ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΜΙΑΣ ΕΝΟΡΙΑΣ Χρήστος Δελαπόρτας, Πτυχιούχος Θεολογίας Α.Π.Θ.

Transcript

1 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΜΙΑΣ ΕΝΟΡΙΑΣ Χρήστος Δελαπόρτας, Πτυχιούχος Θεολογίας Α.Π.Θ. Ο όρος ενορία, παραγόμενος εκ του επιθέτου ενορίας, σημαίνει ιστορικά τον εντός ορίων χώρο, μία καθορισμένη περιοχή η τοπική περιφέρεια (territorium). Σήμερα ως ενορία χαρακτηρίζεται κυρίως η εκκλησιαστική περιφέρεια ενός ναού (ενοριακού), από τον οποίο αντλεί και αυτή το όνομά της, όπως και το σύνολο των ορθοδόξων πιστών, που κατοικούν στην ίδια περιφέρεια και συνέρχονται δια τις εκκλησιαστικές συνάξεις. Ο σημερινός τύπος των Ενοριών είναι πολύ νεότερος και διαμορφώθηκε μεταξύ ιε και ιζ αιώνος. Στην εκκλησιαστική πραγματικότητα η βασική μονάδα οργανώσεως, ο πυρήνας της ποιμαντικής και διοικητικής δομής της Εκκλησίας, ως «σώματος Χριστού» και εν Χριστώ κοινωνίας, είναι η Ενορία. Ως ευχαριστιακή σύναξις των πιστών εμφανίζεται η Ενορία, σε άμεση αναφορά και συνάρτηση με την Επισκοπή, εις την οποία οργανικά ανήκει, ως «η καθολική εκκλησία» στον συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Ο πιστός ζει το μυστήριον της Εκκλησίας στην ζωή και πράξη της Ενορίας του, μέσα στην οποία, αγωνιζόμενος και αγιαζόμενος, ενώνεται με τον Χριστόν, τον Κύριον της Εκκλησίας, και τους εν Χριστώ αδελφούς του, πραγματοποιώντας συνεχώς την εν Χριστώ ύπαρξη και εκκλησιαστικότητά του. Ο λόγος, συνεπώς, δια την ενορία και την ζωή της είναι κατ' ουσίαν λόγος δια την ίδια την Εκκλησία και την παρουσία της εις τον κόσμον 1. Από τους πρώτους κιόλας Χριστιανικούς χρόνους, οι Χριστιανοί συγκεντρώνονται για έναν κοινό σκοπό, για την τέλεση της θείας Ευχαριστίας. Η σύναξη αυτή για την τέλεση του μυστηρίου εκφράζει τον έναν και κοινό τόπο 2. Ο επίσκοπος, οι πρεσβύτεροι, οι διάκονοι και όλα τα μέλη της εκκλησίας είχαν ξεχωριστή θέση, αλλά αποτελούσαν όλοι μαζί την τοπική εκκλησίας. «Φροντίστε, λοιπόν να χρησιμοποιείτε ενιαία ευχαριστία. Διότι μια είναι η σάρκα του Κυρίου και ένα το Ποτήριο που μας ενώνει με το αίμα του, ένα το θυσιαστήριο, όπως ένας είναι ο επίσκοπος 3». Οι διαφορές της εκκλησίας, δεν είναι διαίρεση, αλλά αντιθέτως δηλώνουν την ενότητα 4. Ο επίσκοπος ήταν και είναι ο πρώτος, ο προϊστάμενος, ο προεστός της Ευχαριστίας. Με την αύξηση όμως των Χριστιανών, δεν ήταν πλέον εφικτό να γίνεται μία Ευχαριστιακή σύναξη. Ο επίσκοπος τότε δίνει άδεια στους 1 Πρωτοπρεσβ. Γεωργίου Δ. Μεταλληνού, Ομοτίμου Καθηγητού Πανεπιστημίου Αθηνών Read more: more. 2 Γεωργίου Β. Μαυρομάτη, Η Ενορία, Τέρτιος έκδ. 2 α, Κατερίνη 1998, σ Ιγνατίου Θεφόρου, προς Φιλαδελφείς. ΒΕΠΕΣ 2, σσ. 277, Γεωργίου Β. Μαυρομάτη, Η Ενορία, σ. 9. [1]

2 πρεσβυτέρους να τελούν το Μυστήριο, σε περισσότερα μέρη, εντός φυσικά της επαρχίας του. Έτσι ιδρύονται οι Ενορίες. Με αυτόν τον τρόπο ο πρεσβύτερος γίνεται ο προϊστάμενος των μυστηρίων και στο μόνο που διαφέρει από τον επίσκοπο είναι στο ότι δεν μπορεί να χειροτονήσει. Όπως αναφέρει και ο θείος Χρυσόστομος: «μόνο στη χειροτονία υπερβαίνουν (οι επίσκοποι) και σ αυτό μόνο φαίνεται ότι πλεονεκτούν από τους πρεσβυτέρους. 5» Φυσικά και στις ενορίες κέντρο παραμένει ο επίσκοπος και αποτελεί το κέντρο της κάθε ενορίας. Αυτό διακρίνεται στο δικαίωμα να χειροτονεί, να με το να παραχωρεί το αντιμήνσιο, με τη νοητή παρουσία του στα μυστήρια που εκφράζεται με τη μνημόνευσή του 6. Ενορία όσο μικρή και ασήμαντη αν είναι, αποτελεί εικόνα και έκφραση την άπασα Εκκλησία ουρανού και γης. Όπως κατά τη θεία Κοινωνία με τον ποιο μικρό Μαργαρίτη, μεταλαμβάνουμε όλο το σώμα του Χριστού, έτσι και κάθε ενορία δεν είναι ένα μέρος της Εκκλησίας αλλά ολόκληρη 7. «Η Ενορία που ιδρύεται σύμφωνα με όσα θεσπίζει η Εκκλησία του Χριστού, συνάπτεται αδιάρρηκτα προς τη μία, αγία καθολική και αποστολική Εκκλησία του Χριστού και προς το απολυτρωτικό Του έργο και προς τη χάρη του Αγίου Πνεύματος που φωτίζει και αγιάζει τους πιστούς» 8. Ενορία, είναι η Εκκλησία, η οποία σώζει και αγιάζει τους πιστούς 9. Η Ενορία έχει έργο και αποστολή να ανακαινίσει και να εξαγιάσει όλα τα μέλη της με το να τα εγκεντρίζει στο σώμα του Χριστού και να μεταδίδει τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος. Ενορία λοιπόν είναι η Εκκλησία, η οποία πλήρως αγιάζει τον κόσμο 10. Η Ενορία φυσικά δεν απαρτίζεται μόνο από κληρικούς, αλλά από επιτρόπους, το προσωπικό του Ναό καθώς και από ολόκληρο το πλήρωμά της, δηλαδή από όλα τα μέλη κληρικούς και λαϊκούς. Για τη σωστή λειτουργία της Ενορίας κάθε μέλος πρέπει να είναι στη σωστή θέση. Αν όμως κάποιο από τα παραπάνω άτομα που κατέχουν μία θέση, την αφήσει και μείνει κενή ή δεν λειτουργεί σωστά τότε γίνεται η αιτία να ζημιωθούν ψυχές. Το συγκεκριμένο άτομα καθώς και ο ιερέας είναι συνυπεύθυνοι για την απώλεια των ψυχών. Όσον αφορά την θέση πρέπει να αντικατασταθεί άμεσα 11. Ως το κέντρο της Ενορίας μπορεί να χαρακτηριστεί το κοινό Τραπέζι, το Κοινό «Δείπνο» που δεν είναι άλλο από την θεία Ευχαριστία, που δεν πρέπει να μετέχουμε τυπικά, αλλά να είναι ουσιαστική, να γίνεται συνειδητά. 5 Ιωάννου Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις την προς Τιμόθεον Α επιστολήν Ομίλ. Ζ, PG 62, Γεωργίου Β. Μαυρομάτη, Η Ενορία, σσ Όπ.π., σ Όπ.π., σ Όπ.π., σ Μάρκου Α. Σιώτη, το παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών και η Ιεραποστολική συγκρότηση της Ενορίας, περιοδικό Εκκλησία 15/9/1962, σσ Γεωργίου Β. Μαυρομάτη, Η Ενορία, σ. 15. [2]

3 Ένα ακόμα έργο της Ενορίας είναι η ένωση των πιστών με τον Χριστό και μεταξύ τους. Με απόλυτο σκοπό τον αγιασμό τους και την σωτηρία τους. Το έργο είναι δηλαδή Λειτουργικό, Κηρυκτικό-Κατηχητικό και Κοινωνικό 12. Το έργο της Ενορίας είναι κατ αρχήν Λειτουργικό. Πραγματοποιείται δηλαδή η ένωση των πιστών μεταξύ τους και με τον Χριστό κατά τη θεία Λειτουργία. Φυσικά το Λειτουργικό έργο δεν σταματάει στη θεία Λειτουργία, αλλά βρίσκεται και στα υπόλοιπα μυστήρια, που έχουν ως σκοπό την ενσωμάτωση των πιστών στην Εκκλησία και ένωση με τον Χριστό. Τέτοια μυστήρια είναι: Του ιερού Βαπτίσματος, του Χρίσματος, της Ιερωσύνης, της Μετάνοιας, του Γάμου, του Ευχελαίου 13. Τα μυστήρια δεν είναι πράξεις ιδιωτικής ευσεβείας, ούτε για την ατομική σωτηρία, αλλά γίνονται για ολόκληρη την Εκκλησία 14. Καλό θα ήταν η τακτική τέλεση της θείας ευχαριστίας και κατά τις καθημερινές ημέρες ή έστω στις εορτές των Αγίων. Δεν θα πρέπει να παραλείπονται όμως και οι υπόλοιπες ιερές ακολουθίες όπως: Να ψάλλεται η Παράκληση της Παναγίας, καθώς και η Παράκληση του αγίου που είναι αφιερωμένος ο Ναός (όχι όμως εις βάρος της πρώτης Παράκλησης). Να τελείται Εσπερινός για τις εορτές μεγάλων Αγίων. Να τηρούνται οι Ακολουθίες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Το Σαρανταλείτουργο πριν από τα Χριστούγεννα. Η τέλεση αγρυπνίας. Η ακολουθία του Ιερού Ευχελαίου. Ίσως αν στην ενορία υπάρχουν Ορθόδοξοι και από άλλες χώρες, να ακούγεται κάτι στη γλώσσα τους σε μία Σύναξη Σαββάτου. Όπως αναφέρθηκε το έργο της Ενορίας είναι Κηρυκτικό-Κατηχητικό. Το κήρυγμα δεν έχει σκοπό την ατομική τελείωση και άσκηση της ατομική αρετής αλλά συνειδητή ένταξη των πιστών στο Σώμα της Εκκλησίας. Το κήρυγμα πρέπει να είναι Χριστοκεντρικό. Για να είναι όμως αληθινά Χριστοκεντρικό πρέπει να είναι Τριαδοκετρικό και Εκκλησιοκεντρικό 15. Εδώ ανήκουν και τα κατηχητικά σχολεία που είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο. Τα κατηχητικά σχολεία είναι απαραίτητα. Η επιλογή των κατάλληλων προσώπων πρέπει να είναι πολύ προσεκτική. Η κατήχηση δεν πρέπει να μένει στα πλαίσια μια ξερής, στεγνή ομιλίας ή να γίνεται στα πλαίσια ενός σχολικού μαθήματος. Τα παιδιά 12 Όπ.π., σ Όπ.π., σ Πρεσβ. Αντωνίου Αλεβιζόπουλου, Τρόποι αναζωπυρώσεως της ζωής της Ενορίας, Πρακτικά του ΣΤ Ιερατικού συνεδρίου Ι.Μ. Νικαίας 24/10/1972, σ Αλεβιζόπουλου, όπ.π., σσ [3]

4 είναι κουρασμένα από αυτά. Ακόμα αφορμή για ένα μάθημα μπορεί να γίνει μία εικόνα, ένας ύμνος, ακόμα και ένα τραγούδι και μια ταινία. Φυσικά υπάρχουν πολλές ακόμη δραστηριότητες. Κατήχηση πρέπει να γίνεται σ όλα τα μέλη της εκκλησίας τέτοιες συνάξεις μπορεί αν είναι: Πρέπει να υπάρχει το κήρυγμα με επιλεγόμενους θεματικούς κύκλους. Σύναξη Νέων που δυστυχώς σε λίγες ενορίες γίνεται. Κύκλος μελέτης της Αγίας Γραφής. Ερμηνεία των Μυστηρίων. Πολλοί από τους Πιστούς μετέχουν μηχανικά στα μυστήρια χωρίς να τα κατανοούν. Κυρίως αυτά του Γάμου, της Βαπτίσεως που τα βλέπουν ως κοινωνικό γεγονός. Όσον αφορά το μυστήριο της θ. Λειτουργίας θα μπορούσε να υπάρξει μια υποδειγματική Λειτουργία που κατά τη διάρκειά της θα εξηγείται στους πιστούς τι ακριβώς κάνει ο ιερέας. Ο Ιερέας ακόμα μπορεί να κάνει συναντήσεις με μελλόνυμφους και τους κουμπάρους για το μυστήριο του γάμου. Το ίδιο με τους γονείς και αναδόχους για το Βάπτισμα και να τους εξηγήσει τη σπουδαιότητα του Μυστηρίου. Ο ιερέας οφείλει να κατηχεί τον ορθόδοξο λαό του προς την ορθόδοξη πίστη. Μπορεί να πραγματοποιηθούν αναιρετικές ομιλίες κυρίως με τις σύγχρονες αιρέσεις. Τέλος το έργο της εκκλησίας είναι Κοινωνικό- Φιλανθρωπικό. Η πρόνοια ή το φιλανθρωπικό έργο της Εκκλησίας, καθώς και η παροχή ηθικής και ψυχολογικής συμπαράστασης και παραμυθίας προς τους πάσχοντες ψυχικά ασκείται από την Εκκλησία σαν αποκάλυψη της αλήθειας την οποία ζει. Η Αλήθεια είναι ότι οι Χριστιανοί «είναι μέλη Χριστού» (Α Κορ. Στ 15) και «μέλη αλλήλων» (Εφές. Δ 25). Η φιλανθρωπία δεν αποτελεί για την Εκκλησία διακοσμητικό στοιχείο ή προβολή ή ακόμα και επιβολή της Εκκλησίας στον σύγχρονο άνθρωπο, αλλά είναι επακόλουθο της ουσίας της ως σώματος Χριστού 16. Η μέριμνα μπορεί να είναι η εξής: Το φιλόπτωχο ταμείο. Το οποίο όμως θα πρέπει να είναι διακριτικό και να μην φέρνει σε δύσκολη θέσει τα άτομα στο οποίο βοηθάει. Να μην γίνεται με φανερό και με τρόπο διαφημιστικό. Τράπεζα τροφίμων. Πολύ από τους συνανθρώπους έχουν ανάγκη και μερικά από τα βασικά τρόφιμα. Θα ήταν δυνατόν ο ενοριακός ναός να διαθέτει ένα 16 Γωργίου Μαυρομάτη, όπ.π., σ 27. [4]

5 κοινωνικό παντοπωλείο όπου τα τρόφιμα μπορούν να τα διαθέτουν οι ενορίες ή ακόμα και καταστήματα της περιοχής. Τράπεζα αίματος. Η χορήγηση αίματος στις μέρες μας είναι πολύ μεγάλη. Η εκκλησία πρέπει να είναι αρωγός και σε αυτό το θέμα. Τράπεζα αίματος κυρίως για τους ενορίτες και όχι μόνο. Η συγκέντρωση αίματος μπορεί να γίνεται μέσω αιμοδοσίας δύο φορές πριν τις μεγάλες εορτές ακόμα και μέσα στο ναό. Τι ποιο συμβολικό; Δωρεάν μαθήματα: Καθηγητές και δάσκαλοι με εθελοντικά μαθήματα μπορούν να βοηθήσουν παιδιά της ενορίας. Άλλοι τρόποι και ευκαιρίες που μπορούν να οργανώσουν και να ωφελήσουν μία ενορία. 1. Μια πρόκληση από πλευράς του ιερέα ώστε να κερδίσει άτομα είναι τα μνημόσυνα και οι μεγάλες εορτές. Κατ αυτά συνέρχονται πολλοί πιστοί οι οποίοι δεν είναι τακτικοί στον εκκλησιασμό και δεν έχουν επαφή με την ενορία. Αν υπάρχει οργανωμένοι, αν τελούνται τα μυστήρια με επίγνωση χωρίς να βιασύνη τότε εύκολα προσεγγίζουν την Εκκλησία. Στην αρχή μπορούνε να ειπωθούν μερικά λόγια, ώστε να υπάρχει μια τάξη και ησυχία. Είναι καλό τις μεγάλες εορτές να υπάρχει σωστή οργάνωση, να μην υπάρχουν κενά στην ακολουθία, ώστε να δημιουργούνται διάφορες δυσάρεστες καταστάσεις. Αυτά, βοηθούν πολύ και πάρα πολλοί ευκαιριακοί επισκέπτες της ενορίας μπορούν να γίνουν τακτικοί, αν εμείς δίνουμε καλές εξετάσεις στις παραπάνω περιπτώσεις Η καλή συνεργασία με τους συνεφημερίους, αλλά και με τις γειτονικές ενορίες. Συμμετοχή σε γειτονικά πανηγύρια και εκδηλώσεων Αξιοποίηση του διαδικτύου. Το διαδίκτυο αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο πολύπλευρης γνώσης και ενημέρωσης, που μπορεί να βοηθήσει πολύ στο ποιμαντικό έργο, και κυρίως για πληροφόρηση σε θέματα, που απασχολούν τους νέους. Θα πρέπει να τονισθεί, ότι χρειάζεται από μέρους του ιερέα σύνεση στον τρόπο χρησιμοποίησης του εργαλείου αυτού. Καταρχήν, να μην παρασύρεται ο ίδιος από το «νεωτεριστικό πνεύμα» Προβολή ταινιών. Υπάρχουν πολλές Χριστιανικές ταινίες, όπου μπορούν να προβληθούν συγκεκριμένη ώρα και μετά να γίνει σχολιασμός. Αυτό έχει γίνει ήδη σε πολλούς ενοριακούς ναούς της Ι.Μ. Θεσσαλονίκης με την 17 Α ΤΜΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΟΣ(Μελέτη Αγίας Γραφής, Ομιλίες, και Ι. Εξομολόγηση). 18 Γωργίου Μαυρομάτη, όπ.π. 19 Γωργίου Μαυρομάτη, όπ.π. [5]

6 Κυπριακή ταινία «Μίλα Μου 20».Μετά το πέρας τις οποίας υπήρχε πλούσια συζήτηση από τα θέματα και τους προβληματισμούς που άφηνε η σειρά. 5. Χορωδία Βυζαντινής και παραδοσιακής μουσικής: Οι ιεροψάλτες του ναού, μπορούν να αναλάβουν τις παραπάνω χορωδίες. Οι οποίες μπορούν να ψάλλουν κατά τις Συνάξεις. Επίσης και κατά τη διάρκεια της Μ. Εβδομάδος και κυρίως τη Μ. Παρασκευή στα Εγκώμια. Με αυτό τον τρόπο περισσότερα άτομα θα συμμετέχουν στις ιερές ακολουθίες και θα προσφέρουν με το δικό τους τρόπος. Δεν θα είναι απλοί παρατηρητές Είναι ένα καλό έναυσμα για να τους κεντηθεί το ενδιαφέρον. 6. Παραδοσιακοί χοροί: Πολλές ενορίες πλέον έχουν ομάδα παραδοσιακών χορών. Η εκκλησία πρέπει να στηρίζει την παράδοση. Ανάλογα η ενορία πρέπει να έχει καλές σχέσεις και με του πολιτιστικούς συλλόγους που δραστηριοποιούνται εντός της περιοχής της 21. Επίσης μπορούν να προσκαλούνται σε διάφορες εκδηλώσεις η κατά την πανήγυρη του Ναού ή την Μ. Παρασκευή για να συνοδεύσουν την Εικόνα ή τον Επιτάφιο. 7. Εκδρομές: Με τις εκδρομές εκτός από το Προσκυνηματικό ύφος και όφελος που έχουν, φέρνουν κοντά τους ενορίτες με τους ιερείς αλλά και μεταξύ τους. 8. Εκδηλώσεις: Είναι καλό από να γίνονται διάφορες εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια του έτους. Τέτοιες μπορούν να είναι: Για θρησκευτικές εορτές: Χριστούγεννα, Ανάσταση, εορτή του Ναού. Οι εκδηλώσεις μπορούν»α περιέχουν ύμνους, παραδοσιακά τραγούδιακάλαντα, θεατρικά ακόμα και χορούς. Ομιλίες με καλεσμένους ιερείς, αλλά και ομιλίες με θέματα που αφορούν την οικογένεια, τα παιδιά, το σχολείο, την υγεία. Παρουσίαση βιβλίου. Σειρά εκδηλώσεων για τη πανήγυρη του Ναού. Έτσι η εορτή θα έχει ένα ποιο έντονο ύφος και προβολή προς τους πιστούς. 9. Τήρηση των παραδόσεων εκκλησιαστικών και του λαού: Κατά τις εορτές του Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου/ Σταυροπροσκυνήσεως) φτιάχνονται τα λεγόμενα Σταυρολούλουδα καλό θ ήταν να καλούνται οι πιστή για βοήθεια. Το ίδιο κατά την Κυριακή των Βαΐων με τους Σταυρούς και τα Βάγια. Αυτό δεν έχει μόνο σας σκοπό τη βοήθεια προς το Ναό, αλλά κυρίως την συνέχιση και διατήρηση των εθίμων. Το ίδιο πρέπει να γίνεται και με 20 Χριστιανική τηλεοπτική σειρά. Τηλεοπτική παραγωγή Sigma τηλεόραση. (Πεμπτυσία) 21 Γωργίου Μαυρομάτη, όπ.π. [6]

7 το στολισμό του κουβουκλίου του Επιταφίου. Είναι κρίμα αυτή η ωραία παράδοση (που είναι σχετικά νέα), να τείνει να καταργηθεί. Στη θέση που ξενυχτούσαμε το νεκρό Χριστό σαν δικό μας νεκρό, μοιρολογώντας Τον, ψάλλοντας ύμνους και ταυτόχρονα στολίζοντας τον Επιτάφιο. Δυστυχώς σήμερα αυτή η παράδοση έχει αντικατασταθεί, σε καλλιστεία για τον ωραιότερο στολισμό, σε προσωπικές ικανοποιήσεις, τάματα κτλ. Αυτό που είναι για όλους, έχει γίνει δικαίωμα προσωπικό ή αποκλειστική υπόθεση του επαγγελματία ανθοπώλη. Μεγάλη ευθηνή έχει ο ιερέας. Τι θα πουν άτομα που είναι αραιοί στο εκκλησιασμό; Πόσα άτομα θα σκανδαλιστούν; Πόσοι δεν θα πάνε ξανά στην εκκλησία ή θα αλλάξουν ή θα αλλάξουν ναό εκκλησιασμού; Μήπως είναι προτιμότερο ένας απλός, φτωχικός στολισμός που θα προέρχεται από όλοι την κοινότητα, από έναν πλούσιο, φαντασμαγορικό στολισμό που θα προέρχεται από έναν επαγγελματία και θα έχει σκανδαλίσει έστω και ένα άτομο; 10. Διάφορες άλλες συνάξεις: Μπορούν να γίνουν συγκεντρώσεις, ακόμα και για έναν καφέ, ένα τσάι, ένα δείπνο όλοι οι συνεργάτες μαζί και όλοι όσοι συμμετέχουν στις ομάδες του ναού, είτε είναι χορωδίες, κατηχητικά κ.α. Όλα αυτά αλλά ίσως και άλλα περισσότερα, μπορούν να συντελέσουν στην οργάνωση μια ενορίας. Μίας όχι τυπικής, άνυδρης, αλλά δημιουργικής, που μπορεί αφού σπείρει τους καρπούς, να τους καλλιεργήσει και στο τέλος να συνάγει τους καρπούς. Οι καρποί δεν είναι άλλοι, από το πνευματικό όφελος και την Σωτηρία των πιστών. [7]

8 Βιβλιογραφία. Πρεσβ. Αλεβιζόπουλος Αντωνίος, Τρόποι αναζωπυρώσεως της ζωής της Ενορίας, Πρακτικά του ΣΤ Ιερατικού συνεδρίου Ι.Μ. Νικαίας 24/10/1972. ΒΕΠΕΣ 2. Ιγνατίος Θεφόρος, προς Φιλαδελφείς. Σιώτη Μάρκος Α., το παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών και η Ιεραποστολική συγκρότηση της Ενορίας, περιοδικό Εκκλησία 15/9/1962. Μαυρομάτης, Γεωργίος Β, Η Ενορία, Τέρτιος έκδ. 2α, Κατερίνη Πρωτοπρεσβ Μεταλληνός Δ. Γεωργίος., Ομοτίμου Καθηγητού Πανεπιστημίου Αθηνών. PG. 62, Χρυσόστομος Ιωάννης υπόμνημα εις την προς Τιμόθεον Α επιστολήν Ομίλ. Ζ. Βοηθήματα. more. ΤΜΗΜΑ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΟΣ(Μελέτη Αγίας Γραφής, Ομιλίες, και Ι. Εξομολόγηση). ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΝΟΙΑΚΟ ΕΡΓΟ(Ενοριακό Φιλόπτωχο Ταμείο, Ασθενείς, Αιμοδοσία και Εθελοντισμός). Επιμορφωτικού Ομίλου Σύρου, Οι Νέοι σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο., Ι. Μητροπόλεως Δράμας, Η Ενορία ως κοινωνία και ως σώμα Χριστού, Βουλγαράκης Ηλίας, Χριστιανισμός και Κόσμος, Αρμός Νησιώτης, Νίκος Από την Ύπαρξη στην Συνύπαρξη, Μαϊστρος. [8]