ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

Transcript

1

2 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Εισαγωγή: Διαχείριση Οικοσυστημάτων Η διαχείριση και προστασία οικοσυστημάτων ήταν αποτέλεσμα της αφύπνισης του περιβαλλοντικού κινήματος της δεκαετίας του 1960 και της ανάγκης για την προστασίας της φυσικής περιβαλλοντικής ισορροπίας μετά από την αλόγιστη χρησιμοποίηση των φυσικών πόρων και της βιομηχανικής και αστικής περιβαλλοντικής ρύπανσης των μεταπολεμικών δεκαετιών. 1,2 Οικοσύστημα είναι το σύνολο των βιολογικών ειδών (πανίδα και χλωρίδα), και των πληθυσμών τους και το αβιογενές περιβάλλον στο οποίο προσαρμόστηκαν, εξελικτικά μετά από μεγάλες χρονικές περιόδους ανακατατάξεων. Οι βιολογικοί οργανισμοί ενός οικοσυστήματος αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με το ανόργανο περιβάλλον της περιοχής, το οικοσύστημα έχει συγκεκριμένη ροή ενέργειας, καθορισμένο πλέγμα των τροφικών αλυσίδων, βιοποικιλότητα που το διατηρείται σε αρμονία με τις κλιματικές συνθήκες και ολική ανακύκλωση της οργανικής ύλης. 3 Αν και οι περιβαλλοντολόγοι, οικολόγοι, βιολόγοι και επιστήμονες των φυσικών πόρων είχαν μελετήσει τις συνθήκες επιβίωσης και προστασίας μεμονωμένων μορφών πανίδας και χλωρίδας σε ορισμένα οικοσυστήματα, θεώρησαν ότι πρέπει να αναπτύξουν καινούργια μεθοδολογία και πρακτικές για ένα ολοκληρωμένο σύστημα προστασίας και διαχείρισης οικοσυστημάτων μέσα στα πλαίσια της αειφόρου ή βιώσιμης ανάπτυξης και με τις τρέχουσες τεχνολογικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν. 4 Βασικός παράγοντας των οικοσυστημάτων είναι η βιοποικιλότητα των οργανισμών του που το διατηρεί σε ισορροπία με το εξωτερικό περιβάλλον. Η ανθρωπογενής ρύπανση και οι παρεμβάσεις των ανθρώπων επηρέασαν τα 267

3 ευαίσθητα οικοσυστήματα, προκαλώντας την κατάρρευση της φυσικής ισορροπίας, διάβρωση του αβιογενούς περιβάλλοντος, αλλαγές της ροής ενέργειας και των τροφικών αλυσίδων. Με αυτά τα δεδομένα έπρεπε να δημιουργηθεί ένας νέος συνδυαστικός επιστημονικός τομέας της διαχείρισης και προστασίας των οικοσυστημάτων (ecosystem management and protection), που έχει καθορισμένο πλαίσιο επιστημονικής επιτήρησης, βασικές προτεραιότητες και στόχους για την επιστημονική προστασία των διαφόρων τύπων οικοσυστημάτων. 5, Ιστορική Ανασκόπηση της Διαχείρισης Οικοσυστημάτων Η επιστημονική διαχείριση οικοσυστημάτων ήταν η απάντηση της επιστημονικής κοινότητας στην κρίση της βιοποικιλότητας ορισμένων ευαίσθητων οικοσυστημάτων, λόγω των ανθρωπογενών παρεμβάσεων και της περιβαλλοντικής ρύπανσης της αλματώδους μεταπολεμικής ανάπτυξης. Ορισμένοι οικολόγοι των δεκαετιών 1930 και 1940 είχαν ήδη διαμορφώσει με επιστημονικές έρευνες την εικόνα των οικοσυστημάτων που θα παρουσιάσουν κρίσιμες καταστάσεις λόγω της ρύπανσης και της απώλειας της βιοποικιλότητας που τα διατηρούσε σε φυσιολογική ισορροπία. 7 Η Ένωση Οικολόγων των ΗΠΑ από το 1932 αναγνώρισε ότι απαιτείται προστασία ευαίσθητων περιοχών της Βόρειας Αμερικής με πλούσια χλωρίδα και πανίδα καθώς και τη συστηματική διαχείρισή τους. 8 Το 1935 οι Αμερικανοί βιολόγοι Wright και Thompson παρατήρησαν με την κλασική τους μελέτη απέδειξαν ότι τα εθνικά πάρκα των ΗΠΑ δεν ήταν πλήρη οικοσυστήματα, ιδιαίτερα για τις ανάγκες μεγάλων ζώων. 9 Το 1950 η επιτροπή της Οικολογικής Ένωσης των ΗΠΑ με τη μελέτη των φυτών και των ζώων, πρότεινε τη στρατηγική που έπρεπε να ακολουθηθεί για τη διαχείρισης των οικοσυστημάτων. 10 Τις επόμενες δεκαετίες οι επιστήμονες του περιβάλλοντος που άρχισε να αποκτούν υπόσταση και να κρούουν το κώδωνα κινδύνου για την εξαφάνιση ειδών και καταστροφής πολύτιμων πλουτοπαραγωγικών πηγών στις αναπτυγμένες χώρες, με μελέτες και βιβλία τους πρότειναν τη διαχείριση, 268

4 προστασία και διεύρυνση των ορίων-συνόρων των οικοσυστημάτων ως τη βάση για την πολιτική που έπρεπε να ακολουθηθεί στις αστικές και περιφερειακές χρήσεις γης Από τη δεκαετία του 1980 πολλοί επιστήμονες πρότειναν την προσέγγιση μέσω της οπτικής των οικοσυστημάτων για τη διαχείριση των αστικών και περιφερειακών χρήσεων γης. 14,15 Ενώ άλλοι επιστήμονες επικέντρωσαν τα επιχειρήματα για την προστασία και επιστημονική διαχείριση των οικοσυστημάτων στην ανάγκη για διατήρηση των ευαίσθητων πληθυσμών πανίδας και χλωρίδας σε σχέση με διάφορες μορφές βιομηχανικής και αστικής ανάπτυξης Από ιστορική άποψη το πρώτο βιβλίο που εξέθετε σε έκταση το πλαίσιο της διαχείρισης οικοσυστημάτων και έθεσε τους γενικούς στόχους και τις διεργασίες για την επιτυχή πραγματοποίηση των στόχων προστασίας δημοσιεύθηκε το 1988 από τους Agee & Johnson. Οι συγγραφείς έθεταν τη διαχείριση οικοσυστημάτων, μέσα στο πλαίσιο μιας δυναμικής διεργασίας και αναβάθμισης της έννοιας της φύσης, όπου τα οικοσυστήματα παίζουν ακρογωνιαίο ρόλο θεματοφύλακα της βιοποικιλότητας. Επίσης, πρότειναν συνεργασία φορέων και διαχειριστικούς στόχους με συνεχή έλεγχο. 18 Από το 1988 και μετά, η ιδέα της διαχείρισης οικοσυστημάτων έγινε αντικείμενο πολλών ερευνών και δημοσιευμάτων που επιχειρούσαν να θέσουν τις βασικές έννοιες διαχείρισης και τη μεθοδολογία της επίτευξης των στόχων σε πολύπλοκα οικοσυστήματα μέσα στα πλαίσια οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων της εποχής μας Εξελίξεις στο θέμα της διαχείρισης και προστασίας οικοσυστημάτων έγιναν με παράλληλες εξελίξεις και σε άλλα σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως της κρίσης στην βιοποικιλότητα ειδών σε διάφορες περιοχές, των προβλημάτων της βιολογικής συντήρησης, των αποτυχιών διαφόρων πολιτικών αντιμετώπισης της ρύπανσης, των σχέσεων του ανθρώπινου πολιτισμού με τη φύση και διάφορες νομικές πλευρές της προστασίας των οικοσυστημάτων που προέβαλαν οι μη κυβερνητικές περιβαλλοντικές οργανώσεις

5 Η Καλιφόρνια, ήταν η πρώτη πολιτεία των ΗΠΑ, η οποία το 1991 έθεσε προτεραιότητα στην περιβαλλοντική πολιτική της τη διαχείριση και συστηματική προστασία των οικοσυστημάτων. Αλλά αυτό δημιούργησε ένα νέο πλαίσιο αυστηρών νομοθετικών μέτρων, επιστημονικών μελετών, και συγκέντρωσης δεδομένων, για την βελτίωση της ποιότητας των οικοτόπων (ενδιαιτήματα) και της βιωσιμότητας ευαίσθητων μορφών ειδών πανίδας και χλωρίδας. 25 Διαχείριση και προστασία οικοσυστημάτων έχουν αναπτυχθεί εδώ και δεκαετίες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ελλάδα με τους εθνικούς δρυμούς, τα εθνικά πάρκα και δάση, Υπάρχει πολυάριθμη βιβλιογραφία και για διαχείριση οικοσυστημάτων από τον ΟΟΣΑ και από χώρες όπως η Μ. Βρετανία, η Σουηδία, κ.λπ Η Βασική Θεματολογία για τη Διαχείριση και Προστασία Οικοσυστημάτων Η διαχείριση οικοσυστημάτων δεν είναι μία επιστημονική περιοχή με συγκεκριμένα όρια και πρακτικές εφαρμογές. Τα οικοσυστήματα διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, ανάλογα με τη συγκεκριμένη περιοχή που βρίσκονται, την ποικιλία της χλωρίδας και της πανίδας, το πλέγμα των τροφικών αλυσίδων και της ροής ενέργειας του συστήματος. Παρόλα αυτά, οι επιστήμονες με τις έρευνές τους προσδιόρισαν τα σημαντικότερα θέματα, τις προτεραιότητες και το πλαίσιο μέσα στο οποίο πρέπει να κινηθεί η διαχείριση οικοσυστημάτων για να είναι αποτελεσματική και να οδηγεί στην καλύτερη ποιότητα διατήρησης. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 οι επιστήμονες είχαν συμφωνήσει στο πολύπλοκο πλέγμα των προτεραιοτήτων της διαχείρισης και προσδιόρισαν δέκα βασικά θέματα για τη διαχείριση και προστασία οικοσυστημάτων. Τα βασικά θέματα περιγράφονται με σαφήνεια από το γνωστό οικολόγο Grumbine (Sierra Institute) στο κλασικό του άρθρο «What is ecosystem management?. 33 I. Ιεραρχικό Πλαίσιο (Hierarchical context). Οι διαχειριστές οικοσυστημάτων πρέπει να εστιάσουν την προσοχή τους, όχι μόνο σε ένα επίπεδο της 270

6 βιοποικιλότητας (γονίδια, είδη, πληθυσμούς, οικοσυστήματα, τοπεία) γιατί θα τους δώσει ένα στενό πλαίσιο γνώσεων, που δεν είναι ικανό για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα των οικοσυστημάτων. Αντίθετα, οι διαχειριστές πρέπει να λάβουν υπόψη τους όλα τα επίπεδα βιοποικιλίας και τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις. Το θέμα αυτό, συνήθως περιγράφεται ως προοπτική συστημάτων ( systems perspective). II. Τα οικολογικά όρια (ecological boundaries). Τα όρια ενός οικοσυστήματος, είναι συνήθως γεωγραφικά και ορισμένες φορές αυθαίρετα, αλλά πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι μεταβολές, χρονικές και χωρικές, που μπορεί να συμβούν. Η ανάγκη οικολογικών ορίων προκύπτει, γιατί οι διαχειριστές οικοσυστημάτων μπορεί να εργάζονται κατά μήκος διοικητικών/πολιτικών ορίων (για παράδειγμα εθνικά πάρκα, εθνικά δάση) και τα οικολογικά όρια πρέπει να έχουν καθορισμένες κλίμακες. Ορισμένες φορές, τα ζώα ενός οικοσυστήματος μπορεί να επηρεάσουν τη χρήση γειτονικής γης ή κοινωνικές αξίες. Επίσης, κατά τη διαχείριση ενός οικοσυστήματος πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι επισκέπτες, οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οι χρήσεις για λόγους αναψυχής. 18 III. Οικολογική ακεραιότητα (Ecological integrity). Με την έννοια αυτή οι επιστήμονες θεωρούν ότι η διαχείριση πρέπει να προστατεύσει το σύνολο των ειδών, των πληθυσμών και των επιμέρους οικοσυστημάτων, ώστε να διατηρηθούν τα ποικίλα είδη χλωρίδας και πανίδας. 22 Ορισμένοι επιστήμονες εκφράζουν την έννοια αυτή ως διατήρηση των βιώσιμων πληθυσμών των αυτόχθονων ειδών, συντήρηση των φυσικών αναταραχών σε μικρή κλίμακα, επανεισαγωγή αυτόχθονων, και διατήρση του οικοσυστήματος μέσα στα φυσικά πλαίσια της ποικιλομορφίας. IV. Συλλογή δεδομένων (Data collection). Η διαχείριση οικοσυστημάτων, απαιτεί συστηματική συλλογή δεδομένων για τα ενδιαιτήματα (οικότοποι, habitats), τα είδη πανίδας και χλωρίδας, τους πληθυσμούς των ειδών και οι χρονικές μεταβολές τους, το γεωλογικό υπόβαθρο, τη δυναμική των μεταβολών που παίζουν ρόλο στην ισορροπία χημικών και βιολογικών 271

7 παραγόντων, κ.λπ. Η συλλογή των πληροφοριών αυτών απαιτεί επεξεργασία και συνεχή ανανέωση. V. Έλεγχος (monitoring). Οι επιστήμονες και οι φορείς που θα διαχειρισθούν το οικοσύστημα, πρέπει να καταγράφουν και να ελέγχουν την πορεία των ενεργειών τους ώστε να μπορεί να γίνει εκτίμηση των επιτυχιών και αποτυχιών της διαχείρισης με ποσοτικές μετρήσεις. Ο συστηματικός έλεγχος δημιουργεί τις προϋποθέσεις, για λήψη συμπληρωματικών μέτρων, αποφυγή λαθών και ανασκόπησης της πορείας του οικοσυστήματος. VI. Προσαρμοστική διαχείριση (Adaptive management). Προσαρμοστική διαχείριση σημαίνει, ότι με βάση τα αποτελέσματα των μετρήσεων και της πορείας του οικοσυστήματος διατηρείται μία ευλυγισία στη λήψη αποφάσεων και προσαρμόζεται στις αβεβαιότητες που δημιουργούν οι πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις των παραγόντων του οικοσυστήματος. Η προσαρμοστική διαχείριση στηρίζεται στην υπόθεση ότι η επιστημονική γνώση είναι προσωρινή και επικεντρώνει την προσοχή της, στη συλλογή γνώσεων, πειραματισμούς και επικοδομητική προσαρμογή των προηγούμενων αποτελεσμάτων στις νέες δράσεις διαχείρισης. VII. Συνεργασία φορέων (κρατικών υπηρεσιών, δήμων, διευθύνσεις διαχείρισης φυσικών πόρων, γεωργικές καλλιέργειες, κ.λπ), ώστε να επιτυγχάνεται αποτελεσματική διαχείριση. Η διαχειριστική ομάδα των οικοσυστημάτων, πρέπει να συνεργασθεί με άλλους φορείς για να επιλύσει σύνθετα προβλήματα, νομικής φύσης σε ορισμένες περιπτώσεις, για να επιτύχει τους στόχους της. VIII. Οργανωτική Αλλαγή (Organizational change). Η εφαρμογή διαχειριστικού ελέγχου οικοσυστημάτων απαιτεί επίσης αλλαγές στις δομές διαχείρισης γαιών και των φορέων που τα χρησιμοποιούν. Οι αλλαγές μπορεί να είναι απλές (π.χ. σχηματισμός ενός μικτού διαχειριστικού φορέα), αλλά και πιο σύνθετες, όπως μεταβολές επαγγελματικών πρακτικών και μεταβολές των συσχετισμών εξουσίας. IX. Άνθρωποι και φύση (Humans embedded in nature). Οι διαχειριστές, πρέπει να λάβουν υπόψη τους ότι τα οικοσυστήματα δεν μπορούν να 272

8 διαχωριστούν από τους ανθρώπους και τις επεμβάσεις τους. Ανάλογα με τις σχέσεις και τις επιρροές των ανθρώπων με τα οικοσυστήματα, η αλληλεπιδράσεις είναι αμφίδρομες, ορισμένες φορές προκαλούν φθορές αλλά και θετικά αποτελέσματα. X. Αξίες (Values). Η έννοια των αξιών, και ιδιαίτερα των ανθρώπινων αξιών, για την φύση και τα οικοσυστήματα, έχουν καταλυτικές επιδράσεις στη διαχείριση τους. Εάν οι ανθρώπινες αξίες για τα οικοσυστήματα, είναι υποβαθμισμένες τότε ο διαχειριστικός έλεγχος μπορεί να καταστεί δύσκολος και να μην επιτύχει τους στόχους που έχει θέσει. Με βάση τις δέκα βασικές προϋποθέσεις της διαχείρισης των οικοσυστημάτων έχει διαμορφωθεί ένας κλασικός ορισμός της διαχείρισης οικοσυστήματος: Διαχείριση οικοσυστήματος είναι η ολοκληρωμένη επιστημονική γνώση των οικολογικών σχέσεων μέσα σε ένα πολύπλοκο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο αξιών με γενικό στόχο την προστασία της ακεραιότητας του φυσικού οικοσυστήματος για μεγάλο χρονικό διάστημα (Ecosystem management integrates scientific knowledge of ecological relationships within a complex socio-political and values framework toward the general goal of protecting native ecosystem integrity over the long term) Οι Στόχοι της Διαχείρισης Οικοσυστημάτων Οι επιστήμονες που ασχολήθηκαν με την καθιέρωση των βασικών προτεραιοτήτων της επιστημονικής διαχείρισης οικοσυστημάτων συμφωνούν με τους στόχους για την διατήρηση της οικολογικής ακεραιότητας της μεγάλης ποικιλίας της πανίδας και της χλωρίδας και των ενεργειακών ισορροπιών με το αβιογενές περιβάλλον. Οι βασικοί στόχοι χωρίζονται σε πέντε κατηγορίες: Διατήρηση των βιώσιμων πληθυσμών όλων των αυτοχθόνων ειδών, στην περιοχή που περικλείει το οικοσύστημα. Ο στόχος αυτός, είναι αρκετά φιλόδοξος και δύσκολος να πραγματοποιηθεί σε αντίξοες κλιματικές 273

9 συνθήκες ή σε περιπτώσεις καταπάτησης των ορίων του οικοσυστήματος (παράνομη θήρα, αγροτικές εκμεταλλεύσεις, δασικές πυρκαγιές, κλπ). Εκπροσώπηση όλων των τύπων αυτοχθόνων οικοσυστημάτων μέσα στην προστατευμένη περιοχή, σε όλη τη φυσική κλίμακα ποικιλίας. Ο στόχος αυτός, απαιτεί την αντιπροσωπευτική διαχείριση των διαφόρων βιοτόπων, πληθυσμών και οικοθέσεων που υπάρχουν μέσα στα όρια ενός πολύπλοκου οικοσυστήματος ώστε να μην υπάρξει απώλεια βιοποικιλότητας ή επισκίασης ενός οικοσυστήματος από ένα άλλο. Διατήρηση των εξελικτικών και οικολογικών διεργασιών. Ο στόχος αυτό υπογραμμίζει την συνεχή εξελικτική και οικολογική πορεία που ακολουθεί ένα οικοσύστημα (συνθήκες διατάραξης ισορροπιών, υδρολογικές διεργασίες, κύκλοι θρεπτικών υλικών, κ.λπ). Με βάση τις εξελικτικές διεργασίες, πρέπει οι διαχειριστές να συμπεριλάβουν εναλλακτικές προτάσεις διαχείρισης και αξιολόγησης, καθώς και παρεμβάσεων και εφικτότητας μέτρων. Διαχείριση για μεγάλο χρονικό διάστημα του οικοσυστήματος, ώστε να δοθεί επαρκής χρόνος στην εξελικτική δυναμικότητα των ειδών και των οικοσυστημάτων να αναπτυχθούν πλήρως. Ανθρώπινη παρέμβαση σε ανεκτά όρια. Επειδή, ο ανθρώπινος παράγοντας δεν μπορεί να αποκλεισθεί, πρέπει η διαχείριση να λάβει υπόψη της τις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις και να υπάρχουν εναλλακτικές προσαρμογές. Οι διαχειριστές, πρέπει να έχουν επιδιώξει τη συνεργασία τοπικών υπηρεσιών, δήμων, κοινοτήτων, συνεταιρισμών και περιβαλλοντικώνπολιτιστικών οργανώσεων και ο άμεσα ενδιαφερόμενος τοπικός πληθυσμός. Για τα προβλήματα της διαχείρισης οικοσυστημάτων και τις βασικές προϋποθέσεις για να επιτύχουν οι σκοποί της διαχείρισης και να προστατευτεί η φύση και η βιοποικιλότητα έχουν δημοσιευθεί αρκετές ερευνητικές εργασίες. Οι περισσότερες, αναφέρονται στις γενικές αρχές και στόχους, ενώ άλλες σε συγκεκριμένα διαχειριστικά πειράματα σε διάφορες περιοχές της υφηλίου

10 ΕΡΕΥΝΑ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΝΟΜΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΟΧΟΙ ΟΡΙΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΠΙΚΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΠΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΦΟΡΕΩΝ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΕΠΙΣΤΓΗΜΟΝΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΦΟΡΕΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ Σχήμα Διαχείριση Οικοσυστημάτων. Βασικά στάδια διαχειριστικού σχεδιασμού. Συμμετοχή φορέων, επιστημόνων και βασικές ενέργειες. (προσαρμογή από το άρθρο Pavlikakis GE, Tsihrintzis VA. Ecosystem management: A review of a new concept and methodology. Water Res Manag, 14: , 2000)

11 12.5. Σύνταξη Διαχειριστικών Εκθέσεων για Οικοσυστήματα Η σύνταξη των διαχειριστικών εκθέσεων για οικοσυστήματα, πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις βασικές αρχές και τους στόχους καθώς και ένα συστηματικό χρονοδιάγραμμα και ενέργειες για να επιτευχθούν. Η διαχειριστική έκθεση, πρέπει να έχει διεπιστημονικότητα (επιστήμονες πολλών ειδικοτήτων), να είναι ορθολογική και τεκμηριωμένη, να έχει σαφήνεια και συμβατότητα σκοπών και τέλος να έχει την κοινωνική αποδοχή φορέων, υπηρεσιών και κατοίκων της περιοχής. Τα βασικά στάδια της διαχειριστικές έκθεσης, έχουν ληφθεί από το εξαιρετικά χρήσιμο δημοσίευμα «Προδιαγραφές Σύνταξης Ολοκληρωμένων Διαχειριστικών Σχεδίων Προστατευομένων Περιοχών» των Παπασεργιάδου, Τσιαούση, Γκατζογιάννη και Ντάφη. 38 Ένας ενδεικτικός πίνακας του περιεχομένου της διαχειριστικής έκθεσης: 1. ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Περιέχει συνοπτικά, το αντικείμενο της μελέτης, τον τρόπο εργασίας, τη μεθοδολογία, τους σκοπούς και την εκπλήρωση των στόχων. 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Συνοπτική αναφορά στην περιοχή, το γεωγραφικό ιστορικό, το νομοθετικό πλαίσιο, ο φορέας, η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί και οι σκοποί και τέλος η ομάδα (επιστημονικό υπόβαθρο) που εκπονεί τη διαχειριστική έκθεση. 3. ΜΕΘΟΔΟΙ, επιστημονικά μέσα και προβλήματα διαχειριστικού σχεδίου. Αναφορά των σπουδαιότερων πηγών πληροφόρησης, αναφορά υλικών (χάρτες, αεροφωτογραφίες, κ.λπ) που χρησιμοποιήθηκαν. Μέθοδοι για αναλύσεις και καταγραφή του υλικού. Αναφορά των σημαντικότερων προβλημάτων. Σχόλια για τις πληροφορίες και την επιστημονική μεθοδολογία. 276

12 4. ΔΕΔΟΜΕΝΑ για την Περιοχή Μελέτης του Οικοσυστήματος. Α. Γεωγραφική θέση, όρια και βασικές διαιρέσεις του χώρου, χωροθέτηση των μέτρων, κ.λπ. Σύνταξη χάρτη (κατατοπιστικά στοιχεία, πρόσφορη κλίμακα, κλπ.). Β. Ιστορικό της Διαχείρισης του Οικοσυστήματος και Θεσμικό Πλαίσιο. Ανασκόπηση των έργων διαχείριση, που έγιναν στο παρελθόν, περιγραφή του νομικού καθεστώτος (θεσμοθέτιση, ένταξη στο δίκτυο «Φύση 2000», «Natura 2000», σύμφωνα με Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κ.λπ). Τα μέσα διαχείρισης που εφαρμόσθηκαν, την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, και τα συμπεράσματα για τη μελλοντική διαχείριση του οικοσυστήματος. Γ. Καθεστώς Ιδιοκτησία-Φυσιογνωμία του οικοσυστήματος. Είναι αναγκαίος ο διαχωρισμός των βασικών κατηγοριών εδαφοκάλυψης της περιοχής (χορτολιβαδικές, δάση, δασοσκεπείς, γεωργικές, υγρότοποι, οικισμοί, κλπ). Περιγραφή του ιδιοκτησιακού καθεστώτος (κυριότητα, νομή, κατοχή, καταπατήσεις, κρατικές ιδιοκτησίες που παραχωρήθηκαν, κλπ). Συντάσσεται και χάρτης ιδιοκτησίας. Δ. Έργα Υποδομής-Προσπέλαση-Συγκοινωνιακά μέσα-οδικό δίκτυο. Πρέπει να γίνει ολοκληρωμένη καταγραφή του οδικού δικτύου, δίκτυο επικοινωνιών, οικισμοί μέσα στο χώρο διαχείρισης, έργα ύδρευσης, έργα άρδευσης, τεχνικά έργα, εγκαταστάσεις απόθεσης και επεξεργασίας αποβλήτων. Χάρτης με πλήρες σχεδιάγραμμα έργων υποδομής. 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ- Φυσικό Περιβάλλον-Γεωμορφολογία-Χλωρίδα-Πανίδα ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Κλιματικές συνθήκες (σχετική υγρασία, θερμοκρασίες ανάλογα με τις εποχές, ύψος βροχής, κλπ) Γεωλογία-έδαφος-γεωμορφολογία-υδρολογία (είδη πετρωμάτων, εδαφικές συνθήκες, στραγγιστική ικανότητα, λεκάνες απορροής, ποιότητα υδάτων, πηγές, κλπ). Χάρτης. 277

13 Χλωρίδα (κατάλογος ειδών, αφθονία, περιγραφή δυναμικής των πληθυσμών). Χάρτης χωροδιάταξης των κυριοτέρων ειδών χλωρίδας. Βλάστηση (δομή και σύνθεση ενοτήτων βλάστησης, χαρτογράφηση ορίων βλάστησης). Χάρτης. Πανίδα (κατάλογος, στοιχεία βιολογίας, περιγραφή ενδιαιτημάτων, οικολογική κατάσταση). Χάρτης εξάπλωσης των κυριοτέρων ειδών. Γνωρίσματα τοπίου (ποικιλία μορφών εδαφοκάλυψης, ποικιλότητα βλάστησης, αρχαιολογικά ευρήματα, διαβάθμιση του χώρου σε ποιοτικές βαθμίδες, κλπ). Κίνδυνοι που απειλούν την περιοχή του οικοσυστήματος (αίτια, ρύπανση, οικιστικά απόβλητα, λαθροϋλοτομία, υπερβόσκηση, αλόγιστη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, κλπ). 6. ΣΥΝΘΗΚΕΣ Κοινωνικές-Οικονομικές-Πολιτιστικές Πληθυσμιακά, δημογραφικά και πολιτιστικά στοιχεία (βασικά μεγέθη, εξέλιξη πληθυσμού, μορφωτικό επίπεδο, παραδόσεις, στάση των τοπικών πληθυσμών σε σχέση με τη διαχείριση). Παραγωγικές Δραστηριότητες (δασική παραγωγή, παραγωγή, τεχνική υποδομή, γεωργία,, καλλιεργούμενα είδη, κτηνοτροφία, βόσκοντα ζώα, παραγόμενα προϊόντα, αλιεία, λατομεία, βιομηχανίες, βιοτεχνίες, τουρισμός, θήρα, κλπ). Ιστορικά-Αρχαιολογικά μνημεία (περιγραφή, ανάδειξη, προστασία) 7. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αξιολόγηση Ειδών και Περιοχής Αξιολόγησης ζωικών και φυτικών ειδών (δυναμική πληθυσμών, ενδιαιτήματα, ενότητες βλάστησης). Η αξιολόγηση, να γίνει με βάση τις νομοθεσίες ΕΕ και Διεθνών Συμβάσεων περί προστασίας άγριας ζωής, οικοτόπων, απειλούμενων ειδών, κλπ, π.χ. Οδηγία 92/43/ΕΟΚ «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων», Οδηγία 79/409/ΕΟΚ «περί διατηρήσεως άγριων πτηνών», Σύμβαση (Βόννης) «για τη διατήρηση 278

14 μεταναστευτικών ειδών των άγριων ζώων», Κατάλογος IUCN, Red Data Book Categories, κλπ) Αξιολόγηση της Περιοχής ( αξιολόγηση ως προς συγκεκριμένα κριτήρια, όπως ευπάθεια, σπανιότητα ειδών, ευαίσθητα οικοσυστήματα, βαθμός διατάραξης (οικισμοί, ανθρώπινες επεμβάσεις), αντιπροσωπευτικότητα, κοινωνική και οικονομική αξία της περιοχής, μέγεθος, ποικιλότητα, δυνατότητα ανόρθωσης (περιθώρια ανόρθωσης μέσω του διαχειριστικού σχεδίου), ιστορική και αρχαιολογική αξία. Αξιολόγηση των Δυνατοτήτων της Περιοχής Αξιολόγηση Κοινωνικών και Οικονομικών Συνθηκών 8. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Εξειδίκευση αρχών και Σκοπών Διαχείρισης (διατήρηση, οικοανάπτυξη, έρευνα, περιβαλλοντική εκπαίδευση, έλεγχος εφικτότητας σκοπών, νοθετικοί περιορισμοί, φυσικοί παράγοντες, ανθρώπινες εππεμβάσεις, διαθεσιμότητα πόρων. Στρατηγική και Μέσα Παρέμβασης του Σχεδιασμού (ανάπτυξη εναλλακτικών προτάσεων, περιορισμοί, εφικτότητα μέτρων, ζώνωση περιοχής). Η ζώνωση μπορεί να είναι Ζώνη Α (αυστηρή προστασία), Ζώνη Β (περιφερειακή ζώνη), Ζώνη Γ (ευρύτερη ζώνη). 9. ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΜΕΤΡΩΝ Τα προτεινόμενα προγράμματα εφαρμογής πρέπει να περιλαμβάνουν τα ακόλουθα μέτρα: Ρύθμιση καλλιεργειών, ρύθμιση ή άρση κοπής (π.χ. χόρτων, δένδρων), επέκταση οικισμών, αντιστάθμισμα απώλειας εισοδημάτων, προστασία διαχείρισης, αποκατάσταση φυσικών πόρων, προστασία ειδών, υποδομή έρευνας, περιβαλλοντική εκπαίδευση, ενημέρωση, ευαισθητοποίηση, πρόσβαση του χώρου. 10. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ Φορέας διαχείρισης 279

15 Καθορισμός προτεραιοτήτων Διαχειριστικά μέτρα, εργασίες, χρονοδιάγραμμα Σχεδιασμός παρακολούθησης περιοχής Προσδιορισμός αναγκών και ειδικά προγράμματα εφαρμογής Μακροπρόθεσμος προγραμματισμός Προτεινόμενη διαδικασία αναθεώρησης του σχεδίου διαχείρισης Εξέλιξη του διαχειριστικού φορέα 11. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κατάλογος όλων των επιστημονικών, εκδοτικών και βιβλιογραφικών πηγών. 12. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Χάρτες, λοιπό συνοδευτικό υλικό (πίνακες στατιστικών, πρωτογενή στοιχεία). Για την αξιολόγηση των οικοσυστημάτων και των ειδών πανίδας και χλωρίδας που περιέχουν ο σχεδιασμός της διαχείρισης πρέπει να λάβει υπόψη του τη σχετική ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία για προστατευόμενα είδη, απειλούμενα είδη, διατήρηση μεταναστευτικών ειδών, κλπ. Οδηγία 92/43/ΕΟΚ «για τη διατήρηση των φυικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας» Οδηγία 79/409/ΕΟΚ «περί διατηρήσεως των άγριων πτηνών» Διεθνής Σύμβαση (Σύμβαση Βέρνης) «για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης» Διεθνής Σύμβαση (Σύμβαση Βόννης) «για τη διατήρηση μεταναστευτικών ειδών των άγριων ζώων» Σύμβαση «για το διεθνές εμπόριο των απειλούμενων ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας» Το Κόκκινο Βιβλίο «των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας (Καρανδεινός Μ, κα). Έκδοση της Ελληνικής Ζωολογικής Εταιρείας και της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, Αθήνα, 1992 (επίσης υπάρχει στο διαδικτυακό τόπο του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.) 280

16 Π.Δ. 67/1981 «περί προστασίας της αυτοφυούς χλωρίδας και της άγριας πανίδας και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και ελέγχου της ερεύνης επ αυτών» Κατάλογος της IUCN (International, World Conservation Union). Red List of Threatened Animals, IUCN publs, Gland, Sw, Ευρωπαϊκός Κόκκινος Κατάλογος των Παγκοσμίως Απειλουμένων Ζώων και Φυτών ( United Nations, 1991) EIONET (European Environment Information Observation Network). Πρόσβαση στις περιβαλλοντικές πληροφορίες, Οδηγία 90/313 ΕΟΚ. CEC-CORINE. Biotopes Programme. Habitats of the European Community. Data Specification. CEC, Luxambourg, CEC. Forest Conditions in Europe. Results of the 1992 Survey. Executive Report CEC/UN, Economic Commission for Europe, Brussels-Geneva, Επίσης, υπάρχουν και άλλες περιβαλλοντικές Οδηγίες και κανονισμοί που πρέπει να συμβουλευθούν οι διαχειριστές των οικοσυστημάτων Παραδείγματα Διαχείρισης Οικοσυστημάτων Από τη διεθνή πρακτική των τελευταίων δεκαετιών υπάρχουν πολλά παραδείγματα διαχείρισης οικοσυστημάτων σε πολλές αναπτυγμένες χώρες και στην Ευρωπαϊκή Ένωση με επιτυχή αποτελέσματα στην βιοποικιλότητα και στην ποιότητα του περιβάλλοντος. 39,40 Πολυάριθμα παραδείγματα προστασίας οικοσυστημάτων και διαχείρισης, έχουν καταγραφεί σε χώρες όπως η Βραζιλία, Αργεντινή και Παραγουάη (τροπικό δάσος Αμαζονίου και δάση που έχουν υποστεί σημαντική υποβάθμιση, Ινδονησία (τροπικά δάση), Αυστραλία (Greater Barrier Reef), Τροπικός βάτραχος Κένυα και Νότιος Αφρική. Η διατήρηση και ενίσχυση της βιοποικιλότητας, 281

17 είναι ένα από τα προβλήματα της διαχείρισης των οικοσυστημάτων. Προς την κατεύθυνση αυτή βοήθησαν οι διεθνείς συμβάσεις (1973 Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, CITIES, 1979 Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals, CMS-Bonn Convention, 1971 Convention on Wetlands of International Importance Especially as Waterfowl Habitat, RAMSAR, 1993 Convention on Biological Diversity, CBD, 2004 Global Biodiversity Information Facility, GBIF) και εθνικές πρωτοβουλίες διαφόρων χωρών Για την πορεία των οικοσυστημάτων σε διεθνή κλίμακα, έχει ιδρυθεί από το 2006 το Millenium Ecosystem Assessment. ( από διάφορα ερευνητικά ινστιτούτα των ΗΠΑ και άλλων χωρών. 45 Επίσης το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας των ΗΠΑ ενισχύει την προσπάθεια διαχείρισης και προστασίας των οικοσυστημάτων λόγω της υψηλής σημασίας τους στο περιβάλλον. 46 Αποδημητικά πουλιά Διαχείριση Οικοσυστημάτων στην Φλόριδα των ΗΠΑ Από τα πλέον γνωστά προγράμματα διαχείρισης οικοσυστήματος είναι το παράδειγμα της Φλόριδας των ΗΠΑ που άρχισε να εφαρμόζεται το Ο σκοπός του προγράμματος διαχείρισης, ήταν να προστατεύσει τις λειτουργίες ολόκληρων των οικολογικών συστημάτων μέσα από το συνδυασμό εξαγοράς εδαφών και ολόκληρων περιοχών και προγράμματα νομοθετικής-ρυθμιστικής διαχείρισης των οικοσυστημάτων. Τα αρχικά σχέδια αφορούσαν 6 οικοσυστήματα, που είχαν κίνδυνο υποβάθμισης και τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ως πιλοτικά παραδείγματα και για τα επόμενα σχέδια διαχείρισης (Alachcola river and Bay, Suwannee river, Wekina river, Lower St. Johns river, Hillsborough river, Florida Bay/Southern Everglades). 282

18 Παραδείγματα Διαχείρισης Οικοσυστημάτων στην Ελλάδα Στην Ελλάδα έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια διάφορα σχέδια και δράσεις προστασίας οικοσυστημάτων από διάφορους επιστημονικούς και τοπικούς-κρατικούς φορείς για να αποφευχθούν οι καταστροφές εθνικών δρυμών, εθνικών πάρκων και τοπίων, αισθητικά δάση, διατηρητέα μνημεία φύσης και υγρότοποι (Ramsar). Οι προστατευμένες περιοχές στην Ελλάδα βρίσκονται στο Δίκτυο NATURA 2000 (δες το διαδικτυακό τόπο του ΥΠΕΧΩΔΕ, Δίκτυο Natura, Το Θεσμικό Πλαίσιο Προστασίας και Διαχείρισης βρίσκεται αναλυτικά στον διαδικτυακό τόπο του ΥΠΕΧΩΔΕ. Τις Προστατευόμενες Περιοχές, μπορούν να διαχειρίζονται φορείς διαχείρισης ή υφιστάμενες δημόσιες υπηρεσίες, ειδικές υπηρεσίες και ΝΠΔΔ ή φορείς που ορίζονται για το σκοπό αυτό με συμβάσεις διαχείρισης (Ν. 2742/1999). Σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία, στις περιοχές του Δικτύου Natura η περιβαλλοντική αδειοδότηση γίνεται για να διασφαλισθεί το φυσικό περιβάλλον (Ν. 3010/2002, ΚΥΑ 11014/2003/Φύλλο Εφημ. Κυβ. 104/2003). Επίσης, υπάρχει ο Κανονισμός 614/2007 του Ευρωπαϊκού Κoινοβουλίου που θεσπίζει το νέο χρηματοδοτικό μέσο για το περιβάλλον (LIFE+). Τα έργα που χρηματοδοτούνται από το LIFE+ είναι για τις εφαρμογές διαφόρων Οδηγιών προστασίας του περιβάλλοντος και οικοτόπων και άγριων ειδών πανίδας και χλωρίδας (79/409/ΕΟΚ, 92/43/ΕΟΚ), για καινοτόμα έργα, εκστρατείες ευαισθητοποίησης και ειδικές εκπαιδεύσεις σε τεχνολογίες προστασίας του περιβάλλοντος, και τέλος για έργα και που αφορούν τη μακροχρόνια παρακολούθηση δασών. 283

19 Επιλεκτικά σχέδια διαχείρισης και προστασίας οικοσυστημάτων στην Ελλάδα 1. Μελέτη Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πρεσπών. Αθήνα, Χρηματοδότηση από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) Ομάδα μελέτης: Κασιούμης Κ (δασολόγος), Εμμανουήλ Φ (δασολόγος), Πλέσσας Σπ. (γεωλόγος), Σταυροπούλου Ν (Ιχθυολόγος), Δαγρές Ε (οικονομολόγος του ΥΠΕΘΟ). Συνεργασία: καθ. Γεράκης Π, Κατσαδωράκης Γ., Τρούμπης Γ, κα. Επίσης η Ελληνική Εταιρεία ανέδειξε και πρωτοστάτησε στην ανακύρηξη των Πρεσπών σε εθνικό δρυμό (1974). (βιβλιογραφία, Μ. Σκούλλος. Εθνικός Δρυμός Πρεσπών. Σημασία στη Διαχείριση και την Προστασία. Εκδ. Ελληνική Εταιρεία, Αθήνα, 1987). Σχήμα Ο Εθνικός Δρυμός των Πρεσπών. 2. Λίμνη Ισμαρίδας και Συμπλέγματος Λιμνοθαλασσών. Πρόγραμμα διαχείρισης, Αθήνα, Ιούλιος 1993 (ΕΚΠΑ, Τμήμα Χημείας, Συντονιστής, καθ. Μ. Ι. Σκούλλος). 284

20 3. Διαχείριση Οικοτόπων και Προστασίας στο Δέλτα και στα Στενά του Νέστου ποταμού. (Habitat Management and Raptor Conservation in Nestos Delta and Gorge). Διαδικτυακός τόπος ( life/index.htm). Χρηματοδότηση της ΕΕ μέσω του προγράμματος LIFE+ -Φύση. Το έργο ανέλαβε η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας-Καβάλας-Ξάνθης. Δράσεις, το πολύπλευρο έργο της διαχείρισης και προστασίας του Δέλτα του Νέστου ποταμού, των δασικών οικοτόπων, της λιμνοθάλασσας και της ανάδειξης της ιχθυοπανίδας, και της οικοτουριστικής ανάπτυξης. 4. ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ. «Πρόγραμμα για την Προστασία και διαχείριση των πληθυσμών και βιοτόπων της Καφέ Αρκούδας (Ursus arctos) στην Ελλάδα» Συντόνισε την πρώτη φάση για το πρόγραμμα LIFE-Nature ΑΡΚΤΟΣ «Διατήρηση της καφέ αρκούδας και των βιοτόπων της στην Ελλάδα-2η φάση», «εφαρμογή διαχειριστικών σχεδίων στη Ροδόπη και το Γράμμο», «Εφαρμογή Διαχειριστικών Σχεδίων στη Ροδόπη και το Γράμμο», 2003 Ο Αρκτούρος συντονίζει 4 έργα στα πλαίσια του προγράμματος του ΥΠΕΧΩΔΕ «Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη» (βλέπε διαδίκτυο 5. ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΠΑΡΝΗΘΑΣ. Διαχείριση Οικοσυστήματος. Ο Δρυμός της Πάρνηθας δημιουργήθηκε το 1961 (Β.Δ. 644/61) και έχει έκταση στρέμματα. Για την προστασία του ισχύουν ΝΔ 86/69 του Ν. 998/79 και του Ν. 1650/86 «Περί Εθνικών Δρυμών και Προστατευομένων Περιοχών» Το Δασαρχείο Πάρνηθας εκτελεί το σχέδιο διαχείρισης της περιοχής. Το Σχέδιο διαχείρισης, έχει στόχους για βελτίωση των συνθηκών και λειτουργικής οργάνωσης του Δρυμού, επέκταση ορίων, προστασία χλωρίδας και πανίδας, έλεγχο υφιστάμενης υπαίθριας αναψυχής, προστασία από πυρκαγιές, 285

21 ανάδειξη των αξιών του δρυμού, περιβαλλοντική εκπαίδευση και ενημέρωση επισκεπτών, συμβολή στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας, απομάκρυνση ορισμένων εγκαταστάσεων, κα. (βλέπε διαδίκτυο: Καμπανούλα Κρόκος Πορτοκαλί πεταλούδα Σχήμα Χλωρίδα και πανίδα της Πάρνηθας. Κοκκινολαίμης 6. Διαχείριση Θαλάσσιου Περιβάλλοντος και Παρακτίων Περιοχών. Τα διαχειριστικά σχέδια του θαλάσσιου περιβάλλοντος στηρίζονται σε διάφορες αποφάσεις της ΕΕ για την ιχθυοπανίδα, την ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού, διατήρηση ιχθυοαποθεμάτων, την οδηγία 92/43/ΕΟΚ για προστασία απειλουμένων θαλασσίων ειδών και φυσικών ενδιαιτημάτων, κ.λπ. Στην ΕΕ υπάρχουν 92 θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές (τμήμα νησιών και παράκτιες περιοχές). Στη Μεσόγειο θάλασσα, υπάρχουν ορισμένα σπάνια είδη που προστατεύονται. Στην Ελλάδα, όλες οι λιμνοθάλασσες και οι εκβολές ποταμών είναι προστατευόμενες περιοχές (92/43/ΕΟΚ, 79/409/ΕΟΚ). Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων ( εκτάρια), προστασία της φώκιας Monachus monachus, και άλλα σπάνια είδη. Το οικοσύστημα των Βόρειων Σποράδων έχει εξαιρετική 286

22 σημασία και θεωρείται πολύ σπάνιο. Έχουν δημιουργηθεί διάφορα καταφύγια, ζώνες ασφαλείας, και υπάρχουν εποχιακές απαγορεύσεις για επαγγελματικά δίχτυα ψαράδων, ενώ στις παράκτιες περιοχές απαγορεύεται η βόσκηση αιγοπροβάτων. Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου. Από το 1987 (ΚΥΑ 88208/3723/1987, ΥΠΕΧΩΔΕ), υπάρχει σχέδιο διαχείρισης με δύο περιοχές και 8 ζώνες ασφαλείας. Διατήρηση ορισμένων απειλουμένων ειδών (φώκιες, δελφίνια, ποσειδώνιες, κα), απαγορεύσεις αγκυροβόλησης και αλιεία σε ορισμένες περιοχές, απαγόρευση υδατοκαλλιεργειών. (Βιβλιογραφία: 1. Αποστολοπούλου Μ, και Βερρόπουλος Γ. Σημειώσεις Θαλάσσιου Περιβάλλοντος. Διαχείρισης Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων και Στοιχεία για την Ορθολογική Διαχείριση Προστατευομένων Θαλάσσιων Περιοχών και Πληθυσμών. Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Ωκεανογραφίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Βιολογίας, Αθήνα, 1998, περιορισμένη κυκλοφορία, και 2. Ministry of the Environment, Physical Planning, and Public Works. Report of Greece on Coastal Zone Management. Athens, March, 2006). Σχήμα Φωτογραφία της φώκιας Monachus monachus. Τα παραπάνω, είναι μόνο ορισμένα παραδείγματα διαχείρισης οικοσυστημάτων στην Ελλάδα. Ένας πλήρης κατάλογος των προστατευομένων περιοχών στην Ελλάδα βρίσκεται στο διαδικτυακό τόπο του ΥΠΕΧΩΔΕ. 287

23 12.7. Βιβλιογραφία 1. Walbridge S, Selkoe KA, et al. A global map of human impact of marine ecosystems. Science 319: , Dunlap R, Mertig A. American environmentalism: The U.S. environmental movement, Taylor and Francis, Bristol, UK, Beatie M. An ecosystem approach to fish and wildlife conservation. Ecological Applications 6: , Noss RF, Cooperrider AY. Saving Nature s Legacy: Protecting and Restoring Biodiversity. Island Press, Washington DC, Jensen ME, Bourgeron PS (eds). Ecosystem Management: Principles and Applications. Vol I and II, Department of Agriculture, Forest Service, Portland, OR, Cortner H, Moote M. The Politics of Ecosystem Management. Island Press, Washington DC, Leopold A. A Sand County Almanac. Oxford University Press, New York, Shelford VE. Ecological Society of America: A nature sanctuary plan unanimously adopted by the Society. December Ecology 14: , Wright GM, Thompson B. Fauna of the national parks of the U.S. USDA Department of Interior, Washington DC, Kenndeigh SC, Baldwin HI, Calahane VH, et al. Nature sanctuaries in the United States and Canada: A preliminary inventory. The Living Wildrness 15:1-45, Caldwell L. The ecosystem as a criterion for public land policy. Natural Resources J 10: , Craighead F. Track of the Grizzly. Sierra Club Book, San Francisco, CA, Newmark WD. Legal and biotic boundaries of Western North American national parks: a problem of congruence. Biol Conservation 33: ,

24 14. Clark TW, Zaunbrecher D. The Greater Yellowstone Ecosystem: the ecosystem concept in natural resource policy and management. Renewable Resources J 5: 8-16, Grumbine E. How to save the national parks and national forests. Forest Watch 9:21-27, :21-27, Hutto RL, Reel S, Landres PB. A critical evaluation of the species approach to biological conservation. Endangered Species 4:1-4, Keiter RB. NEPA and the emerging concept of ecosystem management on the public lands. Land & Water Law Review 25:43-60, Agee JK, Johnson DR. Ecosystem Management for Parks and Wildrness. University of Washington Press, Seattle, Washington, Kessler WB, Salwasser H, Cartwright C, Caplan J. New perspective for sustainable natural resources management. Ecological Applications 2: , Clark TW. Creating and using knowledge for species and ecosystem conservation: Science, organizations, and policy. Perspectives in Biology and Medicine 36: , Grumbine RE. Protecting biological diversity through the greater ecosystem concept. Natural Areas J 10: , Norton B. A new paradigm for environmental management. In Constanza R (ed). Ecosystem Health. Island Press, Washington DC, 1992, pp Constanza R (ed). Ecological Economics: The Science and Management of Sustainability. Columbia University Press, New York, Bengston DN. Changing forest values and ecosystem management. Sco Nat Res 76: , California State. Memorandum of understanding agreement on biological diversity. Resources Agency. Sacramento, California, September, 19, Ευρωπαϊκή Επιτροπή Περιβάλλοντος. Ιστοσελίδα για την ολοκληρωμένη Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης. ( environment/iczm/home.htm) 289

25 27. Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Διαχείριση Παράκτιας Ζώνης στην Ελλάδα (ιστοσελίδα ΥΠΕΧΩΔΕ Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Πρώτη Εθνική Αναφορά για την Κατάσταση της Βιοποικιλότητας στην Ελλάδα. Επιστημ. Υπεύθυνος καθ. Α.Λεγάκις, Αθήνα, Δεκεμβ Council of Europe, UNEP and European Centre for Nature Conservation. The Pan-European Biological and Landscape Strategy. CE, Geneva, Fielding AH, Haworth PF. Upland Ecology. Ecosystem Management in Great Britain. Routledge, London, OECD Proceedings. Agriculture and Ecosystem Management. Proceedings of Workshop, OECD, Paris, Schultz L, Folke C, Olsson P. Enhancing ecosystem management through social-ecological inventories: lessons from Kristianstads Vatternike, Sweden. Environ Conservation 34: , Brumbine RE. What is ecosystem management? Conservation Biol 1: 27-38, Lackey RT. Seven pillars of ecosystem management. Landscape Urban Planning 40: 21-30, Slocombe DS. Implementing ecosystem-based management. BioScience 43: , Stanley TR. Ecosystem management and the arrogance of humanism. Conserv Biol 9: Pavlikakis GE, Tsihrintzis VA. Ecosystem Management: A review of a new concept and methodology. Water Resources Managem, 14: , Παπαστεργιάδου, Ε. Τσιαούση Β, Γκατζογιάννης Σ, Ντάφης Σ. Προδιαγραφές Σύνταξης Ολοκληρωμένων Διαχειριστικών Σχεδίων Προστατευμένων Περιοχών. Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας- Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων. Θεσσαλονίκη-Αθήνα, Δεκ (περιορισμένη κυκλοφορία, σ. 882). 39. UNEP. Global Environment Outlook 4. Earthscan, London,

26 40. Kennedy D (ed). State of the Planet, Island Press-Science magazine, Washington DC, Ogden JC. Maintaining diversity in the oceans. Environment 43(3): 29-37, Margules CR, Pressey RL. Systematic conservation planning. Nature 405: , Loreau M, Naeem S, Icnchausti P, et al. Biodiversity and ecosystem functioning: current knowledge and future challenges. Science, 294: , Brooks TM, Mittermeier RA, da Fonseca GAB, et al. Global biodiversity conservation priorities. Science 313:58-60, Carpente SR, DeFries R, Dietz T, et al. Millenium ecosystem assessment: research needs. Science 314: , (Millenium Ecosystem Assessment. Ecosystems and Human Well-Being: Synthesis. Island Press, Washington DC, 2005, National Research Council. Valuing Ecosystem Services: Toward Better Environmental Decision-Making. National Academy Press, Washington DC, Επιλεγμένη βιβλιογραφία: Διαχείριση Οικοσυστημάτων και φυσικών πόρων 1. Αραμπατζής Γ, Πολύζος Σ. (επιμέλεια). Φυσικοί Πόροι, Περιβάλλον και Ανάπτυξη. Εκδ. Τζιόλα, Θεσσαλονίκη, (το βιβλίο αυτό αποτελεί εξαιρετικό δείγμα έκδοσης από Έλληνες επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων με ενδιαφέροντα θέματα: περιβαλλοντική διαχείριση, αστική και περιφερειακή ανάπτυξη, χωρική κατανομή φυσικών πόρων στην Ελλάδα, υδατικοί πόροι, μέθοδοι περιβαλλοντικής αποτίμησης και εφαρμογή τους σε υγροτόπους, Αγροδασοπονία, νέες τεχνολογίες περιβαλλοντικής αειφορίας, υποδείγματα διαχείρισης φυσικών και οικονομικών πόρων, κλπ. Συνολικά περιέχει 28 αυτοτελή άρθρα ανασκόπησης σημαντικών περιβαλλοντικών 291

27 προβλημάτων και φυσικών πόρων με έμφαση στο ελλαδικό χώρο. Πλούσια βιβλιογραφία). 2. Λουλούδης Λ, Μπεόπουλος Ν, (επιμέλ.). Κριτικές Προσεγγίσεις της Ανάπτυξης και της Προστασίας του Περιβάλλοντος της Υπαίθρου. Εκδ. Στοχαστής, Αθήνα, Τσιούρης Σ, Γεράκης ΠΑ. Υγρότοποι της Ελλάδος. Αξίες-Αλλοιώσεις- Προστασία. WWF-Εργαστήριο Οικολογίας και Περιβάλλοντος, Τμήμα Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Παν/μιο Θεσσαλονίκης, IUCN, Σαρλής ΓΠ. Βελτίωση και Διαχείριση Φυσικών Βοσκοτόπων. Εκδ. Α. Σταμούλη, Α και Β μέρος, Παπαδημητρίου Γ (επιμέλεια). Η Προστασία των Εθνικών Δρυμών. Πρακτκά Συνεδρίου, Νόμος+ Φύση, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, Κοσμόπουλος Π. Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός. Εκδ. University Studio Press, Θασσαλονίκη, Β έκδοση, Camp WC, Daugherty TB. Διαχείριση Φυσικών Πόρων. Εκδ. «ΙΩΝ», Αθήνα, Γ έκδ. (βελτιωμένη), Mitchell B. Resources and Environment Management. Pearson/Prentice Hall, Harlow, Essex, UK, 1997 ( 2nd ed. 2002) 9. Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Απολογισμός Δραστηριοτήτων Δασικών Υπηρεσιών Υπουργείου Γεωργίας έτους 2005, Αθήνα, Ζάγκας Θ. Η συμβολή της έρευνας των φυσικών οικοσυστημάτων στην υλοποίηση προγραμμάτων δάσωσης. Πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας «Επιλογή φυτικών ειδών για δασώσεις, αναδασώσεις και βελτιώσεις του φυσικού τοπίου». ΤΕΙ Καβάλας, Παράρτημα Δράμας, Τμήμα Δασοπονίας, (επιμελ. Έκδοσης Ι. Τάκος), Δράμα, 2003, σ Βλάχου Α. Περιβάλλον και Φυσικοί Πόροι. Εκδ. Κριτική, Αθήνα, Πολύζος Σ, Πετράκος Γ, Αραμπατζής Γ, Σούτσας Κ. Φυσικοί πόροι και περιφερειακές ανισότητες στην Ελλάδα. Γεωτεχνικά Επιστημονικά Θέματα, 16:63-79,

28 13. Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. (επιμέλεια Μ. Μποναζούντας, Α. Κασαΐτη). Επιλεγμένα Θέματα Διαχείρισης Περιβάλλοντος. Εκδ. Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Αθήνα, 1995 (περιέχει σειρά πολύ σημαντικών άρθρων από τους Έλληνες επιστήμονες που μελετούν τη διαχείριση οικοσυστημάτων και φυσικών πόρων, όπως Μ. Σκούλλος "Προβλήματα ρύπανσης και διαχείρισης υδάτων με έμφαση στη θαλάσσια ρύπανση", σ , Κ. Κασιούμης, "Διαχείριση εθνικών δρυμών και προστατευομένων περιοχών", σ , Σπ. Ντάφης "Ο ρόλος του δάσους στην προστασία του περιβάλλοντος και του ανθρώπου", σ ). Επιλεγμένη βιβλιογραφία: νομοθετική προστασία του περιβάλλοντος 1. Παπαδημητρίου Γ (επιμέλεια). Η Διείσδυση του Κοινοτικού Δικαίου Περιβάλλοντος στην Ελλάδα. Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, Δελλής Γ. Κοινοτικό Δίκαιο Περιβάλλοντος. Οι διαστάσεις της προστασίας του περιβάλλοντος στην κοινοτική έννομη τάξη. Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα, Κορκόβελος Χ. Η Προστασία του Περιβάλλοντος στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα, Μάττας Κ. Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενωσης και Αλλων Διεθνών Οργανισμών. Πανεπιστημιακές παραδόσεις, Θεσσαλονίκη, Δούση ΕΔ. Η Κοινοτική Πολιτική Περιβάλλοντος και η Επίδραση της, στην Περίπτωση της Ελλάδας. Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, Παπαπετρόπουλος Α.Δ. Οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων στην Ευρωπαϊκή και στην Ελλνική Εννομη Τάξη. Εκδ. Σάκκουλας ΑΝ, Αθήνα,