Αφήγηση ~ Σαίξπηρ και Παιδικό Βιβλίο ~ Διεθνής Βιβλιοθήκη Νεότητας του Μονάχου 98 KAΛΟΚΑΙΡΙ 2010 ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Αφήγηση ~ Σαίξπηρ και Παιδικό Βιβλίο ~ Διεθνής Βιβλιοθήκη Νεότητας του Μονάχου 98 KAΛΟΚΑΙΡΙ 2010 ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ"

Transcript

1 98 KAΛΟΚΑΙΡΙ 2010 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο Αφήγηση ~ Σαίξπηρ και Παιδικό Βιβλίο ~ Διεθνής Βιβλιοθήκη Νεότητας του Μονάχου

2 Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Μαζί διαβάζουμε τον κόσμο! Κατεβάστε τo επιτραπέζιo παιχνίδι δωρεάν από το Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w. p s i c h o g i o s. g r Από την πώληση κάθε αντιτύπου 0,50 διατίθενται για την υποστήριξη του συλλόγου ΑΡΧΕΛΩΝ. 0,50 από κάθε αντίτυπο θα δοθούν στο σωματείο ΤΟ ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ. Με διασκεδαστικά κουίζ και σταυρόλεξα για τη θάλασσα και τον Σαρωνικό! Διαβάζουμε με τα παιδιά μας γράφουμε μαζί μια σελίδα για το μέλλον. Κατεβάστε τo επιτραπέζιo παιχνίδι δωρεάν από το Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά! Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, την τελευταία σελίδα τη γράφετε πάντα εσείς στο Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνωρίστε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλτε τις κριτικές σας και λάβετε μέρος σε κληρώσεις. Γραφτείτε δωρεάν στη Λέσχη Αναγνωστών μας με στο info@psichogios.gr ή στείλτε sms στο γράφοντάς μας ΔΙΑΔ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩ- ΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή καλέστε χωρίς χρέωση στο ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Το βιβλίο και οι ρυθμοί ζωής Με την πρόοδο της τεχνολογίας, την αλλαγή συνθηκών διαβίωσης και το όραμα της προσωπικής ανάδειξης, έχουν μεταβληθεί εντελώς οι ρυθμοί ζωής, εδώ και αρκετά χρόνια. Χαρακτηριστικό γνώρισμα η ταχύτητα και η εναλλαγή. Ο σύγχρονος άνθρωπος κατά βάση καταναλωτής επιζητεί διακαώς την ταυτόχρονη ικανοποίηση όλων των αισθήσεών του: ακούει μουσική, λικνίζεται, διαβάζει και τρώει σάντουιτς ταυτόχρονα! Κατάντησε άπληστος και ακόρεστος, όπως ο μυθικός Ερυσίχθων! Και η ζωή του, γεμάτη άγχος και έγνοιες. Ένα τρέξιμο σε ρυθμούς εξοντωτικούς. Λησμόνησε το αργό βάδισμα, τον ανανεωτικό περίπατο, τη βραδύτητα και τη ραστώνη. Ο συγγραφέας Μίλαν Κούντερα, πριν από λίγα χρόνια, κυκλοφόρησε το πεζογράφημα Η βραδύτητα, τονίζοντας την ανάγκη να αλλάξει βηματισμό ο σύγχρονος άνθρωπος σε όλες τις επιδιώξεις του. Όπως φαίνεται όμως, δεν είναι εύκολη υπόθεση το να αλλάξει κανείς περπατησιά. Χρειάζεται δύναμη και άσκηση. Προσωπικά, δεν βρίσκω άλλον τρόπο αποτελεσματικότερο από την ανάγνωση ενός βιβλίου. Αυτή νομίζω πως είναι η κατάλληλη «θεραπεία». Το βιβλίο, ανάλογα με το θέμα του και τις δυσκολίες που εμπεριέχει, επιβάλλει τους δικούς του ρυθμούς και τον δικό του χρόνο ροής της ιστορίας, μας εμποδίζει να τρέχουμε, αφού μας μεταφέρει σε άλλους χρόνους έξω από τις προσωπικές μας συνήθειες. Έτσι ηρεμούμε και ταυτόχρονα ασκούμαστε στη «βραδύτητα». Η ανάγνωση είναι μια περιπέτεια που μας σώζει. Είναι, καθώς λέει ο Προυστ, «μια εθελούσια δουλεία που μας οδηγεί όμως στην ελευθερία». Με την ανάγνωση εξασκούμε τις αρετές της ψυχής: την πειθαρχία, το μέτρο, την υπομονή, την περισυλλογή, το στοχασμό. Μας παιδαγωγεί. Και κάτι ακόμη: ανακαλύπτουμε την αξία της σιωπής! Η ανάγνωση ανήκει στις καλές συνήθειες της ζωής, που καλλιεργούνται σε μικρή ηλικία. Γι αυτό, γονείς και εκπαιδευτικοί οφείλουν να ενθαρρύνουν τη φιλαναγνωσία των νέων. Οι Διαδρομές εύχονται Καλό Καλοκαίρι και καλές αναγνώσεις! Ο Διευθυντής

3 Περίοδος Γ : Καλοκαίρι 2010 Τεύχος 98 Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος 2010 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β : , τεύχη Περίοδος Α : , τεύχη 1-60) ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ISSN rd Period: Summer 2010 No 98 June - July - August 2010 Quarterly Publication (2nd Period: , No st Period: , No 1-60) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Επισημάνσεις 4 CONTENTS Points Ιδιοκτησία: Λέσχη Μελέτης και Έρευνας της Παιδικής Λογοτεχνίας ΟΙ Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Ζαλόγγου 7, Αθήνα Owner: DIADROMES Club for Children s Literature Study and Research, a Greek non-profit union 7, Zalogou str., Αthens, Greece H εικονογράφος του τεύχους: Σοφία Τουλιάτου Λογοτεχνία και Παιδεία της Ελένης Α. Ηλία 5 6 This Issue s Illustrator: Sofia Touliatou Literature and Education by Eleni A. Ilia Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος vanagno@ece.uth.gr Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos vanagno@ece.uth.gr Μιλώντας για το θάνατο με ένα βιβλίο της Βαρβάρας Πρεβεζάνου 14 Talking about death with the help of a book by Barbara Prevezanou Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), Ελένη Ηλία (Ε.Η.), Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), , loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), , tsilimen@otenet.gr Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), Galatia Soureli (G.S.), Eleni Ilia (Ε.I.), Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), Litsa Psarafti (L.Ps.), Loty Petrovits (L.P.), , loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), , tsilimen@otenet.gr Theti Hortiati (Th.H.), Σαίξπηρ και παιδικό βιβλίο: Από τη λογοκρισία και τη διδαχή στη χειραφέτηση και την πρωτοτυπία της Ευαγγελίας Μουλά Ένθετο 16-σέλιδο Βιβλιοπαρουσιάσεις (43 τίτλοι) Η Διεθνής Βιβλιοθήκη Νεότητας του Μονάχου της Dr. Christiane Raabe Shakespeare and the children's book: From censorship and didacticism to emancipation and originality by Evangelia Moula 16-page Booklist insert with Reviews (43 titles) The International Youth Library of Munich by Dr. Christiane Raabe Εικόνα Εξωφύλλου: Από το βιβλίο: Η πόλη μας, Eκδ. Παπαδόπουλος, της εικονογράφου Σοφίας Τουλιάτου Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, Μεταμόρφωση Τηλ.: Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Cover Illustration: From the book: Our town, Papadopoulos Publications, Illustrator: Sofia Touliatou Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str Metamorfossi Τel.: Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi Τι γράφεις για παιδιά του Ότφριντ Πρόισλερ Το κίνημα της «Πολιτικής Ορθότητας» στην Παιδική/Νεανική Λογοτεχνία της Wendy K. Sutton Μετάφραση: Αθηνά Ανδρουτσοπούλου Η αφήγηση και η θέση της στη σύγχρονη εποχή: συνέντευξη με τη Λίλη Λαμπρέλλη από την Τασούλα Τσιλιμένη Αλεξία της Θέτιδας Χορτιάτη What do you write for children by Ottfried Preussler Political Correctness in Children s and YA Literature by Wendy K. Sutton Translation: Athina Androutsopoulou Narration and it's role today: an interview with Lily Lambrelli by Tassoula Tsilimeni Alexia by Thetis Chortiati Το περιοδικό εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December Νέα 75 News Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές 77 Submission Guidelines ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ 3727 Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

4 επισημάνσεις επισημάνσεις επισημάνσεις 4 Τι ξέχασαν οι κακοπροαίρετοι! Όποιος νομίζει ότι εξέλιπε πια η απαξίωση της παιδικής/νεανικής λογοτεχνίας από ανίδεους ενήλικους, απληροφόρητους κριτικούς ή ζηλόφθονους λογοτέχνες που γράφουν για μεγάλους, κάνει λάθος. Το τι κακίες και ανακρίβειες ακούγονται ακόμα στις μέρες μας για έναν κλάδο που τόσα έχει προσφέρει και τόσο λαμπρή ήταν η πορεία του, είναι απίστευτο. Η στάση αυτή των κακοπροαίρετων μας θυμίζει έναν στίχο του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Γράφει κάπου έχοντας, βέβαια, άλλα πράγματα κατά νου: «Και τι δεν κάνατε για να με θάψετε, αλλά ξεχάσατε πως είμαι σπόρος!» Λ.Π.-Α. Πάντα επίκαιρα Πάντα επίκαιρα, εύστοχα και συγκινητικά όσα έχει γράψει ο Μάξιμ Γκόρκι για τα βιβλία. Ας τα θυμηθούμε: «Αγαπάτε κι εκτιμάτε ένα καλό βιβλίο. Θα γλυκάνει τη ζωή σας, θα σας βοηθήσει σαν φίλος να ξεκαθαρίσετε τη σύγχυση των σκέψεων, των αισθημάτων, των γεγονότων. Θα σας μάθει να εκτιμάτε τον άνθρωπο και τον εαυτό σας. Θα αναπτύξει στο πνεύμα σας και στην καρδιά σας ένα αίσθημα αγάπης για τον κόσμο, την ανθρωπότητα. Αδιάφορο αν το βιβλίο είναι εναντίον των πεποιθήσεών σας. Αν είναι γραμμένο τίμια και το υπαγορεύει η αγάπη για τους ανθρώπους, είναι καλό βιβλίο». Πιστεύουμε πως ταιριάζουν απόλυτα οι σκέψεις του αυτές στα διαλεχτά βιβλία παιδικής/νεανικής λογοτεχνίας. Λ.Π.-Α. η εικονογράφος του τεύχους ΣΟΦΙΑ ΤΟΥΛΙΑΤΟΥ Απόφοιτος του τμήματος Γραφιστικής του ΤΕΙ Αθήνας. Δουλεύει ως εικονογράφος, κυρίως στον τομέα των παιδικών εκδόσεων, και μαζί με τον Πέτρο Μπουλούμπαση αποτελούν τη δημιουργική ομάδα magikpencil. Παράλληλα διδάσκει σε ιδιωτικό ΙΕΚ. Έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, ανάμεσά τους το Χρυσό ΕΒΓΕ Εικονογράφησης για το βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου Η εγγονή του Άι Βασίλη (εκδόσεις Καστανιώτη). Βλέπει τη δουλειά της ως παιχνίδι και αυτό θεωρεί ως το μεγαλύτερό της προτέρημα. Εργογραφία: (2010) Διακοπές στο σπίτι με τον Ισίδωρο, Πατάκης (2010) Περιπέτεια στο Αιγαίο, Καστανιώτης (2009) Ένας ιππότης στο πλυντήριο, Παπαδόπουλος (2009) Η εγγονή του Αϊ-Βασίλη και τα μπισκότα της αγάπης, Καστανιώτης (2009) Μια σοκολάτα για το Νικόλα, Λέξη Κλειδί (2009) Ο γύρος του κόσμου με το ποδήλατο, Πατάκης (2009) Το ταξίδι των τρολ, Καστανιώτης (2008) 12 δώρα για τα Χριστούγεννα, Παπαδόπουλος (2008) Επιστροφή στο σχολείο, Πατάκης (2008) Η πόλη μας, Παπαδόπουλος (2008) Ο Ισίδωρος και ο ναυαγός, Πατάκης (2008) Πώς να καταβροχθίσετε ένα ουράνιο τόξο, Καστανιώτης (2007) Η εγγονή του Αϊ-Βασίλη, Καστανιώτης (2007) Στον πίνακα!, Πατάκης (2006) A Trip to the Zoo, Πατάκης (2006) Βιβλιοφάγος κατά... λάθος!, Πατάκης (2005) Η κατάρα των μαθηματικών, Ερευνητές (2005) Ο Μάρκος και η περίεργη εφεύρεση του καθηγητή Στρφτ, Καστανιώτης (2005) Πάντα;, Πατάκης (2005) Πρώτος!, Πατάκης (2004) Η παλέτα των συναισθημάτων, Κέδρος (2004) Ποιος είναι ο αρχηγός;, Πατάκης (2004) Το ωραιότερο τραγούδι και άλλες ιστορίες, Πατάκης (2004) Ψηλογίγαντες και κοντονάνοι, Καστανιώτης (2003) Καστανιώτης (2002) Έχασα το χρώμα μου και ψάχνω να το βρω, Καστανιώτης 5

5 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ Eλένη Α. Ηλία 6 Αν θέταμε το ερώτημα: «Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην παιδεία, στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, στην πνευματική καλλιέργεια ενός ατόμου;», στην απάντησή μας θα ήταν σκόπιμο να προταχθεί η επαφή με τα λογοτεχνικά έργα. Καθώς οποιοδήποτε πεδίο δράσης από το οποίο αποκομίζουμε εμπειρίες συμβάλλει στην παιδεία μας και στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς μας, τα έργα τέχνης, και ειδικότερα τα λογοτεχνικά κείμενα, που επιτρέπουν την ταύτιση του αναγνώστη με τους αφηγηματικούς ήρωες και έτσι του προσφέρουν εμπειρίες κοινωνικές και ψυχικές, συνιστούν ένα πολύ σημαντικό πλαίσιο μόρφωσης. Η τεράστια παιδαγωγική δύναμη της λογοτεχνίας είναι αποτέλεσμα της απόλαυσης που μας προσφέρει η αναγνωστική διαδικασία, καθώς απαιτεί την αντιληπτική δραστηριοποίησή μας προκειμένου να εννοήσουμε τα στοιχεία που υποδηλώνονται (Iser, W., The Implied Reader, The Johns Hopkins University Press, Baltimore and London, 1990, σ. 31). Αυτή ωστόσο η παιδαγωγική δύναμη του λογοτεχνικού έργου δεν έχει, δυστυχώς, συνειδητοποιηθεί και αξιοποιηθεί επαρκώς από τους εμπλεκόμενους στην αγωγή των παιδιών. Το εν λόγω γεγονός συντελεί αναπόφευκτα στην επικρατούσα έλλειψη αξιών και θετικών πνευματικών προτύπων στο μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης νεολαίας. Ο Καζαντζάκης αναφέρεται στο παρακάτω απόσπασμα από το μυθιστόρημά του Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά Μυρτώ Πιταούλη ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΙΑΣ ΑΝΟΡΕΞΙΚΗΣ Ένα βιβλίο για να κατανοήσουµε ότι η δίαιτα δεν είναι παιχνίδι και ότι η νευρική ανορεξία δεν είναι αστείο. Μια διαφωτιστική και ιδιαίτερα επίκαιρη µαρτυρία, που διαβάζεται σαν µυθιστόρηµα. Άννα άλλα Ο ΜΙΚΡΟΣ ΚΟΜΗΣ ΡΑΚΟΥΛΑΣ Μια απολαυστική, πρωτότυπη, χιου- µοριστική, τρυφερή και συναρπαστική ιστορία για αγόρια και κορίτσια, παιδάκια και δρακουλάκια. Λένα Καπνιά-Αραποστάθη ΙΠΛΑ ΣΤΗΝ Ι ΙΑ ΘΑΛΑΣΣΑ Το µυστήριο της εξαφάνισης ενός ζευγαριού σε ένα µικρό αιγαιοπελαγίτικο νησί µετατρέπει τις διακοπές τριών κοριτσιών σε µια απίστευτη περιπέτεια. 7 Μπεάτε Ντούλινγκ ΕΤΟΙΜΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ; ΦΥΓΑΜΕ! Τρία κορίτσια, ένας καθηγητής, αρκετά αγόρια και πολλές παρεξηγήσεις. Ένα εφηβικό µυθιστόρηµα µε χιούµορ και σασπένς. Μαρία Αντωνίου Ο IΑΣ, ΤΟ ΣΟΙ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΤΡΕΛΟΠΑΡΕΑ Μια δροσερή ιστορία για µικρά και µεγάλα παιδιά, γεµάτη ευρηµατικότητα, χιούµορ και γνώσεις. Πλασµένη για να αγαπηθεί και να διασκεδάσει. Τζένι-Μάι Νουγιέν Η ΠΥΛΗ ΤΩΝ ΡΑΚΩΝ Η Τζένι-Μάι Νουγιέν σαγηνεύει τους αναγνώστες της µε µια πολύχρωµη περιπέτεια φαντασίας γεµάτη ξωτικά, δράκους και µυστηριώδεις προφητείες, και µε µια συγκινητική ιστορία για τον αφανισµό των δράκων. Ένα βιβλίο σαν ζωντανός θρύλος! ΕK OΣΕΙΣ ΚΕ ΡOΣ Γ. Γενναδίου 3 Ι Αθήνα Ι Τηλ Ι Ι books@kedros.gr

6 8 (εκδ. Ελένης Ν. Καζαντζάκη, Αθήνα, σ. 283) στην ιδιότητα των λογοτεχνικών έργων να υποβάλλουν εμπειρίες, αξίες, ιδέες και γνώσεις: «Ο Ζορμπάς έξυσε το κεφάλι του: Είμαι ξεροκέφαλος, είπε, εύκολα δεν μπαίνω στο νόημα... Ε, μωρέ αφεντικό, και να μπορούσες αυτά που λες να τα χόρευες να τα καταλάβω! Ή να μπορούσες, αφεντικό, όλα αυτά να μου τα πεις σαν παραμύθι». Προκειμένου να γίνει φανερή αφενός η παιδαγωγική δυνατότητα των λογοτεχνικών κειμένων και αφετέρου η ύπαρξη πλήθους έργων στην παγκόσμια λογοτεχνική παραγωγή, την κατάλληλη για το παιδικό και εφηβικό αναγνωστικό κοινό, τα οποία, υποβάλλοντας τις πλέον ουσιαστικές, οικουμενικές αξίες για την ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας, συνακόλουθα οδηγούν στην ευτυχία, θα παραθέσουμε ορισμένα μόνο ενδεικτικά αποσπάσματα. Ξεκινάμε με κείμενα που πραγματεύονται τη συμβολή του φυσικού κόσμου στην παιδεία και την ψυχική ισορροπία του ατόμου, η οποία στις μέρες μας έχει τόσο αγνοηθεί. Η αλλοτρίωση όπου οδηγεί την ανθρώπινη ύπαρξη η διάσταση με τη φύση, θα μπορούσε να καταπολεμηθεί με την ανάγνωση κειμένων που μυούν στα χαρακτηριστικά και τις αρχές της και κυρίως προτρέπουν στην αναζήτηση ουσιαστικής επικοινωνίας μαζί της, στη θεώρησή της ως πλαισίου σοφίας και αυτογνωσίας. Ας σκεφτούμε στο σημείο αυτό την αισθητική ποιότητα των δημοτικών μας τραγουδιών, την αξεπέραστη, διεθνώς αναγνωρισμένη λογοτεχνική τους αξία, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι δημιουργοί τους ήταν άνθρωποι αναλφάβητοι. Είχαν όμως τη δυνατότητα της διαρκούς επαφής με τη φύση, είχαν το χρόνο να την παρατηρήσουν, ζούσαν στους δικούς της ρυθμούς. Στον πρωταρχικό και καταλυτικό ρόλο της φύσης στην παιδεία του ατόμου αναφέρεται το εξής ποίημα του Καρυωτάκη: «Είκοσι χρόνια παίζοντας Αντί χαρτιά βιβλία, Είκοσι χρόνια παίζοντας, Έχασα τη ζωή. Φτωχός τώρα ξαπλώνομαι, Μιαν εύκολη σοφία Ν ακούσω εδώ που πλάτανος Γέρος μού τη θροεί». «Την Πανσέληνο είδε στο Παρίσι ο θεονήστικος αλήτης Κι είπε: Απόψε το φεγγάρι μοιάζει σα χύτρα Με τον πάτο καλογανωμένο. Πανσέληνος. Στο Φατήχ την είδε ένας νυχτοκλέφτης Και, απόψε, είπε, με παράθυρο μοιάζει το φεγγάρι Που έμεινεν ανοιχτό τη νύχτα. Ένας ιρλανδός πόλισμαν πανσέληνο είδε Και, με κλεφτοφάναρο, είπε, μοιάζει απόψε το φεγγάρι Κάποιου, που έδεσε σκάλα για ν ανεβεί στον ουρανό Να κλέψει το χρυσάφι των άστρων». Η επίδραση του φυσικού κόσμου στον ανθρώπινο ψυχισμό, και μάλιστα κατά την παιδική ηλικία, οπότε διαμορφώνονται τα διάφορα ατομικά ψυχικά χαρακτηριστικά, διαφαίνεται στο παρακάτω απόσπασμα από την Αιολική Γη του Βενέζη (εκδ. Εστία, σ. 308). Εδώ, ο ώριμος πλέον αφηγητής, αναπολώντας την πορεία του ως πρόσφυγας από τη Μικρασία στην Ελλάδα στην παιδική του ηλικία, απευθυνόμενος στην επίσης μικρή τότε αδερφή του, αναφέρεται στη ζωή του στη μικρασιατική ύπαιθρο, στις εμπειρίες που αποκόμισε ζώντας τα πρώτα παιδικά του χρόνια μέσα στη φύση, και αναγνωρίζει ότι αυτές τον συνόδευσαν πάντα, τον στήριξαν και τον παρηγόρησαν στα δύσκολα χρόνια της προσφυγιάς: «Άρτεμη, εσύ κι εγώ δε θα μαστε, Άρτεμη, στην ξένη χώρα έρημοι. Από δω και πέρα σ όλες τις μέρες, ως την άκρη του τέλους, δε θα μαστε έρημοι...» Στο εξαιρετικό αλληγορικό βιβλίο του Εξιπερί Ο Μικρός Πρίγκιπας (μτφρ. Στρατή Τσίρκα, εκδ. Ηριδανός, σσ ) εκφράζεται ακριβώς αυτή η σπουδαιότητα της παιδικής ηλικίας. Ο ήρωας του έργου έχει τη δυνατότητα να ανακαλύψει τον αληθινό εαυτό του, που δεν είναι τίποτε περισσότερο από την ξεχασμένη παιδικότητά του, όταν βρίσκεται μόνος στην έρημο της Σαχάρας, κινδυνεύοντας να χάσει τη ζωή του αν δεν καταφέρει να επισκευάσει τη βλάβη στο αεροπλάνο του μέσα στο πολύ μικρό διάστημα για το οποίο επαρκεί το νερό που έχει μαζί του. Μακριά από τις συμβάσεις και τους συμβιβασμούς που επιβάλλει η κοινωνική ζωή, σε αυτές ακριβώς τις συνθήκες του κινδύνου, της περισυλλογής και της αυτοσυγκέντρωσης, ξανακερδίζει την αυτογνωσία του, που αποδίδεται με το πρόσωπο του Μικρού Πρίγκιπα: 9 Στο ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ «Πανσέληνος», από το οποίο παραθέτουμε τους πρώτους στίχους, η φύση λειτουργεί ως καθρέφτης της ψυχής των ανθρώπων, όπου προβάλλονται οι σκέψεις και οι επιθυμίες τους. Τα πρόσωπα του ποιήματος, ερμηνεύοντας τα φυσικά στοιχεία με βάση τις ανάγκες τους και τις προσωπικές τους επιλογές και στάσεις ζωής, εκφράζουν, μάλλον όχι συνειδητά, τον εαυτό τους και κατακτούν την αυτογνωσία. «Το πρώτο βράδυ λοιπόν αποκοιμήθηκα πάνω στην άμμο, χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη γη... Φαντάζεστε λοιπόν την έκπληξή μου, τα χαράματα, όταν μία μικρή αλλόκοτη φωνή με ξύπνησε, λέγοντας: Σας παρακαλώ... Ζωγράφισέ μου ένα αρνί! Κοίταζα λοιπόν αυτήν την οπτασία γουρλώνοντας τα μάτια από κατά-

7 10 «Θ αρχίσεις να πλησιάζεις τον παράδεισο, Ιωνάθαν, την στιγμή που θ αγγίξεις την τέλεια ταχύπληξη. Δεν πρέπει να ξεχνάτε ότι βρισκόμουν χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη περιοχή. Κι όμως ο μικρός μου ανθρωπάκος δε μου φαινόταν να χει χαθεί, μήτε πεθαμένος από την κούραση, μήτε πεθαμένος από την πείνα, μήτε πεθαμένος από τη δίψα, μήτε πεθαμένος από το φόβο. Δεν έδειχνε καθόλου σαν παιδί που χάθηκε μέσα στη μέση της ερήμου, χίλια μίλια μακριά από κάθε κατοικημένη περιοχή». Η αυτογνωσία έχει ως αφετηρία την πλήρη συνειδητοποίηση του ότι είμαστε εφήμεροι, ότι ο χρόνος μας είναι πεπερασμένος. Στους παρακάτω στίχους του δημοτικού τραγουδιού με τον τίτλο «Το Τραγούδι του Ντουνιά» αποδίδεται λοιπόν εξαιρετικά, με την τεχνική της αντίθεσης, αυτή η συντομία της ανθρώπινης ζωής, η οποία αντιδιαστέλλεται προς τη διάρκεια ύπαρξης των βουνών: «Σαν τ όνειρο που είδα χτες, κοντά να ξημερώσει Έτσ είναι τούτος ο ντουνιάς, ο ψεύτικος ο κόσμος. Σ αυτόν τον κόσμο που μαστε άλλοι τον είχαν πρώτα Σ εμάς τον παραδώσανε κι άλλοι τον καρτερούνε. Καλότυχα είναι τα βουνά, ποτέ τους δε γερνάνε, Το καλοκαίρι πράσινα και το χειμώνα χιόνι...» (Νικολάου Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού, σ. 232) Αν και η ανθρώπινη ύπαρξη κλονίζεται μπροστά στην επίγνωση του θανάτου, αυτή ακριβώς η πραγματικότητα τροφοδοτεί την ανθρώπινη αγωνιστικότητα και δημιουργικότητα. Η μετουσίωση του υπαρξιακού άγχους σε δημιουργία διαφαίνεται θαυμάσια στο παρακάτω απόσπασμα του Καζαντζάκη: «Είμαστε σκουληκάκια μικρά μικρά, Ζορμπά, απάνω σ ένα φυλλαράκι γιγάντιου δέντρου. Μερικοί άνθρωποι, οι πιο ατρόμητοι, φτάνουν ως την άκρα του φύλλου. Από την άκρα αυτή σκύβουμε, με τα μάτια ανοιχτά, τα αυτιά ανοιχτά κάτω στο χάος. Ανατριχιάζουμε. Μαντεύουμε κάτω μας το φοβερό γκρεμό... Κι έτσι σκυμμένοι στην άβυσσο, νογούμε σύγκορμα, σύψυχα, να μας κυριεύει τρόμος. Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει... Σταμάτησα. Ήθελα να πω: Από τη στιγμή εκείνη αρχίζει η ποίηση, μα ο Ζορμπάς δε θα καταλάβαινε και σώπασα». (Ό.π., σ. 276). Χαρακτηριστικό της ανθρώπινης αγωνιστικότητας, της ανάγκης να θέτουμε σκοπούς στη ζωή προκειμένου να αντιμετωπίζουμε τις τραγικές καταστάσεις που δεν βρίσκονται κάτω από τον έλεγχό μας και είναι ενάντιες στις επιλογές και τις επιθυμίες μας, είναι το μυθιστόρημα Γαλήνη του Η. Βενέζη (εκδ. Εστία, σσ ). Στο απόσπασμα που ακολουθεί, εμφανίζεται ο ηλικιωμένος πατέρας, που πριν από λίγο καιρό έχει χάσει το μοναχοπαίδι του, να αναφέρεται στην απόφασή του να δημιουργήσει έναν νέο τριανταφυλλώνα στην άνυδρη γη που έχει εγκατασταθεί ως πρόσφυγας, για να δώσει νόημα στην παραπέρα ζωή του: «Γιατί, λέει τέλος, δεν τ αφήνεις πια αυτό;... Τη γη, του λέει, θέλοντας να πει για τη γη που άρχισε πάλι να τη σκαλίζει για τριαντάφυλλα, περνώντας τις ώρες της συμφοράς του, ο Δημήτρης Βένης. Δεν υπάρχει πια τίποτ άλλο, παιδί μου,... Και πια δεν υπάρχει κανείς που να πιστεύει... Μουρμούρισε το γεροντάκι γέρνοντας το κεφάλι». Ας περάσουμε στη συμβολή των λογοτεχνικών κειμένων στον πλέον σημαντικό στόχο της ανθρώπινης ζωής, που κατά τον Αριστοτέλη, στο έργο του Ηθικά Νικομάχεια (τ. Β, μτφρ. Κυρ. Ζάμπα, εκδ. Ευθεία, Αθήνα, σ. 274) δεν είναι άλλος από την αναζήτηση της ευτυχίας. Στο διάσημο παγκοσμίως λογοτεχνικό έργο του Ρίτσαρντ Μπαχ με τίτλο Ο Γλάρος Ιωνάθαν Λίβιγκστον (μτφρ. Γ. Κυπραίος, εκδ. Διόπτρα, Αθήνα, 1992, σσ. 61, 62), η ευτυχία συσχετίζεται με την ολοκλήρωση της προσωπικότητας, όπως άλλωστε υποστηρίζει και ο σύγχρονος φιλόσοφος Εριχ Φρομ, που αναφέρει επακριβώς ότι «η πιο μεγάλη δυνατή ολοκλήρωση της προσωπικότητας, η πιο μεγάλη αυτογνωσία αποσκοπεί στη δύναμη και την ευτυχία του ατόμου» (Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία, μτφρ. Δ. Θεοδωρακάτος, Αθήνα, 1971, σ. 276). Ο κύριος ήρωας του έργου του Μπαχ, ο νεαρός γλάρος Ιωνάθαν, έχει αφήσει τον κόσμο στον οποίο γεννήθηκε, όπου οι γλάροι «είχαν τα μάτια τους σφαλιστά στις χαρές της πτήσης και χρησιμοποιούσαν τις φτερούγες τους μόνο σαν μέσο για να βρίσκουν την τροφή τους και να μάχονται γι αυτήν» (σ. 58), αναζητώντας τον Παράδεισο. Ο ηλικιωμένος γλάρος που έχει αναλάβει το ρόλο του εκπαιδευτή, του εξηγεί:

8 ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΜΕ ΠΟΛΥΧΡΩΜΗ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ τητα. Και τέλεια ταχύτητα δεν είναι να πετάς με χίλια μίλια την ώρα ή μ ένα εκατομμύριο ή με την ταχύτητα του φωτός. Κι αυτό γιατί κάθε αριθμός είναι από μόνος του ένα όριο, ενώ η τελειότητα δεν έχει όρια. Τέλεια ταχύτητα, γιε μου, σημαίνει το να είσαι εκεί... Πάντα να θυμάσαι, Ιωνάθαν, ότι ο Παράδεισος δεν είναι ούτε τόπος ούτε χρόνος, γιατί αυτά τα δύο είναι πράγματα που δεν έχουν κανένα νόημα». Η έννοια της ευτυχίας, που αναφέρεται αλληγορικά ως Παράδεισος στο παραπάνω έργο, προσδιορίζεται με σαφήνεια στο παγκοσμίως αγαπητό κλασικό παραμύθι Η Πεντάμορφη και το Τέρας της Ζαν-Μαρί Λεπρένς Ντε Μπομόν (μτφρ. Μαρίνα Τουλγαρίδου, εκδ. Ερευνητές, 2005). Εδώ η ηρωίδα παρέμενε ευτυχισμένη και γι αυτό φαινόταν πεντάμορφη, ακόμα και όταν δυσκόλευαν πολύ οι συνθήκες της ζωής της: Σελ. 36 9,90 e Σελ e 12 «Γιά κοίτα τη μικρή μας αδελφή, έλεγαν οι αδερφές της. Είναι τόσο χαζή που, ενώ ζει μες στη δυστυχία, είναι ικανοποιημένη». Μέσα από την αναγνωστική ταύτιση με το γοητευτικό αυτό λογοτεχνικό πρότυπο, μας υποβάλλεται η αντίληψη ότι η πραγματικότητα δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να είναι ιδανική. Η ευτυχία συνεπώς σχετίζεται με την ψυχική πληρότητα που νιώθουμε, πηγάζει από την εσωτερική μας κατάσταση, από την ικανοποίηση ότι αξιοποιούμε το σύνολο των δυνατοτήτων μας για να πραγματοποιήσουμε τις επιδιώξεις μας. Καθώς λοιπόν πρόκειται για κατάσταση ανεξάρτητη από εξωτερικούς παράγοντες, βρίσκεται κατά πολύ κάτω από τον έλεγχό μας. Ισως ορισμένα παιδιά και έφηβοι στις μέρες μας να έχουν ήδη ανακαλύψει τη σχέση της παιδείας, με άλλα λόγια της αδιάκοπης προσπάθειας για την ολοκλήρωση της προσωπικότητας, με την ευτυχία. Για εκείνους που αγχωμένοι από την ένταση και την προσπάθεια για την κατάκτηση ενός επιμέρους στόχου δεν έχουν ακόμη συνειδητοποιήσει την ευδαιμονία, την ευτυχία που προκαλεί η παιδεία, η σοφία, η αυτογνωσία, θα τη βιώσουν οπωσδήποτε σε κάποια περίοδο της ζωής τους μέσα από την ανάγνωση όχι μόνο των συγκεκριμένων έργων από τα οποία προέρχονται τα αποσπάσματα που ενδεικτικά παραθέσαμε εδώ, αλλά και πολλών άλλων σχετικών κειμένων. Γιατί ειδικότερα για τον αναγνώστη της λογοτεχνίας δεν υπάρχει, ευτυχώς, τίποτα πιο αληθινό, πιο σημαντικό και πιο ελπιδοφόρο από αυτό που εκφράζει το ρητό «Γηράσκω αεί διδασκόμενος». ΑΘΗΝΑ ΜΠΙΝΙΟΥ Στο πανηγύρι των πουλιών εικονογράφηση: ΕΥΗ ΤΣΑΚΝΙΑ ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ Ανίσχυρος άγγελος Σελ e ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ Το Δέντρο το Μονάχο 13 EKΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ ΝΕΟΙ ΤΙΤΛΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΓΙΑ ΝΕΟΥΣ ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ-ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Ο βάτραχος, η γάτα και το φίδι εικονογράφηση: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΟΥΣΕΚΗΣ Σελ e!

9 ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΜΕ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ Βαρβάρα Πρεβεζάνου Νηπιαγωγός 14 Ένα από τα θέματα στα οποία δίνεται ιδιαίτερη σημασία στις μέρες μας είναι η προάσπιση, η βελτίωση και η προαγωγή της υγείας, και για το λόγο αυτό το ΥΠ.Ε.Π.Θ. εφαρμόζει οργανωμένα προγράμματα Αγωγής Υγείας στα σχολεία. Στόχος η μετάδοση γνώσεων, η συνειδητοποίηση αξιών και η υιοθέτηση συνηθειών και στάσεων ζωής, οι οποίες προάγουν τη σωματική και την ψυχική υγεία και την κοινωνική ευεξία των μαθητών, μέσα από διαδικασίες ενδυνάμωσης των μαθητών και ανάπτυξης δεξιοτήτων, ώστε να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τις καταστάσεις της ζωής, να επιλύουν προβλήματα, ν αντιμετωπίζουν δυσκολίες και να παίρνουν αποφάσεις 1. Η αντιμετώπιση του πένθους είναι ένα από τα θέματα που σχετίζονται με την ψυχική υγεία του ατόμου και μπορεί να αποτελέσει το περιεχόμενο ενός προγράμματος Αγωγής Υγείας ακόμη και για μικρά παιδιά, για δύο κυρίως λόγους: Πρώτον, γιατί ο θάνατος, ένα αναπόσπαστο και αναπόφευκτο φαινόμενο της ζωής, αποτελεί θέμα ταμπού για τη σύγχρονη κοινωνία μας, το οποίο οφείλουμε να ξεπεράσουμε και να το διαχειριστούμε ανοιχτά και χωρίς υπεκφυγές. Και δεύτερον, γιατί ο θάνατος θεωρείται μια μορφή απώλειας, ανάμεσα σε πολλές εμπειρίες «συμβολικών θανάτων» που βιώνουμε καθημερινά 2. Γι αυτό οι δεξιότητες για την αντιμετώπιση του πένθους αφορούν και τη διαχείριση γενικότερων καταστάσεων απώλειας 3 οι οποίες είναι μέρος της πραγματικότητας του σημερινού και πολύ περισσότερο του αυριανού κόσμου των παιδιών. Η ανάγκη εξοικείωσης των παιδιών με την πραγματικότητα του θανάτου και ανάπτυξης υγιών στάσεων για την αντιμετώπισή της τονίζεται και σε έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών 4 η οποία έδειξε τις στάσεις απώθησης του θανάτου στη σχολική κοινότητα και επισημαίνει την ανάγκη εισαγωγής της «αγωγής θανάτου» στα σχολεία ως αγωγή υγείας, τονίζοντας ταυτόχρονα πως η αγωγή θανάτου είναι αγωγή ζωής. Σε κάθε περίπτωση πάντως, οφείλουμε να διαχειριστούμε το θάνατο ανοιχτά, χωρίς υπεκφυγές, αφού ο θάνατος είναι αναπόσπαστο και αναπόφευκτο φαινόμενο της ζωής. Προετοιμάζοντας τα παιδιά να ζήσουν ως συναισθηματικά υγιείς ενήλικες, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την ανάπτυξη δεξιοτήτων για το χειρισμό των απωλειών της ζωής τους. Γνωστικοί και συναισθηματικοί στόχοι, όπως η μετάδοση έγκυρων γνώσεων, η ενίσχυση της προσωπικότητας, η αποσαφήνιση αξιών και στάσεων απέναντι στο θάνατο και τη ζωή και η διερεύνηση των αντιδράσεων μπροστά στην απώλεια, περιλαμβάνονται στους ειδικότερους στόχους ενός προγράμματος Αγωγής Υγείας για την εξοικείωση των παιδιών με το φαινόμενο του θανάτου 5. Η λογοτεχνία μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη αυτών των στόχων και το παιδικό βιβλίο να χρησιμοποιηθεί ως παιδαγωγικό μέσο για την εξοικείωση του παιδιού με το θάνατο. Μπορεί να έχει έναν παραπληρωματικόσυμπληρωματικό ρόλο, παρόλο που διατυπώνονται και επιφυλάξεις για τη γενικότερη επίδραση ενός βιβλίου, ιδιαίτερα στα παιδιά 6, αφού η συνεισφορά της ανάγνωσης βιβλίων, τόσο στη γνωστική ανάπτυξη όσο και στη συναισθηματική ανάπτυξη και την ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, θεωρείται από πολλούς αυτονόητη 7. H λογοτεχνία επιτρέπει στους αναγνώστες να κατανοήσουν τον κόσμο που τους περιβάλλει και να του δώσουν νόημα. Μέσα από τις ιστορίες, τα παιδιά εξερευνούν φανταστικές καταστάσεις βιωμένες από άλλους, «μοντέλα ζωής», διατηρώντας όμως μια απόσταση ασφαλείας από την πραγματικότητα 8. Η ανάγνωση ιστοριών μπορεί να βοηθήσει το παιδί να κατανοήσει τα συναισθήματά του, να ταυτιστεί με μυθοπλαστικούς ήρωες που βιώνουν παρόμοια συναισθήματα, αλλά και να βοηθήσει το παιδί να ευαισθητοποιηθεί απέναντι στα συναισθήματα των άλλων 9. Ψυχολόγοι και ψυχοθεραπευτές προτείνουν για τη συναισθηματική επεξεργασία της θλίψης ενός παιδιού που βιώνει απώλεια, μια πορεία κάθαρσης μέσα από τη βιβλιοθεραπεία, ως προγραμματισμένη και καθοδηγούμενη από ειδικό θεραπευτή ανάγνωση 10. Η μετοικεσία του παιδιού, μέσω της ανάγνωσης, στον συγκινησιακά ασφαλή κόσμο του φανταστικού, το διευκολύνει να αντικρίσει τη θλίψη του και του παρέχει την «ψυχολογική άδεια» να την εκφράσει και να τη διαχειριστεί. Η αποσαφήνιση συναισθημάτων, που μοιάζουν ακατανόητα και επομένως άλυτα, ανακουφίζει από εσωτερικές εντάσεις και βοηθά την επεξεργασία και το χειρισμό τους, ώστε να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες και να βρεθούν λύσεις 11. Η βιβλιοθεραπεία, όμως, μπορεί να έχει και ευρύτερη έννοια, καθώς η ανάγνωση, κατ επέκταση και η ανάγνωση-ακρόαση μέσω αφηγητή, λειτουργεί 15

10 16 από μόνη της θεραπευτικά στο βαθμό που βοηθά το παιδί-αναγνώστη στην κατανόηση, την αποδοχή και την έκφραση των συναισθημάτων του. Το βιβλίο μπορεί απλά να γίνει το μέσο που θα προσφέρει μια καλή ευκαιρία για συζήτηση, αλλά και θα δημιουργήσει τις διόδους επικοινωνίας του ενήλικου με το παιδί. Πολλοί θεωρούν ότι η χρήση βιβλίων και οι συζητήσεις που προκαλούν είναι ευεργετικές για την εξοικείωση των παιδιών με την ιδέα του θανάτου, γι αυτό και προτείνονται τρόποι για τη χρήση παιδικών λογοτεχνικών βιβλίων όχι μόνο ως βοηθητικά μέσα μιας συμβουλευτικής-θεραπευτικής διαδικασίας, αλλά και ως απλά μέσα επικοινωνίας και διαλόγου ενηλίκου και παιδιού 12. Η βιβλιοθεραπευτική αξία της λογοτεχνίας αφορά τις σύγχρονες ιστορίες που διαπραγματεύονται υπαρξιακά θέματα όπως ο θάνατος, όταν απαντούν στα ερωτήματα και τις ανάγκες του παιδιού και προτείνουν στάσεις αντιμετώπισης των δυσκολιών που το αναστατώνουν 13. Η εδραιωμένη αντίληψη για τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του παιδικού βιβλίου και η επακόλουθη πρόθεση για παιδαγωγική αξιοποίησή του έχει οδηγήσει τα τελευταία χρόνια στην παραγωγή βιβλίων και για την προσχολική ηλικία, τα οποία πραγματεύονται ρεαλιστικά την αποδοχή του θανάτου και τις συναισθηματικές διεργασίες που ακολουθούν το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, ακολουθώντας τη σύγχρονη τάση της Παιδικής Λογοτεχνίας για διαπραγμάτευση θεμάτων κοινωνικού προβληματισμού. Θα πρέπει να επισημάνουμε εδώ ότι η κοινωνικοποιητική λειτουργία των παιδικών βιβλίων αναδεικνύει τη σημασία της σχέσης του δημιουργού με το παιδί-αναγνώστη και επιβάλλει ως αναγκαιότητα την ενημέρωση του δημιουργού πάνω στα ψυχοπαιδαγωγικά δεδομένα 14. Βέβαια αυτό περικλείει τον κίνδυνο να λειτουργήσει αρνητικά ως προς το λογοτεχνικό αποτέλεσμα, στο βαθμό που η παιδαγωγία οδηγεί σε μια χρησιμοθηρική παραγωγή παιδικών βιβλίων με μοναδικό σκοπό την προβολή και «αξιοποίηση» του θέματος. Η σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή περιλαμβάνει αξιόλογα βιβλία για μικρά παιδιά με κεντρικό θέμα το θάνατο 15, τα οποία δεν αναιρούν την αισθητική τους αξία και την ευχαρίστηση που αντλούν τα παιδιά, αφού το παιδικό βιβλίο πέρα και πάνω από παιδαγωγικούς ή άλλους στόχους οφείλει να είναι και έργο τέχνης 16. Βιβλία τα οποία απευθύνονται τόσο στον αναγνώστη-παιδί όσο και στον πάντα παρόντα ενήλικο «συναναγνώστη» 17 του παιδικού βιβλίου και τα οποία προσεγγίζουν το θάνατο με έναν τρόπο αναπτυξιακά και συναισθηματικά κατάλληλο, καθώς στηρίζονται, αξιοποιούν και αφομοιώνουν αποτελεσματικά τα σύγχρονα ψυχοπαιδαγωγικά δεδομένα για την κατανόηση της έννοιας του θανάτου από τα μικρά παιδιά και την αντιμετώπιση του πένθους 18, δίνοντας συγχρόνως μάθημα ζωής. Βιβλία τα οποία ικανοποιούν και τους στόχους της βιβλιοθεραπείας 19 αφού: Βοηθούν τα παιδιά να κατανοήσουν την έννοια του θανάτου. Βοηθούν τα παιδιά να αναγνωρίσουν τα συναισθήματα που εκφράζονται στα κείμενα. Παρέχουν όχι μόνο πληροφορίες αλλά και μια βαθύτερη ματιά στην απώλεια. 17

11 18 Προωθούν την αντίληψη ότι άλλοι που αντιμετώπισαν τα ίδια προβλήματα, τα διαχειρίστηκαν και τα ξεπέρασαν. Παρουσιάζουν αξίες και στάσεις αντιμετώπισης. Προτείνουν πιθανές λύσεις. Τα εικονογραφημένα βιβλία που διαπραγματεύονται την απώλεια θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε δύο κύριες κατηγορίες: ιστορίες βασισμένες στον κύκλο της ζωής στη φύση, και ιστορίες θανάτου ενός ζώου ή προσώπου. Στα περισσότερα εικονογραφημένα βιβλία για παιδιά 4-8 ετών ο θάνατος ενός προσώπου αφορά ένα ηλικιωμένο πρόσωπο και συνήθως τον παππού 20. Δεν λείπουν όμως και τα βιβλία που διαπραγματεύονται το θάνατο ενός παιδιού (π.χ. Έχε γεια, Ρούνε 21 ). Συχνά ο θάνατος προσώπων προσεγγίζεται μέσα από ανθρωπομορφικές ιστορίες με ήρωες ζώα 22. Η Joan Fassler 23, η οποία ανέλυσε τρόπους με τους οποίους μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα βιβλία για να βοηθηθούν τα παιδιά στην εξοικείωση με την έννοια του θανάτου, προτείνει τρία στάδια για την προσέγγιση του θανάτου: 1. Σε πρώτο στάδιο την ανάγνωση βιβλίων σχετικά με τις μεταβολές που μπορεί να παρατηρήσει το παιδί στη φύση και συζητήσεις για τον κύκλο της ζωής και το θάνατο ως φυσιολογικό φαινόμενο. 2. Στο δεύτερο στάδιο μπορούν να ακολουθήσουν ιστορίες παιδιών που βιώνουν την απώλεια π.χ. ενός κατοικίδιου, οι οποίες θα υποβοηθήσουν τη βαθμιαία κατανόηση της οριστικότητας και των χαρακτηριστικών του θανάτου. 3. Στο τρίτο και τελευταίο στάδιο μπορεί να παρουσιαστεί και ο θάνατος των ανθρώπων ο οποίος, σύμφωνα με τη Fassler, καλύτερα να προσεγγίζεται πρώτα μέσα από την απώλεια ηλικιωμένων προσώπων. Θα συζητήσουμε στη συνέχεια, ως ενδεικτικά παραδείγματα, εικονογραφημένα παιδικά βιβλία τα οποία ανταποκρίνονται στους στόχους της βιβλιοθεραπευτικής ανάγνωσης που αναφέρθηκαν παραπάνω. Συγχρόνως, η παρουσίαση των βιβλίων γίνεται με μια συγκεκριμένη σειρά η οποία ακολουθεί τη βιβλιοθεραπευτική προσέγγιση που προτείνει η Fassler. Αποτελεί δηλαδή μια πρόταση για ένα πρόγραμμα ανάγνωσης το οποίο θα μπορούσε να συμβάλει στη σταδιακή εξοικείωση των παιδιών προσχολικής ηλικίας με την ιδέα του θανάτου. 1. Η πτώση του φύλλου που το έλεγαν Φρέντυ 24 Ο Φρέντυ, το φύλλο ενός δέντρου, μεγαλώνει και χαίρεται τις αλλαγές της ζωής. Καθώς βιώνει τις αλλαγές του φθινοπώρου, δεν καταλαβαίνει και φοβάται το θάνατο. Ο Ντάνιελ, ένα άλλο φύλλο, του μιλάει για τους σκοπούς της ζωής, τις αλλαγές της και το θάνατο. Ο Λέο Μπουσκάλια, ψυχολόγος και καθηγητής της εκπαίδευσης, επιλέγει τον κύκλο ζωής στη φύση ως πρόφαση για ένα φιλοσοφικό δοκίμιο πάνω στο θάνατο και κυρίως στη ζωή. Η επιλογή του κύκλου της ζωής στη φύση, που επαναλαμβάνεται περνώντας νομοτελειακά από τη φθορά στην αναγέννηση, έρχεται να τονίσει με ξεχωριστή έμφαση πως ο θάνατος είναι το μόνο βέβαιο στη ζωή και η αναπόφευκτη μοίρα όλων μας. Ο συγγραφέας επιλέγει και χρησιμοποιεί τις σωστές λέξεις, χωρίς φόβο και χωρίς μισόλογα, διφορούμενες εκφράσεις ή ευφημισμούς που θα μπορούσαν να παρερμηνευτούν και να δυσκολέψουν το παιδί στην κατανόηση του θανάτου ως ένα γεγονός οριστικό και αμετάκλητο. Λέει στον ήρωα, άρα και τον αναγνώστη, απλά την αλήθεια για να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα. Μιλάει για το θάνατο με απλότητα, ευθύτητα και ειλικρίνεια. Απαντά σε απορίες, ερωτήματα και ενδόμυχους φόβους μας με λόγο τρυφερό, ποιητικό, πραϋντικό. Αντιμετωπίζει τα συναισθήματα του φόβου και της άρνησης του θανάτου και καθησυχάζει ήρεμα. Από τα δυνατά σημεία του βιβλίου: η οπτική του θανάτου ως μέρος της ζωής. Φιλοσοφεί πάνω στο νόημα της ζωής, τονίζοντας παράλληλα τη χαρά της. 2. Αντίο Ποντικούλη 25 Όταν ο μικρός Ντέιβιντ διαπιστώνει ότι το μικρό του ποντικάκι δεν ξυπνάει, ο μπαμπάς του εξηγεί πως πέθανε. Ο Ντέιβιντ αρνείται να το αποδεχτεί, μετά θυμώνει, λυπάται, κλαίει. Αναζητά παρηγοριά στους γονείς του. Ζητά να μάθει γιατί, τι θα γίνει τώρα. Αποφασίζουν να θάψουν τον Ποντικούλη κι ετοιμάζει ένα όμορφο κουτί με πολλά δώρα για εκείνον. Τώρα νιώθει λίγο καλύτερα. Με λεπτότητα, ευαισθησία και τρυφερότητα το βιβλίο αυτό χειρίζεται την πρώτη συνάντηση του μικρού παιδιού με το θάνατο του αγαπημένου του ζώου. Αναγνωρίζοντας τη σοβαρότητα των δυσκολιών που αναστατώνουν το παιδί, παρακολουθεί την ομαλή πορεία του πένθους του. Η καθαρτήρια, λυτρωτική εκτόνωση του συναισθήματος, οι διαδικασίες ταφής, ο αποχαιρετισμός και η αποδοχή της πραγματικότητας αφήνουν, στο τέλος αυτής της πορείας, χώρο για μελλοντική συναισθηματική επένδυση σε μια νέα σχέση. Ταυτόχρονα εξοικειώνει με τα έθιμα ταφής. Αναπτύσσοντας δύο επίπεδα ανάγνωσης, το βιβλίο απευθύνεται ταυτόχρονα: Στο παιδί-αναγνώστη που βιώνει μια απώλεια. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση των συναισθηματικών αντιδράσεων του ήρωα-αφηγητή διευκολύνει την ταύτιση του παιδιού-αναγνώστη που μοιράζεται παρόμοια συναισθήματα, σκέψεις και αντιδράσεις, υποβοηθώντας την αποδοχή και την έκφραση ανάλογων συναισθημάτων 26. Το ενθαρρύνει να αποχαιρετήσει ό,τι έχασε, να γυρίσει στην πραγματικότητα και να συμβιβαστεί μαζί της 27. Στους ενήλικους συναναγνώστες, που καλούνται να στηρίξουν το παιδί που θρηνεί, και τους προσφέρει το πλαίσιο της κατάλληλης ψυχοπαιδαγωγικής αντιμετώπισης του πένθους του παιδιού. 19

12 3. Ο Μελένιος και ο παππούς που έφυγε Το μικρό αρκουδάκι έχει μια ζεστή συναισθηματική σχέση με τον παππού του. Τον επισκέπτεται κάθε Παρασκευή, ανεβαίνουν μαζί στο σπιτάκι του δέντρου, όπου ο παππούς τού λέει ιστορίες. Όταν ο παππούς αρρώστησε και πέθανε, ο Μελένιος συνεχίζει να πηγαίνει στο σπιτάκι του δέντρου με τη μαμά του. Το βιβλίο αγγίζει το δύσκολο και οδυνηρό θέμα του θανάτου στην οικογένεια. Επιλέγοντας πρόσωπο γεροντικής ηλικίας επιβεβαιώνει τη φυσιολογική πορεία της ζωής, όπου συνήθως οι άνθρωποι πεθαίνουν όταν γεράσουν, καθησυχάζοντας έτσι το παιδί από ενδόμυχους φόβους για τη ζωή του ή τη ζωή των γονέων του. Ταυτόχρονα, διευκολύνει μια στάση αποδοχής του θανάτου μέσα από: Τη στάση του παππού απέναντι στη ζωή, αλλά και την ωριμότητα και ηρεμία απέναντι στο θάνατο, αποτέλεσμα μιας ολοκληρωμένης πορείας ζωής. Τη στάση των ενηλίκων απέναντι στο θάνατο (την «έξοδο» από τη ζωή), που επηρεάζει τη δέσμευση των παιδιών απέναντι στη ζωή («είσοδος» στη ζωή) 29. Την προβολή της σχέσης αγάπης παππού-εγγονού και την ικανοποίηση του παππού. Τον ήρεμο θάνατο του παππού, ο οποίος χαμογελά, ενώ τον συντροφεύει η ιστορία του μικρού για όσα έκαναν μαζί. Η συνέχιση και η σταθερότητα της ζωής νοηματοδοτούνται μέσω της εικονογράφησης, όταν το σπιτάκι του δέντρου, σύμβολο της σχέσης παππούεγγονού, επισκευάζεται και συνεχίζει να είναι μέρος της ζωής του παιδιού. Παρουσιάζει όμως το θάνατο ως «πολύ βαθύ ύπνο», διακινδυνεύοντας παρερμηνείες από τα μικρά παιδιά. Δεν απαντά σε ερωτήματα που ίσως έχει το παιδί, δημιουργώντας ίσως σύγχυση, ανασφάλειες και φόβους. Δεν αντιμετωπίζει τα συναισθήματα του παιδιού. Ωστόσο, η Fassler 30 θεωρεί πως ακόμη και η αποφυγή της ανοιχτής προσέγγισης μπορεί να γίνει αφορμή για συζήτηση γύρω από αυτή τη δυσκολία κάποιων μεγάλων, αλλά και για την ενθάρρυνση της ελεύθερης έκφρασης του παιδιού-αναγνώστη. 4. Για πάντα μαζί 31 Όταν ο αλεπουδίνος αρρωσταίνει και πεθαίνει, οι φίλοι του θρηνούν. Καταφέρνουν όμως να γελάσουν πάλι, να ξεπεράσουν τον πόνο τους και να συνεχίσουν τη ζωή τους. Κρατώντας την ανάμνησή του, ο αλεπουδίνος συνεχίζει να είναι για πάντα μαζί τους. Το βιβλίο προσεγγίζει με αισιοδοξία ένα λεπτό θέμα, την απώλεια ενός φίλου, και μοιράζεται με το παιδί-αναγνώστη τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις των ηρώων. Αντιμετωπίζει ερωτήματα του μικρού αναγνώστη σχετικά με το θάνατο, αφού αλεπουδίνος ήταν αρκετά μεγαλύτερος από τους άλλους, «ήταν σαν να λέμε, ο πατέρας του σπιτιού». Επιπλέον, ο θάνατός του δεν έρχεται ξαφνικά, αλλά αφού πρώτα «αρρώστησε. Μέρα με τη μέρα γινόταν όλο και πιο αδύναμος, πιο χλωμός και λυπημένος». Προβάλλει τη σταθερότητα στο περιβάλλον, την καθημερινότητα, τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής, που θα μειώσει την ένταση των ανασφαλειών μετά την απώλεια, και ενθαρρύνει τις αναφορές σ αυτόν που πέθανε και σε περασμένα γεγονότα. Κυρίως όμως προβάλλει τη διατήρηση της ανάμνησής του, υπενθυμίζοντας, όπως σημειώνει η Λεσάν 32, πως κανένας ποτέ δεν πεθαίνει απόλυτα και ο οριστικός θάνατος έρχεται με τη λησμονιά. Η εικονογράφηση σε μια παράλληλη αφήγηση των αναμνήσεων του ευτυχισμένου παρελθόντος, του πένθιμου παρόντος και της δράσης του μέλλοντος ακολουθεί την αλλαγή στη συγκινησιακή κατάσταση των ηρώων με τις χρωματικές της επιλογές 33. Συμπληρώνει το νόημα του λεκτικού κειμένου αναπτύσσοντας πρόσθετα στοιχεία που ενισχύουν τους στόχους του βιβλίου: Η παρουσία της φωτογραφίας του αλεπουδίνου αντικαθιστά την παρουσία του και σηματοδοτεί την «ειρήνη» μ αυτόν που πέθανε και το τέλος του πένθους 34. Ο κηπάκος που δημιουργούν οι φίλοι του πάνω στον τάφο έχει σχήμα καρδιάς, δηλώνοντας πως ο αλεπουδίνος συνεχίζει να ζει στις καρδιές τους, ενώ μια φωλιά πουλιών στο καπέλο του και το ανθισμένο μπαστούνι του στέλνουν το μήνυμα: Η ζωή συνεχίζεται! Στις συζητήσεις που θα ακολουθήσουν μετά την ανάγνωση, τα παιδιά μπορούν και πρέπει να ενθαρρυνθούν να ανιχνεύσουν διαδικασίες κατανόησης και αυτοενίσχυσης. Μερικά από τα ερωτήματα που θα διερευνηθούν, μπορεί να είναι: Τι έκανε ο ήρωας όταν έμαθε ότι πέθανε το αγαπημένο του πρόσωπο (ή ζώο); Πώς καταλαβαίνουμε ότι ο ήρωας ήταν στενοχωρημένος; 21

13 Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Μαζί διαβάζουμε τον κόσμο! & TM 2010 Gummybear International Inc. / Christian Schneider ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., 2010 Η σειρά με τις αλλεπάλληλες ανατυπώσεις! Wimpy Kid, Inc, DIARY OF A WIMPY KID and Greg Heffley cover image are trademarks of Wimpy Kid, Inc. Ακολουθώντας τα χνάρια του Σπασίκλα, η Ξενέρωτη είναι εδώ για να ξετρελάνει με τις περιπέτειές της όλα τα κορίτσια! Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ...και για νεαρούς αναγνώστες με απαιτήσεις w w w. p s i c h o g i o s. g r Κάθε βιβλίο μάς φέρνει πιο κοντά! Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, την τελευταία σελίδα τη γράφετε πάντα εσείς στο Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνωρίστε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες μας μέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις μας. Στείλτε τις κριτικές σας και λάβετε μέρος σε κληρώσεις. Γραφτείτε δωρεάν στη Λέσχη Αναγνωστών μας με στο info@psichogios.gr ή στείλτε sms στο γράφοντάς μας ΔΙΑΔ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ με κενό ανάμεσα, ή καλέστε χωρίς χρέωση στο

14 24 Γιατί ήταν στενοχωρημένος; Τι κάνει ο ήρωας για να αντιμετωπίσει τον πόνο του; Τι κάνουν οι άλλοι για να τον βοηθήσουν; Πώς φαίνεται αυτό; Τι θα έκανες εσύ για να τον βοηθήσεις; Γνωρίζεις κάποιον που έχασε κάποιον αγαπημένο του; Πώς κατάφερε να το ξεπεράσει; Πώς είναι η ζωή του σήμερα; Κλείνοντας, θέλουμε να επισημάνουμε πως τα βιβλία, όταν ικανοποιούν τα ψυχοπαιδαγωγικά αλλά και τα λογοτεχνικά κριτήρια, καταφέρνουν να διαχειριστούν το θάνατο χωρίς φόβο, χωρίς υπεκφυγές, ανοιχτά, με ειλικρίνεια, ως αναπόσπαστο και αναπόφευκτο φαινόμενο της ζωής, και τότε μπορούν να ασκήσουν λειτουργίες ενημερωτικές και κοινωνικοποιητικές για τους μικρούς αναγνώστες αλλά και, ως ένα βαθμό, πραϋντικές και κατευναστικές για τα παιδιά εκείνα που βιώνουν απώλειες. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. ΥΠΕΠΘ-ΠΙ (2002), Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, Αθήνα: ΥΠΕΠΘ- Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. 2. Καππάτου, Α. & Μαρτίκα, Α. (2002), «Ο θάνατος και η αντιμετώπισή του από παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας», στο: Ε. Κούρτη (επιμ.), Η Έρευνα στην προσχολική Εκπαίδευση. Τόμος Β : Ψυχολογικές και Κοινωνικές προσεγγίσεις (σσ ), Αθήνα: Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός, σ Κανακάκης, Γ. (1989), Βλέπω τα δάκρυά σου, Αθήνα: Libro. Ο Κανακάκης αναφέρεται όχι μόνο στην απώλεια του θανάτου αλλά και σε γενικότερες καταστάσεις απώλειας, όπως γεγονότα χωρισμού ή αποχαιρετισμού. 4. Βλ. Μπάρτζης, Γ. (2002), «Παιδική λογοτεχνία και θάνατος», περ. Διαδρομές, 7, σσ Καππάτου, Α. & Μαρτίκα, Α., ό.π. 6. Χαντ, Π. (1996), Κριτική, Θεωρία και Παιδική Λογοτεχνία, Αθήνα: Πατάκης, σ. 194, καθώς και Καρπόζηλου, Μ. (1994), Το παιδί στη χώρα των βιβλίων, Αθήνα: Καστανιώτης, σσ Ενδεικτικά αναφέρουμε: Καρπόζηλου, Μ., ό.π.. Αναγνωστοπούλου, Δ. (2007), «Ο ρόλος της λογοτεχνίας ως πολιτιστικού προϊόντος στην εκπαίδευση», στο: Φ. Καλαβάσης, Α. Κοντάκος (επιμ.), Θέματα Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού (σσ ), Αθήνα: Ατραπός. 8. Αναγνωστοπούλου, Δ. (2001), «Λογοτεχνία και Νηπιαγωγείο. Συγκοινωνούντα δοχεία δημιουργικότητας», στο: Ε. Κούρτη (επιμ.), Η έρευνα στην προσχολική εκπαίδευση. Τόμος Α (σσ ), Αθήνα: Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός. 9. Καρπόζηλου, Μ., ό.π.. Αναγνωστοπούλου, Δ., ό.π.. Jones, E., (2001), Bibliotherapy for Bereaved Children. Healing Reading, London and New York: Jessica Kingsley Publishers. 10. Περισσότερα για τη βιβλιοθεραπεία δες: Ανδρουτσοπούλου, Α. (1998), «Η επιλογή των σύγχρονων ιστοριών για παιδιά ως βιβλιοθεραπευτικών μέσων: Σκεπτικό και εφαρμογές», περ. Διαδρομές, 49, σσ Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. & Ανδρουτσοπούλου, Α. (1998), «Η βιβλιοθεραπευτική προσέγγιση της Joan Fassler: Βοηθώντας τα παιδιά να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα του θανάτου», περ. Διαδρομές, 49, σσ Freeman, S. (2005), Grief & Loss. Understanding the Journey, Belmont: Thomson Brooks/ Cole. Jones, E., ό.π. Ward, B. & Associates (1993), Good Grief. Exploring Feelings, Loss and Death with Under Eleven. A holistic approach, London: Jessica Kingsley Publishers. 11. Μπετελχάιμ, Μ. (1995), Η Γοητεία των παραμυθιών: μια ψυχαναλυτική προσέγγιση, Αθήνα: Γλάρος. 12. Παπαδοπούλου-Μανταδάκη, Σ. (2003), Η κοινωνικοσυναισθηματική διδασκαλία της γλώσσας μέσα από το παιδικό ρεαλιστικό μυθιστόρημα. Ένα παράδειγμα με θεματική ενότητα «το διαζύγιο», Αθήνα: Μεταίχμιο. Ανδρουτσοπούλου, Α., ό.π.. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. & Ανδρουτσοπούλου, Α., ό.π.. Freeman, S., ό.π.. Jones, E., ό.π. 13. Ανδρουτσοπούλου, Α., ό.π.. Freeman, S., ό.π. 14. Στο θέμα αυτό και γενικότερα στη στάση του συγγραφέα απέναντι στα παιδιά αναφέρεται η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (2007), «Ο θάνατος της ανθρωπιάς και ο εξανθρωπισμός του θανάτου», περ. Διαδρομές, 87, σσ Δες σχετικά: Γιαννικοπούλου, Α. (2005), «Όταν ο θάνατος γίνεται λέξεις και χρώματα στα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 48, σσ Για τη θεώρηση αυτού του θέματος, βλ. τις σχετικές εισηγήσεις των Μ. Μερακλή και Β. Αναγνωστόπουλου (1987) στο: Το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο, έργο τέχνης ή μέσο αγωγής; Εισηγήσεις στο Α Σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Αθήνα: Πατάκης. 17. Για την έννοια του «ενήλικου συν-αναγνώστη» του παιδικού βιβλίου, δες: Ζερβού, Α. (1999), «Συν-αναγνώσεις νηπίων και ενηλίκων», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, 13, σσ Για τα στάδια του πένθους, τις αντιδράσεις, τις ανάγκες και τη στήριξη του παιδιού που θρηνεί, δες: Πρεβεζάνου, Β. (2005), «Παιδί και θάνατος: Αντιμετωπίζοντας την απώλεια», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 48, σσ Jones, E., ό.π., σ Πατέρα, Α. & Τσιλιμένη, Τ. (2008), «Ο θάνατος του παππού στα σύγχρονα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία», Κείμενα, 7. Ανασύρθηκε στις από τον δικτυακό τόπο: keimena.ece.uth.gr 21. Kaldhol, M. (1989). Έχε γεια, Ρούνε, Αθήνα: Γνώση. 22. Ένας από τους κλασικούς καθοδηγητικούς κανόνες για τους συγγραφείς παιδικών βιβλίων είναι να αξιοποιούν τα ζώα κάθε φορά που έχουν «ευαίσθητους» παιδαγωγικούς στόχους, όπως την εξοικείωση των παιδιών με το θάνατο, επισημαίνει η Αλεξάνδρα Ζερβού (1996), Στη χώρα των θαυμάτων. Το παιδικό βιβλίο ως σημείο συνάντησης παιδιών-ενηλίκων, Αθήνα: Πατάκης, σ Όπως αναφέρεται στο: Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. & Ανδρουτσοπούλου, Α., ό.π. 24. Μπουσκάλια, Λ. (1991), Η πτώση του φύλλου που το έλεγαν Φρέντυ, Αθήνα: Γλάρος. 25. Harris, R. & Ormerod, J. (2003), Αντίο Ποντικούλη, Αθήνα: Νίκας/Εκδόσεις Ελληνική Παιδεία. 26. Καρπόζηλου, Μ., ό.π., σ Κανακάκης, Γ., ό.π. 28. Γκρέι, Ν. & Καμπάν, Β. (1999), Ο Μελένιος και ο παππούς που έφυγε, Αθήνα: Ψυχογιός. 29. Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. & Ανδρουτσοπούλου, Α., ό.π., σ Ό.π. 31. Durant, A. & Gliori, D. (2003), Για πάντα μαζί, Αθήνα: Πατάκης. 32. Λεσάν, Ε. (1982), Μαθαίνοντας να λέμε αντίο στο γονιό που Χάνεται, Αθήνα: Θυμάρι. 33. Για τους συμβολισμούς των χρωμάτων δες: Nodelman, P. (1998), Words about Pictures, The Narrative Act of Children s Picture Books, Athens & London: The University of Georgia Press, καθώς και Σιβροπούλου, Ρ. (2003), Ταξίδι στον κόσμο των εικονογραφημένων μικρών ιστοριών, Αθήνα: Μεταίχμιο, σσ , όπου η συγγραφέας παραθέτει και τις απόψεις καλλιτεχνών όπως ο Kandinsky για τη χρήση των χρωμάτων και τη σημασία τους. 34. Ραιμπώ, Ζ. (1978), Το παιδί και ο θάνατος, Αθήνα: Κέδρος. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αναγνωστοπούλου, Δ. (2001), «Λογοτεχνία και Νηπιαγωγείο. Συγκοινωνούντα δοχεία δημιουργικότητας», στο: Ε. Κούρτη (επιμ.), Η έρευνα στην προσχολική εκπαίδευση. Τόμος Α (σσ ), Αθήνα: Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός. Αναγνωστοπούλου, Δ. (2007), «Ο ρόλος της λογοτεχνίας ως πολιτιστικού προϊόντος στην εκπαίδευση», στο: Φ. Καλαβάσης, Α. Κοντάκος (επιμ.), Θέματα Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού (σσ ), Αθήνα: Ατραπός. Ανδρουτσοπούλου, Α. (1998), «Η επιλογή των σύγχρονων ιστοριών για παιδιά ως βιβλιοθεραπευτικών μέσων: Σκεπτικό και εφαρμογές», περ. Διαδρομές, 49, σσ

15 26 Γιαννικοπούλου, Α. (2005), «Όταν ο θάνατος γίνεται λέξεις και χρώματα στα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 48, σσ Ζερβού, Α. (1996), Στη χώρα των θαυμάτων. Το παιδικό βιβλίο ως σημείο συνάντησης παιδιώνενηλίκων, Αθήνα: Πατάκης. Ζερβού, Α. (1999), «Συν-αναγνώσεις νηπίων και ενηλίκων», Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας, 13, σσ Κανακάκης, Γ. (1989), Βλέπω τα δάκρυά σου, Αθήνα: Libro. Καππάτου, Α. & Μαρτίκα, Α. (2002), «Ο θάνατος και η αντιμετώπισή του από παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας», στο: Ε. Κούρτη (επιμ.), Η Έρευνα στην προσχολική Εκπαίδευση. Τόμος Β : Ψυχολογικές και Κοινωνικές προσεγγίσεις (σσ ), Αθήνα: Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός. Καρπόζηλου, Μ. (1994), Το παιδί στη χώρα των βιβλίων, Αθήνα: Καστανιώτης. Λεσάν, Ε. (1982), Μαθαίνοντας να λέμε αντίο στο γονιό που Χάνεται, Αθήνα: Θυμάρι. Μπάρτζης, Γ. (2002), «Παιδική λογοτεχνία και θάνατος», περ. Διαδρομές, 7, σσ Μπετελχάιμ, Μ. (1995), Η Γοητεία των παραμυθιών: μια ψυχαναλυτική προσέγγιση, Αθήνα: Γλάρος. Παπαδοπούλου-Μανταδάκη, Σ. (2003), Η κοινωνικοσυναισθηματική διδασκαλία της γλώσσας μέσα από το παιδικό ρεαλιστικό μυθιστόρημα. Ένα παράδειγμα με θεματική ενότητα «το διαζύγιο», Αθήνα: Μεταίχμιο. Πατέρα, Α. & Τσιλιμένη, Τ. (2008), «Ο θάνατος του παππού στα σύγχρονα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία», Κείμενα, 7. Ανασύρθηκε στις από τον δικτυακό τόπο: keimena.ece.uth.gr Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. & Ανδρουτσοπούλου, Α. (1998), «Η βιβλιοθεραπευτική προσέγγιση της Joan Fassler: Βοηθώντας τα παιδιά να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα του θανάτου», περ. Διαδρομές, 49, σσ Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λ. (2007), «Ο θάνατος της ανθρωπιάς και ο εξανθρωπισμός του θανάτου», περ. Διαδρομές, 87, σσ Πρεβεζάνου, Β. (2005), «Παιδί και θάνατος: Αντιμετωπίζοντας την απώλεια», Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, 48, σσ Ραιμπώ, Ζ. (1978), Το παιδί και ο θάνατος, Αθήνα: Κέδρος. Σιβροπούλου, Ρ. (2003), Ταξίδι στον κόσμο των εικονογραφημένων μικρών ιστοριών, Αθήνα: Μεταίχμιο. Το παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο, έργο τέχνης ή μέσο αγωγής; Εισηγήσεις στο Α Σεμινάριο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (1987), Αθήνα: Πατάκης. ΥΠΕΠΘ-ΠΙ (2002), Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, Αθήνα: ΥΠΕΠΘ- Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Χαντ, Π. (1996), Κριτική, Θεωρία και Παιδική Λογοτεχνία, Αθήνα: Πατάκης. Jones, E. (2001), Bibliotherapy for Bereaved Children. Healing Reading, London and New York: Jessica Kingsley Publishers. Nodelman, P. (1998), Words about Pictures, The Narrative Act of Children s Picture Books, Athens & London: The University of Georgia Press. Freeman, S. (2005), Grief & Loss. Understanding the Journey, Belmont: Thomson Brooks/Cole. Ward, B. & Associates (1993), Good Grief. Exploring Feelings, Loss and Death with Under Eleven. A holistic approach, London: Jessica Kingsley Publishers. ΠΑΙΔΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ Γκρέι, Ν. & Καμπάν, Β. (1999), Ο Μελένιος και ο παππούς που έφυγε, Αθήνα: Ψυχογιός. Durant, A. & Gliori, D. (2003), Για πάντα μαζί, Αθήνα: Πατάκης. Harris, R. & Ormerod, J. (2003), Αντίο Ποντικούλη, Αθήνα: Νίκας/Εκδόσεις Ελληνική Παιδεία. Kaldhol, M. (1989), Έχε γεια, Ρούνε, Αθήνα: Γνώση. Μπουσκάλια, Λ. (1991), Η πτώση του φύλλου που το έλεγαν Φρέντυ, Αθήνα: Γλάρος. ΣΑΙΞΠΗΡ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΟ ΤΗ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΧΗ ΣΤΗ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΑ Δρ. Ευαγγελία Μουλά Η ιστορία των σαιξπηρικών διασκευών για παιδιά είναι πλούσια και πολύ παλιά. Τις απαρχές της βρίσκουμε κατά τη βικτοριανή περίοδο και εκπορεύεται από τη λογική της κριτικής θεωρίας της εποχής άμεσα συσχετισμένης με την επικρατούσα ηθική ότι ο Σαίξπηρ, ή τουλάχιστον κάποια έργα του, δεν ήταν κατάλληλα για σκηνική παρουσίαση και ήταν προτιμότερο να αναγιγνώσκονται 1. Η άσεμνη τέχνη του θεατρικού θεάματος έπρεπε να αποκαθαρθεί και να γίνει συμβατή με τις αυστηρές ηθικές επιταγές της εποχής, ενώ η εξατομικευμένη ανάγνωση είχε σαφώς λιγότερο ανατρεπτικές συνέπειες απ ό,τι η συλλογική θέαση. Η μακρά διαμάχη σχετικά με την καταλληλότητα ή μη των σαιξπηρικών έργων για θεατρική αναπαράσταση, που έλκει την καταγωγή της από την περίοδο του Ρομαντισμού (Coleridge, Hazlitt, Lamb), και η υποστήριξη της θέσης ότι τα σαιξπηρικά κείμενα προορίζονταν κυρίως για προσεκτική και αναλυτική ανάγνωση παρά για παράσταση 2, κορυφώθηκε και προσωρινά φάνηκε να κερδίζει έδαφος με προμετωπίδα την πραγματεία του A. C. Bradley, Shakespearean Tragedy (1904). Μετά την παρουσίασή της υπό μορφή διαλέξεων στην Οξφόρδη, ενσωματώθηκε στο εξής στα πανεπιστημιακά προγράμματα και έκτοτε αφομοιώθηκε στο σύνολο του εκπαιδευτικού κορμού. Σε αυτό το κλίμα, οι γραπτές επανεκδόσεις επέτρεπαν παρεμβάσεις στα κείμενα επί το ηθικότερον, οι οποίες κρίνονταν αναγκαίες για το παιδικό κοινό 3. Ήδη το 1790 αρκετά μεμονωμένα έργα είχαν διασκευαστεί για παιδιά, καθώς επίσης κυκλοφορούσε και μια συλλογή τραγουδιών από τα έργα του Σαίξπηρ με τίτλο «Mother Goose s Melody». Το 1807, οι Charles και Mary Lamb εξέδωσαν τις διάσημες μέχρι σήμερα Tales from Shakespeare, ενώ τον ίδιο χρόνο κυκλοφόρησε ο Σαίξπηρ στην κεκαθαρμένη και βίαια κουτσουρεμένη εκδοχή του Thomas Bowdler στην πραγματικότητα, υπήρξε δουλειά της αδελφής του Henrietta 4. Πολλοί επίδοξοι ηθικοί μεταρρυθμιστές μιμήθηκαν την πράξη του, μεταξύ των οποίων, το 1822, ο Reverent J. R. Pitman, που εξέδωσε το βιβλίο The School Shakespeare, απομονώνοντας τα ηθικά ύποπτα εδάφια που θα μπορούσαν να προσβάλουν το θρησκευτικό συναίσθημα, ώστε να καταστούν κατάλληλα για χρήση από τους νέους (ad usum delphini) 5. Στη συνέχεια ο Henry Cundell εξέδωσε το

16 28 Shakespeare s Female Characters, 1880 / Madeleine Elliott, Shakespeare s garden of Girls, 1885) 6. Διαφορετική άποψη για τις διασκευές είχε ο πρωτοπόρος Charles Dodgson (Lewis Caroll), που αν και ήταν υπέρμαχος των ηθικοποιητικών παρεμβάσεων, επικροτούσε την ανάγνωση εκδόσεων θεατρικών προδιαγραφών, που παρουσίαζαν τα έργα όπως αυτά προορίζονταν για τη σκηνή και όχι αφηγηματοποιημένα 7. Οι διασκευές της Edith Nesbit, στο τέλος της περιόδου που εξετάζουμε, μοιάζουν να υπακούουν σε μια άλλη λογική, χωρίς όμως να απέχουν ουσιαστικά από τις στρατηγικές διασκευής που είχαν ως τότε εφαρμοστεί. Η ίδια στον πρόλογο ενός βιβλίου της δίνει το στίγμα τους, περιγράφοντας τι υπήρξε η κινητήρια ώθηση που την οδήγησε στην απόφαση να διασκευάσει τον Σαίξπηρ για παιδιά. Αυτό δεν ήταν παρά ένα σχόλιο της κόρης της σχετικά με τη δυσκολία της σαιξπηρικής γλώσσας, που στερούσε στα παιδιά τη χαρά της απόλαυσης, σε συνδυασμό με την αυθόρμητη δήλωσή τους ότι αυτό που μετρά για τα παιδιά είναι οι ιστορίες και όχι τα άλλα στοιχεία της λογοτεχνικότητας του ποιητή 8. Σε αυτή την οπτική συμφύρονται η ηθικοπλαστική διάσταση της λογοτεχνίας για παιδιά, που είχε προ πολλού εδραιωθεί, και η νεωτερικότερη τάση της ψυχαγωγικής ιδιότητάς της. Η παράδοση που εγκαινίασε η Nesbit είναι και η μακροβιότερη. To αμέσως δημοφιλέστερο βιβλίο διασκευών σαιξπηρικών ιστοριών για παιδιά, μετά από αυτό των Lamb, ήταν το δίτομο έργο του Leon Garfield με εικονογράφηση Michael Foreman, που όμως απευθυνόταν σε παιδιά γνώστες, θαυμαστές του σαιξπηρικού έργου, και μάλιστα προφανώς βιβλιοφάγους, καθώς το άμεμπτο ακαδημαϊκό ύφος του Garfield είναι διάχυτο σε αυτές τις ιστορίες (ο 1ος τόμος κυκλοφόρησε το 1985, ενώ ο 2ος μόλις το 1994). Φτάνοντας στον ύστερο 20ό αι. και έχοντας παρακολουθήσει νωρίτερα τις εξελίξεις στην πραγμάτευση των σαιξπηρικών κειμένων από την κριτική θεωρία, τους θεσμούς και τα νέα μέσα, μπορούμε να αναμένουμε σημαντικές αλλαγές και στο πεδίο της Π.Λ. Πράγματι, σήμερα, κυκλοφορεί μια τεράστια γκάμα από διασκευές, που καλύπτουν τις προτιμήσεις όλου του ηλικιακού φάσματος και χρησιμοποιούν τον Σαίξπηρ επιλεκτικά και ευφάνταστα σε νέες πρωτότυπες δημιουργίες. Μια ιδιαίτερη κατηγορία βιβλίων Π.Λ. που αξιοποιούν τη σημερινή ζήτηση γύρω από τον Σαίξπηρ είναι αυτά που εξετάζουν κάποια παράμετρο της ιστορικής περιόδου που έζησε, της θεατρικής τέχνης, ή ακόμα και της ζωής του 9 (William Shakespeare and the Globe, Aliki, 1998 / Bard of Avon: The story of William Shakespeare, Stanley Diane-Peter Vennema, 1992 / Shakespeare: His work and His World, Michael Rosen-Robert Ingpen (ill.), 2001 / The World of Shakspeare, Claybourne-Treays / Shakespeare for kids: His life and Times, 21 Activities, Aagesen-Blumberg / King of Shadows, Susan Cooper), συνδυάζοντας την εγκυκλοπαιδική πρόσκτηση απαραίτητων πληροφοριών με ενδιαφέροντα και κυρίως μυθιστορηματικό τρόπο. Σε κλίμα μεγαλύτερης λογοτεχνικής ελευθερίας, και κάνοντας χρήση μεβιβλίο The Boudoir Shakespeare, το 1876, απευθυνόμενος αποκλειστικά στο διακριτικό και εύθραυστο κοριτσίστικο κοινό. Ο Σαίξπηρ, στις βάναυσα ακρωτηριασμένες εκδοχές του, άρχισε να καθιερώνεται ως ανάγνωσμα κατάλληλο για την αγωγή των νεαρών κοριτσιών. Σε άρθρο της στο περιοδικό The Young Ladies Reader, το 1845, η Sarah Stickney Ellis υποστηρίζει ότι καμία νουνεχής μητέρα δεν θα επέτρεπε την κατ ευθείαν και κατ ιδίαν ανάγνωση του Σαίξπηρ που θα μπορούσε να αποβεί ολέθρια, ενώ στο γνωστό βιβλίο της Charlotte Yonge, The Daisy Chain, εμπεριέχονται σκηνές που τα παιδιά της οικογένειας διαβάζουν Σαίξπηρ υπό μορφή μαθήματος ηθικής αγωγής. Τον ίδιο σκοπό αλλά υπό διαφορετικό σκεπτικό υπηρετεί και η Mary Cowden Clarke, που στο άρθρο της στο περιοδικό The Girl s own paper, το 1847, υποστηρίζει ότι είναι αναγκαίο τα κορίτσια να γνωρίζουν και τα αμφιλεγόμενα σημεία των κειμένων, για να ωριμάζουν και να προετοιμάζονται για μια πιο δραστήρια και ανεξάρτητη ζωή. Οι σαιξπηρικοί γυναικείοι χαρακτήρες προβάλλονταν ως ηθικά πρότυπα σε μια σειρά βιβλίων κοινής φιλοσοφίας, που εκδίδονταν καθ όλο τον 19ο αι. (Anna Jameson, Characteristics of women, Moral, Poetical and Historical, 1832 / Cowden Clarke, Girlhood of Shakespeare s Heroines, 1852 / Henrietta Lee Palmer, The Shakespeare Sisterhood, 1859 / Helena Faucit Martin, On some of 29

17 30 ταμοντέρνων τεχνικών, όπως κολάζ, εγκιβωτισμού, συγχώνευσης αφηγηματικών επιπέδων, διακειμενικότητας και κυρίως της θεματοποίησης της ίδιας της διαδικασίας της αφήγησης, κινείται το All The World s A Stage [Rebecca Pitt Davidson-Anita Lobel (ill.), 2003], όπου διάφοροι χαρακτήρες από τα σαιξπηρικά κείμενα εμφανίζονται κατά τη διαδικασία δημιουργίας τους, μέσα σε ένα εξωτερικό αφηγηματικό πλαίσιο, στο οποίο ο Σαίξπηρ αναζητά έμπνευση από τη Μούσα, που εξίσου προσωποποιείται. Τα σαιξπηρικά κείμενα ως πηγές έμπνευσης νέων εμβόλιμων κειμένων ή εικόνων, που μπορούν να προσθέσουν ερμηνευτικές προεκτάσεις από μια φρέσκια παιδική οπτική γωνία, αξιοποιούνται από την Lois Burdett στην εύγλωττη από τον τίτλο της σειρά βιβλίων «Shakespeare can be fun» ( ). Η κωμική διαπραγμάτευση των κειμένων σε κόμικς βρίσκει ίσως τη σοβαρότερη έκφρασή της στο έργο της Marcia Williams (The plays of Mr Shakespeare, 1998 / Bravo, Mr. William Shakespeare!, 2000). Αποδίδοντας το μικροσύμπαν του θεατρικού δρώμενου την εποχή του Σαίξπηρ, αναπτύσσεται σε τρία ταυτόχρονα επίπεδα: αυτό της ιστορίας καθεαυτής με την εικονογραφική της παράσταση σε επίπεδο θεατρικής πράξης που αποκαλύπτει τον φανταστικό χαρακτήρα της, αυτό των πλαισίων που περιέχουν αποσπάσματα του πρωτότυπου κειμένου, και τέλος το ταυτόχρονα κειμενικό και παρακειμενικό 10 πλαίσιο των θεατών, που η παρουσία τους και η ενεργή συμμετοχή τους στη διαμόρφωση του κλίματος των παραστάσεων μας μεταδίδουν με αμεσότητα και χιούμορ το πνεύμα της εποχής. Οι σαιξπηρικές κωμικές μεταγραφές έχουν γνωρίσει σημαντική άνθηση ήδη από το 1980 με την εκδοτική σειρά «Oval Project», που αν και οι αρχικές προθέσεις της παραγωγής δεν συμπεριλάμβαναν το παιδικό κοινό, τελικά η σειρά βρήκε μεγαλύτερη απήχηση σε αυτό, καθώς η αναλογία κειμένου-εικόνας ήταν σαφώς ευνοϊκότερη υπέρ της δεύτερης. Οι δουλειές των εικονογράφων Ian Pollock (1984) και Oscar Zarate (1990) συνιστούν δύο επίσης πολύ σημαντικές στιγμές στην εικονογράφηση του Σαίξπηρ, καθώς επεξεργάζονται το πλήρες κείμενο και αποτυπώνουν τη σκηνοθετική θα λέγαμε οπτική των εικονογράφων. Οι πρωτεϊκές γκροτέσκες φιγούρες του Pollock ανακαλούν το υπερφυσικό στοιχείο των έργων με κινηματογραφικό στιλ, ενώ ο Zarate επιτυγχάνει ένα εξίσου ζωηρό αποτέλεσμα με την έντονη χρήση του χρώματος και την εικονοποίηση φραστικών μεταφορών των κειμένων. Μια άλλη κατηγορία βιβλίων Π.Λ. που απηχούν τα σαιξπηρικά κείμενα είναι εκείνα που στον καμβά των ιστοριών τους συνυφαίνονται και διασπείρονται στοιχεία από τα έργα ή την εποχή του Σαίξπηρ. Πρόκειται για μια κατηγορία μυθιστορημάτων για προ-έφηβους και έφηβους (περιπέτειας, μυστηρίου ή fantasy), όπου το σαιξπηρικό υλικό διεισδύει αριστοτεχνικά και συνυφαίνεται αναπάντεχα προσδίδοντάς τους ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Τέτοια είναι: του Bruce Coville, Fortune s Journey και The skull of truth (1997), και του Gary Blackwood, Shakespeare stealer (1998) και Shakespeare s scribe (2000). Το κοινό χαρακτηριστικό αυτών των προσπαθειών είναι ότι αντιμετωπίζουν το κοινό στο οποίο απευθύνονται με επαγγελματική σοβαρότητα και υπευθυνότητα, όχι απλά επικαλούμενες ως βακτηρίες στο εγχείρημά τους σαιξπηρικά αποσπάσματα, αλλά έχοντας ερευνήσει σε βάθος και πρωτίστως εργαστεί με επιστημονικό τρόπο πάνω στα δεδομένα τους 11. Τον Σαίξπηρ ανιχνεύουμε ακόμα άλλοτε ίσως πιο ασαφή και διάχυτο, άλλοτε τεμαχισμένο και αποσπασματικό σε παιδικά βιβλία που σε πρώτο επίπεδο δεν θυμίζουν ούτε παραπέμπουν σε κάποιο από τα έργα του, έστω και υπαινικτικά. Το Moss Gown του William Hooks (1986) είναι η ιστορία μιας σύγχρονης Σταχτοπούτας υφασμένη στον καμβά του King Lear, καθώς το θέμα της δοκιμασίας της πίστης στο μοντέλο του Βασιλιά Λιρ είναι πρωτεύον και καθοριστικό. Το Mama Day της Gloria Naylor (1987) εξελίσσεται σε μια ατμόσφαιρα που ξεχειλίζει από πνευματικές μυστικιστικές δυνάμεις και παραπέμπει ευθέως στη διάχυτη μαγεία του Σαίξπηρ, ενώ η αναλογία της ερωτικής ιστορίας με αυτήν του Οθέλλου και της Οφηλίας δημιουργεί επιπλέον πιο χειροπιαστούς συνειρμούς 12. Πρόκειται για πρωτοποριακές νύξεις (allusions) του σαιξπηρικού έργου, που με την τεχνική τους επενδύουν στη σταθερή αξία «Σαίξπηρ» που εγγυάται σίγουρη απόδοση. Ακόμα και οι παραδοσιακές διασκευές, που φαινομενικά δεν «κομίζουν γλαύκα», είναι ποιοτικές, αξιόλογες και φέρουν το ιδιαίτερο στίγμα της συγγραφικής πρόθεσης. Η σειρά του Bruce Coville ( ) είναι προϊόν επίπονης και χρόνιας προσπάθειας και συνιστά μια πραγματική αναγνωστική και εικονογραφική απόλαυση 13. Παρενθετικά αναφέρουμε και την κυκλοφορία επιτραπέζιων παιχνιδιών με θέμα τον Σαίξπηρ, που συνδυάζουν την απόλαυση της αλληλεπιδραστικής περιπέτειας με τη γνώση 14. Εν όψει της ιδιαίτερης ανάπτυξης του είδους του βιβλίου-αντικειμένου 15, που δεν απέχει από τη φιλοσοφία του παιχνιδιού-αθύρματος, κάνουμε αναφορά στα συγκεκριμένα παιχνίδια καθώς υπηρετούν συγγενείς σκοπούς. Από τη σύντομη παραπάνω περιήγηση στο πεδίο διατομής του Σαίξπηρ με το παιδικό σύμπαν, κατανοούμε άμεσα τους λόγους για τους οποίους το κύρος του Ποιητή επιβιώνει ισχυρό ακόμα και στους κόλπους της παιδικής κοινότητας, μολονότι ο ίδιος και το έργο του υπηρέτησαν επί μακρόν και κατ αποκλειστικότητα τη σφαίρα της Υψηλής εξ ου και απα- 31

18 γορευτικής για το παιδί Τέχνης. Ο ενστερνισμός και η αξιοποίησή του από την αγορά, αλλά και η προσαρμοστικότητά του στις προδιαγραφές της εκ νέου διαμορφούμενης σήμερα Παιδικής Λογοτεχνίας, στο πνεύμα της σύγχρονης πολιτισμικής στροφής 16 που διανύουμε, εξασφαλίζει την επικαιρότητα και δημοτικότητά του στο παιδί, που ομολογουμένως αποτελεί τον απαιτητικότερο αναγνώστη. ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ β ιβλιοπαρουσίαση 98 ΙΟΥΝΙΟΣ - ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Levin Harry, Critical approaches to Shakespeare from , στο: Cambridge companion to Shakespeare s studies, Stanley Wells (ed.), Cambridge University press, 1986, σ Βλέπε το δοκίμιο του Charles Lamb On the Tragedies of Shakespeare, considered with reference to their fitness for Stage Representation (1811). 3. Ο πρόλογος της έκδοσης των Lamb κλείνει με το ακόλουθο απόσπασμα (ελεύθερη μετάφραση): «Είναι επιθυμία των συγγραφέων, οι ιστορίες από τον Σαίξπηρ να αποδειχθούν σημαντικές στους νεαρούς αναγνώστες στα κατοπινά τους χρόνια. Εμπλουτίζουν τη φαντασία τους, ενδυναμώνουν την αρετή τους, απομακρύνουν από εγωιστικές και φαύλες σκέψεις, αποτελούν ένα μάθημα γλυκών και αξιοπρεπών πράξεων, διδάσκουν ευγένεια, ηπιότητα, γενναιοδωρία, ανθρωπιά» (vii). 4. Ζερβού Αλεξάνδρα, Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, Πατάκης, Αθήνα, 1996, σ Υπό αυτόν τον όρο εννοούμε τις αυστηρά λογοκριμένες διασκευές των μύθων προς χρήση από τα παιδιά. Για λεπτομέρειες βλέπε: Highet Gilbert, The classical tradition: Greek and roman influences on Western literature, Oxford, US, N.Y. 1985, σ Ziegler Georgianna, Alice reads Shakespeare, στο: Miller Naomi J., Reimagining Shakespeare for children and young adults, N.Y., Routledge, 2003, σσ Carroll Lewis, Letters (Morton N. Cohen, Roger Lancelyn Green, eds), 2 vols, N.Y., Oxford University Press, 1979 (no 354). 8. Nesbit Edith, The best of Shakespeare. Retellings of ten classic plays, Introd. by Iona Opei, afterward by P. Hunt, Oxford University Press, Oxford 1997, σσ Conroy A. Tiffany, Presenting Shakespeare s Life and Times for young People, στο: Miller Naomi J. (ed.), Reimagining Shakespeare for children and young adults, N.Y., Routledge, 2003, σσ Παρακείμενο νοείται ό,τι συμπεριλαμβάνεται στην πλαισίωση του κυρίως κειμένου και λειτουργεί συμπληρωματικά και έμμεσα στην παραγωγή νοήματος (βλέπε Genette Gerard, Palimpsests, Editions du Seuil, 1982, σελ. 3). 11. Blackwood Gary, Shakespeare speaks: Getting the language right, στο: Miller Naomi J., Reimagining Shakespeare for children and young adults, N.Y., Routledge, 2003, σσ Mc Manus Caroline, Redistributing the Riches: Shakespearean adaptations in Moss Gown and Mama Day, στο: Miller Naomi J., Reimagining Shakespeare for children and young adults, N.Y., Routledge, 2003, σσ Coville Bruce, Nutshells and Infinite space: Stages of adaptation, στο: Miller Naomi J., Reimagining Shakespeare for children and young adults, N.Y., Routledge, 2003, σσ The Game of Shakespeare, Avalon Hill Game Co, 1966 / The play s the thing: A dramatic introduction to Shakespeare, Aristoplay, Ζερβού Αλεξάνδρα, Λογοκρισία και αντιστάσεις στα κείμενα των παιδικών μας χρόνων, Οδυσσέας, Αθήνα 1993 (1992), σσ Harvey D., The Condition of Postmodernity. An inquiry into the Origins of Social Change, Blackwell, London /1

19 για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Μαρία Αντωνάτου Η ΕΛΙΣΣΩ ΚΑΙ ΤΟ ΧAΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ Εικ.: Αγγελική Σβορώνου Μαΐστρος, Αθήνα 2003, σελ. 95 Η Ελισσώ, η λυγερή νεράιδα του δάσους, βάλθηκε να δώσει μορφή στα μικρά γράμματα που δεν είχαν ως τότε γεννηθεί. Έζησε τις προσωπικές ιστορίες των άλλων, εμπνεύστηκε απ αυτές και επινόησε την αλφαβήτα τη μικρή. Μια ευχάριστη διήγηση μικρών ιστοριών, μια ευχάριστη, ζεστή, χαρούμενη Αλφαβήτα. Η ασπρόμαυρη εικονογράφηση εξηγεί με τον δικό της τρόπο αυτή την Αλφαβήτα. Γ.Γ.-Σ. Έλενα Αρτζανίδου ΤΑ ΣΙΔΕΡΑΚΙΑ ΤΗΣ ΦΑΡΦΙΡΩΣ Εικ.: Βασιλική Λαμπίτση Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 38 Η ορθοδοντική, όπως και να το κάνουμε, είναι ένα πρόβλημα για τα παιδιά. Το βιβλίο της Έλενας Αρτζανίδου στοχεύει στο να κάνει το πρόβλημα ηπιότερο. Η Φαρφιρώ βάζει κόκκινα σιδεράκια και το χαμόγελό της έχει το χρώμα της χαράς. Με χαρά το αντιμετωπίζουν και οι φίλοι της, που της τραγουδάνε: «Φαρφιρώ, Φαρφιρώ, με τον κόκκινο στρατό, Φαρφιρώ, Φαρφιρώ, πρόσεξε μην πεις το ρρρο και τρομάξεις τον εχθρό». Η Βασιλική Λαμπίτση συμμετέχει ενεργά με την όμορφη εικονογράφηση. Α.Β. Σοφία Γραμμόζη-Σωπίκη Η ΧΑΝΤΡΑ Η ΑΣΗΜΕΝΙΑ, Η ΧΡΥΣΟΜΑΛΑΜΑΤΕΝΙΑ Εικ.: Χρήστος Δήμος Δωδώνη, Αθήνα 2010, σελ. 35 Παραδοσιακό παραμύθι, σε έμμετρο λόγο που ρέει αβίαστα, με στοιχεία παραμυθιού μιας άλλης εποχής, που τόσο μας έλειψαν, από τη γνωστή νηπιαγωγό από τα Γιάννενα. Θέμα μια χαμένη χάντρα ασημένια, χρυσομαλαματένια, που μέχρι να βρεθεί περνούν από διάφορες φάσεις χαράς και λύπης όλοι οι πρωταγωνιστές του παραμυθιού. Συμμετέχοντας στην προσπάθεια... ανεύρεσης της χάντρας, ο Χρήστος Δήμος έφτιαξε πανέμορφες ζωγραφιές και η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά χάρισε έναν έπαινο που άξιζε η συγγραφέας. Α.Β. Κική Δημητριάδου ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΤΗΣ ΜΑΓΙΣΣΑΣ ΓΙΑΓΙΑΣ Εικ.: Βαγγέλης Παπαθανασίου Λιβάνης, Αθήνα 2010, σελ. 35 Η συγγραφέας μάς δίνει μ αυτό το δεύτερο βιβλίο της μία ακόμα άποψη για το τι είναι μαγεία και μαγικός τρόπος να λες τα πράγματα. Κίνητρο και οδηγός, η αγάπη. Λέει η γιαγιά: «Χωρίς να πεις παραμύθι το βράδυ στα εγγόνια σου είναι σαν να τα αφήνεις ξεσκέπαστα. Το παραμύθι είναι σαν κουβάρι που κατρακυλά στα μονοπάτια και φτάνει στις ψυχούλες τους». Η Κική Δημητριάδου είναι μια σπουδαία παραμυθού. Και ο Βαγγέλης Παπαθανασίου βοήθησε με την εικονογράφησή του να περάσουμε ακόμα καλύτερα. Α.Β. 34/2 Φωτεινή Βασιλείου ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΑΣ Εικ.: Βασίλης Γρίβας Τετράγωνο, Αθήνα 2010, σελ. 47 Έμμετρο παραμύθι με πλούσια ζωγραφική. Μια βασιλοπούλα έχει αντί για βελούδινη, χαδιάρικη φωνή, μια αγριοφωνάρα που θυμίζει νταλικέρη και τους τρέπει όλους σε άτακτη φυγή. Το πρόβλημα είναι ότι η βασιλοπούλα θέλει να παντρευτεί, αλλά κανείς δεν βρίσκεται να αντέξει τον ήχο της φωνής της. Όμως για όλα υπάρχει λύση. Η εξέλιξη του παραμυθιού είναι απρόοπτη και ευρηματική. Στα τελευταία φύλλα περιέχονται διάφορα δρώμενα για δραματοποίηση, για ζωγραφική, κ.λπ. Α.Β. Μυρτώ Δημητρίου ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΦΡΙΞΟΥ Εικ.: Μαρία Τσακιρίδου Εκδόσεις «Διά βίου», Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 30 Ο Φρίξος, ένα μικρό φιδάκι, θέλει να γίνει εξερευνητής. Έτσι το σκάει από το σπίτι του. Γνωρίζεται με την πεταλούδα, τα βατραχάκια, την ακρίδα, το γρύλο, την κουκουβάγια, την αράχνη, και ζητά φτερά για να πετάξει, να γίνει εξερευνητής «αέρος-αέρος». Και μαθαίνει πως «πράγματα απίστευτα θα γίνουν, αν ακούσεις την καρδιά σου θα βγάλεις μαγικά φτερά, αν πιστέψεις στα όνειρά σου». Ένα ζεστό παραμύθι με θαυμάσια έγχρωμη εικονογράφηση. Συνοδεύεται από CD με αφήγηση και όμορφη χορωδιακή μουσική. Γ.Γ.-Σ. 35/3

20 Λώρη Κέζα Η ΩΡΑ ΕΙΝΑΙ ΕΚΑΤΟ Εικ.: Ντανιέλα Σταματιάδη Παπαδόπουλος, Αθήνα 2010, σελ. 40 Η Ελβίρα αποφάσισε να φτιάξει τη δικιά της ώρα. Ώρα Ελλάδος, εκατό. Ετσι δεν καθυστερεί ποτέ. Οι μέρες έρχονται από μόνες τους ακάλεστες και οι μήνες τρέχουν κατόπιν εντολής του έτους. Αποφασίζει να ξαναφτιάξει τα ρολόγια, να ξαναγράψει τα ημερολόγια. Έτσι ελπίζει να κάνει ό,τι θέλει, όποτε θέλει. Ένα χαριτωμένο παραμύθι που με επαναληπτικές δραστηριότητες, στο τέλος του βιβλίου, ο μικρός αναγνώστης αξιοποιεί τις γνώσεις του στη γλώσσα, στα μαθηματικά, στη μελέτη του περιβάλλοντος. Γ.Γ.-Σ. Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου ΣΤΗ ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ Εικ.: Κατερίνα Χρυσοχόου Ψυχογιός, Αθήνα 2010, σελ. 120 Στη γειτονιά του ήλιου δέκα παιδιά ζουν, παίζουν, μαλώνουν, φιλιώνουν, συμπαραστέκονται το ένα στο άλλο, αντιδρούν ομαδικά σε ό,τι τους φαίνεται άδικο. Μέσα από το παιχνίδι, μαθαίνουν αξίες όπως η φιλία, το περιβάλλον, οι σωστές ανθρώπινες σχέσεις, μα και η αληθινή αγάπη. Ένα βιβλίο βραβευμένο από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά σε νέα, ανανεωμένη έκδοση, που όχι μόνο σε αγγίζει, αλλά σε συναρπάζει κυριολεκτικά. Κρίμα, λες, που τελειώνει... Γ.Γ.-Σ. Λίλη Λαμπρέλλη ΤΟ ΚΡΥΜΜΕΝΟ ΝΕΡΟ Εικ.: Φ. Στεφανίδη Πατάκης, Αθήνα 2010, σελ. 32 Τι είναι εκείνο που αναγκάζει το νερό να γυρίσει πλάτη σε κάθε ζωντανό και να κρυφτεί βαθιά στη γη; Ποιος και με ποιο τρόπο θα το βρει; Κι αν βρεθεί το νερό, θα ακούσει τα παρακάλια του ή θα κρυφτεί βαθύτερα; Και τότε ποιος θα βοηθήσει; Σε ποια γλώσσα θα μιλήσει ένα φίδι και ένα παιδί στις νεράιδες για να τα ακούσουν και να πείσουν με τη σειρά τους το νερό να κυλήσει ξανά; Η Λίλη Λαμπρέλλη είναι γνωστή ως αφηγήτρια του προφορικού παραμυθιού. Στο βιβλίο αυτό επιχειρεί, με λόγο παραμυθιακό και σε αρκετά σημεία ποιητικό, να αφηγηθεί την ιστορία του πρώτου πηγαδιού που άνοιξε ο άνθρωπος. Με στοιχεία ύφους του λαϊκού λόγου, αναδεικνύει την απλότητα και τη μεγαλοσύνη της φύσης και την αέναη και βαθιά σχέση του ανθρώπου με αυτήν. Ζώα, ερπετά, στοιχεία ορατά και αόρατα, νεράιδες και άνθρωποι, είναι οι πρωταγωνιστές αυτού του παραμυθιού, που δείχνει στον αναγνώστη την αγάπη, την υπομονή και το σεβασμό που πρέπει να διαθέτει ο άνθρωπος απέναντι σε κάθε στοιχείο της φύσης προκειμένου εκείνη να ξανανοίξει το διάλογο μαζί του και να του χαρίσει τα δώρα της. Η πολυβραβευμένη ζωγράφος Φωτεινή Στεφανίδη υπογράφει την ξεχωριστή εικονογράφηση του βιβλίου. Τ.Τσ. Λίτσα Ρακά-Ζαγγελίδου ΤΟ ΚΟΥΚΟΥΤΣΑΚΙ Εικ.: Λίτσα Ρακά-Ζαγγελίδου Εκδόσεις «Διά βίου», Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 30 Το κοριτσάκι έφαγε το φρούτο και πέταξε το κουκουτσάκι. Και τότε μια καινούργια αγκαλιά άνοιξε και το κουκουτσάκι φοβήθηκε, αγωνίστηκε, και κάποια μέρα είδε πως είχε κάνει ρίζες και μεγάλωνε μεγάλωνε Μια τρυφερή ιστορία στολισμένη με θαυμάσια εικονογράφηση. Γ.Γ.-Σ. Μαρία Ρουσάκη ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΧΟΡΕΥΟΥΝ Εικ.: Ίρις Σαμαρτζή Παπαδόπουλος, Αθήνα 2010, σελ. 40 Ο μπαμπάς είχε υποσχεθεί στην Ελίζα να τη γράψει σε σχολή χορού. Με αυτή την υπόσχεση ξεκίνησε το σχολείο. Εκεί όμως τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά, γιατί η Ελίζα έβλεπε τα πάντα διαφορετικά από τα άλλα παιδιά. Τα γράμματα «χόρευαν», καθότι είχε μαθησιακές δυσκολίες. Ένα καλογραμμένο κείμενο που συνοδεύεται από δραστηριότητες για τη γνώση της γλώσσας, των μαθηματικών, τη μελέτη του περιβάλλοντος. Γ.Γ.-Σ. 36/4 37/5

Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος :11

Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος :11 Μάνος Κοντολέων : «Ζω γράφοντας και γράφω ζώντας» Πέμπτη, 23 Μάρτιος 2017-11:11 Από τη Μαίρη Γκαζιάνη Ο ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει γράψει περίπου

Διαβάστε περισσότερα

Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων

Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων Τίτλος βιβλίου: «Μέχρι το άπειρο κι ακόμα παραπέρα» Συγγραφέας: Άννα Κοντολέων Εκδόσεις: Πατάκη ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Ένας έφηβος, όπως είσαι εσύ, προσπαθεί

Διαβάστε περισσότερα

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το όνειρο Ένα ζευγάρι περιμένει παιδί. Τότε αρχίζει να ονειρεύεται αυτό το παιδί. Κτίζει την εικόνα ενός παιδιού μέσα στο μυαλό του. Βάσει αυτής της εικόνας, κάνει

Διαβάστε περισσότερα

A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES.

A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES. A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES. 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα

Διαβάστε περισσότερα

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου]

Το κορίτσι με τα πορτοκάλια. Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας. [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας [Σεμίραμις Αμπατζόγλου] [Γ'1 Γυμνασίου] Εργασία Χριστουγέννων στο μάθημα της Λογοτεχνίας: Σεμίραμις Αμπατζόγλου Τάξη: Γ'1 Γυμνασίου

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΒΒΑΔΙΑ Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας

ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΒΒΑΔΙΑ Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΒΒΑΔΙΑ Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας 29.05.2015 Ερωτήματα που μας απασχολούν Τι κάνουμε όταν αμφιβάλλουμε για το αν θα τα καταφέρουμε να κρατήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

ένας τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά για αξίες και συναισθήματα»

ένας τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά για αξίες και συναισθήματα» Ημερομηνία 8/4/2015 Μέσο Συντάκτης Link http://artpress.sundaybloody.com/ Βασίλης Κάργας http://goo.gl/di6ugf Μαρίνα Γιώτη, συγγραφέαςεικονογράφος : «Τα παραμύθια είναι ένας τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά

Διαβάστε περισσότερα

Μαρίνα Γιώτη, συγγραφέας-εικονογράφος «Τα παραμύθια είναι ένας τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά για αξίες και συναισθήματα»

Μαρίνα Γιώτη, συγγραφέας-εικονογράφος «Τα παραμύθια είναι ένας τρόπος να μιλήσουμε στα παιδιά για αξίες και συναισθήματα» Ημερομηνία 8/4/2015 Μέσο Συντάκτης Link artpress.sundaybloody.com Βασίλης Κάργας http://artpress.sundaybloody.com/?it_books=%ce%bc%ce%b1%cf%81%ce%af%ce%bd%ce %B1-%CE%B3%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B7- %CF%83%CF%85%CE%B3%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AD%CE%B1%CF%82-

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. Aν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Βούλα Μάστορη. Ένα γεμάτο μέλια χεράκι

Βούλα Μάστορη. Ένα γεμάτο μέλια χεράκι 1 Σειρά Σπουργιτάκια Εκδόσεις Πατάκη Ένα γεμάτο μέλια χεράκι Βούλα Μάστορη Εικονογράφηση: Σπύρος Γούσης Σελ. 91 Δραστηριότητες για Γ & Δ τάξη Συγγραφέας: Η Βούλα Μάστορη γεννήθηκε στο Αγρίνιο. Πέρασε τα

Διαβάστε περισσότερα

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια

Μεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια Δευτέρα, Ιουνίου 16, 2014 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΞΙΑΣ ΚΡΑΛΛΗ Η Μεταξία Κράλλη είναι ένα από τα δημοφιλέστερα πρόσωπα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Μετά την κυκλοφορία του πρώτου της βιβλίου, "Μια φορά

Διαβάστε περισσότερα

Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών

Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών Γιατί ακόμα και όταν η αγάπη είναι δεδομένη, η επικοινωνία είναι κάτι που μαθαίνεται* *Προγράμματα βασισμένα στην «Επικοινωνία

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΤΟΥ JOSTEIN GAARDER

ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΤΟΥ JOSTEIN GAARDER ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ ΜΕ ΤΑ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ ΤΟΥ JOSTEIN GAARDER 1 Α Ομάδα «Κάθεσαι καλά, Γκέοργκ; Καλύτερα να καθίσεις, γιατί σκοπεύω να σου διηγηθώ μια ιστορία για γερά νεύρα». Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας του βιβλίου

Διαβάστε περισσότερα

Για αυτό τον μήνα έχουμε συνέντευξη από μία αγαπημένη και πολυγραφότατη συγγραφέα που την αγαπήσαμε μέσα από τα βιβλία της!

Για αυτό τον μήνα έχουμε συνέντευξη από μία αγαπημένη και πολυγραφότατη συγγραφέα που την αγαπήσαμε μέσα από τα βιβλία της! Κυριακή, 2 Ιουλίου 2017 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ: ΓΙΩΤΑ ΦΩΤΟΥ Για αυτό τον μήνα έχουμε συνέντευξη από μία αγαπημένη και πολυγραφότατη συγγραφέα που την αγαπήσαμε μέσα από τα βιβλία της! Πείτε μας λίγα λόγια

Διαβάστε περισσότερα

Το μυστήριο της ανάγνωσης

Το μυστήριο της ανάγνωσης Βενετία Αποστολίδου Το μυστήριο της ανάγνωσης Γιατί κάποιοι διαβάζουν και κάποιοι όχι; Είναι σημαντική η ανάγνωση; Γιατί μας αρέσει η ανάγνωση; Τι είναι η φιλαναγνωσία; Τα σημερινά παιδιά διαβάζουν; Η

Διαβάστε περισσότερα

Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς

Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς Εντυπώσεις μαθητών σεμιναρίου Σώμα - Συναίσθημα - Νούς A...Τα αισθήματα και η ενεργεία που δημιουργήθηκαν μέσα μου ήταν μοναδικά. Μέσα στο γαλάζιο αυτό αυγό, ένιωσα άτρωτος, γεμάτος χαρά και αυτοπεποίθηση.

Διαβάστε περισσότερα

O Νικηφόρος ανακαλύπτει τα συναισθήματα

O Νικηφόρος ανακαλύπτει τα συναισθήματα Ελένη Γερουλάνου O Νικηφόρος ανακαλύπτει τα συναισθήματα Με οδηγό τα κυκλαδικά ειδώλια εικονογράφηση Φίλιππος Φωτιάδης Τα συναισθήματα, όπως η χαρά, ο θαυμασμός, ο φόβος, η αμηχανία, είναι έννοιες που

Διαβάστε περισσότερα

Το βιβλίο ανήκει στ... Προσοχή: Μόνο όσοι έχουν αγνή καρδιά και αγαπούν την αλήθεια μπορούν να ταξιδέψουν στις σελίδες του.

Το βιβλίο ανήκει στ... Προσοχή: Μόνο όσοι έχουν αγνή καρδιά και αγαπούν την αλήθεια μπορούν να ταξιδέψουν στις σελίδες του. Το βιβλίο ανήκει στ... Προσοχή: Μόνο όσοι έχουν αγνή καρδιά και αγαπούν την αλήθεια μπορούν να ταξιδέψουν στις σελίδες του. Στον αδερφό μου Χρήστο που πάντα καταφέρνει να μου δείχνει πως υπάρχουν και άλλες

Διαβάστε περισσότερα

Κατερίνα Χριστόγερου. Είμαι 3 και μπορώ. Δραστηριότητες για παιδιά από 3 ετών

Κατερίνα Χριστόγερου. Είμαι 3 και μπορώ. Δραστηριότητες για παιδιά από 3 ετών Κατερίνα Χριστόγερου Είμαι 3 και μπορώ Δραστηριότητες για παιδιά από 3 ετών Περιεχόμενα Συμβουλές για γονείς και παιδαγωγούς... 7 Είμαι 3 και μπορώ!...10 Το κόκκινο...12 Το κίτρινο...13 Κόκκινο Κίτρινο...14

Διαβάστε περισσότερα

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018

Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018 Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη: Στόχος μου είναι να πείσω τους αναγνώστες μου να μην σκοτώσουν το μικρό παιδί που έχουν μέσα τους 11 May 2018 by Rena Mavridou Αγαπητή Ρένα Ρώσση-Ζαΐρη, πώς προέκυψε η συγγραφή στη ζωή

Διαβάστε περισσότερα

Τράντα Βασιλική Β εξάμηνο Ειδικής Αγωγής

Τράντα Βασιλική Β εξάμηνο Ειδικής Αγωγής Τράντα Βασιλική Β εξάμηνο Ειδικής Αγωγής Ο Μικρός Πρίγκιπας έφτασε στη γη. Εκεί είδε μπροστά του την αλεπού. - Καλημέρα, - Καλημέρα, απάντησε ο μικρός πρίγκιπας, ενώ έψαχνε να βρει από πού ακουγόταν η

Διαβάστε περισσότερα

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΗΣΙΩΝ

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΗΣΙΩΝ ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΗΣΙΩΝ ΠΑΙΔΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ Αγαπητοί γονείς, Καθώς το νηπιαγωγείο μας έχει ήδη ανοίξει τις πόρτες του στα μικρά μας παιδάκια αλλά και σε εσάς, βρισκόμαστε

Διαβάστε περισσότερα

ANAKOINΩΣΗ ΤΥΠΟΥ. Η Σοφία η μέλισσα ταξίδεψε και έπαιξε με παιδιά έξι Δημοτικών σχολείων στις επαρχίες της Κύπρου. Λευκωσία, 7 Δεκεμβρίου 2015

ANAKOINΩΣΗ ΤΥΠΟΥ. Η Σοφία η μέλισσα ταξίδεψε και έπαιξε με παιδιά έξι Δημοτικών σχολείων στις επαρχίες της Κύπρου. Λευκωσία, 7 Δεκεμβρίου 2015 ANAKOINΩΣΗ ΤΥΠΟΥ Επικοινωνία: Γραφείο Επικοινωνίας Τομέας Προώθησης και Προβολής, Πανεπιστήμιο Κύπρου Τηλ. 22894304 ηλ. διεύθυνση: prinfo@ucy.ac.cy ιστοσελίδα: www.pr.ucy.ac.cy ΠΡΟΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ Λευκωσία,

Διαβάστε περισσότερα

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;

β) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός; 1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

Η δραματοθεραπεία στην εκπαίδευση ενηλίκων

Η δραματοθεραπεία στην εκπαίδευση ενηλίκων Η δραματοθεραπεία στην εκπαίδευση ενηλίκων Στη δραματοθεραπεία εκδραματίζονται σκηνές και γεγονότα της ζωής στην προσωπική παράσταση του καθενός, με την ασφάλεια που προσφέρουν οι μορφές τέχνης που χρησιμοποιούνται,

Διαβάστε περισσότερα

Μεγάλο βραβείο, μεγάλοι μπελάδες. Μάνος Κοντολέων. Εικονογράφηση: Τέτη Σώλου

Μεγάλο βραβείο, μεγάλοι μπελάδες. Μάνος Κοντολέων. Εικονογράφηση: Τέτη Σώλου Συλλογή Περιστέρια 148 Εικονογράφηση εξωφύλλου: Εύη Τσακνιά 1. Το σωστό γράψιμο Έχεις προσέξει πως κάποια βιβλία παρακαλούμε να μην τελειώσουν ποτέ κι άλλα, πάλι, από την πρώτη κιόλας σελίδα τα βαριόμαστε;

Διαβάστε περισσότερα

Ιόλη. Πως σας ήρθε η ιδέα;

Ιόλη. Πως σας ήρθε η ιδέα; Ιόλη Πως σας ήρθε η ιδέα; Μ.Τ.: Όπως γράφω και στο τέλος του βιβλίου, είχα γνωρίσει την κυρ Αγγέλω, την έζησα για αρκετά χρόνια και μου γεννήθηκε η επιθυμία να γράψω ένα μυθιστόρημα με εκείνην ως πρωταγωνίστρια.

Διαβάστε περισσότερα

Λένα Μαντά: «Την πιο σκληρή κριτική στην μητέρα μου, την άσκησα όταν έγινα εγώ μάνα»

Λένα Μαντά: «Την πιο σκληρή κριτική στην μητέρα μου, την άσκησα όταν έγινα εγώ μάνα» Δημοσιεύθηκε στις 14.05.18 Λένα Μαντά: «Την πιο σκληρή κριτική στην μητέρα μου, την άσκησα όταν έγινα εγώ μάνα» Χωρίς να θέτει ως στόχο την επιτυχία, αλλά την προσωπική της λύτρωση, κάθε βιβλίο της αποτελεί

Διαβάστε περισσότερα

«Το κορίτσι με τα πορτοκάλια»

«Το κορίτσι με τα πορτοκάλια» «Το κορίτσι με τα πορτοκάλια» «Κάθεσαι καλά, Γκέοργκ; Καλύτερα να καθίσεις, γιατί σκοπεύω να σου διηγηθώ μια ιστορία για γερά νεύρα». Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας του βιβλίου αρχίζει να ξετυλίγει το

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενα Κατανόησης Γραπτού Λόγου

Κείμενα Κατανόησης Γραπτού Λόγου Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας Πιστοποίηση Επάρκειας της Ελληνομάθειας 18 Ιανουαρίου 2013 A2 Κείμενα Κατανόησης Γραπτού Λόγου Διάρκεια Εξέτασης 30 λεπτά Διάρκεια Εξέτασης 30 λεπτά Ερώτημα 1 (7 μονάδες) Διαβάζετε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε.

ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε. ιστορίες της 17 ιστορίες της Πρωτοχρονιάς Παραμύθια: Βαλερί Κλες, Έμιλι-Ζιλί Σαρμπονιέ, Λόρα Μιγιό, Ροζέ-Πιερ Μπρεμό, Μονίκ Σκουαρσιαφικό, Καλουάν, Ιμπέρ Μασουρέλ, Ζαν Ταμπονί-Μισεράτσι, Πολ Νέισκενς,

Διαβάστε περισσότερα

Ο Γιώργος Παπαδόπουλος Κυπραίος και τα 101 Διδάγματα Ζωής

Ο Γιώργος Παπαδόπουλος Κυπραίος και τα 101 Διδάγματα Ζωής Ημερομηνία 24/11/2015 Μέσο Συντάκτης Link http://koukidaki.blogspot.gr/ Τζένη Κουκίδου http://koukidaki.blogspot.gr/2015/11/101-didagmata-zois-giorgos-papadopouloskipreos.html Ο Γιώργος Παπαδόπουλος Κυπραίος

Διαβάστε περισσότερα

Ο συγγραφέας Γιώργος Παπαδόπουλος μιλάει στο NOW24 Κυριακή, 14 Φεβρουαρίου :25

Ο συγγραφέας Γιώργος Παπαδόπουλος μιλάει στο NOW24 Κυριακή, 14 Φεβρουαρίου :25 Ημερομηνία 14/2/2016 Μέσο Συντάκτης Link http://now24.gr/ Κυριάκος Κουζούμης http://now24.gr/o-singrafeas-giorgos-papadopoulos-milai-sto-now24/ Ο συγγραφέας Γιώργος Παπαδόπουλος μιλάει στο NOW24 Κυριακή,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ. το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ. @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ! Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ το ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ @ Επιστήμες της αγωγής Διευθυντής Μιχάλης Κασσωτάκης ί>ηγο^η 26 Επιστήμες της Αγωγής 26 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ ΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

Μέσα από τη ζωγραφική, την κατασκευή ιστοριών και παραμυθιών βρήκαν από αρκετά έως πολύ τον τρόπο να εκφραστούν και να δημιουργήσουν.

Μέσα από τη ζωγραφική, την κατασκευή ιστοριών και παραμυθιών βρήκαν από αρκετά έως πολύ τον τρόπο να εκφραστούν και να δημιουργήσουν. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΣΤ3 Στο ΣΤ3 αξιολογήθηκαν 20 μαθητές Αυτό που τους άρεσε περισσότερο σ? αυτή την ομάδα ήταν η σχέση που απέκτησαν με τα άλλα παιδιά, η συνεργασία μεταξύ τους

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει η Γεωργία Λάττα. Ανοίγουν τα σχολεία

Γράφει η Γεωργία Λάττα. Ανοίγουν τα σχολεία Γράφει η Γεωργία Λάττα Ανοίγουν τα σχολεία κι όλοι βρίσκονται σε αναστάτωση: Οι εκπαιδευτικοί σπεύδουν να προετοιμάσουν το έδαφος ώστε να ξεκινήσει ομαλά η νέα σχολική χρονιά, οι γονείς εξορμούν στα βιβλιοπωλεία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΑΓΙΏΤΑ ΠΛΗΣΉ ΕΛΈΝΗ ΛΟΎΒΡΟΥ ΑΥΤΙΣΜΌΣ. Οι άγραφοι κανόνες κοινωνικής συµπεριφοράς για παιδιά 4 12 ετών

ΠΑΝΑΓΙΏΤΑ ΠΛΗΣΉ ΕΛΈΝΗ ΛΟΎΒΡΟΥ ΑΥΤΙΣΜΌΣ. Οι άγραφοι κανόνες κοινωνικής συµπεριφοράς για παιδιά 4 12 ετών elouvrou@hotmail.com Η Παναγιώτα Πλησή και η Ελένη Λούβρου έχουν συνεργαστεί για το εκπαιδευτικό υλικό του βιβλίου Δεν είμαι τέρας, σου λέω!, ως εισηγήτριες σε σεμινάριο με θέμα τον αυτισμό, καθώς και

Διαβάστε περισσότερα

«Οικογένεια σε Κρίση Διαχείριση της Απώλειας». Δρ. Μάγια Αλιβιζάτου Ψυχολόγος / Διασχολική Συντονίστρια Ψυχοπαιδαγωγικών Τμημάτων Κολλεγίου Αθηνών

«Οικογένεια σε Κρίση Διαχείριση της Απώλειας». Δρ. Μάγια Αλιβιζάτου Ψυχολόγος / Διασχολική Συντονίστρια Ψυχοπαιδαγωγικών Τμημάτων Κολλεγίου Αθηνών + «Οικογένεια σε Κρίση Διαχείριση της Απώλειας». Δρ. Μάγια Αλιβιζάτου Ψυχολόγος / Διασχολική Συντονίστρια Ψυχοπαιδαγωγικών Τμημάτων Κολλεγίου Αθηνών + Απώλεια ονομάζουμε κάθε στέρηση, κάθε αποχωρισμό από

Διαβάστε περισσότερα

Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη

Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη Επιμέλεια εργασίας: Παναγιώτης Γιαννόπουλος Περιεχόμενα Ερώτηση 1 η : σελ. 3-6 Ερώτηση 2 η : σελ. 7-9 Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 2 Ερώτηση 1 η Η συγγραφέας

Διαβάστε περισσότερα

Οι γνώμες είναι πολλές

Οι γνώμες είναι πολλές Η Ψυχολογία στη Φυσική Αγωγή στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος ΚασταμονίτηςΚωνσταντίνος Ψυχολόγος Οι γνώμες είναι πολλές Πολλές είναι οι γνώμες στο τι προσφέρει τελικά ο αθλητισμός στην παιδική ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

Το Εικονογραφημένο Βιβλίο στην Προσχολική Εκπαίδευση

Το Εικονογραφημένο Βιβλίο στην Προσχολική Εκπαίδευση Το Εικονογραφημένο Βιβλίο στην Προσχολική Εκπαίδευση Ενότητα 1.1: Αγγελική Γιαννικοπούλου Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία (ΤΕΑΠΗ) Διδακτική Πρακτική Διδακτική Πρακτική: Παρασκευή-Ιλιάνα

Διαβάστε περισσότερα

Διδακτική της Λογοτεχνίας

Διδακτική της Λογοτεχνίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική της Λογοτεχνίας Ενότητα 1: Σκοποί της διδασκαλίας της λογοτεχνίας l Βενετία Αποστολίδου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Χάρτινη αγκαλιά. Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου, Β Γυμνασίου

Χάρτινη αγκαλιά. Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου, Β Γυμνασίου Χάρτινη αγκαλιά Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου, Β Γυμνασίου Εργασίες 1 α ) Κατά τη γνώμη μου, το βιβλίο που διαβάσαμε κρύβει στις σελίδες του βαθιά και πολύ σημαντικά μηνύματα, που η συγγραφέας θέλει να μεταδώσει

Διαβάστε περισσότερα

www.thelonaxero.com Η συγκεκριμένη εργασία αφορά την παρουσίαση του βιβλίου «www.thelonaxero.com» με αξιοποίηση του εργαλείου Power Point.

www.thelonaxero.com Η συγκεκριμένη εργασία αφορά την παρουσίαση του βιβλίου «www.thelonaxero.com» με αξιοποίηση του εργαλείου Power Point. www.thelonaxero.com Η συγκεκριμένη εργασία αφορά την παρουσίαση του βιβλίου «www.thelonaxero.com» με αξιοποίηση του εργαλείου Power Point. Συγγραφέας του βιβλίου είναι η Τζακλίν Ουίλσον και απευθύνεται

Διαβάστε περισσότερα

Όμιλος Γλώσσας : «Παιχνίδια γλώσσας και δημιουργική γραφή» ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Όμιλος Γλώσσας : «Παιχνίδια γλώσσας και δημιουργική γραφή» ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Όμιλος Γλώσσας : «Παιχνίδια γλώσσας και δημιουργική γραφή» ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Η δημιουργική γραφή στο δημοτικό σχολείο είναι μια προσπάθεια να ξυπνήσουμε στο παιδί τα συναισθήματα και τις σκέψεις του,

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Αναπτύσσομαι 1 Προσωπική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Προσωπική Βελτίωση Αναπτύσσομαι 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Γιατί είναι απαραίτητη η ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

Συνέντευξη του Νικόλα Σμυρνάκη στην Εφημερίδα Ρεπόρτερ και στην Άντρη Κούννου

Συνέντευξη του Νικόλα Σμυρνάκη στην Εφημερίδα Ρεπόρτερ και στην Άντρη Κούννου Ημερομηνία 28/3/2106 Μέσο Συντάκτης Link http://www.islandofman.me/ Άντρυ Κούννου http://www.islandofman.me/interviews/i-epitychia-kryvotan-sto-komodino-mou/ Συνέντευξη του Νικόλα Σμυρνάκη στην Εφημερίδα

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τι πραγματικά μας προσφέρουν τα βιβλία; Το διάβασμα είναι μια από τις αποδοτικότερες πνευματικά ασχολίες για τον άνθρωπο. Είναι ένα πέρασμα μέσα από τις σκέψεις, τα

Διαβάστε περισσότερα

ΟΥΛΙΤΣ Α ΡΑ Φ 6 ΕΤ. Παναγιώτα Πλησή ΣΙΑ ΓΝΩ ΑΝΑ ΦΙΛ ΖΩΝΗ. Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός ΟΥ Θ ΓΙΑ ΜΑ. την οικογένεια

ΟΥΛΙΤΣ Α ΡΑ Φ 6 ΕΤ. Παναγιώτα Πλησή ΣΙΑ ΓΝΩ ΑΝΑ ΦΙΛ ΖΩΝΗ. Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός ΟΥ Θ ΓΙΑ ΜΑ. την οικογένεια ΟΥΛΙΤΣ Α ΡΑ Φ 5-6 ΕΤ Παναγιώτα Πλησή EYEΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ ΦΙΛ ΑΝΑ ΓΝΩ ΣΙΑ ΩΝ ΟΥ ΑΙΝ ΜΕ Θ... ΓΙΑ ΜΑ Εικονογράφηση: Γιώργος Σγουρός την οικογένεια ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ο μπαμπάς που αγαπάει η μαμά μου ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Παναγιώτα

Διαβάστε περισσότερα

Η συγγραφέας Φανή Πανταζή μιλάει στο Infowoman.gr για το μεγαλείο της μητρικής αγάπης

Η συγγραφέας Φανή Πανταζή μιλάει στο Infowoman.gr για το μεγαλείο της μητρικής αγάπης ΣΧΕΣΕΙΣ Η συγγραφέας Φανή Πανταζή μιλάει στο Infowoman.gr για το μεγαλείο της μητρικής αγάπης 13 Μάϊου 2018 ΗΓιορτή της Μητέρας πλησιάζει (13 Μαΐου) και το Infowoman.gr θέλει να τιμήσει όλες εκείνες τις

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ

ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ Στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ Γυμνασίου οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με ένα δείγμα ερωτικής ποίησης. Συγκεκριμένα διδάχτηκαν το ποίημα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ: Ταξίδι στον κόσμο των παραμυθιών μέσα από την εικονογράφηση και επεξεργασία (σελίδα-σελίδα) ενός βιβλίου

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ: Ταξίδι στον κόσμο των παραμυθιών μέσα από την εικονογράφηση και επεξεργασία (σελίδα-σελίδα) ενός βιβλίου ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ: Ταξίδι στον κόσμο των παραμυθιών μέσα από την εικονογράφηση και επεξεργασία (σελίδα-σελίδα) ενός βιβλίου ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ Γράφουμε στον πίνακα: ΤΙΤΛΟΣ : Το μυστήριο με τα μπλε βέλη

Διαβάστε περισσότερα

Βιωματικό εργαστήριο ασκήσεων επαγγελματικής συμβουλευτικής με τη χρήση των αρχών της Θετικής Ψυχολογίας

Βιωματικό εργαστήριο ασκήσεων επαγγελματικής συμβουλευτικής με τη χρήση των αρχών της Θετικής Ψυχολογίας Βιωματικό εργαστήριο ασκήσεων επαγγελματικής συμβουλευτικής με τη χρήση των αρχών της Θετικής Ψυχολογίας Το πραγματικό ταξίδι της ανακάλυψης δεν συνίσταται στην αναζήτηση νέων τοπίων, αλλά στην απόκτηση

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ EΠEAEK Αναμόρφωση του Προγράμματος Προπτυχιακών Σπουδών του ΤΕΦΑΑ - Αυτεπιστασία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Ειρήνη Δερμιτζάκη -Μάριος Γούδας Διάλεξη 9: To παιχνίδι ως αναπτυξιακή διαδικασία ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Φιλαναγνωσία Δραστηριότητες. Χρύσα Κουράκη (Ph.D) Υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων Ανατολικής Αττικής

Φιλαναγνωσία Δραστηριότητες. Χρύσα Κουράκη (Ph.D) Υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων Ανατολικής Αττικής Φιλαναγνωσία Δραστηριότητες Χρύσα Κουράκη (Ph.D) Υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων Ανατολικής Αττικής Φιλαναγνωσία - Aimer lire Η θετικά προσδιορισμένη σχέση του αναγνώστη με το βιβλίο ως το κατεξοχήν είδος

Διαβάστε περισσότερα

Δημόσιο Νηπιαγωγείο Παραλιμνίου Α

Δημόσιο Νηπιαγωγείο Παραλιμνίου Α Δημόσιο Νηπιαγωγείο Παραλιμνίου Α Πρόγραμμα Υποστήριξης Επαγγελματικής Μάθησης 2018-2019 Διευθύντρια σχολείου: Λουκία Εγγλέζου Συντονίστρια σχολείου: Εύη Ισαάκ Υποστηρίκτρια Π.Ι.: Μαρία Ηρακλέους Εκπαιδευτικός:

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΡΙΝΑ ΓΙΩΤΗ: «Η επιτυχία της Στιγμούλας, μου δίνει δύναμη να συνεχίσω και να σπρώχνω τα όριά μου κάθε φορά ακόμα παραπέρα»

ΜΑΡΙΝΑ ΓΙΩΤΗ: «Η επιτυχία της Στιγμούλας, μου δίνει δύναμη να συνεχίσω και να σπρώχνω τα όριά μου κάθε φορά ακόμα παραπέρα» Ημερομηνία 27/11/2015 Μέσο trikalakids.gr Συντάκτης Link http://www.trikalakids.gr/bookcorner/%ce%bc%ce%b1%cf%81%ce%b9%ce%bd %CE%B1-%CE%B3%CE%B9%CF%89%CF%84%CE%B7-%CE%B7- %CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%84%CF%85%CF%87%CE%AF%CE%B1-

Διαβάστε περισσότερα

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους Εφηβεία και Πρότυπα Τι σημαίνει εφηβεία; Η εφηβεία είναι η περίοδος της ζωής του ανθρώπου που αρχίζει με το τέλος της παιδικής ηλικίας και οδηγεί στην ενηλικίωση. Είναι μια εξελικτική φάση που κατά τη

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΝΔΥΝΑΜΩΜΕΝΗ ΨΥΧΗ. του Ρατζίντερ Σινγκ Απόσπασμα από το βιβλίο: «Διαλογισμός για την Ενδυνάμωση της Ψυχής σας»

Η ΕΝΔΥΝΑΜΩΜΕΝΗ ΨΥΧΗ. του Ρατζίντερ Σινγκ Απόσπασμα από το βιβλίο: «Διαλογισμός για την Ενδυνάμωση της Ψυχής σας» Η ΕΝΔΥΝΑΜΩΜΕΝΗ ΨΥΧΗ του Ρατζίντερ Σινγκ Απόσπασμα από το βιβλίο: «Διαλογισμός για την Ενδυνάμωση της Ψυχής σας» Μέσα μας υπάρχουν περισσότερα πλούτη απ ό,τι μπορούμε ποτέ να συσσωρεύσουμε σ αυτή τη Γη.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ ΜΑΣ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ

ΤΟ ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ ΜΑΣ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΟ ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΟ ΜΑΣ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ Με τους μαθητές τις μαθήτριες και τη δασκάλα της P2ELa 2013-2014 Η ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ- ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Μια μέρα ξεκινήσαμε από τις Βρυξέλλες

Διαβάστε περισσότερα

Extract from the book Play and Laugh- Language games for teaching Greek as a foreign. language. by Ifigenia Georgiadou, 2004, Hellenic Culture Centre

Extract from the book Play and Laugh- Language games for teaching Greek as a foreign. language. by Ifigenia Georgiadou, 2004, Hellenic Culture Centre Απόσπασμα από το βιβλίο Παίξε-Γέλασε/ γλωσσικά παιχνίδια για τη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας Της Ιφιγένειας Γεωργιάδου, 2004, εκδ. Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού Extract from the book Play and

Διαβάστε περισσότερα

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ. Απόσπασμα από το βιβλίο Ενδυναμώνοντας την Ψυχή Μέσω του Διαλογισμού από τον Ρατζίντερ Σινγκ

ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ. Απόσπασμα από το βιβλίο Ενδυναμώνοντας την Ψυχή Μέσω του Διαλογισμού από τον Ρατζίντερ Σινγκ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ Απόσπασμα από το βιβλίο Ενδυναμώνοντας την Ψυχή Μέσω του Διαλογισμού από τον Ρατζίντερ Σινγκ Μέσα μας υπάρχουν περισσότερα πλούτη απ ό,τι μπορούμε ποτέ να συσσωρεύσουμε σ αυτήν τη γη.

Διαβάστε περισσότερα

Το παιδί ως αναγνώστης: Τα στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης και η σημασία της στην ευρύτερη καλλιέργεια του παιδιού

Το παιδί ως αναγνώστης: Τα στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης και η σημασία της στην ευρύτερη καλλιέργεια του παιδιού Το παιδί ως αναγνώστης: Τα στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης και η σημασία της στην ευρύτερη καλλιέργεια του παιδιού Διεπιστημονικό Συνέδριο: InfoKid 2017 Κέρκυρα Σπυροπούλου Χριστίνα Μαργαρίτα, Εκπαιδευτικός

Διαβάστε περισσότερα

«Μιλώντας με τα παιδιά μας για όλα»: 2η βιβλιοπαρουσίαση στο «ΕΝΟΡΙΑ εν δράσει»

«Μιλώντας με τα παιδιά μας για όλα»: 2η βιβλιοπαρουσίαση στο «ΕΝΟΡΙΑ εν δράσει» 27/11/2018 «Μιλώντας με τα παιδιά μας για όλα»: 2η βιβλιοπαρουσίαση στο «ΕΝΟΡΙΑ εν δράσει» / Νέοι και Εκκλησία Για να επικοινωνήσουμε, για να καταλάβουμε, για να συμπονέσουμε τον άλλον, χρειάζεται να έχουμε

Διαβάστε περισσότερα

Σιωπάς για να ακούγεσαι

Σιωπάς για να ακούγεσαι Σιωπάς για να ακούγεσαι 01/12/2014 Γράφει η Αίγλη Τούμπα Μάρω Βαμβουνάκη Εκδόσεις Ψυχογιός σελ. 272 Ίσως από τα καλύτερα μυθιστορήματα της Μάρως Βαμβουνάκη να ήταν το «Οι παλιές αγάπες πάνε στον Παράδεισο».

Διαβάστε περισσότερα

«Το αγόρι στο θεωρείο»

«Το αγόρι στο θεωρείο» Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα «Το αγόρι στο θεωρείο» Μανώλης Λεγάκης Στο βιβλίο της Α. Δαρλάση τα ιστορικά στοιχεία συνυφαίνονται με τα μυθιστορηματικά: πρόσωπα φανταστικά υφίστανται σε ατομικό και

Διαβάστε περισσότερα

Ο Mάνος Κοντολέων συνομιλεί με την Τίνα Πανώριου

Ο Mάνος Κοντολέων συνομιλεί με την Τίνα Πανώριου Ο Mάνος Κοντολέων συνομιλεί με την Τίνα Πανώριου March 20, 2018 Τίνα Πανώριου panoriout@gmail.com «Ο πατέρας μου ήταν τρυφερός και η αγάπη του ήταν γήινη. Η μητέρα μου ήταν εκδηλωτική και η αγάπη της ήταν

Διαβάστε περισσότερα

Για να μπορέσουν να κατανοήσουν πλήρως τη νέα κατάσταση και να αποδεχτούν πως είναι οριστική, θα χρειαστεί να περάσουν αρκετοί μήνες.

Για να μπορέσουν να κατανοήσουν πλήρως τη νέα κατάσταση και να αποδεχτούν πως είναι οριστική, θα χρειαστεί να περάσουν αρκετοί μήνες. Όταν οι γονείς χωρίζουν-οι συνέπειες ενός διαζυγίου στα παιδιά. Ο χωρισμός των δύο γονέων, θεωρείται ένα από τα πιο στρεσσογόνα συμβάντα για όλα τα μέλη που αποτελούν μια οικογένεια. Τα παιδιά βιώνουν

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήρια για όλους από χρονών

Εργαστήρια για όλους από χρονών Εργαστήρια Σαββατοκύριακων Σεπτεμβρίου 2019 για παιδιά για εφήβους και ΕΝΗΛΙΚΕΣ μαζί Τα Σαββατοκύριακα του Σεπτεμβρίου στο Μουσείο Συναισθημάτων, μετά τη λειτουργία της διαδραστικής έκθεσης «Στο Παλάτι

Διαβάστε περισσότερα

Αναστασία Μπούτρου. Εργασία για το βιβλίο «Παπούτσια με φτερά»

Αναστασία Μπούτρου. Εργασία για το βιβλίο «Παπούτσια με φτερά» Αναστασία Μπούτρου Εργασία για το βιβλίο «Παπούτσια με φτερά» α) Αν κάποιος έχει φαντασία, μπορεί και φαντάζεται έναν καλύτερο κόσμο. Κλείνει τα μάτια του και βλέπει αυτό που ποθεί. Αυτό το απόσπασμα εννοεί

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο. Με αγάπη Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

Κείμενο. Με αγάπη Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Κείμενο Αγαπητό μου παιδί Θέλω να σου μιλήσω για ένα φίλο που τρώγεται! Ένα φίλο που, όσο παράξενο κι αν σου φανεί, τον λένε βιβλίο. «Αυτός είναι σωστός βιβλιοφάγος» δε λέμε για όποιον διαβάζει πολλά βιβλία;

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΔΑΣΚΩΝ/ ΟΥΣΑ: ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ:. Σας παρακαλούμε, απαντώντας στα δύο ερωτηματολόγια που ακολουθούν,

Διαβάστε περισσότερα

"Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι." Oscar Wilde

Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι. Oscar Wilde 1 Αγαπημένε μου φίλε/η, "Να είσαι ΕΣΥ! Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι." Oscar Wilde Θα ήθελα να σε καλωσορίσω σε αυτό το σεμινάριο. Είναι πολύ σημαντικό για εμένα να ξέρεις πώς δεσμεύομαι με το πέρας

Διαβάστε περισσότερα

Λέσχη ανάγνωσης «Η ιστορία του γάτου που έμαθε σε ένα γλάρο να πετάει», Λουίς Σεπούλβεδα

Λέσχη ανάγνωσης «Η ιστορία του γάτου που έμαθε σε ένα γλάρο να πετάει», Λουίς Σεπούλβεδα Λέσχη ανάγνωσης «Η ιστορία του γάτου που έμαθε σε ένα γλάρο να πετάει», Λουίς Σεπούλβεδα Μικροί λογοτέχνες: Ολυμπιάδα Σωκράτους, Μαρία Κωστέα, Β5 Γυμνάσιο Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου Σχολική χρονιά: 2012-2013

Διαβάστε περισσότερα

Όταν φεύγουν τα σύννεφα μένει το καθαρό

Όταν φεύγουν τα σύννεφα μένει το καθαρό Ημερομηνία 9/6/2016 Μέσο Συντάκτης Link http://plusmag.gr/ Αλεξάνδρα Παναγοπούλου http://plusmag.gr/article/%cf%84%ce%b1%ce%bd_%cf%86%ce%b5%ce%b3%ce%bf%cf %85%CE%BD_%CF%84%CE%B1_%CF%83%CE%BD%CE%BD%CE%B5%CF%86%CE%B1_%CE%B

Διαβάστε περισσότερα

Mίλι Μαρότα. Τροπικός Παράδεισος. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε

Mίλι Μαρότα. Τροπικός Παράδεισος. Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα Τροπικός Παράδεισος Ζωγραφίστε και χαλαρώστε Mίλι Μαρότα TROPICAL WONDERLAND ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: ΤΡΟΠΙΚΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ Εικονογράφησης: Millie Marotta, 2015 Batsford, 2015 First published in Great

Διαβάστε περισσότερα

Κλαίρη Θεοδώρου: Στην Ελλάδα ο διχασμός καλά κρατεί

Κλαίρη Θεοδώρου: Στην Ελλάδα ο διχασμός καλά κρατεί Κλαίρη Θεοδώρου: Στην Ελλάδα ο διχασμός καλά κρατεί 11/12/2018-8:11 Ένα κρύο απόγευμα στις αρχές του Δεκέμβρη, λίγο πριν παρουσιάσει το νέο της βιβλίο στη Λάρισα, η Κλαίρη Θεοδώρου αποδέχεται την πρόσκλησή

Διαβάστε περισσότερα

Χρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα

Χρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα Χρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα 21/04/2015 Το φως της λάμπας πάνω στο τραπέζι αχνοφέγγει για να βρίσκουν οι λέξεις πιο εύκολα το δρόμο τους μέσα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Κρήτης. Η ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής: έννοια και σύγχρονες απόψεις

ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Κρήτης. Η ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής: έννοια και σύγχρονες απόψεις ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Ευφημία Τάφα Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Κρήτης Η ανάδυση της ανάγνωσης και της γραφής: έννοια και σύγχρονες απόψεις Πολλοί παιδαγωγοί και ψυχολόγοι με τις απόψεις τους έθεσαν ανά

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος: Εισαγωγή στην παιδική λογοτεχνία. Κωδικός Μαθήματος: ΓΛ0307. Διδάσκων: Διδάσκουσα: Τσιλιμένη Τασούλα, tsilimeni@uth.

Τίτλος Μαθήματος: Εισαγωγή στην παιδική λογοτεχνία. Κωδικός Μαθήματος: ΓΛ0307. Διδάσκων: Διδάσκουσα: Τσιλιμένη Τασούλα, tsilimeni@uth. Τίτλος Μαθήματος: Εισαγωγή στην παιδική λογοτεχνία Κωδικός Μαθήματος: ΓΛ0307 Διδάσκων: Διδάσκουσα: Τσιλιμένη Τασούλα, tsilimeni@uth.gr Είδος Μαθήματος: Υποχρεωτικό Εξάμηνο: 1 ο και 2 ο Μονάδες ECTS: 6

Διαβάστε περισσότερα

Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Για τη σχολική χρονια

Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Για τη σχολική χρονια Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών Για τη σχολική χρονια 2016-2017 Γιατί ακόμα και όταν η αγάπη είναι δεδομένη, η επικοινωνία είναι κάτι που μαθαίνεται* *Προγράμματα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΡΙΝΑ ΤΣΑΝΤΑΛΗ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΧΟΥΝ ΕΝΑΝ ΔΙΚΟ ΤΟΥΣ ΜΑΓΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕ ΤΑ ΖΩΑ

ΚΑΤΡΙΝΑ ΤΣΑΝΤΑΛΗ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΧΟΥΝ ΕΝΑΝ ΔΙΚΟ ΤΟΥΣ ΜΑΓΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕ ΤΑ ΖΩΑ Ημερομηνία 16/3/2017 Μέσο Συντάκτης Link www.talcmag.gr Πελιώ Παπαδιά http://www.talcmag.gr/sinenteyxeis/katrina-tsantali/ ΚΑΤΡΙΝΑ ΤΣΑΝΤΑΛΗ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΧΟΥΝ ΕΝΑΝ ΔΙΚΟ ΤΟΥΣ ΜΑΓΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕ

Διαβάστε περισσότερα

Λαµβάνοντας τη διάγνωση: συναισθήµατα και αντιδράσεις

Λαµβάνοντας τη διάγνωση: συναισθήµατα και αντιδράσεις Λαµβάνοντας τη διάγνωση: συναισθήµατα και αντιδράσεις Πιθανότατα αισθάνεστε πολύ αναστατωµένοι αφού λάβατε µια διάγνωση καρκίνου. Συνήθως είναι δύσκολο να αποδεχθείτε τη διάγνωση αµέσως και αυτό είναι

Διαβάστε περισσότερα

1 ο ΕΙΔΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

1 ο ΕΙΔΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 1 ο ΕΙΔΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΙ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ «Η Αλεπού κοίταξε το Μικρό Πρίγκηπα, για πολύ ώρα. -Σε παρακαλώ εξημέρωσέ με! είπε. -Το θέλω, απάντησε ο μικρός πρίγκιπας, αλλά δεν έχω πολύ χρόνο.

Διαβάστε περισσότερα

Μερικές φορές μας πιάνει πανικός.

Μερικές φορές μας πιάνει πανικός. Επιστημονική Διάλεξη Ευρύτερου Ενδιαφέροντος_ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ_Η Ψυχολογία των Σχέσεων κ Περιγραφή, Θεματολογία και Καίρια Ερωτήματα Το πολυπόθητο μωράκι που κρατάμε στην αγκαλιά μας, φέρνει τα πάνω κάτω.

Διαβάστε περισσότερα

Ο Νίκος Πιλάβιος μιλάει στην Μαίρη Γκαζιάνη για τον «Παραμυθά» των βιβλίων του Πέμπτη, 07 Ιούνιος :11

Ο Νίκος Πιλάβιος μιλάει στην Μαίρη Γκαζιάνη για τον «Παραμυθά» των βιβλίων του Πέμπτη, 07 Ιούνιος :11 Ο Νίκος Πιλάβιος μιλάει στην Μαίρη Γκαζιάνη για τον «Παραμυθά» των βιβλίων του Πέμπτη, 07 Ιούνιος 2018-11:11 Από την Μαίρη Γκαζιάνη Είναι αδύνατον να μην γνωρίζει κάποιος τον «παραμυθά» Νίκο Πιλάβιο είτε

Διαβάστε περισσότερα

Συναισθήματα και η Διαχείρισή τους

Συναισθήματα και η Διαχείρισή τους Συναισθήματα και η Διαχείρισή τους Όταν είμαστε παιδιά, στο ξεκίνημα της ζωής μας, έχουμε έντονη σύγχυση σχετικά με τα συναισθήματά μας, νοιώθοντας την ανάγκη να κατανοήσουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο

Διαβάστε περισσότερα

από ευχάριστες δραστηριότητες, όπως εκείνες της προανάγνωσης,, ενώ παράλληλα συνειδητοποιούν το φωνημικό χαρακτήρα της γλώσσας και διακρίνουν τα

από ευχάριστες δραστηριότητες, όπως εκείνες της προανάγνωσης,, ενώ παράλληλα συνειδητοποιούν το φωνημικό χαρακτήρα της γλώσσας και διακρίνουν τα ΔΕΥΤΕΡΑ Προσέλευση νηπίων και αυθόρμητες δραστηριότητες στις οργανωμένες γωνιές της τάξης. Το ελεύθερο παιχνίδι είτε ατομικό,είτε ομαδικό σε ελκυστικά οργανωμένες γωνιές επιτρέπει στα παιδιά να χρησιμοποιούν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΔΑΣΚΩΝ/ ΟΥΣΑ: ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ:. Σας παρακαλούμε, απαντώντας στα δύο ερωτηματολόγια που ακολουθούν,

Διαβάστε περισσότερα

«Οι σελίδες αφηγούνται»

«Οι σελίδες αφηγούνται» Πειραματικό Δ.Σ. Φλώρινας Υπεύθυνη εκπαιδευτικός : Πουγαρίδου Παρασκευή Τάξη : Δ «Οι σελίδες αφηγούνται» 1. Θέμα project κριτήρια επιλογής θέματος Η επιλογή του συγκεκριμένου project σχετίζεται άμεσα με

Διαβάστε περισσότερα

Απαντήσεις: «Η δύναµη των ερωτήσεων» - Ερωτήσεις πριν κατά τη διάρκεια και µετά την ανάγνωση ενός βιβλίου ανειστική Βιβλιοθήκη Ράνια Ιατροπούλου

Απαντήσεις: «Η δύναµη των ερωτήσεων» - Ερωτήσεις πριν κατά τη διάρκεια και µετά την ανάγνωση ενός βιβλίου ανειστική Βιβλιοθήκη Ράνια Ιατροπούλου Απαντήσεις: «Η δύναµη των ερωτήσεων» - Ερωτήσεις πριν κατά τη διάρκεια και µετά την ανάγνωση ενός βιβλίου ανειστική Βιβλιοθήκη Ράνια Ιατροπούλου Ο ρόλος των ερωτήσεων στη ζωή ενός παιδιού αποτελεί δοµικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΤΥΠΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 3

ΕΝΤΥΠΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 3 ΕΝΤΥΠΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 3 Όνομα Εκπαιδευτικού: Νικολάου Χριστιάνα Σχολείο: Περιφερειακό Δημοτικό Σχολείο Τίμης Τάξη: Α Ζήτημα της Αειφόρου Περιβαλλοντικής Εκπαιδευτικής Πολιτικής του σχολείου: Οι καταναλωτικές

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Το έργο υλοποιείται με δωρεά από το Σύντομη περιγραφή Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΝΩ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΝΑ ΑΓΑΠΗΣΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ;

ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΝΩ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΝΑ ΑΓΑΠΗΣΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ; Ημερομηνία 23/07/2015 Μέσο Συντάκτης Link diavasame.gr Ευμορφία Ζήση http://www.diavasame.gr/page.aspx?itemid=ppg1396_2146 ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΝΩ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΝΑ ΑΓΑΠΗΣΕΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ; 23.07.2015 Συντάκτης: Ευμορφία

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ Ενότητα #6: ΕΤΟΙΜΑ ΠΑΙΔΙΑ Διδάσκων: Γουργιώτου Ευθυμία ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Mάθηση και διαδικασίες γραμματισμού

Mάθηση και διαδικασίες γραμματισμού Mάθηση και διαδικασίες γραμματισμού Διαβάστε προσεκτικά την λίστα που ακολουθεί. Ποιες από τις δραστηριότητες που αναφέρονται θεωρείτε ότι θα συνέβαλαν περισσότερο στην προώθηση του γραμματισμού των παιδιών

Διαβάστε περισσότερα

Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Του Γιοστέιν Γκάαρντερ Λογοτεχνικό ανάγνωσμα Χριστουγέννων 2014-2015

Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Του Γιοστέιν Γκάαρντερ Λογοτεχνικό ανάγνωσμα Χριστουγέννων 2014-2015 Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Του Γιοστέιν Γκάαρντερ Λογοτεχνικό ανάγνωσμα Χριστουγέννων 2014-2015 Δημητριάννα Σκουρτσή Γ2 Σχολικό έτος 2014-15 Τάξη Γ Γυμνασίου Λογοτεχνικό Εξωσχολικό

Διαβάστε περισσότερα

Μια νύχτα. Μπαίνω στ αμάξι με το κορίτσι μου και γέρνει γλυκά στο πλάϊ μου και το φεγγάρι λες και περπατάει ίσως θέλει κάπου να μας πάει

Μια νύχτα. Μπαίνω στ αμάξι με το κορίτσι μου και γέρνει γλυκά στο πλάϊ μου και το φεγγάρι λες και περπατάει ίσως θέλει κάπου να μας πάει Μια νύχτα Μπαίνω στ αμάξι με το κορίτσι μου και γέρνει γλυκά στο πλάϊ μου και το φεγγάρι λες και περπατάει ίσως θέλει κάπου να μας πάει Μια νύχτα σαν κι αυτή μια νύχτα σαν κι αυτή θέλω να σου πω πόσο σ

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ Ημερομηνία 14/4/2015 Μέσο Συντάκτης Link www.thessalikipress.gr Θεοδώρα Τζανή http://www.thessalikipress.gr/eidiseis/biblio/e-stigmoula-einai-dunate-ste-thessalikepress.html MEAT INFO ''Η στιγμούλα είναι

Διαβάστε περισσότερα

Χριστούγεννα. Ελάτε να ζήσουμε τα. όπως πραγματικά έγιναν όπως τα γιορτάζει η εκκλησία μας όπως τα νιώθουν τα μικρά παιδιά

Χριστούγεννα. Ελάτε να ζήσουμε τα. όπως πραγματικά έγιναν όπως τα γιορτάζει η εκκλησία μας όπως τα νιώθουν τα μικρά παιδιά Ελάτε να ζήσουμε τα όπως πραγματικά έγιναν όπως τα γιορτάζει η εκκλησία μας όπως τα νιώθουν τα μικρά παιδιά Χριστούγεννα (μέσα από ιστορίες και χριστουγεννιάτικα παιχνίδια) 1 Στόχοι: Μέσα από διάφορες

Διαβάστε περισσότερα