Ο ΠΑΤΡΙΚ ΖΙΣΚΙΝΤ γεννήθηκε το 1949 στο Αμπαχ της Γερμανίας, κοντά στη λίμνη Στάρνμπεργκ, όπου και εμεινε μεχρι το τέλος των γυμνασιακών του σπουδών.

Transcript

1

2 Ο ΠΑΤΡΙΚ ΖΙΣΚΙΝΤ γεννήθηκε το 1949 στο Αμπαχ της Γερμανίας, κοντά στη λίμνη Στάρνμπεργκ, όπου και εμεινε μεχρι το τέλος των γυμνασιακών του σπουδών. Σπούδασε Ιστορία στα πανεπιστήμια του Μονάχου και του Aix-en-Provence στη Γαλλία. Έχει γράψει σύντομα διηγήματα και συνεργάζεται με πολλά έντυπα ως δημοσιογράφος. Το 1985 εκδόθηκε ΤΟ ΑΡΩΜΑ που έγινε παγκόσμια επιτυχία με αλλεπάλληλες εκδόσεις. Μεταφράστηκε σε 37 γλώσσες, έμεινε στις λίστες των μπεστ σέλερ του περιοδικού Der Spiegel για 9 χρόνια, πούλησε περισσότερα από 12 εκατομμύρια αντίτυπα, τιμήθηκε με πολλά διεθνή βραβεία και επιλέχτηκε από τους New York Times ως το Βιβλίο της Χρονιάς για το Πρόκειται να γυριστεί κινηματογραφική ταινία σε σκηνοθεσία Μπερντ Άιχινγκερ.

3 ΕΙΚΟΣΤΗ ΠΕΜΠΤΗ ΑΝΑΤΥΠΩΣΗ Μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ

4 Του ίδιου συγγραφέα ΤΟ ΚΟΝΤΡΑΜΠΑΣΟ ΤΟ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ κ. ΖΟΜΕΡ ΤΡΕΙΣ ΠΑΛΙΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Πίνακας του εξωφύλλου ΑΝΤΟΥΑΝ ΒΑΤΟ: Νύμφη και Σάτυρος

5 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

6 1 Τον δέκατο όγδοο αιώνα έζησε στη Γαλλία ένας άντρας που συγκαταλεγόταν ανάμεσα στις πιο μεγαλοφυείς και τρομερές μορφές εκείνης της εποχής, μιας εποχής ω στόσο πλούσιας σε μεγαλοφυείς και τρομερές μορφές. Αυτή εδώ είναι η ιστορία του. Ονομαζόταν Ζαν-Μπατίστ Γκρενούιγ κι αν τ όνομά του έχει πια ξεχαστεί, σε αντίθεση με τα ονόματα άλλων μεγαλοφυών τεράτων όπως ο Ντε Σαντ, ο Σεν Ζιστ, ο Φουσέ κι ο Βοναπάρτης, αυτό δεν συνέβη επειδή ο Γκρενούιγ υπολειπόταν αυτών των φημισμένων καθαρμάτων σε εγωπάθεια, ανηθικότητα και περιφρόνηση για το γένος των ανθρώπων ο Γκρενούιγ ξεχάστηκε γιατί η μεγαλοφυία του και η μοναδική του φιλοδοξία περιορίζονταν σ ένα πεδίο που δεν α φήνει ίχνη στην ιστορία: στο φευγαλέο βασίλειο της όσφρησης. Την εποχή για την οποία μιλάμε, κυριαρχούσε στις πολιτείες μια δυσωδία αφάνταστη για μας τους σημερινούς ανθρώπους. Οι δρόμοι έζεχναν κοπριά κι οι αυλές κάτουρα, οι σκάλες σάπιο ξύλο και ποντικοκούραδα, οι κουζίνες μύριζαν νοτισμένο κάρβουνο και αρνίσιο λίπος τα σπίτια δεν αερίζονταν ποτέ και βρομοκοπούσαν μούχλα, οι κρεβατοκάμαρες ανάδιναν τη βαριά μυρωδιά των λιγδιασμένων σεντονιών, των υγρών παπλωμάτων και τη γλυκόξινη αποφορά του καθηκιού. Από τα καμίνια μύριζε το θειάφι, από τα ταμπάκικα βρομούσαν τα οξέα, απ τα σφαγεία ξεχυνόταν η μυρωδιά του χυμένου αίματος. Οι άνθρωποι μύριζαν ιδρώτα κι απλυσιά τα χνώτα τους βρομούσαν χαλασμένα δόντια και κρεμμύδι και τα κορμιά τους, όταν περνούσαν πια τα πρώτα νιάτα μύριζαν πολυκαιρισμένο τυρί, ξινι

7 σμένο γάλα και κακοφορμισμένες πληγές. Τα ποτάμια, οι πλατείες, οι εκκλησίες, οι γέφυρες και τα παλάτια ανάδιναν βρόμα και δυσωδία. Βρομούσαν οι γεωργοί αλλά και οι παπάδες, βρομούσαν οι τεχνίτες αλλά κι οι γυναίκες των εμπόρων, βρομούσε ολόκληρη η αριστοκρατία, βρομούσε ακόμα κι ο βασιλιάς μάλιστα! βρομούσε σαν άγριο θηρίο, κι η βασίλισσα σαν γριά κατσίκα, χειμώνα-καλοκαίρι. Κι αυτό γιατί τον δέκατο όγδοο αιώνα δεν είχε μπει ακόμα φραγμός στην καταλυτική δραστηριότητα των βακτηριδίων έτσι, δεν υπήρχε ανθρώπινο έργο, δημιουργικό ή καταστροφικό, δεν υπήρχε έκφραση της ζωής, στην άνθιση ή στην παρακμή της, που να μη συνοδεύεται απαραίτητα από τις ανάλογες μυρωδιές. Και φυσικά η δυνατότερη βρόμα βασίλευε στο Παρίσι, α φού το Παρίσι ήταν η μεγαλύτερη πολιτεία της Γαλλίας. Μέσα στο Παρίσι υπήρχε πάλι ένα μέρος, όπου η δυσωδία ήταν πιο αβάσταχτη απ οπουδήποτε αλλού ανάμεσα στην οδό Ο-Φερ και στην οδό ντε-λα-φερονερί, στο Κοιμητήριο των Αθώων. Ο χτακόσια ολόκληρα χρόνια θάβονταν εδώ οι νεκροί του νοσοκομείου Οτέλ-Ντιε και των γειτονικών ενοριών, οχτακόσια ο λόκληρα χρόνια μέρα με τη μέρα, έφταναν τα κάρα φορτωμένα πτώματα που τα σώριαζαν στους μακρόστενους λάκκους, οχτακόσια χρόνια γέμιζαν κόκαλα οι τάφοι και τα οστεοφυλάκια. Πολύ αργότερα, στις παραμονές της Γαλλικής Επανάστασης, κι αφού οι τάφοι ξεχείλισαν πια κι η δυσωδία του νεκροταφείου εξανάγκασε τους κατοίκους της περιοχής όχι σε απλές διαμαρτυρίες αλλά σε σωστές εξεγέρσεις, το Κοιμητήριο των Αθώων έκλεισε, οι σωροί των οστών και των κρανίων μεταφέρθηκαν στις κατακόμβες της Μονμάρτρης και στη θέση του νεκροταφείου στήθηκαν οι πάγκοι των ψαράδων και των μανάβηδων. Εδώ λοιπόν στο πιο βρομερό σημείο όλου του βασιλείου, γεννήθηκε στις 17 Ιουλίου του 1738 ο Ζαν-Μπατίστ Γκρενούιγ. Ήταν μια από τις πιο ζεστές μέρες της χρονιάς. Η κάψα βάραινε σαν μολύβι πάνω απ το νεκροταφείο. Στα σοκάκια ο αέρας, ζεστός κι αποπνικτικός, μύριζε σάπιο καρπούζι κι απανθρακωμένα κόκαλα. Η μάνα του Γκρενούιγ στεκόταν μπροστά σ ένα πάγκο με ψάρια και καθάριζε μαρίδες, όταν την έπιασαν οι πό

8 νοι. Τα ψάρια, που υποτίθεται ότι είχαν μόλις βγει από το Σηκουάνα, βρομούσαν κιόλας τόσο έντονα, ώστε η δυσωδία τους ξεπερνούσε τη μυρωδιά του νεκροταφείου. Η μάνα του Γκρενούιγ ωστόσο, δεν ένιωθε ούτε τη μια βρόμα ούτε την άλλη η όσφρησή της δεν αντιδρούσε πια καθόλου στις άσχημες μυρωδιές κοιλοπονούσε εξάλλου, κι οι πόνοι της γέννας έπνιγαν κάθε ευαισθησία σε εξωτερικά ερεθίσματα. Το μόνο που ήθελε ήταν να σταματήσει πια αυτός ο πόνος και να ξεμπερδεύει, όσο μπορούσε πιο γρήγορα, μ αυτή την απαίσια ιστορία. Ήταν η πέμπτη γέννα της. Όλες τις προηγούμενες τις είχε κάνει εδώ, πίσω απ τον ψαράδικο πάγκο τα παιδιά της γεννήθηκαν πεθαμένα ή μισοπεθαμένα η λιγοστή ματωμένη σάρκα, που έβγαινε από μέσα της, δεν ξεχώριζε και πολύ απ τα ψάρια του πάγκου της ούτε είχε περισσότερη ζωή απ αυτά. Το βράδυ οι σκουπιδιάρηδες τα μάζευαν όλα μαζί στο κάρο τους και τα πετούσαν στο νεκροταφείο ή κάτω στο ποτάμι. Έτσι θα γινόταν και κείνη τη μέρα η μάνα του Γκρενούιγ ήταν μια γυναίκα νέα ακόμα, μόλις είχε πατήσει τα είκοσι πέντε, και όμορφη. Τα δόντια της ήταν όλα σχεδόν γερά, είχε ακόμα μαλλιά στο κεφάλι κι εκτός από ρευματισμούς, σύφιλη και φθίση δεν είχε καμιά σοβαρή αρρώστια έλπιζε λοιπόν ότι θα ζούσε ακόμα για πολύ-πολύ καιρό, πέντε, ίσως και δέκα χρόνια μπορεί μάλιστα και να παντρευόταν κάποτε με κανέναν τεχνίτη χηρευάμενο και να γεννούσε νόμιμα παιδιά... η μάνα του Γκρενούιγ, λοιπόν, δεν ήθελε παρά να τελειώνει, όσο το δυνατό γρηγορότερα. Κι όταν οι πόνοι δυνάμωσαν και πύκνωσαν, κάθισε ανακούρκουδα κάτω από τον πάγκο της και γέννησε, όπως το είχε κάνει άλλες τέσσερις φορές, κι αφαλόκοψε το νεογέννητο με το ψαρομάχαιρο. Ύστερα όμως, εξαιτίας της αποπνικτικής ζέστης και της δυσωδίας, που η ίδια δεν την ένιωθε σαν τέτοια, αλλά σαν κάτι αφόρητο που τη νάρκωνε σαν ένα λιβάδι με κρίνα ή σαν ένα μικρό στενόχωρο δωμάτιο γεμάτο νάρκισσους λιποθύμησε κι έγειρε στο πλάι, πέφτοντας έξω από τον πάγκο στη μέση του δρόμου, κι έμεινε εκεί ξαπλωμένη με το μαχαίρι στα χέρια. Φωνές, τρεχάματα, το πλήθος μαζεύεται στα γρήγορα να

9 χαζέψει, καταφθάνει η αστυνομία. Η γυναίκα ακόμα ξαπλωμένη, ακίνητη, καταμεσής του δρόμου, με το μαχαίρι στα χέρια. Σιγά-σιγά συνέρχεται. Τι έπαθε; «Τίποτα». «Τι έκανε με το μαχαίρι;» «Τίποτα». «Πώς μάτωσαν τα μεσοφόρια της;» «Απ τα ψάρια». Σηκώνεται, πετάει το μαχαίρι και φεύγει να πλυθεί. Τότε, τελείως απροσδόκητα, το νεογέννητο κάτω απ τον πάγκο αρχίζει να κλαίει. Ψάχνουν και το βρίσκουν μέσα στις μύγες και τα ψαροκέφαλα. Οι αρχές το δίνουν σε μια παραμάνα κι η μάνα του μπαίνει στη φυλακή. Αφού μάλιστα ομολογεί και η ίδια και παραδέχεται ότι σίγουρα θα άφηνε το μωρό να πεθάνει όπως έκανε και με τα τέσσερα προηγούμενα, δεν αργούν να τη δικάσουν και να την καταδικάσουν για πολλαπλή παιδοκτονία. Λίγες βδομάδες αργότερα της έκοψαν το κεφάλι στην πλατεία Γκρεβ. Ως τη μέρα εκείνη το παιδί είχε κιόλας αλλάξει τρεις παραμάνες. Καμιά δεν ήθελε να το κρατήσει πάνω από λίγες μέρες. Ήταν πολύ λαίμαργο, λέγανε, βύζαινε για δύο, τους τέλειωνε το γάλα και δεν άφηνε σταγόνα για τ άλλα μωρά έτσι έχαναν κι αυτές τα λιγοστά χρήματα που κέρδιζαν. Ο υπεύθυνος αξιωματικός της αστυνομίας, κάποιος Λαφός, βαρέθηκε γρήγορα μ αυτή την υπόθεση κι αποφάσισε να στείλει το μωρό στο ίδρυμα για τα Έκθετα και τα Ορφανά της οδού Σεντ-Αντουάν. Ομάδες παιδιών μεταφέρονταν κάθε μέρα από κει στο Μεγάλο Κρατικό Ορφανοτροφείο της Ρουέν. Οι μεταφορές αυτές γίνονταν από χαμάληδες που τοποθετούσαν τα μωρά μέσα σε ψάθινες κούνιες και για λόγους προφανείς, στοίβαζαν σε κάθε κούνια τρία και τέσσερα μαζί έτσι ο δείκτης της θνησιμότητας κατά τη μεταφορά ήταν εξαιρετικά υψηλός οι μεταφορείς λοιπόν αυτοί, ή ταν υποχρεωμένοι να παίρνουν μόνο βαφτισμένα μωρά, εφοδιασμένα με χαρτιά καθ όλα νόμιμα, που σφραγίζονταν στη Ρουέν. Τό μωρό Γκρενούιγ όμως ήταν αβάφτιστο και δεν είχε καν όνομα που θα μπορούσε να γραφτεί στα χαρτιά του κι ε

10 πειδή θα ήταν παρατραβηγμένο να εγκαταλείψει η ίδια η αστυνομία ανώνυμα ένα έκθετο στο κατώφλι του Ιδρύματος, πράγμα που θα καθιστούσε περιττές όλες τις άλλες τυπικότητες ε ξαιτίας δηλαδή μιας σειράς δυσχερειών γραφειοκρατικής, διοικητικής και τεχνικής φύσεως, που συνδέονταν με τη μεταφορά του μωρού κι επειδή ο καιρός περνούσε ο αξιωματικός Λαφός αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την αρχική του απόφαση κι έδωσε οδηγίες να παραδοθεί το αγόρι σε κάποια εκκλησιαστική οργάνωση, να βαφτιστεί και ν αποφασίσει η εκκλησία για την τύχη του από κει και πέρα. Το δωσαν στο μοναστήρι Σεν- Μερί στην οδό Σεν-Μαρτέν. Βαφτίστηκε και πήρε το όνομα Ζαν-Μπατίστ. Και μια που ο ηγούμενος εκείνη τη μέρα είχε τα κέφια του και το παγκάρι της μονής δεν ήταν άδειο, αποφασίστηκε να μη φύγει το παιδί για τη Ρουέν, αλλά να μείνει στο μοναστήρι και να μεγαλώσει εκεί. Για το σκοπό αυτό το ανέλαβε μια παραμάνα που την έλεγαν Ζαν Μπισί, έμενε στην οδό Σεν- Ντενί και πληρωνόταν για τις υπηρεσίες της τρία φράγκα τη βδομάδα. 2 Λίγες βδομάδες αργότερα, η παραμάνα Ζαν Μπισί μ ένα ψάθινο καλάθι στο χέρι χτυπούσε την πόρτα του μοναστηριού Σεν-Μερί. Όταν της άνοιξε ο πάτερ Τεριέ, ένας πενηντάρης φαλακρός καλόγερος που μύριζε ανάλαφρα ξίδι, η γυναίκα α πόθεσε τo φορτίο της στο κατώφλι λέγοντας απλά: «Να το». «Τι είναι;» ρώτησε ο πάτερ Τεριέ κι έσκυψε πάνω απ το καλάθι ανοιγοκλείνοντας τα ρουθούνια του, γιατί υπέθεσε ότι θα ήταν κάτι φαγώσιμο. «Το μπάσταρδο της φόνισσας από την οδό Ο-Φερ!» Ο καλόγερος σκάλισε με το χέρι του τα σκεπάσματα, ώσπου ελευθέρωσε το πρόσωπο του κοιμισμένου μωρού. «Μια χαρά φαίνεται. Ροδαλό και καλοθρεμμένο». «Γιατί μ έχει φάει. Γιατί μου ήπιε όλο μου το γάλα, ως την τελευταία σταγόνα. Τέρμα όμως. Τώρα μπορείτε να τον ταΐσετε

11 μόνοι σας, να του δώσετε κατσικίσιο γάλα και σούπα και καροτόζουμο. Τα τρώει όλα, ο μπάσταρδος». Ο πάτερ Τεριέ ήταν άνθρωπος πράος. Δουλειά του ήταν η διαχείριση των χρημάτων που διέθετε η μονή «υπέρ των πτωχών και αδυνάτων». Περίμενε να του πουν ευχαριστώ για όσα έκανε και δεν ήθελε να τον απασχολούν με άλλα πράγματα. Οι τεχνικές λεπτομέρειες τον ενοχλούσαν, γιατί οι λεπτομέρειες σήμαιναν πάντα δυσκολίες, και οι δυσκολίες σήμαιναν διαταραχή της ησυχίας του κι αυτό δεν μπορούσε να το αντέξει. Μετάνιωνε που είχε ανοίξει την πόρτα. Θα θελε να έπαιρνε η γυναίκα το καλάθι και να πήγαινε σπίτι της και να τον άφηνε ήσυχο. Σηκώθηκε αργά κι ανάσανε βαθιά τη μυρωδιά από γάλα κι αρνίσιο μαλλί που ανάδινε η παραμάνα. Ευχάριστη μυρωδιά. «Δεν καταλαβαίνω τι θέλεις. Πραγματικά, δεν καταλαβαίνω πού το πας. Νομίζω ότι το μωρό δε θα πάθαινε τίποτε αν έμενε ακόμα λίγο καιρό κοντά σου...». «Αυτό δε θα πάθαινε τίποτα», απάντησε η παραμάνα, «αλλά θα πάθαινα εγώ. Έχασα δέκα οκάδες κι όμως έτρωγα για τρεις. Και για ποιο λόγο; Για τρία φράγκα τη βδομάδα!» «Α, καταλαβαίνω», είπε ο πάτερ Τεριέ, σχεδόν μ ανακούφιση, «αυτό είναι το πρόβλημα: το ζήτημα είναι τα λεφτά». «Όχι!» είπε η παραμάνα. «Ναι σου λέω! Το ζήτημα είναι πάντα τα λεφτά. Όταν χτυπάει αυτή η πόρτα, πρόκειται πάντα για λεφτά. Θα θελα ν α νοίξω μια φορά και να δω έναν άνθρωπο που θα ζητούσε κάτι άλλο. Κάποιον, ας πούμε, που θα φερνε ένα μικρό δωράκι. Λίγα φρούτα για παράδειγμα, ή μερικά καρύδια. Το φθινόπωρο υπάρχουν ένα σωρό πράγματα που θα μπορούσαν να μου φέρουν. Ακόμα και λουλούδια. Ας ερχόταν έστω κάποιος κι ας έλεγε απλά: "Ο Θεός μαζί σας, πάτερ Τεριέ, την καλημέρα μου!" Αλλά κάτι τέτοιο δε θα το δουν τα μάτια μου. Όταν δεν είναι ζητιάνος, είναι έμπορος, κι όταν δεν είναι έμπορος είναι εργάτης. Κι αν δε θέλει ελεημοσύνη, τότε θέλει να πληρωθεί. Δεν μπορώ να βγω ούτε στο δρόμο πια. Φτάνει να κάνω τρία βήματα έξω απ την πόρτα και με περικυκλώνουν κιόλας διάφοροι, που θέλουν λεφτά!»

12 «Εγώ όχι», είπε η παραμάνα. «Ένα σου λέω: δεν είσαι η μοναδική παραμάνα στην ενορία. Υπάρχουν εκατοντάδες παραμάνες πρώτης τάξεως, που θα παρακαλούσαν ν αναλάβουν αυτό το αξιαγάπητο μωρό για τρία φράγκα την εβδομάδα και να το θηλάσουν ή να του ετοιμάζουν σούπα, χυμούς και άλλα τέτοια...». «Τότε δώστε το σε μια απ αυτές!» «... Απ την άλλη πάλι, δεν είναι καλό να πετάμε το παιδί από δω κι από κει. Μπορεί το άλλο γάλα να μην του κάνει τόσο καλό, όσο το δικό σου. Έχει συνηθίσει τη μυρωδιά του στήθους σου, πρέπει να ξέρεις, και το χτύπο της καρδιάς σου». Και γι άλλη μια φορά ανέπνευσε βαθιά τη ζεστή μυρωδιά της παραμάνας. Βλέποντας ύστερα ότι τα λόγια του δεν της είχαν κάνει καμιά εντύπωση, συνέχισε: «Πάρε τώρα το παιδί και πήγαινε σπίτι σου! Θα μιλήσω στον ηγούμενο για την υπόθεση σου. Θα προτείνω να σου δίνουμε τέσσερα φράγκα τη βδομάδα». «Όχι», είπε η παραμάνα. «Εντάξει, πέντε!» «Όχι». «Πόσα θέλεις επιτέλους;» έβαλε τις φωνές ο πάτερ Τεριέ. «Πέντε φράγκα είναι πολλά λεφτά για την κατώτερη δουλειά, της διατροφής ενός μωρού παιδιού!» «Δε θέλω λεφτά», είπε η παραμάνα. «Θέλω ν απαλλαγώ απ αυτό το μπάσταρδο». «Μα γιατί, καλή μου γυναίκα;» ρώτησε ο πάτερ Τεριέ κι α νασήκωσε πάλι την κουβερτούλα στο καλάθι. «Είναι ένα αξιαγάπητο μωράκι. Το μουτράκι του είναι ροδαλό, δεν κλαίει, κοιμάται ήσυχα και είναι βαφτισμένο». «Έχει το διάβολο μέσα του». Ο πάτερ Τεριέ τράβηξε στα γρήγορα το χέρι του απ το καλάθι. «Αδύνατο! Είναι απολύτως αδύνατο να έχει ένα μωρό το διάβολο μέσα του. Ένα μωρό δεν είναι άνθρωπος ακόμα, αλλά βρίσκεται σ ένα προγενέστερο στάδιο. Η ψυχή του δεν έχει διαμορφωθεί ακόμα. Επομένως δεν μπορεί να προκαλέσει το

13 ενδιαφέρον του διαβόλου. Μήπως μιλάει; Μήπως τινάζεται και σπαρταράει; Κουνάει πράγματα μέσα στο δωμάτιο; Ή βρομάει;» «Δε μυρίζει καθόλου», είπε η παραμάνα. «Βλέπεις λοιπόν; Αυτό είναι ξεκάθαρο σημάδι. Αν είχε το διάβολο μέσα του, θα βρομούσε». Για να καθησυχάσει την παραμάνα και να δοκιμάσει το ίδιο του το κουράγιο, ο πάτερ Τεριέ σήκωσε το καλάθι και το κράτησε κάτω απ τη μύτη του. «Το μωρό δε μου μυρίζει τίποτα παράξενο», είπε αφού α- νοιγόκλεισε μερικές φορές τα ρουθούνια του, «στ αλήθεια τίποτα. Μου φαίνεται όμως ότι οι πάνες του κάτι μυρίζουν». Και μ αυτά τα λόγια της άπλωσε το καλάθι για να επιβεβαιώσει κι εκείνη την εντύπωση του. «Δεν εννοώ αυτό», είπε η παραμάνα βλοσυρά κι έσπρωξε το καλάθι μακριά της. «Δεν εννοώ αυτό. Φυσικά λερώνει τις πάνες του κι οι πάνες του μυρίζουν. Αυτό το ίδιο όμως, το μπάσταρδο, δεν μυρίζει καθόλου». «Επειδή είναι γερό», φώναξε ο πάτερ Τεριέ, «επειδή είναι γερό, γι αυτό δεν μυρίζει! Μόνο τα άρρωστα παιδιά μυρίζουν, όλοι το ξέρουν αυτό. Ένα παιδί με ευλογιά μυρίζει αλογίσια καβαλίνα, ένα που χει σκαρλατίνα μυρίζει σάπιο μήλο κι ένα φυματικό παιδί μυρίζει κρεμμύδι. Το μωρό είναι γερό, αυτό είναι όλο τι πρέπει δηλαδή; Να βρομάει; Τα δικά σου τα παιδιά βρομάνε;» «Όχι», είπε η παραμάνα. «Τα παιδιά μου μυρίζουν έτσι ό πως πρέπει να μυρίζουν τα παιδιά των ανθρώπων». Ο πάτερ Τεριέ ακούμπησε το καλάθι στο κατώφλι με προσοχή. Ένιωθε κιόλας να ορθώνονται μέσα του τα πρώτα κύματα της οργής για την ισχυρογνωμοσύνη και το πείσμα αυτής της γυναίκας. Ίσως, όσο βαστούσε η λογομαχία να χρειαζόταν και τα δυο του χέρια ώστε να χειρονομεί πιο ελεύθερα, και δεν ή θελε να πάθει τίποτα το μωρό εξαιτίας του. Στην αρχή εξάλλου σταύρωσε τα χέρια πίσω απ την πλάτη του, τέντωσε την κοιλιά του προς το μέρος της παραμάνας και ρώτησε αυστηρά: «Ισχυρίζεσαι λοιπόν ότι ξέρεις πώς πρέπει να μυρίζει το παι

14 δί ενός ανθρώπου, που είναι φυσικά εφόσον έχει βαφτιστεί και παιδί του Θεού;» «Ναι», είπε η παραμάνα. «Και ισχυρίζεσαι επίσης ότι αν ένα παιδί δεν μυρίζει όπως νομίζεις εσύ ότι πρέπει να μυρίζει εσύ, η παραμάνα Ζαν Μπισί από την οδό Σεν-Ντενί τότε είναι παιδί του διαβόλου;» Φέρνοντας το αριστερό του χέρι μπροστά σήκωσε το δάχτυλο του απειλητικό κι ερωτηματικό. Η παραμάνα σκέφτηκε πριν απαντήσει. Δεν της άρεσε καθόλου που η συζήτηση τους εξελισσόταν σ ένα είδος θεολογικής ανάκρισης, απ όπου η ίδια θα έβγαινε σίγουρα χαμένη. «Δεν είπα τέτοιο πράγμα», απάντησε ξεφεύγοντας. «Δεν ξέρω αν ο διάβολος έχει χώσει το χεράκι του σ αυτή την υπόθεση. Αυτό θα το κρίνετε σεις, πάτερ Τεριέ, εγώ δεν ξέρω απ αυτά. Ένα ξέρω: τούτο το μωρό μου φέρνει φρίκη, γιατί δεν μυρίζει σαν τ άλλα μωρά του κόσμου!» «Α», είπε ο πάτερ Τεριέ ικανοποιημένος και ξανάδεσε τα χέρια του πίσω απ την πλάτη. «Αυτά με το διάβολο λοιπόν, τα παίρνουμε πίσω. Καλά. Για πες μου όμως: Πώς πρέπει να μυρίζει ένα μωρό κατά τη γνώμη σου, ε;» «Πρέπει να μυρίζει καλά», είπε η παραμάνα. «Τι θα πει "καλά";» ακούστηκε βροντερή η φωνή του πάτερ Τεριέ. «Πολλά πράγματα μυρίζουν καλά. Ένα ματσάκι λεβάντα μυρίζει καλά. Η κρεατόσουπα μυρίζει καλά. Οι κήποι της Αραβίας μυρίζουν καλά. Πώς μυρίζει ένα μωρό;» Η παραμάνα δίσταζε. Ήξερε βέβαια πώς μυρίζουν τα μωρά, το ήξερε και πολύ καλά μάλιστα, αφού είχε θηλάσει, ταΐσει, φροντίσει, νανουρίσει και φιλήσει δεκάδες μωρά... μπορούσε να τα βρει στο σκοτάδι μόνο με τη μυρωδιά, την ένιωθε και τώρα ακόμα ξεκάθαρα αυτή τη μυρωδιά. Αλλά δεν την είχε περιγράψει ποτέ με λόγια. «Λοιπόν;» επέμεινε ο πάτερ Τεριέ χτυπώντας ανυπόμονα τα δάχτυλα του. «Δεν είναι και τόσο εύκολο...», άρχισε η παραμάνα, «γιατί... γιατί δεν μυρίζουν παντού το ίδιο, αν και μυρίζουν παντού ό μορφα, πάτερ, καταλαβαίνετε... λοιπόν, στα πόδια για παρά

15 δείγμα μυρίζουν σαν μια λεία, ζεστή πέτρα όχι, μάλλον σαν πηλός... ή σαν βούτυρο, σαν φρέσκο βούτυρο ναι, ακριβώς: μυρίζουν σαν φρέσκο βούτυρο. Και στο σώμα μυρίζουν σαν... σαν παξιμάδι βουτηγμένο στο γάλα. Στο κεφάλι όμως, εκεί στην κορφή ακριβώς, κοιτάξτε, πάτερ, εκεί που εσείς δεν έχετε τίποτα πια...», και το δάχτυλο της ακούμπησε στο κέντρο της φαλάκρας του πάτερ Τεριέ, που μπροστά σ αυτό το χείμαρρο λεπτομερειακής βλακείας είχε μείνει άφωνος κι είχε σκύψει υ ποταγμένα το κεφάλι του, «... εδώ, ακριβώς εδώ, μοσχοβολάνε. Εδώ μυρίζουν σαν καραμέλα; τόσο γλυκά και θαυμάσια, πάτερ, που δεν το βάζετε με το νου σας! Αν τα μυρίσετε εκεί, θα τ αγαπήσετε, είτε δικά σας είναι είτε ξένα. Έτσι πρέπει να μυρίζουν τα μωρά κι όχι αλλιώτικα. Κι όταν δεν μυρίζουν έτσι, ό ταν δεν μυρίζουν καθόλου, όταν μυρίζουν λιγότερο ακόμα κι από τον κρύο αέρα, σαν αυτό εδώ, το μπάσταρδο, τότε... εξηγήστε το όπως θέλετε, πάτερ, εγώ όμως» και σταύρωσε αποφασιστικά τα χέρια μπροστά στο στήθος ρίχνοντας ένα τόσο αηδιασμένο Βλέμμα στο καλάθι στα πόδια της, λες κι είχε μέσα βατράχια «εγώ, η Ζαν Μπισί, δεν το θέλω πια!» Ο πάτερ Τεριέ σήκωσε αργά το κεφάλι και χάιδεψε κάμποσες φορές τη φαλάκρα του σαν να θελε να στρώσει τ ανύπαρκτα μαλλιά του. Ύστερα έφερε τυχαία δήθεν τα δάχτυλα κάτω απ τη μύτη του και τα μύρισε σκεφτικός. «Σαν καραμέλα...;» ρώτησε προσπαθώντας να ξαναδώσει στη φωνή του τον αυστηρό της τόνο... «Σαν καραμέλα! Και τι ξέρεις εσύ από καραμέλες; Έχεις φάει ποτέ στη ζωή σου;» «Όχι ακριβώς», είπε η παραμάνα. «Ήμουνα όμως κάποτε σ ένα μεγάλο ξενοδοχείο στην οδό Σεντ-Ονορέ και είδα πώς την έφτιαχναν με λιωμένη ζάχαρη και κρέμα. Μύριζε τόσο ό μορφα, που δεν το ξέχασα από τότε». «Εντάξει, εντάξει», είπε ο πάτερ Τεριέ και τράβηξε τα δάχτυλα απ τη μύτη του. «Σώπα τώρα! Με κουράζει και μόνο που συζητάω μαζί σου σ αυτό το επίπεδο. Διαπιστώνω ότι αρνείσαι, για δικούς σου λόγους που δεν με αφορούν, αρνείσαι λοιπόν να κρατήσεις το μωρό Ζαν-Μπατίστ Γκρενούιγ, που σου εμπιστεύθηκε το μοναστήρι. Το επιστρέφεις λοιπόν στον προσωρινό

16 του κηδεμόνα, στο μοναστήρι του Σεν-Μερί. Θεωρώ το γεγονός θλιβερό, αλλά δεν μπορώ να το αποτρέψω. Απολύεσαι». Και σηκώνοντας στα χέρια του το καλάθι, πήρε μια τελευταία βαθιά ανάσα απ τη ζεστή και γλυκιά ευωδιά της γαλατίλας που σκορπούσε γύρω της η παραμάνα κι έκλεισε την πόρτα. Ύ στερα πήγε στο γραφείο του. 3 Ο πάτερ Τεριέ ήταν μορφωμένος άνθρωπος. Δεν είχε σπουδάσει μόνο Θεολογία είχε διαβάσει επίσης τους φιλόσοφους, ενδιαφερόταν για τη βοτανολογία και την Αλχημεία, και υπολόγιζε ιδιαίτερα τη δύναμη του κριτικού του πνεύματος. Φυσικά δε θα φτάνε ποτέ ν αμφισβητήσει, όπως το έκαναν μερικοί, τα θαύματα, τις προφητείες ή την αλήθεια των Ιερών Κειμένων παρόλο που ήξερε ότι τα Ιερά Κείμενα συχνά δεν μπορούσαν να ερμηνευθούν σύμφωνα με τη λογική, για να μην πούμε ότι την αντιμάχονταν κιόλας. Προτιμούσε να κρατιέται μακριά από τέτοια προβλήματα παραήταν δύσκολα γι αυτόν, τον βύθιζαν σ ένα κυκεώνα αβεβαιότητας και ανησυχίας, ενώ για να κάνει ακριβώς χρήση της λογικής του, είχε ανάγκη από βεβαιότητα και ησυχία. Πολεμούσε όμως με φανατισμό κάθε προκατάληψη που συναντούσε στους απλούς ανθρώπους του λαού: οι μάγισσες και οι χαρτορίχτρες, τα φυλαχτά, το κακό μάτι, οι εξορκισμοί και οι τελετουργίες κάτω απ το ολόγιομο φεγγάρι, όλα αυτά τον εκνεύριζαν αφάνταστα τον απογοήτευε βαθιά το γεγονός ότι αυτές οι ειδωλολατρικές συνήθειες δεν είχαν ακόμα εξαφανιστεί από προσώπου γης, μετά από χίλια και πάνω χρόνια αδιαμφισβήτητης κυριαρχίας της χριστιανικής θρησκείας! Εξάλλου και οι περισσότερες περιπτώσεις της λεγόμενης δαιμονοληψίας και της συνεργίας με τον Σατανά, αν τις εξέταζε κανείς από πιο κοντά, δεν ήταν παρά ανοησία, ά γνοια και προκατάληψη. Δηλαδή, δεν ήθελε ν αρνηθεί την ύ παρξη αυτού καθαυτού του Σατανά, ή ν αμφισβητήσει τη δύναμη του όχι, ο πάτερ Τεριέ δεν ήθελε να φτάσει σε τέτοια ά

17 κρα προτιμούσε ν αφήνει παρόμοια προβλήματα, που άγγιζαν τα θεμέλια της Θεολογίας, σε άλλες διάνοιες. Ο ίδιος δεν ήταν παρά ένας απλός, ένας ασήμαντος καλόγερος. Από την άλλη πάλι, και μόνο το γεγονός ότι μια απλοϊκή γυναίκα, σαν αυτή την παραμάνα, ισχυριζόταν ότι είχε δει σημάδια του σατανά, ή ταν αρκετή απόδειξη πώς ο διάβολος δεν είχε καμιά ανάμιξη στην υπόθεση. Το ότι εκείνη πίστευε πως τον είχε δει αποδείκνυε πως δεν υπήρχε τίποτα διαβολικό σ όλη αυτή την ιστορία γιατί, δίχως άλλο, ο διάβολος δεν είναι τόσο ανόητος, ώστε ν αφήσει να τον πιάσει στα πράσα η παραμάνα Ζαν Μπισί. Και μάλιστα με τη βοήθεια της μύτης της! Με το πρωτόγονο όργανο της όσφρησης, που είναι η κατώτερη απ όλες τις αισθήσεις! Λες και μυρίζει η κόλαση θειάφι κι ο Παράδεισος λιβανωτό και μύρο! Προκατάληψη του χειρίστου είδους, από τη σκοτεινή προϊστορία της ειδωλολατρίας, όταν οι άνθρωποι ζούσαν ακόμα σαν τα ζώα, όταν η όραση τους δεν ήταν ακόμα αρκετά δυνατή και δεν διέκριναν τα χρώματα, πίστευαν όμως ότι μπορούσαν να μυρίσουν το αίμα, νόμιζαν ότι με τη μυρωδιά θα μπορούσαν να ξεχωρίσουν τον φίλο απ τον εχθρό, φοβόντουσαν ότι οι ανθρωποφάγοι γίγαντες και τα τέρατα και οι Ερινύες θα τους ανακάλυπταν με την όσφρηση και πρόσφεραν στους α παίσιους θεούς τους βρομερές θυσίες που μύριζαν τσίκνα. Φοβερό! «Ο τρελός βλέπει πιο πολύ με τη μύτη», παρά με τα μάτια φαίνεται ότι το φως του Θείου Λόγου θα πρεπε να λάμψει χίλια χρόνια ακόμα για να καταφέρει να διώξει και τα τελευταία υπολείμματα αυτών των πρωτόγονων πεποιθήσεων. Αχ; το καημένο το μωράκι! Η αθώα ύπαρξη! Κοιμάται στο καλαθάκι του παραδομένο στην αγκαλιά του Μορφέα και δεν υποψιάζεται καθόλου τις φριχτές υποψίες που το βαραίνουν. Αυτή η ξεδιάντροπη γυναίκα ισχυρίζεται ότι δεν μυρίζεις όπως πρέπει να μυρίζουν τα παιδιά των ανθρώπων. Κι εμείς, τι θα της απαντήσουμε εμείς; Νταχτιρντί! Τοποθέτησε το καλάθι απαλά στα γόνατα του, χάιδευε το κεφαλάκι του μωρού με τις άκρες των δαχτύλων του και του λεγε πότε-πότε «νταχτιρντί» γιατί πίστευε οτι ήταν μια λέξη όλο τρυφεράδα, που ασκούσε καθησυχαστική επίδραση στα μωρά

18 παιδιά. Άκου εκεί, να μυρίζεις καραμέλα λέει! Τι ανοησία, νταχτιρντί! Ύστερα από λίγο τράβηξε το χέρι του και το μύρισε, ανοιγόκλεισε τα ρουθούνια του με ένταση, αλλά δεν του ήρθε καμιά άλλη μυρωδιά εκτός από το ξινολάχανο που είχε φάει το μεσημέρι. Για ένα λεπτό δίστασε, κοίταξε γύρω του να βεβαιωθεί ότι δεν τον παρακολουθούσε κανείς, σήκωσε το καλάθι κι έχωσε μέσα τη χοντρή του μύτη. Λίγο μόνο, ίσα-ίσα που τα κοκκινωπά μαλλάκια του μωρού να γαργαλήσουν τα ρουθούνια του. Ο πάτερ Τεριέ πήρε βαθιά αναπνοή όλο προσμονή για κάποιο ί χνος μυρωδιάς. Δεν είχε ιδέα πώς μυρίζουν τα κεφαλάκια των μωρών. Πάντως σίγουρα, όχι καραμέλα η καραμέλα ήταν λιωμένη ζάχαρη κι ένα μωρό που δεν είχε πιει παρά μονάχα γάλα στη ζωή του δεν μπορούσε να μυρίζει λιωμένη ζάχαρη. Θα μπορούσε να μυρίζει γάλα, γάλα μητρικό. Αλλά δεν μύριζε. Ή ίσως μαλλιά, μαλλιά και δέρμα και λίγο μωρουδίστικο ι δρώτα. Ο πάτερ Τεριέ ανοιγόκλεισε τα ρουθούνια του ψάχνοντας τη μυρωδιά των μαλλιών και του δέρματος και του ιδρώτα. Αλλά δεν του μύριζε τίποτα. Του κάκου προσπαθούσε. Φαίνεται ότι τα μωρά δεν μυρίζουν, συλλογίστηκε. Ένα μωρό καθαρό και στεγνό δεν μυρίζει, όπως δεν μιλάει, δεν περπατάει και δεν γράφει. Όλα αυτά έρχονται σιγά-σιγά με τα χρόνια. Για την ακρίβεια ο άνθρωπος δεν έχει μυρωδιά, παρά αφού μπει στην ε φηβεία. Έτσι είναι, κι όχι αλλιώτικα. Δεν το γράφει και ο Οράτιος; «Βαρβάτη η μυρωδιά του παλικαριού, κι ευωδιάζει η ανθισμένη κοπελιά, σαν το λευκό νάρκισσο...» κι οι Ρωμαίοι κάτι ήξεραν απ αυτά! Η μυρωδιά των ανθρώπων είναι η μυρωδιά της σάρκας δηλαδή μια αμαρτωλή μυρωδιά. Πώς στην ευχή λοιπόν μυρίζει ένα μωρό, που ούτε στον ύπνο του δεν έχει α κούσει για την αμαρτία της σάρκας; Πώς να μυρίζει; Νταχτιρντί; Δεν μυρίζει καθόλου! Ακούμπησε το καλάθι πάλι στα γόνατα του και το νανούριζε σιγανά. Το μωρό κοιμόταν βαθιά. Το δεξί του χέρι ξεπρόβαλλε κάτω απ την κουβέρτα, μικρό και ροδαλό καμιά φορά έκανε ένα αθέλητο μικρό τίναγμα προς το μάγουλο. Ο πάτερ Τεριέ

19 χαμογέλασε κι ένιωσε ξαφνικά μια ευχάριστη συγκίνηση. Για μια στιγμή επέτρεψε στον εαυτό του να παίξει με τη φανταστική σκέψη ότι ο ίδιος ήταν ο πατέρας του παιδιού. Δεν είχε, λέει, καλογερέψει, αλλά είχε γίνει ένας απλός άνθρωπος, ένας επιδέξιος τεχνίτης ίσως, είχε παντρευτεί μια ζεστή, γλυκιά γυναίκα με μαλακό σώμα που μύριζε γάλα κι είχε κάνει μαζί της ένα γιο, που τον κανάκευε τώρα εδώ στα γόνατα του, το δικό του παιδί, νταχτιρντί, νταχτιρντί... Η σκέψη αυτή τον ευχαριστούσε. Είχε κάτι το φυσιολογικό. Ένας πατέρας που παίζει το γιο του στα γόνατα του, νταχτιρντί, μια εικόνα τόσο παλιά όσο κι ο ίδιος ο κόσμος, κι όμως κάθε φορά καινούρια και κάθε φορά σωστή κι έτσι για πάντα, αχ ναι! Ο πάτερ Τεριέ ένιωθε την καρδιά του πλημμυρισμένη συγκίνηση. Τότε ξύπνησε το παιδί. Το πρώτο πράγμα που ξύπνησε πάνω του ήταν η μύτη του. Η μικροσκοπική μυτούλα κινήθηκε, τα ρουθούνια ανοιγόκλεισαν ρουφώντας αέρα που τον ξανάβγαλαν σε μικρές δόσεις, όμοια με φτάρνισμα που έμεινε στη μέση. Τότε η μυτούλα σούφρωσε και το παιδάκι άνοιξε τα μάτια. Τα μάτια του είχαν ένα χρώμα απροσδιόριστο, κάτι ανάμεσα στο γκρίζο της αχιβάδας και ένα βρόμικο άσπρο, λες και τα σκέπαζε κάποιο λεπτό στρώμα βλέννας φαίνεται ότι ακόμα δεν έβλεπε καλά. Ο πάτερ Τεριέ είχε την εντύπωση ότι τα μάτια του μωρού δεν τον έβλεπαν. Τα πράγματα ήταν όμως τελείως διαφορετικά με τη μύτη. Ενώ το θολό βλέμμα του παιδιού δεν συγκεντρωνόταν πουθενά, παρά έμενε ακίνητο, η μύτη του έδειχνε να κατευθύνεται προς ένα συγκεκριμένο στόχο. Κι ο πάτερ Τεριέ είχε την παράξενη αίσθηση ότι ο στόχος εκείνος ήταν ο ί διος, το πρόσωπο του, ο Τεριέ. Τα μικρά πτερύγια της μύτης γύρω απ τις δυο τρυπούλες στη μέση του προσώπου του παιδιού, τρεμόπαιζαν σαν το μπουμπούκι που ανοίγει. Ή μάλλον σαν τα ορθάνοιχτα στόματα εκείνων των σαρκοβόρων λουλουδιών, που καλλιεργούσαν στους κήπους του βασιλιά. Κι όπως εκείνα, έτσι κι αυτά διέθεταν μια φοβερή και μυστήρια δύναμη έλξης που τραβούσε τα πάντα. Ο Τεριέ ένιωθε σαν να τον έβλεπε το παιδί με τα ρουθούνια του, σαν να τον κοίταζε προσεχτικά κι εξεταστικά σαν να τον παρατηρούσε με μεγαλύτερη ένταση

20 απ ό,τι θα τα κατάφερνε κανείς με τα μάτια θαρρείς και τον α πορροφούσε με τη μύτη του, κάτι που ξέφευγε από τον ίδιο τον Τεριέ και που δεν μπορούσε να τον συγκρατήσει ή να τον κρύψει... Αυτό το παιδί που δεν είχε δική του μυρωδιά, ανάσαινε ξεδιάντροπα τη μυρωδιά του Τεριέ, έτσι ήταν! Τον οσφραινόταν μ όλη του τη δύναμη! Ξαφνικά ο πάτερ Τεριέ αισθάνθηκε βρόμικος, ένιωσε ότι μύριζε ιδρώτα και ξίδι, ξινολάχανο και ά πλυτα ρούχα. Του φαινόταν ότι ο εαυτός του έστεκε γυμνός και άσχημος, παγιδευμένος από κάποιον που δεν φανερωνόταν καθόλου. Λες και το παιδί μπορούσε να τον οσφρανθεί ακόμα και μέσα απ το δέρμα του, ως το Βαθύτερο είναι του. Τα τρυφερότερα αισθήματα του κι οι πιο βρόμικες σκέψεις του ανοίγονταν απροστάτευτες μπροστά σ αυτή την περίεργη, αχόρταγη μύτη, που δεν ήταν καν σωστή μύτη ακόμα, αλλά δυο μικρά α νασηκωμένα ρουθουνάκια, δυο τρυπούλες τόσες δα που ζάρωναν ασταμάτητα, άνοιγαν και έτρεμαν. Ο Τεριέ ανατρίχιασε. Έ νιωθε αηδία. Με τη σειρά του αποτράβηξε τη μύτη του σαν κάτι να του μύριζε άσχημα κι ήθελε να το αποφύγει. Η ευχάριστη σκέψη, ότι ήταν τάχα δικό του παιδί, σάρκα και αίμα του, διαλύθηκε αμέσως. Η ειδυλλιακή εικόνα του γιου και του πατέρα και της μοσχομύριστης μάνας, εξανεμίστηκε στη στιγμή. Το πέπλο της φαντασίας, που ο ίδιος είχε πλέξει γύρω απ τον εαυτό του και το παιδί, ξεσκίστηκε και χάθηκε: είχε τώρα στα γόνατά του μια ύπαρξη ξένη και ψυχρή, ένα πλάσμα εχθρικό. Αν δεν ήταν τόσο πράος και καλοκάγαθος, αν δεν είχαν βαθιές ρίζες μέσα του ο φόβος του Θεού και η λογική, τότε θα χε πετάξει το μωρό από πάνω του με αηδία, σαν μια αράχνη. Μ ένα τίναγμα ο πάτερ Τεριέ σηκώθηκε κι απίθωσε το καλάθι στο τραπέζι. Ήθελε ν απομακρύνει αυτό το πράγμα από το σώμα του, όσο το δυνατό πιο γρήγορα, αμέσως, τώρα. Και τότε, το μωρό άρχισε να κλαίει. Με κλειστά μάτια και με το κόκκινο στόμα ορθάνοιχτο πάτησε τέτοιες στριγγλιές, που ο πάτερ Τεριέ ένιωσε το αίμα να παγώνει στις φλέβες του. Με τεντωμένο χέρι προσπαθούσε να νανουρίσει το μωρό, χωρίς να το πλησιάσει, και φώναξε από μακριά «Νταχτιρντί» για να το κάνει να σωπάσει. Εκείνο όμως ούρλιαζε όλο και πιο δυνατά,

21 το πρόσωπό του μελάνιασε και κόντευε να πλαντάξει. Μακριά! σκέφτηκε ο πάτερ Τεριέ, στη στιγμή μακριά από μένα αυτός... «ο διάβολος» ήθελε να πει, αλλά κρατήθηκε και δαγκώθηκε,... αυτό το τέρας, αυτό το ανυπόφορο παιδί! Αλλά πού να το δώσει; Ήξερε αρκετές παραμάνες και ορφανοτροφεία στην περιοχή, αλλά όλα του φαίνονταν πολύ κοντά, λες κι ακουμπούσαν πάνω στο κορμί του, κι αυτό δεν το θελε. Αυτό το παιδί έπρεπε να φύγει μακριά του, τόσο μακριά που να μην ακούγεται, τόσο μακριά που να μην μπορούν να του το ξαναφέρουν πίσω αν ήταν δυνατό σε άλλη ενορία, στην άλλη όχθη αν γινόταν, κι ακόμα καλύτερα extra muros* στο προάστιο Σεντ-Αντουάν, αυτό ήταν! εκεί θα πήγαινε αυτό το φωνακλάδικο μωρό, ανατολικά, όσο πιο μακριά γινόταν, πέρα απ τη Βαστίλη, όπου έκλειναν τις νύχτες οι πύλες των τειχών. Αμέσως ανασήκωσε τα ράσα του, άρπαξε το μωρό που ούρλιαζε κι έφυγε σαν κυνηγημένος. Τρέχοντας διέσχισε τον λαβύρινθο των στενών δρόμων ως τη λεωφόρο Σεντ-Αντουάν, τρέχοντας ανέβηκε όλο το δρόμο πλάι στον Σηκουάνα προς τ ανατολικά έξω απ την πόλη μακριά, μακριά, τρέχοντας έφτασε στην οδόν Σαρόν, ίσαμ εκεί σχεδόν που τέλειωνε ο δρόμος, κοντά στο μοναστήρι Μαντλέν ντε Τρενέλ, όπου είχε τη διεύθυνση κάποιας κυρίας Γκαγιάρ. Η κυρία Γκαγιάρ αναλάμβανε παιδιά κάθε ηλικίας και κάθε είδους, αρκεί να πληρωνόταν. Ε κεί άφησε ο πάτερ Τεριέ το μωρό που ακόμα έκλαιγε, πλήρωσε μπροστά έναν ολόκληρο χρόνο, ξαναγύρισε βιαστικά στην πόλη και φτάνοντας στο μοναστήρι πέταξε από πάνω του αηδιασμένος τα ρούχα του σαν κάτι μολυσμένο, πλύθηκε απ την κορφή μέχρι τα νύχια και χώθηκε στο κρεβάτι του, όπου σταυροκοπήθηκε πολλές φορές, προσευχήθηκε αρκετή ώρα και τέλος ξαλαφρωμένος αποκοιμήθηκε. * Εκτός των τειχών.

22 4 Η κυρία Γκαγιάρ, αν και δεν είχε κλείσει ακόμα τα τριάντα, είχε τη ζωή πίσω της. Η εξωτερική της εμφάνιση αντιστοιχούσε στην πραγματική της ηλικία και ταυτόχρονα την έδειχνε δύο και τρεις και εκατό φορές πιο γριά, σαν τη μούμια ενός κοριτσιού μέσα της όμως ένιωθε από καιρό νεκρή. Όταν ήταν παιδί, την είχε χτυπήσει ο πατέρας της με τη μασιά στο μέτωπο, ακριβώς πάνω απ τη ρίζα της μύτης. Από τότε είχε χάσει την αίσθηση της όσφρησης και μαζί της κάθε ανθρώπινη ζεστασιά, συναίσθημα ή πάθος. Μ εκείνο το χτύπημα η τρυφερότητα έγινε γι αυτήν το ίδιο ακατανόητη με την απέχθεια, η χαρά χάθηκε απ τη ζωή της μαζί με την απελπισία. Δεν ένιωθε τίποτα όταν αργότερα πλάγιαζε με τον άντρα της, ούτε όταν γεννούσε τα παιδιά της. Δεν πενθούσε για κείνα που της πέθαιναν, μήτε χαιρόταν αυτά που ζούσαν κι έμεναν κοντά της. Όταν ο άντρας της την έδερνε, δεν έφευγε ούτε τρόμαζε, κι όταν εκείνος πέθανε απ τη χολέρα στο Οτέλ-Ντιε δεν ένιωσε καμιά ανακούφιση. Γνώριζε δύο μόνο ψυχικές διαθέσεις: μια ελαφριά μελαγχολία, όταν πλησίαζε η μηνιάτικη ημικρανία της, και μια ελαφριά ευδιαθεσία, όταν η ημικρανία της περνούσε. Τίποτε άλλο δεν αισθανόταν αυτή η απονεκρωμένη γυναίκα. Απ την άλλη μεριά... και ίσως ακριβώς εξαιτίας αυτής της ο- λοκληρωπκής έλλειψης συναισθημάτων, η κυρία Γκαγιάρ διέθετε μια αλύγιστη αίσθηση τάξης και δικαιοσύνης. Δεν ευνοούσε κανένα απ τα παιδιά που της είχαν εμπιστευθεί, ούτε αντιπαθούσε κανένα. Τους έδινε τρία γεύματα την ημέρα κι ούτε μια μπουκιά παραπάνω. Άλλαζε τα μωρά τρεις φορές την ημέρα ώσπου να κλείσουν το δεύτερο χρόνο. Κι όποιο εξακολουθούσε να τα κάνει επάνω του και μετά τα δεύτερα γενέθλια, έτρωγε ένα χαστούκι κι έπαιρνε ένα γεύμα λιγότερο. Το μισό α κριβώς του μισθού της το ξόδευε για τα παιδιά και το άλλο μισό το κρατούσε για τον εαυτό της. Σε δύσκολους καιρούς δεν προσπάθησε ποτέ ν αυξήσει το κέρδος της, δεν ξόδευε όμως ούτε δεκάρα παραπάνω για τα παιδιά, ακόμα κι αν τα έβλεπε να πεθαίνουν. Διαφορετικά θεωρούσε ότι δεν άξιζε τον κόπο να

23 δουλεύει. Χρειαζόταν τα χρήματα. Τα είχε υπολογίσει με μεγάλη ακρίβεια. Ήθελε να εξασφαλίσει τα γεράματα της και πέρα απ αυτό να έχει αρκετά χρήματα ώστε να πεθάνει σπίτι της και όχι ν αφήσει την τελευταία της πνοή στο Οτέλ-Ντιε σαν τον άντρα της. Ο θάνατος του, σαν συγκεκριμένο γεγονός, την είχε αφήσει τελείως ασυγκίνητη. Αυτό που την τρόμαζε ήταν εκείνος ο δημόσιος, κοινός θάνατος μαζί μ εκατοντάδες ξένους ανθρώπους. Ήθελε για τον εαυτό της έναν «ιδιωτικό θάνατο» και για το σκοπό αυτό χρειαζόταν γερό κομπόδεμα. Υπήρχαν χειμώνες που από τα είκοσι τέσσερα παιδιά, της πέθαιναν τρίατέσσερα. Αλλά κι έτσι ακόμα είχε να παρουσιάσει καλύτερα α ποτελέσματα από άλλες παραμάνες και σαφώς μικρότερο δείκτη θνησιμότητας από τα κρατικά και εκκλησιαστικά ιδρύματα οι δύσκολοι χειμώνες σκότωναν εκεί συχνά τα εννέα δέκατα από τους μικρούς τροφίμους. Οι αντικαταστάτες τους πάντως δεν αργούσαν να βρεθούν. Το Παρίσι έβγαζε κάθε χρόνο πάνω από δέκα χιλιάδες έκθετα, μούλικα και ορφανά. Έτσι οι α πώλειες δεν γίνονταν ιδιαίτερα αισθητές. Για τον μικρό Γκρενούιγ, το σπίτι της κυρίας Γκαγιάρ αποδείχτηκε αληθινή ευλογία. Πιθανότατα δεν θα είχε επιζήσει πουθενά αλλού. Εδώ όμως, πλάι σ αυτή την άκαρδη γυναίκα έζησε και μεγάλωσε. Η κατασκευή του ήταν γερή κι ανθεκτική. Ένα πλάσμα που είχε καταφέρει να επιβιώσει απ την ίδια του τη γέννηση μέσα στα σκουπίδια, δεν θ άφηνε και τόσο εύκολα να το διώξουν απ τον κόσμο. Μπορούσε να τρώει νερωμένη σούπα μέρες ολόκληρες, τα βγάζε πέρα με αραιωμένο γάλα, με σάπια λαχανικά και χαλασμένο κρέας. Στα παιδικά του χρόνια πέρασε ιλαρά, δυσεντερία, ανεμοβλογιά, χολέρα κι επέζησε. Έπεσε ακόμα μέσα σ ένα πηγάδι από ύψος έξι μέτρα και μιαν άλλη φορά έπαθε εγκαύματα στο στήθος αναποδογυρίζοντας μια κατσαρόλα ζεματιστό νερό. Το σώμα του ήταν γεμάτο ουλές και σημάδια κι είχε κι ένα σακατεμένο πόδι που τον ανάγκαζε να κουτσαίνει. Αλλά ζούσε. Ήταν γερός κι ανθεκτικός σαν μικρόβιο κι ολιγαρκής σαν τσιμπούρι, που κάθεται ή συχα πάνω σ ένα δέντρο και ζει από μια μικρή σταγόνα αίμα χρόνια ολόκληρα. Για το σώμα του δεν χρειαζόταν παρά μια ε

24 λάχιστη ποσότητα τροφής και ρουχισμού. Για την ψυχή του δεν χρειαζόταν τίποτα. Στοργή, προσοχή, τρυφερότητα, αγάπη κι όλα αυτά τα πράγματα, που υποτίθεται ότι χρειάζεται ένα παιδί ήταν για τον μικρό Γκρενούιγ τελείως περιττά. Μάλλον ο ί διος είχε καταφέρει να μην τα χρειάζεται, απ την αρχή κιόλας της ζωής του, κι έτσι μπόρεσε να επιβιώσει. Η κραυγή του, μόλις γεννήθηκε, κάτω απ τον ψαράδικο πάγκο, εκείνη η κραυγή που του έσωσε τη ζωή κι οδήγησε τη μάνα του στο θάνατο, δεν ήταν η ενστικτώδης κραυγή του μωρού που αποζητάει οίκτο και αγάπη. Ήταν μια καλοζυγισμένη, θα λεγε κανείς, σχεδόν ώριμα αποφασισμένη κραυγή: το νεογέννητο τασσόταν ενάντια στην αγάπη, κι ωστόσο με το μέρος της ζωής. Κι εξάλλου, κάτω απ τις συνθήκες εκείνες η ζωή ήταν δυνατή μόνο χωρίς αγάπη, κι αν το παιδί είχε απαιτήσει και τα δύο τότε αναμφίβολα θα είχε βρει γρήγορο και κακό τέλος. Θα μπορούσε βέβαια εκείνη τη στιγμή να διαλέξει το δεύτερο δρόμο που ανοιγόταν σαν πιθανότητα μπρος του: να σωπάσει και να διασχίσει την απόσταση που χωρίζει τη γέννηση από το θάνατο χωρίς να κάνει τον κύκλο της ζωής έτσι θα γλίτωνε και τον εαυτό του και τον κόσμο από ένα σωρό συμφορές. Για να φερθεί όμως κανείς με τόση ευγένεια και διακριτικότητα, χρειάζεται μια ελάχιστη έστω δόση φιλίας και συμπάθειας κι ο Γκρενούιγ δε διέθετε ίχνος απ αυτά τα συναισθήματα. Ήταν από γεννησιμιού του κάθαρμα. Αποφάσισε να κρατηθεί στη ζωή από καθαρό πείσμα κι από καθαρή κακία. Φυσικά δεν αποφάσισε σαν μεγάλος άνθρωπος, που θα χρησιμοποιούσε όση λογική και πείρα διέθετε, για να κάνει την επιλογή του. Αποφάσισε όμως σύμφωνα με τη φύση του όπως θα αποφάσιζε ένας πεταμένος σπόρος αν αντιμετώπιζε το δίλημμα: «να φυτρώσω τώρα ή να τ αφήσω για μια άλλη φορά;» Ή σαν εκείνο το τσιμπούρι πάνω στο δέντρο, που η ζωή δεν έ χει να του προσφέρει τίποτε άλλο, παρά ένα μέρος για να ξεχειμωνιάσει για πάντα αυτό το μικρό άσχημο τσιμπούρι, που δίνει στο γκρίζο μπλάβο κορμί του το σχήμα της σφαίρας, για να προσφέρει στον έξω κόσμο τη μικρότερη δυνατή επιφάνεια. Και το δέρμα του είναι λείο και συμπαγές για να μην του ξε

25 φεύγει τίποτα προς τα έξω. Το τσιμπούρι, που ζαρώνει και γίνεται όσο πιο μικρό μπορεί και κρύβεται, για να μην το δει κανείς και το λιώσει. Το μοναχικό τσιμπούρι, ζαρωμένο πάνω στο δέντρο του, τυφλό, βουβό και κουφό, οσφραίνεται μόνο, χρόνια ο λόκληρα οσφραίνεται, ψάχνει μίλια μακριά τη μυρωδιά του αίματος των περαστικών ζώων, που δεν θα μπορέσει ποτέ να φτάσει με τις δικές του δυνάμεις. Το τσιμπούρι θα μπορούσε ν αφεθεί να πέσει απ το δέντρο. Θα μπορούσε να πέσει στο χώμα του δάσους, να συρθεί με τα ποδαράκια του μερικά χιλιοστά εδώ κι εκεί κι ύστερα να χωθεί κάτω απ τα πεσμένα φύλλα και να περιμένει το θάνατο. Κανείς δεν θα στενοχωριόταν. Πεισματάρικο όμως και στριμμένο και σιχαμένο, μένει εκεί ζαρωμένο και ζει και περιμένει. Περιμένει ώσπου να συμβεί το απίθανο, κι η τύχη να οδηγήσει κάποιο ζώο κατευθείαν κάτω απ το δέντρο του. Και τότε αφήνεται και πέφτει κι αρπάζεται και βυζαίνει την ξένη σάρκα και τρέφεται απ το αίμα της... Ένα τέτοιο πλασματάκι ήταν κι ο μικρός Γκρενούιγ. Ζούσε κλεισμένος ερμηπκά στον εαυτό του και περίμενε καλύτερους καιρούς. Στον έξω κόσμο δεν έδινε τίποτα απ τον εαυτό του παρά μόνο τα περιττώματα του ούτε χαμόγελο, ούτε φωνή, ούτε λάμψη των ματιών, ούτε καν τη μυρωδιά του. Κάθε άλλη γυναίκα θα είχε σιχαθεί και αποδιώξει αυτό το παιδί-τέρας. Όχι όμως η κυρία Γκαγιάρ. Εκείνη δεν είχε όσφρηση για να νιώσει ότι το παιδί δεν μύριζε, αλλά ούτε και ψυχή, για να καταλάβει ότι του λείπε κάθε ανθρώπινη συγκίνηση. Δεν περίμενε έτσι κι αλλιώς τίποτα τέτοιο από τους άλλους. Τα άλλα παιδιά, αντίθετα, ένιωθαν αμέσως ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τον Γκρενούιγ. Απ την πρώτη κιόλας μέρα αντιπάθησαν τον καινούριο. Απόφευγαν την κούνια του και μαζεύονταν κουβάρι στα κρεβάτια τους, θαρρείς και είχε γίνει ξαφνικά το δωμάτιο πιο κρύο. Τα μικρότερα τρόμαζαν κι έκλαιγαν καμιά φορά τις νύχτες τους φαινόταν ότι κάποια πνοή αέρα περνούσε μέσα απ το δωμάτιο. Άλλα πάλι ονειρεύονταν ότι κάτι τους έκοβε την ανάσα. Μια φορά τα μεγαλύτερα βάλθηκαν όλα μαζί να τον πνίξουν. Σώριασαν κουρέλια, κουβέρτες και άχυρο πάνω στο πρόσωπό του κι έβαλαν τούβλα στην κορφή

26 του σωρού. Όταν τον βρήκε την άλλη μέρα το πρωί η κυρία Γκαγιάρ ήταν λιπόθυμος, ζουληγμένος και μελανιασμένος, αλλά ζούσε. Τ άλλα παιδιά προσπάθησαν μερικές φορές ακόμα, αλλά του κάκου. Δεν τολμούσαν να τον πνίξουν με τα ίδια τους τα χέρια, να του σφίξουν το λαιμό ή να του κλείσουν το στόμα και τη μύτη. Δεν ήθελαν να τον αγγίξουν. Ένιωθαν γι αυτόν σιχασιά, όπως για μια χοντρή αράχνη, που κανείς δεν θέλει να τη σκοτώσει με γυμνό χέρι. Όταν ο Γκρενούιγ μεγάλωσε, οι άλλοι εγκατέλειψαν τις δολοφονικές απόπειρες. Κατάλαβαν ότι δεν μπορούσαν να τον σκοτώσουν. Αντί γι αυτό τον απέφευγαν, έμεναν μακριά του. Δεν τον μισούσαν. Ούτε και τον ζήλευαν. Ούτε και τον φθονούσαν για τό φαΐ που έτρωγε. Στο σπίτι της Γκαγιάρ δεν χωρούσαν τέτοια συναισθήματα. Απλά, τους ενοχλούσε η ύπαρξη του. Δεν τον άντεχαν. Τον φοβόντουσαν. 5 Αντικειμενικά ωστόσο ο μικρός δεν είχε τίποτα το φοβερό επάνω του. Μεγαλώνοντας δεν έγινε ιδιαίτερα ψηλός ή δυνατός. Ήταν βέβαια άσχημος, αλλά όχι τόσο φριχτά άσχημος, ώ στε να εμπνέει στους άλλους τον τρόμο. Δεν ήταν επιθετικός, ούτε ύπουλος, ούτε εκδικητικός. Δεν προκαλούσε. Προτιμούσε να μένει στην άκρη και να περνάει απαρατήρητος. Κι η εξυπνάδα του κάθε άλλο παρά τρομερή ήταν. Περπάτησε αφού έκλεισε τα τρία και μίλησε στα τέσσερα. Η πρώτη του λέξη ήταν «ψάρια» και την επανέλαβε σαν άκουσε από μακριά έναν ψαρά που ανέβαινε την οδό Σαρόν διαλαλώντας την πραμάτεια του. Τα ε πόμενα λόγια του ήταν «αρμπαρόριζα», «στάβλος», «καρμπολάχανο» και «Ζακλορέρ» αυτό το τελευταίο ήταν το όνομα ε νός βοηθού κηπουρού απ το κοντινό μοναστήρι των θυγατέρων του Σταυρού ο Ζακ Λορέρ ερχόταν πότε-πότε κι έκανε τις χοντροδουλειές στης κυρίας Γκαγιάρ αυτό που τον έκανε να ξεχωρίζει ήταν ότι δεν είχε πλυθεί ποτέ στη ζωή του. Ο μικρός Γκρενούιγ δεν τα κατάφερνε και τόσο καλά με τα χρονικά επιρ

27 ρήματα, με τα επίθετα και τις αντωνυμίες. Εκτός από το «Ναι» και το «Όχι» που εξάλλου τα μάθε πολύ αργότερα χρησιμοποιούσε μόνο ουσιαστικά, και μάλιστα ονόματα συγκεκριμένων πραγμάτων, φυτών, ζώων και ανθρώπων. Κυρίως δε, όταν αυτά τα πράγματα, φυτά, ζώα ή άνθρωποι, διακρίνονταν από μια χαρακτηριστική μυρωδιά. Μια ηλιόλουστη μέρα του Μάρτη, καθισμένος πάνω σ ένα σωρό ξύλα οξιάς, που τριζοβολούσαν από τη ζέστη, είπε για πρώτη φορά τη λέξη «ξύλο». Είχε δει ως τότε χιλιάδες φορές ξύλα, κι είχε ακούσει τη λέξη άλλες τόσες. Την καταλάβαινε το χειμώνα συχνά τον έστελναν να φέρει ξύλα για το τζάκι απ την αυλή. Αλλά το ξύλο σαν αντικείμενο ποτέ δεν του κίνησε αρκετά το ενδιαφέρον, ώστε να μπει στον κόπο να προφέρει τ όνομα του. Αυτό έγινε για πρώτη φορά εκείνη τη μέρα του Μάρτη, καθώς βρισκόταν πάνω στο σωρό των ξύλων. Η κυρία Γκαγιάρ στοίβαζε τα ξύλα για το χειμώνα στη νότια πλευρά της παράγκας που είχε στην αυλή. Μια πρόχειρη στέγη τα προστάτευε απ την υγρασία. Τα ξύλα που βρίσκονταν πάνω-πάνω στο σωρό μύριζαν σαν τη φωτιά το καλοκαίρι, όσα ήταν πιο χαμηλά διατηρούσαν ακόμα τη μυρωδιά απ τα μούσκλια του δάσους. Οι σανίδες της παράγκας, από το πευκόξυλο, ανάδιναν μέσα στη ζέστη την αψιά ευωδιά του ρετσινιού. Ο Γκρενούιγ καθόταν όσο μπορούσε πιο άνετα πάνω στο σωρό. Η πλάτη του ακουμπούσε στον τοίχο της παράγκας. Είχε κλείσει τα μάτια και δεν κουνιόταν. Δεν έβλεπε τίποτα, δεν ά κουγε και δεν ένιωθε τίποτα. Ανάσαινε μόνο τη μυρωδιά του ξύλου που τον περιτριγύριζε. Η σκεπή πάνω απ το κεφάλι του τη συγκρατούσε. Ανάσαινε αυτή τη μυρωδιά μ όλη του τη δύναμη, μ όλο του το είναι, ένιωθε να βυθίζεται μέσα της, να μεθάει, να ποτίζεται μ αυτή και το πιο μικρό του κύτταρο, έγινε ο ίδιος ξύλο, μια ξύλινη κούκλα, σαν τον Πινόκιο, ξαπλωμένη πάνω στον ξύλινο σωρό. Έμεινε εκεί ακίνητος, σαν πεθαμένος για πολλή ώρα, ίσως και μισή ώρα, κι ύστερα μουρμούρισε τη λέξη «ξύλο». Λες κι είχε γεμίσει το σώμα του ξύλο κι είχε φτάσει μέχρι το λαιμό και τον έπνιγε λες κι η κοιλιά του, το λαρύγγι του κι η μύτη του ήταν γεμάτα ξύλο, έτσι βγήκε η λέξη απ το

28 στόμα του. Κι αυτό τον συνέφερε, τον έσωσε πριν η κυρίαρχη παρουσία του ξύλου, η μυρωδιά του, τον πνίξει ολότελα. Γρήγορα πετάχτηκε πάνω, γλίστρησε απ το σωρό στο χώμα κι απομακρύνθηκε τρεκλίζοντας σαν να χε ξύλινα πόδια. Αυτή η ο- σφραντική εμπειρία κρατήθηκε ζωντανή μέσα του για πολλές μέρες ύστερα κι όταν η ανάμνηση της τον συνέπαιρνε τελείως, τότε ψιθύριζε «ξύλο», ξανά και ξανά, λες κι ήθελε να την ξορκίσει. Έτσι έμαθε να μιλάει. Τις μεγαλύτερες δυσκολίες τις είχε με λέξεις που δεν αντιστοιχούσαν σε κάποιο αντικείμενο με χαρακτηριστική οσμή, δηλαδή με τις αφηρημένες έννοιες φιλοσοφικού και ηθικού περιεχομένου. Τέτοιες λέξεις δεν μπορούσε να τις συγκρατήσει και τις μπέρδευε μεταξύ τους. Ακόμα κι όταν μεγάλωσε τις χρησιμοποιούσε με απροθυμία και συχνά έκανε λάθη: Δικαιοσύνη, Συνείδηση, Θεός, Χαρά, Υπευθυνότητα, Ταπεινοσύνη, Ευγνωμοσύνη τι ήθελαν να πουν όλα αυτά, ήταν κι έμεινε γι αυτόν μάλλον ανεξιχνίαστο. Απ την άλλη μεριά, η καθημερινή κοινή γλώσσα δεν διέθετε αρκετές λέξεις για να ονομάσει όλα εκείνα τα πράγματα, που εκείνος είχε καταχωρήσει στο μυαλό του και διέκρινε σαν μυρωδιές. Σύντομα μπορούσε να ξεχωρίσει απ τις μυρωδιές τους πολλά είδη ξύλου, το ξύλο της σφενταμιάς, της βελανιδιάς, της φτελιάς και της αχλαδιάς, το παλιό απ το νεαρό ξύλο, το σάπιο απ το τριμμένο και το μουσκλιασμένο ξύλο, ξεχώριζε ακόμα και κομμάτια απ το ίδιο ξύλο, ροκανίδια και προσανάμματα και τα ξεχώριζε απ τη μυρωδιά τους τόσο καλά, όσο δεν θα τα κατάφερναν άλλοι άνθρωποι με τα μάτια τους. Το ίδιο συνέβαινε και μ ένα σωρό άλλα πράγματα. Αυτό το ασπριδερό υγρό που η κυρία Γκαγιάρ έδινε κάθε πρωί στα παιδιά της, λεγόταν γάλα. Ο Γκρενούιγ έβρισκε κάθε μέρα στο γάλα του διαφορετική μυρωδιά και γεύση, ανάλογα με το πόσο ζεστό ήταν, από ποια αγελάδα, από το τι είχε φάει αυτή η αγελάδα, πόση κρέμα του είχαν αφήσει... Δεν καταλάβαινε λοιπόν γιατί το έλεγαν κάθε μέρα «γάλα». Το ίδιο ακατανόητο ήταν γι αυτόν και το ότι υπήρχε μία μόνο λέξη για τον καπνό, για τον καπνό που περιείχε εκατοντάδες ξεχωριστές μυρωδιές και που η σύνθεσή του

29 άλλαζε κάθε λεπτό, κάθε δευτερόλεπτο, δίνοντας ένα καινούριο χαρμάνι... Απορούσε που η γη, το τοπίο, ο αέρας, ενώ βήμα το βήμα κι ανάσα την ανάσα άλλαζαν μυρωδιά και συνεπώς ταυτότητα, δεν είχαν άλλο όνομα παρά μόνο αυτές τις τρεις λεξούλες αυτή η τρομερή δυσαναλογία ανάμεσα στον ανεξάντλητο πλούτο του κόσμου που αντιλαμβανόταν με την όσφρησή του και στη φτώχεια και την αδυναμία της γλώσσας να τον περιγράψει, έκαναν τον μικρό Γκρενούιγ ν αμφιβάλλει για το νόημα της γλώσσας γενικά. Έτσι κατέληξε να τη χρησιμοποιεί μόνον όταν του ήταν απολύτως απαραίτητη για την επικοινωνία του με τους άλλους. Στα έξι του χρόνια γνώριζε πια σε ικανοποιητικό βαθμό το περιβάλλον του, από την άποψη της όσφρησης. Δεν υπήρχε πράγμα στο σπίτι της κυρίας Γκαγιάρ, δεν υπήρχε μέρος στο βορινό τμήμα της οδού Σαρόν, δεν υπήρχε άνθρωπος, πέτρα, δέντρο, θάμνος, φράχτης, τίποτα που να μη γνωρίζει τη μυρωδιά του, να την αναγνωρίζει και να συγκρατεί την ανάμνηση της ανάμεσα σε χιλιάδες άλλες. Δέκα χιλιάδες, εκατοντάδες χιλιάδες μυρωδιές είχε καταχωρήσει στη μνήμη του, με τόσο καθαρό και σαφή τρόπο, ώστε όχι μόνο τις θυμόταν, όποτε τις ξανασυναντούσε, αλλά και τις ένιωθε, όταν απλά τις έφερνε στο μυαλό του. Και σαν να μην έφτανε αυτό, μπορούσε ακόμα με τη φαντασία του να τις συνθέτει σε νέους συνδυασμούς και να δημιουργεί καινούριες μυρωδιές, που δεν υπήρχαν καν στον πραγματικό κόσμο. Ήταν σαν να διέθετε ένα απεριόριστο ιδιωτικό λεξιλόγιο οσμών, που του έδινε τη δυνατότητα να σχηματίζει κατά βούληση νέες μυρωδιές-προτάσεις. Κι αυτό, σε μια ηλικία που τα άλλα παιδιά μόλις και συλλαβίζουν τις πρώτες προτάσεις τους με τις λίγες λέξεις που απαρτίζουν ακόμα το λεξιλόγιο τους. Θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε το χάρισμα του μάλλον με το μουσικό ταλέντο ενός παιδιού-θαύματος, που διακρίνει τις νότες και τις συνθέτει μ ευχέρεια σε αρμονίες και μελωδίες με τη διαφορά ότι υπάρχουν ασύγκριτα περισσότερες μυρωδιές απ ό,τι νότες και βέβαια, ότι η δημιουργική δραστηριότητα του Γκρενούιγ γινόταν αισθητή μόνο στον εσωτερικό του κόσμο και κανείς άλλος δεν τον καταλάβαινε παρά μόνον ο ίδιος.

30 Γιατί το παιδί κλεινόταν όλο και περισσότερο στον εαυτό του. Του άρεσε να κάνει μακρινούς περιπάτους ολομόναχο σ' όλη τη γειτονιά, να περιδιαβαίνει στα λιβάδια, στ' αμπέλια και στους μπαξέδες. Συχνά δεν γύρναγε το βράδυ στο σπίτι κι εξαφανιζόταν μέρες ολόκληρες. Το ξύλο που έτρωγε για τιμωρία το δεχόταν αδιαμαρτύρητα. Η κυρία Γκαγιάρ τον έκλεινε μέσα, του στερούσε το φαγητό, τον φόρτωνε αγγαρείες, αλλά δεν κατάφερνε να τον στρώσει. Για ενάμιση χρόνο πήγαινε σποραδικά στο κατηχητικό της Νοτρ-Νταμ ντε Μπον-Σεκούρ. Ο χαρακτήρας του όμως δεν άλλαξε. Έμαθε να διαβάζει και να γράφει τ' όνομα του από κει και πέρα τίποτα. Ο δάσκαλός του τον θεωρούσε κουτό. Αντίθετα, η κυρία Γκαγιάρ είχε προσέξει ότι ο μικρός είχε μερικές ικανότητες και ιδιότητες πολύ ασυνήθιστες, για να μην πούμε υπερφυσικές: για παράδειγμα, ο φόβος στο σκοτάδι ή τη νύχτα, που είναι τόσο συνηθισμένος στα παιδιά, για τον Γκρενούιγ φαίνεται ότι ήταν άγνωστος. Μπορούσε να τον στείλει στο κελάρι οποιαδήποτε ώρα, εκεί που τ' άλλα παιδιά δεν ήθελαν να πάνε ούτε καν με τη λάμπα στο χέρι, μπορούσε να τον στείλει να φέρει ξύλα απ' την αυλή ακόμα και μέσα στο βαθύ σκοτάδι. Το παιδί δεν έπαιρνε ποτέ φως μαζί του, ωστόσο έβρισκε πάντα το δρόμο του κι έφερνε αμέσως αυτό που του 'χε ζητήσει, χωρίς να διστάσει ή να μπερδευτεί, χωρίς να ακουμπήσει τίποτα κατά λάθος. Ακόμα πιο αξιοπερίεργο ήταν κάτι άλλο που είχε διαπιστώσει η κυρία Γκαγιάρ: κατά τη γνώμη της, ο μικρός Γκρενούιγ μπορούσε να διαπεράσει με τη ματιά του το χαρτί, το ύφασμα, το ξύλο, ακόμα και τους τοίχους και τις κλειστές πόρτες. Ήξερε πόσα και ποια παιδιά βρίσκονταν στην κρεβατοκάμαρα χωρίς να έχει μπει μέσα. Ήξερε ότι μέσα στο κουνουπίδι ήταν μια κάμπια, πριν καλά-καλά το κόψουν. Και μια φορά που είχε κρύψει τα λεφτά της τόσο καλά, ώστε ούτε η ίδια δεν μπορούσε να τα ξαναβρεί (γιατί η κυρία Γκαγιάρ άλλαζε συχνά τους κρυψώνες της), εκείνος, χωρίς να διστάσει στιγμή, της έ δειξε ένα κρυφό άνοιγμα στον τοίχο πίσω απ' το πεζούλι του τζακιού, και να! εκεί ήταν τα λεφτά της! Έβλεπε ακόμα και στο μέλλον: ήξερε ότι κάποιος θα τους επισκεφτεί πολύ πριν φτάσει

31 ο επισκέπτης, και καταλάβαινε πάντοτε ότι ερχόταν μπόρα προτού φανεί έστω κι ένα συννεφάκι στον ουρανό. Φυσικά εκείνος δεν τα έβλεπε όλ αυτά, δεν τα έβλεπε με τα μάτια του, αλλά τ αντιλαμβανόταν με την όσφρησή του, που γινόταν όλο και ο ξύτερη, όλο και πιο ευαίσθητη: την κάμπια μέσα στο κουνουπίδι, τα λεφτά πίσω απ το τζάκι, τους ανθρώπους μέσα απ τον τοίχο κι όταν ακόμα βρίσκονταν αρκετά τετράγωνα μακριά αυτή η ιδέα όμως δε θα περνούσε ποτέ απ το μυαλό της κυρίας Γκαγιάρ, ούτε κι αν το χτύπημα με τη μασιά δεν της είχε πειράξει καθόλου την αίσθηση της όσφρησης. Ήταν λοιπόν σίγουρη ότι το παιδί χαζό ή όχι είχε υπερφυσικές ικανότητες. Κι ε πειδή ήξερε ότι τέτοιοι άνθρωποι προκαλούν συμφορές και θάνατο, αντιπάθησε τον Γκρενούιγ. Κι ακόμα πιο απωθητική και ανυπόφορη της ήταν η σκέψη ότι ζούσε κάτω απ την ίδια στέγη με κάποιον που είχε την ικανότητα ν ανακαλύπτει μέσα απ τους τοίχους και τα τούβλα λεφτά που τα χε κρύψει η ίδια με προσοχή. Από τότε λοιπόν που γνώρισε τούτη τη φριχτή του ι κανότητα, αποφάσισε ν απαλλαγεί απ αυτό το παιδί όσο το δυνατό γρηγορότερα. Η τύχη τη βοήθησε και την ίδια εποχή περίπου ο Γκρενούιγ ήταν τότε οχτώ χρόνων το μοναστήρι Σεν-Μερί σταμάτησε να στέλνει τα συμφωνημένα χρήματα, χωρίς καμιά αιτιολογία. Η κυρία Γκαγιάρ δεν πήγε να τους ρωτήσει. Για να ναι τυπικά εντάξει περίμενε μια βδομάδα ακόμα κι όταν τα λεφτά δεν ήρθαν ούτε τότε, πήρε το παιδί απ το χέρι και πήγε μαζί του στην πόλη. Κοντά στο ποτάμι, στην οδό ντε λα Μορτελερί, ήξερε κάποιον βυρσοδέψη που τον έλεγαν Γκριμάλ και ο οποίος χρειαζόταν μονίμως νεαρούς εργάτες όχι ειδικευμένους ή μαθητευόμενους αλλά φτηνά χέρια για τις χοντροδουλειές. Γιατί μέσα σ ένα βυρσοδεψείο υπάρχουν δουλειές, που είναι πραγματικά επικίνδυνες για τη ζωή του τεχνίτη: το γδάρσιμο ζώων που έχουν αρχίσει να σαπίζουν, το ανακάτεμα οξέων και χρωμάτων που ήταν καυστικά ή δηλητήρια. Ένας μάστορας λοιπόν που ξέρει τη δουλειά του δεν σπαταλάει σ αυτές τις δουλειές ειδικευμένους τεχνίτες, αλλά όσο μπορεί φτηνούς εργάτες, αλήτες ή ακριβώς ορφανά παιδιά, που κανείς δεν θα ρωτήσει να μάθει