АКТИВЫГ АНГИЛАХ, АКТИВЫН ЭРСДЭЛИЙН САН БАЙГУУЛЖ, ЗАРЦУУЛАХ ЖУРМЫН ШИНЭЧИЛСЭН НАЙРУУЛГЫН ТӨСӨЛ

Transcript

1 ЖУРМЫН ТӨСӨЛ АКТИВЫГ АНГИЛАХ, АКТИВЫН ЭРСДЭЛИЙН САН БАЙГУУЛЖ, ЗАРЦУУЛАХ ЖУРМЫН ШИНЭЧИЛСЭН НАЙРУУЛГЫН ТӨСӨЛ НЭГ. НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ 1.1. Энэхүү журмын зорилго нь Банк, эрх бүхий хуулийн этгээдийн мөнгөн хадгаламж, төлбөр тооцоо, зээлийн үйл ажиллагааны тухай хууль (МХТТЗХ)-ийн д заасан зээл болон бусад активыг ангилах, Банкны тухай хуулийн болон д заасан зээл болон бусад актив төлөгдөхөд учирч болзошгүй алдагдлаас хамгаалах сан байгуулах, зарцуулахад тавигдах доод шаардлагыг Монголбанкнаас тогтоох, банкинд мөрдүүлэх үйл ажиллагааг зохицуулахад оршино Энэ журам нь Төв банкны тухай хууль, Банкны тухай хууль, МХТТЗХ, Зээлийн мэдээллийн сангийн тухай хууль, Захиргааны ерөнхий хууль болон бусад хууль тогтоомжтой нийцтэй байна Банк нь активыг хугацааны болон чанарын үзүүлэлтээр энэ журмын Хавсралт 1 болон Хавсралт 2-т заасан аргачлалаар ангилан, харгалзах эрсдэлийн санг энэ журмын болон Хавсралт 3-т заасны дагуу байгуулж Монголбанкнаас тогтоосон доод шаардлагыг хангах үүрэгтэй Банк нь энэ журамд нийцүүлэн өөрийн үйл ажиллагааны онцлог, цар хүрээ болон боловсронгуй байдалтай уялдуулан активыг ангилж, эрсдэлийн сан байгуулах, Активын эрсдэлийн удирдлагын талаар дотооддоо баримтлах бодлого, арга барил, заавар журам, аргачлал зэргийг боловсруулан мөрдөж ажиллана Банкнаас энэ журмын дагуу хийсэн активын эцсийн ангилал, байгуулсан эрсдэлийн сан нь Монголбанкны зүгээс энэ журмын дагуу холбогдох активт тогтоосон ангилал, харгалзах эрсдэлийн сангийн хэмжээ нь зөрүүтэй байх тохиолдолд банк нь Монголбанкны ангилал болон эрсдэлийн сангийн хэмжээг дагаж мөрдөнө Банк нь активын ангиллыг энэ журмын д заасан үндсэн ангиллаас илүү олон төрлөөр дотооддоо хийж болох бөгөөд уг дотоод ангиллыг энэ журамд заасан ангилалд буцаан хөрвүүлэх боломжтой байхаар боловсруулна Энэ журамд заасан активын ангилал, эрсдэлийн сангийн доод шаардлагын хэрэгжилтийн тайланг Банк нь өөрийн дотоод ангилал, аргачлалын тооцооллын хамт энэ журмын д заасан хугацаанд багтаан Монголбанкинд тайлагнана. 1 Хуулийн 27.1: Зээлдүүлэгч олгосон зээлдээ судалгаа хийж, зээлийнхээ үлдэгдлийг Монголбанкнаас баталсан зааврын дагуу ангилна. 2 Хуулийн 35.5: Зээл төлөгдөхөд учирч болзошгүй алдагдлаас хамгаалах сан байгуулах, зарцуулах журмыг Монголбанк, санхүүгийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагатай хамтран тогтооно 3 Хуулийн 35.6: Энэ хуулийн 35.5-д зааснаас бусад актив, үйл ажиллагаатай холбоотой эрсдэлийн санг байгуулах, зарцуулах журмыг Монголбанк тогтооно

2 1.8. Банк нь активын ангиллыг үнэн зөв тогтоож, харгалзах эрсдэлийн сангийн түвшин, хэмжээг зохистойгоор тооцох үүрэгтэй бөгөөд энэ журмаар тогтоосон доод шаардлагыг тогтмол хангаж ажиллана Энэ журмын 1.4, 2.1.1, д заасны дагуу банкнаас хийсэн активын ангилал, байгуулсан эрсдэлийн сангийн хэмжээ нь энэ журмаар тогтоосон доод шаардлагыг хангасан эсэхийг Монголбанкнаас шалгаж, доод шаардлагыг хангаагүй активын ангиллыг өөрчилж, дутуу байгуулсан эрсдэлийн санг нэмж байгуулах арга хэмжээг тухай бүр авна Банкнаас энэ журмын 1.4-т заасан дотоод журам, аргачлалаар тогтоосон активын ангилал нь энэ журмаар тооцох ангиллаас дээгүүр байгаа тохиолдолд энэ журмаар тогтоох ангиллыг мөрдөнө Дараах нэр томьёог дор дурдсан утгаар ойлгоно: Актив гэж зээл, зээлтэй адилтган тооцох бусад активыг; Зээл гэж гэрээний дагуу олгосон мөнгөн хөрөнгийн төлбөрийг үүрэг гүйцэтгэгчээс шаардах эрх үүсгэж байгаа санхүүгийн хөрөнгийг; Бусад актив гэж зээлтэй адилтган тооцохуйц зээлээс бусад тэнцэл дэх актив, Төв банкны үнэт цаас болон Засгийн газрын үнэт цааснаас бусад төрлийн үнэт цаас; тэнцлийн гадуурх баталгаа, батлан даалт, аккредитив, үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл, хэлцлийн дагуу хүлээж болзошгүй үүрэг зэрэг банкны үйл ажиллагаатай холбоотойгоор ирээдүйд банкинд шаардах эрх, авлага буюу активын эрсдэл үүсгэхээр байгаа үүргийг; Үнэт цаас гэж Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн д заасныг; Хамааралтай актив /Multiple facilities/ гэж энэ журмын д заасан нөхцөлийг хангасан активыг; Активын эрсдэл гэж төлбөр хариуцагчаас банктай байгуулсан гэрээний нөхцөлийн дагуу хүлээн авсан активын төлбөрийг, харгалзах хүүгийн хамт заасан хугацаанд тодорхой хэсгийг эсвэл бүхэлд нь эргэн төлөхгүй байх магадлалыг; эсвэл тэнцлийн гадуур бүртгэлтэй байгаа баталгаа, батлан даалт болон бусад үүргийг банкнаас биелүүлэх магадлал нэмэгдэхийг; Активын эцсийн ангилал гэж активт энэ журмын Хавсралт 1-д заасан хугацааны хүчин зүйлээр тогтоосон ангиллыг Хавсралт 2-т заасан чанарын хүчин зүйлээр тогтоосон ангилалтай харьцуулж, аль доогуур шатлалаар тогтоосон активын ангиллыг; Зээлтэй адилтган тооцох өртөг гэж энэ журмын эсвэл д заасны дагуу тооцсон дүнг; Эрсдэлийн төлөв /Risk Profile/ нь төлбөр хариуцагчийн үйл ажиллагаа, санхүүгийн нөхцөл байдалтай холбоотой тоон мэдээллийг ашиглан хүлээсэн болон хүлээж болзошгүй эрсдэл, төлбөр хариуцагч байгууллагын хэмжээнд удирдах шаардлагатай байгаа эрсдэлүүд эсвэл зөвхөн анхаарал хамгийн ихээр татаж буй эрсдэлүүдийг тооцсон ерөнхий дүгнэлт, үнэлгээг; Багцалсан актив /pooled assets/ гэж банкнаас энэ журамд заасан шаардлагын дагуу шинж, чанар, газар зүйн байршил, эргэн төлөгдөх хугацаа, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний төрөл, эрсдэлийн төлөв болон бусад ижил төстэй шинж чанараар нь нэгдсэн байдлаар багцалж, энэ журмын дагуу нийтэд нь эрсдэлийн сан байгуулахаар бүлэглэсэн активуудыг; Нэгж актив гэж багцалсан активт багтаж байгаа тухайлсан активыг; 2

3 Төлбөр төлөгдөхгүй байх магадлал /PD/ гэж Нягтлан бодох бүртгэлийн багц материалын Хавсралт1 (Цаашид Нягтлан бодох бүртгэлийн заавар)-ийн 4.3.Г-д тусгасан PD үзүүлэлтийг зээл болон бусад активын хувьд үндсэн болон хүүгийн төлбөр 90-ээс дээш хоногоор хэтрэх тохиолдлоор тооцсоныг; Алдагдал үүсэх магадлал /LGD/ гэж Нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын 4.3.Г-д тусгасан LGD үзүүлэлтийг зээл болон бусад активын хэмжээнд тооцсоныг; Алдагдал тодорхойлох хүчин зүйл /LIP/ гэж Нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын 4.3.Г-д тусгасан LIP үзүүлэлтийг зээл болон бусад активын хэмжээнд тооцсоныг; Активын эрсдэлийн параметр гэж энэ журмын , болон т заасан үзүүлэлтүүд болон банкнаас активын эрсдэлийг тооцоход ашиглаж буй үзүүлэлтүүдийн аль нэгийг эсвэл нийтэд нь; Тусгай эрсдэлийн сан гэж төлбөр хариуцагчид хамаарах тухайн нэг болон нийт актив, эсвэл багцалсан активыг энэ журамд тусгасан шалгуурын дагуу чанар нь буурсан талаар дүгнэлтэд үндэслэн холбогдох ангилал хийж, харгалзах эрсдэлийн сангийн хувиар тооцож байгуулсан дүнг; Ерөнхий эрсдэлийн сан гэж нийт санхүүгийн салбарын болон тухайн банкны үйл ажиллагаатай холбоотой үүсч болзошгүй активын эрсдэлийн ерөнхий түвшинд үндэслэн, тэнцлийн болон тэнцлийн гадуурх нийт активын үлдэгдлээс холбогдох эрсдэлийн сангийн хувиар тооцсон мөнгөн дүнг; Активын хүлээгдэж буй алдагдал /expected loss/ гэж активын урт хугацааны тоон үзүүлэлт болон бусад мэдээлэлд үндэслэн активаас хүлээсэн хохирол, алдагдлын дундаж хэмжээг банкнаас тогтоож тусгай эрсдэлийн сан байгуулахаар дотоод аргачлалдаа ашигласныг; Бүтэц өөрчлөгдсөн актив гэж төлбөр хариуцагчид учирсан санхүүгийн түр хугацааны хүндрэлийг уян хатан байдлаар шийдвэрлэх зорилгоор банкны активаас тооцох хүү, хураамж, шимтгэл болон үндсэн төлбөрийн бусад нөхцөлд өөрчлөлт оруулах, төлөгдөх хугацааг сунгасан болон энэ журмын т заасан шалгуурыг хангасан активыг; Ангилал буурсан актив гэж активыг энэ журамд заасан хүчин зүйлсийн үнэлгээ эсвэл банкны дотоод журам, аргачлалаар үнэлэхэд гэрээнд заасан хугацаанд төлбөр нь бүрэн болон хэсэгчлэн эргэн төлөгдөх боломж буурсан тухай дүгнэлтэд үндэслэн ангиллыг бууруулсан активыг; Хувьсах нөхцөлтэй актив /revolving facility/ гэж банкнаас овердрафт, зээлийн эрхтэй төлбөрийн карт, зээлийн шугам зэрэг санхүүжилтийн хэмжээ, хугацаа, давтамж, дээд хязгаар болон бусад нөхцөлийг төлбөр хариуцагчийн хэрэгцээ, шаардлагыг харгалзан бусад активтай харьцуулахад уян хатан, тодорхой хязгаарт багтаан олон давтамжтайгаар олгохыг зөвшөөрсөн тухайн нэг эсвэл багцалсан активыг; Үр ашигт хүүгийн түвшин гэж Банкны нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын 1 дүгээр бүлэгт тодорхойлсныг; Өмчлөх бусад хөрөнгө гэж Банкны нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын 4.5.Б-д тодорхойлсныг; Доогуур ангилал гэж тухайн активт харгалзах ангиллуудын доод ангиллыг; Давхар барьцаа хөрөнгө гэж банкны төлбөр хариуцагчид олгосон активт хамаарах нэг болон түүнээс дээш барьцааны зүйлийг тухайн банкны өөр төлбөр хариуцагчид давхар барьцаалахыг; Нэг батлан даагч гэж банкны төлбөр хариуцагчид олгосон активыг батлан даагч нь тухайн банкны өөр төлбөр хариуцагчид олгосон активыг давхар даахыг; 3

4 Материаллаг байдал гэж ямарваа зүйлүүдийг орхигдуулснаас эсвэл буруу тооцож, тайлагнасанаас шалтгаалан харилцагчдын эдийн засгийн шийдвэрт нөлөөлөх байдлыг. (Материаллаг байдал нь тухайн нөхцөл байдалд орхигдуулсан юмуу буруу тайлагнасан зүйлийн онцлог шинж, тоо хэмжээнээс шалтгаална.) ХОЁР. АКТИВЫН АНГИЛАХАД ТАВИГДАХ ШААРДЛАГА 2.1. Нийтлэг үндэслэл Банк нь активын ангиллыг энэ журмын Хавсралт 1-д заасан хугацааны болон Хавсралт 2-т заасан чанарын хүчин зүйлд тулгуурлан дор дурдсанаас доошгүй тооны ангиллаар тус, тусад нь хийж, аль доогуур үнэлгээгээр эцсийн ангиллыг тогтооно: Хэвийн; Анхаарал хандуулах; Чанаргүй, үүнээс: а. Хэвийн бус; б. Эргэлзээтэй; в. Муу Тэнцлээс гадуурх активаас бусад активын Зээлийн мэдээллийн санд шилжүүлэх ангиллыг зөвхөн хугацааны хүчин зүйлийн үнэлгээнд харгалзах ангиллаар тооцож хүргүүлнэ Тэнцлээс гадуурх активын эцсийн ангиллыг Зээлийн мэдээллийн санд хүргүүлнэ Чанарын хүчин зүйлээр хэвийн ангиллаар үнэлэгдсэн боловч хугацаа хэтэрсэн зээлийг төлбөр хариуцагчаас хугацаа хэтэрсэн өдрөөс хойш 15 хүртэлх хоногт багтаан эргэн төлөх боломжтой талаар банкны зүгээс дүгнэвэл уг зээлийг хэвийн ангилалд бүртгэж болно. Энэхүү зээлийн эргэн төлөлт нь 15 хоногоос хэтрэх тохиолдолд тус зээлийг энэ журамд заасан аргачлалын дагуу ангилал бууруулан тооцно Активын чанарын ангиллыг энэ журмын Хавсралт 2-т заасны дагуу тогтоохдоо журмын Хавсралт 5, Хавсралт 6-д заасан харгалзах хүчин зүйлсийн жагсаалтад өгсөн үнэлгээг ашиглана Банкнаас хувьсах нөхцөлтэй активын санхүүжилтийн дээд хязгаар (лимит)-ыг тухайн нэг төлбөр хариуцагчийн хувьд тусгайлан бууруулж тогтоосон нь уг хувьсах нөхцөлтэй активын чанарын ангиллыг бууруулах үндэслэл болно Банкнаас өөрийн дотоод аргачлаар тогтоосон активын ангилал нь энэ журмын дагуу хийсэн ангиллаас доогуур бол уг дотоод үнэлгээгээр активын ангиллыг тогтоож болно Активын хугацааны болон чанарын хүчин зүйлийн үнэлгээнд орсон өөрчлөлтийг банкнаас тухай бүр тогтоож, энэ журмаар тогтоосон шаардлагын дагуу ангиллыг сард нэг удаа буюу тухайн сарын сүүлийн ажлын өдөр хийнэ Банк нь дотоод аргачлалын дагуу активын ангиллыг энэ журмын д зааснаас илүү давтамжтайгаар хийж болно. 4

5 Активын хэлбэрийг өөрчилсөн тохиолдолд хэлбэр өөрчлөгдөхөөс өмнөх ангиллыг хэвээр хадгалж, түүнд үндэслэн энэ журам болон банкны дотоод аргачлалд үндэслэн дараагийн ангиллыг хийнэ. Активыг төлүүлэх, худалдах зорилгоор өмчлөх бусад хөрөнгийг активын барьцаанд авсныг активын хэлбэр өөрчлөгдсөнд тооцохгүй бөгөөд өмчлөх бусад хөрөнгийг энэ журамд заасны дагуу ангилж, эрсдэлийн сан байгуулна Хамааралтай активууд (Multiple facilities) Дараах нөхцөл бүрдсэн нэг болон хэд, хэдэн төлбөр хариуцагчид олгосон активыг нэгтгэн хамааралтай активт тооцно: Нэг батлан даагчтай болон нэг батлан даалт, баталгаатай, давхар барьцаа хөрөнгөтэй эсвэл өөр хоорондоо батлан даалт, баталгаа гаргасан, санхүүгийн үйл ажиллагааны хувьд харилцан хамааралтай төлбөр хариуцагчид; Хувь эзэмшлийн бүтэц, бүрэлдэхүүн болон материаллаг түвшинд төлбөр хариуцагчид хяналт тогтоох боломжтой гэж Монголбанк эсвэл банкнаас дүгнэсэн, удирдлагын хувьд хоорондоо холбоотой төлбөр хариуцагчид; Тухайн төлбөр хариуцагчийн санхүүгийн болон бусад үйл ажиллагаанд хяналт тогтоох, нөлөөлөл үзүүлэх боломжтой талаар банк эсвэл Монголбанкнаас холбогдох баримтад үндэслэн дүгнэсэн бусад төлбөр хариуцагчид; Төлбөр хариуцагчтай үйл ажиллагаа, борлуулалт, дамжуулалтын сувгаар дамжуулан нягт хамааралтай үйл ажиллагаа явуулдаг нь банкны зүгээс цуглуулсан баримт, мэдээ, мэдээллээр баталгаажсан бэлтгэн нийлүүлэгчид; Банк эсвэл Монголбанкнаас энэ журмын т зааснаас бусад үндэслэлээр ижил төрлийн буюу нийтлэг нэг эрсдэл үүсгэхээр байна гэж дүгнэсэн активын төлбөр хариуцагчид Энэ журмын д заасан хамааралтай активуудад дор дурдсанаас бусад тохиолдолд нэг ангилал тогтооно. Үүнд: Төлбөр хариуцагчдад олгосон активууд нь давхар барьцаа хөрөнгөгүй эсвэл нэг батлан даагчгүй; Давхар барьцаа хөрөнгө эсвэл батлан даагчтай боловч хамааралтай активын чанар муудахад харгалзах нийт үндсэн болон хүүгийн төлбөрийг барагдуулахад хангалттай барьцаа хөрөнгөтэй буюу гуравдагч этгээдээр үүргийг гүйцэтгүүлэх боломжтой, мөн ижил барьцаа хөрөнгөөр үүргийг гүйцэтгэлийг хангуулахад тэргүүн ээлжинд хангагдах боломжтой талаар банк эсвэл Монголбанкнаас дүгнэсэн; Ангилал буурсан нэг эсвэл хэд, хэдэн актив нь нийлбэр дүнгээрээ нийт хамааралтай активын үлдэгдэлд 10-аас ихгүй хувь эзэлдэг эсвэл үлдэж байгаа хамааралтай активын эргэн төлөлтөөс хараат бус талаар банк эсвэл Монголбанкнаас дүгнэсэн. 5

6 Банкин дахь активуудын хамаарлыг төлбөр хариуцагчаар дамжуулан тогтоохдоо Банкны тухай хуулийн т заасан Холбогдох этгээд -ийн тодорхойлолтын агуулга, зарчимтай уялдуулсан байна Нэг төлбөр хариуцагчид холбогдох банкны активаас гадна бусад санхүүгийн байгууллагад тухайн этгээдэд холбогдох актив байгаа бол банкнаас тогтоосон активын ангиллыг бусад санхүүгийн байгууллага дахь ангилалтай харьцуулна. Харьцуулалт хийхэд активын ангилал нь бусад санхүүгийн байгууллага дахь ангиллаас хоёр шатлалаар дээр байвал тус активын ангиллыг бусад санхүүгийн байгууллага дахь хамгийн доод ангиллаас нэг шатлалаар дээгүүр тогтооно. Бусад банк, санхүүгийн байгууллага болон тухайн банкинд эрсдэлийн сангаас хаасан активтай бол уг активыг үнэлгээ харгалзахгүйгээр муу ангилалд шилжүүлэх үүрэгтэй Төлбөр хариуцагчийн банкнаас авсан актив нь түүний нийт дотоодын санхүүгийн байгууллагаас авсан активтай харьцуулахад энэ журмын т заасан нөхцөлийг хангасан гэж банк эсвэл Монголбанкнаас дүгнэвэл энэ журмын т заасан ангилал бууруулах шаардлагыг хэрэгжүүлэхгүй байж болно Банк нь бусад санхүүгийн байгууллагатай хамтран нэг төслийг санхүүжүүлэх зорилгоор хамтын санхүүжилтийн активыг нэг актив гэж тооцож, оролцогч банк тус бүрт бүртгэлтэй холбогдох активуудад нэг ангилал тогтооно. Хамтын санхүүжилтийн активын хяналтыг аль нэг банк нь дангаараа хэрэгжүүлж болох бөгөөд энэ талаар холбогдох гэрээ, хэлцэлд тодорхой заасан байна. Уг гэрээнд хамтын санхүүжилтийн активтай холбоотой үүсэх эрсдэлийг оролцогч банк тус бүрээр тодорхой тусгасан байна Банк хоорондын захаар дамжуулан баталгаа гаргах, эх үүсвэр байршуулан хуйвалдах замаар үүсгэсэн активыг хэвийн бус шатлалаас дээшгүй байхаар ангилна Тэнцлийн гадуурх актив Тэнцлийн гадуур бүртгэлтэй байгаа бусад актив, (хүлээж болзошгүй) үүргийг энэ журмын хавсралт 2-т заасан чанарын хүчин зүйлээр үнэлж тогтооно Тэнцлийн гадуур бүртгэлтэй баталгаа, батлан даалт болон бусад хүлээж болзошгүй үүргийг банкаар хангуулахаар гэрээ байгуулсан хувь хүн, хуулийн этгээдэд Банк эсвэл Монголбанкнаас дараах нийтлэг нөхцөл байдал үүссэн талаар дүгнэсэн тохиолдолд холбогдох активын ангиллыг бууруулна. Үүнд: Санхүүгийн болон төлбөрийн чадварын үзүүлэлт муудсан эсвэл сүүлийн үед эрчимтэй муудаж байгаа, үйл ажиллагаа эрхэлдэг салбарт аливаа хүндрэл, доголдол үүссэнээс банкнаас гэрээнд заасан болзошгүй үүргийг биелүүлсний дараа төлбөр хариуцагчаас шаардлагатай авлагыг хугацаанд нь, түргэн шуурхай төлүүлэх боломж багассан талаар дүгнэсэн; Буцаан дуудахгүй (irrevocable) нөхцөлтэй зээлийн шугам болон түүнтэй адилтгах бусад активаар банкнаас санхүүжилт авах эрхтэй этгээдийн зээлжих чадвар, санхүү болон төлбөрийн чадвар муудсанаас ирээдүйд авах активын үндсэн болон хүүгийн төлбөрийг төлөх боломж багассан талаар дүгнэсэн; 6

7 Банктай үүсмэл санхүүгийн хэрэгслийн арилжаа хийх гэрээ, хэлцэл байгуулсан талын (counterparty) санхүүгийн болон төлбөрийн чадвар муудсан, муудах эрсдэл нэмэгдсэн, эсвэл зээлжих чадвар буурсан талаар зэрэглэл тогтоох олон улсын болон бусад эрх бүхий байгууллагаас тогтоосон зэргээс шалтгаалан банкнаас холбогдох арилжаанаас орох мөнгөн урсгалыг бүрэн хэмжээгээр авч чадахааргүй талаар дүгнэсэн Тэнцлийн гадуурх хүлээж болзошгүй үүргийн ангиллыг энэ журмын д заасны дагуу тогтоохдоо холбогдох гэрээнд тусгасан хэлцлийн хэрэгжих хугацаа, холбогдох гэрээнд заасан бол болзошгүй үүргийг биелүүлсний дараа төлбөр хариуцагчаас авах авлагын эргэн төлөлтийн хуваарийг харгалзан үзнэ Тэнцлийн гадуурх хүлээж болзошгүй үүргийг хэрэгжүүлсний дараа тэнцлийн доторх холбогдох активын төрөл, үлдэгдэл дүнгээр бүртгэж энэ журамд заасан ангилал, эрсдэлийн санг байгуулах шаардлагыг банкнаас мөрдөж ажиллана Бүтэц өөрчлөгдсөн актив Төлбөр хариуцагчид санхүүгийн хүндрэлээс шалтгаалан дараах хэлбэрээр хөнгөлөлт үзүүлсэн активыг бүтэц өөрчлөгдсөн актив гэж үзнэ: Активын үндсэн төлбөр эсвэл гэрээний хугацааны эцэст төлөх төлбөрийг анхны гэрээнд тусгасан хэмжээнээс бууруулж шинэ гэрээнд тусгасан; Хүүгийн түвшинг анх гэрээнд тохирсон түвшнээс бууруулан тогтоосон; Хуримтлагдсан хүүгийн авлагыг хүүг хөнгөлөх, чөлөөлөх байдлаар бууруулсан; Хүү болон үндсэн төлбөрийн хугацааг хойшлуулсан эсвэл хүүгийн төлбөрийг үндсэн төлбөрт шингээн тооцсон үлдэгдэл дүнгээс хүү бодохоор тусгасан буюу хүүг капиталжуулсан; Эргэн төлөгдөх хугацаа эсвэл хуваарийг (хүү, үндсэн төлбөрийн давтамж) хойшлуулахдаа, хүүгийн түвшинг ижил эрсдэлийн төлөвтэй, шинээр олгож буй активын хүүгийн ерөнхий түвшингээс доогуур тогтоосон; Эргэн төлөгдөх хугацаа болон хуваарийг (хүү, үндсэн төлбөрийн давтамж) сунгахдаа ижил эрсдэлийн төлөвтэй активын эргэн төлөгдөх хугацаанаас материаллаг түвшинд ялгаатайгаар буюу урт хугацаагаар сунгасан Активыг бүтэц өөрчлөгдсөнд тооцоход банк болон төлбөр хариуцагчийн хооронд активын шинэ нөхцөлийг харилцан тохиролцож, гэрээ байгуулсан байна. Бүтэц өөрчлөгдсөн талаар гэрээ байгуулаагүй бол активыг бүтэц өөрчлөгдсөнд тооцохгүй Бүтэц өөрчлөгдсөн актив тус бүрийн хувьд нөхцөл, хугацаа, хэмжээнд өөрчлөлт оруулах болсон үндэслэл, шалтгаан, төлбөр хариуцагчийн санхүүгийн байдал, төлбөрийн чадвар нь шинэ нөхцөлтэй нийцсэн, эргэн төлөлт хийх боломжтой байгаа эсэхийг банкнаас өөрийн дотоод аргачлал, үнэлгээгээр баталгаажуулж, банкны удирдлагын түвшинд эсвэл түүнтэй адилтгах хорооноос активын бүтцийг өөрчлөх эсэх талаар шийдвэрлэнэ. 7

8 Активыг бүтэц өөрчлөгдсөн активт шилжүүлэхтэй холбоотойгоор төлбөр хариуцагчаас төлөгдөх мөнгөн урсгалын бууралтаар активын үлдэгдэл, хүү, хураамж, шимтгэлийн авлагын дүнг тохируулна Активын хугацааг сунгах эсвэл нөхцөлийг өөрчлөхдөө шинээр олгож буй ижил эрсдэлийн төлөвтэй активтай ижил нөхцөлөөр олгох бөгөөд нөхцөл өөрчилсөн шалтгаан нь төлбөр хариуцагчийн санхүүгийн хүндрэлээс шалтгаалаагүй активыг бүтэц өөрчлөгдсөн активт тооцохгүй Банкнаас хэрэглээний зориулалттай олгосон активаас бусад активын төлбөр хариуцагч хуулийн этгээдийн зээлжих болон төлбөрийн чадвар найдвартай боловч үйл ажиллагаа эрхэлж буй салбар эсвэл өөрийн дотоод онцлогоос шалтгаалж түр хугацааны санхүүгийн хүндрэл учирсан ч төлбөр хариуцагчаас тухайн хугацаанд багтаан хэвийн үйл ажиллагаа эрхэлж, активын үндсэн, хүүгийн болон бусад төлбөрийг анхны гэрээнд заасан нөхцөлөөр бүрэн хэмжээгээр эргэн төлөх чадвартайг өөрийн дотоод аргачлал, үнэлгээгээр тогтоож, баталгаажуулсан тохиолдолд активын гэрээний нөхцөлд 12 сараас дээшгүй хугацаагаар өөрчлөлт оруулсан активыг бүтэц өөрчлөгдсөн активт тооцохгүй байж болно Нэг активын бүтцийг албан ёсны гэрээнд тусгалгүйгээр хэвийн болон ангилал буурсан хэсгүүдэд хэсэгчлэн хувааж, тусад нь ангилахыг хориглоно Активын бүтцийг төлбөр хариуцагчид учирсан санхүү, төлбөрийн чадварын хүндрэлийг нуун дарагдуулах, банкнаас шаардлагатай эрсдэлийн сан байгуулахаас зайлсхийх зорилгоор өөрчлөхийг хориглоно Банкнаас дараах шаардлагыг нэгэн зэрэг хангасан бүтэц өөрчлөгдсөн активыг хэвийн ангилалд бүртгэж, энэ журмын т заасан тохируулгыг хийнэ: Бүтэц өөрчлөгдсөн активт тавьсан шинэ нөхцлийн дагуу төлбөр хариуцагчаас активын үндсэн, хүүгийн болон бусад төлбөрийг бүрэн барагдуулах боломжтой талаарх банкнаас хийсэн судалгааны үндсэнд дүгнэж, холбогдох үнэлгээ, дүгнэлтээр баталгаажуулсан; Бүтэц өөрчлөгдсөн активт тооцсон үр ашигт хүүгийн түвшин нь активын бүтэц өөрчлөх хугацаанд шинээр олгож байсан, ижил эрсдэлийн төлөвтэй активын үр ашигт хүүгийн түвшинтэй тэнцүү эсвэл дээгүүр байх; Бүтэц өөрчлөгдсөн активт тавьсан бусад нөхцөлүүд нь активын бүтэц өөрчлөх хугацаанд олгож байсан ижил эрсдэлийн төлөвтэй активт тавигдах үндсэн нөхцөлүүдтэй ижил байх; Бүтэц өөрчлөгдсөн активт ангилагдсанаас хойших 6 сарын эсвэл гэрээний дагуу хийх 3 удаагийн эргэн төлөлтийн аль их хугацаанд холбогдох төлбөрийг төлбөр хариуцагчаас бүрэн гүйцэд, хугацаа хоцроолгүй гүйцэтгэж байсан Энэ журмын т заасан шаардлагаас т зааснаас бусдыг хангасан бүтэц өөрчлөгдсөн активын хувьд төлбөр хариуцагчийн өрийн үйлчилгээ хийх болон санхүү, төлбөрийн чадвар бодитоор сайжирсан, төлбөр хариуцагч нь хуулийн этгээд бол хувь нийлүүлсэн хөрөнгөө нэмэгдүүлсэн, шинэ хөрөнгө оруулагчийг үнэлж, бодит баримтаар баталгаажуулсан бол 8

9 активыг Монголбанкны зөвшөөрлөөр хугацаа харгалзахгүйгээр хэвийн ангилалд шилжүүлж болно Активын ангиллыг энэ журмын 2.4.9, д заасны дагуу нэг удаа өөрчилж болно Бүтэц өөрчлөгдсөн активт тавигдах энэ журмын д заасан шаардлага, д заасан нөхцөлийг болон бусад шаардлагыг хангаагүй активын ангиллыг хугацааны хүчин зүйлээр үнэлэхдээ анх байгуулсан гэрээнд тусгасан эргэн төлөгдөх хугацаанд үндэслэн тогтооно Банк нь актив болон харгалзах хүүг нэмж актив олгох, эх үүсвэр байршуулах зэргээр төлүүлэхийг хориглоно Өмчлөх бусад хөрөнгө Үүргийн гүйцэтгэлийг хангуулахаар банкны мэдэлд авсан актив Өмчлөх бусад хөрөнгийг нягтлан бодох бүртгэлийн зааварт заасны дагуу худалдан борлуулах зориулалттай, банкны үйл ажиллагаанд ашиглагдахгүй үл хөдлөх хөрөнгө (цаашид үл хөдлөх хөрөнгө), хөдлөх хөрөнгө, үнэт цаас зэрэг санхүүгийн хөрөнгөд төрөлжүүлэн, төрөл тус бүрт ангилал хийнэ Үл хөдлөх болон хөдлөх хөрөнгөд хамаарах өмчлөх бусад хөрөнгийн ангиллыг зөвхөн энэ журмын Хавсралт 1.б.-д заасан хугацааны хүчин зүйлээр ангилна Үл хөдлөх, хөдлөх хөрөнгөөс бусад өмчлөх бусад хөрөнгийг энэ журмын Хавсралт 1.а.-д заасан холбогдох активт харгалзах хугацааны, Хавсралт 2-т заасан чанарын үнэлгээгээр тооцож, эцсийн ангилалыг Хавсралт 3.а.-ын дагуу тогтооно Банкны өмчлөх бусад хөрөнгөд хамаарах үл хөдлөх хөрөнгө ашиглалтад ороод 5-аас ихгүй, хөдлөх хөрөнгийн хувьд үйлдвэрлэсэн хугацаанаас хойш 1-ээс ихгүй жил өнгөрсөн бол энэ журмын д заасан үнэлгээгээр тооцсон хэвийн активаас бусад активын эцсийн ангиллыг нэг ангиллаар нэмэгдүүлж болно Банкнаас ашиглах зорилгыг хараахан тодорхойлоогүй Өмчлөх бусад хөрөнгийг банкны эзэмшилд анх шилжүүлэхдээ үнэт цаасны хувьд Бусад санхүүгийн хөрөнгө, үл хөдлөх болон хөдлөх хөрөнгийн хувьд Бусад санхүүгийн бус хөрөнгө дансанд бүртгэнэ Өмчлөх бусад хөрөнгийг энэ журмын т заасны дагуу банкны эзэмшилд бүртгэснээс хойш 1 сарын хугацаанд багтаан ашиглах зориулалтыг тодорхойлж, Нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын 4.5.Г-д заасны дагуу Бусад хөрөнгийн харгалзах данснаас банкнаас ангилахаар шийдвэрлэсэн дансанд шилжүүлэх эсвэл шилжүүлэх боломжгүй гэж үзсэн активыг Бусад хөрөнгийн дансанд хэвээр үлдээж бүртгэнэ Үнэт цаас хэлбэрээр эзэмшиж байгаа Санхүүгийн өмчлөх бусад хөрөнгийг энэ журмын д заасан зарчмаар бүртгэж энэ журмын үнэт цаасанд хийх ангилал, эрсдэлийн сан байгуулахтай холбоотой шаардлагыг дагаж мөрдөнө Банкнаас санхүүгийн бус өмчлөх бусад хөрөнгийг дотоод хэрэгцээнд ашиглахаар бол өмчлөх бусад хөрөнгийг Үндсэн хөрөнгө болон эдийн засгийн өгөөжийг хүртэх магадлал өндөр бөгөөд хөрөнгийн өртгийг найдвартай хэмжих боломжтойг үндэслэн Хөрөнгө оруулалтын 9

10 зориулалттай үл хөдлөх хөрөнгийн дансанд шилжүүлэн бүртгэх бөгөөд эдгээр хөрөнгөд эрсдэлийн сан байгуулахгүй Энэ журмын д заасан хөрөнгийн холбогдох ангиллын шинж чанар болон ашиглалтын зорилго алдагдах тохиолдолд өмчлөх бусад хөрөнгийн холбогдох дансанд буцаан шилжүүлж, харгалзах эрсдэлийн санг байгуулах бөгөөд уг шилжүүлсэн гүйлгээг буцаахгүй Өмчлөх бусад хөрөнгөөс Үндсэн хөрөнгөд шилжүүлэх хэмжээг Банкны үйл ажиллагааны зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтийг тогтоох, түүнд хяналт тавих журам -д заасан үндсэн хөрөнгийн зохистой харьцааг хангахуйц байдлаар тогтооно Худалдан борлуулах зорилготой буюу худалдан борлуулах магадлал өндөртэй Санхүүгийн бус өмчлөх бусад хөрөнгийг Борлуулах зориулалттай хөрөнгөд бүртгэнэ. Уг дансанд хүлээн зөвшөөрч, бүртгэснээс хойш худалдааны хэвийн нөхцөлөөр нэг жилийн дотор худалдан борлуулах шаардлагатай бөгөөд энэ хугацаанд тус хөрөнгийн тусгай эрсдэлийн санг Нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын 4.5, 4.6-д заасны дагуу үнэ цэнийн бууралтаар тооцож энэ журмын Хавсралт 4.в.-д заасан Активын тусгай эрсдэлийн сангийн хүрэлцээний дэлгэрэнгүй тайлангийн Өмчлөх бусад хөрөнгөд харгалзах хүснэгтэд холбогдох дүнг тусгана Энэ журмын д заасан хөрөнгийг Борлуулах зориулалттай хөрөнгөд бүртгэснээс хойш нэг жилийн хугацаанд худалдан борлуулаагүй бол Санхүүгийн бус Өмчлөх бусад хөрөнгөд буцаан шилжүүлж, энэ журмын Хавсралт 1.б-д заасан хугацааны хүчин зүйлээр буюу хөрөнгийг анх эзэмшилд авснаас хойш борлогдоогүй хоногт үндэслэн холбогдох ангиллыг тодорхойлж, харгалзах тусгай эрсдэлийн санг Хавсралт 3.в.-д заасны дагуу байгуулна Энэ журмын д заасан хөрөнгийг заасан хугацаанд борлуулаагүйгээс шалтгаалан энэ журмын д заасны дагуу Өмчлөх бусад хөрөнгөд шилжүүлсэн хөрөнгийг дахин Борлуулахад бэлэн төрөлд шилжүүлэхгүй Үл хөдлөх, хөдлөх хөрөнгөд дотоод болон гадны нөлөөнөөс шалтгаалан эвдрэл учирсан, эсвэл цаашид ашиглах эсвэл борлуулах боломжгүй гэж мэргэжлийн үнэлгээний байгууллага эсвэл банкнаас дүгнэвэл дээрх хөрөнгийг хугацаа харгалзахгүй муу ангилалд шилжүүлнэ Үнэт цаас Үнэт цаасыг зориулалт, банкны үнэт цаасны ангиллын бодлоготой уялдуулан Нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын болон т заасны дагуу бүртгэнэ Арилжааны буюу ашиг алдагдлаарх бодит үнэ цэнээр илэрхийлэх үнэт цаасны үнэ цэнийн бууралтыг Нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын дагуу тусгайлан тооцохгүй боловч банкны тэнцэл дээр болон тэнцлийн гадуур бүртгэлтэй байх хугацаанд үүссэн дараах тохиолдлуудад энэ журамд заасны дагуу ангилал тогтоож, холбогдох тусгай эрсдэлийн санг байгуулна. Үүнд: Өрийн үнэт цаасны хуваарийн дагуу төлөгдөх хүү, үндсэн төлбөр хоцорсон эсвэл төлөгдөөгүй; 10

11 Өмчлөлийн үнэт цаасанд ногдол ашиг зарласан боловч заасан хугацаанд ногдол ашгийг хуваарилаагүй бол тухайн ногдол ашгийн дүнгээр; Үнэт цаас гаргагчийн төлбөрийн чадвар муудсан талаар банкнаас эсвэл эрх бүхий байгууллагаас мэдэгдсэн эсвэл татан буугдсан; Холбогдох үнэт цаас нь банкинд активын эрсдэл үүсгэнэ гэж Монголбанк эсвэл банкнаас дүгнэсэн бусад үндэслэл Энэ журмын т заасан нөхцөл өмчлөлийн үнэт цаасанд үүссэн тохиолдолд хугацааны хүчин зүйлийг Хэвийн ангилалд байхаар тооцож, чанарын хүчин зүйлийн үнэлгээтэй хослуулан үнэт цаасны эцсийн ангилал болон тусгай эрсдэлийн санг тогтооно Борлуулахад бэлэн ангилалд байгаа үнэт цаасны ангиллыг тогтоож, харгалзах тусгай эрсдэлийн санг байгуулахдаа энэ журмын , д заасан шалгуурыг мөрдөнө Хугацааны эцэс хүртэл эзэмших болон Зээл, авлагын ангилалд буй үнэт цаасны ангиллыг энэ журамд заасан хугацааны болон чанарын хүчин зүйлээр тооцож, холбогдох тусгай эрсдэлийн санг Хавсралт 3.а.-д заасны дагуу тооцно Банкнаас охин, хараат болон хамтын хяналттай компанид оруулсан хөрөнгө оруулалтад ангилалд хийхгүй бөгөөд Нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын т заасны дагуу эрсдэлийн санг тооцож байгуулна Банк нь өмчийн үнэт цаасаар хөрөнгө оруулсан компанид Нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын т заасны дагуу хяналт, мэдэгдэхүйц нөлөө эсвэл хамтын хяналт тогтоосон эсэхийг нотлох боломжгүй бол холбогдох үнэт цаасыг энэ журмын д заасны дагуу ангилж, тусгай эрсдэлийн санг байгуулна Банк нь Хугацааны эцэс хүртэл эзэмших ангилалд байгаа үнэт цаасыг худалдан борлуулсан эсвэл уг ангилалд үнэт цаасыг бүртгэх эрхгүй болсон бол энэ талаар Монголбанкинд холбогдох шийдвэр гарснаас хойш ажлын 3 хоногийн дотор албан бичгээр мэдэгдэнэ Багцалсан актив Банкнаас шинж чанар, төрөл, эргэн төлөгдөх хугацаа болон эрсдэлийн төлөвийн түвшин ижил бөгөөд дараах доод шаардлагыг нэгэн зэрэг хангасан активуудыг нэгтгэн багцалж болно. Үүнд: Тухайн багцалсан активын үлдэгдэлд эзлэх нэг нэгж активын хувийн жин нь 0.5 хувиас ихгүй байх; Багцын нэгж актив тус бүр нь бүтээгдэхүүний шинж чанар, байршил, эрсдэлийн түвшин болон бусад нөхцөлийн хувьд хоорондоо ижил төстэй байх; Багцын нэгж актив нь банкны 40 том зээлийн тоонд ороогүй эсвэл хамааралтай актив биш байх; Банкны өөрийн ажилчдын орон сууцны зээл болон өөрийн ажилчдын цалингийн зээлээс бусад банкны холбоотой этгээдэд олгосон актив биш байх; 11

12 Нэг багцалсан активын нийт үлдэгдэл нь тухайн банкны 40 том зээлдэгчдэд олгосон активын нийлбэр дүнгийн 20 хувиас ихгүй байх Энэ журмын д заасан шаардлагыг хангасан банкнаас өөрийн дотоод аргачлал, бодлогын хүрээнд жижиглэн, жижиг дунд үйлдвэрлэл эсвэл иргэнд олгосон актив гэж тодорхойлсон, бага дүнтэй, олон тооны активуудыг нэгтгэн багцалж болно Хувьсах нөхцөлтэй активуудыг нэгтгэн багцалсан активт тооцож болно Багцалсан актив дахь нэгж актив нэг бүрийн эцсийн ангиллыг хугацааны хүчин зүйлээр тусад нь хийх бөгөөд тусгай эрсдэлийн санг Нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын 4.3.Г-д заасан бүлгийн аргыг ашиглан нийт багцын хэмжээнд нэгтгэн үнэлнэ Багцын нэгж актив эргэн төлөгдсөн, эсвэл тэнцлийн гадуур бүртгэж багцаас хасагдсан бол энэ журмын д заасан шаардлагыг хангасан активыг багцад нэмж оруулж болно Багцын нэгж актив тухайн багцын нийтлэг, ижил төстэй байдлыг агуулаагүй эсвэл алдагдсан, өөрчлөгдсөн талаар банк эсвэл Монголбанкны зүгээс дүгнэсэн тохиолдолд уг нэгж активыг багцаас хасч активын эцсийн ангиллыг хугацаа болон чанарын хүчин зүйлээр тодорхойлно Багцалсан активт байгуулах эрсдэлийн санг дор дурдсан аргачлалын аль нэгийг эсвэл холимог байдлаар ашиглан байгуулна: Банк, банкны нэгжээс олгосон активын алдагдлын дотоод мэдээллийн арга (internal loss experience); Зэрэглэл тогтоогч байгууллага болон бусад гадаад эх үүсвэрээс гаргасан зээл, активын зэрэглэлийн тоон мэдээлэлтэй уялдуулах (mapping to external data); Активын алдагдлын статистик загварчлал (statistical loss model) Монголбанк нь энэ журмын д заасан эрсдэлийн сан тооцох аргачлалыг ашиглах зөвшөөрлийг дараах шаардлагыг хангасан банкинд олгоно. Үүнд: Активаас үүссэн алдагдлын тоон мэдээг төвлөрүүлэх, боловсруулах, цуглуулах чадамж бүхий удирдлагын мэдээллийн системтэй байх; Тооцоолол хийхээр сонгосон түүвэр мэдээлэл нь эрсдэлийн үнэлгээ хийх багцалсан активтай бүтэц, нөхцөл, эрсдэлийн түвшин болон бусад шинж чанараар адилхан эсвэл харьцуулах боломжтой байх; Үнэлгээнд ашиглаж байгаа тоон, мэдээлэлд харгалзах актив, зээл олгоход тавигдах шаардлага, стандарт нь банкнаас үнэлж буй багцалсан активтай ижил эсвэл харьцуулах боломжтой байх; Сонгосон түүвэр мэдээлэл нь банкнаас эрсдэлийн сан тооцохоор багцалсан активын чанарт нөлөөлж одоогийн болон ойрын ирээдүйн эдийн засаг болон зах зээлийн хүчин зүйлсийг илэрхийлэх боломжтой, нийцтэй байх; 12

13 Тооцоололд сонгосон түүвэр нь активын тоо ширхэг, түүврийн хамрах хугацааны хувьд банкны зүгээс багцалсан активт харгалзах эрсдэлийн сан болон алдагдлын түвшинг статистик аргачлалаар зохистой итгэх түвшний хувьд оновчтой, үнэн зөв үнэлэх боломжтой байх Активын алдагдлыг тооцоолоход ашиглаж байгаа аргачлал болон параметрүүдийн утгыг активын талаарх шинэ мэдээлэл буюу энэ журмын Хавсралт 2, Хавсралт 3, Хавсралт 4, Хавсралт 5 болон Хавсралт 6-д заасан активын чанарын үнэлгээний мэдээлэлд үндэслэн холбогдох тохируулгыг тухай бүрт тусгах боломжтой байхаар боловсруулна Энэ журмын д дурдсан тохируулгыг хамгийн багадаа жилд нэгээс доошгүй удаа хийнэ Энэ журмын д заасан аргачлалуудын алиныг сонгохоос үл хамаарч, банкны активын эрсдэлийн параметрүүдийг үнэлэх түүврийн түүхэн мэдээлэл нь хамгийн багадаа 5 жилийн хугацааг хамарсан байна. Таван жилээс дээш ажиглалтын утга олдох боломжтой бол илүү хугацааны түүврийг ашиглана Багцалсан активыг Нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын 4.3.Г-д заасан бүлгийн аргын дагуу үнэ цэнэ буурсан болон буураагүй дэд багцуудад хувааж ангилна Төлбөрийн чадвар алдагдсан, дампуурсан төлбөр хариуцагчид олгосон активын ангиллыг эргэлзээтэй ангиллаас дээшгүй байхаар тогтооно Хууль хяналтын байгууллагаар гэмт хэргийн шинж чанартай үйлдлээс үүссэн байж болзошгүй шалтгаанаар шалгагдаж байгаа активын хугацааны болон чанарын хүчин зүйлээр муу ангилалд тогтооно Банкнаас активыг ангилахтай холбоотой тавих шаардлага Активын эрсдэлийг удирдах, хянах үүргийг банкны Төлөөлөн удирдах зөвлөл болон гүйцэтгэх удирдлага хүлээх бөгөөд энэ журмын 1.4-т заасан активыг ангилах, активын эрсдэлийн дотоод удирдлагын бодлого, үйл явц, арга барил, журам, зааварт дараах асуудлуудыг зайлшгүй тусгасан байна Активын эрсдэлийн удирдлагын бодлого, арга барил болон хяналтын үйл ажиллагаа нь банкны удирдлага, зохион байгуулалт, эрхлэх үйл ажиллагааны боловсронгуй байдал, цар хүрээ болон эрсдэлийн төлөвтэй уялдсан байхаар зохицуулах; Активын тусгай болон ерөнхий эрсдэлийн санг дотоод эрсдэлийн бодлого, нягтлан бодох бүртгэлийн заавар болон Монголбанкнаас энэ журмаар тогтоосон шаардлагатай нийцүүлэн хэрэгжүүлэх дотоод хяналтын нэгжийн ажил үүргийн хуваарь, эрх үүргийг нарийн тодорхойлох; Активын эрсдэлийн удирдлагын нэгжийн үйл ажиллагааг банк, банкны нэгжээс олгох активын эрсдэл, түүнд нөлөөлөх гадаад, дотоод хүчин зүйлсийн өөрчлөлттэй тухай бүр, цаг алдалгүй уялдуулж, тохируулах шаардлагатай бөгөөд активын эрсдэлийн удирдлагын бодлого, арга барилд дараах асуудлуудыг хэрэгжүүлэхээр тусгаж, баримтжуулсан байна. Үүнд: а. Активын чанарт хяналт тавих, тандах; 13

14 б. Тэнцлийн болон тэнцлийн гадуурх активын чанарыг тухай бүр хэмжиж тооцох арга барил, үйл явц; в. Эрхэлж буй үйл ажиллагаатай холбоотой үүсэх активын эрсдэлийн үнэлгээ; г. Барьцаа хөрөнгийн үнэлгээ; д. Чанар муудсан эсвэл эргэн төлөгдөх боломж багассан активын ангилал бууруулах, тэнцлээс гаргахад баримтлах арга барил; е. Активын ангилал болон эрсдэлийн сангийн үнэлгээг баталгаажуулах; ж. Активын эрсдэлийн сангийн хэмжээ нь банкинд активын үйл ажиллагаанаас бодитоор илэрсэн болон хүлээгдэж буй алдагдлыг барагдуулахад хангалттай тооцох аргачлалыг нэвтрүүлэх; з. Чанар муудсан, эрсдэлтэй активыг барагдуулах, үүргийн гүйцэтгэлийг хангуулахтай холбоотой зохицуулалт, албадлагын арга хэмжээ; и. Активын эрсдэлийг тооцох статистик загварчлал болон бусад арга барилын үр дүнг буцаан шалгадаг, үр нөлөөг тооцох, баталгаажуулах аргачлалтай байх Активын эргэн төлөлтөд нөлөөлж болох хүчин зүйлс. Үүнд: а. Төлбөр хариуцагч эсвэл баталгаа гаргагч этгээдийн санхүү, төлбөрийн чадвар; б. Гэрээний нөхцөлийг зөрчих магадлал; в. Төлбөр хариуцагч (хуулийн этгээд) татан буугдах, дампуурах боломж эсвэл удирдлага, бүтэц өөрчлөгдөх нөхцөлүүд; г. Төлбөр хариуцагчид олгосон активын бүтэц, нөхцөлийг өөрчлөхөд тавигдах шаардлага, зөвшөөрөгдөх нөхцөлүүд; д. Активыг багцлан үнэлж байгаа бол тухайн багцад хамаарах активын төрлийн чанаргүй ангилалд шилжиж байсан хандлага, шилжилт хөдөлгөөнийг тооцох аргачлал; е. Барьцаа хөрөнгийн талаар баримтлах бодлого, активын чанарын үнэлгээг өөрчлөхөд нөлөөлөх барьцаа хөрөнгийн үнэлгээ, төрөл, хөрвөх чадвартай холбоотой нөхцлүүд; ж. Төлбөр хариуцагч, төлбөр хариуцагчийн батлан даагчаас гэрээнд заасан үүргээ биелүүлэхгүй байх бусад тохиолдол, нөхцөлүүд, тэдгээрт банкны зүгээс авах арга хэмжээ Банкны зүгээс активын чанарыг үнэлэхдээ тоон үнэлгээ болон активыг үнэлж байгаа мэргэжилтний ур чадварын хүрээнд өгсөн үнэлэлт дүгнэлтийг хэрхэн хослуулах, хязгаарлалт тогтоох нөхцөлүүдийг тодорхой тусгасан байна Ангилал буурсан активын ангиллыг дээшлүүлэх Дараах нөхцөлүүдийн аль нэг эсвэл хамтдаа илэрсэн тохиолдолд банкны зүгээс активын чанарын үнэлгээг харгалзан ангилал буурсан активыг Хэвийн ангилал хүртэл нэмэгдүүлж болно: Үндсэн төлбөр нь хугацааны эцэст нийт дүнгээр төлөгдөх нөхцөлтэй активын ангиллыг бууруулснаас хойш төлбөр хариуцагчаас хугацаа хоцроосон хүүгийн төлбөрийг бүрэн төлснөөс гадна гэрээнд заасан хуваарийн дагуу эргэн төлөлтийг сүүлийн 6 сарын эсвэл гэрээний дагуу хийх 3 удаагийн эргэн төлөлтийн аль их хугацаанд тогтмол хийж байгаа; 14

15 Үндсэн төлбөрийг нийтэд нь хугацааны эцэст төлөх нөхцөлтэйгээс бусад активын ангиллыг бууруулснаас хойш, банкнаас санхүүжилт дахин олгохгүйгээр хүү болон үндсэн төлбөрийг тогтмол хийж байгаа бөгөөд байгуулсан гэрээний дагуу 6 сар эсвэл 3 удаагийн хуваарийн дагуу эргэн төлөгдөх хэмжээний төлбөр үлдсэн байгаа актив; Буурсан ангилалтай активын хугацаа хоцролттой төлбөрийг барагдуулснаас хойшх эргэн төлөлт нь сүүлийн 6 сарын турш эсвэл гэрээний эргэн төлөлтийн хуваарийн дагуу 3 удаагийн аль их хугацаанд төлбөр нь аливаа зөрчилгүйгээр хийгдсэн актив; Эргэн төлөлтийн хугацаа хэтэрсэн, барьцаа хөрөнгө хангалтгүй байгаа үндэслэлээр ангиллыг бууруулсан хувьсах нөхцөлтэй активын хугацаа хэтэрсэн төлбөрийг төлбөр хариуцагчаас бүрэн барагдуулж, цаашид зөвшөөрөгдсөн хэмжээнд зарцуулалт болон эргэн төлөлтийг хэвийн хийж байгаа актив; Төлбөр хариуцагчийн холбогдох ангилал бууруулсан активыг цаашид гэрээнд заасны дагуу, тогтвортой төлөх чадвартай, шаардлагатай тохиолдолд активын барьцаанд тавьсан барьцаа хөрөнгөөр активын төлбөрийг богино хугацаанд барагдуулах боломжтой болон бусад үндэслэлээр ангиллыг нэг шатлалаар нэмэгдүүлэхийг Монголбанкнаас хийсэн газар дээрх шалгалтын үнэлгээнд үндэслэн зөвшөөрсөн актив Энэ журмын д заасны дагуу активын талаар дүгнэлт хийхдээ банкны зүгээс активын ангиллыг дээшлүүлэх болсон шалтгаан, өмнө нь активын ангиллыг бууруулахад нөлөөлсөн төлбөр хариуцагчийн санхүү, төлбөрийн чадвартай холбоотой хүчин зүйлсийн талаарх үнэлгээ, дүгнэлтийг холбогдох баримт материалуудад тодорхой тусгаж, активын хувийн хэрэгт хавсаргасан байна. Монголбанкны газар дээрх хяналт шалгалтын ажлын хэсгээс журмын д заасан активын тоо, хэмжээ, төрөл, олгосон эдийн засгийн салбар болон төлбөр хариуцагчийн байдлаар хязгаарлалт тавьж болох бөгөөд холбогдох баримт, материалтай танилцаж уг активын ангиллыг дээшлүүлэх эсэхийг шийдвэрлэнэ Энэ журмын , т заасны дагуу ангилал хийсэн активын эргэн төлөлтийг төлбөр хариуцагчаас активыг цаашид үргэлжлүүлэн авах, ангиллаа нэмэгдүүлэх сэдлээр хийсэн буюу активын чанар бодитоор сайжраагүй талаар банк эсвэл Монголбанкны зүгээс дүгнэвэл тус активын ангиллыг дээшлүүлэхгүй Энэ журмын болон заалтад хамаарах активт журмын 2.1.2, 2.9.1, д заасан хөнгөлөлт болон ангилал дээшлүүлэх нөхцөл хамаарахгүй. ГУРАВ. АКТИВТ ЭРСДЭЛИЙН САН БАЙГУУЛЖ, ЗАРЦУУЛАХ 3.1. Активын эрсдэлийн сан байгуулах үндсэн шаардлага Банкнаас байгуулах активын эрсдэлийн санг дор заасан төрлөөр байгуулна. Үүнд: Ерөнхий эрсдэлийн сан; Тусгай эрсдэлийн сан Ерөнхий болон тусгай эрсдэлийн сангийн нийлбэрээр банкны нийт активын эрсдэлийн сангийн хэмжээг тодорхойлно. 15

16 Активт байгуулах эрсдэлийн санг бодитоор гарсан болон тооцоолсон боловч ирээдүйд хүлээх нь тодорхойгүй боломжит алдагдлуудыг барагдуулахад хангалттай хэмжээтэй байхаар банкнаас тогтооно Банкнаас энэ журмын 1.4-т заасан дотоод аргачлалаар тооцсон активын эрсдэлийн сангийн нийт дүн нь энэ журмын дагуу тооцсон активын эрсдэлийн сангийн дүнгээс багагүй байна Активын эрсдэлийн санг энэ журамд зааснаас өөр зориулалтаар зарцуулахыг хориглоно Банк нь өөрийн үйл ажиллагааны цар хүрээ, онцлог болон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний боловсронгуй байдалд тулгуурлан энэ журамд заасан активын эрсдэлийн сан байгуулах хувь, хэмжээг тооцох аргачлал болон эрсдэлийн сантай холбоотой бусад шаардлагаас ялгаатай байдлаар активын эрсдэлийн санг дотооддоо байгуулах аргачлалыг энэ журмын 1.4-т заасан баримт бичигт тусгаж, мөрдүүлж болно. Уг дотоод аргачлалаар тооцсон эрсдэлийн сангийн хэмжээ нь энэ журмаар тогтоосон шаардлагаас багагүй байна Банк нь активын эрсдэлийн сангийн тооцооллыг энэ журамд заасан доод шаардлагын дагуу хийхээс гадна өөрийн дотоод аргачлалын дагуу үнэн зөв гүйцэтгэж Монголбанкинд энэ журмын т заасан хугацаанд тайлагнах үүрэгтэй Энэ журмын 1.4-т заасан дотоод аргачлалаар тооцсон активын ерөнхий болон тусгай эрсдэлийн санг Монголбанкинд тайлагнахдаа дараах хүчин зүйлсийг тусгасан эсэхийг баталгаажуулна: Активын чанарт нөлөөлж буй хүчин зүйлсийг сонгохдоо зөвхөн активын төрөл бус эдийн засгийн утга санаа, үзүүлэх нөлөөлөлд суурилах; Загварчлал, статистик аргачлал зэрэг ил тод, үнэн зөв үнэлгээ, тооцоололд суурилсан байх; Материаллаг алдаа, өөрчлөлт үзүүлэхээргүй байх; Активын чанарыг үнэлэх дотоод аргачлалд тухайн хугацаанд активын эргэн төлөлтөд сөргөөр нөлөөлөх голлох хүчин зүйлсийг тусгах Банкнаас активт байгуулах эрсдэлийн санг нэг актив, хамааралтай активууд эсвэл багцалсан активын хувьд байгуулна Энэ журмын д заасан хамааралтай активуудын нийлбэр үлдэгдлээс нэг эрсдэлийн сан байгуулна. Энэ журмын д заасан нөхцөлийг хангасан хамааралтай активуудын салгаж ангилахыг зөвшөөрсөн хэсгээр тусад нь эрсдэлийн сан байгуулна Банкны үйл ажиллагааны зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтийг тогтоох, түүнд хяналт тавих журам -д тэнцлийн гадуурх активаас бусад эрсдэлээр жигнэсэн активыг тооцохдоо зөвхөн энэ журамд заасан тусгай эрсдэлийн сангаар активаас хорогдуулсан дүнг ашиглана Тэнцлийн гадуур бүртгэлтэй хүлээж болзошгүй үүргийн зээлтэй адилтган тооцож, энэ журамд заасан аргачлалын дагуу эрсдэлийн санг байгуулах бөгөөд Нягтлан бодох бүртгэлийн зааварт заасан Зээл, зээлтэй адилтгах хөрөнгөд хамаарах нөөц дансанд нэрийн данс нээж бүртгэнэ. 16

17 Энэ журмын д заасны дагуу эрсдэлийн сан байгуулсан тэнцлийн гадуурх хүлээж болзошгүй үүргийг нь энэ журмын т заасны дагуу өөрчилж тэнцлийн дотор бүртгэх тохиолдолд Зээл, зээлтэй адилтгах хөрөнгөд хамаарах нөөц дансанд байгуулсан сангийн хэлбэр өөрчлөгдөж, тэнцэл дотор шилжсэн активт харгалзах тусгай эрсдэлийн сангийн данс руу шилжүүлж тусгана Өмчлөх бусад хөрөнгөд багтах үл хөдлөх, хөдлөх хөрөнгийн эрсдэлийн санг Хавсралт 3.в-д заасны дагуу, бусад санхүүгийн хөрөнгийг Хавсралт 3.а-д заасны дагуу байгуулна Банкнаас эрсдэлийн санг бүртгэх, зориулалтын дагуу ашиглах, зарцуулах гүйлгээг Монголбанкнаас баталсан Нягтлан бодох бүртгэлийн багц материалын дагуу хийж, бүртгэнэ Эрсдэлийн сан тооцох активын үлдэгдэл Банкнаас ерөнхий болон тусгай эрсдэлийн санг дор дурдсан тохируулга хийсэн активын үлдэгдэлд байгуулна. Үүнд: Хадгаламж барьцаалсан актив бол барьцааны төгрөгт хөрвүүлсэн дүнгээр активаас хорогдуулсан дүнгээс; Эх үүсвэртэй тэнцлийн гадуурх аккредитив, баталгаа, батлан даалт болон түүнтэй адилтгах активаас тухайн эх үүсвэрийн дүнгээр хорогдуулсан дүнгээс; Төв банкны үнэт цаасаар баталгаажсан активыг баталгааны дүнгийн 100%-иар хорогдуулсан дүнгээс; Олон улсын зэрэглэл тогтоогч агентлагаас ААА зэрэглэл тогтоосон олон улсын олон талт хөгжлийн банк, санхүүгийн байгууллага (Азийн хөгжлийн банк, Европын Сэргээн босголт, хөгжлийн банк гэх мэт)-аас гаргасан баталгаатай активын баталгааны 100%- иар хорогдуулсан дүнгээс; Монгол болон гадаад улсын Засгийн газраас баталгаа, засгийн газрын бонд болон түүнтэй адилтгах үнэт цаасаар баталгаажсан активыг баталгааны дүнгийн 60%-иар хорогдуулсан дүнгээс; Хувьсах нөхцөлтэй актив нь овердрафт бол зөвхөн төлбөр хариуцагчаас зөвшөөрсөн хязгаарт тохируулан авсан дүнгээс; бусад тохиолдолд төлбөр хариуцагчаас эргэн төлөх шаардлагатай нийт авлагын дүнгээс; Банкны тэнцлийн гадуур бүртгэлтэй байгаа үүсмэл санхүүгийн хэрэгслийн Банкны үйл ажиллагааны зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтийг тогтоох, түүнд хяналт тавих журам -д заасан аргачлалаар тооцсон зээлтэй адилтган тооцох өртөг болон Нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын 4.4.В-д заасны дагуу бодит үнэ цэнээр (Mark-to- Market) тооцоход эерэг дүн буюу авлага үүсгэхээр байгаа үнэлгээний аль ихээр; Төлбөр хариуцагчийн үйл ажиллагаанаас шууд хамааралтай бус, идэвхтэй зах зээл дээр түргэн хугацаанд арилжаалагддаг болон бодит үнэ цэнийг тогтоох боломжтой талаар Монголбанкнаас гаргасан тусгай удирдамж, зөвлөмжийн дагуу Монголбанкны газар дээрх шалгалтын үнэлгээгээр хүлээн зөвшөөрсөн зарим барьцаа хөрөнгөөр 17

18 баталгаажсан бол барьцаа хөрөнгийн бодит үнэ цэнийн 20 хүртэлх хувиар активын үнэлгээг хорогдуулсан дүнгээс Тусгай эрсдэлийн санг Нягтлан бодох бүртгэлийн зааварт заасан зээл хэлбэрээр багцалсан активаас бусад үнэ цэнийн бууралтын аргачлалыг ашиглан банкнаас тооцохоор шийдвэрлэсэн активт энэ журмын т заасан зохицуулалт үйлчлэхгүй Банкны үйл ажиллагааны зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтийг тогтоох, түүнд хяналт тавих журам -ын дагуу тэнцлийн гадуурх активаас бусад эрсдэлээр жигнэсэн активын тооцоонд тухайн активыг зөвхөн тусгай эрсдэлийн сангаар цэвэршүүлж тооцох бөгөөд ерөнхий эрсдэлийн санг нийт активын үлдэгдлээс цэвэршүүлэн тооцохгүй Тэнцлийн гадуурх активыг түүнд байгуулсан тусгай эрсдэлийн сангаар цэвэршүүлж тооцохгүй Ерөнхий эрсдэлийн сан Банкнаас эдийн засаг, санхүүгийн салбар болон өөрийн үйл ажиллагаанаас үүсч болох ерөнхий эрсдэлийн түвшинд үндэслэн тооцсон, ирээдүйд бодитоор илэрч болзошгүй алдагдлаас сэргийлэх зорилгоор тухайн активаас ерөнхий эрсдэлийн санг зардлаар байгуулж Монголбанкны Нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын Г, 6.7.-д заасан эрсдэлийн сангийн нөөцөд бүртгэнэ Активт байгуулах ерөнхий эрсдэлийн санг активыг бүртгэснээс эхлэн эргэн төлөгдөх хүртэлх хугацааны турш байгуулж, зарцуулна Монголбанкнаас дор дурдсан активын нийт үлдэгдэлд тооцох ерөнхий эрсдэлийн сангийн хувь хэмжээг байгуулах доод шаардлагыг тавина. Үүнд: Зээлийн үлдэгдэл; Бусад актив, тэнцлийн гадуурх хүлээж болзошгүй үүрэг Банк нь өөрийн үйл ажиллагааны онцлог, цар хүрээ, санхүүгийн салбарт гарсан томоохон өөрчлөлт, эрсдэлийн ерөнхий түвшинд суурилан энэ журмын д заасан ерөнхий эрсдэлийн сангийн хувь хэмжээг энэ журмын 4.2-т заасан Монголбанкнаас тогтоосон доод шаардлагаас багагүй хувь, хэмжээгээр өөрчлөн тогтоож болно. Энэ тохиолдолд эрсдэлийн санг нэмэгдүүлэн байгуулах тохиолдолд үндэслэлийг тодорхойлж, холбогдох баримтаар баталгаажуулна Банкнаас өмнөх хугацаанд тооцсон боловч илрэх нь тодорхойгүй алдагдал бодитоор үүсч, хүлээн зөвшөөрөгдсөн тохиолдолд ерөнхий эрсдэлийн сангийн нөөцөөс нийт активаас үүссэн төлөвлөөгүй алдагдлын дүнд тохируулан тусгай эрсдэлийн санд шилжүүлэх эсвэл нэгдсэн байдлаар барагдуулна Тусгай эрсдэлийн сан Банкнаас активт байгуулах тусгай эрсдэлийн сангийн доод хэмжээг энэ журмын Хавсралт 3.а., Хавсралт 3.б. болон Хавсралт 3.в.-д тус тус заасны дагуу тооцож, байгуулна Тусгай эрсдэлийн санг банк нь дотоод аргачлалд суурилан тооцож болох бөгөөд нийт тооцоолсон хэмжээ нь энэ журмаар тогтоосон доод хэмжээнээс багагүй байна. 18

19 Тэнцлийн гадуурх хүлээж болзошгүй үүргийн тусгай эрсдэлийн санг холбогдох гэрээнд тусгасан хэлцэл хэрэгжих хугацаа болон холбогдох гэрээнд заасан бол болзошгүй үүргийг биелүүлсний дараа төлбөр хариуцагчаас авах авлагын эргэн төлөлтийн хуваарийг харгалзан үзсэнээр энэ журмын Хавсралт 3.б.-д заасны дагуу байгуулж Нягтлан бодох бүртгэлийн зааварт заасан зээл, зээлтэй адилтгах хөрөнгөд хамаарах нөөц дансанд бүртгэнэ Энэ журмаар зөвшөөрсөн багцалсан активын тусгай эрсдэлийн санг Нягтлан бодох бүртгэлийн зааврын 4.3.Г-д заасан бүлгийн аргачлалын дагуу тооцох буюу багцын үнэ цэнэ буурсан болон буураагүй хэсгээс тооцсон эрсдэлийн сангуудын нийлбэрээр тооцно Тэнцлийн гадуурх актив, үнэ цэнийн бууралтаар эрсдэлийн сан тооцсон үнэт цаас болон өмчлөх бусад хөрөнгөд багтах үл хөдлөх болон хөдлөх хөрөнгөөс бусад активын ангиллыг энэ журмын болон т заасны дагуу бууруулах эсвэл дээшлүүлсэн тохиолдолд тус активын хугацааны болон чанарын үнэлгээг ижил ангилалтай байхаар тооцож Хавсралт 3.а.-д тусгасан харгалзах эрсдэлийн санг байгуулна Активыг тэнцлээс хасах Банкнаас активыг холбогдох эрсдэлийн сангаас дор дурдсан нөхцөлд дараах үндэслэлээр хагас жил тутам хорогдуулж болно: Активыг төлүүлэх тухай шүүхийн шийдвэр гарснаас хойш 180 хоногийн дотор төлбөр хариуцагчаас төлбөрийг бүрэн хийгээгүй нөхцөлд банкны Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн шийдвэрээр; Төлбөр хариуцагчаас тодорхой хэсгийг гаргуулахаар шүүхийн шийдвэр гарсан боловч үлдэх хэсгийг төлбөр хариуцагч хариуцахгүй болсныг тогтоосон шүүхийн шийдвэрээр тухайн үлдэх хэсгийг; Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагааг түдгэлзүүлсэн тухай шүүгчийн шийдвэр болон ахлах шийдвэр гүйцэтгэгчийн тогтоолоор холбогдох активын дүнг; Банкны үнэлгээгээр цаашид эргэн төлөгдөхгүй байх эрсдэлтэй гэж тооцогдсон муу ангилалтай активыг Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн шийдвэрээр; Банкны хувьцаа эзэмшигч, эрх бүхий албан тушаалтанд энэ журмын , дэх заалт хамаарахгүй Банкны хувь эзэмшигч тухайн банкин дахь зээлээ төлж чадахгүй бол эхний ээлжинд барьцаа хөрөнгийг худалдаж орсон орлогоор, хэрэв зээлийн үндсэн болон хүүгийн төлбөр уг орлогоос давж байвал Банкны тухай хууль тогтоомжид заасан банкинд авч хэрэгжүүлэх албадлагын арга хэмжээний хүрээнд тухайн банкинд хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг худалдаж, орсон орлогоор зээлийг төлүүлнэ Банк энэ журмын 3.5.1, д заасны дагуу активыг холбогдох сангаас хаасан болон активыг тэнцлээс хассан талаарх тайланг Хувьцаа эзэмшигчдийн хуралд танилцуулж, Хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын тэмдэглэлийн хамт жил бүрийн 4 дүгээр сард багтаан Монголбанкинд ирүүлнэ. 19