Εξώφυλλο Ευχαριστίες. 4. Πρόλογος Στόχοι...5. Ορισμός και ουσίες του καπνίσματος 6. Τι περιέχει ο καπνός του τσιγάρου;.

Transcript

1

2 2 Περιεχόμενα Εξώφυλλο... 1 Περιεχόμενα 2 Ευχαριστίες. 4 Πρόλογος... 5 Στόχοι...5 Θεωρητικό Μέρος Ορισμός και ουσίες του καπνίσματος 6 Κάπνισμα.. 6 Τι περιέχει ο καπνός του τσιγάρου;. 6 Περιεκτικότητα σε πίσσα, νικοτίνη και μονοξείδιο του άνθρακα 7 Άλλα συστατικά του νέφους καπνού.. 8 Συμπέρασμα 8 Νικοτίνη και εγκέφαλος Τι είναι η νικοτίνη; 10 Μοριακός τύπος νικοτίνης.. 10 Πώς δρα η νικοτίνη; 10 Ο Εγκέφαλος. 11 Η Νικοτίνη στον εγκέφαλο..11 Συμπέρασμα.. 12 Συνέπειες ενεργητικού και παθητικού καπνίσματος και ασθένειες.. 13 Τι είναι το παθητικό κάπνισμα 14 Ασθένειες.. 14 Συμπέρασμα 17 Αθλητισμός και Κάπνισμα Τρόποι για να κόψετε το τσιγάρο Απεξάρτηση. 21

3 3 Συμπέρασμα. 26 Μέθοδος έρευνας 29 Ερωτηματολόγιο σε μορφή Google Drive 30 Διαγράμματα σχετικά με τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου παιδιών.. 34 Διαγράμματα σχετικά με τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου γονέων-ενηλίκων.. 44 Αποτελέσματα-Συζήτηση 53 Επίλογος 55 Βιβλιογραφία Δικτυογραφία 56 Παράρτημα. 58 Ομάδες 62

4 4 Ευχαριστίες Θεωρούµε υποχρέωσή µας να ευχαριστήσουµε τις επιβλέπουσες καθηγήτριές µας κ. Μαρία Παναγοπούλου και κ. Βασιλική Χορταργιά για την πολύτιµη καθοδήγησή τους στην εκπόνηση της εργασίας. Επιπλέον, θέλουµε να ευχαριστήσουµε θερµά τον υπεύθυνο του ESCAPE κ. Σταύρο Φραγκάκη και τους µαθητές του σχολείου µας για την άψογη συνεργασία. Επίσης, δεν πρέπει να παραλείψουµε να ευχαριστήσουµε το διευθυντή του σχολείου µας, κ. Βασίλειο Ασκούνη, καθώς και τις καθηγήτριες πληροφορικής, κ. Ελένη Βογιατζάκη και κ. Ιωάννα Μπάρδη, που µας παραχώρησαν την αίθουσα των υπολογιστών για εύκολη πρόσβαση στο διαδίκτυο. Τέλος, ευχαριστούµε τις οικογένειές µας για την υποµονή, τη συµπαράσταση και τη δύναµη που µας έδωσαν στη διαδικασία ολοκλήρωσης της εργασίας αυτής αλλά και σε όλη τη διάρκεια του προγράµµατος.

5 5 Πρόλογος Στα πλαίσια του εκπαιδευτικού προγράµµατος «ESCAPE: Μία Εκπαιδευτική Αθλητική Πρόκληση για την Ενίσχυση της Αυτογνωσίας των Μαθητών» θέσαµε ερωτήµατα γύρω από ένα επίκαιρο θέµα που αφορά όλο και περισσότερους ανθρώπους, ιδιαίτερα τους νέους. Συγκεκριµένα, ασχοληθήκαµε µε το κάπνισµα, την µάστιγα του αιώνα, και την επίδρασή του τόσο στην υγεία του ατόµου όσο και στις αθλητικές του επιδόσεις. Για την πραγµάτωση της παρούσας εργασίας, συνεργαστήκαµε για την συλλογή και αξιολόγηση πληροφοριών που αντλήσαµε µέσω διαδικτυακών και βιβλιογραφικών πηγών, την επεξεργασία στατιστικών στοιχείων και την συµπλήρωση φυλλαδίων που αποτέλεσαν την βάση για την διεξαγωγή των αντίστοιχων συµπερασµάτων. Στόχοι Οι στόχοι που τέθηκαν κατά την διάρκεια υλοποίησης του προγράµµατος διακρίθηκαν σε τρία επίπεδα: σε γνωστικούς, συναισθηµατικούς και ψυχοκινητικούς. Αναφορικά µε τους γνωστικούς στόχους, σκοπός του προγράµµατος ήταν αρχικά να ερευνήσουµε τον καπνό και τις ουσίες που περιέχονται στο τσιγάρο. Έπειτα, οφείλαµε να κατανοήσουµε τον τρόπο µε τον οποίο η νικοτίνη οδηγεί σταδιακά στον εθισµό, καθώς επίσης και τον τρόπο µε τον οποίο το κάπνισµα πλήττει καίρια σηµεία του οργανισµού. Παράλληλα, δόθηκε ιδιαίτερη έµφαση στην συµβολή του αθλητισµού ως µέσο για την διακοπή της συνήθειας αυτής. Όσον αφορά τους συναισθηµατικούς στόχους, έπρεπε να συνειδητοποιήσουµε την αξία της συνεργασίας και του οµαδικού πνεύµατος για την επιτυχηµένη ολοκλήρωση του προγράµµατος και να εκλάβουµε την παρούσα εργασία ως κίνητρο για την ανάπτυξη της κριτικής µας σκέψης και την καλλιέργεια σχέσεων φιλίας. Τέλος, σχετικά µε τους ψυχοκινητικούς στόχους που θέσαµε, κληθήκαµε να αναλάβουµε ρόλους και να είµαστε συνεπείς στα πλαίσια της οµάδας αλλά και να δραστηριοποιηθούµε οργανώνοντας διάφορες δράσεις.

6 6 Ορισμός και Ουσίες Καπνίσματος Την εργασία επιµελήθηκε η µαθήτρια ΚΑΠΝΙΣΜΑ Αρχοντούλα εστούνη Σύµφωνα µε το Wikipedia, κάπνισµα ονοµάζεται η διαδικασία «της εισπνοής καπνού προερχόµενου από την καύση φύλλων του φυτού καπνός.» Συνήθεις τρόποι καύσης θεωρούνται η πίπα, το τσιγάρο και το πούρο. Η ίδια πηγή µας ενηµερώνει ότι οι κάτοικοι της Κεντρικής και Νότιας Αµερικής συνήθιζαν να καπνίζουν πριν ακόµα το κάπνισµα ανακαλυφθεί από τους Ευρωπαίους. Η συνήθεια µεταφέρθηκε στην Ευρώπη και την Ασία µετά το Κατά το 1920, η βλάβη στην υγεία από το κάπνισµα έγινε αντιληπτή από τους Γερµανούς. αλλά η κοινωνία αναγνώρισε το πρόβληµα µετά το Αργότερα, αποκαλύφτηκε ότι το κάπνισµα προκαλεί καρκίνο του πνεύµονα αλλά και άλλων ειδών καρκίνου καθώς και άλλα προβλήµατα υγείας. Τα κράτη έλαβαν µέτρα για το κάπνισµα και ανάλογα µε τη χώρα, τα µέτρα για τη συνήθεια του καπνίσµατος µπορεί να περιλαµβάνουν απαγόρευση της διαφήµισης των προϊόντων καπνού, απαγόρευση του καπνίσµατος σε δηµόσιους χώρους προκειµένου να αποφευχθεί το παθητικό κάπνισµα, υποχρεωτική σήµανση στα προϊόντα καπνού και άλλα. ΤΙ ΠΕΡΙΕΧΕΙ Ο ΚΑΠΝΟΣ ΤΟΥ ΤΣΙΓΑΡΟΥ; Σύµφωνα µε την ίδια πηγή, ο καπνός του τσιγάρου αποτελείται από πάρα πολλές διαφορετικές χηµικές ουσίες. Τα γνωστότερα συστατικά του καπνού είναι η νικοτίνη, η

7 7 πίσσα και το µονοξείδιο του άνθρακα. Στον καπνό του τσιγάρου έχουν βρεθεί πάνω από χηµικές ουσίες µέχρι τώρα. Οι συχνότερες παθήσεις που προκαλούνται από το κάπνισµα είναι οι καρδιοπάθειες, το εµφύσηµα και ο καρκίνος του πνεύµονα. ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΠΙΣΣΑ, ΝΙΚΟΤΙΝΗ ΚΑΙ ΜΟΝΟΞΕΙ ΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ Πολλές είναι οι κυβερνήσεις οι οποίες απαιτούν από τις εταιρίες παραγωγής τσιγάρων να ελέγχουν την περιεκτικότητα τους σε βλαβερές ουσίες για την κάθε µάρκα τσιγάρων και να διατυπώνουν µε σαφήνεια τα αποτελέσµατα στα πακέτα των τσιγάρων, έτσι ώστε οι πολίτες να είναι γνώστες των συστατικών τους. ΠΙΣΣΑ Πίσσα είναι µία ορισµένη ποσότητα σωµατιδίων του καπνού τα οποία και αποτελούνται από βλαβερά συστατικά που θεωρούνται τα κύρια αίτια ασθενειών. Ένα τέτοιο παράδειγµα είναι ο καρκίνος του πνεύµονα αν και δεν είναι η µοναδική ασθένεια που µπορεί να προκληθεί από την κατανάλωσή της. ΝΙΚΟΤΙΝΗ Τη νικοτίνη τη συναντάµε στο φυτό του καπνού. Κατά την καύση του καπνού, γίνεται η µεταφορά της νικοτίνης στον καπνό. Οι αρχές δηµόσιας υγείας ισχυρίζονται πως αυτή είναι που καθιστά το τσιγάρο εθιστικό και δηµιουργεί την επιθυµία του ανικανοποίητου στον καπνιστή ζητώντας συνεχώς να καπνίσει περισσότερο. Οξεία δηλητηρίαση από νικοτίνη. Οξεία δηλητηρίαση από νικοτίνη µπορεί να συµβεί σε εργαζόµενους µε νικοτινικά φυτοφάρµακα, κατά τη µάσηση µεγάλης ποσότητας καπνού, όπως και κατά την πάρα πολύ µεγάλη κατανάλωση νικοτινούχων υποκατάστατων του τσιγάρου. Ορισµένα από τα συµπτώµατα είναι η ναυτία, οι εµετοί, η ζάλη, η αδυναµία και η σύγχυση. Επιπροσθέτως, παρουσιάζεται πτώση στην αρτηριακή πίεση, δυσκολία στην

8 8 αναπνοή, καρδιακή αρρυθµία, συσπάσεις, αδυναµία αναπνοής και σε κάποιες περιπτώσεις ο εκτιθέµενος µπορεί να οδηγηθεί και στο θάνατο. Αν υπάρξετε θύµα οξείας δηλητηρίασης από νικοτίνη, δεν υπάρχει θεραπεία. Νικοτίνη και καρκίνος. Η νικοτίνη δεν είναι η υπεύθυνη ουσία για τον καρκίνο ή τις µεταλλάξεις. Συνδέεται, όµως, στενά µε τον καρκίνο αφού µέσα από πειράµατα εντοπίστηκε ότι αυξάνει τους µηχανισµούς αγγειογένεσης και η δηµιουργία νέων αγγείων είναι σηµαντικός παράγοντας για την τροφοδοσία µέσω αίµατος και επιπλέον για την ανάπτυξη ενός κακοήθους όγκου. Αν εντοπιστεί καρκίνος σε κάποιον καπνιστή, είναι υποχρεωµένος να σταµατήσει το κάπνισµα. ΜΟΝΟΞΕΙ ΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ Σύµφωνα µε τη Philip Morris International «το µονοξείδιο του άνθρακα είναι ένα αέριο που σχηµατίζεται στον καπνό του τσιγάρου. Αυτό το αέριο έχει θεωρηθεί η κύρια αιτία των καρδιαγγειακών παθήσεων (καρδιοπαθειών) στους καπνιστές.» ΆΛΛΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΦΟΥΣ ΚΑΠΝΟΥ Φυσικά τα τρία αυτά συστατικά που βρίσκονται στο τσιγάρο δεν είναι και τα µοναδικά. Όπως ήδη αναφέρθηκε κάθε τσιγάρο αποτελείται από χιλιάδες άλλες ουσίες. Η Philip Morris International αναφέρει ότι «οι αρχές δηµόσιας υγείας έχουν εντοπίσει περίπου 70 από αυτά τα συστατικά ως πιθανές αιτίες για τις ασθένειες που σχετίζονται µε το κάπνισµα. Ορισµένα από αυτά τα συστατικά είναι το αρσενικό, το βενζόλιο, το βενζο[α]πυρένιο, τα βαρέα µέταλλα (π.χ. µόλυβδος, κάδµιο), το υδροκυάνιο και συγκεκριµένες νιτροζαµίνες του καπνού.» Φαντάζεται κανείς, λοιπόν, ότι οι επιπτώσεις τους στον ανθρώπινο οργανισµό είναι καταστροφικές. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Συνοψίζοντας ό,τι έχει αναφερθεί παραπάνω, το κάπνισµα είναι µία επιβλαβής συνήθεια, που δεν έχει τίποτα άλλο να προσφέρει παρά µόνο παροδική ευχαρίστηση. Στον καπνό του τσιγάρου έχουν βρεθεί πάνω από δηλητηριώδεις χηµικές ουσίες. Οι σηµαντικότερες από αυτές είναι η πίσσα, η νικοτίνη και το µονοξείδιο του άνθρακα. Εξαιτίας των παραπάνω βλαβερών ουσιών αλλά και χιλιάδων άλλων, ο καπνιστής µε κάθε

9 9 τσιγάρο εκθέτει τον εαυτό του σε µια πληθώρα βλαβερών συστατικών που θέτουν σε κίνδυνο την ίδια του τη ζωή. Την επόµενη, λοιπόν, φορά που κάποιος θα βάλει στο στόµα του το τσιγάρο, ας σκεφτεί σε τι ουσίες εκθέτει τον οργανισµό του.

10 10 Νικοτίνη και Εγκέφαλος Την εργασία επιµελήθηκαν οι µαθήτριες ήµητρα-αδελαΐδα Αργυρίου ανάη ιακοδηµητρίου Αγγελική Κουσκούτη Ευσταθία Συναδινού Ελένη-Μαρία Τούρκα Μέσα από το πρόγραµµα «Escape: Μια Εκπαιδευτική Αθλητική Πρόκληση για την Ενίσχυση της Αυτογνωσίας των Μαθητών» αναλάβαµε το θέµα «Αθλητισµός και Κάπνισµα» και ως οµάδα κληθήκαµε να απαντήσουµε σε κάποια ερωτήµατα σε ότι αφορά τον εγκέφαλο και την επίδραση που έχει το τσιγάρο σε αυτόν. Τα ερωτήµατα στα οποία έπρεπε να απαντήσουµε µεταξύ άλλων είναι τα εξής: τι είναι η νικοτίνη, ποιος είναι ο χηµικός της τύπος και ποια η επίδραση της νικοτίνης στον εγκέφαλο. Καταφέραµε να απαντήσουµε σε αυτά µέσα από τις πληροφορίες που συλλέξαµε από την ιστοσελίδα που αρθρογραφεί ο Θανάσης Βαλαβανίδης, αναπληρωτής καθηγητής, και ο Κωνσταντίνος Ευσταθίου, καθηγητής. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΝΙΚΟΤΙΝΗ; Η νικοτίνη είναι ένα άχρωµο έως ελαφρά κιτρινωπό ελαιώδες υγρό. Παράγεται από το φυτό καπνό. Με την έκθεση της στο φως και τον αέρα αποκτά ένα καστανό χρώµα. Επιπλέον έχει χαρακτηριστική πικρή γεύση. ΜΟΡΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΝΙΚΟΤΙΝΗΣ C 10 H 14 N 2 ΠΩΣ ΡΑ Η ΝΙΚΟΤΙΝΗ; Η νικοτίνη µε κάθε εισπνοή του καπνού του τσιγάρου εισέρχεται στους πνεύµονες και από εκεί στην κυκλοφορία του αίµατος όπου µεταφέρεται σε όλα τα όργανα του ανθρώπινου σώµατος, ακόµα και στον εγκέφαλο. Ειδικότερα, όταν φτάσει

11 11 στον εγκέφαλο συνδέεται µε κυτταρικούς υποδοχείς υπεύθυνους για την δηµιουργία του αισθήµατος ευφορίας, εντείνοντας την επιθυµία για την κατανάλωση νικοτίνης. Μια τέτοια χηµική ουσία είναι η ντοπαµίνη, µια ουσία που σύµφωνα µε τη Βικιπαίδεια συνδέεται µε την απόλαυση και την καλή διάθεση. Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ Ο εγκέφαλος αποτελείται από τα νευρικά κύτταρα ή νευρώνες και τα νευρογλοιακά κύτταρα. Κάθε νευρώνας αποτελείται από το σώµα (το οποίο περιέχει τον πυρήνα του κυττάρου) και από τους δενδρίτες (σηµεία εισόδου των νευρικών ώσεων). Από το κύριο σώµα του νευρώνα ξεκινά ο νευράξονας ο οποίος καταλήγει σε απολήξεις µε τα συναπτικά κοµβία (σηµείο εξόδου νευρικών ώσεων). Στις συνάψεις (επαφές εισόδου-εξόδου) η µεταφορά των νευρικών ώσεων γίνεται µε τους νευροδιαβιβαστές. Οι νευροδιαβιβαστές έχουν µια δική τους σειρά υποδοχέων που µε την σύνδεσή τους τροποποιούν την µοριακή διαµόρφωση του υποδοχέα και οδηγεί σε κάποιο αποτέλεσµα. Ουσιαστικά ο ρόλος του νευροδιαβιβαστή είναι να καθορίζει τις εντολές στα επόµενα κύτταρα. Η ΝΙΚΟΤΙΝΗ ΣΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ. Η ακετυλοχολίνη είναι ο κυριότερος τύπος νευροδιαβιβαστή. Μετά την καταστροφή του το κύτταρο επανέρχεται ταχύτατα στην «ήρεµη» κατάσταση. Αυτή την επαναφορά την επιβραδύνει η σύνδεση του υποδοχέα µε την νικοτίνη. Κατά την επίδραση της νικοτίνης στον οργανισµό µέσα από την κυκλοφορία του αίµατος ενεργοποιούνται οι νικοτινικοί υποδοχείς σαν να ήταν η ακετυλοχολίνη. Υπάρχει όµως µια ουσιώδης διαφορά ανάµεσα στην δράση της ακετυλοχολίνης και της νικοτίνης. Η δράση της νικοτίνης δεν ελέγχεται όπως η δράση της νικοτίνης. Έτσι η νικοτίνη διοχετεύεται στο κυκλοφορούν αίµα αντί να καταστρέφεται µετά την δέσµευση της από τους υποδοχείς και δρα ταυτόχρονα σε πολλαπλές περιοχές του εγκεφάλου. Ειδικότερα : 1. Προκαλεί εγκεφαλική «εγρήγορση» δηµιουργώντας µια αίσθηση «ενεργοποίησης». 2. Αυξάνει την αυτοσυγκέντρωση του ατόµου.

12 12 3. Μειώνει την ταχύτητα αντίληψης των ερεθισµάτων. 4. ηµιουργεί αίσθηµα αποδοτικότερης εργασίας. 5. Εκλύεται περισσότερη ντοπαµίνη µε αποτέλεσµα την αίσθηση θετικών συναισθηµάτων εντείνοντας την επιθυµία για επανάληψη. 6. Εκλύονται περισσότεροι γλουταµικοί νευροδιαβιβαστές που ενισχύουν τους µηχανισµούς µάθησης και µνήµης προκαλώντας το αίσθηµα της επανάληψης. Η παραπάνω εικόνα δείχνει την κατάσταση του εγκεφάλου όταν ο άνθρωπος δεν έχει καπνίσει ποτέ, όταν έχει δεχτεί την επίδραση της πρώτης εισπνοής καπνού, µετά από τρεις εισπνοές, ενός τσιγάρου και τέλος τριών τσιγάρων. Όπως βλέπετε στην εικόνα µόνο µια εισπνοή καπνού µπορεί να προκαλέσει φθορά στα εγκεφαλικά κύτταρα. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Σύµφωνα µε τη βιβλιογραφική έρευνα που κάναµε, η πρόσληψη νικοτίνης ακόµη και σε µικρή ποσότητα εθίζει το άτοµο και προκαλεί πολυποίκιλες φθορές στον εγκέφαλο και γενικότερα στο νευρικό σύστηµα. Θεωρούµε ότι η παροδική αίσθηση ευφορίας που δηµιουργεί δεν µπορεί να αντισταθµίσει τις καταστρεπτικές συνέπειες που προκαλεί στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Η αποφυγή συνεπώς κάθε επαφής µε το τσιγάρο και τα συστατικά του είναι εξαιρετικά ωφέλιµη και θεµιτή.

13 13 Συνέπειες Ενεργητικού και Παθητικού Καπνίσματος και Ασθένειες Την εργασία επιµελήθηκαν οι µαθήτριες Παρασκευά Χριστίνα-Λυδία Τζε Χριστίνα-Ουρανία Πολυχρονοπούλου Ιωάννα Γενικά, σύµφωνα µε µελέτες που έχουν διεξαχθεί, έχει αποδειχθεί ότι ο καπνός µε τα διάφορα συστατικά του βλάπτει το Νευρικό Σύστηµα, το Καρδιοαγγειακό, το Αναπνευστικό και τους Πνεύµονες. Σύµφωνα µε την ιστοσελίδα του ehow, το κάπνισµα προσβάλλει το νευρικό σύστηµα. Προκαλεί ερεθισµούς που µπορεί να φτάσει, σε περιπτώσεις σοβαρής δηλητηρίασης, σε σπασµωδικά φαινόµενα. Η νικοτίνη προκαλεί περιορισµό του αµφιβληστροειδούς και έχει ως συνέπεια τη µείωση της οπτικής οξύτητας και της ευαισθησίας στα χρώµατα. Επίσης, σύµφωνα µε την ίδια ιστοσελίδα, προσβάλλεται το καρδιοαγγειακό σύστηµα του ανθρώπου. ύο χηµικές ουσίες που βρίσκονται στο τσιγάρο είναι τα κύρια προβλήµατα, η νικοτίνη και το µονοξείδιο του άνθρακα. Η νικοτίνη προκαλεί αύξηση του καρδιακού ρυθµού και της αρτηριακής πίεσης. Η σµίκρυνση των αρτηριών έχει ως συνέπεια την απελευθέρωση ποσοτήτων λίπους και χοληστερόλης στο αίµα. Η καρδιά είναι ένα βασικό όργανο που επίσης επηρεάζεται θανάσιµα από το τσιγάρο. Όταν ο ανθρώπινος οργανισµός καταπονείται σε τόσο µεγάλο βαθµό, η καρδιά πρέπει να δουλέψει σκληρότερα για να το αντιµετωπίσει. Για να επιτευχθεί αυτό απαιτούνται επιπλέον ποσότητες οξυγόνου. Το οξυγόνο µεταφέρεται από το αίµα, αλλά το µονοξείδιο του άνθρακα, που περιέχεται στο τσιγάρο, δηλητηριάζει το οξυγόνο που µεταφέρεται από το αίµα. Αυτό προκαλεί την καρδιά να εργαστεί ακόµη σκληρότερα για να µεταφέρει το αίµα σε αυτήν. Το αναπνευστικό σύστηµα προσβάλλεται και αυτό από το κάπνισµα, σύµφωνα µε την σελίδα του ehow. Το σύστηµα αυτό αποτελείται από τρία µέρη, την πρόσληψη (στόµα

14 14 και µύτη), την τραχεία και τους πνεύµονες. Καθώς αυτές οι χηµικές ουσίες διαχέονται στους πνεύµονες ως µια ανάσα, τα cilia, που είναι µικρές τρίχες, καίγονται και δεν είναι πια σε θέση να επιτελέσουν την δουλεία τους. Καθώς οι χηµικές ουσίες εισέρχονται στο στόµα και την τραχεία, τα ενοχλεί και αφήνει ήσσονος σηµασίας χηµικά εγκαύµατα καθώς ταξιδεύει προς τα κάτω. Τέλος, ένα άλλο όργανο που προσβάλλεται από αυτήν την κακή συνήθεια του καπνίσµατος είναι οι πνεύµονες, καθώς τα χηµικά εισέρχονται κατευθείαν σε αυτούς. Αυτές οι χηµικές ουσίες επιτίθενται σε ό, τι έρχονται σε επαφή και έτσι καταστρέφουν και σκοτώνουν τα ζωτικά κύτταρα. Όσες περισσότερες χηµικές ουσίες εισάγονται, τόσο περισσότερο ο πνεύµονας θα τρώγεται και θα καίγεται. Συγκεκριµένα στις παραπάνω φωτογραφίες βλέπουµε ξεκάθαρα την διαφορά ανάµεσα σε υγιές πνεύµονες και πνεύµονες που έχουν προσβληθεί από το κάπνισµα. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ; Όπως αναφέρεται στο βίντεο «Κάνε Στάχτη το Τσιγάρο» στο youtube, παθητικό κάπνισµα είναι «ο καπνός κάποιου που καπνίζει δίπλα σου και σε ενοχλεί, που κάνει τα µάτια σου να τσούζουν, που σε κάνει να βήχεις και µπορεί να σου προκαλέσει σηµαντικές και µόνιµες βλάβες.» Επίσης, είναι η αιτία πολλών από τις ασθένειες που προκαλούνται και από το ενεργητικό κάπνισµα, όπως του καρκίνου του πνεύµονα, καρδιαγγειακών και παιδικών νόσων. ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Όλοι γνωρίζουµε ότι το κάπνισµα βλάπτει σοβαρά την υγεία. Ένας στους δύο καπνιστές θα πεθάνει από ασθένειες που σχετίζονται µε το κάπνισµα. Οι κυριότερες από

15 15 αυτές είναι οι ακόλουθες, σύµφωνα µε διάφορες ιστοσελίδες που χρησιµοποιήσαµε στη βιβλιογραφική µας έρευνα και κυρίως την ιστοσελίδα Non smoke.gr. Εµφύσηµα: Είναι µια µορφή χρόνιας πάθησης των πνευµόνων και καταστρέφει αργά τους πνεύµονες. Στη φωτογραφία βλέπουµε µια πλάγια ακτινογραφία θώρακος ασθενή µε εµφύσηµα. Το στήθος έχει σχήµα βαρελιού και το διάφραγµα είναι επίπεδο. Καρκίνος του πνεύµονα: Προκαλείται από κάποια συστατικά του τσιγάρου και κυρίως της πίσσας και είναι εξαιρετικά δύσκολο σε κάποιες περιπτώσεις να αντιµετωπιστεί. Επίσης, το κάπνισµα έχει ενοχοποιηθεί για καρκίνους του στοµατοφάρυγγα, του οισοφάγου, των νεφρών και της ουροδόχου κύστεως, καθώς και για διάφορα είδη λευχαιµίας. Στις παραπάνω εικόνες φαίνονται µερικές από τις καταστροφικές συνέπειες του καπνίσµατος. Το κάπνισµα µπορεί να προκαλέσει καρκίνο σε διάφορα σηµεία του σώµατος και να οδηγήσει τον καπνιστή σε αργό και βασανιστικό θάνατο, όπως άλλωστε προειδοποιούν µε αφίσες τα Υπουργεία Υγείας πολλών χωρών σε όλο τον κόσµο. Εγκέφαλος: Οι καπνιστές ενός πακέτου την ηµέρα έχουν σχεδόν 2,5 φορές µεγαλύτερο κίνδυνο να υποστούν εγκεφαλικό επεισόδιο. Γονιµότητα: Οι κοπέλες που ξεκινούν το κάπνισµα πριν τα 18 τους χρόνια και καπνίζουν ένα ή περισσότερα πακέτα την ηµέρα έχουν αυξηµένο κίνδυνο στειρότητας ή αποβολής. Ανικανότητα: Πολλοί άνδρες καπνιστές µπορεί να υποφέρουν από ανικανότητα, η οποία οφείλεται σε ζηµιά στα αιµοφόρα αγγεία του πέους. Χαµηλά επίπεδα ορµονών: Το κάπνισµα µειώνει τα επίπεδα της ορµόνης των οιστρογόνων στο σώµα.

16 16 Καρδιοαγγειακές παθήσεις: Προκαλούνται από ουσίες που περιέχονται στο τσιγάρο και ειδικότερα από τη νικοτίνη και το µονοξείδιο του άνθρακα. Στο κάπνισµα αποδίδεται το 20% των θανάτων από στεφανιαία νόσο. Περιφερειακές αγγειακές παθήσεις: Προκαλούνται όταν λιγότερο αίµα κυκλοφορεί στο σώµα λόγω στενώσεων των αρτηριών. Στην εικόνα απεικονίζεται η νόσος Buerger σε αρκετά προχωρηµένη µορφή. Σύµφωνα µε τον Ζαχαρία Ανδρουλακάκη, αγγειοχειρουργό, η νόσος Buerger ή αποφρακτική θροµβαγγεΐτιδα είναι η αγγειακή φλεγµονή µε θροµβωτικές αποφράξεις τµηµάτων του µικρού και του µεσαίου µεγέθους αρτηριών και φλεβών, συνήθως στο περιφερικό µέρος των κάτω µελών αλλά και µερικές φορές και των άνω µελών. Η θεραπεία για την νόσο αυτή είναι η πλήρης αποχή από το τσιγάρο, αλλιώς υπάρχει περίπτωση ακρωτηριασµού. Κίνδυνος καρδιακής προσβολής: Όταν κάποιος είναι καπνιστής αυξάνεται ο κίνδυνος να προσβληθεί από καρδιακή προσβολή. Άλλοι κίνδυνοι που προκαλούνται από το κάπνισµα, σύµφωνα µε την ιστοσελίδα του Υπουργείου Υγείας της Νέας Υόρκης και την ιστοσελίδα Άνοιξη είναι οι παρακάτω. Αν και δεν είναι τόσο σοβαροί όπως οι προαναφερθέντες, αφού δεν απειλούν τη ζωή του καπνιστή, ωστόσο επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής του σε µεγάλο βαθµό. Επιδεινώνει το άσθµα: Το άσθµα είναι µια χρόνια ασθένεια που χαρακτηρίζεται από φλεγµονή των βρόγχων ή των αεραγωγών, δηλαδή των σωλήνων που φέρουν τον αέρα στους πνεύµονες. Επηρεάζει την εξωτερική εµφάνιση: Το κάπνισµα οδηγεί σε πρόωρη γήρανση του δέρµατος, καθώς οι καπνιστές συνήθως εµφανίζουν πρόωρες ρυτίδες, ωχρότητα και ελαττωµένη ενυδάτωση, κιτρινισµένα δάχτυλα και σακούλες κάτω από τα µάτια. Επίσης, χρωµατίζει τα δόντια και τα ούλα, καθώς προκαλεί κίτρινες κηλίδες στα δόντια.

17 17 Ένα πρόσωπο µε ρυτίδες και τα χρωµατισµένα κίτρινα δόντια φυσικά και δεν κάτι όµορφο και υγιές, ιδιαίτερα για ένα νεαρό άνθρωπο. Οδηγεί σε απώλεια της όρασης ή τύφλωση: Για παράδειγµα κάποιες συχνές ασθένειες απώλειας της όρασης είναι το γλαύκωµα, ο καταρράκτης κ.α. λόγω του καπνίσµατος. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Συµπεραίνουµε, λοιπόν, ότι το µε το να καπνίζει κανείς «σκοτώνει» τον ίδιο του τον εαυτό. Είναι ό,τι χειρότερο µπορούµε να κάνουµε στον εαυτό µας, αλλά και στους γύρω µας, καθώς το παθητικό κάπνισµα είναι ίσως χειρότερο από το ενεργητικό, αφού προσβάλλονται άθελά τους. Το κάπνισµα αφαιρεί χρόνια από την ζωή µας. Ως πότε θα το επιτρέπουµε αυτό; Πείτε όχι στο κάπνισµα και σώστε τον εαυτό σας, αλλά και τους γύρω σας.

18 18 Αθλητισμός και Κάπνισμα Την εργασία επιµελήθηκαν οι µαθητές Παναγιώτα Γιαννακοπούλου Ευγενία-Μαρία Ζολώτα Ελένη Μηλιαρά Ιωάννα Μουγκοπέτρου Ευδοκία Σταυρίδη Ιάσωνας -Νικόλαος Σπηλιώτης Όπως αναφέρει ο Σάββας Αποστολίδης, φοιτητής του τµήµατος ΤΕΙ νοσηλευτικής Λάρισας, στην εργασία του σχετικά µε το κάπνισµα «το κάπνισµα είναι µια συνήθεια που ξαφνιάζει και ανασταστώνει τον ανθρώπινο οργανισµό, τον δυσκολεύει, τον καταπονεί µέχρι να την υιοθετήσει, διότι είναι ξένη προς τις φυσιολογικές, βιολογικές λειτουργίες του οργανισµού. εν είναι λειτουργία που έχει προβλέψει η φύση, αλλά συνήθεια που έχει επινοήσει ο άνθρωπος και µάλιστα από την εποχή που ζούσε ακόµη σε πρωτόγονη κατάσταση. Παρά ταύτα όταν ο οργανισµός εθιστεί στον καπνό, τον κάνει αδιάσπαστο µέρος της ζωής του και µετά δυσκολεύεται να απαλλαγεί.» Είναι δηλαδή το κάπνισµα µια εθιστική συνήθεια η οποία είναι αφύσικη για τον ανθρώπινο οργανισµό, τον εθίζει και εποµένως του δηµιουργεί την ανάγκη να κάνει το κάπνισµα άρρηκτα συνδεδεµένο µε τις καθηµερινές του δραστηριότητες. Αν και κανείς θα περίµενε ότι οι αθλητές, που αποτελούν ίσως την πιο συνειδητοποιηµένη οµάδα πληθυσµού γύρω από τα ζητήµατα υγείας του σώµατος, δεν θα επέλεγαν ποτέ το τσιγάρο ως καθηµερινή συνήθεια, οι έρευνες µας διαψεύδουν. Συχνό είναι το φαινόµενο αθλητών που ξεκινούν αυτή τη βλαβερή και καταστροφική συνήθεια για τον οργανισµό ίσως γιατί σε πολλές περιπτώσεις οι συνέπειες του καπνίσµατος δεν είναι άµεσα εµφανείς. Πιο συγκεκριµένα, σύµφωνα µε τη Jay Schwartz στο άρθρο της «Μπορείς να Αθλείσαι αν Καπνίζεις» ( Can you Exercise if you Smoke Cigarettes? ) δεν είναι ασυνήθιστο να δούµε ένα ερασιτέχνη αλλά και ένα επαγγελµατία αθλητή να καπνίζει: Οι καπνιστές όχι µόνο µπορούν να αθληθούν, αλλά µπορούν να αθληθούν επαρκώς ώστε να παίξουν σε κολεγιακά σπορ. Έρευνα από τη Σχολή ηµόσιας Υγείας του Χάρβαρντ έδειξε ότι από φοιτητές από όλη την επικράτεια των ΗΠΑ σχεδόν το 18% των ανδρών αθλητών και περίπου το 20% των γυναικών αθλητριών είχαν καπνίσει 30 µέρες πριν την έρευνα που διεξήχθη το Η έρευνα ακόµη συµπέρανε ότι το

19 κάπνισµα τσιγάρων είναι στενά συνδεδεµένο µε την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. (δική µας µετάφραση) Η κατανάλωση αλκοόλ καθώς και το κάπνισµα πιθανόν να οφείλονται στην πίεση που δέχονται οι αθλητές από την οικογένεια, τους προπονητές και κατ επέκταση από τη δυσκολία τους να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις του αθλήµατος που ασχολούνται. Με βάση, λοιπόν, αυτή την έρευνα θα µπορούσαµε ίσως να συµπεράνουµε ότι πολλοί αθλητές οδηγούνται στο κάπνισµα λόγω πιέσεων από το ευρύτερο κοινωνικό τους περιβάλλον. Ωστόσο διαπιστώνεται ότι µπορούν να αθληθούν επαρκώς. Ακόµη κι αν το κάπνισµα έχει παρενέργειες στην αθλητική απόδοση, οι αθλητές ως ένα σηµείο δείχνουν ότι µπορούν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις του αθλήµατος. Εδώ θα πρέπει να αναφερθεί ότι η αρθογράφος αναφέρει ότι «οι µη-αθλητές... ήταν δύο φορές πιο πιθανό να καπνίζουν απ ότι οι αθλητές» (δική µας µετάφραση) που σηµαίνει ότι η άσκηση αποτελεί σε ένα βαθµό αποτρεπτικό για το κάπνισµα, χωρίς βέβαια να σηµαίνει ότι όσοι ασχολούνται µε τον αθλητισµό απέχουν από το κάπνισµα. 19 Το να κόψει κανείς το κάπνισµα το συντοµότερο δυνατό είναι µια απόφαση που ο καπνιστής και ιδιαίτερα ο αθλητής που καπνίζει πρέπει να πάρει το συντοµότερο δυνατό. Η Jeannine Stein γράφει στους Los Angeles Times για το συνδυασµό άθλησης και καπνίσµατος. Αναφέρει στο άρθρο της «Όταν οι Αθλητές Συνδυάζουν Κάπνισµα και Άσκηση» ( When Athletes Combine Smoking and Exercising ) τον καθηγητή Robert Sallis, υπεύθυνο στο τµήµα Αθλητικής Ιατρικής στο Kaiser Permanente Medical Center στην Fontana της Καλιφόρνια, ο οποίος υποστηρίζει ότι «εάν οι άνθρωποι µπορούσαν να κόψουν το κάπνισµα, είναι το καλύτερο που έχουν να κάνουν.» Συνεχίζει όµως ότι «εάν δεν µπορούν να κόψουν το κάπνισµα, η άσκηση θα µειώσει µερικές από τις επιδράσεις του» (δική µας µετάφραση). Στην ίδια πηγή αναφέρεται ότι η µαραθωνοδρόµος Simi Singer, ετών 46, µε καταγωγή από το Los Alamitos της Καλιφόρνια και καπνίστρια που σταµατά και ξαναρχίζει το κάπνισµα κατά καιρούς λέει πως την περίοδο που το είχε εγκαταλείψει, ανέπνεε πιο εύκολα και ήταν περισσότερο δυνατή µε αποτέλεσµα να είναι πιο αποτελεσµατική όταν έτρεχε στο µαραθώνιο. Συγκεκριµένα αναφέρει: «Όταν σταµατώ το κάπνισµα, έχω πολύ µεγάλη δυνατότητα στους πνεύµονες και πιο πολλή ενέργεια. Στον τελευταίο Μαραθώνιο στο Los Angeles µπορούσα να δω µεγάλη διαφορά (αφού σταµάτησα το κάπνισµα). Σίγουρα νιώθω δυνατότερη και λιγότερο κουρασµένη και µπορώ

20 να τρέξω µεγαλύτερες αποστάσεις χωρίς να το αισθάνοµαι τόσο πολύ» (δική µας µετάφραση). 20 Επιπρόσθετα, θα ήταν παράλειψη να µην αναφέρουµε ότι ο αθλητισµός προστατεύει τους αθλητές που είναι ή που ήταν καπνιστές και από τον καρκίνο. Η Stein γράφει: Αν και το κάπνισµα αυξάνει τον κίνδυνο της ασθένειας (του καρκίνου), φαίνεται ότι η άσκηση παρέχει προστατευτική δράση. Σε έρευνα που έγινε το 2006, γυναίκες που ήταν την περίοδο εκείνη ή προηγουµένως καπνίστριες και είχαν υψηλά επίπεδα φυσικής δραστηριότητας ήταν λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν καρκίνο του πνεύµονα από αυτές που είχαν πιο καθιστική ζωή. (δική µας µετάφραση) Συµπεραίνουµε λοιπόν ότι οι αθλητές που καπνίζουν αφενός έχουν δυσκολίες στην αθλητική τους απόδοση, καθώς και στις αθλητικές τους ικανότητες, αφετέρου όµως ο αθλητισµός µειώνει τον κίνδυνο εµφάνισης καρκίνου του πνεύµονα και βελτιώνει τη φυσική τους κατάσταση σε σχέση µε τα άτοµα που υιοθετούν καθιστική ζωή. Έτσι λοιπόν είναι σαφώς καλύτερο για τους αθλητές να µην καπνίζουν, αλλά να ακολουθούν έναν υγιεινό τρόπο ζωής. Ακόµη, όµως, κι αν είναι αδύνατο να κόψουν τη συνήθειά τους αυτή, συστήνεται ανεπιφύλακτα να τη µειώσουν ή να τη σταµατούν για κάποια διαστήµατα.

21 21 Τρόποι για να κόψετε το τσιγάρο Απεξάρτηση Το πρώτο και πιο βασικό βήµα για τη διακοπή του καπνίσµατος είναι η επιθυµία του ατόµου που καπνίζει να σταµατήσει το κάπνισµα. Όπως αναφέρεται στην Enet.gr «απαραίτητος και σηµαντικός παράγοντας επιτυχίας της διακοπής του καπνίσµατος είναι η προσωπική βούληση και θέληση του καπνιστή.» Σύµφωνα µε τη Ρίτα Βελώνη, αρθρογράφο στην εφηµερίδα Έθνος, η διαδικασία για να κόψει κανείς το κάπνισµα και να ξεκινήσει την πορεία του προς την απεξάρτηση από τις εθιστικές ουσίες του τσιγάρου είναι µακρά και επίπονη. Για το λόγο αυτό ο καπνιστής πρέπει να είναι απόλυτα αποφασισµένος να παλέψει τη βλαβερή αυτή του συνήθεια. Πιο συγκεκριµένα παροτρύνει τους καπνιστές να πάρουν το συντοµότερο τη µεγάλη αυτή απόφαση και ν αλλάξουν τη ζωή τους για πάντα. Πάρτε τη µεγάλη απόφαση Επειδή η εξάρτηση από τη νικοτίνη θεωρείται ένας νευροβιολογικός εθισµός και έχει ταξινοµηθεί επίσηµα ως ασθένεια από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, ο καπνιστής για να µπει στη διαδικασία διακοπής του καπνίσµατος πρέπει να βρίσκεται σε ψυχολογική κατάσταση που να επιτρέπει κάτι τέτοιο, λένε οι ειδικοί. Επιπλέον, πρέπει να έχει συνειδητοποιήσει τις ολέθριες συνέπειες του καπνίσµατος, παθητικού και µη.... και εάν όλα αυτά δεν φτάνουν για να πείσουν και τους πλέον αισιόδοξους για τις βλαβερές συνέπειες του τσιγάρου, η διαπίστωση των ειδικών ότι οι καπνιστές ζουν χρόνια λιγότερα από τους µη καπνιστές τα λέει όλα.

22 22 Οργανωθείτε Η απόφασή µόνη της είναι σηµαντική όµως δεν είναι αρκετή. Ο καπνιστής πρέπει να λάβει τα µέτρα του για να καταφέρει να πετύχει το στόχο του και να σταµατήσει το κάπνισµα γρήγορα και αποτελεσµατικά. Όπως τονίζει η συγγραφέας του άρθρου, ο καπνιστής που επιθυµεί να απαλλαγεί από την ενοχλητική και πολλές φορές καταστροφική αυτή συνήθεια πρέπει να φτιάξει ένα πρόγραµµα, να θέσει κανόνες, όρια και να οργανωθεί. Κατ' αρχάς να φροντίσετε η περίοδος που θα κόψετε το τσιγάρο, να µη συµπίπτει µε δυσκολίες και στενοχώριες, επειδή η διακοπή του καπνίσµατος είναι ήδη από µόνη της µια πολύ σηµαντική αλλαγή στον τρόπο ζωής ενός ανθρώπου. Στο διάστηµα αυτό να συλλογιστείτε... γιατί καπνίζετε. Να σκεφτείτε επίσης τις πιθανές αιτίες που ίσως σας εµπόδισαν µέχρι τώρα να κόψετε το τσιγάρο (καφές, παρέες, εργασία κ.λπ.). Αποφύγετε τις πρώτες κρίσιµες µέρες τους καφέδες (η καφεΐνη κάνει πιο έντονη την έλλειψη νικοτίνης) και τους χώρους όπου συχνάζουν καπνιστές. Να πετάξετε επίσης όλα τα τσιγάρα που υπάρχουν στο σπίτι, το γραφείο, το αυτοκίνητο. Να µην υποκύψετε σε πειρασµούς του τύπου «για σήµερα µόνο ένα τσιγαράκι και από αύριο... το κόβω µαχαίρι». Για να αρχίσει κανείς τη διαδικασία διακοπής του καπνίσµατος πρέπει να διαλέξει τον τρόπο µε τον οποίο θα το κάνει. Οι επιλογές είναι αρκετές και ποικίλες. Απλές µέθοδοι, σύγχρονες µέθοδοι και εναλλακτικές λύσεις είναι µερικές από τις προτάσεις που υπάρχουν. Αυτοκόλλητα Νικοτίνης Είναι ένα είδος τσιρότου που τοποθετείται µία φορά την ηµέρα σε κάποιο άτριχο σηµείο του σώµατος (π.χ. στο µπράτσο). Σταδιακά, απελευθερώνει τη νικοτίνη στο δέρµα, η οποία από εκεί καταλήγει στην κυκλοφορία του αίµατος. Η χρήση τους δεν πρέπει να ξεπερνά τις 6-8 εβδοµάδες. Τι προσφέρουν Η µέθοδος αυτή βοηθά στο να διατηρούνται σταθερά τα επίπεδα της νικοτίνης στον οργανισµό, ώστε να µειώνεται στο ελάχιστο το στερητικό σύνδροµο. Τα τσιρότα κυκλοφορούν µε διάφορες δόσεις νικοτίνης, από 5-15 µιλιγκράµ και έχουν συνήθως 24ωρη διάρκεια.

23 23 Τσίχλες Νικοτίνης Είναι τσίχλες, που περιέχουν νικοτίνη, η οποία απελευθερώνεται µε το µάσηµα και απορροφάται από το βλεννογόνο του στόµατος. Η χορήγησή τους είναι ελεγχόµενη (δεν συνιστάται η χρήση τους για διάστηµα πάνω από 3 µήνες) ενώ η δόση τους µειώνεται σταδιακά, σύµφωνα πάντα µε τις οδηγίες του γιατρού. Τι προσφέρουν Οι τσίχλες συµβάλλουν στη µείωση της άµεσης επιθυµίας για τσιγάρο. εν έχουν δηλαδή τη µαγική δύναµη να το κόψουν «µαχαίρι». Μπορούν ωστόσο να βοηθήσουν σηµαντικά τα άτοµα µε συµπτώµατα στέρησης, από την έλλειψη τσιγάρου (εκνευρισµός, άγχος, αδυναµία συγκέντρωσης, τάση για φαγητό), καθώς και να συνδυαστούν µε άλλες µεθόδους απεξάρτησης (όπως ψυχολογική υποστήριξη, φαρµακευτική αγωγή µε βουπροπιόνη). Ρινικό Σπρέι Νικοτίνης Εισπνέεται από τη µύτη µέσω ειδικής δοσοµετρικής συσκευής και απορροφάται άµεσα από το ρινικό βλεννογόνο από όπου η νικοτίνη µεταφέρεται ταχύτατα στην κυκλοφορία του αίµατος. Η χρήση του δεν πρέπει να ξεπερνά τους έξι µήνες. Τι προσφέρει Η µέθοδος ικανοποιεί άµεσα τις ανάγκες του χρήστη για νικοτίνη και µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε συνδυασµό µε άλλα σκευάσµατα θεραπείας υποκατάστασης νικοτίνης. εν συνιστάται σε άτοµα µε αλλεργίες, άσθµα, παραρινοκολπίτιδες ή χρόνιες ρινίτιδες. Φαρµακευτική Αγωγή Το φαρµακευτικό οπλοστάσιο, µέχρι στιγµής, διαθέτει δύο σκευάσµατα στη «µάχη», τη βουπροπιόνη και τη βαρενικλίνη. Πρόκειται για σκευάσµατα σε µορφή χαπιών, που χρησιµοποιούνται ως βοήθηµα για τη διακοπή του καπνίσµατος, τα οποία χορηγούνται µόνο µε ιατρική συνταγή. Τι προσφέρει Βουπροπιόνη: Βοηθά στη µείωση της στέρησης από τη νικοτίνη καθώς και στον έλεγχο της εξάρτησης από το κάπνισµα, µειώνοντας σταδιακά την

24 ανάγκη για τσιγάρο. Η αγωγή συνιστάται για περίπου 8-12 εβδοµάδες, ενώ είναι απαραίτητη η ιατρική παρακολούθηση. Εναλλακτικές Μέθοδοι 24 Οι προηγούµενες µέθοδοι µπορεί λόγω των γενετικών χαρακτηριστικών του οργανισµού του ατόµου να µην είναι αποδοτικές. Για παράδειγµα, µπορεί κάποιος να έχει κάποια δυσανεξία σε κάποιο συστατικό ενός φαρµάκου και η λήψη συγκεκριµένων φαρµάκων να µην συνίσταται. Επιπλέον, οι εναλλακτικές µέθοδοι δεν περιέχουν χηµικές ουσίες, συνήθως δεν προκαλούν παρενέργειες και είναι πιο ήπιες κάνοντας το άτοµο να νιώθει πιο άνετα κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Αρκετοί καπνιστές για κάποιους από τους παραπάνω λόγους ή και για άλλους επιλέγουν εναλλακτικούς τρόπους διακοπής του καπνίσµατος, όπως οι παρακάτω. Βελονισµός Με την εισαγωγή λεπτών βελονών σε ορισµένα σηµεία του δέρµατος (σηµεία βελονισµού), ο βελονισµός κινητοποιεί στον οργανισµό την «αντίδραση ξένου σώµατος», που στην προκειµένη περίπτωση είναι η νικοτίνη. Τι προσφέρει Επειδή το τσιγάρο και ο καπνός είναι ξένα σώµατα, η µέθοδος βοηθάει τον καπνιστή να µη νιώθει ωραία όταν καπνίζει (αυτό µετά βέβαια το τέλος της θεραπείας). Ο βελονισµός βοηθάει επίσης στην εξάλειψη του συνδρόµου στέρησης, το οποίο εκδηλώνεται έντονο στον στάδιο της απεξάρτησης από το τσιγάρο. Για την ολοκλήρωση της θεραπείας απαιτούνται ορισµένες συνεδρίες (συνήθως 3-7). Υπνοθεραπεία Για να επιτύχει αυτή η τεχνική χρειάζεται ο καπνιστής να είναι αρκετά δεκτική προσωπικότητα και θετικός προς τη µέθοδο. Συγκεκριµένα, ο υπνοθεραπευτής υποβάλλει τον καπνιστή σε µια κατάσταση βαθιάς χαλάρωσης, και υπό µορφή συζήτησης εστιάζει την προσοχή του στο θέµα του τσιγάρου και σε οτιδήποτε σχετίζεται µε αυτό. Τι προσφέρει Οι στατιστικές δείχνουν ότι η µέθοδος αυτή είναι πιο αποδοτική όταν συνδυάζεται µε ψυχοθεραπεία. Η υπνοθεραπεία επίσης βοηθά ιδιαίτερα τα

25 άτοµα που το κάπνισµα τους σχετίζεται µε διάφορες ψυχολογικές καταστάσεις (συναισθήµατα αποτυχίας, ανικανοποίητες επιθυµίες, φοβίες κ.ά.). Η ολοκλήρωση της θεραπείας γίνεται µετά από ορισµένες συνεδρίες, ο αριθµός των οποίων ποικίλλει ανάλογα µε το µέγεθος του προβλήµατος. Αν και όλες οι µέθοδοι απεξάρτησης από το τσιγάρο είναι εξίσου σηµαντικές, ο καπνιστής δεν θα πρέπει να υποτιµήσει τη δύναµη του εθισµού που προκαλούν οι ουσίες του τσιγάρου και το γεγονός ότι στη µακρά και επίπονη αυτή του πορεία θα πρέπει να ζητήσει βοήθεια από ειδικούς. Οι ειδικοί αυτοί µε την κατάλληλη επιστηµονική τους κατάρτιση θα µπορέσουν να του παράσχουν τη βοήθεια που χρειάζεται για να αντεπεξέλθει στη διαδικασία διακοπής του καπνίσµατος. 25 Ειδικά Κέντρα Σήµερα οι καπνιστές µπορούν να απευθυνθούν στα Ιατρεία ιακοπής του Καπνίσµατος, που λειτουργούν πλέον επιτυχώς και στην Ελλάδα. Τι προσφέρουν Στα συγκεκριµένα ιατρεία, γίνεται αρχικά µια ενηµέρωση των καπνιστών σχετικά µε τα προβλήµατα που προκαλεί το κάπνισµα, αλλά και για τους τρόπους βοήθειας σε ό,τι αφορά τη διακοπή του. Στη συνέχεια, ζητείται να συµπληρώσουν ένα ερωτηµατολόγιο, το οποίο έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει τους καπνιστές να αξιολογήσουν τα κίνητρά τους και κατά συνέπεια την ετοιµότητά τους να περάσουν από το στάδιο της πρόθεσης στο στάδιο της προετοιµασίας για µια επιτυχή διακοπή του καπνίσµατος. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, εφαρµόζεται φαρµακευτική αγωγή, η οποία σε συνδυασµό µε κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη, παρέχει στους καπνιστές την καλύτερη δυνατή ευκαιρία, να κόψουν το κάπνισµα οριστικά, µειώνοντας ταυτόχρονα τα συµπτώµατα στέρησης που συνήθως συνοδεύουν τη διακοπή του καπνίσµατος. Τα «κόλπα» για τις δύσκολες ώρες Κανένας δεν είπε ότι το να κόψει κάποιος το κάπνισµα θα είναι εύκολο, γρήγορο χωρίς πειρασµούς και ανώδυνο. Παρόλα αυτά η Ρίτα Βελώνη αναφέρει πως υπάρχουν

26 µερικά κόλπα για τη διευκόλυνση των µελλοντικών µη καπνιστών στις περιπτώσεις που µπορεί να υποκύψουν. 26 Για να επιτύχει η προσπάθεια απαλλαγής του καπνίσµατος πρέπει, πάνω από όλα, να µάθετε να ελέγχετε τις επιτακτικές ανάγκες που θα έχετε στο πρώτο στάδιο της διακοπής, τόσο για να ανάψετε ένα τσιγάρο όσο και για να «τσιµπήσετε» κάτι. Μπορείτε π.χ. όταν σας πιάνει έντονη επιθυµία για τσιγάρο ή για φαγητό, να καταφεύγετε στα εξής «κόλπα»: Στο µάσηµα τσίχλας (χωρίς ζάχαρη). Στο µάσηµα κανέλας ή γαρίφαλου. Στο τσιµπολόγηµα φρούτων και λαχανικών, στα κράκερ και τα κριτσίνια διαίτης. Απασχολήστε µε κάτι άλλο τα χέρια σας (π.χ. µε ένα κοµπολόι). Ασχοληθείτε µε τα φυτά ή τον κήπο σας Ασκηθείτε (τόσο το ζωηρό περπάτηµα, όσο και η ήπια άθληση, τζόκινγκ, τένις, κολύµπι) θα βοηθήσουν όχι µόνο στον έλεγχο του σωµατικού βάρους, αλλά και στην εκτόνωση από το στρες που συχνά συνοδεύει την έλλειψη του τσιγάρου. Αποφύγετε τους καφέδες (κάνουν πιο έντονη την έλλειψη νικοτίνης) και τους χώρους που συχνάζουν καπνιστές. Πλένετε συχνά τα δόντια σας. Η επιθυµία για κάπνισµα µειώνεται όταν αισθάνεστε το στόµα σας καθαρό. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η διακοπή του καπνίσµατος είναι µια δύσκολη διαδικασία. Ο καπνιστής πρέπει να βρίσκεται σε µια συγκεκριµένη ψυχολογική κατάσταση, να είναι αποφασισµένος και να είναι πιστός στο πρόγραµµά του. Πρέπει να κόψει αµέσως την επαφή µε το ενεργητικό και παθητικό κάπνισµα για να αποφύγει τυχόν πειρασµούς και έπειτα καλείται να διαλέξει ανάµεσα σε αρκετούς τρόπους απεξάρτησης. Οι προσφερόµενες µέθοδοι διακοπής του καπνίσµατος χωρίζονται σε συνήθεις και εναλλακτικές. Όλες τους, όµως, έχουν σταδιακή και αργή πρόοδο, αποθαρρύνοντας ίσως τους καπνιστές, οι οποίοι αντιµετωπίζουν πολλές δυσκολίες, θέλουν άµεσα αποτελέσµατα και αποζητούν «θαυµατουργικές» γρήγορες

27 λύσεις. Παρόλα αυτά, τα «κόλπα» που υπάρχουν ανακουφίζουν προσωρινά από την ανάγκη για κάπνισµα. 27 Σύµφωνα µε τις έρευνες της αρθρογράφου πρόεκυψαν τα εξής αποτελέσµατα. Το 70% των καπνιστών είναι πρόθυµοι να κόψουν το κάπνισµα, αλλά από αυτούς το 30% καταβάλουν πραγµατική προσπάθεια. Τέλος, από τα αρχικά 100 άτοµα µόνο το 10% πετυχαίνουν το στόχο τους. Ως οµάδα αποφασίσαµε να παρουσιάσουµε τα αποτελέσµατα της έρευνάς της µε τα παρακάτω γραφήµατα. 70% 30% 21% 79%

28 28 2,10% 97,90% Τα παραπάνω νούµερα δεν είναι και τόσο ενθαρρυντικά για όποιον καπνιστή σκέφτεται να σταµατήσει το κάπνισµα. Πράγµατι, η δυσφορία που θα νιώθουν οι µελλοντικοί µη καπνιστές κάνει την απεξάρτηση πολύ δύσκολη και συχνά τους αναγκάζει να παραιτηθούν. Αυτοί, όµως, που µε κουράγιο, δύναµη, υποµονή και αφοσίωση θα καταφέρουν τελικά να κόψουν το κάπνισµα θα έχουν σώσει την υγεία τους σε τεράστιο βαθµό, πράγµα το οποίο είναι πολύ σηµαντικότερο συγκριτικά µε την προσπάθεια που πρέπει να καταβάλουν. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι πέρα από όλες τις άλλες µεθόδους που είναι εξίσου σηµαντικές, καθοριστικό ρόλο για τη διακοπή του καπνίσµατος παίζει η ήπια άσκηση που θα βοηθήσει τον καπνιστή να εκτονώσει την έντασή του και να διοχετεύσει το στρες του.

29 29 Μέθοδος Έρευνας Η µεθοδολογία στην οποία βασιστήκαµε για την ολοκλήρωση της εργασίας µας ήταν διµερής. Αρχικά διεξήγαµε έρευνα σε δευτερογενείς πηγές, όπως βιβλία και διαδικτυακές πηγές, µε σκοπό να συντάξουµε το θεωρητικό µέρος της εργασίας µας. Στη συνέχεια ανατρέξαµε σε πρωτογενείς πηγές, που στην περίπτωσή µας ήταν ένα ερωτηµατολόγιο που αφορά το κάπνισµα, το οποίο δηµιουργήθηκε από το Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, και συγκεκριµένα το τµήµα Επιστήµης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισµού µε τίτλο «εν Καπνίζω. Γυµνάζοµαι», καθώς και το φύλλο εργασίας 9, «Κάπνισµα και Αθλητής Αγώνων ρόµου», που το έχει καταρτίσει το ΚΕΣΥΠ Πάτρας. Το ερωτηµατολόγιο αυτό απαντήθηκε από τους µαθητές του σχολείου µας και τους γονείς τους καθώς και από άλλους ενηλίκους όπως και από µαθητές του 6ου Γυµνασίου που εκπόνησαν εργασία πάνω στο ίδιο θέµα. Αποφασίσαµε ότι ο πιο γρήγορος και αποτελεσµατικός τρόπος ήταν η δηµιουργία ενός Google Drive το οποίο απαντούσαν οι µαθητές στην ιστοσελίδα που δηµιουργήσαµε. Θεωρήσαµε ότι ο τρόπος αυτός υποβολής απαντήσεων είναι πιο ελκυστικός για µας και στη συνέχεια µε χαρά διαπιστώσαµε ότι υπήρξε και ενδιαφέρον από καθηγητές επιβλέποντες άλλων προγραµµάτων να ενστερνιστούν την ίδια µέθοδο. Ως αποτέλεσµα, η τεχνολογία βοήθησε και στο να διευκολύνει το έργο µας για τη συλλογή αποτελεσµάτων αλλά και στη γρήγορη επεξεργασία των δεδοµένων. Στο επόµενο υποκεφάλαιο παραθέτουµε το ερωτηµατολόγιο όπως εµφανιζόταν στη φόρµα υποβολής απαντήσεων Google Drive που χρησιµοποιήθηκε για τα παιδιά. Παρόµοια ήταν και η φόρµα που χρησιµοποιήσαµε και για τους γονείςενηλίκους.

30 Ερωτηματολόγιο σε μορφή Google Drive 30

31 31

32 32

33 33

34 34 Διαγράμματα Σχετικά με τα Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Παιδιών Στο Google Drive που δηµιουργήσαµε δεχτήκαµε 85 απαντήσεις από µαθητές. Ερωτήθηκαν µαθητές του ΓΕΛ Καστριτσίου καθώς και του 6 ου Γυµνασίου, τις απαντήσεις των οποίων επεξεργαστήκαµε και δηµιουργήσαµε τα παρακάτω διαγράµµατα:

35 35

36 36

37 37

38 38

39 39

40 40

41 41

42 42

43 43

44 44 Διαγράμματα Σχετικά με τα Αποτελέσματα Ερωτηματολογίου Γονέων-Ενηλίκων Στο Google Drive που δηµιουργήσαµε δεχτήκαµε 18 απαντήσεις από γονείς και ενήλικες, τις οποίες επεξεργαστήκαµε στα παρακάτω διαγράµµατα:

45 45

46 46

47 47

48 48

49 49

50 50

51 51

52 52

53 53 Αποτελέσματα-Συζήτηση Μετά από την επεξεργασία των απαντήσεων που έδωσαν οι µαθητές του ΓΕΛ Καστριτσίου και του 6 ου Γυµνασίου στο παραπάνω ερωτηµατολόγιο σχετικά µε το κάπνισµα προέκυψαν τα ακόλουθα αποτελέσµατα: Το µεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων (57%-72%) δηλώνει ότι γνωρίζει πόσο επιβλαβές είναι το κάπνισµα για την υγεία τους, ενώ ένα µικρό ποσοστό υποστηρίζει το αντίθετο. Η πλειοψηφία των µαθητών (44%-63%) θεωρεί ότι το κάπνισµα είναι απωθητικό και µόλις το 40% το θεωρεί ελκυστικό. Επιπροσθέτως, ένα µεγάλο ποσοστό ενηµερώνεται τακτικά για θέµατα σχετικά µε το κάπνισµα (π.χ. µε ενηµερωτικά φυλλάδια). Αρκετοί µαθητές γνωρίζουν τις αρνητικές συνέπειες του καπνίσµατος και τις υψηλές πιθανότητες των ενεργητικών και παθητικών καπνιστών να εµφανίσουν επικίνδυνα νοσήµατα (π.χ. εµφύσηµα, διάφορες µορφές καρκίνων, περιφερειακές αγγειακές νόσους, τύφλωση, αλλοίωση εξωτερικής εµφάνισης). Παρ όλο που η πλειοψηφία των ερωτηθέντων δηλώνει ενηµερωµένη για τα δηλητηριώδη συστατικά του τσιγάρου, συχνά παρασύρονται από τις διάφορες διαφηµίσεις εταιριών καπνού και αρχίζουν το κάπνισµα, περίπου στην ηλικία των 19 ετών. Οι περισσότεροι µαθητές δεν συµφωνούν µε την αντίληψη πως το κάπνισµα τους κάνει περισσότερο αποδεκτούς από τις παρέες τους και ότι τους κάνει να φαίνονται πιο ώριµοι στη συναναστροφή τους µε συνοµηλίκους. Όσον αφορά την αξία του αθλητισµού και τη συµβολή του στην υγεία του ανθρώπου, σχεδόν όλοι οι ερωτηθέντες δηλώνουν ενήµεροι. Μετά από την επεξεργασία των απαντήσεων που έδωσαν οι ενήλικες και κυρίως οι γονείς των µαθητών του ΓΕΛ Καστριτσίου στο αντίστοιχο ερωτηµατολόγιο σχετικά µε το κάπνισµα προέκυψαν τα ακόλουθα αποτελέσµατα: `Όλοι οι γονείς και γενικά οι ενήλικες που ερωτήθηκαν, εκτός εξαιρέσεων, βρίσκουν το κάπνισµα µια συνήθεια ανόητη, απωθητική και δυσάρεστη. Η πληροφόρησή τους σχετικά µε το συγκεκριµένο θέµα φαίνεται να είναι επαρκής. Παρ όλα αυτά ένα µικρό ποσοστό αγνοεί ενηµερώσεις σχετικά µε το κάπνισµα. Η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων είναι ενηµερωµένη σχετικά µε τα επικίνδυνα νοσήµατα που προκαλεί το κάπνισµα (π.χ. εµφύσηµα, διάφορες µορφές καρκίνων, περιφερειακές αγγειακές νόσους, τύφλωση, αλλοίωση εξωτερικής εµφάνισης).

54 54 Επίσης, οι ενήλικοι δεν πιστεύουν ότι το κάπνισµα είναι ένας τρόπος κοινωνικοποίησης και αποδοχής των νέων από τις παρέες των συνοµήλικων τους. Τέλος, οι µεγάλοι τάσσονται υπέρ της άσκησης γνωρίζοντας ότι είναι ένας αποτελεσµατικός τρόπος αντιµετώπισης των δυσάρεστων επιπτώσεων που προκαλούνται από το κάπνισµα. Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, παρατηρούµε ότι στην εποχή µας υπάρχει ενηµέρωση των ανθρώπων σχετικά µε το κάπνισµα. Ωστόσο, χρειάζονται προσπάθειες, έτσι ώστε να πεισθεί ακόµα και η µειονότητα για τις καταστροφικές του συνέπειες.

55 55 Επίλογος Ανακεφαλαιώνοντας, θα θέλαµε να τονίσουµε ότι το κάπνισµα είναι ιδιαίτερα επιβλαβές για την υγεία ενώ σε ορισµένες περιπτώσεις µπορεί να οδηγήσει µέχρι και στον θάνατο. εν πρέπει να ξεχνούµε ότι το παθητικό κάπνισµα είναι το ίδιο επικίνδυνο για την υγεία µας µε το ενεργητικό, γεγονός που καθιστά ύψιστης σηµασίας την ευαισθητοποίηση της κοινωνίας πάνω στη σοβαρότητα της απαγόρευσης του καπνίσµατος ιδιαιτέρως στους δηµόσιους χώρους. Οι ουσίες που υπάρχουν στο τσιγάρο αποτελούν ένα συνονθύλευµα βλαβερών ουσιών µε κυριότερες την πίσσα, το µονοξείδιο του άνθρακα και την νικοτίνη. Η τελευταία, µάλιστα, ενοχοποιείται για την εθιστική δράση της στους καπνιστές και για το αίσθηµα ευφορίας που προκαλεί κάνοντας την απόφαση για απεξάρτηση ιδιαίτερα δύσκολη. Η εργασία αυτή µας έκανε να συνειδητοποιήσουµε πόσο σηµαντική είναι η αποφυγή του και η ευαισθητοποίηση των νέων γύρω από τις καταστρεπτικές συνέπειές του στο σώµα αλλά και στην ψυχή τους. Συνεπώς, απαιτείται ενεργοποίηση των κατάλληλων φορέων, όπως η οικογένεια και το σχολείο, και η προσπάθεια εκ µέρους τους µε σκοπό την αποτροπή όλο και περισσότερων νέων από την υιοθέτηση παρόµοιων συνηθειών. Το µήνυµά µας είναι:

56 56 Βιβλιογραφία Δικτυογραφία Cultrona, Lisa Russell. How Does Smoking Affect your Breathing ehow.: < Department of Health, New York. December 2009, Smoking can Lead to Vision Loss or Blindness. Ανασύρθηκε 20 Ιανουαρίου 2014: < on_loss_or_blindness.htm> ehow, How Does Smoking Affect the Respiratory System. Ανασύρθηκε 20 Ιανουαρίου 2014: < Enet.gr. «Τρόποι Βοήθειας για τη ιακοπή Καπνίσµατος.» Ελευθεροτυπία, Τρίτη 26 Μαΐου Ανασύρθηκε 4 Μαρτίου 2014: < Healthier South Derbyshire, Major Diseases Caused by Smoking. Ανασύρθηκε 20 Ιανουαρίου 2014: < Intrasteki, «Κάπνισµα.» Ανασύρθηκε 20 Ιανουαρίου 2014: < Lilley, Stephen. ehow. Ανασύρθηκε 20 Ιανουαρίου 2014: No Smoke.gr, «Ασθένειες που Προκαλεί το Κάπνισµα.» Ανασύρθηκε 20 Ιανουαρίου 2014: Philip Morris International. «Τι Περιέχει ο Καπνός του Τσιγάρου» Ανασύρθηκε στις 6 Μαΐου 2014: < px> Schwartz, Jay. Can You Exercise If You Smoke Cigarettes? Demand Media. Ανασύρθηκε 18 Μαρτίου 2014: < Sherwood, Chris. How Does Nicotine Affect the Lungs. ehow. Ανασύρθηκε 20 Ιανουαρίου 2014: < Stein, Jeannine. When Athletes Combine Smoking and Exercising. Los Angeles Times. ευτέρα 25 Αυγούστου Ανασύρθηκε 11 Μαρτίου 2014: < Taylor, BV, GY Oudit, PG Kalman and Liu P. Clinical and Pathophysiological Effects of Active and Passive Smoking on the Cardiovascular System. The Canadian Journal of Cardiology. 14(9): , Ανασύρθηκε 20 Ιανουαρίου 2014:

57 57 < EAsGp68zTPS.10> Wikipedia. 19 Απριλίου Passive Smoking. Ανασύρθηκε 20 Ιανουαρίου 2014: < Ανδρουλακάκης, Ζαχαρίας Φ. «Νόσος Buerger». Ζαχαρίας Φ. Ανδρουλάκης Αγγειοχειρουργός. 22 Φεβρουαρίου Ανασύρθηκε 4 Μαρτίου 2014: < Άνοιξη. «Άσθµα». Ανασύρθηκε 4 Μαρτίου 2014 < Βαλαβανίδης, Θανάσης και Κωνσταντίνος Ευσταθίου. «Η Χηµική Ένωση του Μήνα.» Μαΐος Ανασύρθηκε 11 Μαρτίου 2014: < Βελώνη, Ρίτα. «7 + 1 Τρόποι για να Κόψετε το Κάπνισµα.» Έθνος.gr. Ανασύρθηκε 4 Μαρτίου 2014: < Βικιπαίδεια. «Εµφύσυµα.» 5 Μαρτίου Ανασύρθηκε 20 Ιανουαρίου 2014: < E%B7%CE%BC%CE%B1> Βικιπαίδεια. «Ντοπαµίνη». < wiki/ντοπαµίνη> Θεοδωράκης, Γιάνης, Μάριος Γούδας, Μαίρη Χασάνδρα, Ευδοξία Κοσµίδου και Ελένη ηµητρίου, «εν Καπνίζω Γυµνάζοµαι.»(3 η Έκδοση). Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Τµήµα Επιστήµης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισµού, < Ινστιτούτο Επεξεργασίας Λόγου. «Κάπνισµα για Μερικούς, Απόλαυση για Όλους, Κίνδυνος» Ανασύρθηκε 20 Ιανουαρίου 2014: < «Κάνε Στάχτη Το Τσιγάρο» (youtube), ηµοσιεύτηκε στις 22 Αυγούστου Ανασύρθηκε 20 Ιανουαρίου 2014: 0owL0 ΚΕΣΥΠ Πάτρας. «Αγώνας ρόµου», Φ.Ε. 9. < Ξυπολυτά-Ζαχαριάδη, Ασηµίνα. «Ας Μιλήσουµε στα Παιδιά µας για το Kάπνισµα.» Ανασύρθηκε 20 Ιανουαρίου 2014: <

58 58 Παράρτημα Παραθέτουμε κάποιες φωτογραφίες από το πρόγραμμά μας

59 59

60 60

61 61

62 62 Ομάδες Ομάδα 1 Αρχοντούλα Δεστούνη Ασημίνα Καραγεωργοπούλου Ομάδα 2 Δήμητρα-Αδελαΐδα Αργυρίου Δανάη Διακοδημητρίου Αγγελική Κουσκούτη Αλεξάνδρα Κυριακοπούλου Ευσταθία Συναδινού Ελένη-Μαρία Τούρκα Ομάδα 3 Παναγιώτα Γιαννακοπούλου Ευγενία-Μαρία Ζολώτα Ελένη Μηλιαρά Ιωάννα Μουγκοπέτρου Ευδοκία Σταυρίδη Ιάσωνας -Νικόλαος Σπηλιώτης Ομάδα 4 Δανάη Μπαλιά Χριστίνα-Λυδία Παρασκευά Ιωάννα Πολυχρονοπούλου Χριστίνα-Ουρανία Τζε Ομάδα 5 Κωνσταντίνος Σπυρόπουλος Παναγιώτης Τσάκας Υπεύθυνες Καθηγήτριες Μαρία Παναγοπούλου Βασιλική Χορταργιά