Περιεχόμενα. Πρόλογος...9. ΜΕΡΟΣ Α Βασικές έννοιες...13

Transcript

1

2

3 Περιεχόμενα Πρόλογος...9 ΜΕΡΟΣ Α Βασικές έννοιες...13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Πληροφορική τεχνολογία Ο υπολογιστής Ιστορική αναδρομή Τα δεδομένα στον υπολογιστή Λογισμικό Δίκτυα επικοινωνίες Περιβάλλοντα εργασίας...30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Πολυμέσα Υπερμέσα Ορισμοί Πολυμεσικά στοιχεία Το κείμενο Ο ήχος Η εικόνα Το βίντεο...55

4 6 Σενάρια διδασκαλίας με υπολογιστή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο υπολογιστής στη διδασκαλία και τη μάθηση Ένταξη των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση Οι ΤΠΕ ως γνωστικά εργαλεία Τεκμηρίωση χρήσης των ΤΠΕ ως γνωστικών εργαλείων Μια ταξινόμηση εφαρμογών λογισμικού ως γνωστικών εργαλείων...69 ΜΕΡΟΣ Β Σενάρια διδασκαλίας...71 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Σενάρια διδασκαλίας Σενάρια διδασκαλίας με την υποστήριξη των ΤΠΕ Η δομή ενός σεναρίου διδασκαλίας Ένα παράδειγμα σεναρίου διδασκαλίας...79 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Οι ιστοεξερευνήσεις ως ερμηνευτικά εργαλεία Ιστοεξερευνήσεις: Στοχοθετημένη διερεύνηση στο Διαδίκτυο Σενάριο διδασκαλίας με ιστοεξερεύνηση: Ο πολιτισμός στην Ευρωπαϊκή Ένωση...99 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Το λογιστικό φύλλο ως εργαλείο δυναμικής μοντελοποίησης και προσομοίωσης Μοντελοποίηση και προσομοίωση με το λογιστικό φύλλο Σενάριο διδασκαλίας με το λογιστικό φύλλο: Ανάκλαση και διάθλαση του φωτός

5 Περιεχόμενα 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο εννοιολογικός χάρτης ως εργαλείο σημασιολογικής οργάνωσης Εννοιολογική χαρτογράφηση Σενάριο διδασκαλίας με εννοιολογική χαρτογράφηση: Κράτος, πολίτευμα και πολίτης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Η γλώσσα logo ως εργαλείο δυναμικής μοντελοποίησης Δυναμική μοντελοποίηση και γλώσσα logo Σενάριο διδασκαλίας με γλώσσα logo: Προγραμματισμός και κατασκευές ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Η εκπαιδευτική ρομποτική ως εργαλείο διασύνδεσης φυσικού περιβάλλοντος υπολογιστή Εκπαιδευτική ρομποτική Σενάριο διδασκαλίας με εκπαιδευτικό ρομπότ: Ευθύγραμμη κίνηση με σταθερή ταχύτητα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 Τα εκπαιδευτικά εικονικά περιβάλλοντα ως εργαλείο δυναμικής μοντελοποίησης και προσομοίωσης Εκπαιδευτικά εικονικά περιβάλλοντα Σενάριο διδασκαλίας σε εικονικό περιβάλλον πολλών χρηστών: Μελέτη γεωμετρικών στερεών Τάσεις στην εκπαιδευτική τεχνολογία Βιβλιογραφία Ευρετήριο

6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Σενάρια διδασκαλίας 4.1 Σενάρια διδασκαλίας με την υποστήριξη των ΤΠΕ Ένα σενάριο διδασκαλίας ή διδακτικό σενάριο ή εκπαιδευτικό σενάριο, μεταφράζοντας τους αγγλικούς όρους «educational scenario» και «educational script» όπως συναντώνται στη διεθνή βιβλιογραφία, αποτελεί ένα ολοκληρωμένο μαθησιακό πλαίσιο έναν δομημένο τρόπο οργάνωσης της διδασκαλίας, που περιλαμβάνει διαδοχικά βήματα με στόχο την οικοδόμηση της γνώσης. Σε όρους πληροφορικής, ένα σενάριο διδασκαλίας αποτελεί τον αλγόριθμο για την επίτευξη των στόχων της διδακτικής πράξης και της μαθησιακής διαδικασίας. Το σενάριο διδασκαλίας αναφέρεται σε ένα ή περισσότερα γνωστικά αντικείμενα, βασίζεται σε συγκεκριμένη παιδαγωγική προσέγγιση, περιλαμβάνει συγκεκριμένους και σαφώς διατυπωμένους διδακτικούς στόχους, δραστηριότητες για τους μαθητές και ρόλο για τον εκπαιδευτικό και, στην περίπτωση που υποστηρίζεται από τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Ε- πικοινωνιών (ΤΠΕ), αξιοποιεί εκπαιδευτικά εργαλεία (όπως το λογισμικό) ή άλλες ψηφιακές τεχνολογίες. Ένα σενάριο διδασκαλίας περιγράφει, ουσιαστικά, τη διαδικασία σχεδίασης ενός μαθήματος. Συνδέει τους σκοπούς, τους στόχους και το περιεχόμενο του προγράμματος σπουδών με την καθημερινή διδακτική πράξη (Ντρενογιάννη & Πριμεράκης, 2008). Τα σενάρια διδασκαλίας με την υποστήριξη των ΤΠΕ βασίζονται σε αυτές κυρίως στο στάδιο των μαθησιακών δραστηριοτήτων, αλλά και στο στάδιο της αξιολόγησης. Οι μαθησιακές δραστηριότητες αποτελούν συνήθως αυτόνομες

8 74 Σενάρια διδασκαλίας με υπολογιστή δραστηριότητες με τον υπολογιστή, τις οποίες υλοποιεί ο μαθητής με βάση το φύλλο εργασίας που του δίνεται και σύμφωνα με τις οδηγίες του εκπαιδευτικού. Πολλές φορές είναι δραστηριότητες που έχει ήδη δημιουργήσει ο εκπαιδευτικός, και ο μαθητής τις χειρίζεται και τις τροποποιεί. Οι δραστηριότητες μπορεί να αποτελούν και τμήματα ολοκληρωμένων πακέτων εκπαιδευτικού λογισμικού, όπως αυτών που είναι διαθέσιμα στο σύνδεσμο «εκπαιδευτικό υποστηρικτικό υλικό Γυμνασίου, Δημοτικού» του δικτυακού τόπου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου ( Εφαρμογές εκπαιδευτικού λογισμικού ως εκπαιδευτικό υλικό που καλύπτει μια θεματική ενότητα ενός γνωστικού αντικειμένου ή ένα γνωστικό αντικείμενο μιας τάξης έχουν αναπτυχθεί για πολλά θεματικά πεδία και βαθμίδες της εκπαίδευσης. Πολλές φορές, όμως, το αναφερόμενο ως εκπαιδευτικό λογισμικό δεν ικανοποιεί τις αρχές που θέτει ο ορισμός του. Εκπαιδευτικό λογισμικό θεωρείται το λογισμικό που ακολουθεί ή υποστηρίζει συγκεκριμένη παιδαγωγική θεώρηση, υποδεικνύει ή υλοποιεί διδακτικούς στόχους, ενσωματώνει ή υποστηρίζει αλληλεπιδραστικές μαθησιακές δραστηριότητες, περιλαμβάνει διεπαφές και αλληγορίες με παιδαγωγική σημασία, και στοχεύει σε συγκεκριμένα μαθησιακά και παιδαγωγικά αποτελέσματα αξιοποιώντας τα ιδιαίτερα τεχνολογικά χαρακτηριστικά του. Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για την κατηγοριοποίηση του εκπαιδευτικού λογισμικού με στόχο τη βέλτιστη αξιοποίησή του στη διδακτική πράξη, χωρίς όμως ιδιαίτερη σκοπιμότητα ή αποτελεσματικότητα ως προς την υλοποίηση μαθησιακών δραστηριοτήτων (Hokanson & Hooper, 2004). Οι κατηγοριοποιήσεις μπορεί να γίνουν ως προς τη θεωρητική προσέγγιση παιδαγωγική θεώρηση στην οποία βασίζεται η σχεδίαση ενός εκπαιδευτικού λογισμικού, ως προς τις τεχνολογίες τις οποίες αξιοποιεί και διαχειρίζεται το λογισμικό, ή ως προς τον βαθμό παρέμβασης και δράσης του χρήστη. Όσον αφορά την παιδαγωγική θεώρηση, το εκπαιδευτικό λογισμικό βασίζεται και αξιοποιεί παιδαγωγικές αρχές που απορρέουν από αυτή. Μια συγκεκριμένη και σαφής παιδαγωγική προσέγγιση υποστηρίζει σενάρια διδασκαλίας, υποδεικνύει τον τύπο των μαθησιακών δραστηριοτήτων και οδηγεί σε ένα συνεπές, σε όλη του την έκταση, περιβάλλον εργασίας. Όσον αφορά τις τεχνολογίες, η εμφάνιση ποικιλίας εργαλείων ανάπτυξης λογισμικού παρέχει τη δυνατότητα ακόμη και σε μη ειδικούς να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν εκπαιδευτικές εφαρμογές διαφόρων τεχνολογικών προσεγγίσεων, όπως υπερμεσικά περιβάλλοντα.

9 Σενάρια διδασκαλίας 75 Ο τρίτος τύπος κατηγοριοποίησης του εκπαιδευτικού λογισμικού αποτελεί ένα από τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά του και αναφέρεται στη δυνατότητα παρέμβασης από τον χρήστη στο περιεχόμενο ή και το πλαίσιό του. Η αδυναμία οποιουδήποτε τύπου τροποποίησης από τον μαθητή ή τον εκπαιδευτικό αναφέρεται σε λογισμικό κλειστού τύπου, ενώ η δυνατότητα παρέμβασης υλοποιείται στα προϊόντα λογισμικού ανοικτού τύπου. Φαίνεται ότι η κατηγοριοποίηση ή η ταξινόμηση του εκπαιδευτικού λογισμικού ως προς οποιαδήποτε παράμετρο θεώρησής του δεν έχει να προσφέρει πολλά στη μαθησιακή διαδικασία. Η ουσιαστική προσφορά εντοπίζεται στον τρόπο χρήσης κατά την αξιοποίησή του στη διδακτική πράξη. Ο τύπος των μαθησιακών δραστηριοτήτων που σχεδιάζει ο εκπαιδευτικός και υλοποιεί ο μαθητής με ένα εκπαιδευτικό λογισμικό περιλαμβάνει την παιδαγωγική, αλλά και τεχνολογική, θεώρηση του εκπαιδευτικού. Εκπαιδευτικά προϊόντα λογισμικού εποικοδομητικού τύπου είναι δυνατό να χρησιμοποιούνται με συμπεριφοριστικό τρόπο ή, αντίθετα, ανοικτά υπερμεσικά περιβάλλοντα μπορεί να αξιοποιούνται μόνο για την πρόσκτηση της υπάρχουσας, έτοιμης πληροφορίας. Οι παραπάνω περιορισμοί, μεταξύ άλλων, οδηγούν προς την κατεύθυνση της σχεδίασης και της ανάπτυξης μαθησιακών δραστηριοτήτων με τη συνδρομή των ΤΠΕ, και μάλιστα ως γνωστικών εργαλείων στο πλαίσιο σεναρίων διδασκαλίας για συγκεκριμένο θέμα, με συγκεκριμένους στόχους. Αυτό προσφέρει ευελιξία στον εκπαιδευτικό και τον μαθητή για τη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού με τα χαρακτηριστικά των γνωστικών εργαλείων και κύριο στόχο την ανάπτυξη κριτικής σκέψης και την οικοδόμηση της γνώσης.

10 76 Σενάρια διδασκαλίας με υπολογιστή 4.2 Η δομή ενός σεναρίου διδασκαλίας Η δομή ενός σεναρίου διδασκαλίας περιλαμβάνει τα παρακάτω τμήματα (Hotchalk Lesson Plans Page, 2010 The Educator's reference Desk, 2003 Τζίμας, 2009): Τίτλος. Περιγράφει συνοπτικά το θέμα του σεναρίου. Εμπλεκόμενα γνωστικά αντικείμενα. Παρουσιάζονται τα γνωστικά αντικείμενα στα οποία αναφέρεται το σενάριο. Πρωτοτυπία. Περιγράφονται καινοτομίες ή στοιχεία πρωτοτυπίας που αξιοποιεί το σενάριο. Αυτά μπορεί να αφορούν το διαφορετικό τρόπο προσέγγισης του θέματος. Κυρίως, όμως, αναφέρονται στον ιδιαίτερο τρόπο αξιοποίησης των ΤΠΕ και στην προστιθέμενη αξία που επιφέρουν σε σχέση με άλλες μεθόδους διδασκαλίας. Τάξη αναφοράς. Αναφέρεται η τάξη ή οι τάξεις στις οποίες απευθύνεται το σενάριο. Παιδαγωγική προσέγγιση. Αναφέρεται η παιδαγωγική προσέγγιση στην οποία βασίζεται το σενάριο. Περιγράφονται στοιχεία του θεωρητικού μοντέλου που υλοποιεί το σενάριο. Η δομή των σεναρίων διδασκαλίας και η μαθητοκεντρική προσέγγισή τους με συγκεκριμένους ρόλους για τους μαθητές και τον/την εκπαιδευτικό υποδηλώνουν, συνήθως, κάποιον τύπο των θεωριών οικοδόμησης της γνώσης (κονστρουκτιβιστικές θεωρίες). Αρχές αυτής της προσέγγισης που μπορεί να ακολουθεί το σενάριο είναι οι προτεινόμενες από τον Jonassen (1994), που μπορεί να αποτελέσουν και στοιχεία της πρωτοτυπίας του σεναρίου: παροχή πολλαπλών αναπαραστάσεων της πραγματικότητας. Αποφυγή της υπεραπλούστευσης αναπαριστάνοντας τη φυσική πολυπλοκότητα του κόσμου έμφαση στην οικοδόμηση και όχι στην αναπαραγωγή της γνώσης παρουσίαση αυθεντικών μαθησιακών διαδικασιών βασισμένων σε πραγματικές καταστάσεις ενίσχυση πρακτικών αναστοχασμού υποστήριξη συνεργατικής οικοδόμησης της γνώσης μέσω κοινωνικής διαπραγμάτευσης. Συμβατότητα με το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών. Γίνεται σαφής σύνδεση των διδακτικών στόχων του σεναρίου με σημεία του αναλυτικού προγράμματος του γνωστικού αντικειμένου, αλλά και των ΤΠΕ.

11 Σενάρια διδασκαλίας 77 Διδακτικοί στόχοι. Περιγράφονται με σαφήνεια οι διδακτικοί στόχοι του σεναρίου. Μπορεί να αναφέρονται και τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Παρουσιάζονται οι διδακτικοί στόχοι ως προς το θέμα και το γνωστικό ή τα γνωστικά αντικείμενα, αλλά και ως προς τη μαθησιακή διαδικασία γενικότερα. Αναφέρονται επίσης διδακτικοί στόχοι ως προς τη χρήση της τεχνολογίας, οι οποίοι αφορούν τις δεξιότητες που αναπτύσσονται και χρησιμοποιούνται (πληροφορικός αλφαβητισμός ή γραμματισμός). Εκτιμώμενη διάρκεια. Αναφέρεται η συνολική, εκτιμώμενη χρονική διάρκεια του σεναρίου. Ενδείκνυται να εκτιμάται η χρονική διάρκεια κάθε σταδίου του σεναρίου και, κυρίως, κάθε μαθησιακής δραστηριότητας. Οργάνωση διδασκαλίας. Περιγράφεται ο τρόπος εργασίας (εξατομικευμένη ή σε ομάδες μαθητών) και η απαιτούμενη υλικοτεχνική υποδομή (υπολογιστές και άλλος εξοπλισμός, εργαστήριο ή τάξη, Διαδίκτυο, προϊόντα λογισμικού, προπαρασκευαστικές ενέργειες, κ.λπ.). Ρόλοι. Αναφέρονται οι ρόλοι και οι ενέργειες των μαθητών, των ομάδων των μαθητών και του εκπαιδευτικού, καθώς και ο τρόπος αλληλεπίδρασής τους. Μαθησιακές δραστηριότητες φύλλα εργασίας. Περιγράφονται οι μαθησιακές δραστηριότητες που βασίζονται στην επιλεγμένη παιδαγωγική προσέγγιση και ικανοποιούν τους διδακτικούς στόχους. Αποτυπώνονται, συνήθως, με τη μορφή φύλλων εργασίας, τα οποία αποτελούν οδηγό για τον μαθητή και τον εκπαιδευτικό, οργανώνουν τη διαδικασία και εστιάζουν το ενδιαφέρον των μαθητών στους διδακτικούς στόχους. Αξιολόγηση. Περιλαμβάνονται διαδικασίες αποτίμησης του σεναρίου, της διδασκαλίας και της μαθησιακής διαδικασίας. Δημιουργούνται φύλλα αξιολόγησης για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς. Η αξιολόγηση, αν και αφορά τα μαθησιακά αποτελέσματα, περιλαμβάνει στάσεις και απόψεις. Επεκτασιμότητα. Παρουσιάζονται προτάσεις επέκτασης του σεναρίου. Οι προτάσεις μπορεί να αφορούν διαφορετικούς διδακτικούς στόχους, νέες μαθησιακές δραστηριότητες, διαφορετικά θέματα του γνωστικού ή των γνωστικών αντικειμένων, ή άλλα γνωστικά αντικείμενα. Μπορεί, επίσης, να αφορούν άλλες εφαρμογές και δεξιότητες στη χρήση του χρησιμοποιούμενου λογισμικού. Τα προϊόντα λογισμικού που παρέχουν την ευελιξία για την επέκταση του σεναρίου διδασκαλίας είναι τα προϊόντα λογισμικού γενικής χρήσης, τα ελεύθερα και τα ανοικτού κώδικα. Η σχεδίαση και η ανάπτυξη ενός σεναρίου διδασκαλίας αποτελεί μια κυκλική διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει ορισμένα βασικά στάδια (Σχήμα 4.1, Τζίμας,

12 78 Σενάρια διδασκαλίας με υπολογιστή 2009). Η διαδικασία είναι κυκλική, αφού το σενάριο μπορεί διαρκώς να τροποποιείται, να επεκτείνεται, ή να βελτιώνεται, ιδιαίτερα μετά από τα στάδια της εφαρμογής και της αξιολόγησής του. Σχήμα 4.1. Βασικά στάδια σχεδίασης και ανάπτυξης ενός σεναρίου διδασκαλίας.

13 Σενάρια διδασκαλίας Ένα παράδειγμα σεναρίου διδασκαλίας Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται ένα δειγματικό σενάριο διδασκαλίας, το οποίο αναφέρεται στο μάθημα της Γλώσσας της Β τάξης του Δημοτικού. Το σενάριο σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε σε περιβάλλον τάξης από μετεκπαιδευόμενες εκπαιδευτικούς στο Διδασκαλείο του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Επίσης, παρουσιάστηκε στο 1ο Εκπαιδευτικό Συνέδριο «Ένταξη και χρήση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία», το οποίο συνδιοργανώθηκε από την Ελληνική Επιστημονική Ένωση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση (ΕΤ- ΠΕ) και το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και πραγματοποιήθηκε το 2009 (Πάνου & Αντωνίου, 2009). Τίτλος. «Ο σπουργίτης και το ουράνιο τόξο». Ένα σενάριο διδασκαλίας βασισμένο στο λογοτεχνικό κείμενο του Μάνου Κοντολέοντος από το Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Α και Β Δημοτικού. Εμπλεκόμενα γνωστικά αντικείμενα. Γλώσσα (κατανόηση κειμένου, παραγωγή γραπτού λόγου, ανάγνωση κειμένου), Μαθηματικά (γεωμετρικά σχήματα), Πληροφορική (επεξεργασία και παρουσίαση πληροφορίας), Αισθητική αγωγή. Πρωτοτυπία. Η πρωτοτυπία του σεναρίου ως προς το γνωστικό αντικείμενο αφορά την εφαρμογή του μοντέλου της ολικής γλώσσας. Σύμφωνα με αυτό, οι δεξιότητες της ανάγνωσης, της γραφής και του προφορικού λόγου δεν διαχωρίζονται, αλλά αντιμετωπίζονται ως ένα ενιαίο σύνολο άρρηκτα συνδεδεμένο με το περιεχόμενο της διδακτικής ενότητας. Εντάσσονται οπτικά, ηχητικά ή άλλα ερεθίσματα, τα οποία προέρχονται από το περιβάλλον του μαθητή (φυσικό ή ανθρωπογενές). Ως προς τις δραστηριότητες και την αξιοποίηση των ΤΠΕ, η πρωτοτυπία εστιάζει στη χρήση πολυμεσικών εργαλείων και λογισμικού παρουσίασης, με τα οποία οι μαθητές εργάζονται και ολοκληρώνουν τις δραστηριότητες. Τάξη αναφοράς. Η τάξη εφαρμογής του σεναρίου διδασκαλίας είναι η Β Δημοτικού. Παιδαγωγική προσέγγιση. Το σενάριο ακολουθεί την προσέγγιση της οικοδόμησης της γνώσης. Αξιοποιεί, επίσης, τις αρχές της θεωρίας της ολικής γλώσσας. Ο μαθητής εμπλέκεται σε μαθησιακές δραστηριότητες με την υποστηρικτική διαμεσολάβηση όλων των προσώπων που συμμετέχουν στη διαδικασία, αλλά και των τεχνολογικών εργαλείων. Το σενάριο αξιοποιεί την α- νακαλυπτική μάθηση, κατά την οποία: «στην πραγματικότητα, ο μαθητής δεν ανακαλύπτει καινούρια γνώση, αλλά με την καθοδήγηση του δασκάλου παρα-

14 80 Σενάρια διδασκαλίας με υπολογιστή τηρεί, συσχετίζει δεδομένα, δοκιμάζει εναλλακτικές ερμηνείες και φθάνει μόνος του και με τους δικούς του τρόπους σε ανώτερα επίπεδα σκέψης, με αποτέλεσμα να παράγει την επιθυμητή γνώση» (Ράπτης & Ράπτη, 2007). Συμβατότητα με το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών. Το σενάριο είναι συμβατό με το ΔΕΠΠΣ και το ΑΠΣ. Ως προς το μάθημα της Γλώσσας, το σενάριο αναφέρεται στην ανάγνωση και την κατανόηση του περιεχομένου σύνθετου κειμένου, την εξοικείωση με τη μεγαλόφωνη ανάγνωση και τα αντίστοιχα εκφραστικά μέσα που υπαγορεύονται από την περίσταση, την επιλεκτική α- νάγνωση σημείων του κειμένου, τη σύνδεση της λογοτεχνίας με το παιχνίδι, την ψυχαγωγία και την καλλιέργεια του συναισθήματος. Γίνεται επίσης σύνδεση λογοτεχνικών κειμένων με δραστηριότητες θεατρικής έκφρασης (αυτοσχεδιασμοί, παντομίμα, διασκευή λογοτεχνικών κειμένων σε θεατρικό σενάριο κ.ά.), καθώς και σύνδεση της λογοτεχνίας με τη ζωγραφική, τη μουσική και άλλες μορφές τέχνης. Η συμβατότητα ως προς τα Μαθηματικά αφορά τη διάκριση σχημάτων, όπως το τρίγωνο, το τετράγωνο, το ορθογώνιο και ο κύκλος, και τη χρησιμοποίηση των όρων πάνω-κάτω, μπροστά-πίσω, αριστεράδεξιά. Σχετικά με την Πληροφορική, το σενάριο εφαρμόζεται με τις ενότητες «Γνωρίζω τον υπολογιστή» και «Παίζω και μαθαίνω με τον υπολογιστή». Ό- σον αφορά τα εικαστικά, το σενάριο σχετίζεται με την έκφραση ιδεών, εμπειριών και συναισθημάτων μέσα από τα έργα του μαθητή, την επιθυμία του μαθητή να συμμετέχει σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες και τη σύνδεση της τέχνης με παραμύθια και διηγήσεις. Διδακτικοί στόχοι Α. Ως προς τα γνωστικά αντικείμενα κατανόηση κειμένου ανάγνωση κειμένου με ρύθμιση έντασης, χροιάς, τόνου, ρυθμού φωνής και ηχογράφηση αναπαράσταση εικόνων από το κείμενο παραγωγή περιγραφικού κειμένου ανάκληση γεωμετρικών σχημάτων και της ονομασίας τους χρήση βασικών γεωμετρικών σχημάτων για τη σύνθεση εικόνων

15 Σενάρια διδασκαλίας 81 εμπλουτισμός της αντίληψης για τον φυσικό κόσμο (κλιματικές ζώνες, ουράνιο τόξο, χλωρίδα, πανίδα) εξοικείωση με στοιχεία δομής, περιεχομένου και ύφους λογοτεχνικού κειμένου. Β. Ως προς την αξιοποίηση των ΤΠΕ διαχείριση αρχείων (άνοιγμα, κλείσιμο, αποθήκευση) ηχογράφηση δημιουργία και επεξεργασία εικόνας (αντιγραφή, επικόλληση, μετακίνηση) περιήγηση σε υπερμεσικές εφαρμογές γνωριμία με το λογισμικό παρουσίασης με έμφαση στη ζωγραφική. Γ. Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία ανάπτυξη της δημιουργίας ανάπτυξη της φαντασίας τόνωση του πνεύματος συνεργασίας δραματοποίηση, συμμετοχή σε παιχνίδι ρόλων. Εκτιμώμενη διάρκεια. Η συνολική διάρκεια του σεναρίου εκτιμάται στις τρεις (3) διδακτικές ώρες (135 λεπτά). Οργάνωση διδασκαλίας. Οι μαθητές συγκροτούν πέντε ομάδες των 2 3 ατόμων, σύμφωνα με την επιλογή τους και χωρίς την παρέμβαση της εκπαιδευτικού. Οι ομάδες παίρνουν ονόματα από στοιχεία του κειμένου (Μεγάλο Δάσος, Μεγάλη Θάλασσα, Μεγάλη Έρημος, Μεγάλα Βουνά, Μεγάλη Πεδιάδα). Σχεδιάζονται τρία φύλλα εργασίας με τις δραστηριότητες για κάθε ομάδα. Σχεδιάζεται ένα φύλλο αξιολόγησης για τους μαθητές. Δημιουργούνται πέντε αρχεία στο λογισμικό παρουσίασης, ένα για κάθε ομάδα. Κάθε αρχείο περιλαμβάνει τέσσερις σελίδες (εξάσκηση, κατασκευή σπουργίτη, σχεδίαση τοπίου, σύνθεση ονείρου). Δημιουργούνται επίσης δύο αρχεία στο λογισμικό παρουσίασης για τον εκπαιδευτικό. Το ένα περιέχει το λογοτεχνικό κείμενο και το άλλο το φόντο για τη σύνθεση των εργασιών όλων των ομάδων για την τελική παρουσίαση της δουλειάς των μαθητών. Το σενάριο υλοποιείται σε τέσσερις φάσεις: τη φάση εξάσκησης των μαθητών, τη φάση ανάγνωσης του κειμένου και κατασκευής του ήρωα, τη φάση της σύνθεσης των τοπίων και αναπαράστασης του ονείρου, και τη φάση της σύνθεσης των εικόνων, της α- ξιολόγησης και της δραματοποίησης.

16 82 Σενάρια διδασκαλίας με υπολογιστή Ρόλοι. Οι μαθητές συνεργάζονται στο πλαίσιο της ομάδας τους για την υλοποίηση των δραστηριοτήτων. Συνεργάζονται επίσης στο πλαίσιο της τάξης για την ολοκλήρωση του σεναρίου. Κάθε μαθητής έχει έναν συγκεκριμένο ρόλο κατά τη δραματοποίηση. Ο/Η εκπαιδευτικός συντονίζει τις ενέργειες των μαθητών και τη διαδικασία, εκφωνεί το κείμενο και συνεργάζεται με τους μαθητές για την ολοκλήρωση του σεναρίου και την τελική παρουσίαση. Μαθησιακές δραστηριότητες φύλλα εργασίας Φάση 1: Εξάσκηση (εκτιμώμενη διάρκεια 15 λεπτά) Τα παιδιά κάθε ομάδας ανοίγουν το αρχείο του λογισμικού παρουσίασης που έχει το όνομα της ομάδας στην οποία ανήκουν. Με τη βοήθεια του/της εκπαιδευτικού, οι μαθητές πειραματίζονται με τις διεργασίες εισαγωγής και επεξεργασίας αντικειμένων στις διαφάνειες, αξιοποιώντας τη διαφάνεια εξάσκησης και το φύλλο εξάσκησης με τις οδηγίες για τα σχήματα, όπως παρουσιάζεται παρακάτω. Οδηγίες για τα σχήματα Βάλε στη διαφάνειά σου σχήματα! Για να βάλεις ένα σχήμα στη διαφάνειά σου, πρέπει να ακολουθήσεις τα εξής διαδοχικά βήματα (Σχήμα 4.2): Εισαγωγή > Σχήματα > Βασικά σχήματα > Επιλογή ενός σχήματος. Ο δείκτης του ποντικιού μετατρέπεται σε σταυρόνημα (+). Σύρεις το σταυρόνημα και διαμορφώνεις το σχήμα όπως το θέλεις. Δώσε χρώμα στα σχήματα! Για να αλλάξεις χρώμα στο σχήμα σου: Επιλέγεις το σχήμα με το δεξί πλήκτρο του ποντικιού, πατάς στο βέλος του κουμπιού με το κουβαδάκι και διαλέγεις όποιο χρώμα θέλεις (Σχήμα 4.3). Μετακίνησε τα σχήματα! Για να μετακινήσεις ένα σχήμα, πρέπει να πατήσεις στο σχήμα (με το αριστερό πλήκτρο του ποντικιού), να το σύρεις κρατώντας το πλήκτρο του ποντικιού πατημένο και να το αφήσεις στην καινούρια του θέση.

17 Σενάρια διδασκαλίας 83 Σχήμα 4.2. Εισαγωγή σχήματος στη διαφάνεια. Σχήμα 4.3. Επιλογή χρώματος για το σχήμα.

18 84 Σενάρια διδασκαλίας με υπολογιστή Άλλαξε το μέγεθος των σχημάτων! Για να αλλάξεις το μέγεθος ενός σχήματος, πάτησε στο σχήμα και τράβηξέ το από τα κυκλάκια που έχει γύρω του (Σχήμα 4.4). Σχήμα 4.4. Αλλαγή του μεγέθους ενός σχήματος. Περίστρεψε τα σχήματα! Για να περιστρέψεις ένα σχήμα, πάτησε στο σχήμα και χρησιμοποίησε το πράσινο κυκλάκι που εμφανίζεται στο πάνω μέρος του σχήματος (Σχήμα 4.5). Φτιάξε πολλά ίδια σχήματα! Για να φτιάξεις πολλά ίδια σχήματα, επιλέγεις το σχήμα με το δεξί πλήκτρο του ποντικιού και, από το μενού που εμφανίζεται, πατάς στην εντολή Αντιγραφή. Στη συνέχεια, πατάς πάλι στο σχήμα με το δεξί πλήκτρο του ποντικιού και επιλέγεις Επικόλληση (Σχήμα 4.6).

19 Σενάρια διδασκαλίας 85 Σχήμα 4.5. Περιστροφή σχήματος. Σχήμα 4.6. Αντιγραφή σχήματος. Ένωσε τα σχήματα σε ομάδα! Για να ενώσεις τα σχήματα σε ομάδα και να μετατραπούν σε ένα νέο σχήμα, κρατάς πατημένο το πλήκτρο shift του πληκτρολογίου και επιλέγεις τα σχήματα που θέλεις να βάλεις στην ομάδα με το αριστερό πλήκτρο του ποντικιού. Έπειτα, από το μενού που εμφανίζεται, πατάς στην εντολή Ομαδοποίηση (Σχήμα 4.7).

20 86 Σενάρια διδασκαλίας με υπολογιστή Σχήμα 4.7. Ομαδοποίηση σχημάτων. Οδηγίες για την ηχογράφηση Ηχογράφησε τη φωνή σου! Για να ηχογραφήσεις τη φωνή σου, πρέπει να ακολουθήσεις τα εξής βήματα: Εισαγωγή > Ταινία και Ήχος > Καταγραφή ήχου (Σχήματα 4.8 και 4.9). Σχήμα 4.8. Καταγραφή ήχου.

21 Σενάρια διδασκαλίας 87 Σχήμα 4.9. Ηχογράφηση και αναπαραγωγή. Εργασίες για εξάσκηση 1. Πήγαινε στη διαφάνεια 1. Βάλε στη διαφάνεια ένα τρίγωνο. 2. Χρωμάτισε το τρίγωνο με κόκκινο χρώμα. 3. Μεγάλωσε το κόκκινο τρίγωνο και περίστρεψέ το προς τα δεξιά. 4. Τοποθέτησε το τρίγωνο αριστερά και, χρησιμοποιώντας τις εντολές Αντιγραφή και Επικόλληση, φτιάξε ένα ίδιο τρίγωνο στα δεξιά της διαφάνειας. 5. Πρόσθεσε στη διαφάνεια έναν κύκλο. Επίλεξε τα σχήματά σου, κρατώντας το πλήκτρο shift πατημένο, και πάτησε το δεξί πλήκτρο του ποντικιού. Επίλεξε Ομαδοποίηση > Ομαδοποίηση. 6. Για να ηχογραφήσεις κάνε τα εξής: Εισαγωγή > Ήχος > Καταγραφή ήχου. Στο πλαίσιο διαλόγου που εμφανίζεται, πάτησε το κόκκινο κουμπί και μίλα δυνατά και καθαρά στο μικρόφωνο.

22 88 Σενάρια διδασκαλίας με υπολογιστή Φάση 2: Ανάγνωση κειμένου κατασκευή ήρωα (εκτιμώμενη διάρκεια 20 λεπτά) Η δεύτερη φάση ξεκινά με την ανάγνωση του κειμένου από τον/την εκπαιδευτικό χρησιμοποιώντας το σχετικό αρχείο παρουσίασης. Το Σχήμα 4.10 δείχνει την πρώτη διαφάνεια του κειμένου. Οι μαθητές έχουν τα βιβλία κλειστά. Κάθε «σκηνή» του κειμένου συνοδεύεται από ήχους αντίστοιχους με το περιεχόμενο, που ενεργοποιούνται από το σύμβολο του μεγαφώνου (όταν ο σπουργίτης βρίσκεται στο τροπικό δάσος ακούγονται φωνές άγριων ζώων, όταν βρίσκεται στη θάλασσα ακούγεται ήχος κυμάτων, κ.λπ.). Η ανάγνωση από τον/την εκπαιδευτικό κρίνεται απαραίτητη για την ενεργοποίηση της φαντασίας των μαθητών προκειμένου να συνθέσουν με μεγαλύτερη ευκολία τις εικόνες των τόπων που επισκέπτεται ο σπουργίτης. Η δεύτερη φάση συνεχίζεται με μια δραστηριότητα κοινή για όλους τους μαθητές. Αφορά την κατασκευή του ήρωα της ιστορίας, του σπουργίτη. Τα παιδιά κάθε ομάδας σχεδιάζουν τον σπουργίτη συνεχίζοντας την εργασία τους Σχήμα Η πρώτη διαφάνεια του αρχείου για την ανάγνωση του κειμένου.

23 Σενάρια διδασκαλίας 89 στο αρχείο του λογισμικού παρουσίασης, που έχει το όνομα της ομάδας στην οποία ανήκουν. Το Σχήμα 4.11 παρουσιάζει τη διαφάνεια του λογισμικού παρουσίασης με τα τμήματα του σπουργίτη, τα οποία καλούνται να συναρμολογήσουν οι μαθητές. Φάση 3: Σύνθεση τοπίων αναπαράσταση του ονείρου (εκτιμώμενη διάρκεια 55 λεπτά) Στην τρίτη φάση, το φύλλο εργασίας κάθε μαθητή διαφοροποιείται ως προς το τμήμα του κειμένου που παρουσιάζεται, ανάλογα με την ομάδα στην οποία ανήκει ο μαθητής. Παρακάτω, περιγράφονται οι δραστηριότητες του φύλλου εργασίας ενός μαθητή που ανήκει στην ομάδα «το μεγάλο δάσος». Σχήμα Η διαφάνεια του λογισμικού παρουσίασης με τα τμήματα του σπουργίτη προς συναρμολόγηση.

24 90 Σενάρια διδασκαλίας με υπολογιστή 1. Πήγαινε στη διαφάνεια 2, πάτησε στη φιγούρα του σπουργίτη, επίλεξε Αντιγραφή και κόλλησε τη φιγούρα στη διαφάνεια Διάβασε το παρακάτω κείμενο και φαντάσου ένα μεγάλο δάσος, σαν αυτό που επισκέφθηκε ο σπουργίτης. Πήγαινε στη διαφάνεια 3 και προσπάθησε να σχεδιάσεις τι συνάντησε εκεί ο σπουργίτης. «Πέρασε μέσα από το μεγάλο δάσος. Είδε τα λιοντάρια, τις τίγρεις, τους ελέφαντες και τις μαϊμούδες. "Πάω καλά για το μέρος που είναι το ουράνιο τόξο;" ρώτησε έναν χιμπατζή. "Καλά πας!" του απάντησε εκείνος». 3. Τι είδε ο σπουργίτης στο μεγάλο δάσος; 4. Δώσε στην εικόνα έναν τίτλο. Γράψε τον τίτλο στο κουτάκι που βλέπεις στο επάνω μέρος της διαφάνειας Διάβασε το παραπάνω κείμενο χρωματίζοντας τη φωνή σου με τον σωστό τρόπο και ηχογράφησέ την. Όλα τα παιδιά της ομάδας πρέπει να διαβάσουν ένα κομμάτι του κειμένου. 6. Ποια γεωμετρικά σχήματα χρησιμοποίησες στην εικόνα σου; Το Σχήμα 4.12 δείχνει το υπόβαθρο της διαφάνειας 3, στην οποία κάθε παιδί σχεδιάζει σύμφωνα με τη δραστηριότητα 2 και δίνει τίτλο σύμφωνα με τη δραστηριότητα 4. Η τρίτη φάση συνεχίζεται με τις δραστηριότητες που αναφέρονται στο επόμενο φύλλο εργασίας. 1. Το ταξίδι του μικρού σπουργίτη τελείωσε. Ο φίλος μας βρίσκει το ουράνιο τόξο και διάβασε παρακάτω να δεις τι κάνει! «Ο σπουργίτης πήγε και κούρνιασε στην πιο χαμηλή μεριά του. Μπορούσε πια να ξεκουραστεί. Σήκωσε τα μάτια του προς τα πάνω. Ό,τι έβλεπε ήταν λουσμένο σε μαγευτικούς χρωματισμούς. "Αχ, τι ομορφιά!" είπε ο σπουργίτης. "Άξιζε η κούραση!" κι έπειτα έκλεισε τα μάτια του και κοιμήθηκε. Τα όνειρά του είχαν χρώματα του ουράνιου τόξου. Τόσο όμορφα όνειρα ήταν». Πήγαινε στη διαφάνεια 4 και ζωγράφισε στο συννεφάκι αυτό που φαντάζεσαι ότι ονειρεύεται ο σπουργίτης. Για τη ζωγραφιά σου, χρησιμοποίησε μόνο τα αυτόματα σχήματα του λογισμικού.

25 Σενάρια διδασκαλίας 91 Σχήμα Το υπόβαθρο της διαφάνειας 3 για την ομάδα «μεγάλο δάσος». 2. Στο συννεφάκι του φύλλου εργασίας, γράψε με λίγα λόγια αυτό που φαντάζεσαι ότι ονειρεύεται ο σπουργίτης. Φάση 4: Σύνθεση εικόνων δραματοποίηση (εκτιμώμενη διάρκεια 45 λεπτά) Ο/Η εκπαιδευτικός συνθέτει τις διαφάνειες των ομάδων των παιδιών σε ένα νέο αρχείο του λογισμικού παρουσίασης και παρουσιάζει την ολοκληρωμένη, πλέον, εργασία. Κάθε μαθητής βλέπει τη δουλειά όλων των ομάδων, τις εικόνες και τις ηχογραφήσεις τους. Στο τέλος της παρουσίασης, κάθε ομάδα δραματοποιεί με παντομίμα το κείμενο, χρησιμοποιώντας την προβολή της συνθετικής εργασίας στον τοίχο ως «σκηνικό». Ο/Η εκπαιδευτικός αναθέτει στους μαθητές ρόλους ζώων και α- φηγητών για κάθε μέλος των ομάδων. Αξιολόγηση. Η αξιολόγηση των μαθητών πραγματοποιείται από τις δραστηριότητες των φύλλων εργασίας που αφορούν τα γνωστικά αντικείμενα της Γλώσσας και των Μαθηματικών.

26 92 Σενάρια διδασκαλίας με υπολογιστή Επιπλέον, οι μαθητές αξιολογούν την εργασία της ομάδας τους, αλλά και των άλλων ομάδων, συμπληρώνοντας τα αντίστοιχα πεδία στο φύλλο αξιολόγησης (Σχήμα 4.13). Σχήμα Το φύλλο αξιολόγησης των μαθητών.

27 Σενάρια διδασκαλίας 93 Επεκτασιμότητα. Το σενάριο μπορεί να επεκταθεί και σε άλλα είδη λογοτεχνικού κειμένου. Επίσης, μπορεί να υλοποιηθεί με βάση μια φανταστική ιστορία που έχουν δημιουργήσει οι μαθητές. Μπορεί να αξιοποιηθεί στο αντικείμενο της Μελέτης Περιβάλλοντος, προκειμένου να προσεγγιστεί το φυσικό φαινόμενο του ουράνιου τόξου. Μπορεί ε- πίσης να χρησιμοποιηθεί για τη διδασκαλία των γεωμετρικών στερεών που προβλέπονται από τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ (πυραμίδα, κύλινδρος, σφαίρα). Το σενάριο διδασκαλίας «Ο σπουργίτης και το ουράνιο τόξο» έχει εφαρμοστεί σε περιβάλλον πραγματικής τάξης 12 μαθητών, με εντυπωσιακά θετικά αποτελέσματα. Η φάση εξάσκησης ολοκληρώθηκε σε λιγότερο από τον προβλεπόμενο χρόνο. Υλοποιήθηκαν όλες οι δραστηριότητες από το σύνολο των παιδιών. Ορισμένες δυσκολίες τεχνικού τύπου (αντιγραφή και επικόλληση σχημάτων, ομαδοποίηση) αντιμετωπίστηκαν με τη συνεργασία των εκπαιδευτικών. Κατά την παραγωγή γραπτού λόγου, οι περισσότεροι μαθητές προτίμησαν τον επεξεργαστή κειμένου. Η δραστηριότητα της ηχογραφημένης ανάγνωσης παρακίνησε τους μαθητές που δυσκολεύονταν στην ανάγνωση να προσπαθήσουν να βελτιώσουν το αποτέλεσμα. Οι μαθητές ασχολήθηκαν με δραστηριότητες ε- πεξεργασίας κειμένου, εικόνας, ήχου και σύνθεσης πληροφοριών, και τους δόθηκε η ευκαιρία να καλλιεργήσουν δεξιότητες και να αναδείξουν κλίσεις και ενδιαφέροντα. Τα επόμενα κεφάλαια παρουσιάζουν παραδείγματα σεναρίων διδασκαλίας σε γνωστικά αντικείμενα του Δημοτικού και του Γυμνασίου. Αρχικά, παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο σχετικά με το γνωστικό εργαλείο που αξιοποιείται σε κάθε σενάριο. Έπεται το σενάριο διδασκαλίας που αφορά σε συγκεκριμένο θέμα ή θέματα. Το σενάριο ακολουθεί, γενικά, την προτεινόμενη δομή. Το τμήμα των μαθησιακών δραστηριοτήτων και φύλλων εργασίας κάθε σεναρίου διδασκαλίας περιγράφει τη διαδικασία υλοποίησης των δραστηριοτήτων και αναφέρεται στον εκπαιδευτικό και τον μαθητή.

28