Η Συµµετοχή των Μεταναστών στη ηµόσια Ζωή. Εµπειρίες από την Ελλάδα και την Ευρώπη ΕΛΙΑΜΕΠ (Αθήνα, Ξενοδοχείο Titania, 31/05/2007)

Transcript

1 Η Συµµετοχή των Μεταναστών στη ηµόσια Ζωή. Εµπειρίες από την Ελλάδα και την Ευρώπη ΕΛΙΑΜΕΠ (Αθήνα, Ξενοδοχείο Titania, 31/05/2007) «Προωθώντας την ενσωµάτωση των µεταναστών στη κοινωνία» κ. Nάσσος Θεοδωρίδης, ιευθυντής του Κέντρου Πληροφόρησης & Τεκµηρίωσης για το Ρατσισµό «ΑΝΤΙΓΟΝΗ» O διάλογος για τη µεταναστευτική πολιτική που διεξάγεται τον τελευταίο καιρό στην Ευρώπη αποτυπώνει µια συντηρητική στροφή των επιµέρους κοινωνιών. Πρόκειται αναµφίβολα για το γνωστό αντανακλαστικό των κυρίαρχων εθνικών οµάδων απέναντι στην τάση της παγκοσµιοποίησης, καθώς αισθάνονται ότι απειλούνται από την αθρόα είσοδο µεταναστών. Στο πλαίσιο αυτό έχει αναπτυχθεί πιο έντονα και σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο ο προβληµατισµός σχετικά µε τα ζητήµατα κοινωνικής ένταξης και πολιτικής ενσωµάτωσης των µεταναστών στις σύγχρονες κοινωνίες των ευρωπαϊκών κρατών. Η οµαλή ένταξη των οικονοµικών µεταναστών στην ελληνική κοινωνία προϋποθέτει την επίλυση του χρονίζοντος προβλήµατος της νόµιµης (ηµι-παράνοµης διαµονής τους στη χώρα). Η πλειοψηφία των οικονοµικών µεταναστών ζει και εργάζεται για µεγάλο χρονικό διάστηµα στη χώρα µας και όλες οι έρευνες δείχνουν ότι αποτελούν πλέον βασική παράµετρο της ελληνικής κοινωνίας για την οποία απαιτείται η θέσπιση και ανάπτυξη συγκεκριµένης πολιτικής ένταξης και ενσωµάτωσής τους. Για να συλληφθεί ως ιδέα και στη συνέχεια για να εκπονηθεί οποιαδήποτε πολιτική κοινωνικής ένταξης πρέπει πρώτα όλοι να συνεννοηθούµε µεταξύ µας ότι συζητάµε πάνω σε κάποιους άξονες, πάνω σε κάποιους κοινούς τόπους που δεν µπορούµε να τους αγνοήσουµε. Σκιαγραφώ µερικούς από αυτούς τους άξονες: 1

2 (1) Το φαινόµενο της µετανάστευσης δεν είναι παροδικό αλλά θα συνεχισθεί στο µέλλον και γι αυτό θα πρέπει να υπάρξει µία ολοκληρωµένη πολιτική µε έµφαση στην ένταξη των µεταναστών στον κοινωνικό και οικονοµικό κορµό της χώρας µας. (2) Βασικό κριτήριο για τη νοµιµοποίηση του αλλοδαπού θα πρέπει να είναι είτε το πραγµατικό γεγονός είτε η απλή βούληση της απασχόλησής του εντός του κοινωνικοασφαλιστικού και φορολογικού πλαισίου της χώρας µας. (3) Η µετανάστευση δεν θα πρέπει να αντιµετωπίζεται ως ένα κατ εξοχήν φαινόµενο αστυνοµικού ενδιαφέροντος αλλά ως φαινόµενο µε πρωταρχική την κοινωνική, οικονοµική, εργασιακή διάσταση. (4) Νέες νοµοθετικές ρυθµίσεις για το µεταναστευτική πολιτική θα πρέπει να έπονται µελετών που θα κάνουν απολογισµό και αξιολόγηση των αποτελεσµάτων των προηγούµενων ρυθµίσεων και εξάγουν συµπεράσµατα σχετικά µε το πόσο εφαρµόσθηκε η προηγούµενη νοµοθεσία και τι αποτελέσµατα είχε. (5) Οι διαδικασίες νοµιµοποίησης θα πρέπει να είναι απλές ώστε να ενθαρρύνουν και όχι να αποθαρρύνουν τους αλλοδαπούς και τους τυχόν εργοδότες τους για τη συµµετοχή σε αυτές και θα πρέπει να διευρυνθεί το χρονικό διάστηµα ισχύος των εγγράφων νοµιµότητας (6) Οι διαδικασίες αυτές θα πρέπει να πλαισιώνονται µε προγράµµατα ουσιαστικής ένταξης των µεταναστών στο κοινωνικό γίγνεσθαι της χώρας. (7) Είναι αναγκαία η αποτελεσµατική καταπολέµηση της αδήλωτης απασχόλησης των µεταναστών, στο πλαίσιο άλλωστε, µιας γενικότερη στρατηγικής για τη µείωση γενικότερα της αδήλωτης απασχόλησης. Προς το σκοπό αυτό, θα πρέπει να εντατικοποιηθούν και να καταστούν αποτελεσµατικότεροι οι µηχανισµοί ελέγχου (Σώµα Επιθεωρητών Εργασίας και Ι.Κ.Α.). (8) Η υλοποίηση της µεταναστευτικής πολιτικής πρέπει να ενέχει το στοιχείο του κοινωνικού ελέγχου µέσω της συµµετοχής στα σχετικά όργανα των κοινωνικών φορέων ώστε να δηµιουργούνται συνθήκες διαφάνειας και να αποθαρρύνονται καταστάσεις που θα ευνοούν αθέµιτες συναλλαγές.. (9) Θα πρέπει να ενισχυθούν οι υπηρεσίες που ασκούν τη µεταναστευτική πολιτική όχι µόνο ποσοτικά αλλά και ποιοτικά µε την έννοια της ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης των εµπλεκοµένων υπαλλήλων στα ζητήµατα και τις ιδιαιτερότητες των µεταναστών ως πληθυσµιακής οµάδας. (10) Για την κατοχύρωση των δικαιωµάτων των µεταναστών θα πρέπει στο πλαίσιο θέσπισης και αναθεώρησης της εθνικής νοµοθεσίας να µελετηθεί το διεθνές νοµικό πλαίσιο αυτών των δικαιώµατων (ΟΗΕ, Συµβούλιο της Ευρώπης και ιεθνής Οργάνωση Εργασίας), ώστε να υπάρχει αποτύπωση και των ρυθµίσεων αυτών στα εθνικά νοµοθετήµατα. (11) Η ευρωπαϊκή διάσταση είναι σηµαντική, υπό την έννοια της σύγκλισης ενός επιπέδου παροχής δικαιωµάτων (12) θα πρέπει να αναδειχθούν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης των µεταναστών και η σύνδεσή τους µε τις αναπτυξιακές προοπτικές, ώστε να µην παραµείνουν απλώς φθηνό εργατικό δυναµικό. 2

3 (13) είναι ανάγκη να αρθούν τα εµπόδια που έµµεσα ευθύνονται για τη δυσχερή προσβασιµότητα των µεταναστών σε ορισµένα αγαθά και υπηρεσίες. (14)Θα πρέπει να αναπτυχθεί ένα οργανωµένο και εκτεταµένο δίκτυο πολύγλωσσικών υπηρεσιών στα πρότυπα των ΚΕΠ στις περιοχές όπου εµφανίζεται µεγάλος αριθµός µεταναστευτικών πληθυσµός όπως είναι ο ήµος Αθηναίων, η υτική Αθήνα, ο Πειραιάς και η Νοµαρχία Θεσσαλονίκης. Προοπτικά θα πρέπει να τεθεί ως άµεσος στόχος η ανάπτυξη ανάλογων δοµών στις έδρες τουλάχιστον όλων των νοµαρχιακών αυτοδιοικήσεων, όπως άλλωστε προέβλεπε ένα εξαιρετικά ελλειπτικό και παραµεληµένο ως προς τα ζητήµατα των µεταναστών Εθνικό Σχέδιο ράσης εκ µέρους του Υπουργείου (15) θα πρέπει να επανεξεταστούν οι διατάξεις που ρυθµίζουν τις προϋποθέσεις έκδοσης και ανανέωσης των αδειών διαµονής κατά τέτοιο τρόπο, ώστε, αφενός, να εξασφαλίζεται η αποτελεσµατική καταπολέµηση της ανασφάλιστης εργασίας και, αφετέρου, να µην επιβαρύνονται τα θύµατα αυτής, δηλαδή οι µετανάστες εργαζόµενοι. (16) θα πρέπει να αρθούν οι περιορισµοί οικονοµικής φύσης που αποτελούν εµπόδιο για την άσκηση του δικαιώµατος σε άδεια παραµονής για οικογενειακή επανένωση. (17) θα πρέπει να χαραχθεί µία ολοκληρωµένη πολιτική για την κοινωνική ένταξη των µεταναστών, η οποία να καλύπτει όλο το φάσµα των κοινωνικών δικαιωµάτων, να εµπλέκει άµεσα τις δηµόσιες υπηρεσίες και να εξασφαλίζει το συντονισµό των αρµόδιων υπουργείων (18) είναι αναγκαία µέτρα για την αντιµετώπιση θεµάτων που αφορούν στους µετανάστες δεύτερης γενιάς, ιδίως ως προς το καθεστώς διαµονής των παιδιών της πρώτης γενιάς µεταναστών που σταδιακά ενηλικιώνονται. (19) η διατήρηση των µεταναστών σε ανεπίσηµο καθεστώς, πέραν του ότι εγκυµονεί κινδύνους για την ίδια την κοινωνική συνοχή της χώρας, έχει σηµαντικές επιπτώσεις και στην άσκηση του θεµελιώδους δικαιώµατός τους σε υγειονοµική περίθαλψη, στην κατάσταση της ατοµικής τους υγείας και στη δηµόσια υγεία. Ενόψει αυτού προτάθηκε η απεξάρτηση του επίσηµου καθεστώτος διαµονής από το δικαίωµα απρόσκοπτης πρόσβασης στις δηµόσιες υπηρεσίες υγείας.απαιτείται η απλούστευση των διαδικασιών απόδοσης των εγγράφων νοµιµότητας και η διεύρυνση του χρονικού διαστήµατος της ισχύος τους,. 20) Τα κλειστά συστήµατα νοµιµοποίησης µε χρονικές προθεσµίες λήξης δεν βοηθούν, γιατί αυτή η λογική µεταθέτει συνεχώς στο µέλλον την επίλυση ζητηµάτων που αναφύονται και απαιτούν τη λύση τους στο διαρκές σήµερα. Θέλω να σταθώ στον τεοµέα της Εκπαίδευσης Ο ρόλος της εκπαίδευσης είναι καθοριστικός. Σε µεγάλο βαθµό οι ρατσιστικές συµπεριφορές διατηρούνται, κυρίως λόγω της άγνοιας των πολιτών για τους µετανάστες, αλλά και εξαιτίας της αδράνειας του κράτους που δε φροντίζει να εντάξει οµαλά τους µετανάστες στην ελληνική κοινωνία. Συγκεκριµένα, ξέρουµε όλοι 3

4 ότι πολίτες κρατών εκτός Ε.Ε. µπορούν να σπουδάσουν στην Ελλάδα και δικαιούνται άδεια παραµονής για όσο σπουδάζουν. Τι γίνεται όµως µόλις πάρουν πτυχίο; Υποχρεούνται να φύγουν από τη χώρα, εκτός κι αν βρουν αµέσως δουλειά και δεχτεί ο εργοδότης τους να εγγυηθεί κατά κάποιο τρόπο για τη διαµονή τους εδώ. Ως γνωστόν, οι Έλληνες πτυχιούχοι χρειάζονται κατά µέσο όρο ένα χρόνο µετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους για να βρουν δουλειά. Πώς λοιπόν ζητάµε από έναν αλλοδαπό να τη βρει µέσα σ ένα τρίµηνο; Αναγκάζονται λοιπόν και φεύγουν. Εξαναγκάζεται δηλαδή να φύγει η «αφρόκρεµα» των µεταναστών, αυτοί που θα µπορούσαν να αποτελέσουν ένα υγιές πρότυπο οικονοµικού µετανάστη και να καταρρίψουν µύθους, φόβους και λαϊκές δεισιδαιµονίες. Πέραν τούτου, σηµαντικότατο ρόλο παίζει η εκπαίδευση, ανηλίκων και ενηλίκων. Για παράδειγµα,, απαραίτητο είναι να διδάσκεται στο σχολείο ένα µάθηµα διαπολιτισµικότητας για όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά (ηµεδαπά και αλλοδαπά), ώστε να διευρύνονται οι ορίζοντες των µαθητών καθώς θα µαθαίνουν για άλλους λαούς, και όχι µόνο για την ιστορία τους σε συνάρτηση µε τη δική µας, όπως συνηθίζεται µέχρι στιγµής, αλλά για το µεγαλείο της διαφορετικότητάς τους, από εµάς και από κάθε άλλο λαό. Έτσι οι νέοι θα µάθουν να εκτιµούν τη διαφορετικότητα των µεταναστών που ζουν στην Ελλάδα και δε θα καταφεύγουν σε ακραίες ρατσιστικές συµπεριφορές. εύτερον, όπως προανέφερα, οι γονείς χρειάζονται επίσης εκπαίδευση στο θέµα αυτό, καθώς είναι αυτοί που επηρεάζουν τα παιδιά τους περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο. Παραδόξως, το σχολείο καλείται να παίξει το ρόλο του και σε αυτή την περίπτωση, αφού διατηρώντας στενή σχέση µε τους γονείς µπορούν οι εκπαιδευτικοί να καταλάβουν σε τι περιβάλλον µεγαλώνει κάθε παιδί και να δώσουν την ανάλογη προσοχή σε κάθε περίπτωση ώστε να εµφυσήσουν αντι-ρατσιστικά αισθήµατα. Επιπλέον, καθώς η αντίδραση προέρχεται τις περισσότερες φορές από την άγνοια, δίνεται η δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να παίξουν το ρόλο διαµεσολαβητή, ώστε να γνωρίσουν και οι γονείς τα θετικά αποτελέσµατα µιας πολύπολιτισµικής ανοιχτής και ανεκτικής κοινωνίας. ιεθνώς ξεκίνησε ένα κίνηµα νέων για την εισαγωγή της δια-πολιτισµικής µάθησης στα σχολεία, αφορµή του οποίου υπήρξε το πρόσφατο Greenwich Conference του Βρετανικού Συµβουλίου σε συνεργασία µε το Davos Summit του Παγκόσµιου Οικονοµικού Φόρουµ. Νέοι εκπρόσωποι 60 χωρών κατέδειξαν την ίδια κοινωνική παθογένεια και την ανάγκη καταπολέµησής της. Εµείς, ως εκπρόσωποι της προοδευτικής νεολαίας της χώρας µας οφείλουµε να συµπαραταχθούµε στο κίνηµα αυτό ώστε να επιτύχουµε επιτέλους την εξάλειψη των ρατσιστικών και ξενοφοβικών φαινοµένων. Έχουµε καταλήξει στο συµπέρασµα ότι είναι εξαιρετικά σηµαντικό να συµπεριληφθούν στα σχολικά βιβλία, ειδικά της πρωτοβάθµιας αλλά βεβαίως και της δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, εκτεταµένες αναφορές, γραµµένες µε σύγχρονο, εύπεπτο, επικοινωνιακό και φιλικό προς τα παιδιά τρόπο, σχετικά µε το ρατσισµό, τις διακρίσεις, την ξενοφοβία, και το φαινόµενο της µετανάστευσης γενικά, ώστε να αποµυθοποιηθεί η ρητορική της κινδυνολογίας που καλλιεργεί τη δυσανεξία σε βάρος των παιδιών των αλλοδαπών. 4

5 Ένα δεύτερο σηµείο είναι ότι πέρα από το γενικότερο πρόβληµα της εθνοκεντρικής διάστασης που έχει η ελληνική εκπαίδευση (κυρίως στο µάθηµα της ιστορίας), και που δεν βοηθάει ούτε τη διάδοση πολυπολιτισµικών και ανεκτικών ιδεών στα παιδιά των Ελλήνων αλλά ούτε και την ένταξη των παιδιών των αλλοδαπών, αυτό που θα ήταν καθοριστικό είναι η εισαγωγή της διδασκαλίας της µητρικής γλώσσας σε περιοχές και σε σχολεία όπου ο αριθµός των αλλοδαπών µαθητών είναι υψηλός. Επίσης, θα πρέπει να δοθεί έµφαση όχι µόνο στην ενισχυτική διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας (που όντως λαµβάνει χώρα στα διαπολιτισµικά σχολεία) αλλά και στο ζήτηµα των τάξεων υποδοχής, οι οποίες σε σχέση µε το παρελθόν έχουν µειωθεί, γιατί αλλιώς δεν µπορούν να δηµιουργηθούν όσο το δυνατόν ίσες αφετηρίες εκκίνησης για τα µεταναστόπουλα και τα ελληνόπουλα. Πολύ θετική θα ήταν και η επέκταση µιας Καλής Πρακτικής για την οποία εγώ ακούω τα καλύτερα λόγια στο εξωτερικό και αφορά την ποσόστωση του 0.5% για την εισαγωγή στα ΑΕΙ (νόµος 2341/1995). Αυτό αφορά σήµερα µόνο τη µειονότητα της Θράκης. Θα µπορούσε να λειτουργήσει και ως ένα θαυµάσιο κίνητρο για εκπαιδευτική ένταξη και πρόοδο στην περίπτωση των παιδιών των µεταναστών. Επειδή στο νου µας έχουµε πάντοτε την αποτελεσµατικότερη κοινωνική ένταξη, δύσκολα µπορεί κανείς να αποφύγει να αναφερθεί στο περιεχόµενο του µαθήµατος των Θρησκευτικών. Εκτιµώ ότι προκειµένου να έρθουν πιο κοντά µεταξύ τους παιδιά µε διαφορετικές θρησκευτικές παραδόσεις θα ήταν προτιµώτερο να υπάρξει µια ισορροπία στον τρόπο και στην έκταση παρουσίασης και ανάλυσης των διαφόρων θρησκειών µέσα από τα σχολικά βιβλία. Ειδικά το Ισλάµ, που λόγω και των παγκόσµιων εξελίξεων υπάρχει πολλές φορές από τα ΜΜΕ η τάση να δυσφηµείται, αλλά και λόγω του µεγάλου αριθµού µουσουλµάνων µεταναστών στην Ελλάδα, θα πρέπει να διδάσκεται πολύ πιο εκτενώς, ώστε να το κατανοήσουν και τα ελληνόπουλα και να µπορέσουν να διαπαιδαγωγηθούν στην ισότιµη αντιµετώπιση της θρησκευτικής διαφορετικότητας. Μέσα από την καταγραφή Καλών Πρακτικών, έχουµε καταλήξει στο συµπέρασµα ότι θα ήταν αναγκαία και µια κρατική στήριξη µε άµεσο ή έµµεσο τρόπο κάποιων πρωτοβουλιών, είτε της κοινωνίας των πολιτών είτε της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αναφορικά µε τη διδασκαλία των ελληνικών στους µετανάστες ή και σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Υπάρχουν σηµαντικές προσπάθειες από ΜΚΟ, συλλόγους, κλπ. Στη Θεσσαλονίκη ο «Οδυσσέας» διδάσκει σε 3000 µαθητές που είναι πρόσφυγες, µετανάστες ή παλιννοστούντες. Στην Αθήνα υπάρχει το Ανοιχτό Σχολείο Μεταναστών που φιλοξενείται στα γραφεία του Συνασπισµού, υπάρχει το ιαπολιτισµικό Κέντρο του ήµου Αθηναίων, υπάρχει ένα Πρόγραµµα δικό µας, της Αντιγόνης, που ξεκίνησε να λαµβάνει χώρα στα γραφεία του Φόρουµ Μεταναστών 5

6 για διδασκαλία πάνω σε από 50 µαθητές, κοµπιούτερς, κλπ, κλπ. Τέλος, υπάρχουν και σύλλογοι µεταναστών που µε πολύ µεράκι και ευσυνειδησία λειτουργούν εντελώς αβοήθητοι τα δικά τους πολιτιστικά κέντρα που απευθύνονται κυρίως σε παιδιά και όπου αναπτύσσονται ποικίλες επιµορφωτικές και πολιτιστικές δραστηριότητες που προετοιµάζουν την ένταξη των παιδιών αυτών στα ελληνικά σχολεία (έχω στο µυαλό µου το σταθµό των Φιλιππινέζων µεταναστών), και που δυστυχώς τέτοια κέντρα δεν έχουν πολλές φορές τη δυνατότητα να πληρώσουν ούτε τα απαραίτητα λειτουργικά τους έξοδα όπως το ενοίκιο. Σε ό,τι αφορά τη θέσπιση της γνώσης της ελληνικής γλώσσας ως προϋπόθεσης για τη λήψη της άδειας µακροχρόνιας διαµονής, θα έχει ως αποτέλεσµα την αδυναµία κτήσης αυτής της άδειας εκ µέρους της µεγάλης πλειοψηφίας του µεταναστευτικού πληθυσµού, ενώ σε καµία περίπτωση δεν θα µπορούσε να θεωρηθεί ως καθοριστικό κριτήριο ένταξης η γλώσσα, καθώς έχει στην πράξη αποδειχτεί ότι µετανάστες που λόγω της πολύωρης δουλειάς τους δεν έχουν κατορθώσει να µάθουν σχεδόν καθόλου την ελληνική γλώσσα συνεχίζουν να είναι χρήσιµοι στις διάφορες χειρωνακτικέ εργασίες που προσφέρουν. Βεβαίως, η Πολιτεία θα πρέπει να οργανώσει µαθήµατα εκµάθησης της γλώσσας µε υψηλές προδιαγραφές και δωρεάν και να ενθαρρύνει τους µετανάστες να συµµετάσχουν εθελοντικά σε αυτά (αφού αναµφίβολα θα αποκτήσουν έτσι ένα επιπρόσθετο εφόδιο), αλλά σε καµία περίπτωση δεν θα πρέπει να συνδεθεί η καλή γνώση της γλώσσας µε τη λήψη της οποιασδήποτε άδειας διαµονής. 3. Πολιτική κατά των διακρίσεων Κοινωνική ένταξη χωρίς µια συστηµατική και συγκροτηµένη εθνική πολιτική κατά των διακρίσεων δεν µπορεί να υπάρξει. Το Κέντρο ΑΝΤΙΓΟΝΗ έχει ασχοληθεί επισταµένως µε την παρακολούθηση της θεσµικής ενσωµάτωσης στην ελληνική έννοµη τάξη των δύο Οδηγιών της Ε.Ε. για την καταπολέµηση των διακρίσεων. Ένα δίκτυο εµπειρογνωµόνων της Ε.Ε. αναµένεται να εξετάσει ενδελεχώς το κατά πόσο η ενσωµάτωση των Οδηγιών έγινε µε ορθό και πλήρη τρόπο ώστε να µην µειώνεται η προστασία των υποψήφιων θυµάτων. Ένα αδύναµο σηµείο της ελληνικής νοµοθεσίας που ενσωµάτωσε τις Οδηγίες είναι η απουσία πρόβλεψης ανεξάρτητου φορέα για την προώθηση της αρχής της ίσης µεταχείρισης. Από τους 3 συναρµόδιους φορείς ουσιαστικά µόνο ο Συνήγορος του Πολίτη µπορεί να θεωρηθεί ανεξάρτητος, και σε καµία περίπτωση το υπαγόµενο στο Υπουργείο Απασχόλησης Σώµα Επιθεωρητών Εργασίας. Επίσης, η ελληνική νοµοθεσία δεν εξοπλίζει τους φορείς αυτούς µε τη νοµική δυνατότητα να γίνουν διάδικοι σε µια δικαστική διαδικασία για λογαριασµό των θυµάτων της ρατσιστικής διάκρισης. Τέλος, η νοµοθεσία θα µπορούσε να είναι πιο αυστηρή προς τους εργοδότες που προβαίνουν σε διακρίσεις λόγω φυλετικής ή εθνικής καταγωγής και να προβλέπει και ποινικές κυρώσεις για αυτούς και όχι µόνο πρόστιµα, όπως συµβαίνει σήµερα. 6

7 4. Στέγαση Σηµαντική θα ήταν η θέσπιση ευνοϊκών στεγαστικών δανείων για µετανάστες κατά τα πρότυπα της σχετικής νοµοθεσίας που αφορά τους Ροµά. Προτού γίνει η όχι ίσως και τόσο εύστοχη µεταφορά αρµοδιότητας στους ήµους, στο Υπουργείο Εσωτερικών δρούσε έντονα ένα Τµήµα που λέγεται «άνεια Ροµ». Κάτι ανάλογο θα µπορούσε να γίνει και στον τοµέα των µεταναστών. Ωφέλιµη θα ήταν και η πρόβλεψη τουλάχιστον για υποχρεωτική τήρηση στατιστικών στοιχείων από τον Οργανισµό Εργατικής Κατοικίας που να καταγράφουν τον αριθµό των δικαιούχων µεταναστών, ώστε στη συνέχεια να µελετηθούν ενδελεχώς όλα τα συµπεράσµατα που θα προκύψουν από την ανάλυση τέτοιων στοιχείων, και ιδίως σε συγκριτική βάση µε τον υπόλοιπο πληθυσµό. 5. Ρατσιστική βία σε βάρος µεταναστών. Αξίζει επιπλέον να σηµειωθεί ότι χωρίς µια καίρια παρέµβαση στο δηµόσιο πεδίο δράσης που λέγεται «αποτελεσµατική αντιµετώπιση φαινοµένων ρατσιστικής βίας», είναι τουλάχιστον πρωθύστερο να µιλάµε για ένταξη. Το πρώτο βήµα που θα έπρεπε να γίνει και στον τοµέα αυτόν, είναι η υποχρέωση των αρµόδιων αρχών (του Υ Τ και του Υπουργείου ικαιοσύνης) να καταγράφουν σε ειδικούς καταλόγους τα εγκλήµατα που έχουν ρατσιστικό κίνητρο, κάτι που αποτελεί και πάγια σύσταση του ευρωπαϊκού ΟΘ προς όλες τις χώρες. Αυτό θα πρέπει να αφορά όλα τα στάδια της διαδικασίας (ποινική δίωξη, παραποµπή µε βούλευµα, καταδικαστική ή αθωωτική απόφαση, κλπ). Η ρατσιστική βία περιλαµβάνει ποικίλες µορφές εκδήλωσης της βίας, όπως η φυσική σωµατική βία (δηλαδή ο φόνος και όλες οι σωµατικές βλάβες), η βία κατά περιουσιακών στοιχείων και αντικειµένων του θύµατος (π.χ. καταστροφή του µαγαζιού ενός µετανάστη), η λεκτική βία που µπορεί να προσλαµβάνει τη µορφή απειλής και ύβρεων, κοκ.. Αυτό που διαχωρίζει εννοιολογικά από άλλες µορφές βίας τη ρατσιστική βία είναι το κίνητρο που υποδαυλίζει τη συγκεκριµένη συµπεριφορά. υστυχώς, πάρα πολλά κράτη µέλη της Ε.Ε. δεν διαθέτουν ένα αποτελεσµατικό σύστηµα συγκέντρωσης στατιστικών δεδοµένων. Από µελέτες έχει προκύψει ότι στις χώρε µε ελλιπή ή µε καθόλου στατιστικά στοιχεία από επίσηµους δηµόσιους φορείς τα περιστατικά ρατσιστικής βίας που αναδύονται τελικά στην επιφάνεια είναι εκ των πραγµάτων λιγότερα σε αριθµό από αυτά που συµβαίνουν στην πραγµατικότητα. Αυτή η έλλειψη στοιχείων συντελεί µ µε τη σειρά της, στη υποβάθµιση και υποτίµηση του ίδιου του φαινοµένου της ρατσιστικής βίας, µε αποτέλεσµα αφενός οι ίδιοι οι δηµόσιοι φορείς να µην θέτουν ως προτεραιότητα την ανάληψη θεσµικών πρωτοβουλιών για την καταπολέµηση της ρατσιστικής βίας, και αφετέρου η κοινή γνώµη, βυθισµένη στο σκοτάδι, να µην µπορεί να ασκήσει την κατάλληλη πίεση προς τις αρχές, ώστε αυτές να ενεργήσουν πιο δραστικά. 7

8 Ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας είναι η στάση της Αστυνοµίας. Έχει διαπιστωθεί δηλαδή ότι σε χώρες όπου η Αστυνοµία ενθαρρύνει τους πολίτες να καταγγείλουν σ αυτή περιστατικά ρατσιστικής βίας, τότε οι καταγγελίες είναι αυξηµένες. Σε χώρε, αντίθετα, όπου η Αστυνοµία δεν ασχολείται ιδιαίτερα µε το ζήτηµα της ρατσιστικής βίας και συνεπώς δεν εµπνέει εµπιστοσύνη στα θύµατα (ή πολύ περισσότερο βαρύνεται και η ίδια µε συµπεριφορές βίας ενάντια στσυς µετανάστες, όπως συχνά συµβαίνει στην Ελλάδα), εκεί οι καταγγελίες είναι µειωµένες, διότι και η εµπιστοσύνη είναι µειωµένη. Τα περιστατικά της ρατσιστικής βίας είναι δυναµίτης για την κοινωνική ένταξη, και για αυτό το λόγο είναι αναγκαία κάθε φορά η πλήρης διερεύνηση υποθέσεων όπως αυτή των Πακιστανών, που είχε δει πρόσφατα το φως της δηµοσιότητας.. Η αντίφαση δηλαδή είναι απόλυτη. Τέτοια φαινόµενα στοιχειοθετούν την άρνηση της ένταξης, την ακύρωση κάθε προσπάθειας ένταξης. Ήδη έχουν γίνει συστάσεις στη Ελλάδα και σε άλλες χώρες από διάφορα διεθνή και ευρωπαϊκά όργανα ώστε να τροποποιηθεί η ποινική νοµοθεσία και να θεωρείται το ρατσιστικό κίνητρο ως επιβαρυντικός παράγοντας που να αυξάνει την ποινή οποιασδήποτε κολάσιµης πράξης (δυσφήµησης, φθοράς ξένης ιδιοκτησίας, σωµατικής βλάβης, φόνου, κλπ). Ειδική έµφαση πρέπει να δοθεί και στις Σχολές ικαστών, προκειµένου να καταπολεµηθούν οι προκαταλήψεις και να µην είναι σε δυσµενέστερη θέση ένας κατηγορούµενος αλλοδαπός από έναν ηµεδαπό. 6. Μορφές κοινωνικής ένταξης α) Χώροι θρησκευτικής λατρείας. Το ζήτηµα της κατασκευής ενός ιερού µουσουλµανικού τεµένους (τζαµί) στην Αθήνα είχε τις δικές του περιπέτειες και σίγουρα η τεράστια αυτή καθυστέρηση (και η αναπλήρωση της έλλειψης αυτής από τους δεκάδες αυτοσχέδιους και σε µη ευπρεπή κατάσταση λατρευτικούς χώρους) δεν βοηθούσε καθόλου τη διαδικασία της ένταξης, διότι είχε γίνει περίπου εθνικό θέµα κάτι που ήταν εντελώς αυτονόητο, δηλαδή το να έχουν λατρευτικό χώρο πάνω από διακόσιες χιλιάδες Μουσουλµάνοι που ζουν στην Αθήνα. Αλλά και η λύση που δόθηκε τελικά, µε τον ασφυκτικό κρατικό έλεγχο, δεν είναι σίγουρα η καλύτερη δυνατή από ενταξιακή οπτική γωνία. β) Ψήφος στις δηµοτικές και νοµαρχιακές εκλογές. εν χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση σχετικά µε τον καθοριστικό ρόλο που παίζει στην ένταξη των µεταναστών η δυνατότητα τους να επιλέγουν τους τοπικούς άρχοντες, τη 8

9 στιγµή µάλιστα που καταβάλουν και σχετικά τέλη στο πλαίσιο της τοπικής κοινωνίας. Εδώ η καθυστέρηση είναι µεγάλη σε σχέση µε άλλες χώρες της Ε.Ε.. Είναι βέβαιο ότι µε την καθιέρωση της ψήφου στις τοπικές εκλογές θα περιοριστούν και φαινόµενα ολιγωρίας, παραµέλησης, κακοδιοίκησης, κλπ εκ µέρους των δηµοτικών αρχών, αφού οι µετανάστες θα είναι υπολογίσιµη εκλογική δύναµη και άρα τα δικαιώµατα τους θα γίνονται θέλοντας και µη σεβαστά από τις τοπικές εξουσίες, γεγονός που ίσως θα λύσει πολλά προβλήµατα γραφειοκρατικής φύσης στις υπηρεσίες των ήµων. γ) Ιθαγένεια Κοινωνική ένταξη χωρίς µια ανοιχτή, απλόχερη, διάφανη, ελαστική και άκρως φιλελεύθερη πολιτική απονοµής ιθαγένειας δεν µπορεί να υπάρξει. Ο στόχος κτήσης της ιθαγένειας ως µια προοπτική για το µετανάστη του δίνει ελπίδα και τον βοηθάει πραγµατικά και ψυχολογικά να ενταχτεί σε µια κοινωνία, εφόσον ξέρει ότι κάποτε θα συνάψει ακατάλυτους δεσµούς πρόσδεσης µε αυτήν. Το ελληνικό δίκαιο περί ιθαγένειας όµως εξακολουθεί να παρουσιάζει την πανευρωπαϊκή πρωτοτυπία της υιοθέτησης του ius sanguinis (το δίκαιο του αίµατος). Η προτελευταία χώρα της Ε.Ε. που εφήρµοζε κάτι τέτοιο ήταν η Γερµανία, και το κατήργησε στα τέλη της δεκαετίας του 90, υιοθετώντας και αυτή το δίκαιο του εδάφους (ius solis). Για να γίνει αντιληπτή η ρατσιστική αντίληψη που διέπει το «δίκαιο του αίµατος», αρκεί να τονιστεί ότι µε βάση αυτό το καθεστώς την αυτόµατη κτήση του Έλληνα πολίτη τη δικαιούται µόνο όποιος έχει ελληνική καταγωγή είτε από πατέρα είτε από µητέρα, και όχι όποιος έχει γεννηθεί στο έδαφος της Ελλάδας (ανεξαρτήτως καταγωγής)!! Πρόκειται µε άλλα λόγια για ένα θεσµικό κατάλοιπο που προσπαθεί να... περιχαρακώσει βιολογικά («αιµατολογικά») την έννοια του «ελληνικού λαού». Η διαιώνιση του µάλιστα σε εποχές υπογεννητικότητας επιβεβαιώνει το ρατσιστικό του χαρακτήρα, αφού η αντίληψη αυτή δείχνει να προτιµάει τη διατήρηση ενός «µικρού και καθαρού έθνους» έναντι της απόδοσης ιθαγένειας σε ανθρώπους που έχουν µόνιµους, ριζωµένους και συνήθως µοναδικούς δεσµούς µε την ελληνική πολιτεία, όπως είναι τα µεταναστόπουλα που γεννήθηκαν σε ελληνικό έδαφος. Συνεπώς, µόνη λύση για έναν αλλοδαπό να γίνει Έλληνας είναι η πολιτογράφηση. Η δεύτερη δυσκαµψία όµως του ελληνικού δικαίου της ιθαγένειας αφορά το ίδιο το νοµικό πλαίσιο της πολιτογράφησης. ικαίωµα υποβολής της σχετικής αίτησης έχει µόνο όποιος έχει συµπληρώσει δέκα χρόνια νόµιµης παραµονής στην Ελλάδα, και η Πολιτεία διατηρεί την απόλυτη διακριτική ευχέρεια να απορρίψει την αίτηση χωρίς αιτιολόγηση παρά µόνο επικαλούµενη την απόλυτη δικαιοδοσία της (προνόµιο) ως προς τη χορήγηση ιθαγένειας σε αλλοδαπούς. Στην πράξη, οι περισσότερες αιτήσεις ιθαγένειας απορρίπτονται πλην ειδικών περιπτώσεων, όπως αυτές των συζύγων Ελλήνων πολιτών, όπου και εκεί όµως δεν υπάρχει ένα αυτόµατο σύστηµα απονοµής ιθαγένειας (όπως σε παλιότερες δεκαετίες), ούτε καν αν υπάρχει παιδί. Ωστόσο, σπανίως απορρίπτονται αιτήσεις ιθαγένειας συζύγων Ελλήνων. Ουδείς αµφισβητεί σε νοµικό επίπεδο την ύπαρξη του προνοµίου της Πολιτείας να καθορίζει αυτή καταρχήν την πολιτική απονοµής ιθαγένειας µέσα στην εδαφική της 9

10 δικαιοδοσία, αλλά αυτή η αρµοδιότητα της δεν µπορεί να µην συναντάει κάποιους περιορισµούς, και ιδίως από την αρχή της αναλογικότητας, που είναι πλέον συνταγµατικά κατοχυρωµένη. Για παράδειγµα, µετανάστες µε πολλές δεκαετίες νόµιµης διαµονής στην Ελλάδα έχουν εύλογη και θεµιτή προσδοκία για κτήση της ιθαγένειας, και άρα ο απόλυτος χαρακτήρας του κρατικού προνοµίου πρέπει να κάµπτεται. Συνεπώς, είναι αναγκαία η προσθήκη ενός αυξηµένου χρονικού ορίου πέραν του οποίου θα υπάρχει καταρχήν δέσµια αρµοδιότητα (και όχι διακριτική ευχέρεια) της ιοίκησης για απονοµή ιθαγένειας, εκτός αν περί του αντιθέτου συνηγορεί σοβαρός και τεκµηριωµένος λόγος δηµόσιας τάξης ή υγείας (οπότε έτσι σε τελική ανάλυση δεν πλήττεται ο πυρήνας του κρατικού προνοµίου της απονοµής ιθαγένειας). Φυσικά, πρέπει να διατηρηθεί παράλληλα και η υπάρχουσα ρύθµιση της δυνατότητας υποβολής αίτησης σε δέκα ή και σε ακόµη λιγότερα (π.χ. οχτώ) χρόνια, αλλά οι απαντήσεις της ιοίκησης πρέπει να είναι πάντοτε λεπτοµερώς αιτιολογηµένες, ώστε να µην υπάρχουν αυθαιρεσίες, ανεπίτρεπτες σε ένα κράτος δικαίου. Η τρίτη δυσκαµψία σχετίζεται µε τα αντικίνητρα της νοµοθεσίας που αποτρέπουν τους µετανάστες να υποβάλουν αίτηση. Το παράβολο των 1500 ευρώ είναι πολύ ακριβό για τον οποιονδήποτε κάτοικο αυτής της χώρας (δεδοµένης της συγκεκριµένης εισοδηµατικής πολιτικής), και αυτό που επιδεινώνει την κατάσταση είναι το γεγονός ότι αν η αίτηση απορριφθεί (όπως συµβαίνει τις περισσότερες φορές) τότε τα χρήµατα αυτά δεν επιστρέφονται!! Αυτό όχι µόνο αποθαρρύνει τον αλλοδαπό να καταθέσει νέα αίτηση στο µέλλον, αλλά του δηµιουργεί και δικαιολογηµένο αίσθηµα αδικίας. Είναι πολύ αισιόδοξο ότι η Επιτροπή Απασχόλησης του Ευρωκοινοβουλίου, υιοθέτησε µε οριακή πλειοψηφία ( 22 υπέρ, 20 κατά και 1 αποχή) τη γνωµοδότηση του ευρωβουλευτή του ΣΥΝ. Παπαδηµούλη για την ενσωµάτωση των µεταναστών. Η Ευρωπαϊκή Ενωτική Αριστερά, οι Σοσιαλιστές, οι Οικολόγοι και µέρος των Φιλελεύθερων, υπερψήφισαν ένα αρκετά προοδευτικό κείµενο, σηµαντικής πολιτικής σηµασίας, ενώ σύσσωµο το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόµµα το καταψήφισε. Ο. Παπαδηµούλης στην γνωµοδότησή του που υπερψηφίστηκε στις 21 Μαρτίου, ηµέρα κατά του ρατσισµού και η οποία προκάλεσε την έντονη πολιτική αντιπαράθεση της ευρωδεξιάς, µεταξύ άλλων, καλεί τα κράτη µέλη: - να αποτρέψουν την κοινωνική υποβάθµιση και να προωθήσουν την υιοθέτηση ξεκάθαρων νοµικών κανόνων που διέπουν το καθεστώς όλων των διακινούµενων εργαζοµένων, - να πάρουν µέτρα που να προωθούν την κοινωνική ενσωµάτωση και να εγγυώνται την εκπαίδευση και την πληροφόρηση των µεταναστών για τα κοινωνικά και εργατικά τους δικαιώµατα, - να καθιερώσουν ατοµικές άδειες παραµονής και εργασίας, οι οποίες να δίνονται απευθείας στους µετανάστες, ώστε να παρέχεται περισσότερη ανεξαρτησία τόσο στους µετανάστες απέναντι στους εργοδότες τους, όσο και στις συζύγους µεταναστών, - να ενισχύσουν την πληροφόρηση και συµµετοχή των κοινωνιών υποδοχής στην διαδικασία ενσωµάτωσης, διατηρώντας έναν συνεχή διάλογο µε τους κοινωνικούς εταίρους, 10

11 - καλεί τα κράτη µέλη να υπογράψουν και επικυρώσουν τη Σύµβαση του 1990 των Ηνωµένων Εθνών, για την προστασία των διακινούµενων εργαζοµένων και µελών της οικογένειάς τους, η οποία αναγνωρίζει δικαιώµατα σε όλους τους µετανάστες ανεξαρτήτως του νοµικού τους καθεστώτος. - Επειδή στο ζήτηµα της ένταξης, πολύ µεγάλη σηµασία από δικαιοπολιτικής άποψης έχει η σαφήνεια, θα ήθελα να κλείσω επανασυνοψίζοντας τους τρόπους προώθησης της κωδικοποιηµένα ιαρκής νοµιµοποίηση των µεταναστών σε αντιστοιχία µε τις υπαρκτές, µεγάλες και συνεχώς ανανεώσιµε και µεταβαλλόµενες ανάγκες της κοινωνίας (που πρακτικά σηµαίνει «όχι ηµεροµηνίες λήξης»). Απλοποίηση των διαδικασιών χορήγησης και ανανέωσης των αδειών παραµονής και εργασίας, µε κατάργηση κάθε οικονοµικής επιβάρυνσης και γραφειοκρατίας. ιευκόλυνση της επανένωση των οικογενειών µε ρεαλιστικά κριτήρια. Πλήρης - σταθερή εργασία, ίσα δικαιώµατα Ελλήνων και µεταναστών σύµφωνα µε τις ανάγκες τους. Κατάργηση των αντιδραστικών εγκυκλίων που βάζουν εµπόδια στη νοσηλεία µεταναστών στα νοσοκοµεία. ηµόσιες - δωρεάν υπηρεσίες Υγείας, Πρόνοιας δίχως αποκλεισµούς. Στελέχωση όλων των ιατρικών και κοινωνικών υπηρεσιών µε διερµηνείς. Ειδικά µέτρα στήριξης των παιδιών των µεταναστών, των γυναικών, των ηλικιωµένων, των ατόµων µε ειδικές ανάγκες. Σχολείο για όλα τα παιδιά, µε ειδική µέριµνα για τη διδασκαλία της µητρικής γλώσσας των παιδιών των µεταναστών και την ιστορία της πρώτης πατρίδας τους. Εξασφάλιση δωρεάν όλων των προϋποθέσεων για την ανεµπόδιστη φοίτησή τους, όπως σίτιση, παροχή βιβλίων και άλλων εκπαιδευτικών µέσων, χώρους διαβάσµατος. Πολύγλωσσα δηµόσια κέντρα στήριξης των µεταναστών που θα συµβάλλουν και στην εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας. ηµόσιοι - ωρεάν βρεφικοί και παιδικοί σταθµοί. ηµιουργία δηµόσιων οργανωµένων - ανθρώπινων χώρων υποδοχής των µεταναστών, µε υπηρεσίες προληπτικής ιατρικής και πλήρη υγειονοµική και ψυχολογική στήριξη για την αντιµετώπιση των πρώτων αναγκών. Κοινωνική Ασφάλιση για όλους, καταπολέµηση - κατάργηση της ανασφάλιστης εργασίας. ικαίωµα µεταφοράς των ασφαλιστικών δικαιωµάτων στη χώρα προέλευσης.. Ουσιαστικά µέτρα Υγιεινής και Ασφάλειας. Αποζηµίωση των θυµάτων των εργατικών ατυχηµάτων. Άµεση δωρεάν περίθαλψη και αποκατάστασή τους, στήριξη των οικογενειών τους. Σεβασµό των πολιτιστικών παραδόσεων των µεταναστών. Υπεράσπιση και διεύρυνση των δηµοκρατικών δικαιωµάτων, κατάργηση φακελώµατος και ρατσιστικών µεθόδων όπως οι απαγωγές που συνιστούν διώξεις σε βάρος των µεταναστών και των πολιτικών προσφύγων. Μέτρα ενάντια στα κυκλώµατα που εκµεταλλεύονται τους µετανάστες. Κρατική στήριξη των γυναικών θυµάτων της δουλεµπορίας και πορνείας (µε περίθαλψη, οικονοµική και ψυχολογική στήριξη). 11