«αυτό το παιδί είναι μαθητής σου» Σκιαγράφηση του. φαινομένου της ομοφοβίας. στην εκπαίδευση. ομοφοφίας στην εκπαίδευση

Transcript

1 «αυτό το παιδί είναι μαθητής σου» [ ασπίδα Σκιαγράφηση του φαινομένου της ομοφοβίας στην εκπαίδευση κατά της ομοφοφίας στην εκπαίδευση

2 ΑΣΠΙΔΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΟΜΟΦΟΒΙΑΣ Σ Τ Η Ν Συντονιστής εκστρατείας: Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου Εκπαιδευτές: Στάλω Λέστα Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου Έρευνα: Παναγιώτα Σώσειλου Έλενα Βασιλείου Επιστημονική Σύμβουλος: Μαργαρίτα Καψού Επιμέλεια έκδοσης: Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου Σχεδιασμός έκδοσης: Γιώργος Τζίβας Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η

3 εισαγωγή περιγραφή εκστρατείας εκστρατεία «Ασπίδα κατά της ΗΟμοφοβίας στην Εκπαίδευση» διοργανώθηκε από την Ομάδα Εκπαιδευτών του Συμβουλίου Νεολαίας Κύπρου και τον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού (ΚΣΟΠ). Το πρόγραμμα επιχορηγήθηκε από το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα «Νέα Γενιά σε δράση» και τέλεσε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, της Επιτρόπου για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Παιδιού και της Επιτρόπου Διοικήσεως. Στηρίχθηκε επίσης από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Η ανάγκη για υλοποίηση μιας τέτοιας εκστρατείας παρουσιάστηκε μετά από αρκετές αναφορές σε εκθέσεις που αφορούν την Κύπρο για ανησυχητικά φαινόμενα ομοφοβίας στην εκπαίδευση και μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της έρευνας που έγινε σε συνεργασία του Κυπριακού Οικογενειακού Συνδέσμου Προγραμματισμού και της Accept LGBT Cyprus «Σεξουαλικός προσανατολισμός στην Κύπρο: Χαρτογράφηση του κοινωνικοπολιτικού κλίματος, εμπειριών και αναγκών» (Kapsou, Christofi & Epaminonda 2011). Η έρευνα αυτή, μεταξύ άλλων, έριξε φως στο σοβαρό πρόβλημα ομοφοβίας που βιώνουν τα ΛΟΑ άτομα στα σχολεία (Λεσβίες, Ομοφυλόφιλοι και Αμφισεξουαλικοί). Το έργο περιέλαβε τρεις δράσεις: Α) Πιλοτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα (Μάης 2012) που πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο στη Λευκωσία. Σε αυτό συμμετείχαν 90 εκπαιδευτικοί Προδημοτικής, Δημοτικής, Μέσης, και Τεχνικής εκπαίδευσης καθώς και εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι. Η μεθοδολογία της εκπαίδευσης ακολούθησε κυρίως μη-τυπική και βιωματική προσέγγιση. Β) Ποιοτική έρευνα για την σκιαγράφηση του φαινομένου της ομοφοβίας στην εκπαίδευση. Η έρευνα μελέτησε τις διαστάσεις της ομοφοβίας στην εκπαίδευση με βάση μαρτυρίες τυχαίου δείγματος των εκπαιδευτικών που συμμετείχαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Γ) Συνέδριο (Οκτώβρης 2012) για ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της έρευνας, και παρουσίαση του ζητήματος από ακαδημαϊκούς, Επιτρόπους κ.α.

4 αποτελεσματικότητα εκπαιδευτικού προγράμματος ο εκπαιδευτικό πρόγραμμα αξιολογήθηκε με βάση κλειστό Τερωτηματολόγιο που δόθηκε πριν και μετά την εκπαιδευτική παρέμβαση (μεθοδολογία επαναλαμβανόμενων μετρήσεων) σε όλους τους συμμετέχοντες. Οι συμμετέχοντες συμμετείχαν στο πρόγραμμα εθελοντικά κατόπιν ενημέρωσής τους από διάφορες πηγές, όπως το Υπουργείο Παιδείας, και αναρτήσεις στις ιστοσελίδες των διοργανωτών και άλλων υποστηρικτών. Το ερωτηματολόγιο που δόθηκε στα άτομα της ομάδας περιείχε ερωτήσεις που αφορούσαν τους ακόλουθους τομείς: Ικανότητες χειρισμού ομοφοβικών περιστατικών στο σχολείο Γνώσεις σχετικά με το σεξουαλικό προσανατολισμό Στάσεις προς την ομοφυλοφιλία Ατομική ομοφοβία Η ανάλυση διακύμανσης επαναλαμβανόμενων μετρήσεων (Repeated Measures ΑΝΟVA) εντόπισε στατιστικά σημαντική αλλαγή σε όλες τις κλίμακες που αξιολογήθηκαν. Στο θετικό αποτέλεσμα ενδεχομένως να συνέβαλε και η ετοιμότητα των συμμετεχόντων να έρθουν σε επαφή με τα θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού/ομοφοβίας μιας και συμμετείχαν στο πρόγραμμα κατόπιν δικής τους πρωτοβουλίας. Τα στοιχεία αυτά επίσης φανερώνουν τη μεγάλη επίδραση που μπορεί να έχει η εκπαίδευση και κυρίως η μη τυπική εκπαίδευση στην αλλαγή ομοφοβικών αντιλήψεων και στάσεων. Πάντως, η κατά πολύ πέραν των αρχικών μας προσδοκιών συμμετοχή των εκπαιδευτικών στο πρόγραμμα φαίνεται να επιβεβαιώνει την επιτακτική ανάγκη τους για επιμόρφωση και λήψη στήριξης για το θέμα της ομοφοβίας στην εκπαίδευση. Η ομάδα που συμπλήρωσε τα ερωτηματολόγια είχε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: 36,1 ΕΤΩΝ μέσος όρος ηλικίας καθηγητές μέσης εκπαίδευσης 28 36% εκπαιδευτικοί δημοτικής εκπαίδευσης 35 46% ψυχολόγοι 06 8% εκπαιδευόμενοι - απόφοιτοι 04 4% νηπιαγωγοί 02 3% επάγγελμα άλλο 02 3% 94% ετεροφυλόφιλοι 04% 03% άλλο δεν απάντησαν {άνδρες γυναίκες ΦΥΛΟ 70 91% 07 9% 1 Το παρόν κείμενο αποτελεί σύνοψη των αποτελεσμάτων και δεν περιλαμβάνει την μεθοδολογία και την βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε.

5

6 έρευνα ποιοτική προγράμματος ποιοτική έρευνα έγινε με την μορφή Ομάδων Εστίασης (Focus ΗGroups) πριν από την έναρξη του εκπαιδευτικού προγράμματος. Πραγματοποιήθηκαν δύο ομάδες εστίασης, μια ομάδα με εκπαιδευτικούς προδημοτικής και δημοτικής εκπαίδευσης (11 άτομα, γυναίκες, μέσος όρος ηλικίας 35.77) και μια με εκπαιδευτικούς μέσης (12 άτομα, 2 άνδρες και 10 γυναίκες, μέσος όρος ηλικίας ). Σε κάθε ομάδα συμμετείχαν και εκπαιδευόμενοι εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι. Οι δυο ομάδες συναντήθηκαν σε διαφορετικές αίθουσες με διαφορετικούς συντονιστές αλλά κοινό περιεχόμενο. Οι συμμετέχοντες στις ομάδες εστίασης επιλέγηκαν τυχαία από τον κατάλογο των συμμετεχόντων στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, κατόπιν εξασφάλισης γραπτής συγκατάθεσής τους για συμμετοχή. Παρακάτω παρουσιάζονται ορισμένα κύρια αποτελέσματα που προέκυψαν από την ανάλυση των διαλόγων με τους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς, στη βάση των μεταγραφών από τις ομάδες εστίασης: κοινωνικά 01 στερεότυπα φύλων Τα στερεότυπα των φύλων ξεκινούν να παρεμβαίνουν με την είσοδο του παιδιού στο νηπιαγωγείο όπως ανέφεραν οι συμμετέχοντες. Από πολύ νωρίς, είναι ήδη αρκετά αυστηρά τα στερεότυπα σχετικά με τα αποδεκτά παιχνίδια και δραστηριότητες για τα αγόρια - ενώ για τα κορίτσια υπάρχει λίγη περισσότερη ελαστικότητα. Για το δημοτικό σχολείο αναφέρθηκαν περιστατικά όπου κάποια αγόρια μπορεί να χαρακτηριστούν ως «gay» λόγω συμπεριφορών που δεν είναι συμβατές με τον κοινωνικώς αποδεκτό ανδρικό ρόλο και οι εκπαιδευτικοί παρεμβαίνουν με σκοπό να διορθώσουν τις συμπεριφορές ώστε να συνάδουν με τα αποδεκτά "αγορίστικα" πλαίσια. Εκφράσεις όπως «μην κάνεις όπως την κορούδα» παραπέμπουν σε μια ξεκάθαρη ηγεμονία του αντρικού φύλου. Όποια αγόρια ξεπερνούν τη γραμμή αντιμετωπίζονται με οίκτο, ντροπή και αποτροπιασμό. Κάποια αγόρια, προσπαθώντας να προστατεύσουν τον εαυτό τους από τα κοινωνικά σχόλια αλλά και ως μελαγχολική αντίδραση προς τα δικά τους «θηλυκά χαρακτηριστικά» κάνουν επίδειξη του στερεοτυπικού ανδρισμού τους. Όσον αφορά τα κορίτσια/γυναίκες, παρόλο που ο διαχωρισμός του κοινωνικού φύλου τις τοποθετεί ιεραρχικά σε κατώτερο επίπεδο, η μετάβαση στο «άλλο» κοινωνικό φύλο περνά κυρίως απαρατήρητη ή θεωρείται γενικά αποδεκτή. Σε μερικές περιπτώσεις τα «αγοροκόριτσα» παίρνουν μια ξεχωριστή κοινωνικά θέση λόγω του ότι μπορούν να υιοθετήσουν «αγορίστικους» ρόλους (π.χ. παίζουν ποδόσφαιρο). Είναι αξιοσημείωτο ότι οι αναφορές σε ομοφοβία προς κορίτσια/ έφηβες/ γυναίκες είναι πολύ λίγες στα δεδομένα που συλλέχθηκαν. Οι συμμετέχοντες αναφέρουν περιστατικά όπου κορίτσια εκφράζονται «πιθανώς» ερωτικά προς άλλες κοπέλες αλλά «δεν είναι και σίγουρο». Αυτό αντανακλά και την αντίληψη της γυναικείας σεξουαλικότητας ως «απούσα»: οι λεσβίες δεν είναι παρά ελλιπείς σεξουαλικά, και συνεπώς δεν ελκύουν κοινωνική προσοχή.

7 02 ομοφοβικός εκφοβισμός Ο ε κ φ ο β ι σ μ ό ς π ρ ο σ ώ π ω ν μ ε μ η ε τ ε ρ ο φ υ λ ο φ ι λ ι κ ό σ ε ξ ο υ α λ ι κ ό προσανατολισμό ή ακόμα και μικρών παιδιών που η έκφραση του κοινωνικού τους φύλου δεν είναι η συμβατή με τους στερότυπους έμφυλους ρόλους είναι ιδιαίτερα συχνός. Συγκεκριμένα οι εκπαιδευτικοί Δημοτικής ανέφεραν ότι ο εκφοβισμός στο Δημοτικό παρουσιάζει χαρακτήρα κυρίως λεκτικό (κοροϊδίες) αλλά και ότι τα εν λόγω παιδιά αποκλείονται από τα παιχνίδια των υπολοίπων (απομόνωση). Συγκεκριμένα εκπαιδευτικός ανέφερε περιστατικό στο όποιο μαθητές απομονώνουν άλλο μαθητή, του στέλνουν σημειώματα που γράφουν «είσαι gay» ή «κουνιέσαι» με αποτέλεσμα το παιδάκι να νιώθει πολύ άσχημα και να θέλει να αλλάξει σχολείο. (Οι επιπτώσεις τέτοιων φαινομένων μπορεί να είναι πολύ σοβαρές. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στην μελέτη του ΚΣΟΠ το 2011 κάποια ΛΟΑ άτομα δήλωσαν ότι εξαιτίας τέτοιων συμπεριφορών πίστευαν ότι ήταν «άρρωστοι», είχαν αυτοκτονικές ιδέες και οδηγήθηκαν στην κατάθλιψη). Στη Μέση εκπαίδευση, σύμφωνα με τις αφηγήσεις των καθηγητών, όλα τα παραπάνω ενισχύονται και λαμβάνουν πιο μόνιμο χαρακτήρα. Εκτός από τις κοροϊδίες και τον αποκλεισμό αναφέρθηκαν και περιστατικά κακοποίησης στη βάση του σεξουαλικού π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ο ύ / τ α υ τ ό τ ητας τ ο υ κοινωνικού φύλου όπου ο θύτης ήθελε μέσω της σεξουαλικής κακοποίησης να κοροϊδέψει το θύμα. (Εδώ εκφράζεται έμμεσα η κυρίαρχη σκέψη ότι ένας άντρας που λαμβάνει «ενεργητικό» σεξουαλικό ρόλο δεν είναι ομοφυλόφιλος). [ μέχρι σε σημείο που το παιδάκι θέλει να αλλάξει σχολείο

8 ομοφοβικός λόγος 03 στην εκπαίδευση Η ομοφοβική χρήση της γλώσσας /του λόγου που παρουσιάζεται από τους συμμετέχοντες είναι εξαιρετικά συχνή στα σχολεία τόσο στη Μέση όσο και στη Δημοτική εκπαίδευση. Αυτό συμβαίνει στα εξής επίπεδα: από μαθητές σε μαθητές, από εκπαιδευτικούς σε μαθητές, από εκπαιδευτικούς σε εκπαιδευτικούς και από μαθητές σε εκπαιδευτικούς. Tα περιστατικά ομοφοβικής χρήσης της γλώσσας από μαθητές σε μαθητές σύμφωνα με τις πληροφορίες που έδωσαν οι συμμετέχοντες είναι πολύ συχνά και σε κάποιες περιπτώσεις ιδιαίτερα σκληρά. Συγκεκριμένα αναφέρθηκαν χαρακτηρισμοί και κοροϊδίες απέναντι σε μαθητή που φοιτούσε σε τμήμα Σχεδιασμού Ενδυμάτων. Μια καθηγήτρια ανέφερε ότι την ώρα της εφημερίας της στην αυλή του σχολείου κάποιοι μαθητές τού φώναζαν «πούστη» και του πετούσαν μπουκάλια. Άλλος εκπαιδευτικός ανέφερε ότι οι μαθητές χρησιμοποιούν την λέξη gay για οτιδήποτε αρνητικό θέλουν να δηλώσουν. Για παράδειγμα κάποιος μαθητής ταυτίζει ο,τιδήποτε θεωρεί άσχημο/λάθος/αρνητικό με την ομοφυλοφιλία. Π.χ. αναφέρει ότι «είναι gay να μην σου αρέσει η metal μουσική» και καταλήγει ακόμα και στο συμπέρασμα ότι «είναι gay να είσαι gay!». Παράλληλα αναφέρθηκαν αρκετά περιστατικά που αφορούν ομοφοβική χρήση της γλώσσας από εκπαιδευτικούς προς μαθητές. Για παράδειγμα, σε ένα περιστατικό εκπαιδευτικός ζήτησε από το μαθητή να «φερθεί σαν άνθρωπος». Αναφέρθηκε επίσης η περίπτωση καθηγητή που είπε σε άλλους εκπαιδευτικούς ότι μαθητής «έχει χαλασμένα suspensions», γεγονός που παρέπεμπε στο ότι κουνιέται, κάτι που δεν θα έπρεπε να κάνει ένας άντρας. Σε σχέση με ομοφοβική χρήση της γλώσσας από εκπαιδευτικούς σε εκπαιδευτικούς αναφέρθηκε από εκπαιδευτικό το ότι οι υπόλοιποι καθηγητές στο σχολείο του «δεν είναι τόσο άντρες». Σ' ένα άλλο περιστατικό υπήρξε ανησυχία από τους εκπαιδευτικούς επειδή άλλος εκπαιδευτικός είχε «θηλυπρεπή συμπεριφορά» και ντυνόταν με ιδιαίτερο τρόπο. ούλλη τη διάρκεια της γιορτής μια ομάδα μαθητών που εκάθετουν - δέκα αγόρια - ασχολούνταν μόνο με τούτο το αγόρι τζιαι όποτε είχαν ευκαιρία εφωνάζαν του, εν ηξέρω πόσα άκουσε... του στυλ «Έλα, κούνα το», «Τραγούδα μας λίο»... που τούτες τις ειρωνείες... τζιαι εκάμναν το για πάρα πολλήν ώρα... τζιαι πάλε, εν ήξερα τι να κάμω καθηγήτρια, 46 χρονών Οι αναφορές στο σεξουαλικό προσανατολισμό στο λόγο των εκπαιδευτικών δεν είναι σαφείς, αλλά βρίσκονται σε μορφή υπαινιγμών. Για παράδειγμα, εκπαιδευτικός ανέφερε περιστατικό που αφορά μαθητή και δυσκολεύτηκε να ονομάσει τον σεξουαλικό του προσανατολισμό κατά την διάρκεια της ομάδας εστίασης. Αναφέρθηκε στη συμπεριφορά του μαθητή λέγοντας «εν τζίνο που σου είπα πριν». 03 Σε άλλο παράδειγμα εκπαιδευτικός αναφέρθηκε στο σεξουαλικό προσανατολισμό καθηγητή χωρίς όμως να προσδιορίσει το επίθετο «σεξουαλικό», με αποτέλεσμα οι συνομιλητές να μην καταλαβαίνουν σε τι αναφέρεται. Υπήρξε λοιπόν δυσκολία για ξεκάθαρη αναφορά στην ομοφυλοφιλία αλλά και στα ομοφυλόφιλα άτομα. Φαίνεται ότι ο στιγματισμός που συνοδεύει την ομοφυλοφιλία είναι ακόμη πολύ έντονος στις αντιλήψεις και τις στάσεις των εκπαιδευτικών σε σημείο που να προτιμούν να μην αναφέρουν αυτές τις λέξεις. Επομένως, σημειολογικά η ομοφυλοφιλία δεν έχει ακόμα αποποιηθεί το αρνητικό της πρόσημο. Συγκεκριμένα παραδείγματα ομοφοβικής χρήσης της γλώσσας στην εκπαίδευση όπως αναφέρθηκαν από τους συμμετέχοντες: «χαλασμένα suspensions» «τοιούτος» «εν σιελιόνι» «αδερφή» «gay» «Βαντζιελής» «ανώμαλος» «από τους άλλους» «ολίγον τι» «Ρε, είστε αδερφές» «Μεν σκύβεις πολλά ρε γιατί έρχεται ο άλλος που πίσω» «Ρε κορούες, κάτσετε ήσυχοι». «Κάμνεις μου όπως του σίηλου του πούστη» «Ήντα μπου εν τζίνο το τσεντί ρε που κρατάς; Εν τσεντί που κρατούν οι άντρες;» «πούστη» «Έλα, κούνα το» «εν λίο γεναικωτός» «συμπεριφέρτου ρε σαν άδρωπος», «εν σχετικό το πόσοι άντρες Είμαστε τρεις αλλά έννε τζιαι πολλά αρσενιτζιοί οι άλλοι θκιο».

9 ομοφοβικές 04 στάσεις O κοινωνικός αποκλεισμός και χλευασμός ατόμων που εκφράζουν «θηλυπρέπεια» είναι ένα υπαρκτό φαινόμενο στην κυπριακή εκπαίδευση. Ένα παράδειγμα χλευασμού είναι η μίμηση «θηλυπρεπών» χαρακτηριστικών. Μια άλλη ομοφοβική στάση στην εκπαίδευση διαφαίνεται μέσα από «προστατευτικές» κινήσεις των εκπαιδευτικών απέναντι σε παιδιά μικρότερης ηλικίας (πριν την εφηβεία), κυρίως προς τα αγόρια, στην προσπάθειά τους να υποδείξουν στα παιδιά να συμπεριφέρονται με πιο «αρρενωπό» τρόπο για να αποφεύγουν το χλευασμό ή ακόμα και για να «προλάβουν» μια μεταγενέστερη «εκδήλωση ομοφυλοφιλίας» στα εν λόγω παιδιά. Στις αφηγήσεις των συμμετεχόντων επικρατεί η αίσθηση ότι η ομοφυλοφιλία είναι κάτι τόσο σοβαρό ώστε να χρειάζεται να το «προλάβουμε», πεποίθηση που παραπέμπει στην ιδέα της 'ασθένειας' ή 'διαταραχής'. Παρουσιάζεται επίσης η άποψη ανάμεσα στους συμμετέχοντες ότι τα παιδιά που εμφανίζουν «θηλυπρεπή» συμπεριφορά «κάτι κρύβουν πίσω τους» υπονοώντας και πάλι ότι αυτή η συμπεριφορά είναι κάτι σαν «σύμπτωμα» μιας ασθένειας ή διαταραχής. Στο χώρο της εκπαίδευσης εκφράζεται συχνά και ο φόβος ότι η ανεκτικότητα στον σεξουαλικό προσανατολισμό θα προκαλέσει και αύξηση των ατόμων με μη ετεροφυλόφιλο σεξουαλικό προσανατολισμό. Αυτός ο φόβος εκφράζεται με δηλώσεις όπως «οκ να είναι αλλά να μην το προβάλλουν προς τα έξω». Στο φόβο αυτό ενυπάρχει η προσδοκία για απόκρυψη ή εξάλειψη τυχόν μη «αρρενωπής» συμπεριφοράς. Η στάση «το αποδέχομαι αλλά όχι για άτομο της οικογένειάς μου» επίσης εκφράστηκε ανάμεσα στους συμμετέχοντες των ομάδων εστίασης, που κατά τα άλλα δήλωναν ενάντια στις διακρίσεις. επήαμε εκδρομή, είδαν τους άλλα μωρά να φιλιούνται στο στόμα, δύο αγόρια Β' τάξη τζιαι οι δύο εν τους είδε κανένας δάσκαλος αλλά η αντίδραση του δασκάλου ήταν ότι επήεν αμέσως τζιαι άρπαξε τζιαι τους θκιό τζιαι ήταν μόλις που τους εγλιτώσαμε τζιαι εν τους έδερε ήταν τόσο θυμωμένος που έγινε το συγκεκριμένο δασκάλα, 32 χρονών

10 Επιπρόσθετα αναφέρθηκαν περιστατικά όπου υπάρχει τόσο λεκτική όσο και σωματική κακοποίηση μαθητών με «θηλυπρεπή» συμπεριφορά. Καθηγήτρια αφηγήθηκε περιστατικό στο οποίο το θύμα δεχόταν λεκτική κακοποίηση αλλά και σωματική αφού του πετούσαν μπουκάλια και τον γελοιοποιούσαν μπροστά σε όλους τα διαλείμματα. Σε άλλο περιστατικό, μαθητές κορόιδευαν μαθητή με σεξουαλικό προσανατολισμό μη ετεροφυλόφιλο κατά τη διάρκεια της σχολικής γιορτής. Οι εκπαιδευτικοί δεν ανέφεραν κάποιου είδους χειρισμό ή αντίδραση εκ μέρους του Σχολείου για οποιαδήποτε από τα προαναφερθέντα περιστατικά. Φανέρωσαν όμως αμηχανία και συνειδητοποίηση της ανεπάρκειας ικανοτήτων να αντιμετωπίσουν τέτοιες συμπεριφορές. 05 γυναικεία ομοφυλοφιλία Είναι αξιοσημείωτο το ότι οι αναφορές σε ομοφοβία προς κορίτσια/έφηβες/γυναίκες είναι πολύ λίγες στα δεδομένα που συλλέχθηκαν. Οι συμμετέχοντες αναφέρουν περιστατικά όπου κορίτσια εκφράζονται «πιθανώς» ερωτικά προς άλλες κοπέλες αλλά «δεν είναι και σίγουρο». Αυτό αντανακλά και την αντίληψη της γυναικείας ομοφυλοφιλίας ως την «απουσία πραγματικής σεξουαλικότητας», όπου οι ομοφυλόφιλες γυναίκες απλώς αντιμετωπίζονται ως μη σεξουαλικά όντα και έτσι δεν τυγχάνουν κοινωνικής προσοχής. Ενώ η γυναικεία ομοφυλοφιλία δε συνδέεται με αποτροπιασμό, και χλευασμό, συνδέεται με άρνηση της ίδιας της της ύπαρξης. 06 ΛΟΑ εκπαιδευτικοί Τα στερεότυπα των φύλων αφορούν τους ενήλικες και στις επαγγελματικές τους δραστηριότητες. Στον τομέα της εκπαίδευσης οι νηπιαγωγοί άνδρες διατρέχουν «κίνδυνο» να περαστούν για ομοφυλόφιλοι. Οι ΛΟΑ εκπαιδευτικοί έχουν να αντιμετωπίσουν το δίλημμα αν θα εκφράζουν το σεξουαλικό τους προσανατολισμό στον χώρο εργασίας. Στα δεδομένα μας εμφανίζονται αναφορές ότι ΛΟΑ εκπαιδευτικοί που δεν παρουσιάζουν «θηλυπρέπεια» πιθανόν να επιλέξουν να κρατήσουν τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό κρυφό στον επαγγελματικό τους χώρο. Όσον αφορά τους εκπαιδευτικούς με «θηλυπρεπή» χαρακτηριστικά, σχολιάζονται αρνητικά στον κύκλο των εκπαιδευτικών αλλά και στον κύκλο των μαθητών οι οποίοι σε κάποιες περιπτώσεις τους σχολιάζουν ακόμα και στην παρουσία άλλων εκπαιδευτικών. εγώ έχω φίλο δάσκαλο ο οποίος είναι gay και το κρύβει με νύχια και με δόντια για να μη μαθευτεί πουθενά ότι είναι gay... εν του φαίνεται καθόλου, εννοώ εν έσιει εν κουνιέται ή κάτι οπότε... δασκάλα, 29 χρονών Οι στάσεις απέναντι στους ΛΟΑ εκπαιδευτικούς ποικίλουν από σαφώς ομοφοβικές στάσεις μέχρι στάσεις αποδοχής και στήριξης. Παράδειγμα ομοφοβικής στάσης είναι η συζήτηση γύρω από κάποιο εκπαιδευτικό που «ντύνεται ή συμπεριφέρεται με αυτό τον τρόπο» και πως θα μετακινηθεί από το εν λόγω σχολείο γιατί «αποτελεί αρνητικό πρότυπο» για τους μαθητές. Εντοπίστηκε επίσης αναφορά σε εκπαιδευτικό ο οποίος εκφράζει ανοικτά το σεξουαλικό του προσανατολισμό στο σχολείο και τυγχάνει σεβασμού από συναδέλφους, μαθητές και γονείς λόγω της επαγγελματικότητας και ικανότητας του στην εργασία του. Αυτό αποτελεί θετικό παράδειγμα σε αντίθεση με τα κυρίαρχα παραδείγματα εκπαιδευτικών που είτε προσπαθούν να αποκρύψουν πληροφορίες που αφορούν τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό ή μαθαίνουν καλά πώς να υιοθετούν «αρρενωπά» χαρακτηριστικά στο επαγγελματικό τους περιβάλλον έτσι ώστε να μην εκτίθενται σε ομοφοβικές αντιδράσεις.

11 επιμόρφωση 07 εκπαιδευτικών Οι συμμετέχοντες στις ομάδες εστίασης τόνισαν ότι πιστεύουν πως οι γνώσεις τους σε σχέση με θέματα σεξουαλικότητας ή σεξουαλικού προσανατολισμού και πιο συγκεκριμένα σε σχέση με τον χειρισμό περιστατικών που αφορούν ομοφοβία στο περιβάλλον της εργασίας τους είναι ανεπαρκείς. Πολλές φορές η ανεπαρκής γνώση λειτουργεί ως αποτρεπτικός παράγοντας για να δράσουν όταν συμβεί κάποιο περιστατικό ομοφοβίας αφού δεν νιώθουν αρκετά «εξοπλισμένοι» για να αντιμετωπίσουν όλο τον αντίκτυπο που πιθανόν να έχει η αντι-ομοφοβική τους παρέμβαση και έτσι πολλές φορές προσπαθούν απλά ν α α γ ν ο ή σ ο υ ν α υ τ ά τ α π ε ρ ι σ τ α τ ι κά ή τ α αντιμετωπίζουν χωρίς να αναγνωρίζουν ότι πρόκειται για περιστατικό ομοφοβίας. Αναφέρθηκε επίσης ότι «πολλοί εκπαιδευτικοί ούτε καν την λέξη ομοφοβία δεν ξέρουν», έτσι παρόλο που μπορεί να νιώθουν ότι κάτι παράξενο συμβαίνει δεν μπορούν να το ονομάσουν και να το προσδιορίσουν ως είδος προκατάληψης. Με αυτό τον τρόπο όμως δεν προστατεύονται ούτε τα (πιθανά) θύματα του ομοφοβικού εκφοβισμού αλλά ούτε και οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί καθώς παραμένουν παθητικοί απέναντι στο φαινόμενο της ομοφοβίας. Οι συμμετέχοντες θεωρούν τα θέματα σεξουαλικότητας / σεξουαλικού προσανατολισμού αρκετά σημαντικά και προσδοκούν ότι με τα Νέα Αναλυτικά Προγράμματα θα υπάρξει αλλαγή στον τρόπο που τα θέματα σεξουαλικότητας αντιμετωπίζονται στον σχολικό χώρο. Τα νέα αναλυτικά προγράμματα που είναι σε εφαρμογή από το ακαδημαϊκό έτος 2011/12 (Αναλυτικό πρόγραμμα Αγωγής Υγείας) περιέχουν σαφή αναφορά στο σεξουαλικό προσανατολισμό στη Β' και Γ' Γυμνασίου, παρόλο που πολλοί καθηγητές σύμφωνα με τους συμμετέχοντες επιλέγουν να αποφύγουν το θέμα όσο περισσότερο γίνεται κι έτσι το μεταφέρουν στη Γ' Γυμνασίου ή το αποφεύγουν εντελώς. Στις συζητήσεις στις ομάδες εστίασης εκφράστηκε η ανάγκη για σαφείς κατευθυντήριες γραμμές στο χειρισμό θεμάτων που άπτονται της σεξουαλικότητας στον σχολικό χώρο. Είτε πρόκειται για καθηγητές μέσης εκπαίδευσης στο μάθημα Αγωγής Υγείας, είτε πρόκειται για άλλους εκπαιδευτικούς που έρχονται αντιμέτωποι στην τάξη με θέματα που άπτονται της σεξουαλικότητας εντός ή εκτός του αναλυτικού προγράμματος ζητούν όπως ενημερωθούν / επιμορφωθούν ώστε να νιώθουν ότι υπάρχει κάλυψη αν τύχουν αντιδράσεις. τα φοούμαστε αλλά εν τζιαι ξέρουμε πόσο εύκολα είναι να τα λαλείς σε μωρά μικρής ηλικίας δηλαδή ναι, μπορεί να έχω gay φίλους τζιαι να τους δέχομαι τζιαι να κάμνω παρέα αλλά εν ηξέρω τι εννά κάμω αν εν ο δικός μου ο γιος ή αν θα πρέπει να μεταφέρω στα μωρά τούτην την οικογένεια τζιαι να την εξηγήσω. Εντάξει τζιαι 'μεις είμαστε συγχυσμένοι νομίζω πολλά πράματα μπορεί να μεν δασκάλα, 29 χρονών

12 παραδείγματα 08 καλής πρακτικής Εκπαιδευτικός ανέφερε ότι ενσωματώνει τη διάσταση του φύλου στο μάθημα Αγωγή Υγείας συζητώντας με τους/τις μαθητές/τριες για τα στερεότυπα των φύλων. Άλλη εκπαιδευτικός χρησιμοποίησε το υλικό «Μύθοι και Αλήθειες για το σεξουαλικό προσανατολισμό» που μοίρασε ο ΚΣΟΠ στα σχολεία για να συζητήσει με τους/τις μαθητές/τριες το κατά πόσον η κυπριακή κοινωνία είναι ομοφοβική καθώς και το πώς συγκεκριμένοι ρόλοι που προβάλλονται στην τηλεόραση δημιουργούν ένα στερεότυπο ομοφυλόφιλου άντρα που όμως δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα (π.χ. Βαντζιελής, Αίγια Φούξια). Ενδεδειγμένος χειρισμός ομοφοβικού εκφοβισμού παρουσιάστηκε σε περίπτωση σεξουαλικής κακοποίησης. Στο εν λόγω περιστατικό, θύμα σεξουαλικής κακοποίησης ήταν ένας μαθητής και τόσο το σχολείο όσο και η αστυνομία χειρίστηκαν το περιστατικό κάνοντας τις απαραίτητες διαδικασίες. Όπως ανέφερε εκπαιδευτικός, καλέστηκε η Ομάδα Άμεσης Παρέμβασης, καταγγέλθηκε το περιστατικό στην αστυνομία και οι θύτες πέρασαν από πειθαρχικό συμβούλιο. Η εκπαιδευτικός έκρινε ότι ο χειρισμός για το περιστατικό ήταν σωστός καθώς το συμβάν δεν αποσιωπήθηκε και το θύμα ενδυναμώθηκε για να μην ξαναδεχτεί τέτοιου είδους συμπεριφορές στο μέλλον. Στην αφήγηση της καθηγήτριας φαίνεται ότι ο μαθητής έλαβε επαρκή στήριξη από τους γονείς του, τη σύμβουλο του σχολείου καθώς και την εκπαιδευτικό που χειρίστηκε το περιστατικό. Σύμφωνα με κάποιους συμμετέχοντες, η στάση που τηρεί το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού για τη διαχείριση θεμάτων σεξουαλικού προσανατολισμού στο δημοτικό είναι ότι μόνο αν συζητηθεί πρώτα από τα ίδια τα παιδιά μπορεί έπειτα να συζητηθεί από το/τη δάσκαλο/α το συγκεκριμένο θέμα. Οι εκπαιδευτικοί στις ομάδες εστίασης ζητούν όπως ενημερωθούν άμεσα για την πολιτική του Υπουργείου σε αυτά τα θέματα καθώς δεν υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες. Φαίνεται ότι οι μαθητές δεν είναι καθόλου ενημερωμένοι από το περιβάλλον της οικογένειας ή έχουν πολύ διαστρεβλωμένες αντιλήψεις οι οποίες προέρχονται από παραπληροφόρηση κι έτσι τείνουν να σοκάρονται όταν τα θέματα σεξουαλικότητας τίθενται στο πλαίσιο του μαθήματος. Πάντως η σιωπή που επικρατεί γύρω από τα θέματα σεξουαλικότητας στερεί τη δυνατότητα στους μαθητές να ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους ( βλέπε IPPF Charter on Sexual and Reproductive Rights, 1996) κι έτσι συχνά μπορεί να δέχονται εκφοβισμό και σεξουαλική παρενόχληση χωρίς να αντιδράσουν (ίσως και χωρίς να το αναγνωρίζουν). Αρκετοί εκπαιδευτικοί στις ομάδες εστίασης άρθρωσαν οι ίδιοι λόγο ενάντια στα στερεότυπα των φύλων και τους περιορισμούς που τα διακατέχουν κι ενάντια στην ομοφοβία που έχει ως θύμα της μαθητές κι εκπαιδευτικούς. Υποστηρίζουν πλήρως τα παιδιά που τολμούν να αμφισβητήσουν τα στερεότυπα και τα παιδιά που δέχονται ομοφοβικές επιθέσεις. Τολμούν να αντιδράσουν στο ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα υποστηρίζοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα, αναφέροντας τα κακώς έχοντα και τηρώντας μια στάση κριτικής απέναντι σε συναδέλφους που χειρίζονται καταστάσεις ή άτομα με ομοφοβικό τρόπο. Περιγράφουν επίσης περιπτώσεις παιδιών που έχουν αρκετή άνεση με τα κατά τα άλλα «απρεπή» χαρακτηριστικά τους ώστε να μη δίνουν περιθώρια για πολλές ομοφοβικές αντιδράσεις. Άλλα παιδιά που δέχτηκαν ομοφοβικό εκφοβισμό και σεξουαλική παρενόχληση κοιτάζουν το θύτη στα μάτια, αναζητούν προστασία και απαιτούν σεβασμό.

13 γιατί ομοφοβία 09 στην εκπαίδευση; Εκπαιδευτικός ανέφερε χαρακτηριστικά ότι η ομοφυλοφιλία προσβάλλει τις αξίες των Κυπρίων και έρχεται σε αντίθεση με τους δυο βασικούς πυλώνες της εκπαίδευσης που είναι η ελληνική και η χριστιανική ταυτότητα. Παράλληλα η άγνοια που επικρατεί επιτείνει το έντονα ομοφοβικό κλίμα και δεν βοηθά στην μείωση των περιστατικών ομοφοβικού εκφοβισμού. Η ομοφοβία στην εκπαίδευση οφείλεται και στην απουσία σαφούς πολιτικής από το Υπουργείο Παιδείας που να σχετίζεται με τον ομοφοβικό εκφοβισμό και την Περιεκτική Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση. Αναφέρθηκε επίσης από αρκετούς εκπαιδευτικούς ότι η εκκλησία έχει σημαντική επιρροή στο εκπαιδευτικό σύστημα και την κοινωνία ακόμα και σήμερα, γεγονός που ενισχύει την ομοφοβία, δυσκολεύει την αποδοχή και την ενσωμάτωση των ΛΟΑΤ (λεσβίες, ομοφυλόφιλοι, αμφισεξουαλικοί, και τρανς) θεμάτων στην εκπαίδευση. Αυτό συμβαίνει επειδή η ομοφυλοφιλία ταυτίζεται με την αμαρτία. Σοβαρός λόγος ομοφοβίας φαίνεται να θεωρείται και η δομή της οικογένειας στην Κύπρο. Όπως αναφέρουν και άλλοι μελετητές ο γάμος και η οικογένεια από ετερόφυλα ζευγάρια αποτελούν τους πλέον σημαντικούς θεσμούς στο νησί. Οι εκπαιδευτικοί δεν παρέλειψαν να τονίσουν ότι η κυπριακή οικογένεια είναι πατριαρχική και αυτό είναι κάτι που δυσκολεύει τα ΛΟΑΤ άτομα καθώς η εξουσία του πατέρα δεν αφήνει χώρο για έναν σεξουαλικό προσανατολισμό διαφορετικό από τον ετεροφυλόφιλο. Όπως σημείωσε μια άλλη εκπαιδευτικός η ομοφυλοφιλία ακόμη και σήμερα θεωρείται από πολλούς ψυχιατρική πάθηση. Στις ομοφοβικές χρήσεις της γλώσσας η λέξη «ανώμαλος» κατείχε μια ιδιαίτερη θέση γεγονός που οδήγησε στην ιδέα ότι ο ομοφυλόφιλος πάσχει από κάποιας μορφής ψυχιατρική/ψυχολογική ασθένεια. Εκπαιδευτικός ανέφερε περιστατικό στο οποίο οι γονείς ενός παιδιού που ήταν ομοφυλόφιλος τον πήγαν σε ψυχολόγο (για την ομοφυλοφιλία του). Φαίνεται επίσης σύμφωνα με τους συμμετέχοντες ότι οι άντρες είναι περισσότερο ομοφοβικοί γιατί φοβούνται την πιθανότητα να είναι οι ίδιοι ομοφυλόφιλοι ή να ελκύονται από κάποιον άντρα. Οι εκπαιδευτικοί εμφανίστηκαν να θεωρούν ότι η ομοφοβία των αντρών είναι στην πραγματικότητα άμυνα απέναντι στις σκέψεις, συναισθήματα κι επιθυμίες που το άτομο αρνείται να παραδεχτεί για τον εαυτό του.

14 οι επιρροές κι 10 ο ρόλος των γονιών Οι γονείς ως εμπλεκόμενος εταίρος στο σχολικό σύστημα αντανακλούν τις κοινωνικές τάσεις και έχουν έντονη επιρροή στο σύστημα του σχολείου, αναπαράγοντας το κοινωνικό κατεστημένο. Κατ' επέκταση είναι πολύ δύσκολο για το σχολικό σύστημα να διαμορφώσει αντιλήψεις και στάσεις που είναι διαφορετικές από αυτές που κυριαρχούν στην κοινωνία. Το «φάντασμα» των γονιών πλανάται στη σκέψη των εκπαιδευτικών (όσον αφορά το σεξουαλικό προσανατολισμό) και τους κάνει να νιώθουν αδύναμοι για αντιμετώπιση αυτών των θεμάτων, ακόμα και όταν η δική τους στάση είναι δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή. Ο ι γ ο ν ε ί ς α ν α παράγουν κο ινωνικέ ς προκαταλήψεις για τη σεξουαλικότητα π.χ. «όσο πιο νωρίς μιλήσουμε για το σεξ τόσο πιο νωρίς θα γίνει» και ακόμα περισσότερο ομοφοβικές στάσεις π.χ. «αν μιλήσουμε για τους μη ετεροφυλόφιλους σεξουαλικούς προσανατολισμούς θα το θεωρήσουν φυσιολογικό». Αναφέρθηκαν φόβοι ότι οι γονείς δύναται να κινητοποιηθούν εναντίον εκπαιδευτικών που συζητούν αυτά τα θέματα στην τάξη σε σημείο που μπορεί να απευθυνθούν σε προϊστάμενους για να δεκτεί ο εκπαιδευτικός επίπληξη ή μετακίνηση. Οι εκπαιδευτικοί ζητούν δράσεις ευαισθητοποίησης των γονιών σε αυτά τα ζητήματα έτσι ώστε να έχουν πιο πολλή άνεση να τα συζητούν στην τάξη με τους μαθητές τους. 11 ομοφοβία στην πολιτική Οι εκπαιδευτικοί αναφέρθηκαν στη δήλωση που έκανε συντηρητικός πρώην βουλευτής το 2010 και τη συνέδεσαν με το γενικότερο κλίμα συντηρητισμού και ομοφοβίας που επικρατεί στην Κύπρο. Η ρητορική μίσους που άρθρωσε ο πρώην βουλευτής παρουσίασε την ομοφυλοφιλία ως ψυχιατρική πάθηση («αν δεκτούμε τον γάμο μεταξύ ομοφυλόφιλων, τότε να δεκτούμε και τους κτηνοβάτες, τους παιδεραστές τους νεκρόφιλους και τους εγκληματίες»). Η απουσία πολιτικών συζητήσεων για το θέμα μεταφράζεται σε απουσία πολιτικής βούλησης για τη θέσπιση νομοθεσίας που θα περιλαμβάνει σαφείς αναφορές στις διακρίσεις κατά των ΛΟΑΤ ατόμων, το σύμφωνο συμβίωσης, τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση με αναφορά στα ΛΟΑΤ ζητήματα κλπ. Το κενό αυτό καθρεφτίζεται στα λόγια και τις αφηγήσεις των ίδιων των εκπαιδευτικών στις ομάδες εστίασης, μέσα από την απουσία αναφοράς οποιασδήποτε πολιτικής θέσης για τα ζητήματα αυτά.

15 αποτελέσματα συμπεράσματα συστάσεις Η έρευνα αυτή είχε ως στόχο να μελετήσει το φαινόμενο της ομοφοβίας στην εκπαίδευση στην Κύπρο. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι η ομοφοβία είναι εμφανής μέσα από τη χρήση της γλώσσας στο σχολικό σύστημα καθώς και μέσα από περιστατικά ομοφοβικού εκφοβισμού. Επιπρόσθετα, εντοπίστηκαν ξεκάθαρα ομοφοβικές στάσεις ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τους γονείς. Υπάρχει αρκετή άγνοια γύρω από θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού στα σχολεία και οι συμμετέχοντες δηλώνουν αδυναμία να αντιμετωπίσουν θέματα σεξουαλικότητας που προκύπτουν στο σχολικό χώρο. Η μη εμφανής αναφορά στους ΛΟΑΤ εκπαιδευτικούς οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πολύ πιθανόν οι ΛΟΑΤ εκπαιδευτικοί να αποκρύβουν τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό στο χώρο εργασίας. Οι εκπαιδευτικοί ανησυχούν για την αντίδραση των γονιών στα σεξουαλικά ζητήματα ή ζητήματα έκφρασης του κοινωνικού φύλου. Τέθηκε η επιτακτική ανάγκη για ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και επιμόρφωση όλων των φορέων σε θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού (εκπαιδευτικών, μαθητών, γονιών και άλλων λειτουργών του εκπαιδευτικού συστήματος) ώστε να αντιμετωπιστεί η ομοφοβία στην εκπαίδευση αλλά και στην κοινωνία γενικά απ όπου πηγάζει. Παράλληλα είναι πολύ σημαντικό το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού να διαμορφώσει και να υιοθετήσει μια ξεκάθαρη πολιτική απέναντι στο ζήτημα της ομοφοβίας που να περιλαμβάνει όχι μόνο την αντιμετώπιση των περιστατικών ομοφοβικού εκφοβισμού στο σχολικό περιβάλλον αλλά και την πρόληψή τους. Επίσης συστήνεται η συστηματική και υποχρεωτική Περιεκτική Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση από μικρή ηλικία και σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης που να περιλαμβάνει τα θέματα του σεξουαλικού προσανατολισμού με στόχο την διάλυση των μύθων και την άρση των προκαταλήψεων. Όπως φάνηκε από την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του εκπαιδευτικού μας προγράμματος, η μη-τυπική εκπαίδευση μπορεί να λειτουργήσει ως αποτελεσματικό εργαλείο στην αναθεώρηση στάσεων και αντιλήψεων σε θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού. Ευελπιστούμε πως η ΑΣΠΙΔΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΟΜΟΦΟΒΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ θα αποτελέσει το ξεκίνημα για εφαρμογή παρεμβάσεων μεγαλύτερης κλίμακας στην εκπαίδευση.

16 ασπίδα κατά της ομοφοβίας στην εκπαίδευση «Για ούλλη τη διάρκεια της γιορτής, μια ομάδα μαθητών που εκάθετουν - δέκα αγόρια - ασχολούνταν μόνο με τούτο το αγόρι τζιαι όποτε είχαν ευκαιρία εφωνάζαν του, εν ηξέρω πόσα άκουσε... του στυλ «Έλα, κούνα το», «Τραγούδα μας λίο»... που τούτες τις ειρωνείες... τζιαι εκάμναν το για πάρα πολλήν ώρα... τζιαι πάλε, εν ήξερα τι να κάμω». Καθηγήτρια, 46 χρόνων «Τούτο το παιδάκι απομονώνουν το, μένει μόνο του, κοροϊδεύουν το, στέλνουν σημειώματα μέσα στην τάξη «είσαι gay», λεν το ένα - λεν το άλλο, «κουνιέσαι» μέχρι σε σημείο που το παιδάκι θέλει να αλλάξει σχολείο» Δασκάλα, 22 ετών «Τούτο το μωρό δεν το θέλει κανένας, πραγματικά δεν το θέλει κανένας έλειψα 2 μήνες από το σχολείο, δούλευαν με αντικαταστάτρια τζιαι το τι βρήκα όταν επήγα πίσω ήταν τρομερό δηλαδή μέχρι και στις τουαλέτες των κοριτσιών τον εκλείδωσαν τζιαι το τι έκαμε το σχολείο ήταν να καλέσει τους γονείς τζιαι να συζητήσει μαζί τους ότι πρέπει τζιαι το ίδιο το μωρό να αλλάξει λίγο τη συμπεριφορά του για να μην είναι στόχος. Τούτο, για να είμαι ειλικρινής, επροσπάθησα να το κάμω τζιαι γω δηλαδή επροσπάθησα να του εξηγήσω ότι είναι η δεδομένη συμπεριφορά που φταίει...» Δασκάλα, 36 χρόνων. «Εμείς είχαμε αποκλείσει ένα μωρό στο ενιαίο ολοήμερο, να συμμετέχει αγόρι στην τάξη του μπαλέτου. Ήθελεν ένα αγόρι να συμμετέχει τζιαι το σχολείο απέρριψε τον Α τζιαι το άλλο ήταν ότι ήδη το μωρό έδειχνε ότι έδειχνε, τελοσπάντων εννοώ εφαίνετουν στο σχολείο ότι ήταν ομοφυλόφιλος οπόταν επροσπάθησε το σχολείο να τον προστατεύσει ώστε να μην γίνει στο μέλλον» Δασκάλα, 32 χρονών «Εγώ έχω φίλο δάσκαλο ο οποίος είναι gay και το κρύβει με νύχια και με δόντια για να μη μαθευτεί πουθενά ότι είναι gay... εν του φαίνεται καθόλου, εννοώ εν έσιει εν κουνιέται ή κάτι οπότε» Δασκάλα, 29 ετών «Πόσο μάλλον ας πούμε όταν έρχεται σε θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού, εν ακόμα πιο δύσκολο να μιλήσεις γιατί αν πάεις τζιαι πεις τους «μεν τον περιπαίζετε γιατί κουνιέται», φοάσαι ότι εννά τον περιπαίζουν παραπάνω γιατί είπες το τζιαι συ ότι κουνιέται άρα γίνεται ένας φαύλος κύκλος...» Δασκάλα, 36 ετών «Πολλά πράματα μπορεί να μεν τα φοούμαστε αλλά εν τζιαι ξέρουμε πόσο εύκολα είναι να τα λαλείς σε μωρά μικρής ηλικίας δηλαδή ναι, μπορεί να έχω gay φίλους τζιαι να τους δέχομαι τζιαι να κάμνω παρέα αλλά εν ηξέρω τι εννά κάμω αν εν ο δικός μου ο γιος ή αν θα πρέπει να μεταφέρω στα μωρά τούτην την οικογένεια τζιαι να την εξηγήσω. Εντάξει τζιαι μεις είμαστε συγχυσμένοι νομίζω.» Δασκάλα, 29 χρονών. Επήαμε εκδρομή, είδαν τους άλλα μωρά να φιλιούνται στο στόμα, δύο αγόρια Β τάξη τζιαι οι δύο εν τους είδε κανένας δάσκαλος αλλά η αντίδραση του δασκάλου ήταν ότι επήεν αμέσως τζιαι άρπαξε τζιαι τους θκιό τζιαι ήταν μόλις που τους εγλιτώσαμε τζιαι εν τους έδερε ήταν τόσο θυμωμένος που έγινε το συγκεκριμένο Δασκάλα, 32 χρονών Εν μας εκπαιδεύσαν- εμένα- στο σχολείο ας πούμε ότι μπορεί να υπάρξει τζιαι είναι φυσιολογικό τζιαι τα λοιπά... άρα πώς έπρεπε να το ξέρω...; άκουα τζίνα που μου ελαλούσαν η οικογένεια τζιαι οι φίλοι...καθηγήτρια, 33 χρονών