Μια προσπάθεια εκτίµησης της γεωγραφικής κατανοµής εποχικού πληθυσµού στην Ελλάδα

Transcript

1 Μια προσπάθεια εκτίµησης της γεωγραφικής κατανοµής εποχικού πληθυσµού στην Ελλάδα ήµητρα Κατοχιανού, Περιφερειολόγος-Χωροτάκτης, Ερευνήτρια Α', ΚΕΠΕ Λέξεις κλειδιά χώρος, πληθυσµός, εποχικότητα

2 Εισαγωγικές παρατηρήσεις Γίνεται δεκτό στην εισήγηση αυτή ότι το µέγεθος και η κατανοµή στο χώρο των ηµεδαπών τουριστών-παραθεριστών σε µια µέρα αιχµής Αυγούστου προσεγγίζουν ικανοποιητικά το µέγεθος και την κατανοµή του εποχικού ελληνικού πληθυσµού. Το µέγεθος και η κατανοµή στο χώρο του εποχικού πληθυσµού παρέχει ενδείξεις και για το µέγεθος και την κατανοµή στο χώρο του "πραγµατικού" και διάφορου από τον παρουσιαζόµενο στις επίσηµες στατιστικές µόνιµου πληθυσµού αστικών και µη αστικών περιοχών. Στην εισήγηση αυτή παρουσιάζονται τα συµπεράσµατα της προσπάθειας εκτίµησης του µεγέθους και της γεωγραφικής κατανοµής του εποχικού πληθυσµού (διακοπών) και του "πραγµατικού" µόνιµου, βασισµένης στις σχετικές δηµοσιευµένες στατιστικές και προσαρµοσµένης σύµφωνα µε ορισµένες παραδοχές που διαµορφώνονται από πρόσθετες πληροφορίες και στοιχεία, ώστε να προσεγγίζουν ικανοποιητικά τα πραγµατικά απόλυτα και κατά κεφαλήν µακροοικονοµικά µεγέθη κατά µονάδες χώρου και τις πραγµατικές ανάγκες για υποδοµές. Οι εκτιµήσεις περιέχονται σε µελέτες-έρευνες περιφερειακής ανάπτυξης και χωροταξικής διάρθρωσης, που έγιναν στο ΚΕΠΕ από την εισηγήτρια, µε πλήρη ή µερική επιστηµονική ευθύνη. Ειδικά για το θέµα της εισήγησης τα στοιχεία προέρχονται: (1) για τον εποχικό πληθυσµό από µελέτες-έρευνες τουρισµού-παραθερισµού (µε την παραδοχή ότι εποχικός ελληνικός πληθυσµός είναι ο πληθυσµός που εγκαταλείπει τις αστικές περιοχές και εγκαθίσταται προσωρινά στις µη αστικές για παραθερισµό), (2) για τον "πραγµατικό" µόνιµο πληθυσµό αστικών και µη αστικών πριοχών από µελέτες διάρθρωσης στο χώρο φαινοµένων που σχετίζονται άµεσα ή έµµεσα µε τα πληθυσµιακά µεγέθη µόνιµου αστικού και µη αστικού πληθυσµού. Από τις µελέτες αυτές προέκυψαν συµπεράσµατα που δείχνουν ότι τα επίσηµα στατιστικά στοιχεία είναι σε µεγάλο βαθµό ανεπαρκή και ακατάλληλα να δώσουν αξιόπιστη και χρήσιµη για τους σκοπούς της περιφερειακής ανάπτυξης και της χωροταξικής διάρθρωσης εικόνα. Συγκεκριµένα παρατηρείται: υποεκτίµηση του αστικού πληθυσµού και µάλιστα σε αντιστρόφως ανάλογη προς την τάξη µεγέθους των αστικών κέντρων ένταση (δηλαδή όσο µεγαλύτερο το αστικό κέντρο, τόσο πιο υποεκτιµηµηµένος είναι ο πληθυσµός του) και υπερεκτίµηση του πληθυσµού των µη αστικών περιοχών και πάλι σε αντιστρόφως ανάλογη προς την τάξη µεγέθους των οικισµών τους ένταση (δηλαδή όσο µικρότερο το µη αστικό κέντρο τόσο πιο υπερεκτιµηµένος είναι ο πληθυσµός του),

3 υποεκτίµηση της παραθεριστικής κίνησης αλλοδαπών και ηµεδαπών τουριστών (αφίξεις, διανυκτερεύσεις, δαπάνες κατά κεφαλήν) µε ιδιαίτερα ευρεία την υποεκτίµηση της κίνησης του ηµεδαπού τουρισµού σε εποχή αιχµής (καλοκαίρι). Οι ανεπάρκειες αυτές έχουν ως αποτέλεσµα εκτός των άλλων να µην είναι δυνατός ο ορθός προσδιορισµός: των αναγκών σε υποδοµή τεχνική και υπηρεσιών (ύδρευση, αποχέτευση, πολεοδοµική οργάνωση, δηµόσιες υπηρεσίες) οικισµών και τουριστικών περιοχών, των κατά κεφαλήν δεικτών ευηµερίας (στα µεγάλα αστικά κέντρα υπερεκτιµώνται τα κατά κεφαλήν µεγέθη λόγω υποεκτίµησης του διαιρέτη του δείκτη και το αντίστροφο ισχύει για τις µη αστικές περιοχές), του επιπέδου του τοπικά παραγόµενου τουριστικού εισοδήµατος, εκτός των άλλων και λόγω υψηλής παραοικονοµίας (φοροδιαφυγής) και οικοδοµικών αυθαιρεσιών, που είναι ιδιαίτερα έντονες στις τουριστικές-παραθεριστικές περιοχές και δεν κατοπτρίζονται στα επίσηµα εθνικά και περιφερειακά µακροοικονοµικά µεγέθη. Οι έρευνες-µελέτες, τα ευρήµατα και αποτελέσµατά τους Εκτιµήσεις, µε τις οποίες µπορεί να προσεγγιστεί ο εποχικός και ο µόνιµος ελληνικός πληθυσµός περιέχονται στις παρακάτω πρόσφατες µελέτες-έρευνες εθνικού επιπέδου µε κατά περιφέρειες, κατά νοµούς και κατά χωρικές ενότητες (υδατικά διαµερίσµατα) εξειδίκευση, που έγιναν από οµάδα ερευνητών του ΚΕΠΕ, της οποίας µέλος ήταν η εισηγήτρια: 1. Παραθεριστική Κατοικία και Οικιστική Ανάπτυξη, τελική φάση 1999, ανάθεση ΥΠΕΧΩ Ε, 2. Η Κοινωνικοοικονοµική Ταυτότητα των Υδατικών ιαµερισµάτων, Έκθεση Νο 30, ΚΕΠΕ, 2000, 3. Basic Data of Regional Socioeconomic Development, ΚΕΠΕ, υπό έκδοση εντός του 2000, στη σειρά Στατιστικών Μελετών. Προβληµατισµοί και ευρήµατα των µελετών σε σχέση µε το θέµα της εισήγησης. 1) Μεγέθη εποχικού και µόνιµου πληθυσµού Για την εκτίµηση του αριθµού των Ελλήνων παραθεριστών και της κατανοµής τους στο χώρο, στη παραπάνω αναφερόµενη µελέτη της παραθεριστικής

4 κατοικίας χρησιµοποιήθηκαν κατά βάση τα ευρήµατα προηγούµενης µελέτης οµάδας ερευνητών του ΚΕΠΕ µε τίτλο: Προκαταρκτικό Εθνικό Οικονοµικό και Χωροταξικό Σχέδιο Ανάπτυξης του Τουρισµού στην Ελλάδα, Α Φάση, 1994, ανάθεση ΕΟΤ (διαθέσιµο στη βιβλιοθήκη του ΚΕΠΕ), µε έτη αναφοράς την αρχή και το τέλος της δεκαπενταετίας , επειδή το 1975 αποτελεί έτος έναρξης της τουριστικής ανάπτυξης της χώρας και το 1990 προηγείται της κρίσης που προκάλεσαν οι γεωπολιτικές αλλαγές του 1989 στις πρώην κοµµουνιστικές χώρες των Βαλκανίων µε κύρια επίπτωση την αποκοπή της δια ξηράς σύνδεσης της Ελλάδας µε την ΕΕ και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Με βάση την παραδοχή ότι εποχικοί κάτοικοι είναι οι Έλληνες παραθεριστές χρειάστηκε να εκτιµηθεί ο αριθµός τους και η κατανοµή τους στο χώρο και αυτό έγινε µε εκτίµηση της υπεραστικής µετακίνησης (από εισητήρια και διόδια) µε σκοπό τον παραθερισµό σε µια µέρα αιχµής Αυγούστου του 1975 και του 1990 κατά µεταφορικό µέσο (αεροπλάνο, πλοίο, σιδηρόδροµο, λεωφορεία ΚΤΕΛ, ΙΧ) από τους τόπους µόνιµης κατοικίας (που είναι βασικά οι αστικές περιοχές) προς τους τόπους παραθερισµού (που είναι βασικά οι µη αστικές περιοχές). Η ηµέρα αιχµής Αυγούστου θεωρήθηκε ότι αφορά κύρια ηµεδαπούς µετακινούµενους και τα θερινά καταλύµατα διανυκτέρευσης ηµεδαπών συµπεριλαµβάνουν πέρα από τα τουριστικά καταλύµατα (ξενοδοχεία και βοηθητικά, δηλωµένα και αδήλωτα για τα οποία παρέχονται µερικώς στοιχεία) και κατοικίες, προσφερόµενες για ιδιόχρηση, φιλοξενία ή ενοικίαση το καλοκαίρι. Ο Πίνακας Α δείχνει τα µεγέθη στο σύνολο χώρας και κατά περιφέρειες και νοµούς των µετακινήσειων διπλής κατεύθυνσης (εκροή-εισροή) σε µια µέρα αιχµής Αυγούστου για παραθερισµό και διανυκτέρευση εκτός τόπου µονίµου κατοικίας. Μονής κατεύθυνσης, δηλαδή αποχωρήσεις για παραθερισµό εκτός αστικών κέντρων, ήταν οι µισές µετακινήσεις και είναι 2403 χιλιάδες το 1990 και 778 χιλιάδες άτοµα το 1975, µε µέσο ετήσιο ρυθµό µεταβολής 7,8% µεταξύ 1975 και Εδώ πρέπει να σηµειωθεί, ως ένδειξη υποεκτιµήσεων των επίσηµων τουριστικών µεγεθών των ηµεδαπών, ότι ο αριθµός των διανυκτερεύσεων ηµεδαπών (µετακινηθέντων για παραθερισµό) σε τουριστικά καταλύµατα προέκυψε πολλαπλάσιος των επίσηµων στατιστικών µεγεθών, ιδιαίτερα το Αυτό γιατί έχουµε συµπεριλάβει στις εκτιµήσεις τα για λόγους φοροδιαφυγής αδήλωτα καταλύµατα και τις αδήλωτες διανυκτερεύσεις σε ξενοδοχεία, που έχουν πολλαπλασιαστεί σηµαντικά το 1990 σε σχέση µε το Με τη συνεκτίµηση των αδηλώτων καταλυµάτων και διανυκτερεύσεων προέκυψαν µεγέθη διανυκτερεύσεων ηµεδαπών χιλιάδες και χιλιάδες στα έτη 1990 και 1975 αντίστοιχα. µε µέσο ετήσιο ρυθµό µεταβολής 9,2% ενώ τα επίσηµα στοιχεία δίνουν και διανυκτερεύσεις ηµεδαπών σε τουριστικά καταλύµατα στα έτη αυτά, δηλαδή λίγο µικρότερα για το 1975 και σχεδόν υποτετραπλάσια για το 1990 µε µέσο ετήσιο ρυθµό µεταβολής 1,1 µεταξύ 1975 και 1990, δηλαδή σχεδόν υποδεκαπλάσιο.

5 Με βάση την παραδοχή, ότι τα µεγέθη παραθεριστών προέρχονται από τις αστικές περιοχές και παραθερίζουν στις µη αστικές, γίνεται εδώ συσχετισµός µε τους πληθυσµούς αστικών και µη αστικών περιοχών αντίστοιχα το 1991, όπως τους δίνουν τα επίσηµα στοιχεία (6037 χιλιάδες ο αστικός ή 58,8% του συνολικού και 4223 χιλιάδες ο µη αστικός ή 41,2% του συνολικού) και παρατηρείται ότι οι παραθεριστές αποτελούν το 40% του αστικού πληθυσµού και το 57% του µη αστικού (Πίνακας Ζ). Κρινόµενα µε τα διεθνή πρότυπα τα ποσοστά αυτά παρουσιάζονται πολύ µεγάλα και αποτελούν µια από τις ενδείξεις ότι το 1991 ο αστικός πληθυσµός είναι υποεκτιµηµένος και ο µη αστικός υπερεκτιµηµένος. Εµείς έχουµε καταλήξει στο συµπέρασµα, ότι η απογραφή πληθυσµού του 1991 αποδίδει στις µη αστικές περιοχές κατά µέσον όρο 21% µεγαλύτερο µόνιµο πληθυσµό και αντίστοιχα 21% µικρότερο µόνιµο πληθυσµό στις αστικές. Με διόρθωση των πληθυσµών σύµφωνα µε τα ποσοστά αυτά (προτελευταία σειρά του Πίνακα Ζ) προκύπτει αστικός πληθυσµός 7304 χιλιάδων, µη αστικός 3336 χιλιάδες και συνολικός 1064 χιλιάδες (κατά 380 χιλιάδες µεγαλύτερος του επίσηµου στατιστικού) µε ποσοστά αστικού και µη αστικού πληθυσµού επί του συνολικού 69% και 31% αντίστοιχα. εχόµαστε ότι τα µεγέθη αυτά προσεγγίζουν τον "πραγµατικό" µόνιµο πληθυσµό στις δύο κατηγορίες περιοχών ενώ, µε αφαίρεση του παραθεριστικού ελληνικού πληθυσµού από των αστικών περιοχών και πρόσθεσή του στο µη αστικό ο εποχικός προκύπτει 4901 χιλιάδες (ή 46%) στις αστικές και 5739 χιλιάδες (ή 54%) στις µη αστικές περιοχές (τελευταία σειρά του Πίνακα Ζ). Τα µεγέθη αυτά, απόλυτα και ποσοστιαία, είναι πιο κοντά στην πραγµατικότητα της αποψίλωσης της ελληνικής υπαίθρου αφενός και της διόγκωσης της αστικοποίησης αφετέρου, καθώς και των αυξηµένων αναγκών για υποδοµή στις παραθεριστικές περιοχές πάνω και πέρα από των µόνιµων κατοίκων τους, ενώ ο αυξηµένος µόνιµος αστικός πληθυσµός δείχνει ότι δεν υπάρχει επάρκεια υποδοµής ούτε στα αστικά κέντρα. Σηµειώνεται εδώ ότι οι ανάγκες σε υποδοµή και οι τουριστικοί λογαριασµοί για τη θερινή περίοδο (τοπικά έσοδα και εισοδήµατα, απασχόληση, κατανάλωση και εισαγωγές, κλπ) πρέπει να λάβουν υπόψη και τον αριθµό των αλλοδαπών τουριστών που δεν ενδιαφέρουν την εισήγηση αυτή. Στη µελέτη µε τίτλο: "Κοινωνικοοικονοµική Ταυτότητα των Υδατικών ιαµερισµάτων" που έγινε για εκτίµηση των αναγκών αιχµής σε νερό, τα µεγέθη πληθυσµού παρουσιάζονται µεγαλύτερα λόγω συνεκτίµησης των αλλοδαπών. Σε σχέση µε τον αριθµό παραθεριστών, οι παραπάνω λογαριασµοί δίνουν λογικά και πιο κοντά στα διεθνή πρότυπα ποσοστά προς τον πληθυσµό περιοχών προέλευσης (αστικό) και προορισµού (µη αστικό). Συγκεκριµένα προκύπτει ότι παραθερίζει το 33% (το ένα τρίτο) του µόνιµου αστικού πληθυσµού, το οποίο µετατοπιζόµενο στις µη αστικές περιοχές, αυξάνει τον πληθυσµό τους κατά 72%.

6 Στη µελέτη παραθεριστικής κατοικίας έχει διερευνηθεί η υπόθεση, ότι µεγάλο µέρος αυτών που φεύγουν από τα αστικά κέντρα προς τις µη αστικές περιοχές για διακοπές είναι οι εσωτερικοί µετανάστες της περιόδου της µεγάλης αστυφιλίας, που από τα τέλη της δεκαετίας του 40 δηµιούργησαν την εκρηκτική αύξηση του αστικού πληθυσµού (Πίνακας Γ). Στην περίοδο στα µεγάλα αστικά κέντρα εισέρρευσαν 600 χιλιάδες εσωτερικοί µετανάστες νεαρής γενικά ηλικίας, που το 1991 εκτιµάται ότι αποτελούν ένα πληθυσµό 1600 χιλιάδων κατοίκων (Πίνακας ) και αντιστοιχούν σε πάνω από τους µισούς από τις 2403 χιλιάδες που φεύγουν για διακοπές από τις αστικές περιοχές για τις µη αστικές το Πολλοί από αυτούς µένουν εποχιακά στα πατρογονικά τους στις µη αστικές περιοχές για επίσκεψη συγγενών, παραµονή στις διακοπές και αργίες αλλά και για να απογράφονται στη γενέτειρα και να ψηφίζουν στις εκλογές. Αρκετοί προσβλέπουν σε µονιµότερη εγκατάσταση µε τη συνταξιοδότησή τους, που γίνεται στην περίοδο κατά την οποία ολοκληρώνουν 35ετία από την αρχή της επαγγελµατικής τους ζωής. Ανάλογες ενδείξεις παρουσιάζουν τα στοιχεία απογραφέντων εκτός δήµου µονίµου κατοικίας των νοµών των µεγάλων αστικών κέντρων το 1991 (Πίνακας Ε), που είναι 1078 χιλιάδες και κατά µέσο όρο αποτελούν το 21% του µόνιµου πληθυσµού των κέντρων αυτών. 2) Κατανοµή στο χώρο του εποχικού και µόνιµου πληθυσµού Η κατανοµή του συνόλου των υπεραστικών µετακινήσεων µε όλα τα µεταφορικά µέσα σε µια ηµέρα αιχµής Αυγούστου µε σκοπό τον παραθερισµό στα έτη 1990 και 1975 του Πίνακα Α παρουσιάζεται περιφερειακοποιηµένος στον Πίνακα Β σε δύο ποσοστιαίες κατανοµές για κάθε έτος, µια οριζόντια που δείχνει για κάθε περιφέρεια τον τρόπο κατανοµής των υπεραστικών µετακινήσεων στις διάφορες περιφέρειες και στις περιφέρειες προέλευσης την ηµέρα αυτή και µια κάθετη που δείχνει για κάθε περιφέρεια από ποιές περιφέρειες προέρχονται οι µετακινούµενοι σε αυτές. Στην παρακάτω συζήτηση των περιεχοµένων των πινάκων περιοριζόµαστε στην παραθεριστική δραστηριότητα των κατοίκων των µεγάλων αστικών κέντρων της χώρας, όπως φαίνεται από την κίνηση στις περιφέρειές τους και στις λοιπές περιφέρειες, δηλαδή τις περιφέρειες: Αττικής (Περιφέρεια Πρωτεύουσας), Κεντρικής Μακεδονίας (Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Θεσσαλονίκης), υτικής Ελλάδας (Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Πατρών), Θεσσαλίας (Λάρισα και Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Βόλου). Πέρα από τη συντοµία ο λόγος περιορισµού της συζήτησης στα µεγάλα αυτά αστικά κέντρα είναι ότι: αφορούν το µεγαλύτερο µέρος των µεγεθών που µας απασχολούν, αφού ο µόνιµος πληθυσµός τους αποτελεί το 58% του αστικού πληθυσµού χώρας και το ποσοστό υπεραστικών µετακινήσεων

7 προς τις παραθεριστικές περιοχές, των δικών τους περιφερειών και των λοιπών αποτελεί το 47% του συνόλου των µετακινήσεων, η µετακίνηση του πληθυσµού τους για παραθερισµό από τα µεγάλα αστικά κέντρα αποτελεί ζωτική ανάγκη λόγω της κρίσιµης υποβάθµισης της ποιότητας ζωής στα κέντρα αυτά, που έχει προσεγγίσει κρίσιµα επίπεδα, ιδιαίτερα στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, το φαινόµενο µπορεί να συσχετιστεί ικανοποιητικά µε αυτό της τάσης των πρώτων µεταπολεµικών εσωτερικών µεταναστών για "επιστροφή στις ρίζες" προσωρινά ή/και µόνιµα στην τωρινή ώριµη φάση της επαγγελµατικής και οικογενειακής τους κατάστασης, όπως ειπώθηκε και παραπάνω. Παρατηρούνται τα παρακάτω: Περιφέρεια Αττικής (Περιφέρεια Πρωτεύουσας, Π.Π.) Όπως δείχνει ο Πίνακας Α στην Περιφέρεια Αττικής έχουµε σε µια µέρα αιχµής Αυγούστου 2121 χιλιάδες υπεραστικές µετακινήσεις και 616 χιλιάδες το 1975, από τις οποίες 1738 χιλιάδες για παραθερισµό το 1990 και 456 το 1975 (µέσος ετήσιος ρυθµός µεταβολής 9,3% µεταξύ 1975 και 1990, αρκετά µεγαλύτερος του µέσου χώρας που είναι 7,8%). Οι µισές από τις µετακινήσεις για παραθερισµό (870 χιλιάδες το 1990) αφορούν άτοµα που φεύγουν από την Π.Π. (το 28% του πληθυσµού της) και κατανέµονται στις µη αστικές περιοχές ολόκληρης της Ελλάδας (αυξάνοντας εποχικά κατά 21% τον πληθυσµό τους) και ειδικότερα σύµφωνα µε τις ποσοστιαίες κατανοµές του Πίνακα Β και τον αστικό και µη αστικό πληθυσµό του Πίνακα Ζ: το 68% το 1990 (592 χιλιάδες) παραθερίζει στις µη αστικές περιοχές της Αττικής, δηλαδή τα νησιά Αργοσαρωνικού και τα Κύθηρα, την Τροιζηνία και τις εκτεταµένες λοιπές παραλιακές περιοχές της, ανεβάζοντας τον εποχικό πληθυσµό τους από 230 στις 820 χιλιάδες (γίνεται 3,6 φορές µεγαλύτερος), το λοιπό 32% (556 χιλιάδες) το 1990 παραθερίζει στις µη αστικές περιοχές των λοιπών περιφερειών. Συγκεκριµένα παραθερίζουν κατά σειρά µεγέθους στο Νότιο Αιγαίο 94 χιλιάδες, στη Στερεά Ελλάδα 39 χιλιάδες, στην Κρήτη 30 χιλιάδες, στην Πελοπόννησο 29 χιλιάδες, στο Βόρειο Αιγαίο 23 χιλιάδες, στη υτική Ελλάδα 23 χιλιάδες, στην Κεντρική Μακεδονία 22 χιλιάδες, στη Θεσσαλία 13 χιλιάδες, στην Ανατολική Μακεδονία-Θράκη 4 χιλιάδες, στην Ήπειρο 3 χιλιάδες, στα Ιόνια νησιά 3 χιλιάδες και στη υτική Μακεδονία χίλιοι.

8 Ο Χάρτης 1 δείχνει την ποσοστιαία κατανοµή των Αθηναίων παραθεριστών στις περιφέρειες της χώρας το 1990 και το 1975 και, κατά την παραδοχή της εισήγησης, την αντίστοιχη εποχική αύξηση πληθυσµού των µη αστικών περιοχών τους. Είναι φανερό ότι η Περιφέρεια Πρωτεύουσας έχει ως παραθεριστική ενδοχώρα ολόκληρη την Ελλάδα, κύρια, όµως, την Περιφέρεια Αττικής και τις γύρω περιφέρειες, τις πιο προσπελάσιµες αλλά χωρίς µεγάλο αστικό κέντρο (Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησο) και τις πιο τουριστικές (Νότιο Αιγαίο, Κρήτη). Οι 592 χιλιάδες µετακινούµενοι από την Πρωτεύουσα προς τις εκτός Αττικής µη αστικές περιοχές αποτελούν το 87% των απογραφοµένων εκτός δήµων Πρωτεύουσας (Πίνακας Ε) και το µισό του πληθυσµού των πρώτων µεταπολεµικών εσωτερικών µεταναστών σε αυτήν, που προήλθαν επίσης από τις µη αστικές περιοχές της χώρας, και των οικογενειών τους (Πίνακας ), αποτελώντας ένδειξη της τάσης για "επιστροφή στις ρίζες" των ατόµων αυτών, έστω εποχικά. Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Θεσσαλονίκης, Π.Σ.Θ.) Στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας έχουµε σε µια µέρα αιχµής Αυγούστου 837 χιλιάδες υπεραστικές µετακινήσεις το 1990 και 305 χιλιάδες το 1975 (µέσος ετήσιος ρυθµός µεταβολής 4,1% µεταξύ 1975 και 1990), από τις οποίες για παραθερισµό µετακινούνται 611 χιλιάδες το 1990 και 205 χιλιάδες το 1975 (Πίνακας Α). Οι µισοί από τους µετακινούµενους (306 χιλιάδες 1990 και 103 χιλιάδες το 1975) φεύγουν από τα αστικά κέντρα της Περιφέρειας πληθυσµού 975 χιλιάδων κατοίκων (31% του αστικού πληθυσµού) και εγκαθίστανται στις µη αστικές περιοχές της, καθώς και στις µη αστικές περιοχές ορισµένων άλλων περιφερειών. Από το Π.Σ.Θ. πληθυσµού το χιλιάδων κατοίκων (77% του αστικού πληθυσµού της Περιφέρειας) φεύγουν 138 χιλιάδες (το 20% του πληθυσµού του). Από τους 306 χιλιάδες µετακινούµενους το 37% (113 χιλιάδες) µένει στις µη αστικές περιοχές της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και συγκεκριµένα των νοµών Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής, Πιερίας, µη αστικού πληθυσµού 117 χιλιάδων, διπλασιάζοντας εποχικά τον πληθυσµό αυτό, ενώ το 63% (193 χιλιάδες) κατανέµεται στις µη αστικές περιοχές των λοιπών περιφερειών και συγκεκριµένα: στις µη αστικές περιοχές Νότιου Αιγαίου (50 χιλιάδες), Αττικής (46 χιλιάδες), Βόρειου Αιγαίου (43 χιλιάδες), 20 χιλιάδες στις µη αστικές περιοχές κάθε µιας από τις δύο Περιφέρειες υτικής Μακεδονίας και Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης, 10 χιλιάδες στις µη αστικές περιοχές της Περιφέρειας Θεσσαλίας,

9 5 χιλιάδες στην Κρήτη, από 2 χιλιάδες στην Ήπειρο και τα Ιόνια Νησιά. Στο Χάρτη 2 παρουσιάζεται η ποσοστιαία κατανοµή των Θεσσαλονικέων παραθεριστών στις περιφέρειες της χώρας το 1990 και το 1975 και η αντίστοιχη εποχική επιβάρυνση που προκαλούν στις µη αστικές περιοχές τους. Είναι φανερό ότι η παραθεριστική ενδοχώρα της Θεσσαλονίκης εκτείνεται στη Βόρεια Ελλάδα, κύρια στην Κεντρική Μακεδονία (όπως και οι τόποι προέλευσης των εσωτερικών µεταναστών προς αυτήν του Χάρτη 6) αλλά και στο Αιγαίο, λόγω της τουριστικής του ελκυστικότητας. Περιφέρεια Θεσσαλίας-Λάρισα, Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Βόλου Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας έχουµε σε µια µέρα αιχµής Αυγούστου 289 χιλιάδες υπεραστικές µετακινήσεις το 1990 και 154 χιλιάδες το 1975 (µέσος ετήσιος ρυθµός µεταβολής 4,3% µεταξύ 1975 και 1990), από τις οποίες 208 χιλιάδες το 1990 και 101 χιλιάδες το 1975 για παραθερισµό (Πίνακας Α). Οι µισοί από τους µετακινουµένους (104 χιλιάδες το 1990 και 77 χιλιάδες το 1975) φεύγουν από τα αστικά κέντρα της Περιφέρειας, πληθυσµού 321 χιλιάδων κατοίκων το 1990 (32% του πληθυσµού τους) και εγκαθίστανται εποχικά στις µη αστικές περιοχές της Περιφέρειας και ορισµένων άλλων περιφερειών. Από τη Λάρισα και το Π.Σ. Βόλου, πληθυσµού 209 χιλιάδων κατοίκων το 1990 φεύγουν 79 χιλιάδες (38% του πληθυσµού τους). Το 62% αυτών που φεύγουν από τα αστικά κέντρα της Περιφέρειας (65 χιλιάδες) παραµένουν για παραθερισµό στις µη αστικές περιοχές της, πληθυσµού 414 χιλιάδων κατοίκων το 1990, αυξάνοντας κατά 15% τον πληθυσµό αυτό. Το υπόλοιπο 38% (40 χιλιάδες άτοµα) κατανέµεται στις µη αστικές περιοχές Αττικής (25 χιλιάδες άτοµα), Κεντρικής Μακεδονίας (8 χιλιάδες), υτικής Μακεδονίας (7 χιλιάδες), Στερεάς Ελλάδας (6 χιλιάδες), ενώ οι µη αστικές περιοχές Ηπείρου δέχονται 2 χιλιάδες και του Νότιου Αιγαίου χίλιους παραθεριστές από τα αστικά κέντρα της Θεσσαλίας, κατά 75% προερχόµενα από τη Λάρισα και το Βόλο. Ο Χάρτης 3 παρουσιάζει τις ποσοστιαίες κατανοµές των Λαρισαίων και Βολιωτών παραθεριστών το 1990 και το Είναι φανερό ότι αυτοί περιορίζονται στο κεντρικό-βόρειο τµήµα της χώρας, περιοχή από την οποία άλλωστε προήλθαν οι πρώτοι µεταπολεµικοί εσωτερικοί µετανάστες προς τα κέντρα αυτά (Χάρτες 6 και 7), που τότε ήταν 15 και σήµερα είναι 40 χιλιάδες (Πίνακας ) και που, κατά την παραδοχή της εισήγησης, επιστρέφουν εποχικά στις "ρίζες" τους.

10 Περιφέρεια υτικής Ελλάδας-Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Πάτρας Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Πίνακα Α στην Περιφέρεια υτικής Ελλάδας έγιναν σε µια µέρα αιχµής Αυγούστου 395 χιλιάδες υπεραστικές µετακινήσεις το 1990 και 206 το 1975 (µέσος ετήσιος ρυθµός µεταβολής 2,6% µεταξύ 1975 και 1990), από τις οποίες 299 χιλιάδες το 1990 και 148 το 1975 είχαν ως σκοπό τον παραθερισµό. Οι µισοί από τους µετακινηθέντες για παραθερισµό το 1990 (150 χιλιάδες) έφυγαν από τα αστικά κέντρα της Περιφέρειας, πληθυσµού 319 χιλιάδων κατοίκων (47% του αστικού πληθυσµού της). Από αυτούς 44 χιλιάδες έφυγαν από το Π.Σ.Π πληθυσµού 170 χιλιάδων κατοίκων το 1990 (24% του πληθυσµού του) για εποχική εγκατάσταση στις µη αστικές περιοχές της Περιφέρειας και ορισµένων άλλων περιφερειών (Πίνακας Β) και συγκεκριµένα: το 45% (68 χιλιάδες) έµεινε στις µη αστικές περιοχές της Περιφέρειας υτικής Ελλάδας πληθυσµού 388 χιλιάδων κατοίκων, ανεβάζοντας εποχικά κατά 17% τον πληθυσµό αυτό, το λοιπό 55% (83 χιλιάδες) µοιράστηκε κύρια στις µη αστικές περιοχές της Αττικής (54 χιλιάδες), της Πελοποννήσου (11 χιλιάδες), των Ιονίων Νήσων (9 χιλιάδες), της Ηπείρου (6 χιλιάδες). Στο Χάρτη 4 παρουσιάζονται οι ποσοστιαίες κατανοµές των υπεραστικών µετακινήσεων ηµέρας αιχµής Αυγούστου το 1990 και το 1975 για παραθερισµό από τα αστικά κέντρα της Περιφέρειας υτικής Ελλάδας (βασικά από την Πάτρα) προς τις µη αστικές περιοχές της ίδιας και των λοιπών περιφερειών. Είναι φανερό ότι οι Πατρινοί παραθεριστές περιορίζονται στη δυτική ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα, από όπου προήλθαν και οι πρώτοι µεταπολεµικοί εσωτερικοί µετανάστες προς την Πάτρα (Χάρτης 5), τότε 17 και σήµερα 46 χιλιάδων ατόµων (Πίνακας ), που και επανέρχονται εποχικά στις γενέτειρες περιοχές. 3) Τελικά συµπεράσµατα για την κατανοµή στο χώρο του µόνιµου και εποχικού ελληνικού πληθυσµού Ο Πίνακας Ζ παρουσιάζει κατά περιφέρειες µεγέθη συνολικού, αστικού και µη αστικού πληθυσµού, καθώς και υπεραστικών µετακινήσεων για παραθερισµό από τα αστικά κέντρα των περιφερειών, ποσοστά των µετακινήσεων επί του αστικού πληθυσµού, µε εξειδίκευση των µεγεθών στους νοµούς των µεγάλων αστικών κέντρων της χώρας και µε προσαρµογή πληθυσµιακών µεγεθών στην παραδοχή της εισήγησης για 21% µεγαλύτερο "πραγµατικό" µόνιµο αστικό πληθυσµό και 21% µικρότερο µη αστικό (τελευταία γραµµή του Πίνακα Ζ). Παρατηρούνται τα παρακάτω: τα κατά περιφέρεια ποσοστά µετακινήσεων επί του συνολικού τους αστικού πληθυσµού είναι γενικά πολύ υψηλά (µέσο χώρας 40%), µε µικρότερα στις περιφέρειες των µεγάλων αστικών κέντρων (26%

11 στην Αττική, 31% στην Κεντρική Μακεδονία, 33% στη Θεσσαλία), µέγιστα στις τουριστικές µη αστικοποιηµένες περιφέρειες (181% στο Νότιο Αιγαίο, 122% στο Βόρειο Αιγαίο, 112% στην Πελοπόννησο, 106% στα Ιόνια Νησιά, 91% στην Κρήτη) και ενδιάµεσα σε λιγότερο τουριστικές µη αστικοποιηµένες περιφέρειες (87% στη Στερεά Ελλάδα, 58% στην Ήπειρο, 47% στη υτική Ελλάδα, 46% στην Ανατολική Μακεδονία-Θράκη), τα κατά νοµούς µεγάλων αστικών κέντρων ποσοστά µετακινήσεων επί του πληθυσµού τους προκύπτουν αισθητά µικρότερα µε µέσο όρο 25%, µε την αυξοµείωση των µεγεθών αστικού µη αστικού πληθυσµού συνόλου χώρας κατά 21% (τελευταία σειρά του Πίνακα Ζ), τα ποσοστά συνόλου µετακινήσεων επί του συνολικού "πραγµατικού" αστικού πληθυσµού µειώνονται σε 33% (µέσος όρος χώρας) και του συνόλου των µετακινήσεων από τα µεγάλα αστικά κέντρα επί του "πραγµατικού" πληθυσµού τους σε 21% (µέσος όρος µεγάλων αστικών κέντρων), για τα µεγάλα αστικά κέντρα παρατηρείται ότι 21% είναι και το ποσοστό των απογραφέντρων εκτός δήµου το 1991 (Πίνακας Ε). Οι παρατηρήσεις αυτές ενισχύουν τη βασιµότητα της παραδοχής ότι οι αστικές περιοχές χάνουν εποχικά κατά µέσο όρο το 33% του πληθυσµού τους, τον οποίο δέχονται εποχικά οι µη αστικές, αυξανόµενες κατά µέσο όρο κατά 72%.

12 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Πίνακας Α. Μετακινήσεις ηµέρας αιχµής Αυγούστου µε όλα τα µεταφορικά µέσα κατά σκοπό ταξιδιού στους νοµούς και τις περιφέρειες της χώρας, 1990, 1975.

13 Πίνακας Β. Ποσοστιαία διάρθρωση των διαπεριφερειακών µετακινήσεων ηµέρας αιχµής Αυγούστου µε όλα τα µέσα, 1990, 1975

14

15 Πίνακας Γ. Πληθυσµός 1940, 1951, 1991 και µέσος ετήσιος ρυθµός µεταβολής , Συνολικός ,35 0,74 Αστικός ,63 1,87 (µεγάλα αστικά κέντρα) ( ) 3/ ( ) 2/ ( ) 2/ (3,62) (1,97) Μη αστικός ,34-0,30 Πηγή: 1. ΕΣΥΕ, Συνοπτική Στατιστική Επετηρίδα 1994, σελ Παραθεριστική κατοικία και Οικιστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα, Πορίσµατα εύτερης Φάσης της Μελέτης, Αναθεωρηµένο κείµενο, σελ Εκτιµήσεις Πίνακας. Πληθυσµός µεγάλων αστικών κέντρων 1951, 1991, Πληθυσµός άνω των 65 ετών το 1991, Εισροή µεταναστών και αύξηση πληθυσµού στα µεγάλα αστικά κέντρα της χώρας Πληθυσµός Εισροή εσωτ. µεταναστών Αύξηση πληθ. εσωτερικών Μεγάλα στην 15ετία µεταναστών Αστικά κέντρα Σύνολο Σύνολο >65 ετών Περιφ.Πρωτεύουσας Π.Σ.Θεσσαλονίκης Π.Σ. Πάτρας Π.Σ.Βόλου Λάρισα Σύνολο Πηγή: 1. ΕΣΥΕ, Απογραφές πληθυσµού 2. Οικονοµικός και κοινωνικός Ατλας της Ελλάδος, ΚΕΠΕ, ΕΚΚΕ, 1964 και εκτιµήσεις

16 Πίνακας Ε. Νόµιµος πληθυσµός νοµών µεγάλων αστικών κέντρων απογραφέντες σε άλλους δήµους και κοινότητες 1991 Πληθυσµός Απογραφέντες εκτός δήµου % Απογραφ. εκτός δήµου επί συν.πληθ. Περιφέρεια Πρωτ/σας ,01 Ν.Αττικής ,09 Ν.Θεσ/νίκης ,55 Ν.Αχαϊας ,51 Ν.Μαγνησίας ,01 Ν.Λάρισας ,82 Σύνολο ,57 Πηγή: ΕΣΥΕ, Στατιστική Επετηρίς

17 Πίνακας Ζ. Κατά περιφέρεια πληθυσµός συνολικός, αστικός, µη αστικός, µετακινήσεις για παραθερισµό. Κατά νοµούς µεγάλων αστικών κέντρων αστικός πληθυσµός, µετακινήσεις για παραθερισµό, 1991 Πληθυσµός / Μετακινήσεις για παραθερισµό 2/ Νοµοί µεγάλων αστικών κέντρων (Μ.Α.Κ.) Μετακινήσεις από νοµούς Μ.Α.Κ. 2/ Αστικός πληθ.1/ α/α Περιφέρειες Συνολικός Αστικός Μη αστικός Απόλυτος % αστικού ονοµασία Μ.Α.Κ. νοµού Μ.Α.Κ. Απόλυτος % αστικού I. Αν. Μακεδονία-Θράκη ,25 II. Κεντρική Μακεδονία ,35 Π.Σ.Θεσ/νίκης ,45 III. υτική Μακεδονία ,43 IV. Ηπειρος ,97 V. Θεσσαλία Λάρισα, ,50 Π.Σ.Βόλου ,07 VI. Ιόνια Νησιά ,05 VII. υτική Ελλάδα ,91 Π.Σ.Πάτρας ,40 VIII. Στερεά Ελλάδα ,90

18 IX. Αττική ,39 Π.Πρωτεύουσας ,42 X. Πελοπόννησος ,80 XI. Βόρειο Αιγαίο ,69 XII. Νότιο Αιγαίο ,64 XIII. Κρήτη ,35 1. Μόνιµος πληθυσµός , ,27 συνόλου χώρας 1/ % 100,00 58,84 41,16 2. Μόνιµος πληθυσµός ,90 συνόλου χώρας 3/ % 100,00 68,65 31,35 3. Εποχικός πληθυσµός ,03 συνόλου χώρας 3/ % 100,00 46,06 53,94 Πηγή: 1/ ΕΣΥΕ, Απογραφή πληθυσµού 2/ Πίνακας Α 3/ Εκτιµήσεις εισηγήτριας

19 Χάρτης 1. Παραθεριστική ενδοχώρα Περιφέρειας Αττικής (Περιφέρεια Πρωτεύουσας)

20 Χάρτης 2. Παραθεριστική ενδοχώρα Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (Π.Σ. Θεσσαλονίκης)

21 Χάρτης 3. Παραθεριστική ενδοχώρα Περιφέρειας Θεσσαλίας (Λάρισα, Π.Σ. Βόλου)

22 Χάρτης 4. Παραθεριστική ενδοχώρα Περιφέρειας υτικής Ελλάδας (Π.Σ. Πάτρας)

23 Χάρτης 5

24 Χάρτης 6

25 Χάρτης 7