ΤΑΣΟΣ ΓΚΟΥΡΙΩΤΗΣ: Κυρίες και κύριοι, κύριοι Υπουργοί, κύριοι ανώτατοι Αξιωματικοί ευχαριστούμε που ανταποκριθήκατε στην πρόσκληση της DEFENCENET για

Transcript

1 ΤΑΣΟΣ ΓΚΟΥΡΙΩΤΗΣ: Κυρίες και κύριοι, κύριοι Υπουργοί, κύριοι ανώτατοι Αξιωματικοί ευχαριστούμε που ανταποκριθήκατε στην πρόσκληση της DEFENCENET για να μιλήσουμε και πάνω απ όλα για να ακούσουμε, να συζητήσουμε ένα θέμα το οποίο εκτιμώ ότι αποτελεί την ύψιστη εθνική προτεραιότητα αυτή τη στιγμή, πέραν της προάσπισης του εθνικού μας χώρου. Τολμώ να πω ότι για πρώτη φορά η Ελλάδα μετά το 1949, με τη λήξη του Εμφυλίου, έρχεται αντιμέτωπη με μία τεράστια πρόκληση, μία πρόκληση που έχει να κάνει με την αποτύπωση των δικαιωμάτων της, δικαιωμάτων που απορρέουν από την εδαφική κυριαρχία, με την αποτύπωση των δικαιωμάτων της σε μία τεράστια ζώνη πολύ πέρα από αυτά που γνωρίζουμε ως «εθνικά χωρικά ύδατα». Μιλάμε για τη δυνητική ΑΟΖ. Και λέω «δυνητική», γιατί ακόμα, φυσικά, όπως γνωρίζετε όλοι πολύ καλά, δεν έχει υπάρξει ούτε θέσπιση ούτε ανακήρυξη της ΑΟΖ. Ο όρος της «Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης» είναι φυσικά πολύ ευρύτερος από τον όρο της «υφαλοκρηπίδας». Είναι καθαρά πολιτική κίνηση η θέσπιση και ανακήρυξη της ΑΟΖ -100% εκτιμώ πολιτική κίνηση- η οποία, όμως, προϋποθέτει κάποια πράγματα, δεδομένου ότι το περιβάλλον ασφάλειας στην περιοχή είναι εξαιρετικά επιβαρυμένο. Και είναι εξαιρετικά επιβαρυμένο όχι εξαιτίας της Ελλάδος, η οποία έχει πάγιες θέσεις, δεν έχει μετακινηθεί ούτε εκατοστό από αυτές τις πάγιες θέσεις. Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν συγκεκριμένες απειλές που θέτουν το ζήτημα της ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της διεκδίκησης των ελληνικών δικαιωμάτων ως μία μεγάλη πρόκληση ασφάλειας. Μία πρόκληση ασφάλειας στην οποία η χώρα πρέπει να είναι έτοιμη να απαντήσει αν χρειαστεί. Τα δικαιώματα δεν είναι κάτι το αόριστο. Τα δικαιώματα υπάρχουν για να εξασκούνται. Και γι αυτό πρέπει να είμαστε ανά πάσα στιγμή έτοιμοι να προχωρήσουμε σε εξάσκηση αυτών των δικαιωμάτων και να υπερασπιστούμε τις επιλογές μας. Το γεγονός ότι το αποτέλεσμα αυτή της ενέργειας μπορεί να έχει ευεργετικές συνέπειες για όλο τον Ελληνισμό -δεν λέω για την Ελλάδα, μιλάω για τον Ελληνισμό, γιατί αυτή τη στιγμή, στις δύσκολες στιγμές που περνάμε, βάλλεται ο Ελληνισμός- πρέπει να μας δίνει δύναμη και κίνητρο για να κάνουμε αυτό που πρέπει. Εν συνεχεία θα παρακολουθήσετε τις τοποθετήσεις των ομιλητών οι οποίοι είναι πολύ καλύτερα από εμένα καταρτισμένοι και πολύ πιο άριστα τοποθετημένοι στις λεπτομέρειες αυτού του ζητήματος. Σας ευχαριστώ και πάλι κι εύχομαι καλή ακρόαση και καλή εργασία. (Χειροκροτήματα) ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΓΓΛΟΣ: Εκ μέρους της Οργανωτικής Επιτροπής θα ήθελα να σας ευχαριστήσω κι εγώ σήμερα για την παρουσία σας εδώ. Πιστεύω ότι από τη σημερινή ημερίδα θα αποκομίσουμε πολλά θετικά στοιχεία γι αυτά που πρέπει να κάνουμε από εδώ και πέρα, ώστε να διασφαλίσουμε τα συμφέροντα της χώρας και να μπορέσουμε να δούμε κι εμείς το μέλλον σε μία άλλη πλευρά. Θα ήθελα να σας παρουσιάσω τον πρώτο ομιλητή, τον dr. Ηλία Κονοφάγο, ο οποίος είναι πρώην Γενικός Διευθυντής Έρευνας και Παραγωγής των Ελληνικών Πετρελαίων, γνωστός, άλλωστε, από την ενασχόλησή του με τα θέματα των υδρογονανθράκων. Παρακαλώ πολύ τον κ. Κονοφάγο όπως μας κάνει την παρουσίασή του.

2 Dr. ΗΛΙΑΣ ΚΟΝΟΦΑΓΟΣ: Να σας ευχαριστήσω για την πρόσκληση. Ταυτόχρονα, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους παρευρισκόμενους, και τον Υφυπουργό που είναι μαζί μας. Η ομιλία μου θα είναι σύντομη και θα αφορά τις προοπτικές των υδρογονανθράκων της ΑΟΖ θα την ονόμαζα του Ελληνισμού, γιατί αφορά και την Ελλάδα και την Κύπρο- και σε σχέση με την ασφάλεια εφοδιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα αρχίσω αμέσως, λέγοντας ότι σε λίγες ημέρες ολοκληρώνονται οι σεισμικές καταγραφές εντοπισμού κοιτασμάτων στο Ιόνιο και στο Λιβυκό Πέλαγος από την εταιρεία PGS. Εδώ βλέπετε το δίκτυο ενδεικτικά της PGS. Το τελικό δίκτυο είναι διαφορετικό, είναι μεγαλύτερο. Αφορά γύρω στα δέκα χιλιάδες χιλιόμετρα σεισμικών καταγραφών. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος των σεισμικών καταγραφών είναι σε θαλάσσια βάθη που κυμαίνονται από χίλια μέτρα έως τρεισήμισι χιλιάδες μέτρα. Αφορά μία έκταση και σημειώστε το παρακαλώ- διακοσίων είκοσι χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων. Και για να έχουμε μία ιδέα, τα επόμενα σαράντα χρόνια για να εξαντληθεί το αντικείμενο «βρίσκουμε δεν βρίσκουμε τι βρίσκουμε στην περιοχή», θα χρειαστούν δολάρια σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις. Να πούμε, όμως, ότι είναι η πρώτη σημαντική προσπάθεια εντοπισμού κοιτασμάτων μετά από απόλυτη απραξία δεκαπέντε ετών. Μέχρι σήμερα δεν υπήρξε και το ξέρετε όλοι- από καμία κυβέρνηση μία συγκεκριμένη μακροπρόθεσμη ενεργειακή πολιτική. Θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι για πρώτη φορά ο Πρωθυπουργός και η Κυβέρνηση Συνεργασίας καταρτίζουν γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό όραμα. Ας δούμε πολύ σύντομα ποιο είναι αυτό το όραμα: Το όραμα, βεβαίως, στηρίζεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και πώς στηρίζεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Αυτό το όραμα υπάρχει χάρη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, χάρη, βεβαίως, στην Κύπρο, τη Δανία κυρίως, τη Νορβηγία, το Ισραήλ και τη Ρωσία. Ας δούμε πολύ σύντομα: Εδώ βλέπετε με μπλε την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Ευρώπης. Έχει κατατεθεί ήδη ο ενεργειακός χάρτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης του Άρα, όπως βλέπετε, μιλάμε για τα επόμενα σαράντα χρόνια. Δεν μιλάμε για την επόμενη 4ετία. Μιλάμε για τα επόμενα σαράντα χρόνια! Τι προβλέπει ο ενεργειακός αυτός χάρτης στα άρθρα 24 και 25; Αν τα διαβάσετε, θα δείτε ότι προβλέπει πως η ασφάλεια εφοδιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα επόμενα σαράντα χρόνια, θα εξαρτηθεί από τα αναμενόμενα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου και από τα αναμενόμενα κοιτάσματα του Αρκτικού Ωκεανού, δηλαδή του Βορείου Πόλου. Εδώ βλέπουμε μία εικόνα του Βορείου Πόλου. Αν θέλετε, είναι σε διαπραγματεύσεις αυτή τη στιγμή η οριοθέτησή του. Να θυμόμαστε ότι με όλες τις εκτιμήσεις, το 25% των παγκοσμίων αποθεμάτων φυσικού αερίου αναμένονται στην περιοχή αυτή. Το Ευρωκοινοβούλιο αναμένεται μάλλον στις αρχές Μαΐου- να ψηφίσει τη σύνδεση Αρκτικής με Ανατολική Μεσόγειο. Ταυτόχρονα, υπάρχει ένας πολύ σημαντικός παράγοντας: Αναμένεται τις επόμενες εβδομάδες ή μήνες -θα εξαρτηθεί από τα δύο κόμματα στην Αμερική- η ολοκλήρωση της θέσπισης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, για να μπορέσει η Αμερική επί ίσοις όροις να διαπραγματευτεί με τη Ρωσία, τον Καναδά και τις άλλες χώρες τη μοιρασιά του

3 Βορείου Πόλου. Εδώ να τονίσουμε ότι φαίνεται νομικά πιο πρακτικό να μοιράσεις μέσω της ΑΟΖ παρά μέσω της υφαλοκρηπίδας. Είναι ένα θέμα για το οποίο υπάρχει στην Ελλάδα, όπως πάντα, ένας εμφύλιος πόλεμος μεταξύ αυτών που είναι υπέρ της υφαλοκρηπίδας και αυτών που είναι υπέρ της ΑΟΖ. Θα σας έλεγα ότι είναι πιο πρακτικό και πιο εύκολο, κατά τη γνώμη μου, κανείς να διαπραγματευτεί μέσω της ΑΟΖ. Θα αναφέρω τώρα πολύ σύντομα τι συμβαίνει στην Ανατολική Μεσόγειο: Όπως ξέρετε η Κύπρος έχει προκηρύξει σε διαγωνισμό μαζικά όλα τα οικόπεδά της Νότιας ΑΟΖ. Έχουν ήδη βρεθεί κοιτάσματα θα έλεγα τα τρία μεγαλύτερα κοιτάσματα στον κόσμο την τελευταία 10ετία- φυσικού αερίου. Περίπου, με γεωτρήσεις, έχουν διαπιστωθεί ένα τρισεκατομμύριο κυβικά μέτρα. Τι σημαίνει «ένα εκατομμύριο κυβικά μέτρα»; Είναι περίπου οι σημερινές ανάγκες της Ελλάδας για τα επόμενα διακόσια χρόνια. Εδώ βλέπετε μία εικόνα τριών διαστάσεων του κοιτάσματος «Αφροδίτη» στην Κύπρο. Το μήκος του είναι γύρω στα είκοσι χιλιόμετρα. Το μεγαλύτερο μέρος είναι μέσα στην Κυπριακή ΑΟΖ κι ένα μικρότερο μέρος στην ΑΟΖ του Ισραήλ. Υπολογίζεται, με τα σημερινά δεδομένα, ότι περίπου το 20% με 25% από τα αποθέματα του κοιτάσματος αυτού ανήκουν στο Ισραήλ και το υπόλοιπο στην Κύπρο. Εδώ θα περάσουμε σε ένα θέμα σημαντικό που έχει σχέση με την ασφάλεια της παραγωγής. Έχει, όμως, σχέση και με την ανάπτυξη του κοιτάσματος, η οποία γίνεται μέσω συμφωνίας συνεκμετάλλευσης. Άρα, η συνεκμετάλλευση είναι κάτι το αναγκαίο για τα δύο κράτη και για την εταιρεία που θα το κάνει στην περιοχή. Εδώ βλέπετε, σε τρεις διαστάσεις πάντα, με κόκκινο το φυσικό αέριο που είναι από πάνω στο κοίτασμα. Από κάτω, με μπλε, είναι το νερό. Η ανάπτυξη του κοιτάσματος θα γίνει με γεωτρήσεις ταυτόχρονα και από τη μεριά της Κύπρου και από τη μεριά του Ισραήλ. Η εκμετάλλευση αναμένεται να διαρκέσει σαράντα τουλάχιστον χρόνια. Κατά τη διάρκεια των σαράντα ετών θα παράγεται το φυσικό αέριο και από κάτω θα ανεβαίνει το νερό για να αντικαταστήσει σταδιακά το αέριο. Πού είναι τα θέματα ασφάλειας παραγωγής; Αν συμβεί οτιδήποτε από πλευράς δολιοφθοράς και σταματήσει η μία πλευρά, δεν μπορεί η άλλη να συνεχίσει, γιατί υπάρχει πιθανότητα να καταστραφεί το κοίτασμα. Τεχνικά, δηλαδή -αυτοί που έχουν ασχοληθεί με τα κοιτάσματα, το ξέρουν πολύ καλά- αν παράγεται μερικούς μήνες είναι δυνατόν το νερό από τη μια μεριά να υπερκαλύψει την άλλη και να καταστραφεί το κοίτασμα ή τα αποθέματα του άλλου κράτους. Άρα, τα δύο κράτη είναι δεμένα για να κάνουν ταυτόχρονη παραγωγή. Και θα πρέπει να γίνει με απόλυτη ασφάλεια, αν θέλουν να έχουν το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος. Ας δούμε τώρα τι γίνεται στην περιοχή: Βλέπετε εδώ τα οικόπεδα. Θα τα έλεγα «θαλάσσια οικόπεδα». Το «οικόπεδο» είναι πιο λαϊκό και πιο αντιληπτό όσον αφορά τα όρια, σε σχέση με τα «τεμάχια» που χρησιμοποιούν. Είναι πιο επιστημονικό το «τεμάχια», αλλά θα μου επιτρέψετε να χρησιμοποιήσω τη λέξη «οικόπεδο». Με άσπρο, λοιπόν, βλέπετε τα οικόπεδα της Κύπρου. Με πράσινο βλέπετε τα προκηρυχθέντα τον Ιούνιο του 2012 από την Αίγυπτο. Το σημαντικότερο που πρέπει να γνωρίζουμε όλοι είναι ότι η Αίγυπτος σεβάστηκε, στην επαφή με την ατακτοποίητη ακόμα

4 Ελληνική Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, τη μέση γραμμή Καστελόριζου και Αιγύπτου. Και αυτό είναι πάρα πολύ ενθαρρυντικό για εμάς. Εδώ βλέπετε τα θαλάσσια οικόπεδα που έχουν δημοσιευθεί παγκοσμίως. Διακόσιες εβδομήντα γνωστές εταιρείες στον κόσμο έχουν αυτό το χάρτη μέσω του Houston. Έχει κοινοποιηθεί από την Τουρκία αυτός ο χάρτης. Αυτός ο χάρτης τι κάνει; Διεκδικεί επί της ουσίας περίπου σαράντα δύο χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα από την Ελλάδα. Τι σημαίνει «σαράντα δύο χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα»: Για να το καταλάβουμε, η «Αφροδίτη», ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα στον κόσμο της τελευταίας 10ετίας, έχει έκταση εκατό τετραγωνικά χιλιόμετρα. Πάμε να δούμε τι έκανε η Μάλτα: Η Μάλτα έκανε το εξής και πρέπει να το έχουμε όλοι υπόψη μας: Ρώτησα, μάλιστα, και τον κ. Καρυώτη πρόσφατα αν υπάρχει θέμα χρησικτησίας, αν όταν ανοίγει ένα κράτος ένα οικόπεδο και το διατηρεί σε χάρτες παγκοσμίως επί είκοσι χρόνια έχει δικαίωμα χρησικτησίας. Η απάντηση του είναι «δεν γνωρίζω». Νομικά ο κ. Καρυώτης δεν το ήξερε. Και θέλω να μου πουν και οι άλλοι νομικοί τι θα γίνει με αυτό. Τι έκανε, όμως, η Μάλτα για να ξεφύγει από το γεγονός πιθανής χρησικτησίας: Όταν ο Καντάφι κάποια στιγμή στο νότιο μέρος, που δεν είχε τακτοποιηθεί ακόμα η ΑΟΖ με τη Λιβύη -στο αριστερό μέρος είχε τακτοποιηθεί με το Δικαστήριο της Χάγης αν θυμάμαι καλά- λόγω του Κόλπου της Σύρτης, ο Καντάφι έβγαλε ένα οικόπεδο και το δημοσίευσε στο ΦΕΚ της Λιβύης. Σε μερικές εβδομάδες η αντίδραση της Μάλτας ήταν η εξής: Έβγαλε στο δικό της ΦΕΚ ένα οικόπεδο το οποίο υπερκαλύπτει το κομμάτι που διεκδικούσε ο Καντάφι και το δημοσίευσε παγκοσμίως. Αυτό δημοσιεύεται ακόμα. Και τα δύο κράτη μέχρι το θάνατο του Καντάφι διαπραγματευόντουσαν τι θα κάνουν. Ερχόμαστε στο τι θα έπρεπε να κάνει η Ελλάδα κατά τη γνώμη μας. Θα έπρεπε, όταν είχε βγει το 2009 το οικόπεδο που διεκδικούσε κομμάτι από την ελληνική ατακτοποίητη Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, να δημοσιεύσουμε στο ελληνικό ΦΕΚ ένα αντίστοιχο οικόπεδο όπως έκανε η Μάλτα. Είναι ένα απλό επιχείρημα. Ξέρετε, όμως, δεν είμαστε ακόμα επαγγελματίες. Δεν έχουμε ακόμα φορέα. Δεν έχουν δημιουργηθεί υποδομές. Άρα, κάτι πρέπει να γίνει σύντομα. Περνάμε στην Κρήτη: Πάρα πολλοί από εμάς υποστηρίζαμε από το 2009 ότι υπάρχει δυνατότητα να υπάρχουν κοιτάσματα νότια της Κρήτης. Μας χαρακτήριζαν πάρα πολλοί -και πολιτικοί- ως εμπόρους ελπίδας και μας έλεγαν «τι είναι αυτά που λέτε». Όταν, όμως, ήρθε η εταιρεία PGS, στο αρμόδιο Υπουργείο, στο ΥΠΕΚΑ, έδειξε ότι υπάρχει δίκτυο σεισμικών που έχουν γίνει, αν θέλετε, ανεπίσημα νότια και γύρω από την Κρήτη. Βλέπετε, δηλαδή, ότι παντού έχουν γίνει ανεπίσημα σεισμικά, τα οποία, όμως, δεν είναι συστηματικά. Είναι τυχαία θα σας έλεγα. Όπου έβλεπε ενδιαφέρον ο καθένας, έκανε μία γραμμή σεισμική, μία καταγραφή σεισμική για να δει μην τυχόν υπάρχουν προοπτικές. Έχουν γίνει, όμως, και πρόσφατα σεισμικά μεταξύ Κρήτης και Λιβύης -το και από νορβηγική εταιρεία νοτιοανατολικά της Κρήτης με άδεια της Αιγύπτου. Συνολικά έχουν γίνει πάνω από τριάντα χιλιάδες χιλιόμετρα ανεπίσημα σεισμικά, τα οποία δεν γνωρίζει στη λεπτομέρεια το Ελληνικό Κράτος και πάρα πολλές εταιρείες ξέρουν περίπου τι συμβαίνει σε ορισμένα σημεία. Υπάρχουν ευτυχώς και μερικά επίσημα σεισμικά από τον Καθηγητή Μακρή του Αμβούργου. Τα σεισμικά αυτά λέγονται «σεισμικά διάθλασης», τα οποία κοιτούν το πάχος των πιθανών ιζημάτων ή πετρωμάτων, αν θέλετε, περίπου οκτώ με δέκα χιλιόμετρα κάτω

5 από το βυθό. Τι είδαν, λοιπόν, αυτά τα σεισμικά; Είδαν ότι υπάρχουν πιθανά πάχη πετρωμάτων από οκτώ μέχρι και δεκατέσσερα χιλιόμετρα, πάχη πιθανών ιζημάτων. Να θυμόμαστε ότι στην Κύπρο το κοίτασμα βρέθηκε στα πέντε χιλιάδες επτακόσια μέτρα και είναι κάτω από τα κόκκινα αλάτια, που τα βλέπετε εδώ. Το αλάτι έχει το πλεονέκτημα ότι εγκλωβίζει από κάτω του εύκολα υδρογονάνθρακες. Το αλάτι είναι στεγανό, όπως λένε οι γεωλόγοι. Άρα, βλέπετε ότι υπάρχει πεδίο λαμπρό για να ψάξουμε στην περιοχή. Ερχόμαστε στην περίφημη, αν θέλετε, μελέτη που έγινε τεράστιος θόρυβος και που οι μόνοι που το αμφισβητούν είναι οι Έλληνες. Τι λέει η μελέτη αυτή, η στατιστική; Είναι καθαρά μελέτη για γεωπολιτική χρήση. Δεν έχει καμία έννοια ακρίβειας. Οι πρώτες εκτιμήσεις, που έγιναν κυρίως σε συνεργασία με επώνυμα ινστιτούτα στο εξωτερικό, δείχνουν ότι νότια της Κρήτης αν ψάξετε, η πιθανότητα να βρείτε ελάχιστα ή σχεδόν τίποτα είναι μόλις 2% με 3%. Συγκρατήστε το αυτό, γιατί πολλοί από εμάς ποντάρουν στο 2% με 3%. Θα σας έλεγα, όμως, ότι οι πρώτες εκτιμήσεις δείχνουν ότι με 60% έχετε δυνατότητα να έχετε μέχρι και 2,4 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου διάσπαρτα γύρω και κάτω από την Κρήτη. Βεβαίως, η έρευνα και οι γεωτρήσεις θα δείξουν. Όταν, όμως, κάνετε πολιτική, δεν μπορείτε να μην έχετε καμία εικόνα. Πάμε στο επόμενο: Το «2,4 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα» θα σας έλεγα ότι χρησιμοποιήθηκε κατ αρχήν ως στατιστικό νούμερο. Μη θεωρήσετε ότι αυτό δεν έχει τεράστιο λάθος μέσα του. Δίνει, όμως, μία ένδειξη. Τα περίφημα 270 δισεκατομμύρια είναι τα αναμενόμενα έσοδα στα επόμενα τριάντα πέντε χρόνια για το Δημόσιο αν είμαστε τυχεροί. Διότι να θυμόμαστε: Το πετρέλαιο δεν είναι μόνο επιστήμη. Είναι και τύχη, είναι και τζόγος. Πάμε αν θέλετε στο περίφημο νορβηγικό μοντέλο. Το νορβηγικό μοντέλο το οποίο το ακούτε κι εσείς, είναι ένα πολύ ωραίο μοντέλο διαχρονικά. Πρέπει, όμως, να ξέρουμε το εξής: Το ECOFYS, το μεγαλύτερο κοίτασμα πετρελαίου της Βορείου Θαλάσσης, βρέθηκε το Άρχισε η παραγωγή το Τα ετήσια εισοδήματα της Νορβηγίας από το 1976 ήταν τουλάχιστον 1 δισεκατομμύριο καθαρά. Πού πήγαινε αυτό το ποσό; Πρώτον, πήγαινε σε επανεπένδυση στα κοιτάσματα μέσω της STATOIL, της κρατικής εταιρείας, για δημιουργία επιπλέον πλούτου για τις μελλοντικές γενιές. Δεύτερον, και σημαντικότερο που πρέπει να το συγκρατήσουμε όλοι- πήγαινε στο Πολεμικό Ναυτικό, στην Εθνική Άμυνα των εγκαταστάσεων είτε από δολιοφθορά, είτε από πειρατεία είτε από την πρώην Σοβιετική Ένωση, αν θυμάστε, για να υπάρχουν οι δυνατότητες αντίδρασης. Είναι ένα μοντέλο που νομίζω ότι θα ταίριαζε, εφόσον ξαναγυρίσουμε στις αρχές. Διότι η Ελλάδα πρέπει να πάει στην αρχή οποιουδήποτε μοντέλου κράτους θέλει να αντιγράψει. Πώς θα πάμε στην ανάπτυξη της ΑΟΖ της χώρας; Θα σας έλεγα ότι είναι το πιο δύσκολο. Δεν έχουμε περιθώρια χρόνου. Το ξέρετε όλοι. Έχουμε ένα εκατομμύριο τετρακόσιες χιλιάδες ανέργους. Πρέπει να φτιάξουμε μία νέα πίτα για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε. Τι πρέπει να γίνει; Η γνώμη μου είναι ότι πρέπει να κάνουμε ό,τι έκανε η Κύπρος. Προκηρύσσουμε μαζικά οικόπεδα. Όλα τα οικόπεδα της Κύπρου, τα έντεκα, προκηρύχθηκαν ταυτόχρονα για λόγους ανακούφισης της οικονομίας το συντομότερο δυνατό. Κοιτάξτε, λοιπόν, την ΑΟΖ της Ελλάδος. Είναι πεντακόσιες χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα. Αν αφαιρέσουμε το Αιγαίο, είναι περίπου τετρακόσιες χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα. Μπορεί να την οικοπεδοποιήσετε. Κι αν πάρετε τα ενεργά οικόπεδα, που δεν

6 είναι γκρίζα, μπορείτε να προκηρύσσετε ανά 5ετία είκοσι οικόπεδα. Αυτό το σενάριο πάρθηκε κι έγινε αποδεκτό και από την Deutsche Bank. Δηλαδή, προκηρύσσουμε κάθε πέντε χρόνια είκοσι οικόπεδα, επαγγελματικά, προς τη διεθνή αγορά. Και ακολούθως αυτό επαναλαμβάνεται κάθε 5ετία. Αυτό, βεβαίως, είναι ένα παράδειγμα. Πάμε σε ένα άλλο, κατά τη γνώμη μου πάρα πολύ σημαντικότερο: Εάν πάτε στα προγράμματα του ΕΣΠΑ, που ελπίζουμε να έρθουν για να υπάρχουν θέσεις εργασίας, ή στα νέα ελληνικά οδικά έργα, όλα αυτά περνάνε μέσα από νέα δάνεια. Δεν υπάρχει στη δική μας περίπτωση, της ανάπτυξης μέσω των θαλασσίων οικοπέδων, ούτε επιπλέον δανειακή υποχρέωση του Δημοσίου ή οποιασδήποτε μορφής εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου. Η εγγύηση, αν θέλετε, προέρχεται από τα οικόπεδα τα ίδια και τις προοπτικές κοιτασμάτων των οικοπέδων. Καταλήγω λέγοντας ότι πρέπει να διορθώσουμε την εικόνα μας προς την Ευρώπη. Νομίζω ότι έχει γίνει τεράστια προσπάθεια μέχρι τώρα. Πιστεύω ότι οι επενδύσεις που μπορούν να έρθουν μαζικά και γρήγορα, αν μπορούν να γίνουν επαγγελματικά βεβαίως, θα ανακουφίσουν και την οικονομία και τις θέσεις απασχόλησης. Ευχαριστώ πάρα πολύ. (Χειροκροτήματα) ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΓΓΛΟΣ: Ευχαριστούμε τον κ. Κονοφάγο για τη γρήγορη και πολλή εμπεριστατωμένη ανάλυση που μας έκανε και για τις λύσεις που μας έδωσε πάνω στο θέμα και της διαχείρισης και της ασφάλειας και γενικότερα του όλου πλέγματος εξόρυξης των υδρογονανθράκων. Θα ήθελα τώρα να δώσω το λόγο στο Βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας, ο οποίος πρόσφατα έχει αναδείξει και το θέμα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, τον κ. Κικίλια. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΙΚΙΛΙΑΣ: Ευχαριστώ, κ.άγγλε. Να ζητήσω συγνώμη από τους αξιότιμους κυρίους και κάποιες κυρίες, απ ό,τι βλέπω, που είναι σήμερα στο συνέδριο, για την καθυστέρηση. Απ ό,τι φαίνεται μπορεί να είναι πιο εύκολο να τρυπήσουμε στα οκτώ χιλιάδες μέτρα και να βρούμε φυσικό αέριο, πετρέλαιο, από το να φτάσουμε χωρίς μετρό στον προορισμό μας. Αυτή είναι η αλήθεια στη σημερινή Ελλάδα. Σε όλες τις παρουσιάσεις τις οποίες έχω κάνει μέχρι σήμερα, έχω έρθει με σλάιντς, διαφάνειες, excel από το συνέδριο του ECONOMIST για την ενέργεια Ελλάδα Κύπρος Ισραήλ μέχρι τα πάνελ τα οποία με έχουν καλέσει. Σήμερα, όμως, θεωρώ ότι είναι μία πολλή ειδική, εξαιρετική, ιδιαίτερη συνάθροιση συνέδριο ημερίδα. Ο Τάσος ο Γκουριώτης έχει κάνει μία εξαιρετική δουλειά. Κι επειδή έχω ατελείωτο σεβασμό σε όλους σας, την εμπειρία σας, τη διαδρομή σας και την προσπάθειά σας, δεν τόλμησα να φέρω παρουσίαση, γιατί δεν έχω να σας επισημάνω κάτι καινούργιο ή κάτι το οποίο δεν ξέρετε. Είναι σίγουρο ότι γνωρίζετε όλοι πολύ περισσότερα πράγματα σε θέματα γεωστρατηγικής, διεθνών σχέσεων, εξωτερικής πολιτικής, άμυνας, απ ό,τι εγώ. Έχω να συνεισφέρω, όμως, ειλικρινά ως Βασίλης Κικίλιας τη δική μου προσωπική εμπειρία και διαδρομή σε αυτό το οποίο λέγεται «Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη», «Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας» και τον τρόπο με τον οποίο κινήθηκε η Κύπρος, τις επαφές τις οποίες έκανα τα τελευταία δύο με δυόμιση χρόνια, το πώς ενεπλάκη στο όλο θέμα και τον τρόπο με τον οποίο εγώ πιστεύω κατά την ταπεινή μου γνώμη- ότι πρέπει να κινηθεί η χώρα μας.

7 Δεν ήξερα τι είναι η ΑΟΖ. Κάποιοι λένε ακόμα «το ΑΟΖ». Προφανώς δεν είναι «το ΑΟΖ». Είναι «η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη». Γνώριζα αυτά τα οποία γνωρίζει το πλατύ κοινό περί υφαλοκρηπίδας τα τελευταία τριάντα οκτώ χρόνια στην Ελλάδα. Ένας γεωγραφικός προσδιορισμός δηλαδή. Άρχισα να ανακαλύπτω τη μαγεία, τη δυνατότητα, το συγκριτικό πλεονέκτημα που μπορεί να δώσει στη χώρα μας σε όλα τα επίπεδα η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη κολυμπώντας στα νερά του «Δικαίου της Θάλασσας» το 1984 και τον Καθηγητή Καρυώτη, μέχρι τις μελέτες και τις αναλύσεις του Καθηγητή Κονοφάγου, τον αγαπητό κ. Καρακούλια και τις μελέτες και τις προσπάθειες που έχει κάνει για χρόνια, το Νίκο το Λυγερό, το Σώφρονα τον Κασίμη, αλλά και όλους αυτούς που είναι απέναντι από την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Νομίζω ότι μπορεί να σχηματίσει κανείς μία ολοκληρωμένη εικόνα, ακούγοντας και τις δύο πλευρές, τα επιχειρήματα όλων και συνθέτοντας τελικά. Τι υπάρχει ως δεδομένο σήμερα, για το οποίο μπορούμε να μιλήσουμε; Διότι εμένα δεν μου αρέσει να προτρέχω ούτε να βάζω πάνω στο χάρτη πράγματα τα οποία δεν υπάρχουν. Δεδομένο υπάρχει ότι η Κύπρος σε εποχές όχι πλεονεκτημάτων για εκείνη και μιλάω για το 2003 που ήταν ακόμη εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης- που είχε πολύ μεγάλα οικονομικά προβλήματα, που οι αξιότιμοι κύριοι των Ενόπλων Δυνάμεων, Αρχηγοί και ανώτεροι αξιωματούχοι, γνωρίζουν ότι σε στελεχιακό επίπεδο, σε επίπεδο οργάνωσης είτε, αν θέλετε, αριθμών μειονεκτούσε και μειονεκτεί, κατάφερε να προχωρήσει σε μία σειρά βημάτων. Ο Σόλωνας Κασίμης, Διευθυντής του Υπουργείου Ενέργειας της Κύπρου, φλογερός πατριώτης, χημικός μηχανικός, μετεκπαιδεύτηκε στο Λονδίνο, γύρισε στην Κύπρο, ανέλαβε Διευθυντής του Υπουργείου Ενέργειας της Κύπρου και υπό τρεις Προέδρους της Κυπριακής Δημοκρατίας, από τον αείμνηστο Τάσο Παπαδόπουλο μέχρι και τον Πρόεδρο Χριστόφια, υλοποίησε αυτό για το οποίο εμείς ακόμα μιλάμε σε θεωρητικό επίπεδο, με μια μεσαία πετρελαϊκή εταιρεία σε σχέση με άλλες, όπως είναι η Noble Energy USA. Ήταν απλό; Όχι. Ήταν σε συγκριτικά χαρακτηριστικά εύκολο για την εποχή; Σε καμία των περιπτώσεων. Παράτολμο; Μπορεί. Υπήρξε ένα υπολογισμένο ρίσκο ή ήταν κάτι το οποίο έγινε εκείνες τις εποχές χωρίς να υπάρχει άλλη λύση; Όχι. Το αγκάλιασε η διεθνής κοινότητα τότε; Όχι. Το υποστήριξε από την πρώτη στιγμή; Όχι. Ήταν de facto, δεδομένο, ότι θα έβρισκε η Κυπριακή Δημοκρατία από ένα μόλις οικόπεδό της επτά TCF υδρογονάνθρακες, επτά τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια υδρογονάνθρακες; Όχι. Αν, όμως, συμφωνήσουμε όλοι ότι ένα κράτος διέπεται από ισχύ και συμφέρον, τότε η μικρή Κύπρος η μισή κατεχόμενη- νομίζω ότι μας έδωσε ένα πάρα πολύ μεγάλο παράδειγμα του πώς στη Νοτιοανατολική Λεκάνη της Μεσογείου και σε δύσκολες εποχές χάραξε μία στρατηγική, κατά τη γνώμη μου, εκ του αποτελέσματος, 100% επιτυχημένη, και κατάφερε τρία σε ένα: Πρώτον, να μην αμφισβητείται και η πολιτική της και η στρατηγική της. Δεύτερον, να είναι, κατά τη γνώμη μου, σε ένα πάρα πολύ μεγάλο βαθμό εξασφαλισμένη αμυντικά. Τρίτον, παρ όλες τις δυσκολίες και τα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζει σήμερα, όντας αναγκασμένη να δανειστεί κι εκείνη από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, να έχει ένα πολύ αισιόδοξο μέλλον σε ό,τι έχει να κάνει με την πατρίδα, με το κατά κεφαλήν εισόδημα του Κύπριου, του Ελληνοκύπριου πολίτη και τα χρόνια τα οποία έρχονται. Γιατί; Διότι αν δούμε τα βήματα μαζεμένα, τότε μετά το δεύτερο γύρο των αδειοδοτήσεων, ο οποίος έληξε πριν από λίγους μήνες, τι έχει δημιουργήσει η Κύπρος που δεν έχουμε εμείς

8 ακόμη καν φανταστεί; Έχει δημιουργήσει ένα παζλ πολυεθνικών εταιρειών και διαφορετικών συμφερόντων πιθανώς, στις οποίες έχει μοιράσει τα θαλάσσια οικόπεδά της γύρω γύρω από το Νησί. Άρα, λοιπόν, οι πρέσβεις αυτών των χωρών, οι οποίοι προασπίζονται τα συμφέροντα των εταιρειών αυτών, αμέσως - αμέσως έχουν φτιάξει μία ασπίδα επικοινωνιακή, πολιτική, lobbing, στρατιωτική, δημοσίων σχέσεων, αλλά κυρίως συμφέροντος οικονομικού γύρω γύρω από το Νησί. Γι αυτό και είναι δική μου πεποίθηση και αίσθηση ότι όσες προσπάθειες να κάνει εκ των υστέρων, σε δεύτερο χρόνο ακολουθεί, δηλαδή- η Τουρκία για να αμφισβητήσει την Κυπριακή ΑΟΖ, για να κάνει έρευνες εντός της Κυπριακής ΑΟΖ, για να προσελκύσει επενδυτές, για να διώξει επενδυτές από την προσπάθεια την οποία κάνει η Κυπριακή Δημοκρατία, έχουν πέσει στο κενό. Παρουσιάζεται, λοιπόν, για πρώτη φορά στη Μεταπολίτευση και μετά το τραγικό, ατυχές και μακάβριο συμβάν του 1974, ένα κομμάτι του Ελληνισμού, η Κύπρος, να είναι οδηγός στις εξελίξεις και η απέναντι πλευρά να κάνει αυτό που εμείς κάναμε για χρόνια: Να χτυπάει την πόρτα Διεθνών Οργανισμών, να χτυπάει την πόρτα της Διεθνούς Κοινότητας ζητώντας να αμφισβητήσει τα βήματα τα οποία έχει ήδη κάνει η Κύπρος. Άρα, λοιπόν, τι έχει γίνει; Στην ουσία έχει αναστραφεί από ένα θεωρητικά μικρό, αδύναμο, κατά το ήμισυ κατεχόμενο κράτος, η ισορροπία στη Νοτιοανατολική Λεκάνη της Μεσογείου με δύο κινήσεις τολμηρών ανθρώπων, μεγάλων πατριωτών κατά τη γνώμη μου, που θα γραφούν με χρυσά γράμματα τα ονόματά τους στην ιστορία του Ελληνισμού. Πρώτον, του αείμνηστου Τάσου Παπαδόπουλου, αποθανόντος Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο οποίος τόλμησε δύο φορές να εναντιωθεί στη διεθνή κοινότητα και τελικά να την κερδίσει, να κερδίσει τις καρδιές των Ελλήνων του Ελληνισμού πρώτα, αλλά και τις διεθνείς ισορροπίες μετά: Η ανακήρυξη της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, που όπως γνωρίζετε είναι μία μονομερής ενέργεια -πρόκειται για ένα νόμο του κράτους ο οποίος στέλνεται στον ΟΗΕ και αυτό δεν έχει να κάνει με κανένα γύρω γύρω κράτος- και δεύτερον το «όχι» στο σχέδιο Ανάν. Τα δύο αυτά νομίζω ότι αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της Κύπρου από τότε μέχρι σήμερα για τα χρόνια τα οποία έρχονται. Νομίζω ότι ούτε το ένα ούτε το άλλο ήταν τόσο δημοφιλή τότε. Η τόλμη, όμως, η αποφασιστικότητα και η προσπάθεια δικαιώθηκαν στην πορεία. Άρα, λοιπόν, υπήρχε ένα στρατηγικό πλάνο. Υπήρχε στρατηγική. Υπήρχε τακτική. Υπήρχε στόχος. Υπήρχε τρόπος. Ο δεύτερος είναι, κατά τη γνώμη μου, ο Σόλωνας Κασίμης, γιατί ενώ ακόμα εμείς είμαστε στα επίπεδα της θεωρίας ή των επιτελικών πλάνων ή της μελέτης, αυτός τα κατάφερε μαζί με μία μικρή ομάδα διαπραγματευτών. Διότι, κατά την άποψή μου και γνώμη μου, αυτά τα πράγματα δεν γίνονται, όπως έχουν αποφασίσει κάποιοι στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, με εκατό χιλιάδες επιτροπές και συμβούλους, με συμμετέχοντα Πολυτεχνεία, Πανεπιστήμια, φορείς, κομματικά επιτελεία κλπ., όλοι μαζί να μιλάνε και κανένας να μην αποφασίζει. Αυτή είναι η συνταγή της Μεταπολίτευσης, που, κατά τη γνώμη μου, απέτυχε στην Ελλάδα. Αντίθετα με εμάς και με αυτό, η Κύπρος ακολούθησε μια άλλη στρατηγική. Υπήρξε η απευθείας διασύνδεση με τον Πρόεδρο, τον Αρχηγό του Κράτους, τον Τάσο τον Παπαδόπουλο. Και υπήρξε μια πολύ μικρή ομάδα από έναν γνώστη του «Δικαίου της Θάλασσας», άρα νομική κάλυψη, από έναν τεχνοκράτη χημικό μηχανικό, ο οποίος

9 υλοποίησε το project, όπως είναι ο Σόλωνας ο Κασίμης, και από μία μικρή ομάδα διαπραγματευτών, τον κ. Λιλίκα εκείνη την εποχή, τον Υπουργό των Εξωτερικών, ο οποίος ταξίδευε incognito στις γύρω χώρες και σε μία σειρά χρόνων κατάφερε να διαπραγματευτεί και αυτά τα πράγματα δεν ανακοινώνονται- και να φτάσει σε ένα επίπεδο τις διαπραγματεύσεις τέτοιο ώστε μόνιμα η Κύπρος να εκπλήσσει τη διεθνή κοινότητα, ανακοινώνοντας το δεύτερο βήμα της ΑΟΖ, που είναι η χάραξη είτε με τον κανόνα της «μέσης γραμμής» είτε με βάση τα διακόσια ναυτικά μίλια είτε με τη γεωλογική μορφή των νησιών ή των κόλπων και τις αμοιβαίες υποχωρήσεις που έγιναν, τις συμφωνίες με το Ισραήλ, με τη Λιβύη και Άρα, λοιπόν, η Κύπρος βρήκε «μέση γραμμή» και σύνορα θαλάσσια. Η υλοποίηση του project είναι κατά τη γνώμη μου το πιο σημαντικό βήμα. Και αυτό έγινε γιατί η Κύπρος βρήκε έναν πάρα - πάρα πολύ μεγάλο συμπαίχτη, τον οποίο έχω την αίσθηση ότι πλέον έχουμε τη δυνατότητα να έχουμε κι εμείς, το κράτος του Ισραήλ. Θα επαναλάβω ότι αυτό το οποίο φαίνεται σε πρώτο χρόνο, σε πρώτη όψη έτσι, μπορεί να είναι αλλιώς. Γνωρίζουμε ότι τα τελευταία χρόνια το κράτος του Ισραήλ είχε αναπτύξει πολύ καλές σχέσεις με τη γείτονα Τουρκία. Όποιος, όμως, γνωρίζει την ιστορία και διαβάζει λίγο παλαιότερα, ξέρει ότι τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι. Βρέθηκε, λοιπόν, το turning point, η κρίσιμη στιγμή, η συνθήκη αυτή στις γεωστρατηγικές σχέσεις, που το Ισραήλ έκανε μία στροφή, μία αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής του. Αυτή τη στροφή εξωτερικής πολιτικής για τους δικούς του λόγους, την εκμεταλλεύτηκε η Κύπρος κι έτσι μπόρεσε στα διακόσια ναυτικά μίλια, στη μέση της Μεσογείου στην κυριολεξία να τρυπήσει στα έξι χιλιάδες μέτρα -χίλια οκτακόσια, χίλια επτακόσια μέτρα είναι το βάθος της θάλασσας και πέντε τόσα το βάθος της γεώτρησης- και να βρει αυτό το ποσό. Η Κύπρος τώρα αλλάζει το τρυπάνι. Βγάζει το τρυπάνι που είχε για το φυσικό αέριο και βάζει άλλο, πιο χοντρό. Διότι, όπως γνωρίζετε, φαντάζομαι, όλοι, υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες, σε θεωρητικό επίπεδο, κάτω από έναν υδρογονάνθρακα, το φυσικό αέριο, να βρεθεί ο άλλος σε υγρή μορφή, το πετρέλαιο. Το βρήκε το πετρέλαιο η Κύπρος. Και σας πληροφορώ ότι θα αντλήσει πρώτα το πετρέλαιο και μετά το φυσικό αέριο. Τα κέρδη, λοιπόν, πολλαπλά. Τόλμησε, λοιπόν, και μπόρεσε μέσα από τις διαπραγματεύσεις και τη μυστική διπλωματία, να συναποφασίσει και να δημιουργήσει θαλάσσια σύνορα με δύο εχθρούς, το Λίβανο και το Ισραήλ. Είναι κοπιώδες. Δεν είναι εύκολο. Δεν είναι ανακοινώσιμο. Δεν είναι προς τέρψιν των εφημερίδων και των περιοδικών της κοινής γνώμης. Σε αυτή την προσπάθεια, όμως, είδατε ότι μία μικρή ομάδα έφερε αποτελέσματα. Θα επαναλάβω, γιατί θεωρώ ότι είναι καίριο και για τις μεταρρυθμίσεις οι οποίες γίνονται σήμερα στη χώρα μας, ότι εκεί που λαλούν πολλοί κοκόροι, αργεί να ξημερώσει και πως αν κάποιος θέλει να μη γίνει τίποτα, μπορεί να φτιάξει επιτροπές όπου θα μιλάμε μεταξύ μας για ώρες, για ημέρες, για μήνες. Θα βγάλουμε κι ένα συμπέρασμα στο τέλος που θα το σελιδοποιήσουμε, θα το πλαστικοποιήσουμε. Δεν θα έχει γίνει, όμως, η δουλειά μας. Το έκανε η Κύπρος με τέσσερις ανθρώπους. Γι αυτό και με όλο το σεβασμό τον οποίο έχω σε έναν άνθρωπο ο οποίος έκανε τις προσπάθειές του, τον Υφυπουργό, αρμόδιο για θέματα Ενέργειας επί προηγούμενης κυβέρνησης, κ. Μανιάτη σέβομαι την προσπάθειά του και δεν μηδενίζω τίποτα, αντίθετα,

10 πιστεύω ότι έγινε ένα βήμα, κατατέθηκε ένας νόμος- αισθάνομαι ότι η διαδικασία η οποία μπήκε μπροστά δεν είναι απόλυτα προς τη σωστή κατεύθυνση, αν έχουμε αποφασίσει και θέλουμε ως κράτος στρατηγικά να προχωρήσουμε σε αυτό το μεγάλο project της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Πριν από δύο χρόνια άρχισα να το διερευνώ. Και σας λέω πολύ ειλικρινά ότι δεν ήξερα τίποτε. Πήγα, όμως, στις Ηνωμένες Πολιτείες, βρήκα τον Καθηγητή Καρυώτη -το 1985 στο Montego Bay είχε εισάγει την ιδέα της ΑΟΖ στα Ηνωμένα Έθνη- και μίλησα μαζί του. Τον άκουσα. Έμαθα. Με έπεισε. Πήγα στη Γαλλία, βρήκα το Νίκο Λυγερό, το στρατηγικό αναλυτή. Νομίζω ότι οι αξιότιμοι κύριοι ένστολοι τον γνωρίζουν αρκετά καλά. Άκουσα τις απόψεις του. Τον άκουσα να μιλάει. Τον έψαξα στο «YouTube». Μίλησα μαζί του. Κατάλαβα τι θέλει. Τέλος, ταξίδεψα στην Κύπρο ξανά και ξανά για να γνωρίσω το Σόλωνα Κασίμη, ο οποίος δεν εμπιστεύεται τους πολιτικούς, δεν πιστεύει στους πολιτικούς, ο οποίος έχει απογοητευτεί ξανά και ξανά από τα μεγάλα, παχιά λόγια που πιθανόν του έχουν πει και κατάλαβε ότι το ενδιαφέρον μου είναι ειλικρινές. Εδώ στην Ελλάδα και στην Α Αθήνας που εκλέγομαι μάλλον με θεώρησαν γραφικό. Προσπαθούσαν να καταλάβουν τι δουλειά έχει ο Κικίλιας αντί να ασχολείται με τους μετανάστες, τα προβλήματα της ανεργίας κλπ., να ασχολείται με την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Κι εγώ πίστευα ειλικρινά, ότι μπορεί να αποτελέσει μία ουσιαστική και ρεαλιστική λύση στα οικονομικά προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουμε. Γι αυτό και οι τρεις μαζί μου έκαναν την τιμή και επιμελήθηκα το βιβλίο το οποίο εκείνοι έγραψαν «Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη Από τη στρατηγική κίνηση στην οικονομική λύση» από τις εκδόσεις Καστανιώτη, μετά από μία πολλή μεγάλη ημερίδα που κάναμε στην Εθνική Ασφαλιστική πέντε έξι μήνες πριν από τότε. Όλα αυτά ένα - ενάμιση χρόνο πριν. Τον κ. Θανάση Καστανιώτη, τον οποίο γνώρισα τότε, τον ευχαριστώ δημοσίως πάρα πάρα πολύ, γιατί υπήρξαν αρκετοί, δυστυχώς, από το δικό μου πολιτικό χώρο, από άλλους πολιτικούς χώρους -και όχι μόνο- που προσπάθησαν να μην εκδοθεί αυτό το βιβλίο. Πολύ λυπάμαι! Πίστεψε, όμως, σε αυτή την προσπάθεια, όπως και ο κόσμος. Όπως θυμάστε, σε εκείνη την παρουσίαση στο Μέγαρο Μουσικής ήταν πάνω από δύο χιλιάδες κόσμος. Και φούντωσε το θέμα της ΑΟΖ όχι επειδή εγώ το σκάλισα, αλλά επειδή πολλοί σαν κι εμένα το σκάλισαν και το πίστεψαν. Και αγαπάνε αυτή τη χώρα. Και είναι ειλικρινείς. Και δεν έχουν άλλη ατζέντα. Και δεν κουβαλούν σκελετούς μέσα στην ντουλάπα τους. Και δεν έχουν να κερδίσουν κάτι. Και δεν προσβλέπουν σε κάτι άλλο, παρά μόνο να βρεθεί ένας ρεαλιστικός τρόπος να μην αποφλοιώνονται οι Ένοπλες Δυνάμεις, να μην πετσοκόβονται οι μισθοί και οι συντάξεις, να μη γίνονται οριζόντιες περικοπές, να βρει έναν τρόπο να ευημερήσει ξανά αυτή η χώρα και να το κάνει με αξιοσύνη, με υπερηφάνεια. Διότι δύο πράγματα δεν ανέχεται ο Έλληνας: Το ένα είναι να βάλει το χέρι στην τσέπη του και το άλλο να θίξει την αξιοπρέπειά του και την υπερηφάνεια του. Γίνονται και τα δύο αυτή την εποχή. Αυτή είναι η αλήθεια. Και μεταξύ ημών, αν θέλετε να μιλήσουμε ειλικρινά, πολλά είναι τα παράπονα, πολλά τα ερωτηματικά και πολλά τα προβλήματα. Από την άλλη θα ήθελα και κλείνω την παρένθεση που δεν έχει να κάνει με την ΑΟΖ- να αναρωτηθείτε όλοι και να διερωτηθείτε τώρα που γίνονται λάθη, υπάρχουν στρεβλώσεις, υπάρχουν προβλήματα, αν αξίζει τον κόπο όλοι να βάλουμε πλάτη σε αυτή την προσπάθεια που κάνουν κάποιοι άνθρωποι, με λάθη επαναλαμβάνω, με πρώτη και καλύτερη την πολλή

11 πολλή μεγάλη προσπάθεια που κάνει ο Αντώνης Σαμαράς για να ξαναμπεί στο σωστό δρόμο αυτή η χώρα. Πιστεύω ότι ανεξάρτητα από κόμματα, παρατάξεις, ιδεολογίες, όλοι αξίζει τον κόπο αυτή τη στιγμή να βάλουμε πλάτη σε αυτή την προσπάθεια, επαναλαμβάνω, παρά τα όσα λάθη τα οποία γίνονται. Αν, λοιπόν και κλείνω και συγνώμη αν μακρηγόρησα- είναι απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης και στρατηγική επιλογή να προχωρήσει η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, η δική μου πρόταση είναι μετά από αυτό το συνέδριο, να σταματήσουμε να μιλάμε για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Είναι επιτακτική ανάγκη να σταματήσουμε να μιλάμε για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη! Από εδώ και πέρα, τα βήματα τα οποία πρέπει να γίνουν, δεν είναι βήματα προς τέρψιν του κόσμου. Είναι άλλου είδους βήματα. Είναι μία άλλη στρατηγική, είναι ένας άλλος τρόπος προσέγγισης των πραγμάτων. Αυτό, βέβαια, αν πραγματικά θέλουμε να δούμε αυτό το project να υλοποιείται. Εάν δεν θέλουμε να το προχωρήσουμε και θέλουμε μόνο επικοινωνιακά να το συντηρούμε στη δημοσιότητα, τότε είμαστε σε καλό δρόμο. Μπορούμε να συνεχίσουμε απλά να μιλάμε δεξιά και αριστερά για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Είχε δίκιο ο κ. Δρούτσας, «είναι μόδα» όπως είπε πριν από δύο χρόνια. Απίστευτο, ο Υπουργός Οικονομικών της χώρας είπε ότι η ΑΟΖ είναι μόδα! Είχε δίκιο, λοιπόν, αν θεωρούμε ότι είναι έτσι τα πράγματα. Ο κάθε ένας τώρα θυμήθηκε ή έμαθε τι είναι Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και την πιπιλάει ως καραμέλα. Είναι προφανές ότι την επόμενη εβδομάδα δεν θα βάλουμε τα τρυπάνια για να τρυπήσουμε κάτω από την Κρήτη, να βρούμε πετρέλαιο και να γίνουμε πλούσιοι. Το ότι υπάρχουν, όμως, εταιρείες παγκόσμιας εμβέλειας που θέλουν να μετακινήσουν ένα τρυπάνι δολαρίων και να το φέρουν κάτω από την Κρήτη και να «τρυπανίσουν», όπως ο κύριος Καθηγητής σας είπε πριν, πρέπει να μας πει κάτι. Διότι είναι και θέμα τύχης πού θα τρυπήσει. Κάθε «τρυπανισμός» κοστίζει δολάρια. Αν, λοιπόν, δεν πετύχεις, η εταιρεία χρεώνεται Αν πας παραδίπλα και πάλι δεν πετύχεις, άλλα δολάρια κ.ο.κ.. Νομίζω ότι οι παράνομες έρευνες οι οποίες έγιναν γεωστρατηγικά στον Ελλαδικό χώρο κάτω από την Κρήτη από το 1997 από εταιρείες, η γνώση που έχουν τα γαλλικά ινστιτούτα, τα αμερικάνικα ινστιτούτα, αλλά και οι φίλοι μας οι Τούρκοι στους σταθμούς που έχουν στη Σμύρνη και αλλού, αν όχι αποδεικνύουν, μας δίνουν ισχυρές ενδείξεις, ότι μιλάμε για ένα φυσικό πλούτο, τον οποίο, αν μη τι άλλο, έχουμε την υποχρέωση να ψάξουμε και να δούμε αν υπάρχει, σε ποιο βαθμό υπάρχει κι πώς μπορούμε να τον εκμεταλλευτούμε. Θεωρώ ότι το timing είναι πολύ καλό. Πιστεύω ότι οι διεθνείς σχέσεις αυτή την εποχή είναι σε ένα επίπεδο τέτοιο που μπορούν να μας βοηθήσουν. Αισθάνομαι ότι γεωστρατηγικά εκεί που δεν είχαμε συμμάχους στην περιοχή, τώρα έχουμε. Και όπως είπα και με αυτό κλείνωνομίζω ότι το αξίζουν οι γενιές που έρχονται, ξεκινώντας από τη δική μου, η οποία έχει υποστεί αυτή τη στιγμή -χωρίς να φταίει- αυτά τα δεινά. Είκοσι χρόνια ζούμε με δανεικά. Από το 1992 έως το 2012 κάνουμε ελλειμματικούς προϋπολογισμούς. Δανειζόμασταν έως το χρόνο. Κοινωνική πολιτική με δανεικά. Ό,τι πιο πρόστυχο υπάρχει! Δανειζόμαστε σήμερα και τα χρεώνουμε στα παιδιά μας και στα εγγόνια μας για να τα πληρώνουν αύριο και μεθαύριο. Δανειζόμαστε για να δίνουμε σε ημέτερους και να βολεύουμε κόσμο, να υποκύπτουμε σε λαϊκισμούς, ενώ δεν έχουμε τη δυνατότητα να εξοπλίσουμε έτσι όπως πρέπει στρατηγικά σημεία της χώρας μας στο πεδίο της Άμυνας, στο πεδίο της αναχαίτισης, να στηρίξουμε την Παιδεία μας και την κουλτούρα μας, για να μην επικρατεί αυτή η χάβρα που επικρατεί παντού αυτή την εποχή, στον Πολιτισμό, στην κοινωνία μας, στην Παιδεία, μέσα στη Βουλή, την Υγεία, που είναι ανώτατο αγαθό και βλέπουμε ότι είναι κορώνα γράμματα για τους Έλληνες αυτή τη στιγμή το αν μπορούν να

12 είναι ασφαλιζόμενοι ή όχι και το να βρουν στοιχειωδώς μία θέση στα νοσοκομεία αν χρειαστεί. Αυτή την ευκαιρία, λοιπόν, αισθάνομαι ότι δεν πρέπει να την αφήσουμε να περάσει. Αγωνίστηκα γι αυτό τα τελευταία δύο χρόνια με όλη μου την καρδιά. Έκανα πολλούς φίλους μέσα από αυτή την προσπάθεια. Δύο από αυτούς είναι σήμερα εδώ. Ο Τάσος ο Γκουριώτης, τρεις. Έκανα και αρκετούς εχθρούς. Δεν με πειράζει. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι αυτοί οι οποίοι θα φτάσουν στο τέλος της διαδρομής, είναι αυτοί οι οποίοι δεν κουβαλούν σκελετούς μέσα στην ντουλάπα τους. Σε ένα σύστημα, λοιπόν, που βλέπετε σκελετούς να βγαίνουν μέσα από τις ντουλάπες κάθε μέρα, δηλώνω ότι είμαι ένας από αυτούς που δεν κουβαλούν σκελετούς μέσα στην ντουλάπα τους και που με γνώμονα μόνο αυτό, την αγάπη για τη χώρα και μετά από δύο καριέρες, αυτή του επαγγελματία αθλητή, του μπασκετμπολίστα και αυτή του γιατρού ορθοπεδικού, γιατί αυτή είναι η δουλειά μου, με πολλή πολλή συνέπεια θα συνεχίζω να επιμένω σε αυτό το στόχο. Άλλωστε, παρ όλο που δεν ταιριάζουμε φυσιογνωμικά ούτε στα μεγέθη ούτε στο στυλ, τον αγαπώ πολύ, τον θαυμάζω και τον σέβομαι γι αυτά που έχει γράψει, ο Γκάντι είχε πει: «Στην αρχή σε αγνοούν. Μετά σε χλευάζουν και μετά σε πολεμούν. Στο τέλος, όμως, πάντα τους κερδίζεις.» Ευχαριστώ πολύ. (Χειροκροτήματα) ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΓΓΛΟΣ: Ευχαριστούμε πολύ τον κ. Κικίλια για την τοποθέτησή του πάνω στα θέματα των υδρογονανθράκων και στο πώς θα πρέπει να πορευθεί από εδώ και πέρα η Ελλάδα. Θα ήθελα να δώσω το λόγο στο Διευθυντή Έρευνας του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, τον κ. Φίλη. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΙΛΗΣ: Ευχαριστώ πολύ. Καλημερίζω κι εγώ από την πλευρά μου όλους τους εκλεκτούς καλεσμένους της σημερινής ημερίδας. Κι ευχαριστώ πολύ τον κ. Γκουριώτη για την πρόσκληση. Θα επιχειρήσω, σε σύντομο χρόνο ελπίζω, να δώσω ορισμένες διαστάσεις που αφορούν το κομμάτι της Ανατολικής Μεσογείου και πώς αυτή μπορεί να συνεισφέρει στην ασφάλεια τροφοδοσίας της Ευρώπης. Εν συνεχεία, θα δούμε το ρόλο της χώρας μας και της Κύπρου, τους κινδύνους, αλλά κυρίως τις προοπτικές, τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες που αναδύονται και αναδεικνύονται για εμάς. Περιττό να πω για το ρόλο της ενέργειας. Νομίζω ότι είναι κατανοητό και πανθομολογούμενο ότι είναι κινητήριος δύναμη και μοχλός κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Δυστυχώς, ένα σημαντικό κομμάτι του παγκόσμιου πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση στην ενέργεια. Πάνω από 1,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη δεν έχουν πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια. Και, βέβαια, η ενέργεια υπό άλλες συνθήκες θα έπρεπε να είναι πρωτίστως ένα ζήτημα της αγοράς. Λόγω, όμως, του ότι διαπλέκεται με την πολιτική, τη γεωπολιτική, τη στρατηγική, τελικά καταλήγει να είναι ένα ζήτημα -εκτός από

13 αγοράς- βαθιά πολιτικό και στρατηγικό. Για την Ανατολική Μεσόγειο θα σταθώ στα ευρήματα που έχουμε μέχρι αυτή τη στιγμή σε ό,τι αφορά την Κύπρο και το Ισραήλ, ευελπιστώντας ότι θα επιβεβαιωθούν πολλά από αυτά που έχουν προβλεφθεί από ανθρώπους πολύ ειδικότερους από εμένα σε αυτό το θέμα. Αυτό αφορά, βέβαια, στη χώρα μας. Να δούμε λίγο γιατί η Ανατολική Μεσόγειος κατά την προσωπική μου άποψη- είναι και θα πρέπει να είναι στις προτεραιότητες της Ευρώπης ως ένας χώρος που μπορεί να διασφαλίσει την τροφοδοσία της πρώτης. Κατ αρχάς, η Ευρώπη έχει ένα στρατηγικό δίλημμα, πολύ περισσότερο έντονο μετά τις πρόσφατες εννοώ από το 2004 και μετά- κρίσεις, τις ενεργειακές, μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα να κλείσουν, έστω και για λίγες ημέρες, εν μέσω, όμως, βαρύ χειμώνα, οι στρόφιγγες: Μιλάει για διαφοροποίηση, diversification. Η διαφοροποίηση αφορά τόσο στους προμηθευτές, διότι αναζητά εναλλακτικούς προς τη Ρωσία προμηθευτές, αλλά και στους διαμετακομιστές. Διότι ο κίνδυνος για την Ευρώπη, κυρίως σε ό,τι αφορά το νότιο ενεργειακό διάδρομο, για όλα, δηλαδή, τα σχέδια που παρακάμπτουν τη Ρωσία και τη ρωσική επικράτεια, είναι να μετεξελιχθεί σε ενεργειακό πνεύμονα της Ευρώπης ως κύριο διαμετακομιστικό κέντρο η Τουρκία. Δηλαδή, το εν εξελίξει δίλημμα είναι αν η Ευρώπη θα έχει μεγαλύτερη εξάρτηση από τη Ρωσία ως βασικού προμηθευτή, ή θα έχει μεγάλη εξάρτηση από την Τουρκία ως κύριου διαμετακομιστή, δεδομένου ότι, όπως προανέφερα, όλα τα σχέδια, μηδενός εξαιρουμένου, του νοτίου ευρωπαϊκού διαδρόμου διέρχονται της τουρκικής επικράτειας. Εδώ η Ανατολική Μεσόγειος -και με τη συνεισφορά, βέβαια, της χώρας μας, όχι μόνο ως προμηθευτή, που ελπίζω στο μέλλον, αλλά και ως διαμετακομιστή- μπορεί να δώσει μία λύση. Μπορεί να δώσει μία λύση, διότι από τους οριζόντιους άξονες που έχουμε μεταφοράς της ενέργειας, κυρίως του αερίου, από την Κασπία μέσω Τουρκίας στην Ευρώπη, ή από τη Ρωσία μέσω Ουκρανίας στην Ευρώπη υπάρχει κι ένα άλλο σχέδιο, South Stream, που θα μεταφέρει ρωσικό αέριο από τη Μαύρη Θάλασσα, αλλά αυτό δεν είναι της παρούσηςμπορούμε να πάμε σε μία καθετοποίηση των αξόνων, από την Ανατολική Μεσόγειο, δηλαδή, παρακάμπτοντας την Τουρκία, μέσω Ελλάδος, αν μιλάμε, βέβαια, για αγωγό γιατί αυτό μπορεί να γίνει κάλλιστα και με LNG- ώστε και η χώρα μας να ενισχύσει περαιτέρω και να αναβαθμίσει το γεωπολιτικό της ρόλο και λόγο και, βέβαια, η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου να βρει έναν τρόπο, ο οποίος θα είναι ασφαλής και σταθερός για τη διοχέτευση αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά. Και λέω ασφαλής και σταθερός, διότι πέραν της προβληματικής σχέσης, της δεδομένα διαχρονικά προβληματικής σχέσης και το θέτω κομψά- μεταξύ Κύπρου και Τουρκίας, έχουμε εσχάτως δυσμενείς εξελίξεις αναφέρθηκε ο κ. Κικίλιας- στις σχέσεις Ισραήλ Τουρκίας. Εδώ επιτρέψτε μου μία παρένθεση. Το Ισραήλ μέχρι το 1979 είχε μία σταθερά στην εξωτερική του πολιτική, που ήταν το Ιράν. Μετά την πτώση του Σάχη, το Ισραήλ έχασε την κύρια σταθερά της εξωτερικής του πολιτικής και από το 1979 μέχρι το απέκτησε δύο νέες σταθερές: Η μία ήταν η Αίγυπτος με τη Συμφωνία Ειρήνης του Camp David το 1979 και η άλλη ήταν η Τουρκία. Αυτή τη στιγμή που μιλάμε και γι αυτό θα συμφωνήσω με τον κ. Κικίλια ότι υπάρχει ένα παράθυρο ευκαιρίας και για τη χώρα μας και για την Κύπρο- το Ισραήλ έχει απεμπολήσει και τις δύο κύριες σταθερές της εξωτερικής του πολιτικής: Και την Τουρκία, αλλά και την

14 Αίγυπτο εσχάτως, κατόπιν της επικράτησης της μουσουλμανικής αδελφότητας. Και παρά το γεγονός ότι η Αίγυπτος επιτέλεσε ένα παραγωγικό, θα έλεγα, ρόλο στην πρόσφατη διαμάχη Ισραήλ Χαμάς, ορισμένα βίντεο που είδαν το φως της δημοσιότητας με δηλώσεις του Προέδρου Μόρσι πριν από δύο και τρία χρόνια για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται το Ισραήλ, είναι ενδεικτικά του πώς ενδέχεται να κυλήσουν οι σχέσεις. Και, βέβαια, η Αίγυπτος το λέω γιατί θέλω να εμβαθύνουμε λίγο στη στρατηγική προσέγγιση- είναι ένα κράτος κλειδί για τις εξελίξεις, κατά την προσωπική μου άποψη, πέραν του ότι είναι η μεγαλύτερη αραβική χώρα, πέραν του ότι είναι φύση και θέση, κατά την εκτίμησή μου, ανταγωνιστής με την Τουρκία και δεν διέπονται οι σχέσεις τους από μία συνεργατική λογική, είναι ένα κράτος το οποίο αν επιχειρήσει να αναθεωρήσει τις βλέψεις του στην περιοχή, κατόπιν της επικράτησης της μουσουλμανικής αδελφότητας, αυτό θα έχει ευρύτερες, δυσμενείς ως επί τω πλείστον, συνέπειες. Εκτιμώ, επί του παρόντος, ότι δεν θα συμβεί κάτι τέτοιο. Άλλωστε, η Αίγυπτος έχει μία στρατηγική σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε κάθε, όμως, περίπτωση, θα πρέπει να βρισκόμαστε σε επιφυλακή. Τώρα, η Ανατολική Μεσόγειος είναι μία προφανής, κατ εμέ, επιλογή για την Ευρώπη και για την ασφάλεια τροφοδοσίας της. Έχουμε και κάποιες εξελίξεις παράλληλες, που επηρεάζουν επί τω θετικότερον, θα έλεγα, το ρόλο της Ανατολικής Μεσογείου: Ο περίφημος αγωγός, που λίγο έως πολύ όλοι θα έχουμε ακούσει γι αυτόν, ο «Ναμπούκο», που είναι ένα σχέδιο που θα μεταφέρει αέριο από απροσδιόριστη πηγή, πλην του Αζερμπαϊτζάν, που είναι η μόνη σίγουρη πηγή. Η στόχευση των Ευρωπαίων ήταν ο «Ναμπούκο», που είναι ένα πολύ μεγάλο σχέδιο αγωγού φυσικού αερίου, να γεμίσει με αέριο από το Τουρκμενιστάν και από το Ιράκ. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί αντικειμενικά για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα για λόγους που δεν είναι της παρούσης, με επακόλουθο η προοπτική του «Ναμπούκο», του μεγάλου αγωγού των τριάντα ενός δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ετησίως, να έχει παγώσει για τα καλά και η συζήτηση πλέον που γίνεται να είναι για έναν μικρότερο «Ναμπούκο» ή για έναν αγωγό, τον «Trans Adriatic Pipeline», ο οποίος αφορά και τη χώρα μας. Σε κάθε περίπτωση, όμως, από εκεί που η Ευρώπη υπολόγιζε ότι το 2020 θα μπορούσε να διοχετεύσει στην αγορά της τριάντα ένα δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, αυτή τη στιγμή οι μόνες βεβαιωμένες ποσότητες είναι περίπου δέκα με δώδεκα δισεκατομμύρια, οι οποίες προέρχονται από το Αζερμπαϊτζάν. Δεν υπάρχουν άλλες ποσότητες για να διοχετευτούν στην ευρωπαϊκή αγορά. Έστι μεθερμηνευόμενον, ότι το κενό προσφοράς ζήτησης που δημιουργείται στην Ευρώπη και στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, αλλά στην Ευρώπη μόνοτο 2020 αναμένεται ότι θα είναι άνω των σαράντα δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων. Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη διψά και αναζητά και επιζητά νέες εναλλακτικές έναντι των ήδη υφιστάμενων. Αν, μάλιστα, προσθέσουμε και το γεγονός ότι κατόπιν του δυστυχήματος στη Φουκουσίμα η Ευρώπη έχει αποστραφεί κι έχει απομακρυνθεί από τη χρήση πυρηνικής ενέργειας κυρίως η Γερμανία- τότε η χρήση αερίου και LNG γίνεται πραγματικά επιτακτική προτεραιότητα για την Ευρώπη. Τώρα, οι προβληματικές σχέσεις στην περιοχή ακούω και διάφορους ευρωπαίους αξιωματούχους με τους οποίους συνομιλώ- της Ανατολικής Μεσογείου πράγματι είναι ένας παράγοντας ο οποίος προβληματίζει εύλογα τους Ευρωπαίους. Αισθάνομαι, λοιπόν, ότι λιγάκι παίζουμε με το δίλημμα αν η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό

15 την κότα, με την έννοια ότι αν κανείς περιμένει να λυθούν διαχρονικά ζητήματα που έχουν κυριαρχήσει στην περιοχή επί 10ετίες και κατόπιν αυτών η περιοχή να ενταχθεί στον ενεργειακό χάρτη, τότε ζήσε Μάη μου, να φας τριφύλλι. Το θέμα είναι αν μπορείς να εντάξεις την περιοχή στον ενεργειακό χάρτη, αφήνοντας κατά μέρος τα όποια προβλήματα υπάρχουν που είναι σοβαρά- με την προοπτική ότι ενδεχομένως εάν επέλθει μία σταθερότητα, μία ανάπτυξη και κατόπιν μία ευημερία, κάποια από αυτά τα προβλήματα μπορεί και να λυθούν. Ακόμα, όμως, κι αν δεν γίνει έτσι, τα κράτη που είναι πιο ώριμα και πιο πρόθυμα να εξάγουν, θα πρέπει να προχωρήσουν, ανεξαρτήτως του τι επιθυμούν άλλα κράτη και κυρίως ανεξαρτήτων των εκβιασμών. Εγώ αυτό το οποίο έχω μάθει στη διεθνή πολιτική, παρά το νεαρό της ηλικίας μου, είναι ότι οι εκβιασμοί, οι απειλές γίνονται μέχρι να λάβεις την απόφαση. Από τη στιγμή που λαμβάνεται η απόφαση και μετά, όλοι αναγκάζονται να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, όλοι αναγκάζονται να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα. Οπότε, το θέμα είναι αν κάποιες χώρες ή κάποια χώρα θα «τσιμπήσει» -για να το πω λίγο στην αργκό και στο κοινώς λεγόμενο- σε απειλές και εκβιασμούς προ λήψεως της απόφασης. Άπαξ και η απόφαση ληφθεί, όλοι το ξαναλέω- ανεξαιρέτως αναγκάζονται να προσαρμοστούν. Είναι χαρακτηριστικές επειδή καμιά φορά λειτουργούμε με φοβικά σύνδρομα- οι απειλές της γείτονας χώρας, της Τουρκίας, πριν η Κύπρος εισέλθει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου η Τουρκία έλεγε ότι χωρίς λύση του πολιτικού ζητήματος, θα χυθεί αίμα και δεν υπάρχει περίπτωση η Κύπρος να εισέλθει στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Κύπρος εισήλθε και δεν άνοιξε μύτη. Απλώς μετά είχαμε κάποιες άλλες παράπλευρες συνέπειες με το σχέδιο Ανάν. Παρ όλα αυτά, δεν άνοιξε μύτη. Το ίδιο συμβαίνει και τώρα. Η Κύπρος κάνει χρήση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων. Προχωράει. Η Τουρκία απειλεί, αλλά οι απειλές της δεν πιάνουν τόπο. Ξέρετε ένας από τους κύριους λόγους που δεν πιάνουν τόπο ποιος είναι; Ότι δεν μπορείς μία αγορά ενέργειας, η οποία επιζητά αξιοπιστία, η οποία επιζητά προμηθευτές και διαμετακομιστές που να της προσφέρει ασφάλεια και η οποία επιζητά έτσι κι αλλιώς νέες πηγές, όσο μεγάλος κι αν είσαι ή όσο μεγάλος κι αν αισθάνεσαι ότι είσαι, να την απειλείς, διότι αυτό αργά ή γρήγορα θα σου γυρίσει μπούμερανγκ. Δεν είναι σε θέση κανένα κράτος αυτή τη στιγμή στον κόσμο να απειλήσει την αγορά ενέργειας, «δεν θα δεχθούμε την τάδε εταιρεία ή τη δείνα, όποια εταιρεία δραστηριοποιηθεί στην Κύπρο δεν πρόκειται να δραστηριοποιηθεί στην Τουρκία» κλπ.. Και τι έγινε; Δεν τις αφορά τις εταιρείες. Τις εταιρείες της αφορά η αδιάλειπτη ροή ενέργειας. Όποιος είναι εμπόδιο στην αδιάλειπτη ροή ενέργειας, είναι πιθανότερο αυτοδαιμονοποιούμενος να περιθωριοποιηθεί και όχι να περιθωριοποιήσει αυτούς που επιθυμεί. Και αυτό είναι κάτι το οποίο πρέπει να το έχουμε κατά νου όταν ασκούμε πολιτική. Θα πει κανείς, υπάρχει και η αγορά της Ασίας για την Ανατολική Μεσόγειο. Ναι, αλλά η ευρωπαϊκή αγορά και λόγω γεωγραφικής εγγύτητας και λόγω αναγκών, έχει συγκριτικό πλεονέκτημα. Και κακά τα ψέματα, η δυτική παρουσία στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου είναι διαχρονικότερη κι έχει ισχυρότερα ερείσματα, παρά το ότι έχουν υπάρξει αρκετές αποτυχίες στο παρελθόν. Και αυτό είναι αδιαμφισβήτητο. Και, βέβαια, η ενέργεια είναι κι ένα μέσο για να ελεγχθούν και οι επόμενες εξελίξεις ενδεχομένως. Σε ό,τι αφορά την αγορά της Ασίας, πέραν του ότι θα πρέπει η Ανατολική Μεσόγειος να ανταγωνιστεί κολοσσούς, γιατί στην Ασία δεν μπορείς να μεταφέρεις το προϊόν με κάποιο αγωγό σε αεριοποιημένη μορφή, θα πρέπει να υγροποιηθεί και να πάει ως LNG, εκεί έχεις να ανταγωνιστείς το Κατάρ, έχεις να ανταγωνιστείς την Αυστραλία, εσχάτως έχεις να

16 ανταγωνιστείς και την Παπούα Νέα Γουινέα, χώρες οι οποίες έχουν τεράστια αποθέματα, είναι εγγύτερες στην περιοχή και είναι ευκολότερο να στείλουν το LNG εκεί. Γα όλους, λοιπόν, αυτούς τους λόγους, η Ανατολική Μεσόγειος πρέπει να είναι στις προτεραιότητες της Ευρώπης. Και πρέπει η Ελλάδα με την Κύπρο, ως τα δύο μόνα κράτη μέλη της περιοχής, να πείσουν τους ευρωπαίους εταίρους τους και να αναλάβουν πρωτοβουλίες. Διότι φοβούμαι πως ορισμένες φορές η οικονομική κρίση μετεξελίσσεται σε άλλοθι απραξίας για πολλούς από εμάς. Όταν δεν υπάρχει πολιτική να παράξεις, όταν δεν υπάρχει στρατηγική να υπηρετήσεις, είναι πολύ εύκολο να επικαλείσαι την οικονομική κρίση ως άλλοθι απραξίας επί της ουσίας. Το θέμα είναι ότι η Ελλάδα μπορεί να αναλάβει πρωτοβουλίες, να κάνει το σχετικό lobbing στην Ευρώπη, να πείσει για το δίκαιο της επιλογής μετεξέλιξης της Ανατολικής Μεσογείου σε έναν κομβικό -συμπληρωματικό θα έλεγα, αλλά πάντως κομβικό- παράγοντα ασφάλειας τροφοδοσίας της Ευρώπης. Δεν θέλω να πάρω άλλο από το χρόνο σας. Να πω μόνο δύο λόγια για την Κύπρο πριν ολοκληρώσω. Η Κύπρος πρέπει να αποφασίσει γρήγορα τι θέλει. Έχει κινηθεί πάρα πολύ γρήγορα. Έχει κινηθεί πάρα πολύ έξυπνα. Έχει κινηθεί «κάτω από τα ραντάρ», και αυτή είναι η επιτυχία της. Η Κύπρος να προσθέσω κάτι σε αυτό που ειπώθηκε πριν- διαμεσολαβεί για να βρεθεί μία χρυσή τομή μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ για την οριοθέτηση της ΑΟΖ. Και αυτό δείχνει πώς ένα μικρό κράτος, δεχόμενο πίεση, μπορεί πραγματικά να ασκεί διεθνή πολιτική χωρίς φόβο και πάθος θα προσέθετα. Πρέπει, όμως, να αποφασίσει γρήγορα τι θέλει ως προς το κομμάτι των εξαγωγών. Θέλει LNG; Θέλει αγωγό; Θέλει την Ευρώπη; Θέλει κάτι άλλο; Αυτές οι αποφάσεις πρέπει να ληφθούν γρήγορα. Δεν μπορούν να περιμένουν. Και, βέβαια, η επικείμενη συμφωνία με την τρόικα, ελπίζω να μην επηρεάσει αρνητικά την προοπτική για την Κύπρο. Επίσης, πρέπει να διαφυλάξει και να διασφαλίσει τις συμφωνίες με τα γειτονικά της κράτη. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να κάνει κάτι τέτοιο η Κύπρος. Και πρέπει να ενισχύσει θεσμικά τις θέσεις με τα γειτονικά της κράτη. Κάνει κάτι επίσης, κατά την εκτίμησή μου, εύστοχο η Κυπριακή Δημοκρατία. Επιχειρεί να θωρακίσει τις επενδύσεις και την ενέργεια που θα παράξει, μέσω συμφωνιών με εταιρείες που προέρχονται από όλα τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Αυτό είναι μία πολιτική πράξη η οποία δείχνει διορατικότητα, αλλά σε κάθε περίπτωση διασφαλίζει την Κύπρο. Και όταν λέω, διασφαλίζει την Κύπρο, εννοώ ότι όσο μεγαλύτερα είναι τα συμφέροντα, από διαφορετικές χώρες, που διακυβεύονται στην περιοχή, τόσο καλύτερες θα είναι οι διασφαλίσεις για το κράτος ή τα κράτη που παράγουν ενέργεια έναντι τρίτον, οι οποίοι απειλούν, αμφισβητούν την εθνική κυριαρχία, την εδαφική ακεραιότητα κ.ο.κ.. Γι αυτόν ακριβώς το λόγο εκτιμώ ότι στην εν εξελίξει συνεργασία μεταξύ Ελλάδος Κύπρου Ισραήλ, που έχει πολλά θετικά, θα πρέπει, τουλάχιστον στο κομμάτι διαμετακόμισης ενέργειας, να προσθέσουμε ένα τουλάχιστον ένα- μουσουλμανικό αραβικό κράτος της περιοχής. Γιατί; Διότι αν δεν γίνει κάτι τέτοιο, θα δώσουμε τη δικαιολογία που κάποιοι επιζητούν για να δείξουν και να αναδείξουν την εν λόγω συνεργασία ως έναν άξονα ο οποίος αντίκειται στα συμφέροντα των μουσουλμάνων, των Αράβων της περιοχής. Δεν έχουμε κανένα λόγο να το κάνουμε αυτό. Πρέπει να κινηθούμε με ευρωπαϊκό καπέλο αυτό είναι σαφές- ανεξάρτητα από το πώς ορίζουμε τα συμφέροντά μας. Κινούμενοι με ευρωπαϊκό καπέλο πρέπει να επιζητήσουμε την εμπλοκή των περισσοτέρων δυνατών κρατών της περιοχής. Όποιος δεν επιθυμεί για τους δικούς του

17 λόγους, ας τεθεί στο περιθώριο. Και γνωρίζουμε πάνω κάτω ποιοι δεν επιθυμούν για τους δικούς τους λόγους. Εμείς, όμως, δεν έχουμε κανένα λόγο να αποκλείσουμε από αυτή τη διαδικασία κανένα κράτος της περιοχής. Μην δώσουμε άλλοθι. Δεν πρέπει να δώσουμε άλλοθι. Είναι μία τακτική κίνηση, κατά την εκτίμησή μου, μιας ευρύτερης στρατηγικής σκέψης. Και, βέβαια, θα πρέπει να ενισχύσουμε και η ΑΟΖ είναι ένας τρόπος- οπωσδήποτε τα κυριαρχικά μας δικαιώματα, όποια από αυτά τίθενται σε αμφισβήτηση, από όποιους κι αν αυτά τίθενται. Ευχαριστώ πολύ. (Χειροκροτήματα) ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΓΓΛΟΣ: Ευχαριστούμε πολύ τον κ. Φίλη για την τοποθέτησή του, ειδικότερα για τα θέματα της ανάγκης ευρέσεως φυσικών πόρων για την ενέργεια στην Ευρώπη και για τους δρόμους τους οποίους χρειάζεται να βρει η διεθνής κοινότητα για να τροφοδοτήσει την Ευρώπη και, βέβαια, το γεωστρατηγικό πλεονέκτημα της Ελλάδας σε όλη αυτή τη διαδικασία. Θα ήθελα να δώσω το λόγο τώρα στον Καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας κ. Μάνο Καραγιάννη. ΜΑΝΟΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ: Καλή σας ημέρα. Θα ήθελα να ευχαριστήσω κατ αρχήν τους διοργανωτές για την ευγενική πρόσκληση και για την ευκαιρία που μου δίνουν σήμερα να μοιραστώ μερικές σκέψεις δικές μου με εσάς. Η δική μου παρουσίαση αφορά τις ενεργειακές εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο και τα νέα γεωπολιτικά δεδομένα. Βασίζεται πάνω σε μία μελέτη που κάναμε μαζί με το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας πριν τρεις μήνες και που δημοσιεύτηκε στα ελληνικά. Όποιος θέλει μπορεί να επικοινωνήσει αργότερα μαζί μου και να του τη στείλω με ένα PDF ή να του τη δώσω. Θα ξεκινήσω, λοιπόν, με κάποια βασικά στοιχεία σχετικά με την αγορά φυσικού αερίου, γιατί μιλάμε για φυσικό αέριο σήμερα. Η δομή του αγοράς του φυσικού αερίου, φυσικά. είναι πάρα πολύ διαφορετική από εκείνη του πετρελαίου. Σας θυμίζω ότι η τιμή του φυσικού αερίου συνήθως είναι αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων. Η δομή της αγοράς είναι πάρα πολύ διαφορετική. Έχουμε κυρίως τρεις μεγάλες αγορές: Έχουμε την αγορά της Βόρειας Αμερικής. Έχουμε την αγορά της Ευρώπης, Ευρώπη Μεσόγειος. Και, φυσικά, έχουμε και την αγορά της Ασίας. Δεν είναι, λοιπόν, μία πλήρως παγκοσμιοποιημένη αγορά. Έχουμε κάποιες συγκεκριμένες δυσκολίες σε ό,τι αφορά τη μεταφορά του καυσίμου. Χρησιμοποιούμε κυρίως αγωγούς, γιατί οι οικονομίες κλίμακος επιτάσσουν την κατασκευή αγωγών. Φυσικά, τα τελευταία είκοσι χρόνια έχει αναπτυχθεί και είναι αρκετά οικονομική και η μεταφορά με τη μορφή υγροποιημένου φυσικού αερίου. Η δική μου παρουσίαση, όπως σας είπα και στην αρχή, αφορά καθαρά την Ανατολική Μεσόγειο. Αφορά, δηλαδή, τα κοιτάσματα τα οποία έχουμε βρει ή σχεδόν έχουμε βρει, στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Ισραήλ Κύπρου Αιγύπτου. Δεν θα μιλήσω, λοιπόν, καθόλου για κοιτάσματα τα οποία δεν έχουμε βρει και απλώς πιθανολογούμε ότι μπορεί να υπάρχουν, όπως εκείνα τα οποία ενδεχομένως υπάρχουν νοτίως της Κρήτης.

18 Το μεγάλο, λοιπόν, ερώτημα τα οποίο προκύπτει, κατ αρχήν, σε ό,τι αφορά αυτά τα κοιτάσματα είναι πώς θα γίνει η διαμετακόμιση. Δηλαδή, θα χρησιμοποιήσουμε έναν αγωγό; Θα χρησιμοποιήσουμε μία διαδικασία υγροποίησης και στη συνέχεια αεριοποίησης; Όλα αυτά είναι πολύ σημαντικά ζητήματα, γιατί έχουν και πρακτικές επιπτώσεις. Να δούμε, λοιπόν, το χάρτη. Νομίζω πως το Ισραήλ, απ ό,τι έχω καταλάβει κιόλας από συζητήσεις που γίνονται κατά καιρούς, έχει αφήσει όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά. Δηλαδή, είναι αρκετά πιθανόν να οδηγηθεί σε μία λύση υγροποίησης. Ταυτόχρονα, δεν αποκλείει και την πιθανότητα να κατασκευαστεί ένας υποθαλάσσιος αγωγός που να συνδέει την Ανατολική Μεσόγειο με τον ελλαδικό χώρο και στη συνέχεια με την Ευρώπη. Στην πλευρά της Κύπρου νομίζω ότι έχει αποσαφηνιστεί. Μπορούμε, βέβαια, να περιμένουμε και τον κ. Ιωσήφ αργότερα να μας πει κι αυτός την άποψή του. Απ ό,τι, όμως, έχω καταλάβει εγώ από συζητήσεις που έχω κάνει με Κυπρίους πολιτικούς, έχουν σχεδόν οδηγηθεί στη λύση της υγροποίησης. Δεν συζητούν, δηλαδή, στην πραγματικότητα την ιδέα κατασκευής αγωγού, με το σκεπτικό ότι αυτό δεσμεύει την Κύπρο -τη δεσμεύει γεωγραφικά, τη δεσμεύει πολιτικά- και ότι θα είναι μία δαπανηρή υπόθεση η κατασκευή αγωγού μέσω της Ελλάδος. Άρα, απ ό,τι βλέπω, οι Κύπριοι μάλλον προσανατολίζονται στη διαδικασία υγροποίησης. Εδώ βλέπουμε την πιθανή διαδρομή του αγωγού που θα συνδέει την Ανατολική Μεσόγειο, την Κρήτη, την Ηπειρωτική Ελλάδα, την Ιταλία κ.ο.κ.- Θα ήθελα στη συνέχεια -γιατί δεν γίνεται αλλιώς, είμαι πολιτικός επιστήμονας- να σας πω κάτι που αφορά τη θεωρία. Ούτως ή άλλως οι σχολές σκέψεις που υπάρχουν είναι μόνο δύο. Δεν θα σας κουράσω με θεωρίες. Αυτές οι σχολές σκέψεις, όμως, μας οδηγούν σε διαφορετικές πολιτικές. Άρα, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τι λέει η θεωρία, τι λένε αυτές οι σχολές σκέψεις για την υπόθεση της ενέργειας. Υπάρχουν, λοιπόν, δύο βασικές σχολές: Η μία είναι η ρεαλιστική σχολή σκέψης, που λέει ότι η ενέργεια συνδέεται με την εθνική ασφάλεια, ότι οι εταιρείες είναι στην πραγματικότητα το μακρύ χέρι των κυβερνήσεων. Αυτό σημαίνει, λοιπόν, ότι όταν υπογράφουμε ένα συμβόλαιο με τη γαλλική εταιρεία TOTAL, στην πραγματικότητα υπογράφουμε το συμβόλαιο με τη γαλλική κυβέρνηση. Η ρεαλιστική σχολή, επίσης, υποστηρίζει, ότι οι υδρογονάνθρακες δεν είναι ανεξάντλητοι, ότι κάποια στιγμή θα φτάσουμε στο ζενίθ και στη συνέχεια θα αρχίσει η πτώση, θα αρχίσει η μείωση της εκμετάλλευσης. Αυτό τι σημαίνει πρακτικά; Αυτό σημαίνει ότι θα υπάρχουν συνεχώς διαμάχες, θα υπάρχουν ανταγωνισμοί. Αφού μειώνονται συνέχεια τα αποθέματα, οι κυβερνήσεις θα νιώθουν συνεχώς την ανάγκη να εκμεταλλεύονται, να ελέγχουν κ.ο.κ.. Αυτή, λοιπόν, είναι η ρεαλιστική σχολή σκέψης. Επαναλαμβάνω, υποστηρίζει ότι η ενέργεια συνδέεται άρρηκτα με το θέμα της ασφάλειας. Υπάρχει μία φιλελεύθερη σχολή σκέψης που λέει ότι η ενέργεια δεν συνδέεται με την εθνική ασφάλεια, ότι η αγορά των υδρογονανθράκων, είτε μιλάμε για πετρέλαιο είτε μιλάμε για φυσικό αέριο, είναι μία αγορά η οποία δεν επιδέχεται ρύθμισης και είναι μία αγορά η οποία συνεχώς θα ανανεώνεται με νέα κοιτάσματα. Σας θυμίζω ότι πολύ πρόσφατα βρέθηκαν πολύ μεγάλα κοιτάσματα μη συμβατικού, ας πούμε, φυσικού αερίου στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε βαθμό που να έχει αλλάξει πια και το σκεπτικό των Ηνωμένων Πολιτειών σχετικά με τα θέματα του φυσικού αερίου. Πολύ απλά δεν χρειάζεται να εισάγουν πια φυσικό αέριο. Έχουν βρει αρκετό φυσικό αέριο στη Βόρειο Αμερική για να

19 είναι για τα επόμενα τριάντα, σαράντα χρόνια αυτάρκεις. Άρα, δεν χρειάζεται να αγχωνόμαστε για το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο. Συνεχώς θα βρίσκουμε. Σας θυμίζω, εξάλλου, ότι η Αλάσκα είναι κλειστή, η Ανταρκτική είναι κλειστή, οι ωκεανοί δεν έχουν ανοίξει. Άρα, γιατί να αγχωνόμαστε; Δεν υπάρχει λόγος. Η φιλελεύθερη σχολή υποστηρίζει, επίσης, ότι η αλληλεξάρτηση μεταξύ καταναλωτών και παραγωγών, είναι κάτι θετικό, δεν είναι κάτι αρνητικό. Δεν χρειάζεται να ανησυχούμε αν, δηλαδή, εισάγουμε το φυσικό αέριο από μία συγκεκριμένη χώρα, όπως τη Ρωσία, δεν χρειάζεται να ανησυχούμε αν οι αγωγοί περνάνε από μία άλλη συγκεκριμένη χώρα, όπως είναι η Τουρκία. Μιλάμε για business. Άρα δεν χρειάζεται εδώ να υπάρχουν κρατικές παρεμβάσεις. Υπάρχει και μία τρίτη άποψη. Και η άποψη αυτή λέει ότι η πολιτική έπεται της οικονομίας. Άρα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εργαλειακά την ενέργεια για να επιλύσουμε απτές πολιτικές διαφορές Για παράδειγμα: Η Ελλάδα και η Τουρκία έχουν σημαντικότατες πολιτικές διαφορές. Κατασκευάζουν έναν αγωγό, τον αγωγό Καράτσαμπε Κομοτηνή και με αυτό τον τρόπο κάπως θα βελτιωθεί το κλίμα ανάμεσα στις δύο χώρες. Υπάρχουν, λοιπόν, δύο βασικές σχολές σκέψης. Και επαναλαμβάνω, τις καταθέτω στο τραπέζι του διαλόγου, γιατί η κάθε σχολή σκέψης έχει διαφορετική πολιτική. Εάν, λοιπόν, είμαστε καχύποπτοι θα το θέσω απλά- τότε θα πράξουμε με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Εάν είμαστε αισιόδοξοι και πιστεύουμε στη συνεργασία και την αλληλεξάρτηση, θα πράξουμε με έναν άλλο τρόπο. Δύο κουβέντες για τη στρατηγική αξία των Κυπριακών και των Ισραηλινών κοιτασμάτων: Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αυτή τη στιγμή ο μεγαλύτερος καταναλωτής ενέργειας στον πλανήτη. Είναι, όμως, μία οντότητα η οποία ελέγχει μόνο το 2,5% των παγκοσμίων αποθεμάτων. Είμαστε, λοιπόν, εξαιρετικά άτυχοι. Αυτό, φυσικά, μπορεί να αλλάξει αν επιβεβαιωθεί η ύπαρξη μεγάλων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στον Αρκτικό Κύκλο. Και θα αλλάξει, γιατί πολύ απλά η Ευρώπη είναι ένας πολύ σημαντικό παίχτης στην περιοχή. Είτε μέσω της Δανίας είτε μέσω της Νορβηγίας που δεν είναι μέλος, αλλά στην πραγματικότητα είναι συνδεδεμένο μέλος- η Ευρώπη, εάν επαληθευθούν οι προβλέψεις που λένε ότι ο Αρκτικός Κύκλος είναι πολύ πλούσιος σε υδρογονάνθρακες, μπορεί μετά από τριάντα χρόνια να μην έχει κανένα πρόβλημα. Προς το παρόν, όμως, η Ευρώπη εισάγει πάρα πολύ φυσικό αέριο από τη Ρωσία, σχεδόν 40%. Ο δεύτερος προμηθευτής είναι η Νορβηγία, μία χώρα με την οποία δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Ο τρίτος προμηθευτής είναι η Αλγερία, μία χώρα η οποία έχει σοβαρά πολιτικά ζητήματα. Να δούμε, λοιπόν, τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου υπό το πρίσμα της εξάρτησης που έχει η Ευρωπαϊκή Ένωση έναντι των τριών αυτών χωρών, δηλαδή Ρωσία, Νορβηγία, Αλγερία. Όσον αφορά τα κοιτάσματα που έχουν βρεθεί προς το παρόν στην Ανατολική Μεσόγειο, το Αμερικανικό Γεωλογικό Ινστιτούτο, που νομίζω ότι είναι έγκυρο δεν θα το αμφισβητήσουν, νομίζω, οι περισσότεροι που βρίσκονται εδώ σήμερα- κάνει μία πρόβλεψη για περίπου τρεισήμισι τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Τρεισήμισι

20 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα! Και όταν λέμε «Ανατολική Μεσόγειο» τι εννοούμε; Εννοούμε Κύπρος Ισραήλ Αίγυπτος. Δεν εννοούμε Κρήτη. Δεν εννοούμε Ιόνιο. Πόσο φυσικό αέριο καταναλώνει ετησίως η Ευρωπαϊκή Ένωση των είκοσι πέντε; Περίπου πεντακόσια δισεκατομμύρια. Τρεισήμισι τρισεκατομμύρια δια πεντακόσια τι σημαίνει πρακτικά; Σημαίνει ότι προς το παρόν το αέριο που έχει βρεθεί στην Ανατολική Μεσόγειο μας καλύπτει για επτά χρόνια. Αυτό είναι. Τώρα, εάν βρεθεί περισσότερο, έχει καλώς. Αυτή, λοιπόν, είναι τη δεδομένη στιγμή η κατάσταση. Άρα, ποια είναι η στρατηγική αξία; Πρώτον, γεωγραφική εγγύτητα, κοιτάσματα τα οποία είναι πολύ κοντά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό από μόνο του είναι πάρα πολύ σημαντικό. Δεν είναι στη μέση του πουθενά. Είναι δίπλα μας. Δεύτερον, τα κοιτάσματα της Κύπρου και του Ισραήλ θα οδηγήσουν αναπόφευκτα στη διαφοροποίηση των προμηθευτών, θα μειώσουν την υπέρμετρη εξάρτηση έναντι της Ρωσίας. Εξ ου κι, αν θέλετε, η ψύχρανση ή να χρησιμοποιήσω μία άλλη λέξη- η διστακτικότητα που υπάρχει από τη Ρωσική πλευρά έναντι των Κυπριακών κοιτασμάτων. Οι Ρώσοι θέλουν ένα κυριαρχικό ρόλο στο ευρωπαϊκό ενεργειακό γίγνεσθαι. Ξαφνικά παρουσιάστηκε ένας άλλος δυνητικός προμηθευτής. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Σημαίνει ότι θα μειωθεί, έστω και λίγο, η εξάρτηση έναντι της Ρωσίας. Το τρίτο στοιχείο που τα καθιστά στρατηγικά είναι, φυσικά, ότι θα συμμετέχουν εκεί Ευρωπαίοι. Ευρωπαϊκές εταιρείες θα βγάλουν χρήματα, θα φορολογηθούν από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, θα επωφεληθεί ο Ευρωπαίος καταναλωτής. Αυτή, λοιπόν, είναι η στρατηγική αξία αυτών των κοιτασμάτων. Μερικοί χάρτες για τον ευρωμεσογειακό χώρο. Να δείτε λίγο τα δίκτυα των αγωγών. Βλέπετε ότι ο μεσογειακός χώρος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την Ευρώπη. Η Μεσόγειος είναι μία ευρωπαϊκή θάλασσα. Εδώ η διαφάνεια είναι λίγο παλιά. Από το 2004 δεν έχουν αλλάξει πολλά πράγματα. Πιστέψτε με. Η Ρωσία έχει περίπου το 26% με 30% των παγκοσμίων αποθεμάτων. Η Μέση Ανατολή, δηλαδή Ιράν, Κατάρ, Ηνωμένα Εμιράτα, έχει το 40%. Και οι υπόλοιπες περιφέρειες του κόσμου έχουν το υπόλοιπο ποσοστό. Φαντάζομαι ότι έχω δέκα λεπτά. Στα δέκα λεπτά που έχω, θα προσπαθήσω, υπό το πρίσμα της ρεαλιστικής σχολής σκέψης, να περιγράψω πολύ γρήγορα τη στρατηγική των μεγάλων χωρών, των μεγάλων παικτών στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Τουρκική στρατηγική είναι δεδομένη. Η Τουρκία ακολουθεί τη γνωστή διπλωματία των κανονιοφόρων. Έχει ηγεμονικές βλέψεις. Είναι μία χώρα η οποία αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε μία μεταβατική εποχή. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Ποια είναι αυτή η μεταβατική εποχή; Από μία μεσαία δύναμη, με περιορισμένες διεκδικήσεις στο εγγύς εξωτερικό, εξελίσσεται σε μία ηγεμονική περιφερειακή δύναμη. Και νομίζω ότι υπάρχουν πάρα πολλές αποδείξεις, που καταδεικνύουν αυτό το συμπέρασμα. Δηλαδή, το εξοπλιστικό της πρόγραμμα, το γεγονός ότι έχει χτίσει γέφυρες με χώρες τις οποίες πριν επέλεγε να αγνοήσει, όπως, για παράδειγμα, τη Λιβύη, το γεγονός ότι το δόγμα της εξωτερικής πολιτικής έχει αλλάξει, το γεγονός ότι έσπασε τη σχέση της με το Ισραήλ, ώστε να χτίσει μια μεγαλύτερη σχέση όχι απλώς με τους Άραβες, αλλά και με όλο το μουσουλμανικό κόσμο. Και, φυσικά, αυτό που παρατηρείται είναι μία σχετική αυτονόμηση της Τουρκίας έναντι κάποιων πολύ βασικών επιλογών της Δύσης, για παράδειγμα το Ιράν. Το Ιράν αυτή τη