙΔΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Μεθοδολογία έρευνας Η ερευνητική διαδικασία έχει ως αφορμή ένα προβληματισμό και προσπαθεί να απαντήσει σε ένα ερευνητικό ερώτημα.

Διαβάστε περισσότερα

Εργαλεία Έρευνας. Α. Αθανασόπουλος

Εργαλεία Έρευνας. Α. Αθανασόπουλος Εργαλεία Έρευνας Α. Αθανασόπουλος Σχέδιο Εργασίας στην ΠΕ Η ανάπτυξη και υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας ακολουθεί σε γενικές γραμμές την εξής πορεία (ΔΕΠΠΣ ΠΕ): 1. Επιλογή του θέματος - Καθορισμός στόχων

Διαβάστε περισσότερα

Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα

Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα Προσδιοριστής Το χαρακτηριστικό (συγγενές, περιβαλλοντικό ή συμπεριφοράς) των ατόμων από το οποίο εξαρτάται η συχνότητα εμφάνισης της μελετώμενης έκβασης Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα Έκθεση Μελετώμενος

Διαβάστε περισσότερα

Ερώτηση. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε;

Ερώτηση. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε; Ερώτηση Σε μια συγχρονική μελέτη μετρήθηκε ο δείκτης μάζας σώματος 5000 αγοριών και 5500 κοριτσιών ηλικίας 14-17 ετών. Το 15% των αγοριών και το 8% των κοριτσιών ήταν υπέρβαρα. Ποιο μέτρο συχνότητας υπολογίστηκε;

Διαβάστε περισσότερα

Κατανομή συχνοτήτων. Μέτρα κεντρικής τάσης. Μέτρα διασποράς. Σφάλματα μέτρησης. Εγκυρότητα. Ακρίβεια

Κατανομή συχνοτήτων. Μέτρα κεντρικής τάσης. Μέτρα διασποράς. Σφάλματα μέτρησης. Εγκυρότητα. Ακρίβεια Ενότητα 2α: Τρόποι παρουσίασης επιδημιολογικών δεδομένων Εγκυρότητα, ακρίβεια Ροβίθης Μιχαήλ 2006 Τρόποι παρουσίασης επιδημιολογικών δεδομένων Κατανομή συχνοτήτων Μέτρα κεντρικής τάσης Μέτρα διασποράς

Διαβάστε περισσότερα

Οι τεχνικές του καλού ερωτηματολογίου

Οι τεχνικές του καλού ερωτηματολογίου Πηγή: Ρόντος, Κ. & Παπάνης, Ε. (2007, 11 Σεπτ.). Οι τεχνικές του καλού ερωτηματολογίου. Στον δικτυακό τόπο της Ελληνικής Κοινωνικής Έρευνας http://epapanis.blogspot.com/2007/09/blogpost_1084.html Οι τεχνικές

Διαβάστε περισσότερα

SPSS. Βασικά στοιχεία

SPSS. Βασικά στοιχεία SPSS Βασικά στοιχεία Εισαγωγικά Στοιχεία SPSS (Statistical Package for Social Sciences) Χρησιμοποιείται σε έρευνες των Κοινωνικών Επιστημών ημιουργήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Stanford Το 1975 ιδρύεται η

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Ι. ΚΡΗΤΗΣ 2014

ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Ι. ΚΡΗΤΗΣ 2014 ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Ικανοποίηση των Εργαζομένων του Τ.Ε.Ι. Κρήτης 2014 Συνοπτική Έκδοση Ηράκλειο, Σεπτέμβριος 2014 ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Ι.

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοι από τους παρακάτω πληθυσμούς είναι κλειστοί ή ανοιχτοί και γιατί;

Ποιοι από τους παρακάτω πληθυσμούς είναι κλειστοί ή ανοιχτοί και γιατί; Άσκηση Ποιοι από τους παρακάτω πληθυσμούς είναι κλειστοί ή ανοιχτοί και γιατί; 1. Οι κάτοικοι της Ελλάδας, το 2010 2. Οι ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 3. Οι νοσηλευθέντες σε ένα νοσοκομείο το 2012

Διαβάστε περισσότερα

Η πρόληψη των κατακλίσεων σε βαριά πάσχοντες και η χρήση ειδικών στρωμάτων για την πρόληψη και αντιμετώπιση των κατακλίσεων

Η πρόληψη των κατακλίσεων σε βαριά πάσχοντες και η χρήση ειδικών στρωμάτων για την πρόληψη και αντιμετώπιση των κατακλίσεων ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η πρόληψη των κατακλίσεων σε βαριά πάσχοντες και η χρήση ειδικών στρωμάτων για την πρόληψη και αντιμετώπιση των κατακλίσεων Ονοματεπώνυμο

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΠΡΟΙΌΝΤΩΝ ΞΥΛΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΠΛΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ

ΜΑΘΗΜΑ: ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΠΡΟΙΌΝΤΩΝ ΞΥΛΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΠΛΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΟΥ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΠΡΟΙΌΝΤΩΝ ΞΥΛΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΠΛΟΥ Έρευνα μάρκετινγκ Τιμολόγηση Ανάπτυξη νέων προϊόντων ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ Τμηματοποίηση της αγοράς Κανάλια

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτες ασθενών-μαρτύρων

Μελέτες ασθενών-μαρτύρων Μελέτες ασθενών-μαρτύρων Η πρώτη ΜΑΜ δημοσιεύθηκε το 1920 και αφορούσε τη σχέση καπνιστικής συνήθειας και επιθηλιώματος των χειλιών (μορφή καρκίνου του δέρματος) Το 1950, δημοσιεύθηκαν οι πρώτες 4 μελέτες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΟΜ.Ε.Α. ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ: ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΥΣ

ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΟΜ.Ε.Α. ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ: ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΥΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΟΜ.Ε.Α. ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ: ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΥΣ 1-16 Λίγα λόγια για την ηλεκτρονική αξιολόγηση των μαθημάτων Η ηλεκτρονική αξιολόγηση των μαθημάτων ξεκίνησε

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου Συλλογή δεδομένων Πρωτογενή δεδομένα Εργαστηριακές μετρήσεις Παρατήρηση Παρατήρηση με συμμετοχή,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή. Ονοματεπώνυμο: Αργυρώ Ιωάννου. Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Αντρέας Χαραλάμπους

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή διατριβή. Ονοματεπώνυμο: Αργυρώ Ιωάννου. Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Αντρέας Χαραλάμπους ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή διατριβή Διερεύνηση της αποτελεσματικότητας εναλλακτικών και συμπληρωματικών τεχνικών στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής σε άτομα με καρκίνο

Διαβάστε περισσότερα

Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα

Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα Προσδιοριστής Το χαρακτηριστικό (συγγενές, περιβαλλοντικό ή συμπεριφοράς) των ατόμων από το οποίο εξαρτάται η συχνότητα εμφάνισης της μελετώμενης έκβασης Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα Έκθεση Μελετώμενος

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Dr. Anthony Montgomery Επίκουρος Καθηγητής Εκπαιδευτικής & Κοινωνικής Πολιτικής antmont@uom.gr Ποιός είναι ο σκοπός του μαθήματος μας? Στο τέλος του σημερινού μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Πρόλογος 15 Ευχαριστίες 19. Κεφάλαιο 1 Ιστορική Αναδρομή & Ορισμός της Ψυχομετρίας

Περιεχόμενα. Πρόλογος 15 Ευχαριστίες 19. Κεφάλαιο 1 Ιστορική Αναδρομή & Ορισμός της Ψυχομετρίας Περιεχόμενα Πρόλογος 15 Ευχαριστίες 19 Κεφάλαιο 1 Ιστορική Αναδρομή & Ορισμός της Ψυχομετρίας 1.1. Η Εμφάνιση της Ψυχομετρίας 21 1.1.1. Κατά τη Νεολιθική Περίοδο 21 1.1.2. Κατά την Αιγυπτιακή και Σουμερική

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόµενο. «ιοικώ σηµαίνει διαχειρίζοµαι πληροφορίες για να πάρω αποφάσεις» Βασικότερες πηγές πληροφοριών. Τι είναι η Έρευνα Μάρκετινγκ

Περιεχόµενο. «ιοικώ σηµαίνει διαχειρίζοµαι πληροφορίες για να πάρω αποφάσεις» Βασικότερες πηγές πληροφοριών. Τι είναι η Έρευνα Μάρκετινγκ ΕΠΕΑΕΚ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Φ.Α.Α.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΕ 0111 «Σύγχρονα Θέµατα ιοίκησης Αθλητισµού»

Διαβάστε περισσότερα

EΙΔΗ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ. Κλειστές Ανοιχτές (αριθμητικές) Ανοιχτές (κειμενικές) Πολλαπλής επιλογής

EΙΔΗ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ. Κλειστές Ανοιχτές (αριθμητικές) Ανοιχτές (κειμενικές) Πολλαπλής επιλογής EΙΔΗ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ Κλειστές Ανοιχτές (αριθμητικές) Ανοιχτές (κειμενικές) Πολλαπλής επιλογής Κλειστές (απλής επιλογής) Ερώτηση : Variable Απαντήσεις : coded with numbers π.χ. Κάνετε αεροπορικά ταξίδια; Δεν

Διαβάστε περισσότερα

Η αξιολόγηση στα προγράμματα συνεχιζόμενης εκπαίδευσης. Η περίπτωση του ΠΕΓΑ «Πρακτική Βασισμένη σε ενδείξεις»

Η αξιολόγηση στα προγράμματα συνεχιζόμενης εκπαίδευσης. Η περίπτωση του ΠΕΓΑ «Πρακτική Βασισμένη σε ενδείξεις» Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ΕΚΤ) και από εθνικούς πόρους

Διαβάστε περισσότερα

Α. Ερωτήσεις Σωστού - Λάθους

Α. Ερωτήσεις Σωστού - Λάθους 2 Ο ΓΕΛ ΣΥΚΕΩΝ ΜΑΘΗΜΑ : ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΤΡΑΣΑΝΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ διπλ. Ηλ/γος Μηχ/κός ΠΕ 12 ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΟΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ : ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΜΕΤΑΒΛΗΤΩΝ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ- ΕΙΔΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΠΟΥ ΒΙΩΝΕΙ ΤΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΣΤΙΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΕΝΑΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Άντρη Αγαθαγγέλου Λεμεσός 2012 i ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Κατευθύνσεις στην έρευνα των επιστημών υγείας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Έρευνα και θεωρία

Περιεχόμενα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Κατευθύνσεις στην έρευνα των επιστημών υγείας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Έρευνα και θεωρία Περιεχόμενα Σχετικά με τους συγγραφείς... ΧΙΙΙ Πρόλογος... XV Eισαγωγή...XVΙΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Κατευθύνσεις στην έρευνα των επιστημών υγείας Εισαγωγή... 1 Τι είναι η έρευνα;... 2 Τι είναι η έρευνα των επιστημών

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας στη ΜΕ

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας στη ΜΕ Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας στη ΜΕ Χ Α Ρ Α Λ Α Μ Π Ο Σ Σ Α Κ Ο Ν Ι Δ Η Σ, Δ Π Θ Μ Α Ρ Ι Α Ν Ν Α Τ Ζ Ε Κ Α Κ Η, Α Π Θ Α. Μ Α Ρ Κ Ο Υ, Δ Π Θ Α Χ Ε Ι Μ Ε Ρ Ι Ν Ο 2 0 17-2018 2 ο παραδοτέο 8/12/2016

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Γνώσεις, στάσεις και ποιότητα ζωής σε ασθενείς με λέμφωμα Οι ασθενείς που πάσχουν από λέμφωμα στην Ελλάδα εμφανίζονται ελλιπώς ενημερωμένοι σχετικά με ζητήματα που αφορούν στην

Διαβάστε περισσότερα

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών τα πάντα είναι σχετικά Συνολικά λίτρα κατανάλωσης μπύρας,

Διαβάστε περισσότερα

Ελεγχος, Αξιοπιστία και Διασφάλιση Ποιότητας Λογισµικού: Εξωτερική Ποιότητα

Ελεγχος, Αξιοπιστία και Διασφάλιση Ποιότητας Λογισµικού: Εξωτερική Ποιότητα Ελεγχος, Αξιοπιστία και Διασφάλιση Ποιότητας Λογισµικού: Εξωτερική Ποιότητα Τµήµα Διοίκησης Επιχειρήσεων Τει Δυτικής Ελλάδας Μεσολόγγι Δρ. Α. Στεφανή Διάλεξη 8 Εξωτερική ποιότητα Την ποιότητα των λειτουργιών

Διαβάστε περισσότερα

Μονομεταβλητή ανάλυση επιδημιολογικών δεδομένων

Μονομεταβλητή ανάλυση επιδημιολογικών δεδομένων Copyright Athens Medical Society www.mednet.gr/archives ARCHIVES OF HELLENIC MEDICINE: ISSN 11-05-3992 APPLIED MEDICAL RESEARCH Μονομεταβλητή ανάλυση επιδημιολογικών δεδομένων 1. Εισαγωγή 2. Μεταβλητές

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΙΦΝΙΔΙΟΥ ΒΡΕΦΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΙΦΝΙΔΙΟΥ ΒΡΕΦΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΙΦΝΙΔΙΟΥ ΒΡΕΦΙΚΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ Ονοματεπώνυμο: Λοϊζιά Ελένη Λεμεσός 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης ί>ηγο^η 26 Επιστήμες της Αγωγής 26 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Αντικείμενο των επιδημιολογικών μελετών

Αντικείμενο των επιδημιολογικών μελετών Αντικείμενο των επιδημιολογικών μελετών Ο μεγάλος δρόμος για την εύρεση αιτιακών σχέσεων είναι γεμάτος σφάλματα Αιτιακή σχέση Τυχαίο σφάλμα Συγχυτές Συστηματικό σφάλμα επιλογής Συστηματικό σφάλμα Συστηματικό

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία. Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία. Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία Κόπωση και ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο Μαργαρίτα Μάου Λευκωσία 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Λογαριθµιστική εξάρτηση

Λογαριθµιστική εξάρτηση Είδη δεδοµένων Σε µία επιδηµιολογική έρευνα, καταγράφονται τα παρακάτω δεδοµένα για κάθε άτοµο: Λογαριθµιστική εξάρτηση Βάνα Σύψα Επίκουρη Καθηγήτρια Επιδηµιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής Εργαστήριο

Διαβάστε περισσότερα

þÿ²± ¼Ì ¹º±½ À à  ½ ûµÅÄ

þÿ²± ¼Ì ¹º±½ À à  ½ ûµÅÄ Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Economic Sciences and Business http://hephaestus.nup.ac.cy Master Degree Thesis 2014 þÿ À±³³µ»¼±Ä¹º µ¾ Å ½Éà º±¹ þÿ²± ¼Ì ¹º±½ À à  ½ ûµÅÄ Lazarou,

Διαβάστε περισσότερα

Σύνθετα μέτρα στην ποσοτική έρευνα: Δείκτες, κλίμακες και διαστάσεις

Σύνθετα μέτρα στην ποσοτική έρευνα: Δείκτες, κλίμακες και διαστάσεις Σύνθετα μέτρα στην ποσοτική έρευνα: Δείκτες, κλίμακες και διαστάσεις Σύνοψη κεφαλαίου Δείκτες, κλίμακες και διαστάσεις Κατασκευή δεικτών Κατασκευή κλιμάκων 5-2 Εισαγωγή Γιατί χρησιμοποιούνται σύνθετα μέτρα

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 2: Έλεγχοι Υποθέσεων Διαστήματα Εμπιστοσύνης

Ενότητα 2: Έλεγχοι Υποθέσεων Διαστήματα Εμπιστοσύνης ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ - ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΝΕΥΡΟΑΝΑΤΟΜΙΑ» «Βιοστατιστική, Μεθοδολογία και Συγγραφή Επιστημονικής Μελέτης» Ενότητα 2: Έλεγχοι Υποθέσεων

Διαβάστε περισσότερα

Το υπουργείο μας. Ατυχήματα - πρώτες βοήθειες στο σχολείο

Το υπουργείο μας. Ατυχήματα - πρώτες βοήθειες στο σχολείο Αθήνα 29 Το υπουργείο μας Ατυχήματα - πρώτες βοήθειες στο σχολείο Χρήστος Τριπόδης Αναστάσιος Χριστάκης Παναγιώτα Γ. Ψυχογιού Νικόλαος Τριπόδης Αθήνα 29 Ατυχήματα - πρώτες βοήθειες στο σχολείο Συγγραφείς:

Διαβάστε περισσότερα

Στρατηγική έρευνας. Στρατηγική έρευνας. Η ερευνητική διαδικασία στη βιβλιοθήκη αρχίζει από τη στιγμή που χρειάζεται

Στρατηγική έρευνας. Στρατηγική έρευνας. Η ερευνητική διαδικασία στη βιβλιοθήκη αρχίζει από τη στιγμή που χρειάζεται Η ερευνητική διαδικασία στη βιβλιοθήκη αρχίζει από τη στιγμή που χρειάζεται Στρατηγική έρευνας κάποιος να λύσει ένα πρόβλημα, να κάνει μια εργασία για την εκπλήρωση κάποιου μαθήματος, να συγγράψει ένα

Διαβάστε περισσότερα

þÿ ¼ ¼± Ä Â ÆÅùº  ÃÄ ½

þÿ ¼ ¼± Ä Â ÆÅùº  ÃÄ ½ Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Economic Sciences and Business http://hephaestus.nup.ac.cy Master Degree Thesis 2015 þÿ ¼ ¼± Ä Â ÆÅùº  ÃÄ ½ þÿ ż½±Ã Å. ÀÌȵ¹Â ¼± Äν º Likaki, Ioannis

Διαβάστε περισσότερα

Σύγκριση συστημάτων της τηλεεκπαίδευσης στη Ρωσία και στην Ελλάδα και Στατιστικές μελέτες.

Σύγκριση συστημάτων της τηλεεκπαίδευσης στη Ρωσία και στην Ελλάδα και Στατιστικές μελέτες. Σύγκριση συστημάτων της τηλεεκπαίδευσης στη Ρωσία και στην Ελλάδα και Στατιστικές μελέτες. Συλλογή των αποτελεσμάτων και επεξεργασία τους. Δημιουργία βάσης δεδομένων για τις δύο χώρες ξεχωριστά (Ρωσία/Ελλάδα).

Διαβάστε περισσότερα

τα πάντα είναι σχετικά

τα πάντα είναι σχετικά τα πάντα είναι σχετικά Συνολικά λίτρα κατανάλωσης μπύρας, το 2010 (απόλυτες συχνότητες) Σειρά κατάταξης Χώρα Λίτρα κατανάλωσης μπύρας (x 10 6 ) 1 Κίνα 44.683 2 ΗΠΑ 24.138 5 Γερμανία 8.787 16 Τσεχία 1.708

Διαβάστε περισσότερα

Τα αποτελέσματα της έρευνας σε απόφοιτους του τμήματος

Τα αποτελέσματα της έρευνας σε απόφοιτους του τμήματος Τα αποτελέσματα της έρευνας σε απόφοιτους του τμήματος I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών δημοσίευσε το Μάιο του 2012 τα αποτελέσματα έρευνας που πραγματοποίησε μεταξύ των αποφοίτων του, που

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ. Πτυχιακή διατριβή

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ. Πτυχιακή διατριβή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή διατριβή ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΗ ΜΕ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΣΕ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΜΕ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Ο Θεσμός του Μέντορα στην Ελληνική Εκπαίδευση: Διερεύνηση των απόψεων και στάσεων των Εκπαιδευτικών Λυκείου του Ν. Χανίων.

Ο Θεσμός του Μέντορα στην Ελληνική Εκπαίδευση: Διερεύνηση των απόψεων και στάσεων των Εκπαιδευτικών Λυκείου του Ν. Χανίων. Ο Θεσμός του Μέντορα στην Ελληνική Εκπαίδευση: Διερεύνηση των απόψεων και στάσεων των Εκπαιδευτικών Λυκείου του Ν. Χανίων. Όνομα: Ρασούλη Εμμανουέλα Επόπτης: Λαγός Δημήτριος Αναγκαιότητα έρευνας Προσωπική

Διαβάστε περισσότερα

τα πάντα είναι σχετικά

τα πάντα είναι σχετικά τα πάντα είναι σχετικά Συνολικά λίτρα κατανάλωσης μπύρας, το 2010 (απόλυτες συχνότητες) Σειρά κατάταξης Χώρα Λίτρα κατανάλωσης μπύρας (x 10 6 ) 1 Κίνα 44.683 2 ΗΠΑ 24.138 5 Γερμανία 8.787 16 Τσεχία 1.708

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Ερευνας στη ΜΕ

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Ερευνας στη ΜΕ Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Ερευνας στη ΜΕ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΣΑΚΟΝΙΔΗΣ, ΔΠΘ ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΤΖΕΚΑΚΗ, ΑΠΘ Α ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ 201 6-2017 2 ο παραδοτέο Περιεχόμενο 1. Εισαγωγή: το θέμα και η σημασία του, η σημασία διερεύνησης του

Διαβάστε περισσότερα

Ο νευρογλωσσικός προγραμματισμός ως στρατηγική δημιουργίας εσωτερικής επικoινωνίας σε κοινωφελείς οργανισμούς

Ο νευρογλωσσικός προγραμματισμός ως στρατηγική δημιουργίας εσωτερικής επικoινωνίας σε κοινωφελείς οργανισμούς Ο νευρογλωσσικός προγραμματισμός ως στρατηγική δημιουργίας εσωτερικής επικoινωνίας σε κοινωφελείς οργανισμούς 1 Περιεχόμενα Θεωρητικό υπόβαθρο Τι είναι ο NLP; Πώς λειτουργεί; Στρατηγικές τελειοποίησης

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: Παχυσαρκία και κύηση:

Θέμα: Παχυσαρκία και κύηση: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜ Α ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: Παχυσαρκία και κύηση: επιπτώσεις στην έκβαση της κύησης και στο έμβρυο Ονοματεπώνυμο: Στέλλα Ριαλά Αριθμός

Διαβάστε περισσότερα

Σεμινάριο Τελειοφοίτων. 6- Εμπειρική μέτρηση & ανάλυση

Σεμινάριο Τελειοφοίτων. 6- Εμπειρική μέτρηση & ανάλυση Σεμινάριο Τελειοφοίτων 6- Εμπειρική μέτρηση & ανάλυση Πόσο συχνά; Πόσο μεγάλο; Πόσο αντιπροσωπευτικό; Πως αλληλεπιδρούν οι μεταβλητές X και Y; Ποια είναι η αιτιώδης συνάφεια μεταξύ των φαινομένων Α και

Διαβάστε περισσότερα