ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007 ΤΙΜΗ ΤΕΥΧΟΥΣ: 10 ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝ ΡΟΜΗ ΓΙΑ 4 ΤΕΥΧΗ: 35

Transcript

1 ÖÉËÅËÅÕÈÅÑÇ ÔÅÕ ÏÓ 30 ÔÑÉÌÇÍÉÁÉÁ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ ÔÏÕ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏÕ ÄÇÌÏÊÑÁÔÉÁÓ ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÏÓ ÊÁÑÁÌÁÍËÇÓ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007 ΤΙΜΗ ΤΕΥΧΟΥΣ: 10 ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝ ΡΟΜΗ ΓΙΑ 4 ΤΕΥΧΗ: 35

2 Ι ΙΟΚΤΗΤΗΣ: Ινστιτούτο ηµοκρατίας Κωνσταντίνος Καραµανλής Βασ. Σοφίας 10, Αθήνα, Τηλ.: (210) , Fax: (210) ΕΚ ΟΤΗΣ: Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚ ΟΣΗΣ: Κωνσταντίνα Μπότσιου ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Αντώνης Ιωαννίδης (Επίκ. Καθηγητής Οικονοµικού Πανεπιστηµίου Αθηνών), Νικήτας-Σπύρος Κουτσούκης (Επίκ. Καθηγητής ηµοκριτείου Πανεπιστηµίου Θράκης), Νίκος Μαραντζίδης (Επίκ. Καθηγητής Πανεπιστηµίου Μακεδονίας), Ρόϊδω Μητούλα (Επίκ. Καθηγήτρια Χαροκοπείου Πανεπιστηµίου), Χαράλαµπος Παπασωτηρίου (Αναπλ. Καθηγητής Παντείου Πανεπιστηµίου), Παναγιώτης Σταϊκούρας ( ικηγόρος, υποψ. διδάκτορας του LSE), Άγγελος Συρίγος (Λέκτορας Παντείου Πανεπιστηµίου), Ευάνθης Χατζηβασιλείου (Επίκ. Καθηγητής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών), Αριστείδης Χατζής (Επίκ. Καθηγητής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών), Νίκος-Κοµνηνός Χλέπας (Αναπλ. Καθηγητής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών). ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Εύη Μπρούστα, Άγγελος Θεµελής, Hλίας Αθανασιάδης, Γιάννης Ανδριανός, Τάκης Μαχαίρας ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Design and Graphics ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ: Αdjust Lane ΕΚΤΥΠΩΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙ Α & ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΑΘΕΣΗ: Εκδόσεις Ι. Σιδέρης ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ Το Ινστιτούτο ηµοκρατίας Κωνσταντίνος Καραµανλής (Ι ΚΚ) ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του Είναι επιστηµονική µη κερδοσκοπική εταιρία. Επιδιώκει τη µελέτη και ανάλυση κοινωνικών, πολιτικών και οικονοµικών θεµάτων. Σκοπός του Ινστιτούτου είναι η ενδυνάµωση της δηµοκρατίας, η διεύρυνση των ελευθεριών του πολίτη και η ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας µε στόχο την ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. Οι αναλύσεις και οι θέσεις που δηµοσιεύονται στις εκδόσεις του Ινστιτούτου ηµοκρατίας Κωνσταντίνος Καραµανλής δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Ινστιτούτου.

3 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΑΡΘΡΑ ΓΝΩΜΗΣ Κώστας Καραµανλής Το Συµβούλιο της Ευρώπης. Επιτεύγµατα και προοπτικές... Ιωάννης Μ. Βαρβιτσιώτης Προέχει η ανάληψη ευθύνης της πανεπιστηµιακής κοινότητας... Ιωάννης Μπουρλογιάννης-Τσαγγαρίδης Η οµιλία του Vladimir Putin στη ιάσκεψη για την Πολιτική Ασφαλείας στο Μόναχο ΑΡΘΡΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΦΑΚΕΛΛΟΣ Οι Μεταρρυθµίσεις στην Παιδεία Ανδρέας Καραµάνος Η πολιτική των µεταρρυθµίσεων... Θανάσης Κυριαζής Πανεπιστηµιακή εκπαίδευση: µεταρρυθµίσεις και προοπτικές... Ιωάννης Π. Γεροθανάσης Η νεοελληνική τραγωδία των µεταρρυθµίσεων στην Παιδεία ÅÌÖÁÓÇ

4 Γιώργος ονάτος Μεταρρύθµιση στην πανεπιστηµιακή εκπαίδευση... Λουκάς Τσούκαλης Τι χρειάζονται τα ελληνικά πανεπιστήµια σήµερα;... Νικόλαος Πετρόπουλος Οι µεταρρυθµίσεις στην Πρωτοβάθµια και ευτεροβάθµια Εκπαίδευση ΕΙ ΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Nikolas Sarkozy Η Oµιλία του Nicolas Sarkozy στο Συνέδριο του κόµµατος «Ένωση για ένα Λαϊκό Κίνηµα» (UMP).... ηµήτριος Β. Σκιαδάς Κοινωνική Οικονοµία της Αγοράς: πολιτικές, θεσµικές και οικονοµικές πτυχές... Γιάννης Παπαγαρυφάλλου Η ιδέα της εθνικότητας και ο κοσµοπολιτισµός... Πέτρος Σιούσιουρας Γεωπολιτική και Σύµβαση του ικαίου της Θάλασσας: Η περίπτωση του Αιγαίου Πελάγους... Ολιβέρα Τζώρτζεβιτς Εξευρωπαϊσµός της σερβικής δηµοκρατίας. ιάχυτη επιρροή ή διακοπή των σχέσεων; ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

5 ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ Τζων Τόµσον Πολιτικά σκάνδαλα στην εποχή της εικόνας Εκδόσεις Καστανιώτη, 2004 Ηλίας Αθανασιάδης Patrick Champagne Η κατασκευή της κοινής γνώµης. Το νέο πολιτικό παιχνίδι Εκδόσεις Πατάκη, 2006 ηµήτρης Πολυµενόπουλος... R. Hrair Dekmejian Επαναστατηµένο Ισλάµ. Φονταµεταλισµός στον αραβικό κόσµο Εκδόσεις Παπαζήση, 2007 ηµήτριος Ψύλλας Μπέρτραντ Ράσελ Κείµενα για την Θρησκεία Εκδόσεις SCRIPTA, 2006 Γιώργος Αντωνιάδης ÅÌÖÁÓÇ

6 ΑΡΘΡΑ ΓΝΩΜΗΣ

7 ΑΡΘΡΑ ΓΝΩΜΗΣ Τ ο Eπιτεύγµατα και προοπτικές Κώστας Καραµανλής ο Συµβούλιο της Ευρώπης. Πολλές δεκαετίες έχουν περάσει από τότε που ιδρύθηκε το Συµβούλιο της Ευρώπης, το Μάιο του 1949, και από τότε που η Ελλάδα προσχώρησε σε αυτόν τον Οργανισµό, τον Αύγουστο του ίδιου έτους. εκαετίες που ήταν αποφασιστικές για την ιστορία της Ευρώπης, αλλά και ολόκληρου του κόσµου. Σχεδόν µισός αιώνας πέρασε από τότε που ο Paul-Henri Spaak εξελέγη πρώτος Πρόεδρος της τότε Συµβουλευτικής Συνέλευσης. Έκτοτε, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση έχει διαδρα- µατίσει αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη του Συµβουλίου της Ευρώπης. Αποφασιστική είναι η συµβολή του Προέδρου René van der Linden, που µε τις ακατάπαυστες προσπάθειές του για την προώθηση του έργου της Κοινοβουλευτικής * Οµιλία του Πρωθυπουργού στην Ολοµέλεια της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συµβουλίου της Ευρώπης, που πραγµατοποιήθηκε στο Στρασβούργο στις 24 Ιανουαρίου ÅÌÖÁÓÇ 7

8 Συνέλευσης προσέθεσε τη φωνή 800 εκατοµµυρίων Ευρωπαίων πολιτών στη φωνή των κυβερνήσεών τους. Σηµαντικό είναι, επίσης, και το έργο των µελών της Συνέλευσης, το οποίο βοηθά να δηµιουργηθεί ένα καλύτερο µέλλον για όλους µας. Μια διαδικασία που σαφέστατα συνεισφέρει στην περαιτέρω εµπέδωση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, της δηµοκρατίας και του κράτους δικαίου στην ήπειρό µας. Αυτό επιτυγχάνεται µε διάφορους τρόπους. Ίσως, όµως, ο πιο αξιοσηµείωτος ήταν η δηµιουργία του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου Ανθρωπίνων ικαιωµάτων. Πρόκειται για ένα µοναδικό θεσµικό όργανο στην ιστορία της σύγχρονης ευρωπαϊκής δηµοκρατίας. Ένα θεσµικό όργανο που εξελίχθηκε από έναν οργανισµό, που ήταν κατά κύριο λόγο επιφορτισµένος µε την εξέταση ενός µικρού αριθµού διακρατικών προσφυγών, σε ένα αποτελεσµατικό και ευρείας κλίµακας όργανο ικαιοσύνης. Σήµερα, πάνω από ατοµικές προσφυγές -αριθµός, ο οποίος φαίνεται ότι θα συνεχίσει να αυξάνεται θεαµατικάέχουν δηµιουργήσει έναν απίστευτο φόρτο εργασίας, προκαλώντας µεγάλη πίεση στα όργανα του θεσµού. Φυσικά, αυτό πρέπει να θεωρηθεί πρωτίστως ως ένδειξη επιτυχίας, παρά ως πρόβληµα. Ωστόσο, είναι εξαιρετικά επείγον να δροµολογηθεί µία καλά οργανωµένη διαδικασία µεταρρύθµισης, η οποία θα εξασφαλίσει την αποτελεσµατική λειτουργία και την επιτυχία του ικαστηρίου στον 21 ο αιώνα. Γι αυτόν τον λόγο είναι αναγκαίο να ολοκληρώσουµε τις διαδικασίες επικύρωσης του Πρωτοκόλλου 14. Μία άλλη πολύ σηµαντική πτυχή της διαδικασίας είναι οι δικαστικές µεταρρυθµίσεις και η βελτίωση των µηχανισµών απονοµής δικαιοσύνης σε εθνικό επίπεδο. Για να λειτουργήσει αποτελεσµατικά το ικαστήριο, πρέπει να γίνεται πλήρης εφαρµογή των αποφάσεών του στις χώρες µας. Αυτό µπορεί να είναι ενίοτε δύσκολο για οποιαδήποτε κυβέρνηση, αλλά αποτελεί και τη µόνη οδό για την αποτελεσµατική προάσπιση των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων στην Ευρώπη. Η Επιτροπή Υπουργών οφείλει να συνεχίσει να παρακολουθεί συστη- µατικά την εκτέλεση των αποφάσεων του ικαστηρίου, οι οποίες δεν πρέπει, σε καµία περίπτωση, να γίνονται αντικείµενο διαπραγµατεύσεων ή να συνοδεύονται από επιφυλάξεις οποιασδήποτε µορφής και µε οποιοδήποτε πρόσχηµα. Σε ό,τι αφορά την προάσπιση των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων και το κράτος δικαίου, αποτελεί υπέρτατο καθήκον 8 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

9 µας να φροντίσουµε να εφαρµοστούν απ άκρου εις άκρον στην ήπειρό µας οι ίδιες αξίες και τα ίδια πρότυπα. Μόνον έτσι θα εξασφαλίσουµε την ακλόνητη αξιοπιστία του Οργανισµού τα επόµενα χρόνια. Ο Επίτροπος για τα Ανθρώπινα ικαιώµατα του Συµβουλίου της Ευρώπης είναι ένας θεσµός εξίσου σηµαντικός µε αυτόν του ικαστηρίου, παρότι λειτουργεί διαφορετικά. Πιστεύουµε ότι τα οικονοµικά µέσα και το προσωπικό του πρέπει να ενισχυθούν ουσιαστικά, ιδιαίτερα εν όψει της εφαρµογής του Πρωτοκόλλου 14. Υποστηρίξαµε ανέκαθεν σθεναρά αυτόν τον θεσµό και θα συνεχίσουµε να παρέχουµε στον Επίτροπο για τα Ανθρώπινα ικαιώµατα, Thomas Hammarberg, την ίδια αδιάλειπτη στήριξη που παρείχαµε στον προκάτοχό του. Η Ελλάδα θα κάνει ό,τι είναι δυνατόν για να εξασφαλίσει την επιτυχία τού θεσµού τα προσεχή έτη. Εν προκειµένω, πιστεύω ότι οι προτάσεις που περιέχονται στην Έκθεση του Πρωθυπουργού Jean-Claude Juncker είναι εξαιρετικά εύστοχες. Πράγµα το οποίο µε οδηγεί στην πρόταση σχεδίου Μνηµονίου Κατανόησης µεταξύ του Συµβουλίου της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιδιώξαµε και θα συνεχίσουµε να εργαζό- µαστε, ώστε οι προτάσεις της Έκθεσης να γίνουν ευρύτερα κατανοητές στην Ένωση. Ίσως να µην καταφέρουµε να συµφωνήσουµε σε όλα, σίγουρα όµως µπορούµε να πετύχουµε περισσότερα απ όσα έχουµε πετύχει ώς τώρα. Το γεγονός ότι η διαδικασία σύνταξης του Μνηµονίου έχει περιέλθει σε τέλ- µα είναι λυπηρό, καθ όσον η προσχώρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ευρωπαϊκή Σύµβαση για την Προάσπιση των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων και των Θεµελιωδών Ελευθεριών είναι επείγουσα προτεραιότητα. Θα ήθελα σ αυτό το σηµείο να θίξω δύο ακόµη θέµατα µεγάλης σηµασίας για τον Οργανισµό και για τον κόσµο σήµερα: την προσπάθεια καθιέρωσης και περαιτέρω διεύρυνσης του διαπολιτισµικού διαλόγου και του διαλόγου µεταξύ θρησκειών, καθώς και τον αγώνα κατά της τροµοκρατίας. Η καταπολέµηση της τροµοκρατίας αποτελεί, περισσότερο από ποτέ, αναπόδραστη προτεραιότητα. Συνταχθήκαµε µε τις προσπάθειες κατά της τροµοκρατίας σε διεθνές επίπεδο υπό την ηγεσία των Ηνωµένων Εθνών και συµβάλαµε στη σύνταξη της πρόσφατης Σύµβασης του Συµβουλίου της Ευρώπης για την καταστολή της τροµοκρατίας. Είναι σηµαντικό να αντιµετωπισθεί το θέµα µε ÅÌÖÁÓÇ 9

10 συντονισµένη δράση και, προπαντός, µε τρόπο που διασφαλίζει τον σεβασµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και των θεµελιωδών ελευθεριών. Σε αυτό το πλαίσιο, ο σεβασµός και η προώθηση του διαπολιτισµικού διαλόγου και του διαλόγου µεταξύ θρησκειών έχει προφανή σηµασία, δεδοµένου ότι πολλές άκριτες ενέργειες οφείλονται σε άγνοια και έλλειψη γνώσης για άλλους πολιτισµούς και άλλες θρησκείες. Συνεπώς, συνεχίζουµε να υποστηρίζουµε και να ενισχύουµε τα προγράµµατα του Συµβουλίου της Ευρώπης, που αντιµετωπίζουν αυτά τα ζητήµατα, και καλούµε όλα τα κράτη-µέλη να πράξουν ενεργώς το ίδιο. Η µεταµόρφωση της ηπείρου µας θα παραµένει ατελής όσο το τελευταίο τείχος που διαιρεί την Ευρώπη εξακολουθεί να υπάρχει στην Κύπρο. Η περίπτωση της Κύπρου αποτελεί πρωταρχικά ζήτη- µα ανθρωπίνων δικαιωµάτων. Ζήτηµα που αφορά το Συµβούλιο της Ευρώπης. Περιουσίες δηµεύτηκαν. Πρόσφυγες δεν µπορούν να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Βασικά ανθρώπινα δικαιώµατα παραβιάστηκαν σε ευρωπαϊκό έδαφος. Η Ελλάδα παραµένει σταθερά προσηλωµένη στην επίτευξη µιας δίκαιης και βιώσιµης λύσης µε σκοπό την επανένωση της Κύπρου µε βάση τις σχετικές αποφάσεις του Συµβουλίου Ασφαλείας των Ηνωµένων Εθνών και σύµφωνα µε τις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ιδιότητα της Κύπρου ως µέλους της Eυρωπαϊκής Ένωσης και οι ενταξιακές διαπραγµατεύσεις µε την Τουρκία έχουν δηµιουργήσει ένα νέο πλαίσιο, το οποίο µπορεί να αποδειχθεί αποφασιστικό στην επίτευξη µιας συνολικής λύσης. Από κάθε άποψη, αυτό αποτελεί το πλαίσιο, όπου οι ευρωπαϊκές αξίες πρέπει να είναι απόλυτα σεβαστές, όπου οι σχέσεις καλής γειτονίας και η αποκήρυξη της βίας είναι αναπόσπαστες. Σηµαντικές είναι και οι εξελίξεις στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Μετά από µία δεκαετία εθνοτικών συγκρούσεων και κρίσεων, η πολιτική και η οικονοµική κατάσταση έχουν βελτιωθεί ουσιαστικά. Η ένταξη στο Συµβούλιο της Ευρώπης συνέβαλε σηµαντικά στην επίτευξη της επιθυµητής προόδου. Στην εξουσία βρίσκονται δηµοκρατικές κυβερνήσεις και ελεύθερες και αδιάβλητες εκλογές διεξάγονται σε όλη την περιοχή. Οι χώρες αυτές προχωρούν τώρα προς τα εµπρός, η κάθε µία µε το δικό της ρυθµό, και περνούν από τη φάση της ανοικοδό- µησης στη βιώσιµη ανάπτυξη. Όλες έχουν δείξει ότι θεωρούν την ευρωπαϊκή τους προοπτική ως ύψιστη προτε- 10 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

11 ραιότητα. ύο από αυτές τις χώρες, η Βουλγαρία και η Ρουµανία, έγιναν µέλη της Ένωσης, την 1 η Ιανουαρίου. Και εδώ, ο Οργανισµός µας διαδραµάτισε ρόλο-κλειδί στην πραγµάτωση της ευρωπαϊκής προοπτικής των χωρών αυτών. Οι δύο χώρες είναι πλήρη µέλη του ΝΑΤΟ από το Τρεις άλλες χώρες των δυτικών Βαλκανίων, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο και η Σερβία, θεσµοθέτησαν σχέσεις µε το πρόγραµµα Σύµπραξη για την Ειρήνη στη Σύνοδο Κορυφής της Ρίγας. Εν τω µεταξύ, το Συµβούλιο της Ευρώπης συνεχίζει να διαδραµατίζει ζωτικής σηµασίας ρόλο στην ευρωπαϊκή προοπτική των χωρών αυτών, καθώς, επίσης, και της Αλβανίας, της Κροατίας και της Πρώην Γιουγκοσλαβικής ηµοκρατίας της Μακεδονίας. Μένουν, παρ όλα αυτά, πολλά να γίνουν, ενώ πολλά προβλήµατα που είτε ελλοχεύουν ή εκκρεµούν, περιµένουν λύση. Όπως όλοι γνωρίζουµε, ένα µείζον πολιτικό πρόβληµα, που επηρεάζει τη σταθερότητα και την ασφάλεια στην περιοχή, είναι ο καθορισµός του µελλοντικού καθεστώτος του Κοσσυφοπεδίου. Από τον Φεβρουάριο του 2006, ο Ειδικός Απεσταλµένος των ΗΕ Martti Ahtisaari στο Κοσσυφοπέδιο ηγείται της πολιτικής διαδικασίας, µε την οποία επιδιώκεται να εξευρεθεί µία αµοιβαίως αποδεκτή λύση στο πρόβληµα. Και οι δύο πλευρές πρέπει να συνεχίσουν τις διαπραγµατεύσεις εποικοδοµητικά. Όµως, είναι µεγάλης σηµασίας, πραγ- µατικά αναγκαία προϋπόθεση για την ειρήνη στην περιοχή, η λύση να είναι αποδεκτή και από τις δύο πλευρές. Η Ελλάδα έχει συστηµατικά υποστηρίξει ότι µία τέτοια λύση µπορεί να επιτευχθεί µόνο µέσω διαπραγµατεύσεων και µε σεβασµό του ιεθνούς ικαίου, µε σεβασµό για τον πολυεθνικό και πολυπολιτισµικό χαρακτήρα τού Κοσσυφοπεδίου, µε στήριξη της ευρωπαϊκής και ευρω-ατλαντικής προοπτικής της Σερβίας, καθώς και µε σεβασµό και διαφύλαξη της Ορθόδοξης πολιτιστικής κληρονοµιάς στο Κοσσυφοπέδιο. Σε πολυµερές επίπεδο, η Ελλάδα, ως µέλος του Συµβουλίου Ασφαλείας των Ηνωµένων Εθνών το 2005 και το 2006 και ως µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνέβαλε ενεργώς στην προώθηση της περιφερειακής σταθερότητας και ασφάλειας στο Κοσσυφοπέδιο κατά τη διάρκεια της προεδρίας της στη ιαδικασία Συνεργασίας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (SEECP). Η Ελλάδα έλαβε µέρος στην επιχείρηση «Joint Enterprise» µε 560 άνδρες και σχετικό εξοπλισµό. Οικονοµικά, συνεισφέραµε 77,6 εκα- ÅÌÖÁÓÇ 11

12 τοµµύρια ευρώ κατά την περίοδο , και ευρώ -καθώς και ένα ειδικό κονδύλι ευρώ µέσω της UNESCO- το 2005 για τη χρηµατοδότηση διαφόρων προγραµµάτων και δράσεων στην περιοχή. Η Ελλάδα επιδιώκει να έχει ενεργό, πολυδιάστατη και εποικοδοµητική παρουσία σε ολόκληρη τη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Στόχος µας είναι να διασφαλίσουµε την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή. Για τον λόγο αυτό, υποστηρίζουµε την ευρω-ατλαντική προοπτική των γειτονικών χωρών και, επίσης, ενισχύουµε τη διµερή συνεργασία µε τους γείτονές µας σε όλα τα επίπεδα. Στο πλαίσιο αυτό, θεωρούµε την εφαρµογή όλων των κριτηρίων και των προαπαιτουµένων υψίστης σηµασίας, µε ιδιαίτερη έµφαση στο σεβασµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, την οικοδόµηση δηµοκρατικών θεσµών, το κράτος δικαίου, την ανοχή και τη συµφιλίωση, καθώς και τις σχέσεις καλής γειτονίας και την ειρηνική επίλυση των διαφορών. Στα πλαίσια της επιδίωξης ισχυρών διµερών σχέσεων µε όλες τις γειτονικές χώρες, αλλά και της σταθερότητας στην περιοχή, η Ελλάδα υποστήριξε την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου να αποδώσει καθεστώς υποψήφιας χώρας στη FYROM. Αυτή η υποστήριξη δεν είναι ανεπιφύλακτη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει συγκεκριµένα προαπαιτούµενα, µεταξύ των οποίων η περιφερειακή συνεργασία και οι σχέσεις καλής γειτονίας. Σε αυτά τα προαπαιτούµενα, η Ελλάδα ως γειτονική χώρα δίνει ιδιαίτερη σηµασία. Συνεπάγονται ακόµη την επίτευξη αµοιβαίως αποδεκτής λύσης στο ζήτηµα της ονοµασίας, µέσω των διαπραγµατεύσεων υπό την αιγίδα των Ηνωµένων Εθνών. Σ αυτή τη διαδικασία δεν έχουν θέση µονοµερείς προκλητικές ενέργειες. Η γενικότερη οικονοµική διάσταση της εµπλοκής µας στην περιοχή έχει, επίσης, µεγάλη σηµασία. Πριν από τέσσερα χρόνια, η Αθήνα εξήγγειλε ένα Οικονοµικό Πρόγραµµα για την ανασυγκρότηση της περιοχής, που στοχεύει στη δηµιουργία επενδυτικών ευκαιριών και την ανάπτυξη των εµπορικών συναλλαγών µεταξύ της Ελλάδας και των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Τα πρώτα αποτελέσµατα είναι ήδη ορατά. Επιπλέον, οι ελληνικές επενδύσεις συµβάλλουν στην ανάπτυξη των οικονοµιών των χωρών της περιοχής. Συνολικά ελληνικές επιχειρήσεις επένδυσαν 14 δισεκατοµµύρια ευρώ στη Νοτιοανατολική Ευρώπη τα τελευταία 15 χρόνια δηµιουργώντας πάνω 12 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

13 από θέσεις εργασίας. Στον τραπεζικό τοµέα, παραδείγµατος χάρη, ο αριθµός των καταστηµάτων ελληνικών τραπεζών που λειτουργούν αυτήν τη στιγµή στην περιοχή ξεπερνάει τα Ως προς το εµπόριο, ο όγκος των συναλλαγών µεταξύ Ελλάδας και χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης -συµπεριλαµβανοµένης της Τουρκίαςυπερβαίνει τα 6 δισεκατοµµύρια δολάρια και η τάση είναι ανοδική. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι µία διαδικασία, που χαρακτηρίζεται από λεπτές ισορροπίες, µία διαδικασία πολύπλοκη, που απαιτεί πολλή και σκληρή δουλειά και συντονισµένη προσπάθεια. Πάνω απ όλα, όµως, απαιτεί πολιτική βούληση, όραµα και χρόνο. εν είναι µόνο το Συµβούλιο της Ευρώπης και η Ευρωπαϊκή Ένωση που πρέπει να εστιάσουν όλες τους τις προσπάθειες στον κοινό στόχο. Είναι και κάθε κράτος-µέλος τους ξεχωριστά που πρέπει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια. Το εγχείρηµα µπορεί να φαντάζει δύσκολο. Όµως, από το τέλος του Β Παγκοσµίου Πολέµου, από τα ερείπια του οποίου αναδύθηκε το Συµβούλιο της Ευρώπης, αυτή ήταν η µόνη επιλογή. Μία πραγµατικά ολοκληρωµένη Ευρώπη αποτελεί θεµελιώδη προϋπόθεση για την άνευ όρων κατίσχυση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, της δηµοκρατίας και του κράτους δικαίου στην ήπειρό µας και ίσως ένα από τα κλειδιά για την τελική επικράτησή τους και σε ολόκληρο τον κόσµο. ÅÌÖÁÓÇ 13

14 ΑΡΘΡΑ ΓΝΩΜΗΣ Προέχει η ανάληψη ευθύνης της πανεπιστηµιακής κοινότητας Ιωάννης Μ. Βαρβιτσιώτης υστυχώς στη χώρα µας, όχι σπάνια, το αυτονόητο και πασιφανές µεταβάλλεται σε δυσνόητο και αµφιλεγόµενο. Αυτό ακριβώς συµβαίνει τις ηµέρες αυτές µε τη διαµάχη που έχει ξεσπάσει για το περιβόητο πανεπιστηµιακό άσυλο. Κάποια µερίδα εµπλεκοµένων, στην προσπάθειά της να συγκαλύψει το πρόβληµα, για το οποίο υπάρχουν αδιαµφισβήτητες ευθύνες, επιχειρεί να µεταφέρει τη διαµάχη στο βολικό πεδίο µε δήθεν αντιµέτωπους τους καλούς, τους υπερασπιστές των ακαδηµαϊκών ελευθεριών και τους κακούς, εκείνους που επιβουλεύονται την ανατροπή τους. Όλα αυτά δε, συντελούνται µε την επίκληση του συνταγµατι- * Ο κ. Ιωάννης Μ. Βαρβιτσιώτης είναι Επικεφαλής της Οµάδας των Ευρωβουλευτών της Ν, π. Υπουργός Παιδείας και Πρόεδρος του Ινστιτούτου ηµοκρατίας Κωνσταντίνος Καραµανλής. Το παρόν άρθρο δηµοσιεύτηκε στην εφηµερίδα Καθηµερινή, την Κυριακή, 4 Φεβρουαρίου ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

15 κού δικαιώµατος, που έχει χορηγήσει η Πολιτεία και το οποίο διασφαλίζει την πλήρη αυτοδιοίκηση των ΑΕΙ. Ας αρχίσουµε συνεπώς απ αυτό, που αποτελεί και τον πυρήνα του προβλήµατος. Είναι αυτονόητο ότι η παροχή πλήρους ανεξαρτησίας στη διοίκηση των ΑΕΙ, που κατοχυρώνει την ελευθερία της τέχνης, της επιστήµης, της έρευνας και της διδασκαλίας στο χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης, σηµαίνει αυτό- µατα ότι η πανεπιστηµιακή κοινότητα έχει την υποχρέωση αλλά και την ευθύνη να δηµιουργήσει τις προϋποθέσεις για µια δηµιουργική και χρηστή διοίκηση, που διασφαλίζει την ελευθερία και την ποιότητα της Ανώτατης Παιδείας. υστυχώς, κοινή είναι η διαπίστωση ότι αυτά τα δύο ύψιστα αγαθά όχι απλώς σπανίζουν, αλλά σ έναν ευρύτατο χώρο της Ανώτατης Παιδείας µας έχουν προσλάβει τραγικό περιεχόµενο. Για ποια ποιότητα να µιλήσουµε, όταν σήµερα κανένα ελληνικό ΑΕΙ δεν έχει κατορθώσει να συµπεριληφθεί στη λίστα των 200 (!) πλέον επιφανών πανεπιστηµίων του κόσµου; Ποιο επίπεδο παιδείας να επικαλεσθούµε, όταν τα χορηγούµενα πτυχία στη χώρα µας είναι πιθανότατα τα πλέον υποβαθµισµένα στην Ευρώπη; Πώς να εξηγήσουµε το γεγονός ότι είµαστε η µόνη χώρα στον κόσµο, όπου οι καθηγητές αρνούνται την αξιολόγηση της πανεπιστηµιακής τους επάρκειας και αποδόσεως, ενώ οι φοιτητές µπορούν να διαιωνίζουν κατά το δοκούν τον χρόνο και τον τρόπο των σπουδών τους; Την ίδια οδυνηρή εµπειρία έχει αποκοµίσει η ελληνική κοινή γνώµη και για το αγαθό της ελεύθερης Παιδείας, στο οποίο υποτίθεται ότι συµβάλλει και το πανεπιστηµιακό άσυλο. Όχι διότι το δικαίωµα αυτό είναι υπερβολικό ή άσκοπο. Αλλά διότι µε την πρωταρχική ευθύνη µιας µερίδος κατόχων και διαχειριστών του ασκείται κατά τις τελευταίες δεκαετίες όχι απλώς καταχρηστικά, αλλά σαφέστατα µε τρόπο που καταλύει την ελευθερία της Παιδείας. Όσο και να φαίνεται παράδοξο, η κοινή γνώµη δεν εξεπλάγη από την πρόσφατη «αποκάλυψη» αρµοδίων (;) καθηγητών ότι µια αίθουσα αλλά και ένα ολόκληρο κτίριο του Ε.Μ.Π. τελούν υπό κατάληψη συνεχώς κατά τα τελευταία... δεκαπέντε χρόνια από µια οµάδα αναρχικών, οι οποίοι έχουν τα κλειδιά του συγκεκριµένου πανεπιστηµιακού χώρου και τον χρησιµοποιούν κατά βούληση (Βήµα, ). ÅÌÖÁÓÇ 15

16 Προς τι η έκπληξη, όταν κατά το ίδιο διάστηµα οι Έλληνες πολίτες έχουν δει να καίγονται από «ασυλούχους» ολόκληρα πανεπιστηµιακά κτίρια, να διαρπάζονται ή να καταστρέφονται πανάκριβα επιστηµονικά όργανα, να κτίζονται µε τούβλα τα γραφεία των καθηγητών και να προπηλακίζονται βιαιότατα οι ίδιοι; Μπορεί να αµφιβάλει ή να απορεί κανείς για τις καταγγελίες ότι µέσα στις «ελευθερίες» αυτές έχουν ήδη συµπεριληφθεί η χρήση ναρκωτικών ή η χρησιµοποίηση των «υπό κατάληψη» πανεπιστηµιακών χώρων για την αποθήκευση µολότωφ και άλλων εκρηκτικών; Με τα δεδοµένα αυτά τίθεται εύλογα το ερώτηµα: Ποιος άλλος εκτός από έναν πρύτανη έχει την γνώση και την υποχρέωση να αποφασίσει άµεσα την άρση του ασύλου, αντιµετωπίζοντας µια τέτοια κατάσταση; Όλα τα άλλα που λέγονται για τη λήψη αυτής της απόφασης από συλλογικά όργανα και χρονοβόρες διαδικασίες δεν είναι µόνον αναποτελεσµατικά, όπως έχει ήδη διατυπωθεί. Επιπλέον, νοµίζω ότι καταξιώνουν και διαιωνίζουν την ευθυνόφοβη αδυναµία των φύσει και θέσει αρµοδίων να ανταποκριθούν στον ρόλο που τους ανέθεσε η Πολιτεία. Ακόµη, στην ίδια τροχιά της καταρρακώσεως έχει εισέλθει τα τελευταία χρόνια και η υποχρέωση της χρηστής διοικήσεως. Η αναφορά στο ζήτηµα αυτό προκαλείται αναπόφευκτα από το «βασικό» επιχείρηµα του συνδικαλιστικού οργάνου των καθηγητών (ΠΟΣ ΕΠ) ότι το απαράδεκτο επίπεδο της Παιδείας που παρέχεται στη χώρα µας οφείλεται στην ελλιπή χρηµατοδότηση των ΑΕΙ. Προφανώς, το εν λόγω συνδικαλιστικό όργανο λησµονεί ότι ο Έλληνας εργαζόµενος και συνταξιούχος δεν µπορεί να αποδεχθεί την αύξηση της ήδη χορηγούµενης κρατικής επιχορήγησης, αν δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την αποφυγή της διασπάθισής της ή ακόµη της αποτροπής οικονοµικών σκανδάλων. Τέλος, ανάλογα υποκριτική και ασύστατη είναι και η καταγγελία της ΠΟΣ ΕΠ ότι η κυβέρνηση, προκειµένου «να άρει» το πανεπιστη- µιακό άσυλο και να προχωρήσει στην ίδρυση ιδιωτικών ΑΕΙ έχει αποδυθεί σε εκστρατεία δυσφηµήσεως της παρεχόµενης σήµερα Ανωτάτης Παιδείας... ηλαδή εγκαλείται η Πολιτεία, διότι εν τέλει υποχρεώνεται να ασκήσει την εποπτεία που της επιβάλλει το Σύνταγµα προκειµένου να τερµατισθούν τα φαινόµενα ασυδοσί- 16 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

17 ας στο χώρο των ΑΕΙ και απαξιώσεως των σπουδών, την οποία διαπιστώνει το σύνολο του ελληνικού λαού. Ο υπογράφων δεν γνωρίζει έως πού µπορεί να φτάσουν οι αντιδράσεις στην προσπάθεια αναβαθµίσεως της Ανωτάτης Παιδείας, που πυροδοτεί το συνδικαλιστικό όργανο των καθηγητών και οι οποίες, ευτυχώς για τον τόπο, κάθε άλλο παρά εκπροσωπούν ή εκφράζουν την µεγάλη πλειοψηφία της πανεπιστηµιακής µας κοινότητας. Ακριβώς, όµως, σ αυτή τη διάσταση µεταξύ µιας µειοψηφίας που διεκδικεί το ανεύθυνο και µιας πλειοψηφίας που αποδέχεται την ευθύνη αυτοδιοίκησης των ΑΕΙ, επιβάλλεται να βασισθούν όλες οι ρυθµίσεις που επιχειρεί σήµερα η Πολιτεία. ÅÌÖÁÓÇ 17

18 ΑΡΘΡΑ ΓΝΩΜΗΣ Hοµιλία του Vladimir Putin στη ιάσκεψη για την Πολιτική Ασφαλείας στο Μόναχο Ιωάννης Μπουρλογιάννης - Τσαγγαρίδης Η 43η ιάσκεψη για την Πολιτική Ασφαλείας πραγµατοποιήθηκε στο Μόναχο στις 9-10 Φεβρουαρίου µε την συµµετοχή 250 περίπου συνέδρων από περισσότερες από 40 χώρες. Πρόκειται, ως είναι γνωστό, περί της σηµαντικότερης εκδηλώσεως στον τοµέα της ασφαλείας, αντίστοιχης µε εκείνης του Νταβός στον τοµέα της οικονοµίας. Ξεκίνησε το 1964 µε ιδιωτική πρωτοβουλία και εξελίχθηκε, µε χρηµατοδότηση του Υπουργείου Αµύνης της Γερµανίας, σε ένα forum, στο οποίο παρευρίσκονται κορυφαίοι εκπρόσωποι του πολιτικού, στρατιωτικού, επιχειρηµατικού κόσµου ως και αναλυτές που ασχολούνται µε θέµατα ασφαλείας. Η Ελλάδα καλείται στη ιάσκεψη του Μονάχου από το * Ο κ. Ιωάννης Μπουρλογιάννης-Τσαγγαρίδης είναι Πρέσβης ε.τ. και Γενικός ιευθυντής Πολιτικής Εθνικής Άµυνας και ιεθνών Σχέσεων του Υπουργείου Αµύνης. 18 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

19 Στη φετινή εκδήλωση συµµετείχε για πρώτη φορά ο Πρόεδρος της Ρωσίας Vladimir Putin, ο οποίος έλαβε τον λόγο µετά την εναρκτήρια οµιλία της Γερµανίδας Καγκελάριου Angela Merkel. Με τη φράση: «Θα πω ό,τι σκέπτο- µαι για τα θέµατα διεθνούς ασφαλείας», ξεκίνησε τον λόγο του ο Ρώσος Πρόεδρος, αφού προειδοποίησε ότι όσα θα έλεγε θα ήταν διατυπωµένα σε µια γλώσσα απαλλαγµένη από διπλωµατικούς καλλωπισµούς. Με την αναφορά του, στην αρχή της οµιλίας, στον Franklin Delano Roosevelt που είχε πει ότι: «Όταν η ειρήνη διαταραχθεί σε κάποιο σηµείο της γης, κινδυνεύει παντού», έστειλε διπλό µήνυµα. Αφενός εννοούσε ότι, όπως ο Roosevelt επανέφερε την Αµερική στην θέση που της άρµοζε µετά το οικονοµικό κραχ του τέλους της δεκαετίας του 20, έτσι και ο ίδιος απεκατέστησε το κύρος της Ρωσίας µετά την οικονοµική καταστροφή, που ακολούθησε τη διάλυση της Σοβιετικής Ενώσεως. Αφετέρου ήταν σαφές ότι εννοούσε τους κινδύνους που συνεπάγονται οι συνέπειες του πολέµου στο Ιράκ. Όσο προχωρούσε η οµιλία του, η έκφραση των συνέδρων χαρακτηριζόταν από έκπληξη, δυσφορία αλλά και χαιρέκακη ικανοποίηση. Ανέκφραστη παρέµεινε η αµερικανική αντιπροσωπεία µε επικεφαλής τον νέο Υπουργό Αµύνης Robert Gates. Ασκώντας την πλέον ωµή κριτική κατά της Ουάσιγκτον από την εποχή της οµιλίας του Χρουστσόφ στα Ηνωµένα Έθνη το 1960, ο Putin κατηγόρησε τις Ηνωµένες Πολιτείες ότι έχουν δηµιουργήσει έναν µονοπολικό κόσµο «µε ένα κέντρο εξουσίας, ένα κέντρο ισχύος, ένα κέντρο λήψης αποφάσεων», που ουδεµία σχέση έχει µε τη δηµοκρατία. εν δίστασε να τονίσει ότι οι Η.Π.Α υπερβαίνουν τα εθνικά τους σύνορα παντοιοτρόπως µε την επιβολή της δικής τους πολιτικής σε οικονοµικά, πολιτικά, πολιτιστικά και εκπαιδευτικά θέµατα σε άλλα έθνη, γεγονός που ενθαρρύνει µερικές χώρες να αποκτήσουν όπλα µαζικής καταστροφής. «Ήλθε η αποφασιστική στιγµή να σκεφτούµε µια αρχιτεκτονική της παγκόσµιας ασφαλείας, που να εξασφαλίζει µια λογική ισορροπία των συµφερόντων όσων µετέχουν στον διεθνή διάλογο», συνέχισε ο οµιλητής, για να προσθέσει ότι η σχεδόν ασυγκράτητη «υπερχρήση» στρατιωτικής βίας στις διεθνείς σχέσεις βυθίζει τον κόσµο στην άβυσσο µόνιµων συγκρούσεων. ιεφώνησε ως προς τη νοµιµότητα της χρήσεως βίας βάσει ÅÌÖÁÓÇ 19

20 αποφάσεων που λαµβάνονται από την Ατλαντική Συµµαχία και την Ευρωπαϊκή Ένωση και χαρακτήρισε τον Οργανισµό Ηνωµένων Εθνών ως το µοναδικό αρµόδιο forum να αποφασίζει για τη χρήση στρατιωτικής βίας ως υστάτης λύσης. Και αυτό µόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, κάτι ανάλογο µε την ποινή θανάτου στα νοµικά συστήµατα ορισµένων κρατών. Με τη ρητορική ερώτηση: «εναντίον ποιου στρέφεται η διεύρυνση του ΝΑΤΟ;», ο ίδιος είπε ότι αυτή δεν έχει καµία σχέση µε τον εκσυγχρονισµό της Συµµαχίας ή την παγίωση της ασφαλείας στην Ευρώπη. εν παρέλειψε να υπενθυµίσει ότι στις 17 Μαΐου του 1990, ο τότε Γενικός Γραµµατέας του ΝΑΤΟ Manfred Wörner, είχε δώσει στη Σοβιετική Ένωση ρητή εγγύηση ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει νατοϊκή στρατιωτική παρουσία ανατολικά της Γερµανίας, για να καταλήξει ότι σήµερα το ΝΑΤΟ έχει δυνάµεις στα σύνορα της Ρωσίας και σχεδιάζει την τοποθέτηση ενός αµερικανό-νατοϊκού αντιπυραυλικού αµυντικού συστήµατος στο έδαφος της Τσεχίας και της Πολωνίας. Είναι µια σοβαρή πρόκληση -πρόσθεσε- που µειώνει την αµοιβαία εµπιστοσύνη. Η µεγαλύτερη απειλή για την Ρωσία, τις Η.Π.Α και την Ευρώπη -είπε- είναι σήµερα η τροµοκρατία, στην καταπολέµηση της οποίας συµµετέχει ενεργά και η Ρωσία, χωρίς, όµως, να είναι µέλος του ΝΑΤΟ. Αφού υπενθύµισε, µεταξύ άλλων, τη συµφωνία µε τις Η.Π.Α για τη µείωση των πυρηνικών στρατηγικών πυραύλων µέχρι τέλους του 2012 και την προσήλωση της χώρας του στην Συµφωνία για την µη ιάδοση των Πυρηνικών Όπλων, ο Putin επεράτωσε την οµιλία του λέγοντας ότι είναι περιττή η προτροπή στη χώρα του να διαδραµατίσει µεγαλύτερο ρόλο στο παγκόσµιο προσκήνιο διότι: «Η Ρωσία είναι µια χώρα µε χιλιετή ιστορία και το προνόµιο ασκήσεως ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής». Η οµιλία του Ρώσου Προέδρου έµελλε να πυροδοτήσει πολλαπλές αντιδράσεις. Φυσικά, η προσοχή εστιάσθηκε, κυρίως, σε εκείνες της αµερικανικής πλευράς και ιδιαιτέρως του Υπουργού Αµύνης των ΗΠΑ, ο οποίος χρειάσθηκε ασφαλώς να τροποποιήσει το κείµενο της οµιλίας του για να απαντήσει στην φραστική επίθεση του Putin. Σε τόνο συγκρατηµένο, που δεν στερείτο, όµως, χιουµοριστικών παρατηρήσεων αλλά και καυστικού πνεύµατος, όπως: «Οι παλιοί κατάσκοποι έχουν την συνήθεια να µιλούν ωµά» και «ένας ψυχρός 20 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

21 πόλεµος ήταν αρκετός», ο Robert Gates άσκησε κριτική εναντίον εκείνων που είχαν δηµιουργήσει ένα ρήγµα µεταξύ της Αµερικής και των συµµάχων της στην Ευρώπη, ξεχωρίζοντας την τελευταία σε «νέα» και «παλαιά», µε σαφή αναφορά στον προκάτοχό του, Donald Rumsfeld. Τόνισε ότι ο ίδιος διακρίνει τους συµµάχους µόνο σε αυτούς που κάνουν ό,τι µπορούν για να ανταποκριθούν στις συλλογικές υποχρεώσεις τους και σε αυτούς που δεν το πράττουν. Μιλώντας για την επιτυχία τού ΝΑΤΟ στην αντιµετώπιση της σοβιετικής απειλής, είπε ότι ο ολοκληρωτισµός ηττήθηκε από τα δυτικά ιδεώδη, όπως η πίστη στην οικονοµική και πολιτική ελευθερία, η θρησκευτική ελευθερία, τα ανθρώπινα δικαιώµατα, οι ελεύθερα εκλεγµένες κυβερνήσεις και η έννοµος τάξις. Σε µία ασφαλώς εκ των προτέρων συµφωνηµένη κατανοµή ρόλων, ο µέχρι πρότινος Υπουργός Αµύνης της Ρωσίας, Sergei Ivanov, που φέρεται ως πιθανός διάδοχος του Putin, προσπάθησε να αµβλύνει κάπως τις εντυπώσεις, που προκάλεσε η οµιλία του Ρώσου Προέδρου, τονίζοντας ότι οι σχέσεις µεταξύ Μόσχας, αφενός, και Η.Π.Α και Ευρώπης, αφ ετέρου, έχουν ωριµάσει σε σηµείο που να επιτρέπει στον καθένα να λέει ό,τι σκέπτεται. εν παρέλειψε, όµως, να προσθέσει ότι η κυβέρνησή του δεν θα υποστηρίξει διεθνείς ενέργειες χωρίς διαβουλεύσεις µε τη Ρωσία, ούτε εκείνες στις οποίες Αµερική και Ευρώπη θα προχωρούσαν χωρίς την συναίνεσή της και οπωσδήποτε καµία ενέργεια που θα επεβάλετο στη Ρωσία. Τόσο ο Υπουργός Εξωτερικών, όσο και ο Υπουργός Αµύνης της φιλοξενούσης χώρας, απέφυγαν κάθε αναφορά στην οµιλία του Vladimir Putin. Ο αρχηγός της αντιπολιτεύσεως, Kurt Beck, περιορίστηκε να δηλώσει ότι η διαφάνεια του λόγου επιτρέπει την ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων και µία ειλικρινή γλώσσα για την ανάπτυξη µιας σταθερής συνεργασίας. Μία µεσαία θέση τήρησε ο χριστιανοδηµοκράτης Πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερµανικής Βουλής, Ruprecht Polenz, που, αφού είπε ότι ο Putin έχασε µια ευκαιρία να χρησιµοποιήσει τη Ρωσία κατά τρόπο πιο εποικοδοµητικό διευρύνοντας τον διάλογο, πρόσθεσε ότι πολλοί θα συµφωνήσουν µε τον Ρώσο Πρόεδρο, όσον αφορά την αντίθεσή του στην τοποθέτηση αντιπυραυλικού-αµυντικού συστήµατος στην Πολωνία και στην Τσεχία. Όπως ήταν φυσικό, η οµιλία του Putin τροφοδότησε τα µέσα µαζικής ενη- ÅÌÖÁÓÇ 21

22 µέρωσης και έδωσε λαβή σε ποικίλες δηλώσεις πολιτικών και ερµηνείες αναλυτών. Ο ρωσικός τύπος ετάχθη αναφανδόν υπέρ του «σκληρού και πραγ- µατιστή Putin». Ο Γενικός Γραµµατέας της Ατλαντικής Συµµαχίας παρότρυνε τα µέλη της να συµφωνήσουν µέχρι το 2009 σε µια νέα «στρατηγική αντίληψη του ΝΑΤΟ», διότι η επίθεση της 11 ης Σεπτεµβρίου του 2001 στην Αµερική απέδειξε ότι η Συµµαχία πρέπει να ασχοληθεί µε τις αναδυόµενες απειλές κατά της ασφαλείας οπουδήποτε και να τις εκδηλώνει προτού αυτές καταλήξουν σε επιθέσεις. Ο ιευθυντής του Ινστιτούτου ιεθνών Σχέσεων στο Παρίσι προσήψε στο Putin ότι στον λόγο του ουδέν ανέφερε για αξίες, θέµα αρεστό στους Γερµανούς όταν µιλούν για την σχέση της Ευρώπης µε τη Ρωσία. Ο νέος Υπουργός Άµυνας της Τσεχίας υπήρξε από τους πιο σκληρούς επικριτές. Κατά τον Schwarzenberg, τα λεχθέντα από τον Putin έπεισαν ακόµα περισσότερο την χώρα του για την ορθότητα της τοποθετήσεως αντιπυραυλικής οµπρέλας στην Τσεχία. Πολλοί από τους Αµερικανούς συνέδρους στο Μόναχο κατέκριναν την υπεροψία του Putin, δηλώνοντας ότι η οµιλία του έφερε πιο κοντά την Αµερική στην Ευρώπη. Ο πρώην Σύµβουλος Εθνικής Ασφαλείας Brent Scrowcroft, υπήρξε όµως πιο συγκρατηµένος, εστιάζοντας την προσοχή του σε µια περικοπή της οµιλίας σχετικά µε το Ιράν, όπου ο Ρώσος Πρόεδρος δήλωσε ότι δεν βλέπει την ανάγκη εµπλουτισµού του ουρανίου, θέση που, ως υπογράµµισε ο Scrowcroft, συµπίπτει µε την αµερικανική τοποθέτηση επί του θέµατος. Τι ώθησε τον Putin να κάνει αυτή την πρωτοφανή εµφάνιση στο Μόναχο; Το τέλος της οµιλίας του εξηγεί πολλά. Η Ρωσία υπήρξε στην ιστορία της µια αυτοκρατορία. Τσαρική για αιώνες και κοµµουνιστική για το µεγαλύτερο µέρος του 20 ού αιώνα. Η διάλυση της Σοβιετικής Ενώσεως τής στέρησε το τίτλο της αντιπάλου υπερδυνάµεως των Ηνωµένων Πολιτειών και για χρόνια περίµενε την ευκαιρία να επανέλθει µε κάποιον άλλο µανδύα στο διεθνές προσκήνιο. Και σήµερα, επανακτά αυτό τον ρόλο ως ενεργειακή αυτοκρατορία. Σε έναν αναδυόµενο πολυπολικό κόσµο, όπου ήδη η Κίνα και προσεχώς η Ινδία αναζητούν την θέση τους, η Μόσχα δεν µπορούσε να µείνει εκτός των µεγάλων δυνάµεων χρησιµοποιώντας, αυτή την φορά, τον ενεργειακό πλούτο της χώρας για να επιβάλλει τα στρατηγικά της συµφέροντα. Εξάλλου, η Ρωσία αυξάνει το ρυθµό της οικονοµίας κατά 6-7% ετησίως, ενώ σηµειώνε- 22 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

23 ται και η ανασυγκρότηση της ρωσικής βιοµηχανίας. Επί Putin, µεταξύ άλλων, έχουν τετραπλασιαστεί τα κονδύλια για την άµυνα, ενώ αξιόλογη πρόοδος έχει σηµειωθεί στην Παιδεία και την Υγεία. Αποκοµίζοντας τεράστιο διπλωµατικό κέρδος, η Ρωσία χάρισε το χρέος της στις φτωχές χώρες και αποπλήρωσε κανονικά το δικό της εξωτερικό χρέος. Όπως δήλωσε δε ο Putin στις 15 Φεβρουαρίου επ ευκαιρία τού διορισµού του Ivanov στην θέση του Α Αντιπροέδρου της Κυβερνήσεως, η Ρωσία εξήγαγε το 2006 προϊόντα στρατιωτικής βιοµηχανίας ύψους έξι δισεκατοµµυρίων δολαρίων. Ποιο συµπέρασµα µπορεί να εξαχθεί από την οµιλία του Ρώσου Προέδρου; Θέµα θερµού πολέµου ασφαλώς δεν τίθεται. Η εποχή του ψυχρού πολέµου ασφαλώς παρήλθε. Μήπως µπορεί να γίνει λόγος για έναν «χλιαρό» πόλεµο, του οποίου η θερµοκρασία θα ρυθµίζεται ανάλογα µε τις διεθνείς εξελίξεις; ÅÌÖÁÓÇ 23

24 ΦΑ ΚΕΛ ΛΟΣ Εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν σε εκδηλώσεις του Ινστιτούτου ηµοκρατίας Κωνσταντίνος Καραµανλής µε θέµα: Η αναγκαιότητα των µεταρρυθµίσεων στην Παιδεία, στη Λαµία και τα Ιωάννινα τον εκέµβριο του Οι Μεταρρυθµίσεις στην Παιδεία Ανδρέας Καραµάνος Θανάσης Κυριαζής Ιωάννης Π. Γεροθανάσης Γιώργος ονάτος Λουκάς Τσούκαλης Νικόλαος Πετρόπουλος

25 Η πολιτική των µεταρρυθµίσεων Η πολιτική των µεταρρυθµίσεων Ανδρέας Καραµάνος Είναι αναµφισβήτητο γεγονός ότι η εκπαιδευτική διαδικασία εξελίσσεται µε την πάροδο του χρόνου, κάτω από την πίεση οικονοµικών, κοινωνικών και τεχνολογικών µεταβολών. Η εξελικτική αυτή πορεία σηµαδεύεται από αλλαγές, όταν οι εξωτερικές συνθήκες είναι ώριµες. Το αν οι αλλαγές αυτές θα χαρακτηριστούν µε τον όρο µεταρρυθµίσεις -εντός ή εκτός εισαγωγικών- εξαρτάται αναµφίβολα και από το εύρος τους και από την αποτελεσµατικότητά τους. Με βάση την υπόθεση αυτή, λίγες από τις αποκαλούµενες ώς τώρα «εκπαιδευτικές µεταρρυθµίσεις» στη χώρα µας δικαιολογούν τη χρήση αυτού του όρου. Όµως, παρόλα αυτά, δεν παύουν να αποτελούν αναγκαιότητα οι µεταρρυθµίσεις στην ελληνική Παιδεία λόγω διαφόρων εσωτερικών και εξωτερικών συγκυριών, οι οποίες θα αναλυθούν παρακάτω. Οι µεταρρυθµίσεις στην Παιδεία έχουν καταστεί θέµα άµεσης προτεραιότητας σε πάρα πολλές χώρες του κόσµου. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι που πιέζουν όλες τις χώρες προς αυτή την κατεύθυνση. Κατ αρχήν, δηµιουργείται ένα άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον στο πλαίσιο της παγκοσµιοποιούµενης οικονοµίας, λαµβάνοντας υπόψη και τις ταχέως αναπτυσσόµενες οικονοµίες της Άπω Ανατολής. Είναι, επίσης, κοινώς αποδεκτό ότι η αποτελεσµατικότητα του εκπαιδευτικού συστήµατος των περισσοτέρων χωρών είναι χαµηλή και αυτό προκύπτει από τα δεδοµένα της γνωστής άσκησης µε την επωνυµία «Πίζα», την οποίαν έχει διεξαγάγει δύο ή τρεις φορές µέχρι τώρα ο Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, όπου ερευνώνται οι βασικές δεξιότητες των µαθητών. Βασικές δεξιότητες που στην Ελλάδα * Ο Καθηγητής κ. Ανδρέας Καραµάνος είναι Γενικός Γραµµατέας του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων. ÅÌÖÁÓÇ 25

26 Ανδρέας Καραµάνος βρίσκονται σε πολύ χαµηλό επίπεδο. Εύλογο αν σκεφτεί κανείς ότι για πολλά χρόνια η τεχνική εκπαίδευση, µια σηµαντική διέξοδος στον επαγγελµατικό χώρο, είχε απαξιωθεί και χαρακτηριζόταν ως το «αποπαίδι του ελληνικού εκπαιδευτικού συστή- µατος» λόγω της δοµής του προγράµµατος σπουδών αλλά και των περιορισµένων εναλλακτικών δυνατοτήτων που παρέχονταν στους µαθητές. Αποτέλεσµα αυτού υπήρξε η συνεχής µείωση του αριθµού των µαθητών, η αυξη- µένη σχολική διαρροή και, αναπόφευκτα, η διοχέτευση των περισσοτέρων µαθητών δίκην µονοδρόµου προς το γενικό λύκειο, µε φυσική κατάληξη την επιθυµία να µπουν σε ένα ΑΕΙ. Η εισαγωγή σε ένα Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυµα εξακολουθεί να αποτελεί τον βασικό στόχο της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ελλήνων µαθητών αλλά και των οικογενειών τους. Γύρω από τον στόχο αυτό επικεντρώνονται όλες οι προσπάθειές τους κατά τη διάρκεια των σπουδών τους στο λύκειο ή ακόµα και νωρίτερα, µε αποτέλεσµα την ουσιαστική απαξίωση του σχολείου και την καταφυγή στα φροντιστήρια. Ουσιαστικά, η δευτεροβάθµια εκπαίδευση έχει υποβαθµιστεί σε µαθησιακή διαδικασία δεύτερης προτεραιότητας και εστιάζεται µόνο στην εξάσκηση σε επιλεγ- µένα αντικείµενα από επιδέξιους φροντιστές. Το αποτέλεσµα είναι µια επιφανειακή εκπαίδευση, µε ελάχιστο µορφωτικό βάθος, κάτι που γίνεται αµέσως φανερό µετά την εισαγωγή στα ΑΕΙ, εφόσον αυτή βέβαια επιτευχθεί, αφού οι επιφανειακές γνώσεις δεν µένουν για πολύ ως µορφωτική παρακαταθήκη. Τι έγινε και τι πρέπει να γίνει στην πρωτοβάθµια και στη δευτεροβάθµια εκπαίδευση; Είναι σαφές ότι πρέπει να γίνει πολύ σηµαντική δουλειά. Ξεκινήσαµε µε την αναβάθµιση του ανθρώπινου δυναµικού, ιδίως στη χρήση των νέων τεχνολογιών. Έχουµε πολύ µεγάλο βαθµό ψηφιακού αναλφαβητισµού στην εκπαιδευτική µας κοινότητα. Επιµορφώθηκαν περισσότεροι από 80 χιλιάδες εκπαιδευτικοί σε βασικές δεξιότητες πληροφορικής και ξεκίνησε η επιµόρφωση άλλων 30 χιλιάδων. Παράλληλα, επιµορφώνονται 15 χιλιάδες εκπαιδευτικοί στη χρήση των τεχνικών των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση, µε άλλα λόγια στη χρήση των νέων λογισµικών. Γίνονται, επίσης, επιµορφώσεις σε ειδικά θέµατα διδακτικής, όπως στη δια- 26 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

27 Η πολιτική των µεταρρυθµίσεων χείριση προβληµάτων τάξης, επιθετικότητας, σε θέµατα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης κ.ο.κ. Εισαγωγική επιµόρφωση των νεοδιοριζοµένων γίνεται, εκεί, όµως, που υστερούµε ακόµα είναι το θέµα της περιοδικής επιµόρφωσης, που αποτελεί άµεση προτεραιότητα του Υπουργείου και πιστεύουµε ότι θα υλοποιηθεί µε το Τέταρτο Προγραµµατικό Πλαίσιο, το οποίο ξεκινάει από το Κατεβλήθη προσπάθεια, και πιστεύουµε ότι απέδωσε από τα πρώτα αποτελέσµατα, για τη θεσµική και τη δοµική αλλαγή της επαγγελµατικής εκπαίδευσης, µε την ίδρυση των επαγγελµατικών λυκείων, ώστε η επαγγελµατική εκπαίδευση να αποτελέσει µια αξιόπιστη εναλλακτική πρόταση για τους νέους έναντι των πανεπιστηµίων και των ΤΕΙ. Περίπου το 58% των νέων ηλικίας από 18 έως 21 ετών οδεύουν στην Ανώτατη Εκπαίδευση στη χώρα µας. Το ποσοστό αυτό πρέπει να είναι κατά 10-20% υψηλότερο από ό,τι στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπου η επαγγελµατική εκπαίδευση αποτελεί και πιο αξιόπιστη λύση. Έγινε προσπάθεια για βελτίωση των σχολικών υποδοµών, µε ανέγερση νέων σχολικών µονάδων, προσθήκη αιθουσών διδασκαλίας, προσεισµικό έλεγχο υφιστά- µένων κτιρίων, αντικατάσταση στοιχείων αµιάντου. Το αποτέλεσµα ήταν η σηµαντική µείωση της διπλοβάρδιας σε εθνικό επίπεδο. Ολοκληρώθηκε ο εξοπλισµός των εργαστηρίων πληροφορικής στα γυµνάσια και στα λύκεια και τώρα εστιάζεται η προσπάθεια στον εξοπλισµό των σχολείων πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης. Επίσης, βελτιώθηκε ο εξοπλισµός των εργαστηρίων φυσικής των λυκείων. όθηκε έµφαση στην αναβάθµιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας και της ελκυστικότητάς της µε την προµήθεια σειράς εκπαιδευτικών λογισµικών και την εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στη χρήση τους. Μειώθηκε η αναλογία των µαθητών ανά τµήµα σε 25 από 30 για την πρωτοβάθµια εκπαίδευση και σε 30 από 35 για τη δευτεροβάθµια εκπαίδευση. Σηµειωτέον, αυτοί οι αριθµοί πρέπει να είναι από τους καλύτερους στην Ευρώπη, αν όχι στον κόσµο. Επιχειρήθηκε πιλοτικά η εισαγωγή της έννοιας της διαθεσιµότητας στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η κυκλοφορία των νέων βιβλίων, τα οποία πρόκειται να αξιολογηθούν από τους εκπαιδευτικούς και από τις επιστηµονικές εταιρείες. Άλλα θα παραµείνουν, άλλα θα αναθεωρηθούν και άλλα, αν παραστεί ανάγκη, θα αποσυρθούν. Η αναδιάρθρωση του ωρολογίου και του ÅÌÖÁÓÇ 27

28 Ανδρέας Καραµάνος αναλυτικού προγράµµατος µελετάται συνολικά από την πρωτοβάθµια εκπαίδευση µέχρι το λύκειο. Θα υπάρξει αξιοποίηση του υποχρεωτικού, πλέον, νηπιαγωγείου και του ολοήµερου σχολείου σε αυτή την προσπάθεια. Κρίθηκαν, όµως, απαραίτητες ορισµένες εντοπισµένες διορθωτικές παρεµβάσεις στο υφιστάµενο πρόγραµµα, όπως για παράδειγµα η εισαγωγή της δεύτερης ξένης γλώσσας από το δηµοτικό, για να ευνοηθεί η πολυγλωσσία. Έγινε αύξηση των ωρών διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών σε µια προσπάθεια βελτίωσης της γλωσσικής παιδείας και της χηµείας, όπου υπήρχε ένα σηµαντικό έλλειµµα στο γυµνάσιο και στο λύκειο. Προχωρήσαµε και σε άλλες διορθωτικές παρεµβάσεις, οι οποίες, έστω κι αν κατηγορήθηκαν ως αποσπασµατικές, είχαν κάποιον συγκεκριµένο στόχο. Η πρόσβαση στην Ανώτατη Εκπαίδευση δεν είναι ένα αντικείµενο που προσεγγίζεται υπεραπλουστευτικά. Το υφιστάµενο κεντρικό σύστηµα είναι γενικώς αναγνωρισµένο ως αδιάβλητο και, µοιραία, οποιαδήποτε βιώσιµη βελτίωση γύρω απ αυτό το κεντρικό σύστηµα θα πρέπει να οικοδοµηθεί. Είναι, όµως, σηµαντικό το γεγονός ότι η µείωση των εξεταζοµένων µαθηµάτων σε έξι και η κατάργηση των εξετάσεων της δευτέρας λυκείου εξορθολόγησε το όλο σύστηµα και αποδέσµευσε µερικώς το λύκειο, αλλά και ολόκληρη την ελληνική κοινωνία από µία παρατεταµένη εξεταστική λαίλαπα. Αυτά για την πρωτοβάθµια και τη δευτεροβάθµια εκπαίδευση, οι οποίες αποτελούν τα θεµέλια του όλου εκπαιδευτικού µας συστήµατος. Κι ερχόµαστε στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Αποτελεί σαφέστατα την κορωνίδα του εκπαιδευτικού συστήµατος, γύρω από την οποία επενδύονται πολλές ελπίδες για οικονοµική ανάπτυξη. Πέρα από τους παραδοσιακούς της ρόλους στην παροχή γνώσεων µέσω της εκπαίδευσης και την παραγωγή νέας γνώσης µέσω της έρευνας, τα πανεπιστήµια επωµίζονται σήµερα και άλλους σηµαντικούς ρόλους, όπως: τη διάχυση και την αξιοποίηση της παραγόµενης γνώσης µέσω καινοτοµιών, τη συµµετοχή σε αναπτυξιακές δραστηριότητες, τη συνεργασία µε την κοινωνία, την ανάληψη πρωτοβουλιών, παράλληλα προς το κράτος και τις τοπικές κοινωνίες. Υπάρχει σήµερα πολύ ευρύτερο πλαίσιο, µέσα στο οποίο καλούνται να ενεργοποιηθούν τα πανεπιστήµια, από ό,τι στο παρελθόν. Για να ανταποκριθούν δε σε αυτές τις αυξηµένες προσδοκίες τα σηµερινά πανεπιστήµια, πρέπει να έχουν ευελιξία 28 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

29 Η πολιτική των µεταρρυθµίσεων στη διοίκηση και στη διαχείριση των πόρων τους, ακώλυτη δυνατότητα επίτευξης συνεργασιών, να διακρίνονται από αριστεία, που είναι οπωσδήποτε κοµβικό σηµείο, να λειτουργούν µε διαφάνεια, να λογοδοτούν στο κοινωνικό σύνολο και να πείθουν για την αξία τους, µέσω διαδικασιών συνεχούς αξιολόγησης. Το ελληνικό πανεπιστήµιο έχει πολύ δρόµο να διανύσει για να ανταποκριθεί σε αυτές τις συγκεκριµένες απαιτήσεις των καιρών. Εάν θέλαµε να συνοψίσουµε τη σηµερινή του κατάσταση, θα διαπιστώναµε πολλές ελλείψεις και δυσχέρειες. Κατ αρχήν, δυσχέρειες από διοικητικής και οικονοµικής πλευράς, λόγω της υπαγωγής των διαδικασιών λειτουργίας τους στο ευρύτερο σύστηµα της ηµόσιας ιοίκησης. Επίσης, χαµηλό δείκτη αριστείας λόγω του περιορισµένου βαθµού ανανέωσης του ανθρώπινου δυναµικού. Επιπλέον, το σύστηµα εκλογών και εξελίξεων, παρότι θεωρητικά θεωρείται ανοικτό, έχει µετατραπεί ουσιαστικά, λόγω συντεχνιακών νοοτροπιών, σε σύστηµα εσωτερικών προαγωγών και αποκλεισµού εξωτερικών υποψηφιοτήτων. Το επίπεδο των σπουδών είναι υποβαθµισµένο λόγω της αέναης φοίτησης, της µη υποχρεωτικής παρακολούθησης, της µη τήρησης του ενδεικτικού προγράµµατος σπουδών, της ελλιπούς χρήσης νέων τεχνολογιών, της ετεροαπασχόλησης µελών ΕΠ σε ορισµένες περιστάσεις, της ελλιπούς χρησιµοποίησης των βιβλιοθηκών κ.ά. Παρατηρείται, επίσης, η επικράτηση στρεβλώσεων στη διοίκηση των ιδρυµάτων, λόγω πελατειακών σχέσεων των Αρχών ιοίκησης µε τα οικεία Σώµατα Εκλεκτόρων, είτε αυτά λέγονται µέλη ΕΠ είτε φοιτητές είτε ΕΤΕΠ. Αποτέλεσµα αυτών των στρεβλώσεων είναι οι αδύναµοι εσωτερικοί έλεγχοι και η επικράτηση της αντιλήψεως περί ατιµωρησίας των πάντων. Η πανεπιστηµιακή διοίκηση παρουσιάζει αδυναµίες λόγω έλλειψης θεσµικών εξωτερικών παρεµβάσεων, όπως συµβαίνει στις περιπτώσεις καταλήψεων, διακοπών συνεδριών συλλογικών οργάνων, κατάχρησης της έννοιας του ασύλου κι άλλα τέτοια. Ένα άλλο φαινόµενο που αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της σηµερινής κατάστασης είναι η αδυναµία διασύνδεσης της παραγόµενης έρευνας µε διαδικασίες αξιοποίησής της. Εδώ πρέπει να τονιστεί, βέβαια, η χαµηλή χρηµατοδότηση της έρευνας από εθνικούς πόρους, η ουσιαστική ανυπαρξία συµµετοχής του ιδιωτικού τοµέα στην έρευνα, οι µη διαφανείς διαδικασίες κρίσης προγραµµάτων και η µη ÅÌÖÁÓÇ 29

30 Ανδρέας Καραµάνος αξιολόγηση των αποτελεσµάτων της έρευνας, η ανυπαρξία συστήµατος διασφάλισης ποιότητας και τέλος, η έλλειψη διαφάνειας και κοινωνικής λογοδοσίας, τόσο στη διοίκηση, όσο στην εκπαίδευση και στην οικονοµική διαχείριση. Τι πρέπει να κάνουµε για όλα αυτά; Οι αλλαγές που έγιναν µέχρι τώρα και σχεδιάζονται να γίνουν στην Ανώτατη Εκπαίδευση, έχουν ως βασική φιλοσοφία τη βελτίωση της ποιότητας του υφισταµένου συστήµατος, πάντα µε το βλέµµα στραµµένο στο µέλλον. Η θεσµοθέτηση των Ινστιτούτων δια Βίου Εκµάθησης στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα δίνει τη δέουσα βαρύτητα σε εκπαιδευτικές δοµές, που, ουσιαστικά, έλειπαν απ αυτή τη χώρα και προσδίδει στα ελληνικά ΑΕΙ έναν κοµβικό ρόλο, που δικαιούνται να παίξουν στην κοινωνία. Για πρώτη φορά µπήκαν τα θεµέλια ενός πρότυπου συστήµατος διασφάλισης της ποιότητας στα ελληνικά Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα µε το νόµο 3374, µε τον οποίο καθορίζεται µια αληθινά ανεξάρτητη Εθνική Αρχή ιασφάλισης Ποιότητας. Το µόνο µέλος, το οποίο διορίζεται από τον Υπουργό Παιδείας, είναι ο Πρόεδρος, ουδείς άλλος. Αυτό το λέω, διότι ακούγονται κατά καιρούς διάφορες διαµαρτυρίες περί καθοδηγούµενης αξιολόγησης, περί της εισβολής των εταιρειών στην αξιολόγηση. Ποιων εταιρειών; Να αναφέρω ενδεικτικά ότι από τα 15 µέλη της Αρχής ιασφάλισης Ποιότητας τα 12 περίπου είναι εκπρόσωποι πανεπιστηµίων και ΤΕΙ, χωρίς καµία παρέµβαση από το Υπουργείο Παιδείας. Υπάρχει, λοιπόν, µια Εθνική Αρχή ιασφάλισης Ποιότητας µε ρόλο καθαρά συµβουλευτικό, ενώ δίνονται στα ίδια τα ιδρύµατα οι πρωτοβουλίες αυτοαξιολόγησής τους µε τη θεσµοθέτηση ανάλογων εσωτερικών δοµών και διαδικασιών. Μερικοί διαµαρτύρονται, ισχυριζόµενοι ότι το σύστηµα είναι γραφειοκρατικό, ανελαστικό κ.λπ., αλλά όταν εφαρµόζεται για πρώτη φορά σε µία χώρα ένα σύστη- µα, το οποίο δεν είναι καθόλου εύκολο και δεν έχει εφαρµοστεί στο παρελθόν, µοιραία πρέπει να µπουν ορισµένες νέες δοµές. Οι δοµές αυτές µπαίνουν κατά κύριο λόγο στα πανεπιστήµια και τα ΤΕΙ και καλούνται τα ιδρύµατα αυτά να τις ενεργοποιήσουν. Για παράδειγµα, µε κύριο µέληµα την αναβάθµιση της ποιότητας των εισαγοµένων φοιτητών, καθιερώθηκε η βαθµολογική βάση εισαγωγής στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα, ως ένα αξιολογικό κριτήριο επίδοσης. Και ερχόµαστε τώρα στο προσχέδιο νόµου, το οποίον κατά καιρούς έχει εγεί- 30 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007

31 Η πολιτική των µεταρρυθµίσεων ρει διάφορες συζητήσεις και δικαιολογηµένα. Η προώθηση αυτού του προσχεδίου νόµου για την αλλαγή του θεσµικού πλαισίου στα πανεπιστήµια αποτελεί, ίσως, το µεγαλύτερο βήµα στις µέχρι τώρα προσπάθειες για την αναβάθµιση του συστήµατος. Είναι σηµαντικό εδώ να τονιστεί ότι οι διαδικασίες που ακολουθήθηκαν αποτελούν υπόδειγµα δηµοκρατικού διαλόγου χωρίς προηγούµενο και θα εξηγήσω γιατί. Η σύνταξη του προσχεδίου δεν έγινε σε ανήλιαγα υπόγεια από «εµπειρογνώµονες». Αντίθετα, έγινε και βασίστηκε στις προτάσεις του Εθνικού Συµβουλίου Παιδείας, της 52 ης Συνόδου των Πρυτάνεων και άλλων εγκρίτων στελεχών της πανεπιστηµιακής κοινότητας. Από κει και πέρα ο δηµόσιος διάλογος που ξεκίνησε από τον Ιούλιο του 2006 από τη δηµοσίευση, δηλαδή, του προσχεδίου περιλάµβανε ακροάσεις στη ιαρκή Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής, στις οποίες προσκλήθηκαν όλα τα κόµµατα, εκπρόσωποι της πανεπιστηµιακής κοινότητας, εκπρόσωποι φορέων και φοιτητών, ξένες προσωπικότητες και, πρόσφατα, διακεκριµένοι Έλληνες Επιστήµονες του εξωτερικού. Παράλληλα, αξιολογήθηκαν από τις υπηρεσίες του Υπουργείου όλα τα σχετικά δηµοσιεύµατα του ηµερήσιου Τύπου και όλες οι παρεµβάσεις που εστάλησαν από πολίτες στην ειδική ηλεκτρονική διεύθυνση του Υπουργείου Παιδείας. Οι κύριες ρυθµίσεις του προσχεδίου στόχευσαν σε ορισµένα καίρια σηµεία, τα οποία έθιξαν όλοι σχεδόν, ανεξαιρέτως, οι φορείς που συµµετείχαν στο διάλογο. Πρώτο σηµαντικό σηµείο είναι η ενίσχυση της αυτοτέλειας. Σε ό,τι αφορά το συγκεκριµένο ζήτηµα το προσχέδιο προέβλεψε τα εξής: Πρώτα απ όλα, η ενίσχυση της αυτοτέλειας θα επιτευχθεί µέσω του τετραετούς ακαδηµαϊκού και αναπτυξιακού προγράµµατος, το οποίο θα βασίζεται στον στρατηγικό σχεδιασµό που θα εκπονεί το κάθε ίδρυµα -και όχι το Υπουργείο Παιδείας- µε βάση τις δικές του προτεραιότητες. Θα περιλαµβάνει λειτουργικές δαπάνες, πιστώσεις για πρόσληψη προσωπικού όλων των κατηγοριών, που θα τις κατανέµει το ίδρυµα σύµφωνα µε τις δικές του ανάγκες και πιστώσεις για επενδύσεις σε υποδοµές. εύτερος τρόπος ενίσχυσης της αυτοτέλειας είναι η κατάργηση του προληπτικού ελέγχου νοµιµότητας των δαπανών, που γίνεται από το Ελεγκτικό Συνέδριο. Τρίτον, η υποχρέωση θεσµοθέτησης ή τροποποίησης των εσωτερικών κανονισµών λειτουργίας, εντός τακτού χρονικού διαστήµατος, όπου υπάρχουν. Γιατί, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, υπάρχουν περιπτώ- ÅÌÖÁÓÇ 31

32 Ανδρέας Καραµάνος σεις πρυτάνεων, οι οποίοι εκόπτοντο υπέρ της αυτοτέλειας και δεν έχουν αξιωθεί ακόµα να φτιάξουν εσωτερικό κανονισµό στο πανεπιστήµιό τους. Από τα 22 ελληνικά πανεπιστήµια µονάχα τα 14 έχουν εσωτερικούς κανονισµούς και τα υπόλοιπα οφείλουν πλέον να τους φτιάξουν. Υπενθυµίζω ότι και στο παρελθόν είχε µπει τέτοια ρήτρα µε το νόµο 2083 του 1992, η οποία δεν εφαρµόστηκε ποτέ. Στη συγκεκριµένη περίπτωση δίνουµε τη λύση. Εάν εντός έτους ή εντός εξαµήνου δεν εκπονηθεί εσωτερικός κανονισµός λειτουργίας, θα εφαρµοστεί ένας πρότυπος κανονισµός, τον οποίο και έχουµε ετοιµάσει. Από κει και πέρα δεν δικαιολογείται κανείς να παραπονείται για παρεµβάσεις του Υπουργείου Παιδείας. Στα χέρια του είναι η εξουσία να φτιάξει τον εσωτερικό κανονισµό λειτουργίας του κι όχι µόνο αυτό, µε το προσχέδιο νόµου δίνεται η δυνατότητα και οι εξουσιοδοτήσεις στον εσωτερικό κανονισµό για πολύ µεγαλύτερη ελαστικότητα στις λειτουργίες των πανεπιστηµίων από ό,τι προέβλεπαν οι παλαιότερες νοµοθεσίες. εύτερος στόχος είναι η αντιµετώπιση των θεσµικής φύσεως δυσλειτουργιών και η ενίσχυση των ακαδηµαϊκών θεσµών. ιευκρινίζεται, λοιπόν, µε το προσχέδιο η έννοια του ακαδηµαϊκού ασύλου και λαµβάνονται αποτελεσµατικά µέτρα προάσπισής του καθώς και προστασίας µελών της ακαδηµαϊκής κοινότητας και των ακαδηµαϊκών υποδοµών. Ρυθµίζονται, επίσης, σε υγιέστερη βάση θέµατα εκλογής των Αρχών ιοίκησης µε την εισαγωγή του θεσµού της καθολικής ψηφοφορίας για τους φορείς της ακαδηµαϊκής κοινότητας, εκτός των µελών ΕΠ. Με τον τρόπο αυτό, αλλά και µε την προηγηθείσα ρύθµιση για τη µη άµεση επανεκλογή των οργάνων διοίκησης παρά µόνο µετά παρέλευση τετραετούς χρονικού διαστήµατος, περιορίζονται οι πιθανότητες συναλλαγών µεταξύ υποψηφίων για τα όργανα διοίκησης και ψηφοφόρων τους, µε προσωπικά ή κοµµατικά ανταλλάγµατα. Τρίτος στόχος είναι η ενίσχυση της διαφάνειας και της κοινωνικής λογοδοσίας. Για πρώτη φορά όλα τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα υποχρεώνονται να ενηµερώνουν το κοινωνικό σύνολο, µέσω του διαδικτύου ή και µε άλλους τρόπους, σχετικά µε τις αποφάσεις των διοικητικών τους οργάνων, τις πηγές και τη διαχείριση των πόρων τους, τις σπουδές, για διάφορα θέµατα προσωπικού και γενικά για το σύνολο των παρεχόµενων από αυτούς υπηρεσιών. 32 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2007