ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΗ ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Transcript

1 ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΑΞΗΣ ΑΡ. ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ ΠΡΑΞΗΣ ΚΩΔΙΚΟΙ ΝΕΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ: ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 7973/ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΗ ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2014

2 Περιεχόμενα Κεφάλαιο 1ο: Σκοπιμότητα- Μεθοδολογία... 5 Μέρος 1ο: Θεωρητική Προσέγγιση... 7 Κεφάλαιο 2ο: Βασικές έννοιες και ορισμοί Μετάβαση από την εκπαίδευση στην αγορά Εργασίας Σταθεροποίηση στην απασχόληση και βαθμός ένταξης Σύγκριση των προσεγγίσεων Ανεργία Είδη Ανεργίας Προσδιοριστικοί Παράγοντες της Ανεργίας Αγορά Εργασίας Συμμετέχοντες στην αγορά εργασίας Η αγορά εργασίας στην Ελλάδα Ευελιξία και Κινητικότητα στην Απασχόληση Η οικονομική ερμηνεία της ευελιξίας Μακροοικονομικές προσεγγίσεις της ευελιξίας Συγκριτικές μελέτες χωρών Κεφάλαιο 3 ο : Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα Οι στόχοι της Κοινωνικής Οικονομίας Κοινωνική Επιχειρηματικότητα Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη Κεφάλαιο 4 ο : Διάρθρωση των τομέων της Ελληνικής Οικονομίας Βασικοί τομείς της Ελληνικής Οικονομίας Διάρθρωση των Βασικών Μεγεθών της Ελληνικής Οικονομίας Κεφάλαιο 5 ο : Σύγχρονες Εξελίξεις στις Εργασιακές Σχέσεις Μεταβολές και Εξελίξεις στις Εργασιακές Σχέσεις Συσχέτιση εργασιακών σχέσεων, εισοδήματος και ανεργίας Κεφάλαιο 6 ο : Στατιστικά Στοιχεία- Δείκτες Απασχόλησης

3 6.1 Ανάλυση της τοπικής αγοράς εργασίας Δήμος Αμπελοκήπων- Μενεμένης Ανάλυση της τοπικής αγοράς εργασίας Δήμος Πυλαίας- Χορτιάτη Συνολικά απασχόλησης και ανεργίας Χαρακτηριστικά της ανεργίας ΜΕΡΟΣ 2 ο : Ανάλυση δεδομένων Κεφάλαιο 7 ο : Τα προβλήματα και η κατάσταση απασχόλησης στις περιοχές παρέμβασης Στοιχεία για την απασχολησιμότητα στο δήμο Αμπελόκηπων-Μενεμένης και ανάγκες απασχόλησης Στοιχεία για την απασχολησιμότητα στο δήμο Πυλαίας- Χορτιάτη και ανάγκες απασχόλησης Ανάλυση ποσοστού νεανικής ανεργίας στις περιοχές παρέμβασης Δήμος Αμπελοκήπων- Μενεμένης Δήμος Πυλαίας- Χορτιάτη Προβλήματα στην οικονομική δραστηριότητα στις περιοχές παρέμβασης Δήμος Αμπελοκήπων- Μενεμένης Δήμος Πυλαίας-Χορτιάτη Κεφάλαιο 8 ο : Επαγγελματικές Προβλέψεις και ευκαιρίες απασχόλησης Δείκτης τάσεων αγοράς εργασίας Διάρθρωση Ελληνικών Επιχειρήσεων ανά κλάδο Προβλέψεις ανόδου ανά κλάδο Προβλέψεις ανόδου ανά μέγεθος Προβλέψεις ποσοστού μεταβολής του αριθμού εργαζομένων Επαγγελματικές ευκαιρίες ανά κλάδο Ανάλυση εμποδίων και στρατηγικής της κοινωνικής επιχειρηματικότητας ως επαγγελματική προοπτική Μέρος 3 ο : Προτάσεις Απασχόλησης και Επιχειρηματικότητας Κεφάλαιο 9 ο : Η συνεταιριστική επιχειρηματικότητα ως διέξοδος απασχόλησης

4 9.1 Κίνητρα ίδρυσης ΚΟΙΝΣΕΠ Βήματα ίδρυσης ΚΟΙΝΣΕΠ ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. και Τοπική Αυτοδιοίκηση Προτάσεις Ίδρυσης ΚΟΙΝΣΕΠ Κεφάλαιο 10ο: Τηλεργασία Κεφάλαιο 11ο: Νέες μορφές χρηματοδότησης επιχειρηματικών ιδεών Youth crowd funding- Διαδικτυακή μικροχρηματοδότηση Θερμοκοιτίδες Επιχειρήσεων (Business Incubators) Χρηματοπιστωτικοί Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Community Development Financial Institutions) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ο : Έξυπνα κέντρα παροχής υπηρεσιών και καινοτομία υπηρεσιών. 102 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 ο : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 Κεφάλαιο 1ο: Σκοπιμότητα- Μεθοδολογία Η παρούσα Μελέτη, εκπονήθηκε στο πλαίσιο της πράξης «ΝΕΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ - ΕΠΙΘΕΣΗ» που υλοποιεί η Αναπτυξιακή Σύμπραξη «ΕΠΙΘΕΣΗ», της Δράσης 2: «Εξειδικευμένες μελέτες για τα προβλήματα απασχόλησης». Η Πράξη υλοποιείται στο πλαίσιο της δράσης «Τοπικά σχέδια για την απασχόληση, προσαρμοσμένα στις ανάγκες των τοπικών αγορών εργασίας», της Κατηγορίας Παρέμβασης 1: «Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης», του Θεματικού Άξονα Προτεραιότητας 3: «Διευκόλυνση της πρόσβασης στην Απασχόληση», του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού » του ΕΣΠΑ που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο). Οι εξειδικευμένες μελέτες που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο της συγκριμένης δράσης (ΤΕΕ/ΠΚΜ, ΔΣΘ & ) προσεγγίζουν στα προβλήματα απασχόλησης και εστιάζουν στις νέες μορφές απασχολησιμότητας και την ανάπτυξη ευκαιριών από τις κλίμακες οικονομίας που δημιουργούνται με τις εταιρείες κοινωνικής οικονομίας, κτλ.. Ο Ορθολογισμός Α.Ε. στην παρούσα μελέτη διερευνάσαι τα προβλήματα απασχόλησης γενικότερα, ενώ το ΤΕΕ/ΤΚΜ και ο ΔΣΘ στις μελέτες που εκπόνησαν εστίασαν στις ειδικότητες που εκπροσωπούν. Με την παρούσα μελέτη που εκπονήθηκε διερευνήθηκαν και εντοπίστηκαν οι δυνατότητες απασχόλησης των νέων επιστημόνων με σκοπό τη δημιουργία ενός οργανωσιακού πλαισίου υποστήριξης της νεανικής απασχόλησης και επιχειρηματικότητας μέσω τόσο του θεσμικού πλαισίου για την κοινωνική οικονομία όσο και καινοτόμων μορφών εργασίας και χρηματοδότησης. Αναλύονται: Η έννοια και η σημασία της εκπαίδευσης, της μετάβασης από την εκπαίδευση στην εργασία, της ανεργίας και των μορφών της, η έννοια και η 5

6 σημασία της κοινωνικές οικονομίας και το θεωρητικό υπόβαθρο της, τα βασικά χαρακτηριστικά, τα κίνητρα και τα πλεονεκτήματα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, η ευελιξία και οι νομοθετικές εξελίξεις στην απασχόληση καθώς και τα προβλήματα και η κατάσταση απασχόλησης τόσο στην περιοχή παρέμβασης (Δήμος Αμπελοκήπων-Μενεμένης, Δήμος Πυλαίας Χορτιάτη) όσο και γενικότερα. Παρουσιάζονται προτάσεις ίδρυσης Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων σε τομείς που παρουσιάζουν βιωσιμότητα σε περιβάλλον κρίσης και έντονης ύφεσης, σύγχρονες μορφές εργασίας, όπως η τηλεργασία και τα έξυπνα κέντρα παροχής υπηρεσιών και σύγχρονες μορφές χρηματοδότησης. 6

7 Μέρος 1ο: Θεωρητική Προσέγγιση Κεφάλαιο 2ο: Βασικές έννοιες και ορισμοί 2.1 Μετάβαση από την εκπαίδευση στην αγορά Εργασίας Η έννοια της επαγγελματικής ένταξης των νέων και η πιο πρόσφατη, της μετάβασης από την εκπαίδευση στην εργασία δεν είναι αυτονόητες. Οι ορισμοί τους παραπέμπουν όχι μόνο σε διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις της λειτουργίας της αγοράς εργασίας και των μηχανισμών επαγγελματικής κοινωνικοποίησης, αλλά και σε διαφορετικά ερευνητικά ερωτήματα και οπτικές, όπως αυτές διαμορφώθηκαν με βάση τόσο τις επιλογές των ερευνητών όσο και τις ανάγκες άσκησης κρατικής πολιτικής. Οι ορισμοί διακρίνονται ανάλογα με το εάν ο προβληματισμός εστιάζεται στο άτομο (μικροπροσέγγιση) ή σε μία κοορτή ατόμων (μακροπροσέγγιση), εάν αναφέρονται στους νέους, τους αποφοίτους του εκπαιδευτικού συστήματος ή τους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας και εάν είναι αντικειμενικοί ή υποκειμενικοί. Ανεξαρτήτως των μεταξύ τους διαφορών, όλοι οι ορισμοί υιοθετούν μία δυναμική προσέγγιση της επαγγελματικής ένταξης ως διαδικασία. Στο πλαίσιο της ατομικιστικής προσέγγισης, ο M. Vernieres (1997) ορίζει την επαγγελματική ένταξη ως τη διαδικασία σταθεροποίησης στην απασχόληση των ατόμων που ποτέ δεν συμμετείχαν στον ενεργό πληθυσμό, ενώ ο Vincens (1997) ως την αλλαγή καταστάσεων στο πλαίσιο μιας ατομικής διαδικασίας μετάβασης από μία αρχική σε μία τελική κατάσταση. Η αρχική κατάσταση μπορεί να είναι το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, η είσοδος στην ενεργό ζωή, η έξοδος από το εκπαιδευτικό σύστημα, η 7

8 έναρξη επαγγελματικών σπουδών, ενώ η τελική κατάσταση μπορεί να είναι η πρώτη απασχόληση, η σταθερή απασχόληση ή η στιγμή που το ίδιο το άτομο θεωρεί ότι έχει σταθεροποιηθεί στην απασχόληση, η απασχόληση που αντιστοιχεί στις σπουδές, η απασχόληση στην οποία το άτομο θεωρεί ότι είναι επαγγελματικά ενταγμένο κ.λπ.. Η αρχική κατάσταση πάντοτε ορίζεται με αντικειμενικό τρόπο, ενώ για την τελική υπάρχουν αντικειμενικοί και υποκειμενικοί ορισμοί (Vincens, 1997). Στο πλαίσιο της μακροοικονομικής/κοινωνικής προσέγγισης, ο ΟΟΣΑ ορίζει τη μετάβαση ως το πέρασμα μιας κοορτής νέων από την κατάσταση της σχεδόν πλήρους σε εκείνην της αμελητέας συμμετοχής στην εκπαίδευση, και από την κατάσταση της αμελητέας σ εκείνην της υψηλής συμμετοχής στην αγορά εργασίας (OECD, 1996). Στην έρευνα οι κοορτές συνήθως αναφέρονται σε σειρές αποφοίτων, που εξέρχονται του εκπαιδευτικού συστήματος μια συγκεκριμένη χρονιά. Η πορεία ένταξης μιας κοορτής παρακολουθείται με βάση τις τιμές που παίρνουν ορισμένες οικονομικές μεταβλητές κατά τη διάρκεια ζωής της. Οι μεταβλητές που συνήθως χρησιμοποιούνται στην εμπειρική έρευνα είναι δείκτες εργασιακής ένταξης και αφορούν την εξέλιξη της κατάστασης απασχόλησης (απασχόληση, ανεργία, ανενεργός κατάσταση), καθώς και τη μορφή, το είδος και την αμοιβή της εργασίας. Επίσης, χρησιμοποιούνται δείκτες που αφορούν τα χαρακτηριστικά του επαγγέλματος (αντιστοιχία με σπουδές, επαγγελματικές προοπτικές, ικανοποίηση). Ο συνδυασμός των δύο κατηγοριών δεικτών παρέχει πλήρη εικόνα για την επαγγελματική ένταξη. Σύμφωνα με τους Fondeur και Minni (2005), οι δείκτες αυτοί αποτυπώνουν το συνδυασμένο αποτέλεσμα τριών διαφορετικών ειδών επιπτώσεων: Το αποτέλεσμα ηλικίας, το αποτέλεσμα περιόδου και το αποτέλεσμα γενιάς. Το πρώτο δείχνει την επίπτωση που έχει στο βαθμό και την ποιότητα επαγγελματικής ένταξης 8

9 η εμπειρία που αποκτούν οι απόφοιτοι στην αγορά εργασίας με την ηλικία. Το δεύτερο αποτέλεσμα αντιστοιχεί στην επίπτωση που έχει στο βαθμό και την ποιότητα επαγγελματικής ένταξης των αποφοίτων η οικονομική συγκυρία, που διαμορφώνει τις ευκαιρίες απασχόλησης. Το τρίτο αποτέλεσμα λειτουργεί στο μακροχρόνιο διάστημα και προκύπτει από τις δομικές αλλαγές στα εργασιακά πρότυπα. Η λογική βάση της μακρο-προσέγγισης της επαγγελματικής ένταξης είναι η ιδέα ότι η μοναδικότητα της διαδρομής μιας κοορτής τοποθετείται στο ξεκίνημα, δηλαδή στη φάση ένταξης, ενώ στη μακρά διάρκεια οι διαφορές μεταξύ κοορτών περιορίζονται αισθητά ή και εξαφανίζονται. Το τέλος της ένταξης μιας κοορτής νέων ισοδυναμεί με την ενσωμάτωσή της στις κοορτές των ενηλίκων, των οποίων στη συνέχεια μοιράζεται την τύχη (Vincens, 1998). Άρα, και στα πλαίσια της μακροικονομικής/ κοινωνικής προσέγγισης, χρειάζεται να προσδιοριστεί το τέλος της μετάβασης, οπότε η κοορτή θεωρείται επαγγελματικά ενταγμένη. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί πληθώρα κριτηρίων για τον προσδιορισμό του τέλους της μετάβασης. Όλα περιλαμβάνουν έναν βαθμό υποκειμενικότητας ως προς την επιλογή. Ένα από τα προταθέντα κριτήρια είναι η ομοιότητα του ποσοστού ανεργίας της κοορτής με εκείνο ενός πληθυσμού αναφοράς. Άλλο κριτήριο είναι χ% των ατόμων της κοορτής να έχει σταθερή απασχόληση (Vincens, 2001). Τέλος, η επαγγελματική ένταξη των νέων αποτελεί πεδίο συνάντησης διαφορετικών προσεγγίσεων επιστημόνων διαφορετικών πεδίων (Rose, 1998). Οι οικονομολόγοι κυρίως ενδιαφέρονται για το πώς συσσωρεύεται και αξιοποιείται το ανθρώπινο κεφάλαιο και πώς η επαγγελματική ένταξη των νέων συνδέεται με τις διαδικασίες κατάτμησης της αγοράς εργασίας. Οι κοινωνιολόγοι, 9

10 από την άλλη, ενδιαφέρονται κυρίως για τη διαδικασία επαγγελματικής κοινωνικοποίησης, ενώ οι ερευνητές στις επιστήμες διοίκησης για το πώς γίνεται η διαχείριση των δεξιοτήτων και ποιες είναι οι δυνατότητες υποκατάστασης μεταξύ διαφορετικών κατηγοριών εργατικού δυναμικού. Η πορεία της ένταξης στην αγορά εργασίας και την απασχόληση μιας κοορτής αποφοίτων απεικονίζεται στα ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό και την απασχόληση αντίστοιχα κατά την περίοδο μετάβασης. Παράλληλα το ποσοστό ανεργίας κατά την περίοδο μετάβασης αντανακλά τις δυσκολίες εργασιακής ένταξης των αποφοίτων. Είναι συνάρτηση των ευκαιριών απασχόλησης που δημιουργούνται στην οικονομία σε σχέση με τον όγκο των νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας, καθώς και του ανταγωνισμού των διαφορετικών ομάδων αναζητούντων εργασία γύρω από τις νέες θέσεις εργασίας. Οι παλαιότερες σειρές αποφοίτων ανταγωνίζονται τις νεότερες με πλεονέκτημα την εμπειρία που έχουν ήδη αποκτήσει στην αγορά εργασίας, ενώ αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό άλλων ομάδων αναζητούντων εργασία, που έχουν ακόμα μεγαλύτερη εργασιακή εμπειρία. Από την άλλη, το ποσοστό ανεργίας επηρεάζει το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό και άρα τον όγκο των νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας, μέσω της αποθάρρυνσης που προκαλεί κυρίως στα άτομα χαμηλών προσόντων Σταθεροποίηση στην απασχόληση και βαθμός ένταξης Η σταθεροποίηση στην απασχόληση αποτελεί κριτήριο εργασιακής ένταξης ενός ατόμου (μικρο-προσέγγιση), ενώ το ποσοστό των ατόμων που σταθεροποιείται στην απασχόληση αποτελεί κριτήριο εργασιακής ένταξης μιας κοορτής αποφοίτων (μακρο-προσέγγιση). Η σταθεροποίηση στην απασχόληση διαπιστώνεται είτε από την πρόσβαση σε σταθερές μορφές απασχόλησης είτε από δείκτες αβεβαιότητας/ ασφάλειας. 10

11 Ωστόσο, είναι δύσκολο να ορίσει κανείς αυθαίρετα ένα ποσοστό-κατώφλι σταθερότητας, άνω του οποίου μια σειρά αποφοίτων θεωρείται εργασιακά/ επαγγελματικά ενταγμένη. Η γενική επιχειρηματολογία στηρίζεται στο ότι όσο χαμηλότερο είναι το ποσοστό αποφοίτων που έχει αποκτήσει σταθερή απασχόληση χ έτη μετά την αποφοίτηση, τόσο λιγότερο ενταγμένη θεωρείται η σειρά Σύγκριση των προσεγγίσεων Η προσέγγιση της επαγγελματικής ένταξης των νέων μέσω της παρακολούθησης της πορείας μετάβασής τους από την εκπαίδευση στην αμειβόμενη εργασία πλεονεκτεί σαφώς έναντι της στατικής ανάλυσης των χαρακτηριστικών της απασχόλησης των νέων με βάση τις ομάδες ηλικιών. Κι αυτό διότι μία ομάδα ηλικιών απαρτίζεται από νέους διαφορετικών εκπαιδευτικών επιπέδων, που άλλοι μόλις ξεκίνησαν τη μετάβασή τους, ενώ άλλοι την έχουν ήδη ολοκληρώσει ή την ολοκληρώνουν. Η εμπειρική διερεύνηση της διαδικασίας μετάβασης των νέων από την εκπαίδευση στην αμειβόμενη εργασία, υιοθετώντας τη μακρο-οικονομική /κοινωνική προσέγγιση, περιορίζεται στην εργασιακή ένταξη των νέων και τη (μη) σταθεροποίησή τους στην απασχόληση. Ένα από τα διαπιστώμενα όρια είναι η αδυναμία της να ενσωματώσει την αυτοαπασχόληση στο ερμηνευτικό της πλαίσιο. Μία δεύτερη έλλειψη είναι η αδυναμία της να ερμηνεύσει τα φαινόμενα που περιγράφει. Αυτό βεβαίως αποτελεί δομικό περιορισμό της, που εξ ορισμού αποσκοπεί στο να συνοψίσει τα αδρά χαρακτηριστικά της μετάβασης των νέων από την εκπαίδευση στην αμειβόμενη εργασία και να ελέγξει την εργασιακή ένταξη ολόκληρων κοορτών αποφοίτων. Από την άλλη, η συνοπτική περιγραφή των χαρακτηριστικών της μετάβασης και του βαθμού εργασιακής ένταξης θέτει τις βάσεις ώστε να διατυπωθούν εύστοχες υποθέσεις εργασίας για οποιαδήποτε εις 11

12 βάθος έρευνα των υπό διερεύνηση φαινομένων. 2.2 Ανεργία Η κοινωνική αναγνώριση και καθιέρωση της έννοιας της ανεργίας, έχει ουσιαστική σύνδεση με τη διαχείριση νομικών και διοικητικών διαδικασιών της εργασίας. Η επέκταση της κοινωνικής ασφάλισης προς την κάλυψη των ανέργων οργανώνεται προοδευτικά από το τέλος του προηγούμενου αιώνα και πιο συστηματικά πλέον μετά την οικονομική κρίση του 1929 και τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η ανεργία εμφανίζεται όταν ένα πρόσωπο που είναι ενεργό ψάχνει για την εύρεση θέσης απασχόλησης δεν είναι σε θέση να βρει εργασία. Η ανεργία χρησιμοποιείται συχνά ως μέτρο της υγείας της οικονομίας. Το πιο συχνά αναφερόμενο μέτρο της ανεργίας είναι το ποσοστό ανεργίας. Ορίζεται λοιπόν ως το πηλίκο των ανέργων μιας περιοχής προς το συνολικό εργατικό δυναμικό αυτής. Εκφράζεται ως ποσοστό επί της εκατό του εργατικού δυναμικού της συγκεκριμένης περιοχής. Το εργατικό δυναμικό αποτελείται από όσους έχουν εργασία (απασχολούμενοι) και εκείνους που δεν απασχολούνται (άνεργοι) αλλά έχουν δηλώσει ότι επιθυμούν και είναι διαθέσιμοι να εργασθούν. Το μη-εργατικό δυναμικό είναι το μέρος του ενήλικου πληθυσμού που ασχολείται με τα οικιακά, είναι συνταξιούχοι,ασθενούν σοβαρά ώστε να απέχουν από την εργασία ή δεν ψάχνουν για εργασία Είδη Ανεργίας Διάκριση μεταξύ εθελοντικής και εκούσιας ανεργίας 12

13 Σε ένα πολύ βασικό επίπεδο, η ανεργία μπορεί να αναλύεται σε εκούσια ανεργία, που οφείλεται στους ανθρώπους, οι οποίοι πρόθυμα άφησαν τις προηγούμενες δουλειές τους και τώρα και ψάχνουν για νέα θέση απασχόλησης, και την ακούσια ανεργία, η οποία οφείλεται στους ανθρώπους οι οποίοι απολύθηκαν από την προηγούμενη θέση εργασίας τους και χρειάζονται να βρουν αλλού δουλειά. Οι οικονομολόγοι γενικότερα θεωρούν την ακούσια ανεργία ως μεγαλύτερο πρόβλημα από την εκούσια, διότι η δεύτερη πιθανόν αντανακλά τις προτιμήσεις μεγιστοποίησης χρησιμότητας των νοικοκυριών. Είδη εκούσιας ανεργίας: Α. Ανεργία Τριβής Ο ευκολότερος τύπος της ανεργίας ως προς την εξήγηση είναι η ανεργία τριβής. Ορίζεται ως η ανεργία που προκύπτει, επειδή παίρνει κάποιο χρόνο για τους εργαζόμενους να μετακινηθούν από μια θέση εργασίας σε άλλη. Ενώ είναι συχνή η περίπτωση κάποιοι εργαζόμενοι να βρίσκουν νέες θέσεις εργασίας πριν αποχωρήσουν από την προηγούμενη, παρατηρείται επίσης η κατάσταση οι εργαζόμενοι να εγκαταλείπουν ή να χάνουν τη δουλειά τους πριν την εύρεση νέας θέσης εργασίας. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το άτομο θεωρείται ότι είναι άνεργο, αλλά η ανεργία οφείλεται στην ανεργία τριβής, η οποία συνήθως πιστεύεται ότι διαρκεί μόνο ένα μικρό χρονικό διάστημα και δεν είναι ιδιαίτερα προβληματική από οικονομική άποψη. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα τώρα που η τεχνολογία βοηθά τόσο οι εργαζόμενοι όσο και οι εταιρείες να πραγματοποιούν αποτελεσματικότερα τη διαδικασία εύρεσης εργασίας. Στην κινητικότητα μεταξύ διαφόρων θέσεων εργασίας προστίθεται και η 13

14 κινητικότητα μεταξύ ανενεργού και ενεργού πληθυσμού. Όσο μεγαλύτερη είναι η κινητικότητα των εργαζομένων τόσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός τους, που διέρχεται από την αγορά εργασίας προς αναζήτηση νέας, και ως εκ τούτου μεγαλύτερος είναι και ο αριθμός εισόδου στην ανεργία. Η ανεργία τριβής είναι συμβατή με την πλήρη απασχόληση. Πρόκειται για ηθελημένη ανεργία, η οποία καλυτερεύει τελικά τη θέση του ατόμου, αλλά κι εκείνη της εθνικής οικονομίας: αυξάνει την παραγωγικότητα κατευθύνοντας τους εργαζομένους προς τις εργασίες για τις οποίες έχουν τα περισσότερα κίνητρα. Έτσι σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης υπάρχει μια ακατανόητη ανεργία τριβής, η οποία συμβάλει στην optimum χρησιμοποίηση του συντελεστού εργασίας. Β. Κυκλική Ανεργία Η κυκλική ανεργία ακολουθεί τις μεταπτώσεις της οικονομικής δραστηριότητας: είναι μικρή σε περιόδους αυξημένης δραστηριότητας, ενώ αυξάνει όσο η οικονομική δραστηριότητα επιβραδύνεται Το επίπεδο του εσωτερικού προϊόντος καθορίζει πρακτικά τις ανάγκες σε εργατικά χέρια σε μια δεδομένη στιγμή. Κάθε επιβράδυνση της παραγωγής ελαττώνει τις ανάγκες της οικονομίας για εργασία: για το δεδομένο ύψος μισθών οι επιχειρήσεις ζητούν λιγότερη εργασία. Η ελάττωση της ζήτησης εργασίας ακολουθείται από ελάττωση της διάρκειας εργασίας, από απολύσεις, από μη ανανέωση συμβολαίων εργασίας και συνεπώς από αύξηση της ανεργίας. Γ. Διαρθρωτική ή Τεχνολογική Ανεργία Υπάρχουν δύο τρόποι για να εξεταστεί η διαρθρωτική ανεργία. Ένας τρόπος είναι ότι η διαρθρωτική ανεργία προκύπτει επειδή ορισμένες αγορές εργασίας έχουν πλεόνασμα εργαζομένων σε σύγκριση με τις διαθέσιμες θέσεις εργασίας, και για κάποιο λόγο οι μισθοί δεν μειώνονται για να επέλθουν οι αγορές σε ισορροπία. 14

15 Ένας άλλος τρόπος μελέτης της διαρθρωτικής ανεργίας είναι ότι δημιουργείται, όταν οι εργαζόμενοι διαθέτουν τις δεξιότητες που δεν έχουν μεγάλη ζήτηση στην αγορά και υπάρχει έλλειψη στις δεξιότητες που είναι σε μεγάλη ζήτηση. Με άλλα λόγια, η διαρθρωτική ανεργία προκύπτει όταν υπάρχει αναντιστοιχία μεταξύ των δεξιοτήτων των εργαζομένων και των αναγκών των εργοδοτών. Άλλοι διαρθρωτικοί παράγοντες ανεργίας που επιδρούν στην προσφορά και τη ζήτηση εργασίας είναι η δημογραφική σύνθεση του ενεργού πληθυσμού, οι διάφορες ρυθμίσεις και θεσμικά μέτρα που επηρεάζουν τη λειτουργία της αγοράς εργασίας και ειδικά η σχετική νομοθεσία προστασίας της εργασίας και τα συστήματα αποζημίωσης και παροχών ανεργίας. Επίσης, η υποκατάσταση εργασίας από κεφάλαιο, μπορεί να αποτελέσει πηγή διαρθρωτικής ανεργίας. Η διαρθρωτική ανεργία μπορεί να οριστεί λοιπόν, ως η συνιστώσα της ανεργίας που δε μειώνεται με την οικονομική ανάκαμψη και η οποία συνεπώς δεν μπορεί να επηρεαστεί κατευθείαν από τη μακροοικονομική πολιτική. Πρόκειται καθαρά για θεωρητική προσέγγιση Προσδιοριστικοί Παράγοντες της Ανεργίας Δημογραφικές Εξελίξεις Για πολλούς, η ανεργία θεωρήθηκε ως το αποτέλεσμα έλευσης στην αγορά εργασίας ενός αυξανόμενου ενεργού πληθυσμού ηλικίας ετών. Η εξέλιξη αυτού του πληθυσμού εξαρτάται αφενός από τη φυσιολογική αύξηση του γενικού πληθυσμού και αφετέρου από το μεταναστευτικό κίνημα. Έντονη επίδραση στην αγορά εργασίας είχε η συμπεριφορά ορισμένων κατηγοριών του πληθυσμού όπως οι γυναίκες, νέοι και ηλικιωμένοι εργαζόμενοι Οι πλέον σύγχρονες προσεγγίσεις, δεν θεωρούν ότι η ανεργία είναι απλώς η διαφορά μεταξύ προσφοράς και ζήτησης 15

16 εργασίας οι οποίες εξελίσσονται κατά τρόπο αυτόνομο. Ο ενεργός πληθυσμός δεν καθορίζεται μόνο από τις δημογραφικές και πολιτιστικές συνιστώσες, αλλά εξαρτάται λειτουργικά και από την κατάσταση στην αγορά εργασίας. Η εξέλιξη του ενεργού πληθυσμού είναι αποτέλεσμα του τρόπου και του ρυθμού της οικονομικής μεγέθυνσης, ενώ λογίζεται ως βασική διαθέσιμη παραγωγική πηγή. Συνεπώς το δημογραφικό και το πολιτιστικό ζήτημα, αρκούν να εξηγήσουν την ανεργία. Ανεργία από έλλειψη προσαρμογής Η δυναμική των βιομηχανικών οικονομιών, τόσο σε περίοδο κρίσης όσο και σε περίοδο ανάκαμψης, ακολουθείται από συνεχή τροποποίηση των δομών της απασχόλησης: μεταβολές των εξειδικεύσεων από την επίδραση των τεχνολογικών αλλαγών, αναδιανομή ανά κλάδο λόγω του άνισου ρυθμού ανάπτυξής τους, γεωγραφική αναδιανομή της οικονομικής δραστηριότητας μεταξύ περιοχών ή σε διεθνές επίπεδο. Από τα παραπάνω δύο τύποι ανεργίας δύναται να εμφανιστούν. Από το ένα μέρος, η ανισότητα μεταξύ εξειδικεύσεων και χαρακτηριστικών των εργαζομένων σε σχέση με τις απαιτήσεις των προσφερομένων και προσφάτως δημιουργηθέντων θέσεων εργασίας θα εξηγούσε τη μη χρησιμοποίηση μερικών κατηγοριών εργαζομένων. Η υπευθυνότητα έγκειται, λοιπόν, στην κακή λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος με την ευρεία έννοια: είτε πρόκειται για την αρχική βασική γενική και επαγγελματική εκπαίδευση, είτε για τη συνεχή κατάρτιση. Από την άλλη πλευρά, η κινητικότητα απαιτεί ένα χρονικό διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών απασχολήσεων, διάρκεια η οποία είναι μεγαλύτερη όταν οι εργασίες είναι απομακρυσμένες και η πληροφόρηση των αιτούντων για εργασία λιγότερη καλή. Το αποτέλεσμα ισούται με τη δημιουργία ανεργίας τριβής, κυρίως οφειλομένης στις ατέλειες της οργάνωσης της αγοράς εργασίας και στα διάφορα εμπόδια στην κινητικότητα. 16

17 Η θεωρία της ανεργίας διεύρυνσης Σύμφωνα με την παραπάνω θεωρία η ανεργία είναι συνέπεια των ατομικών στρατηγικών αναζήτησης εργασίας. Σε μια συγκεκριμένη αγορά εργασίας, εκείνος που αναζητάει εργασία ή μια καλύτερη εργασία δε διαθέτει παρά μόνο μερική πληροφόρηση για το σύνολο των διαθέσιμων θέσεων εργασίας γι αυτόν στη δεδομένη στιγμή. Η καλυτέρευση της πληροφόρησης είναι ένα μέσον εξεύρεσης πλέον ικανοποιητικής εργασίας. Η αναζήτηση αυτής της πληροφόρησης απαιτεί χρόνο, συνεπώς παρατείνει την περίοδο ανεργίας. Η ανεργία είναι το αποτέλεσμα εκλογικευμένης ατομικής επιλογής: ο προς αναζήτηση εργασίας, συγκρίνει από το ένα μέρος το κόστος αναζήτησης (απώλεια εισοδήματος από την ανεργία, κόστος απόκτησης πληροφόρησης, κόστος κινητοποίησης ) και το προφανές όφελος (συμπληρωματικό εισόδημα από απόκτηση καλύτερης θέσης εργασίας χάριν της αναζήτησης). Διεθνοποίηση-Ανταγωνισμός Πολλοί αναλυτές, συνδέοντας τα παραπάνω δυο φαινόμενα, δέχονται ότι η αύξηση των εισαγωγών βιομηχανικών προϊόντων από αυτές τις χώρες, που παράγονται από εργαζομένους μικρής εξειδίκευσης, δρα αρνητικά στη ζήτηση της συγκεκριμένης κατηγορίας εργαζομένων στο εσωτερικό της χώρας. Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η εντατικοποίηση του ανταγωνισμού, οι ελεύθερες ανταλλαγές, οι εισαγωγές από χώρες χαμηλού κόστους του συντελεστή εργασίας, θεωρούνται λοιπόν από πολλούς ως μια από τις αιτίες της ανεργίας. Υπογραμμίζοντας τα ευεργετήματα της ελεύθερης ανταλλαγής ξεχνούμε ότι η κίνηση των αγαθών αποτελεί σχεδόν τέλειο υποκατάστατο αυτής των ανθρώπων και ως εκ τούτου τείνει να ενοποιήσει την αγορά εργασίας. Ο ανταγωνισμός των χωρών με χαμηλούς μισθούς δεν καταστρέφει όλες τις θέσεις εργασίας, αλλά 17

18 αυξάνει τις ανισότητες μεταξύ ανταγωνιστικών εργατών ή προστατευομένων και των πλέον εκτεθειμένων. Κατά συνέπεια, ο ανταγωνισμός ευνοεί μεγέθυνση και ανάπτυξη της οικονομίας, η οποία διέρχεται από μια ακατάπαυστη δημιουργία και εξαφάνιση επιχειρήσεων, προκαλώντας την ακμή και παρακμή ολόκληρων τομέων και επηρεάζοντας την παραγωγή στο εσωτερικό των διαφόρων χωρών ή ακόμα και μεταξύ περιοχών της ίδιας χώρας. Τεχνολογία Φαίνεται ότι η τεχνολογία ως παράγοντας της ανεργίας, ταυτόχρονα καταργεί θέσεις εργασίας και δημιουργεί άλλες πιο εξειδικευμένες. Γενικώς μειώνει θέσεις εργασίας χαμηλού κόστους και χαμηλής παραγωγικότητας και δημιουργεί άλλες πλέον παραγωγικές και πιο εξειδικευμένες. Θα πρέπει όμως να διακρίνουμε δυο καταστάσεις: τις προσωρινές επιδράσεις της εισαγωγής των νέων τεχνολογιών και τις διαρκείς επιδράσεις. Στην πρώτη κατάσταση, η τεχνολογική πρόοδος αποτελεί παράγοντα επιτάχυνσης των μεταβολών που αφορούν τόσο στην ποιοτική σύνθεση της εργασίας, όσο και στην κατά κλάδους διανομή της απασχόλησης. Επειδή η προσαρμογή των εργαζομένων στις εξελίξεις δεν είναι ούτε τέλεια, ούτε άμεση, έχουμε ως αποτέλεσμα προσωρινή ανεργία μη προσαρμογής είτε γιατί τα ήδη υπάρχοντα επαγγελματικά χαρακτηριστικά(εξειδικεύσεις) δεν ανταποκρίνονται πλέον στις νέες θέσεις εργασίας, είτε επειδή απαιτείται ένας ορισμένος χρόνος για την κινητικότητα των εργαζομένων. Στη δεύτερη κατάσταση της διαρκούς επίδρασης, οι νέες τεχνικές έχουν άμεση αρνητική επίδραση στην απασχόληση εκεί όπου εμφανίζονται, αλλά αυτή η αρνητική επίδραση αντισταθμίζεται από έμμεση αύξηση των θέσεων εργασίας ως αποτέλεσμα της εισαγωγής των νέων τεχνολογιών. 2.3 Αγορά Εργασίας Η αγορά εργασίας είναι η αγορά όπου ζητείται και προσφέρεται εργασία. 18

19 Μπορεί να είναι τοπική ή εθνική (ακόμη και διεθνής) στο πεδίο εφαρμογής της και αποτελείται από μικρότερες, διαδραστικές αγορές, οι οποίες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους για διαφορετικά προσόντα, δεξιότητες και γεωγραφικές περιοχές. Η αγορά εργασίας εξαρτάται από την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των εργοδοτών και ατόμων που αναζητούν εργασία σχετικά με τους μισθούς, τους όρους απασχόλησης, το επίπεδο του ανταγωνισμού και τις διαθέσιμες θέσεις εργασίας Συμμετέχοντες στην αγορά εργασίας Οι Εργάτες προσφέρουν εργασία στην αγορά. Αποφασίζουν αν θα εργαστούν ή όχι, πόσες ώρες θα εργαστούν, πόση προσπάθεια θα αφιερώσουν στην εργασία τους, αν θα συμμετάσχουν ή όχι σε μια εργατική ένωση, πόσες και ποιες δεξιότητες θα αποκτήσουν κλπ. Εισπράττουν κάποιο μισθό για την εργασία που προσφέρουν και χρησιμοποιούν αυτόν το μισθό για να αγοράσουν καταναλωτικά αγαθά. Κάθε εργάτης λαμβάνει τις αποφάσεις του κατά τρόπο ώστε να μεγιστοποιεί τη χρησιμότητά του. Το μέγεθος του εργατικού δυναμικού προσδιορίζεται από το μέγεθος του πληθυσμού, την ηλικιακή του διάρθρωση και το βαθμό ενεργοποίησης. Ο βαθμός ενεργοποίησης επηρεάζεται από χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν τα άτομα (π.χ. φύλο, εκπαίδευση), από χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την αγορά εργασίας (π.χ. μισθοί, εργασιακές συνθήκες), καθώς και από επικρατούντα κοινωνικά πρότυπα αναφορικά με κοινωνικούς ρόλους (π.χ. καταμερισμός εργασίας στην οικογένεια). Οι Επιχειρήσεις ζητούνε εργασία στην αγορά. Αποφασίζουν πόσες μονάδες εργασίας θα απασχολήσουν και συνδυάζουν την απασχολούμενη εργασία με άλλες εισροές (όπως είναι το κεφάλαιο) για να παράγουν αγαθά. Κάθε 19

20 επιχείρηση λαμβάνει τις αποφάσεις της κατά τρόπο ώστε να μεγιστοποιεί τα κέρδη της. Η Κυβέρνηση επιβάλλει ρυθμίσεις και θέτει το κανονιστικό πλαίσιο στο οποίο πραγματοποιούνται οι συναλλαγές μεταξύ εργατών και επιχειρήσεων στην αγορά εργασίας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα κυβερνητικών ρυθμίσεων είναι: η επιβολή φόρου στο εισόδημα των εργαζομένων, η κρατική επιδότηση των επιχειρήσεων, η επιβολή κατώτατου μισθού. Γενικότερα η Κυβέρνηση επηρεάζει τη ζήτηση και την προσφορά εργασίας και επομένως μεταβάλλει την ισορροπία στην αγορά εργασίας. Η κατάσταση της αγοράς εργασίας διαμορφώνεται ασφαλώς όχι μόνο από το οικονομικό περιβάλλον, αλλά και από το θεσμικό πλαίσιο σε ελληνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και από άλλους λιγότερο οικονομικούς παράγοντες, όπως το πολιτισμικό περιβάλλον, στο οποίο αποκρυσταλλώνονται και διαφόρων μορφών ιδιαιτερότητες μιας κοινωνίας. Οι επιδράσεις του θεσμικού περιβάλλοντος αφορούν όχι μόνο τους θεσμούς της αγοράς εργασίας, αλλά και άλλους θεσμούς, όπως για παράδειγμα ο θεσμός της οικογένειας, μέσω της οποίας διαμορφώνονται οι επιλογές των μελών της για την εκπαίδευση, την αγορά εργασίας και άλλες πτυχές ατομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς. Όσον αφορά στους θεσμούς της αγοράς εργασίας, έχουν επιτελεστεί σημαντικές αλλαγές τα τελευταία έτη και στην παρούσα περίοδο ως απάντηση στην οικονομική κρίση. Η αγορά εργασίας είναι άμεσα εξαρτώμενη από το οικονομικό περιβάλλον. Η ελληνική οικονομία διέρχεται συνεχή ύφεση, αντιμετωπίζοντας προβλήματα χρέους και ελλειμμάτων, αλλά και σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα. Οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης αλλά και των υφιστάμενων πολιτικών για την αναχαίτισή της αποτυπώνονται σε πολλούς τομείς της κοινωνικής ζωής: αγορά εργασίας, υγεία, 20

21 εκπαίδευση, εγκληματικότητα, κ.λπ. Ο τομέας της αγοράς εργασίας είναι ίσως από τους πρώτους τομείς στους οποίους φαίνονται εντονότατα οι επιπτώσεις αυτές, καθότι η οικονομία και η αγορά εργασίας αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος σε μια κοινωνία Η αγορά εργασίας στην Ελλάδα Η συγκρότηση αγορά εργασίας στη χώρα μας χαρακτηρίζεται από την έντονη παρέμβαση του κράτους και της πολιτικής (Ευστράτογλου, 2006). Οι παρεμβάσεις αυτές δεν κινούνται προς μια κατεύθυνση διευκόλυνσης των βασικών λειτουργιών της αγοράς εργασίας, αλλά προς μια κατεύθυνση ελέγχου και αποσπασματικής ρύθμισης επιμέρους καταστάσεων. Ακόμα έχουν ως αποτέλεσμα η οικονομία της χώρας μας, να προσομοιάζεται καλύτερα με αυτήν των μεσογειακών κρατών, - συμπέρασμα που υποστηρίζει και ο Beck (2005) - παρά με αυτήν δυτικοευρωπαϊκών ή βορειοαμερικανικών χωρών. Επισήμως στην Ελλάδα θεωρείται από τις κρατικές αρχές ότι συμμετέχουν στην αγορά εργασίας όλοι οι απασχολούμενοι με εξαρτημένη σχέση εργασίας στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας (Πατινιώτης, 2007). Δηλαδή μένουν εκτός από τον υπολογισμό οι εργαζόμενοι στο δημόσιο τομέα οι αυτοαπασχολούμενοι, ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό για την χώρα μας, καθώς και οι αγρότες. Επίσης, όσοι βρίσκονται μέσα στην αγορά εργασίας δουλεύουν με ιδιαίτερα εντατικούς ρυθμούς όπως υποστηρίζει ο Πετράκης (2010). Σχετικά με τους κανόνες ένταξης οι Δεδουσόπουλος κ.α. (1993) υποστηρίζουν ότι τα μέλη των οικογενειών με αρχηγό μισθωτό εντάσσονται στην (ελληνική) αγορά εργασίας ως μισθωτοί ή άνεργοι, ενώ τα μέλη των οικογενειών με αρχηγό εργοδότη ή αυτοαπασχολούμενο εντάσσονται στην αγορά εργασίας στην ίδια θέση ή ως συμβοηθούντα μέλη. Δευτερεύοντος τα μέλη οικογενειών με αρχηγό αυτοαπασχολούμενο εντάσσονται στην αγορά εργασίας και 21

22 ως άνεργοι. Οι περισσότερες μελέτες που εξετάζουν τη σύνδεση εκπαίδευσης και ελληνικής αγοράς εργασίας, περιορίζονται στην εξέταση των χρόνων εκπαίδευσης, ή ακαδημαϊκών προσόντων, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους τη διαφορετικότητα των τμημάτων (Livanos et al., 2010). Στην ελληνική αγορά εργασίας παρατηρούνται φαινόμενα ανισοκατανομής μισθών μεταξύ ατόμων διαφορετικού φύλου, στην ίδια θέση εργασίας (Lampousaki,. 2008), όπως και μεταξύ διαφορετικών επιστημονικών κλάδων. (Livanos et al., 2010) Χαρακτηριστικό δεδομένο για την σχέση ανώτατης εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας αποτελεί η έκθεση για την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα. Η Ελλάδα κατέχει την 46η θέση στον τομέα της Ανώτατης Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Higher Education and Training) και την 126η στον τομέα της αποτελεσματικότητας της αγοράς εργασίας (Labor market efficiency) σε σύνολο 142 χωρών. Το εύρημα αυτό συμπορεύεται με τα ποσοστά ανεργίας των πτυχιούχων, που θεωρούνται υψηλά. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείτε αύξηση της ζήτησης στη Ελλάδα για τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι λόγοι είναι κυρίως οικονομικοί, μιας και η ελληνική κοινωνία είναι πεπεισμένη για τις καλύτερες ευκαιρίες σταδιοδρομίας και εισοδημάτων που προσφέρει ένας ακαδημαϊκός τίτλος σπουδών. Παρόλα αυτά κατά την επιλογή κλάδου σπουδών λαμβάνουν χώρα φαινόμενα κοινωνικού διαχωρισμού (Sianou &Tsiplakides, 2011) Περισσότερο ευνοημένοι εμφανίζονται οι κλάδοι των πολυτεχνικών σχολών και των σχετικών με την επιστήμη των υπολογιστών (Livanos, 2010). Σε ιδιαίτερα δυσμενή θέση θεωρούνται οι κλάδοι που δεν έχουν μόνο άμεση σχέση με την οικονομία, που χαρακτηρίζεται από αύξηση του τομέα παροχής υπηρεσιών και ταυτόχρονη συρρίκνωση του δημοσίου τομέα (Livanos et al., 2010). Σε γενικές γραμμές παρατηρείται έλλειψη μελετών σχετικά με τις δυνητικές επιλογές των αποφοίτων των ακαδημαϊκών τμημάτων, όπως και συνέχειας των εκπαιδευτικών 22

23 μεταρρυθμίσεων που ενεργούνται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το αποτέλεσμα και των δύο παραγόντων είναι η μη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, καθώς δεν μπορεί να βρεθεί κατάλληλο σημείο τομής με την αγορά εργασίας αντίστοιχων απόφοιτων. Από την επιλογή ακόμη του κλάδου σπουδών, παρατηρούνται φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού, ενώ οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν στην ιδιαιτερότητα της ελληνικής αγοράς εργασίας σε κάθε κλάδο σπουδών (Saiti & Prokopiadoy, 2008; Sianou-Kyrgiou & Tsiplakides, 2009). Επίσης έχει παραμεληθεί η εσωτερική αγορά εργασίας των πανεπιστημιακών χώρων, με τη μορφή ελαστικής απασχόλησης κατά τη διάρκεια των σπουδών, που όπως υποστηρίζουν οι (Mihail & Karailiopoulou, 2005) θα δρούσε ως προπαρασκευαστικό στάδιο για την είσοδο των αποφοίτων στην αγορά εργασίας. 2.4 Ευελιξία και Κινητικότητα στην Απασχόληση Η έννοια της «ευελιξίας» (flexibility) στην αγορά εργασίας εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και ιδιαίτερα στην δεκαετία του 1980, όταν τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν στην απόδοση των ευρωπαϊκών οικονομιών, ιδιαίτερα η άνοδος της ανεργίας και η χαμηλή παραγωγικότητα αποδόθηκαν στις ακαμψίες της αγοράς εργασίας(sarfati H. & C. Kobrin, 1988, Brodsky M.M., 1994.) Η σύγκριση των «ευρωσκληρωτικών» οικονομιών ιδιαίτερα με την Αμερικανική οικονομία όπου υπάρχει μεγάλη ευελιξία στην αγορά εργασίας συνδυασμένη με χαμηλή ανεργία επέτεινε αυτήν την πεποίθηση. Ο όρος «ευελιξία» έχει έντονη πολιτική-ιδεολογική φόρτιση. Η ίδια η λέξη είναι θετικά φορτισμένη. Στην πράξη, ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα σύνολο θεσμών στην αγορά εργασίας και αποτελεί μια αρνητική τοποθέτηση απέναντι στους θεσμούς εκείνους που επιδιώκουν την προστασία της απασχόλησης, την προστασία των ανέργων και τον καθορισμό των μισθών με 23

24 μηχανισμούς διαφορετικούς από εκείνους της αγοράς. Αυτό είναι φανερό και από το γεγονός ότι η χρήση του όρου έχει εντελώς διαφορετικούς συνειρμούς για τους «κοινωνικούς εταίρους»: (α) για τους εργοδότες η έννοια είναι συνυφασμένη με την αύξηση της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας και την επέκταση του διευθυντικού δικαιώματος, ενώ (β) για τα σωματεία συνδέεται με την υπονόμευση των συλλογικών διαπραγματεύσεων και την επιστροφή σε εργοδοτικές πρακτικές απόλυσης κατά βούληση. Η ευελιξία στην αγορά εργασίας είναι μία έννοια που έχει αποκτήσει κατά καιρούς διαφορετικές σημασίες και είναι εξαιρετικά δύσκολο να ορισθεί. Ο Ben Fine (1998:77) θεωρεί ότι η ευελιξία στην αγορά εργασίας είναι μία έννοια που είναι εντελώς ανεπαρκής στο θεωρητικό και εμπειρικό περιεχόμενό της να χειριστεί τα ζητήματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπη. Συνήθως η ευελιξία σχετίζεται με: (1) τη νομοθεσία προστασίας της απασχόλησης. Εδώ κυρίως μπαίνουν (α) η νομική, νομολογιακή, διαδικαστική και de facto ευχέρεια απόλυσης, που συμπεριλαμβάνει το χρόνο προειδοποίησης για μη υπαίτια απόλυση και τη νομοθεσία περί συλλογικών απολύσεων και το (β) το ύψος της αποζημίωσης και γενικότερα το οικονομικό κόστος της απόλυσης. (2) τα μέτρα προστασίας κατά της ανεργίας, ιδίως την κάλυψη, το επίπεδο και την διάρκεια των επιδομάτων ανεργίας (3) τη διευθέτηση του εργάσιμου χρόνου και της ρύθμισης του ορίου και της αμοιβής των υπερωριών (4) τη νομοθεσία περί κατώτατων μισθών και επιδοματικής πολιτικής 24

25 (5) τη δύναμη των εργατικών σωματείων, ιδιαίτερα την (α) συνδικαλιστική πυκνότητα, (β) κάλυψη των συλλογικών συμβάσεων και (γ) τρόπο συντονισμού των συλλογικών διαπραγματεύσεων (6) προστασία των εργαζομένων στους χώρους παραγωγής (π.χ., γονικές άδειες) (7) την «ευελιξία» μέσα στο χώρο της παραγωγής, δηλαδή την έκταση του διευθυντικού δικαιώματος. (8) Μη μισθολογικό κόστος της εργασίας, συνταξιοδοτικά δικαιώματα (9) Εκπαίδευση και κατάρτιση (10) Εμπόδια στην κινητικότητα των εργαζομένων Η οικονομική ερμηνεία της ευελιξίας Στη βάση της έννοιας της ευελιξίας βρίσκεται το νεοκλασικό υπόδειγμα της γενικής ισορροπίας με τέλεια ανταγωνιστικές αγορές. To υπόδειγμα αυτό, στην καθαρή του μορφή όπως εκφράζεται από τον νεο-walrasιανό φορμαλισμό, «αποδεικνύει» - υπό προϋποθέσεις - ότι υπάρχει ένα σημείο ισορροπίας, μοναδικό και ευσταθές, το οποίο είναι άριστο κατά Pareto. Η νεοκλασική οικονομική θεωρία χρησιμοποιεί το υπόδειγμα της γενικής ισορροπίας ως αναλυτική αφετηρία και εξετάζει τις επιπτώσεις στην ευημερία που έχει η διαφοροποίηση των αρχικών της υποθέσεων. Αν η διαφοροποίηση από τις υποθέσεις αυτές οφείλεται στο γεγονός ότι υπάρχουν θεσμικοί περιορισμοί - ενώ οι υπόλοιπες υποθέσεις του υποδείγματος εξακολουθούν να ισχύουν - η ανάλυση οδηγεί αναπόδραστα στο συμπέρασμα ότι οποιαδήποτε παρέμβαση, (όπως κατώτατοι μισθοί, ρύθμιση ωρών εργασίας, νομικά καθοριζόμενοι κανόνες υγιεινής και ασφάλειας, προστασία της απασχόλησης, συλλογικές διαπραγματεύσεις) οδηγεί σε απώλεια ευημερίας. Οι 25

26 οικονομικοί πόροι, με άλλα λόγια, δεν κατανέμονται άριστα διότι υπάρχουν εμπόδια στην απρόσκοπτη και ευέλικτη λειτουργία της αγοράς. Ένα τέτοιο φαινόμενο αναποτελεσματικής κατανομής των πόρων είναι και η ανεργία. Η νεοκλασική θεωρία δεν καταδικάζει όλες τις θεσμικές παρεμβάσεις: κάποιες είναι ίσως απαραίτητες για να διορθώσουν τα προβλήματα που δημιουργούν αποκλίσεις από τις υποθέσεις του υποδείγματος που δεν οφείλονται στους θεσμούς. Υπάρχει όμως στη νεοκλασική θεωρία μία εγγενής θεωρητική προκατάληψη εναντίον της αποτελεσματικότητας οποιουδήποτε μέτρου που εμποδίζει τη λειτουργία των θεσμών της αγοράς Μακροοικονομικές προσεγγίσεις της ευελιξίας Στη μακροοικονομική της εκδοχή, η νεοκλασική θεωρία θεωρεί αρνητικά τα αποτελέσματα της ακαμψίας επειδή η οικονομία δεν μπορεί να επανέλθει στο σημείο ισορροπίας όταν αυξάνεται η ανεργία. Όταν η ανεργία αυξάνει οι μισθοί πρέπει να μπορούν να συμπιέζονται έτσι ώστε να εξαλειφθεί η ανεργία και να επανέλθουμε σε ένα σημείο ισορροπίας με χαμηλότερους μισθούς αλλά χωρίς ανεργία. Αν τα επιδόματα ανεργίας είναι υψηλά και η διάρκειά τους μεγάλη, οι άνεργοι δε θα λειτουργούν συμπιεστικά στους μισθούς. Αν οι μισθοί καθορίζονται εν μέρει από το κράτος ή τα σωματεία, ο εξισορροπητικός ρόλος των μισθών θα αποδυναμωθεί. Είναι η οικονομική λογική εναντίον της οποίας γράφτηκε η Γενική Θεωρία του Keynes και η οποία επιστρέφει με νέες μεθόδους και εργαλεία. Στην Κεϋνσιανή μακροοικονομική θεωρία, το επίπεδο της απασχόλησης και την ανεργίας καθορίζεται από την ενεργό ζήτηση. Οι πραγματικοί μισθοί καθορίζονται από το σύνολο της οικονομίας και όχι μόνο από την αγορά εργασίας. Αντίθετα στα σύγχρονα οικονομικά είναι η αγορά εργασίας που κυρίως καθορίζει το επίπεδο της ανεργίας. (Simonazzi A. & P. Villa, 2000:67). 26

27 2.4.3 Συγκριτικές μελέτες χωρών Προκειμένου να συγκρίνουν την ευελιξία διαφορετικών αγορών εργασίας οι ερευνητές έπρεπε να αντιμετωπίσουν το ζήτημα της κατασκευής ενός μέτρου ευελιξίας. Γενικά υιοθετήθηκαν οι εξής στρατηγικές: (1) ερωτηματολόγια, (2) βαθμολόγηση, (3) επιλεγμένες ποσοτικές μεταβλητές. Α. Ερωτηματολόγια Πρόκειται για ερωτηματολόγια που αποστέλλονται σε επιχειρήσεις, εργοδοτικές οργανώσεις ή διευθυντικά στελέχη που αφορούν στην ευελιξία των αγορών τους ή στην επίπτωση που έχει η έλλειψη ευελιξίας. Τα ερωτηματολόγια αυτά υποτίθεται ότι δεν έχουν το πρόβλημα της στάθμισης των διαφόρων διαστάσεων της ευελιξίας και αφήνουν τις ίδιες τις επιχειρήσεις να εκτιμήσουν την ευελιξία της οικονομίας τους. Επίσης υποτίθεται ότι συλλαμβάνουν όχι μόνο το θεσμικό πλαίσιο αλλά και την αυστηρότητα εφαρμογής του. Πάσχουν όμως από το πρόβλημα της αντιπροσωπευτικότητας του δείγματος των ερωτώμενων και οι απαντήσεις στα ερωτηματολόγια επηρεάζονται από πολιτιστικούς, πολιτικούς και ιδεολογικούς παράγοντες που σχετίζονται με τις ιδιαιτερότητες και την συγκυρία κάθε χώρας. Β. Βαθμολογία Η ευελιξία μετρούμενη ως κατάταξη έχει τα προβλήματα των διατακτικών (ordinal) μέτρων. Η επέκταση του δείγματος επηρεάζει την συγκρισιμότητα των χωρών και οι διαφορετικοί βαθμοί στα μεγέθη δεν εμφανίζονται. Για να θεραπεύσει αυτά τα προβλήματα ο OECD (1999) προχώρησε στην κατασκευή ενός μετρήσιμου (cardinal) δείκτη, βαθμολογώντας τις χώρες σε διάφορες διαστάσεις της νομοθεσίας προστασίας της απασχόλησης (EPL) και επέκτεινε το δείκτη σε ένα δείγμα από 27 χώρες-μέλη του. 27

28 Η χρήση αυτού του δείκτη στη μελέτη του OECD έδειξε ότι δεν υπάρχει σχέση μεταξύ ανεργίας και ευελιξίας. Ακόμα και τα αποτελέσματα που εμφανίζονται στη σχέση ευελιξίας και δημογραφικής σύνθεσης του εργατικού δυναμικού εξαφανίζονται όταν χρησιμοποιείται παλινδρόμηση με περισσότερες ανεξάρτητες μεταβλητές. Μια διαφορετική χρήση του νέου δείκτη του OECD από τους O.Blanchard & J. Wolfers (2000), βρίσκει ότι υπάρχει σχέση των θεσμών στην αλληλεπίδρασή τους με εξωτερικές διαταραχές, και ότι οι ευέλικτοι θεσμοί ανταποκρίνονται καλύτερα σε εξωγενείς διαταραχές από πλευράς ανεργίας. Οι δείκτες βαθμολόγησης στην ουσία προσπαθούν να συλλάβουν το θεσμικό πλαίσιο και όχι την ευελιξία ή την προσαρμοστικότητα της αγοράς εργασίας. Επίσης δεν συλλαμβάνουν την πραγματική λειτουργία του νομοθετικού πλαισίου, όπως π.χ., τη νομολογία σε θέματα απολύσεων (Bertola G. et al., 2000). Παρά τη συζήτηση που γίνεται για τα μεθοδολογικά ζητήματα, νέοι δείκτες δεν έχουν ενσωματωθεί ακόμα στην εμπειρική έρευνα. Γ. Ποσοτικές μεταβλητές της ευελιξίας Άλλες μελέτες προσπάθησαν να ενσωματώσουν καθαρά ποσοτικές μεταβλητές στην ευελιξία. Η λογική είναι ότι στις αποφάσεις των επιχειρήσεων για προσλήψεις και απολύσεις υπεισέρχονται δύο παράγοντες: πρώτον το κόστος της απόλυσης (αποζημίωση) που αφορά μια μεταβιβαστική πληρωμή από την επιχείρηση στον εργαζόμενο και δεύτερο ένα κόστος που αφορά και τους δύο και δεν μπορεί να μεταβιβαστεί και σχετίζεται με τη διαδικαστική δυσκολία της απόλυσης. 28

29 Κεφάλαιο 3 ο : Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η κρίση και ο μετασχηματισμός των συστημάτων κοινωνικής προστασίας προκαλούν οδυνηρές επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή των πολιτών, οι οποίοι αυτό-οργανώνονται αναπτύσσοντας συλλογικές πρωτοβουλίες στη βάση της αλληλεγγύης και της συνεργασίας, έχοντας ως κύριο στόχο την αντιμετώπιση των προβλημάτων και την κάλυψη αναγκών που δεν είναι σε θέση να καλύψουν ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας. Η σύγχρονη δομή της οικονομίας περιλαμβάνει: Το δημόσιο τομέα, οποίος υποστηρίζει θεσμικά με υποδομές και επενδύσεις την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, Την ιδιωτική οικονομία, τον ιδιωτικό τομέα που λειτουργεί στα πλαίσια της αγοράς, Την κοινωνική οικονομία Η κοινωνική οικονομία, λειτουργεί μέσα από τη δυνατότητα που υπάρχει για συλλογικά συστήματα, για εθελοντικές δράσεις, για κοινωνικές επιχειρήσεις και για δράσεις που δεν λειτουργούν κερδοσκοπικά, αλλά αποδίδουν οικονομικά διαρθρωτικά, σε πεδίο κοινωνικό αλλά και οικονομικό. Η κοινωνική οικονομία διαθέτει ευρύτερη προσαρμοστικότητα και αμεσότητα, με μεγάλη κοινωνική αποδοχή. Στον τελευταίο νόμο 4019/11, με τον οποίον συστήνονται οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις ως Κοινωνική Οικονομία ορίζεται: «το σύνολο των οικονομικών, επιχειρηματικών, παραγωγικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αναλαμβάνονται από νομικά πρόσωπα ή ενώσεις προσώπων, των οποίων ο 29

30 καταστατικός σκοπός είναι η επιδίωξη του συλλογικού οφέλους και η εξυπηρέτηση γενικότερων κοινωνικών συμφερόντων». Ο Defourny οριοθετεί την έννοια της Κοινωνικής Οικονομίας δίνοντας τον ακόλουθο ορισμό, ο οποίος χρησιμοποιείται στις περισσότερες χώρες και έχει ως εξής: «Η κοινωνική Οικονομία περιλαμβάνει οικονομικές δραστηριότητες που αναλαμβάνονται από επιχειρήσεις και οργανισμούς, κοινωνίες αλληλοβοήθειας και σωματεία (ενώσεις), η ίδρυση και λειτουργία των οποίων διέπεται από τις ακόλουθες αρχές: Σκοπό έχουν κυρίως την παροχή υπηρεσιών προς τα μέλη τους ή την κοινωνία, παρά την επιδίωξη κέρδους, Έχουν ανεξάρτητη διοίκηση, Εφαρμόζουν δημοκρατική διαδικασία λήψεως αποφάσεων, Αποδίδουν προτεραιότητα στα άτομα και την εργασία έναντι του κεφαλαίου κατά την διανομή του εισοδήματος» Ένας άλλος ορισμός που χρησιμοποιείται πολύ συχνά για την κοινωνική οικονομία είναι:. «Η Κοινωνική Οικονομία αποτελεί το χώρο της οικονομίας που βρίσκεται ανάμεσα στον Ιδιωτικό και το Δημόσιο τομέα της οικονομίας και στον οποίο διεξάγονται οικονομικές δραστηριότητες με οικονομικούς/κοινωνικούς σκοπούς. Σύμφωνα με την Ε.Ε., το τρίτο σύστημα αναφέρεται και περιλαμβάνει συνεταιρισμούς, εταιρείες αλληλοβοήθειας και ενώσεις αλλά και τοπικές πρωτοβουλίες απασχόλησης δραστηριότητες των οποίων ανταποκρίνονται (με την παροχή υπηρεσιών και προϊόντων) σε κοινωνικές ακάλυπτες ανάγκες. 30

31 Σκοπός των πρωτοβουλιών του Τρίτου τομέα είναι να παρέχουν αγαθά και υπηρεσίες που ανταποκρίνονται σε ανεκπλήρωτες ανάγκες της κοινωνίας συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην τοπική ανάπτυξη και στην καταπολέμηση της ανεργίας, επειδή παράλληλα προσπαθούν να εντάξουν μειονεκτούντα άτομα στην αγορά εργασίας. Η έντονη ανάπτυξη των οργανισμών του τρίτου συστήματος προήλθε κατ αρχάς από τη κρίση του Κράτους Πρόνοιας που παρατηρήθηκε κατά τη δεκαετία του 1980 στην Ευρώπη και από την αυξανόμενη ανάγκη τόσο για κοινωνικές υπηρεσίες (π.χ. παιδικοί σταθμοί με συμμετοχή φυσικών προσώπων και Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Κέντρα για Ηλικιωμένους κ.ά.), όσο και για νέα πιστωτικά προϊόντα και υπηρεσίες υπέρ των ανέργων και των Μικρών Επιχειρήσεων (έτσι, π.χ. δημιουργήθηκαν οι «Ηθικές τράπεζες»). Ο Τρίτος τομέας έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον τόσο της επιστημονικής κοινότητας, όσο και των πολιτικών που σχεδιάζουν παρεμβάσεις για βελτίωση της απασχόλησης. Για αυτό το λόγο, η Ε.Ε. προωθεί την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας ως ένα κεντρικό άξονα για την κοινωνική και οικονομική ευρωπαϊκή ανάπτυξη και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των τοπικών κοινωνιών. 3.1 Οι στόχοι της Κοινωνικής Οικονομίας Παράγει νέες θέσεις εργασίας, αξιοποιώντας υφιστάμενες και νέες πηγές απασχόλησης Συμβάλλει στην ανάπτυξη νέων οικονομικών τομέων Συμβάλλει στη βελτίωση και τον εκσυγχρονισμό των τοπικών αγορών (σε σχέση με την οργανωτική μορφή και την οικονομική δομή και διάρθρωση) 31

32 Ανταποκρίνεται στην εξελισσόμενη δυναμική της προσφοράς και ζήτησης και συνδέεται με τις αλλαγές των τοπικών αναγκών, εξισορροπώντας την προσφορά και τη ζήτηση Συμβάλλει στην τόνωση της κατανάλωσης και την αύξηση των εισοδημάτων Ενδυναμώνει την απασχολησιμότητα διαφόρων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων που είναι ή απειλούνται από κοινωνικό αποκλεισμό «Χτίζει» το τοπικό «κοινωνικό κεφάλαιο» (άτομα, δραστηριότητες), ενισχύει την εμπλοκή κινητοποίηση των τοπικών συντελεστών και των πολιτών, δημιουργεί σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης Προωθεί την κοινωνική συνοχή και ενδυναμώνει τον κοινωνικό ιστό σε τοπικό επίπεδο Συμβάλλει στη μείωση των γεωγραφικών ανισοτήτων και των τοπικών αποκλίσεων παρακάτω: Τα χαρακτηριστικά της Κοινωνικής Οικονομίας μπορούν να συνοψιστούν στα Αντιμετώπιση του αποκλεισμού για Ομάδες με ανισότητες στην Αγορά εργασίας, Δημιουργία δυνατοτήτων συνεχούς απασχόλησης Κινητοποίηση του τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου σε παραγωγικές πρωτοβουλίες Κάλυψη Αναγκών του κοινωνικού συνόλου που δεν καλύπτει ούτε το Κράτος, ούτε η Αγορά 32

33 Οι βασικές αρχές που διαμόρφωσαν την Κοινωνική Οικονομία στον 19ο και 20ο αιώνα και συνεχίζουν ακόμη σήμερα να την χαρακτηρίζουν είναι οι εξής: Η ελεύθερη συμμετοχή, Η δημοκρατική διοίκηση: «ένα πρόσωπο, μια ψήφος», Η δίκαιη (περιορισμένη) διανομή του πλεονάσματος, Το αδιαίρετο, ολικώς ή μερικώς, του ιδίου κεφαλαίου, Η αλληλεγγύη, Το προβάδισμα του ατόμου έναντι του κεφαλαίου, Η ανεξαρτησία απέναντι στο κράτος ή σε κάθε δημόσια συλλογικότητα. Η κοινωνική οικονομία, αναπτύσσεται στο πλαίσιο της τοπικής ταυτότητας των κοινωνιών και συνδέεται με τα βαθύτερα ενδιαφέροντα και τις βαθύτερες ανάγκες τους. Το θεμέλιο της κοινωνικής οικονομίας, είναι οι ανθρώπινοι πόροι, το ανθρώπινο κεφάλαιο και ο κοινωνικός χαρακτήρας της ανάπτυξης, η κοινωνική ζήτηση και η κοινωνική προσφορά. Έτσι λοιπόν η κοινωνική οικονομία, συνδέεται στενά με τις τρεις κατηγορίες δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, με τις κοινωνικές δεξιότητες, τις περιβαλλοντικές και τις πολιτιστικές. Το πεδίο του περιβάλλοντος εμφανίζεται ως ένα πεδίο κοινωνικής ζήτησης και συνθέτει τον πολιτισμό με την κοινωνική συνοχή. Οι δεξιότητες αυτές θεωρούνται στη σύγχρονη συστημική θεωρία της διοίκησης ως ο ακρογωνιαίος λίθος για την κοινωνική, περιβαλλοντική και πολιτιστική καινοτομία που παίζει καθοριστικό ρόλο για τη διαμόρφωση όρων βιώσιμης ανάπτυξης μέσα από τη δυναμική των αλληλεπιδράσεων, του ιδιωτικού, του κοινωνικού και του δημόσιου τομέα. 33

34 Η κοινωνική οικονομία και κοινωνική επιχειρηματικότητα, χρειάζεται και στο εσωτερικό της τη δυναμική της καινοτομίας που μεθοδεύεται συστημικά και που οδηγεί τις τοπικές κοινωνίες σε υψηλούς δείκτες κοινωνικής συνοχής και βιώσιμης ανάπτυξης. Ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας είναι ένας ρόλος θετικών εξωτερικών επιδράσεων για όλους τους παραγωγικούς τομείς, για τις κοινωνικές επιδράσεις της οικονομικής ανάπτυξης και για τη διαμόρφωση ακόμη και των οικονομιών κλίμακας για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Μέσα στα πλαίσια αυτά, η κοινωνική οικονομία λειτουργεί σαν αναδυόμενη οικονομία, σαν εναλλακτική επίσης οικονομία, που διαμορφώνει συνθήκες ευρύτερης μόχλευσης δυνατοτήτων και ευκαιριών. Η κοινωνική οικονομία, δεν αποβλέπει στο κέρδος και δεν κυριαρχείται από τους ανταγωνιστικούς κανόνες της αγοράς, όπως επίσης δε λειτουργεί με τις ακαμψίες δημόσιου τομέα, αλλά αντίθετα έχει μια ευρύτατη προσαρμοστικότητα και αμεσότητα, ενώ συνοδεύεται από μεγάλη κοινωνική αποδοχή. Βασικός κορμός της κοινωνικής οικονομίας είναι και η κοινωνική επιχειρηματικότητα, δηλαδή η επιχειρηματικότητα των κοινωνικών επιχειρήσεων, που λειτουργεί σαν ένας ισχυρός παράγοντας μόχλευσης: εθελοντισμού, πλούτου ιδεών, κοινωνικής καινοτομίας, πρακτικής φαντασίας αποκατάστασης της συμμετοχής και της ανθρώπινης προσωπικότητας σε κοινωνικούς ρόλους 34

35 σεβασμού της αξίας της κοινωνίας και κάθε ανθρώπινης μονάδας μέσα στο πλαίσιο των κοινωνικών δικαιωμάτων σαν παράγοντας κεφαλαιοποίησης και συνέχειας της παράδοσης, της πολιτιστικής κληρονομιάς και των περιβαλλοντικών αξιών. 3.2 Κοινωνική Επιχειρηματικότητα Οι κοινωνικές επιχειρήσεις αναπτύσσονται σε τομείς κυρίως χαμηλής ανταγωνιστικότητας και κοινωνικού συγκριτικού πλεονεκτήματος, όπου η διαφοροποίηση των προϊόντων και των υπηρεσιών και η διασύνδεση προσφοράς και ζήτησης είναι πλέον ευχερείς μέσα από τον εθελοντισμό και την κοινωνική επικουρικότητα. Η κοινωνική επιχειρηματικότητα, είναι ένας συντελεστής ποιότητας στην κοινωνική ανάπτυξη και συνοχή, φιλικός στα πρόσωπα που μειονεκτούν και τα οποία βρίσκονται σε συνθήκες αποκλεισμού, ή έχουν έλλειμμα δεξιοτήτων μαζί βέβαια με ειδικές ικανότητες, οι οποίες δεν έχουν αξιοποιηθεί και δεν έχουν βρει πεδία ευκαιριών. Η κοινωνική επιχειρηματικότητα και οι κοινωνικές επιχειρήσεις, παράγουν προϊόν με έντονο κοινωνικό χαρακτήρα. Είναι συνυφασμένες με την κοινωνική ζήτηση και τη διασύνδεσή της με την κοινωνική ανάπτυξη. Διαμεσολαβούν μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης, στον κύκλο της αγοράς, σε πολλά σημεία, και αυτό ισχύει και για την αγορά εργασίας. Η κοινωνική οικονομία και η επιχειρηματικότητά της δεν απογράφεται πλήρως στο λογιστικό κύκλο της παραγωγής και της οικονομίας, ούτε στο σύνολο του προϊόντος, επίσης ούτε στη σημαντικότητά του προϊόντος αυτού. Παρόλα αυτά λειτουργεί καταλυτικά και συνεισφέρει (τουλάχιστον στον Ευρωπαϊκό και τον Αγγλοσαξονικό χώρο με ακέραια ποσοστά), τόσο στον τομέα της απασχόλησης όσο και στον τομέα του ΑΕΠ. 35

36 Οι κοινωνικές επιχειρήσεις μπορούν να στηριχθούν και να αντλήσουν πόρους, μέσα από προγράμματα και επίσης μέσα από τον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα, καθώς αποτελούν ένα πεδίο που συνεισφέρει αποφασιστικά στην ανάπτυξη και καλύπτει τα διαρθρωτικά της ελλείμματα. Μέσα από τις κοινωνικές επιχειρήσεις με τη χορηγική υποστήριξή τους ο ιδιωτικός τομέας, κερδίζει την αναγνώριση, την αποδοχή και επίσης την κάλυψη ειδικών του αναγκών τις οποίες αδυνατεί ο ίδιος να καλύψει καθώς δεν μπορεί να δημιουργήσει και να λειτουργήσει με όρους κοινωνικής ευαισθησίας. Ταυτόχρονα καθώς ο δημόσιος τομέας είναι απρόσφορος και δεν έχει τον κατάλληλο μηχανισμό και τη διαθεσιμότητα για αυτούς τους διαμεσολαβητικούς ρόλους του κοινωνικού τομέα, ο κοινωνικός τομέας καλύπτει ένα μεγάλο κενό. Η κοινωνική επιχείρηση, είναι βέβαια μια επιχείρηση, στην οποία παίζει ρόλο ο εθελοντισμός, ωστόσο όμως απαιτείται και μια ειδίκευση για λόγους αποτελεσματικότητας στηριζόμενη στη γνώση, τους πόρους και τις υποδομές, στην δικτύωση και τον επιχειρησιακό σχεδιασμό. Με την έννοια αυτή η κοινωνική επιχειρηματικότητα πρέπει να στηρίζεται από κατάρτιση και τεχνική βοήθεια. Η αποτελεσματικότητα των κοινωνικών επιχειρήσεων, συνδέεται με την δικτύωση και τη θεματική τους ειδίκευση και τέλος με τη λειτουργία τους στην βάση της επικουρικότητας ή της τοπικής αμεσότητας. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις πρέπει να σχεδιάζονται στη βάση ενός κύκλου ζωής αυτών των επιχειρήσεων με μακρόπνοο σχεδιασμό. Στις κοινωνικές επιχειρήσεις, το κεφάλαιο μπορεί να είναι χρηματικό και μη χρηματικό. Το χρηματικό κεφάλαιο συνδέεται με χρηματικοπιστωτικούς θεσμούς, με κοινωνικά ταμεία αλληλοβοήθειας και δράσεις αυτών των ταμείων, με κοινωνικά τραπεζικά, ασφαλιστικά και χρηματιστηριακά προϊόντα, με κεφάλαια κοινωνικών επενδύσεων ή ειδικά αμοιβαία κεφάλαια. 36

37 Οι επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας, έχοντας ως χαρακτηριστικό την καινοτομία, επεκτάθηκαν σε νέα πεδία όπως σε υπηρεσίες γειτνίασης, αναδόμησης προβληματικών συνοικιών, βοήθειας ηλικιωμένων ατόμων και των ατόμων με ειδικές ανάγκες, επαγγελματικής ενσωμάτωσης ατόμων χαμηλού μορφωτικού επιπέδου καθώς και στο εμπόριο, την ηθική και αλληλέγγυα χρηματοδότηση, την περιβαλλοντολογική διαχείριση αποβλήτων κα. Η κοινωνική οικονομία απέβλεπε περισσότερο στην πραγματοποίηση των στόχων της κοινωνικής πολιτικής ή της πολιτικής της απασχόλησης. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες η ιδιαιτερότητα ως προς τη διαχείρισή τους, οδήγησε στη δημιουργία της προσδοκίας μιας ανώτερης δυνατότητας από εκείνης του Κράτους όσον αφορά στην παροχή υπηρεσιών γενικού οφέλους με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις ή αλλιώς οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά και αρχές: Η επιδίωξη, ταυτόχρονα, κοινωνικών και οικονομικών στόχων Η οργάνωσή τους με επιχειρησιακό πνεύμα Η ικανότητά τους να εφαρμόζουν δυναμικές και καινοτομικές λύσεις για την καταπολέμηση της ανεργίας και του αποκλεισμού Η συμβολή τους στην οικονομική ανάπτυξη που ενισχύει την κοινωνική συνοχή Οι αρχές τους θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα ακόλουθα: Οικονομικού χαρακτήρα 37

38 Η περιορισμένη κατανομή κερδών. Τα κέρδη των Κοινωνικών Επιχειρήσεων συνήθως επαναεπενδύονται στην επιχείρηση, ενώ καθορίζουν όρια όσον αφορά την ιδιοποίηση των κερδών. Η συνεχής δράση παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών (Η παροχή υπηρεσιών ή προϊόντων σε ανθρώπους σε συνεχή βάση αποτελεί το λόγο ύπαρξης των κοινωνικών επιχειρήσεων). Ο υψηλός βαθμός αυτονομίας. Οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις, παρόλο που μπορεί να χρηματοδοτούνται από διάφορες πηγές, δημόσιες ή ιδιωτικές, έχουν διαχειριστική αυτονομία. Το οικονομικό ρίσκο. Η βιωσιμότητά τους εξαρτάται από τις προσπάθειες των μελών και των εργαζομένων να διασφαλίσουν επαρκείς πόρους και κέρδη και φυσικά από τη στρατηγική των επιχειρήσεων. Κοινωνικού χαρακτήρα Η συλλογικότητα στη λήψη αποφάσεων. Το δικαίωμα λήψης αποφάσεων αφορά όλους τους μετόχους ή εταίρους. Η ποικιλομορφία της εταιρικής σύνθεσης. Προωθούν τη συμμετοχή στη σύνθεση και διαχείρισή τους πολλών ομάδων (εργαζομένων σε αυτές, εθελοντών, φυσικών και νομικών προσώπων, χρηστών, τοπικών φορέων και προσωπικοτήτων, μη κερδοσκοπικών οργανισμών, φορέων της Τ.Α., συνεταιρισμών κ.τ.λ.). Η δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων Η προτεραιότητα που αποδίδουν στα άτομα και στην εργασία έναντι του κεφαλαίου (είναι εντάσεως εργασίας) 38

39 Η εθελοντική εργασία και η συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες. (Στις κοινωνικές επιχειρήσεις τα μέλη εργάζονται για τον τοπικό πληθυσμό ή για ομάδες που έχουν κοινά συμφέροντα, ενώ συνήθως συμπεριλαμβάνουν και εθελοντική συμμετοχή). Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι κοινωνικές επιχειρήσεις μπορούν να προσφέρουν σημαντικές προοπτικές απασχόλησης. Οι τομείς αυτοί διακρίνονται στις εξής κατηγορίες δραστηριοτήτων: Στη βελτίωση της ποιότητας ζωής (κατ οίκον παροχή υπηρεσιών, βελτίωση των στεγαστικών συνθηκών κ.τ.λ.), Στην περιβαλλοντική ανάπτυξη (διαχείριση αποβλήτων και υδάτων, διατήρηση των φυσικών περιοχών και πόρων κ.τ.λ.), Στην ανάπτυξη του πολιτισμού, αθλητισμού και των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (διατήρηση πολιτιστικής κληρονομιάς, τοπική πολιτιστική ανάπτυξη), Στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, πληροφοριών και επικοινωνίας. Οι δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην κοινωνική οικονομία αφορούν τους παρακάτω τομείς. Κοινωνικές υπηρεσίες (για παιδιά, ηλικιωμένους, Α.Μ.Ε.Α.) Εκπαίδευση, έρευνα Υγεία Περιβάλλον / Διατροφή 39

40 Τοπική Ανάπτυξη, Κατοικία Υποστήριξη δικαιωμάτων Αφιλοκερδείς δραστηριότητες 3.3 Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη Το ζήτημα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης είναι ένα από τα πιο δυναμικά και ενδιαφέροντα θέματα που αντιμετωπίζει ο επιχειρηματικός κόσμος. Οι οργανισμοί όλο και περισσότερο απαιτείται να ισορροπήσουν τις κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές διαστάσεις της επιχειρηματικής λειτουργίας τους. Η δυσκολία διαμόρφωσης ενός κοινά αποδεκτού ορισμού της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης ΕΚΕ ( γνωστή ως Corpor ate Social Responsibility ή CRS ) από τις επιχειρήσεις αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο αυτή έχει αναπτυχθεί. Κατά τη γνώμη ορισμένων, προήλθε από την εταιρική φιλανθρωπία με έμφαση στην κοινωνική βελτίωση. Κατά τη γνώμη άλλων, η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη αποτελεί μια πολύ ευρύτερη έννοια και σχετίζεται άμεσα με την αειφόρο ανάπτυξη που εισήχθη από τα ανώτατα στελέχη των Ηνωμένων Εθνών στη σύσκεψη του Rio De Janeiro το Οι Panayiotou et al. σε πολύ πρόσφατη μελέτη τους (2009) κατηγοριοποίησαν τους ορισμούς της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης σε τρεις κατηγορίες με βάση ισάριθμες σχετιζόμενες οπτικές : Σκεπτικιστική οπτική: Υιοθετεί μια επιφυλακτική στάση και αντιμετωπίζει κριτικά την ΕΚΕ. Με βάση αυτή την οπτική, ο πιο σημαντικός στόχος της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης είναι να παρέχει όσο το δυνατό περισσότερο πλούτο στους μετόχους της επιχείρησης, και μέσω της επίτευξης αυτού του στόχου, θεωρεί ότι εξυπηρετεί ένα κομμάτι της κοινωνίας. 40

41 Ουτοπική οπτική: Αντικατοπτρίζει την ιδέα ότι οι επιχειρήσεις έχουν την ηθική υποχρέωση απέναντι σε όλους τους εμπλεκόμενους με την επιχείρηση, και όχι μόνο στους μετόχους της, να τους ωφελούν με οποίο τρόπο μπορούν. Ρεαλιστική οπτική: Συγκεντρώνει την μεγαλύτερη αποδοχή στον επιστημονικό αλλά και στον επιχειρηματικό χώρο. Με βάση αυτή την οπτική, η ΕΚΕ είναι η διαχείριση του αντίκτυπου της λειτουργίας μιας επιχείρησης τόσο στους άμεσους όσο και στους έμμεσους εμπλεκόμενους με αυτήν, άρα στην κοινωνία στην οποία λειτουργεί και αναπτύσσεται. Ένας μεγάλος αριθμός ακαδημαϊκών έχουν δημοσιευτεί σχετικά με τον εννοιολογικό προσδιορισμό και τα χαρακτηριστικά στοιχεία που προσδιορίζουν την ΕΚΕ κατά τα τελευταία 30 χρόνια. Παρά την ποικιλία των ορισμών, ίσως, ο πιο ευρέως αποδεκτός εννοιολογικός προσδιορισμός αναφέρεται, αναφορικά με τον επιστημονικό αλλά και τον επιχειρηματικό χώρο είναι αυτός του Archie Carroll, ο οποίος θεωρεί την ΕΚΕ ως μια σύνθεση που αφορά τέσσερις διαφορετικούς τομείς δραστηριότητας της κοινωνίας των σχέσεων ( Carroll,1979,1991 ) : Οικονομικές Προσδοκίες: Οι εταιρίες έχουν τους μετόχους, οι οποίοι αποζητούν ένα εύλογο κέρδος από τις επενδύσεις τους, έχουν τους εργαζόμενους, που θέλουν ασφαλή και δίκαια αμειβόμενη εργασία, τους πελάτες, οι οποίοι ζητούν καλής ποιότητας προϊόντα σε εύλογη τιμή, κ.λπ. Σύμφωνα με τον αριθμό των επιχειρήσεων, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο έχουν συσταθεί οι επιχειρήσεις στην κοινωνία και πρωταρχική τους ευθύνη αποτελεί η ορθή λειτουργία τους ως οικονομική μονάδα για να παραμείνουν στον επιχειρηματικό χώρο. Όλες οι δευτερεύουσες ευθύνες κατατάσσονται στο πεδίο της ΕΚΕ. Σύμφωνα με τον Carroll, η ικανοποίηση 41

42 των οικονομικών ευθυνών είναι, συνεπώς, βασική προϋπόθεση από το σύνολο επιχειρήσεων. Νομικές Προσδοκίες: Η ευθύνη των εταιριών σε σχέση με τον νόμο απαιτεί να τηρούν τους όρους και να παίζουν με τους κανόνες της, παιχνίδι. O Carroll υποδηλώνει ότι η ικανοποίηση των νομικών ευθυνών απαιτείται απ όλες τις εταιρίες που επιδιώκουν να είναι κοινωνικά υπεύθυνες. Ηθικές Προσδοκίες: Η ευθύνη αυτή υποχρεώνει τις εταιρίες να κάνουν ότι είναι σωστό, δίκαιο και εύλογο, ακόμη και όταν δεν είναι υποχρεωμένες από το νομικό πλαίσιο. Ο Carroll υποστηρίζει ότι οι ηθικές ευθύνες, ως εκ τούτου, αποτελούνται απ ότι γενικά αναμένει η κοινωνία πέρα από τις οικονομικές και νομικές προσδοκίες. Φιλανθρωπικές Προσδοκίες: Το τέταρτο επίπεδο της ΕΚΕ εξετάζει το φιλανθρωπικό κομμάτι των επιχειρήσεων. Αυτή η πτυχή της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης αντιμετωπίζει μια μεγάλη ποικιλία ζητημάτων, συμπεριλαμβανομένων των δωρεών σε φιλανθρωπικές οργανώσεις, των επενδύσεων υποδομών αναψυχής για τους εργαζόμενους και τις οικογένειες τους, την υποστήριξη τοπικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ή των τεχνών και της χορηγίας αθλητικών εκδηλώσεων. Σύμφωνα με τον Carroll οι φιλανθρωπικές προσδοκίες είναι απλώς επιθυμητές από τις επιχειρήσεις. Σήμερα, ο θεσμός της Εταιρικής ευθύνης, προσδιορίζεται και με πολιτικές και δράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία στοχεύει να του δώσει μεγαλύτερη πολιτική προβολή, να επιβραβεύσει ευρωπαϊκές επιχειρήσεις για τις ενέργειές τους σε αυτόν τον τομέα και να ενθαρρύνει την ανάληψη μεγαλύτερων πρωτοβουλιών. Αναγνωρίζοντας ότι οι επιχειρήσεις έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Εταιρική κοινωνική ευθύνη, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μπορεί να επιτύχει καλύτερα τους 42

43 στόχους της σε συνεργασία με τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και έχει ήδη εξαγγείλει την υποστήριξή της στη δημιουργία ευρωπαϊκής συμμαχίας για την Εταιρική κοινωνική ευθύνη. Έτσι στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπάρχει ένα πλέγμα νόμων και κανόνων για την προστασία του περιβάλλοντος κατά την διαδικασία παραγωγής που προστατεύει και προάγει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αυτό το πλαίσιο, αποτελεί μία βάση ώστε οι εταιρείες να ξεκινούν από εκεί και να προχωρούν ένα βήμα μπροστά υιοθετώντας έναν κώδικα δεοντολογίας που προάγει την ποιότητα ζωής την εκπαίδευση και επιμόρφωση των εργαζομένων κλπ. Ο όρος έχει πολύ στενή σχέση με την ηθική των επιχειρήσεων. Στα ελληνικά απαντάται επίσης ο όρος επιχειρηματική κοινωνική ευθύνη. 43

44 Κεφάλαιο 4 ο : Διάρθρωση των τομέων της Ελληνικής Οικονομίας 4.1 Βασικοί τομείς της Ελληνικής Οικονομίας Η διάρθρωση των βασικών τομέων της Ελληνικής οικονομίας έχουν ως ακολούθως (Κορρές & Φιόνης, 2003): 1. Ο πρωτογενής τομέας σημείωσε μια χρονική βαθμιαία μείωση στη συνεισφορά του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος και επίσης στην απασχόληση του εργατικού δυναμικού. Ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετώπισε η Ελληνική γεωργία ήταν η μικρή ιδιοκτησία και ο τεμαχισμός της ιδιοκτησίας των αγροτικών εκτάσεων σε μικρά κτήματα που δεν ευνοούσε την εντατική εκμετάλλευση (περίπου το 50% των αγροτικών εκμεταλλεύσεων έχουν έκταση μικρότερη των 20 στρεμμάτων). Για την αντιμετώπιση αυτών των εμποδίων αυτών εφαρμόσθηκε από τη δεκαετία του 1950 το σύστημα του αναδασμού με το οποίο επιχειρήθηκε η αντικατάσταση της πολύ-τεμαχισμένης γης με ενιαία και συνεχή αγροτικά τεμάχια, και επίσης στα πλαίσια του αναδασμού έγινε προσπάθεια για την ανάπτυξη των εγγειοβελτιωτικών έργων, την εφαρμογή νέων τεχνολογικών μεθόδων και την εντατική και πιο αποδοτική καλλιέργεια του εδάφους. Η γεωργική παραγωγή και οι συνθήκες διαβίωσης του γεωργικού τομέα αυξήθηκαν σημαντικά από το 1950 μέχρι σήμερα. Παρ όλα ταύτα, ο γεωργικός τομέας χαρακτηρίζεται από σοβαρές διαρθρωτικές αδυναμίες, όπως για παράδειγμα, το μικρό μέγεθος των εκμεταλλεύσεων, τα φτωχά και υποβαθμισμένα εδάφη, τη χαμηλή οργάνωση παραγωγής, την έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού και την μικρή αποδοτικότητα. 2. Στο δευτερογενή τομέα, η δημιουργία των διαφόρων έργων υποδομής συνετέλεσε διαχρονικά στην αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν, καθώς επίσης και στην απασχόληση στο συγκεκριμένο τομέα. Στις δεκαετίες του 1950 και 1960 εκτός από την πραγματοποίηση των μεγάλων 44

45 δημοσίων επενδύσεων σε βασικά έργα υποδομής που βοήθησαν την ανάπτυξη της Ελληνικής βιομηχανίας, έλαβαν μέρος και μεγάλα επενδυτικά προγράμματα σε βιομηχανικούς τομείς και μάλιστα σε τομείς βαριάς βιομηχανίας, όπως για παράδειγμα στις βιομηχανίες χάλυβος, μεταλλευμάτων και ναυπηγείων. Σα βασικότερα προβλήματα που αντιμετώπισε η Ελληνική βιομηχανία σχετίζονται με το μεγάλο αριθμό των μικρών επιχειρήσεων, την αλλαγή του καθεστώτος του προστατευτισμού (μετά την τελωνειακή ένωση με την Ευρώπη) και με την επέκταση του φιλελευθερισμού του εμπορίου και τη φανερή αδυναμία των Ελληνικών μικρών επιχειρήσεων να ανταγωνισθούν συστηματικά τις μεγάλες ξένες επιχειρήσεις και να καλύψουν μέρος της διεθνής ζήτησης, στην έλλειψη τεχνολογικής υποδομής επίσης στην έλλειψη της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας και στη μη-σύνδεση της πανεπιστημιακής έρευνας με την Ελληνική βιομηχανία. Για την επίλυση των προβλημάτων αυτών οι διάφορες κυβερνήσεις εφάρμοσαν είτε εφαρμόζουν την εξυγίανση και την ιδιωτικοποίηση των προβληματικών επιχειρήσεων, την παροχή κινήτρων για την ανανέωση του τεχνολογικού εξοπλισμού και τη δημιουργία έρευνας, την επιμόρφωση των εργαζομένων και των ανώτατων στελεχών των επιχειρήσεων, τη σύνδεση της έρευνας στην βιομηχανία με τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ινστιτούτα. Οι μεγαλύτερες βιομηχανικές επιχειρήσεις (στη βαριά βιομηχανία) συμπεριλαμβάνουν τους ακόλουθους κλάδους: αλουμινίου, τσιμέντα, χάλυβα, νικέλιο, λιπάσματα, χημικά, πετρέλαιο, χαρτικά, και κατασκευές-ναυπηγεία. 3. Η συνεισφορά του τριτογενούς τομέα στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν καθώς επίσης και στην απασχόληση αποδεικνύει την αύξηση του ρόλου του τριτογενούς τομέα και τη στροφή της Ελληνικής οικονομίας αρχικά από τον πρωτογενή τομέα, αργότερα στο δευτερογενή τομέα και τελικά στον τριτογενή τομέα. Μεγάλη αύξηση σημείωσε και ο τομέας των τραπεζών και των ασφαλειών (εξ αιτίας κυρίως των μεγάλων περιθωρίων κέρδους που παρουσίασαν). Εν τούτοις το μεγαλύτερο 45

46 μερίδιο αύξησης του τριτογενούς τομέα οφείλεται στη ραγδαία αύξηση του δημοσίου τομέα καθώς επίσης και στη σημαντική ανάπτυξη του τουριστικού τομέα. 4.2 Διάρθρωση των Βασικών Μεγεθών της Ελληνικής Οικονομίας Οι οικονομικές συναλλαγές μιας χώρας με άλλες χώρες συνεπάγονται πληρωμές της χώρας προς αυτές και τις εισπράξεις της χώρας από αυτές. Οι οικονομικές συναλλαγές των επιχειρήσεων, των ατόμων, των τραπεζών και των οικονομικών αρχών της χώρας με τον υπόλοιπο κόσμο παρακολουθούνται από την κεντρική τράπεζα. Στο σύνολο των οικονομικών αυτών συναλλαγών που έχουν γίνει σε δεδομένη χρονική περίοδο παρουσιάζονται και καταγράφονται στο ισοζύγιο των εξωτερικών πληρωμών. Στο ισοζύγιο των εξωτερικών πληρωμών, δηλαδή παρέχει μια εικόνα των υποχρεώσεων και των απαιτήσεων της χώρας από τις συναλλαγές της με το εξωτερικό σε κάποια δεδομένη χρονική στιγμή. Οι συναλλαγές καταχωρούνται στο ισοζύγιο με τη διπλογραφική είτε τη λογιστική μέθοδο. Στο ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών συμπεριλαμβάνονται διάφορα επιμέρους ισοζύγια. Στα εμβάσματα (τουριστικά, μεταναστευτικά) καθώς επίσης οι μεταβιβάσεις αλλά και οι πληρωμές αποτελούν το ισοζύγιο των άδηλων συναλλαγών (Κορρές & Φιόνης, 2003). Οι εισπράξεις (Άδηλοι πόροι) προέρχονται κυρίως από το τουριστικό συνάλλαγμα που εισρέει από τις άλλες χώρες στην Ελλάδα, την εμπορική ναυτιλία, τα μεταναστευτικά εμβάσματα, τις λοιπές υπηρεσίες, και τις μεταβιβάσεις από την Ε.Ε., ενώ οι Άδηλες πληρωμές προέρχονται κυρίως από το τουριστικό συνάλλαγμα που φεύγει από την Ελλάδα προς τις άλλες χώρες, τις μεταφορές, τις υπηρεσίες του δημοσίου και τις λοιπές υπηρεσίες. Πολλές από τις προηγούμενες αδυναμίες της Ελληνικής οικονομίας είχαν αρνητικές επιπτώσεις στο ισοζύγιο πληρωμών και ιδιαίτερα στο εμπορικό ισοζύγιο, όπου η δυνατότητα αύξησης των εξαγωγών ήταν περιορισμένη. Η ελλειμματικότητα του εμπορικού ισοζυγίου οφείλεται κατά κύριο 46

47 λόγο στην αδυναμία αύξησης των εξαγωγών και υποκατάστασης των εισαγωγών με εγχώρια προϊόντα. Στο Ισοζύγιο των άδηλων συναλλαγών δείχνει μια μειωτική τάση. Τέλος το Ισοζύγιο των τρεχουσών συναλλαγών είναι ελλειμματικό για όλη τη χρονική περίοδο από το 1982 μέχρι το Μια αύξηση των καθαρών εξαγωγών θα αυξήσει τη συνολική ζήτηση στην οικονομία και θα τονώσει το εθνικό προϊόν, το εισόδημα και την απασχόληση. Εάν όμως η οικονομία ήταν ήδη σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης, τότε η αύξηση των καθαρών εξαγωγών θα δημιουργήσει πληθωριστικές τάσεις. Από την άλλη πλευρά μια μείωση των καθαρών εξαγωγών θα έχει τα αντίθετα αποτελέσματα, όπως για παράδειγμα θα μειωθεί η συνολική ζήτηση των αγαθών και των υπηρεσιών, καθώς επίσης θα μειωθεί το εθνικό προϊόν, το εισόδημα και η απασχόληση. 47

48 Κεφάλαιο 5 ο : Σύγχρονες Εξελίξεις στις Εργασιακές Σχέσεις 5.1 Μεταβολές και Εξελίξεις στις Εργασιακές Σχέσεις Η ένταξη της Ελληνικής οικονομίας στο Μηχανισμό Δημοσιονομικής Σταθερότητας (κατοχυρώθηκε με τη Δήλωση για τη Στήριξη της Ελλάδας από τα Κράτη Μέλη της Ευρωζώνης της 11ης Απριλίου του 2010) συνδυάσθηκε με σημαντικές θεσμικές παρεμβάσεις αναθεώρησης του εθνικού μοντέλου εργασιακών σχέσεων, οι οποίες οριοθετήθηκαν επιχειρησιακά στα κείμενα του Α Μνημονίου Οικονομικής και Χρηματοπιστωτικής Πολιτικής (Μάιος 2010) και του Β Μνημονίου Συνεννόησης (Φεβρουάριος 2012, όπως αναθεωρήθηκε) και κατοχυρώθηκαν νομοθετικά ιδίως στα Παραρτήματα των Νόμων 3833/2010, 3845/2010, 4046/2012 και 4093/2012. Οι πλέον αντιπροσωπευτικές παρεμβάσεις εντοπίζονται στα ακόλουθα πεδία: Τυποποίηση των ειδικών συμβάσεων μαθητείας Ανανέωση των συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου Μεταρρύθμιση του πλαισίου περί μερικής απασχόλησης Ενσωμάτωση της Οδηγίας 2008/104/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 19ης Νοεμβρίου 2008 περί της εργασίας μέσω επιχείρησης προσωρινής απασχόλησης Εισαγωγή ενός νέου μοντέλου ρύθμισης της υπερεργασίας Εισαγωγή του θεσμού των περιόδων αυξημένης απασχόλησης Τυποποίηση του καθεστώτος της μεσημβρινής ανάπαυσης 48

49 Τυποποίηση των διαδικασιών υποχρεωτικής αναγγελίας της υπερωριακής απασχόλησης Εισαγωγή του μοντέλου της «νομοθετικής ρύθμισης» για τον καθορισμό του κατώτατου μισθού Τυποποίηση από την του νόμιμου κατώτατου μισθού υπαλλήλων και του ημερομισθίου των εργατοτεχνιτών Μεταρρύθμιση του πλαισίου περί καταγγελίας της σύμβασης εργασίας Εισαγωγή ενός νέου μοντέλου προσδιορισμού της αποζημίωσης σε περίπτωση απόλυσης ιδιωτικών υπαλλήλων με σχέση εξαρτημένης εργασίας αορίστου χρόνου Μεταρρύθμιση του πλαισίου της διαδικασίας επίλυσης συλλογικών διαφορών από τον Οργανισμό Μεσολάβησης και Διαιτησίας (Ο.ΜΕ.Δ.) Εισαγωγή ενός νέου μοντέλου επίλυσης των εργατικών διαφορών από το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας Εισαγωγή του θεσμού της Ειδικής Επιχειρησιακής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας Μεταρρύθμιση του μοντέλου ρύθμισης των συλλογικών διαπραγματεύσεων του Ν. 1876/1990 Οι αλλαγές που συντελούνται στην ελληνική αγορά εργασίας με αφορμή την οικονομική κρίση και τα μνημόνια, που οδηγούν στην επαναρρύθμιση των εργασιακών σχέσεων δεν συνιστούν κεραυνό εν αιθρία. Πρόκειται για αλλαγές στο 49

50 εργασιακό πεδίο που συντελούνται κατά την τελευταία 20ετία στην Ελλάδα με σταδιακές και συμπληρωματικές παρεμβάσεις με άξονα την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και τη μείωση του εργασιακού κόστους και με βασικό εργαλείο την εισαγωγή μιας μεγάλης ποικιλίας μέτρων για την ενθάρρυνση και την ανάπτυξη της ευελιξίας της εργασίας. Οι πολιτικές αυτές, άλλωστε, εντάσσονται στο πλαίσιο της κρατούσας πολιτικής στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία υιοθετεί την ανάγκη της ριζικής μεταρρύθμισης της ευρωπαϊκής αγοράς εργασίας με διακηρυγμένο στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της απασχόλησης. Παράλληλα δημιουργούν μια νέα κατάσταση στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων που οδηγούν στην απορρύθμιση του μεταπολεμικού εργασιακού προτύπου που συντελείται και με όρους επαναρρύθμισης του περιεχομένου της εργασίας. Κατά την τελευταία διετία και με αφορμή το μνημόνιο οι αλλαγές στην αγορά εργασίας είναι καταιγιστικές. Το περιεχόμενο των αλλαγών αυτών κινείται στα ίδια πλαίσια με τις αλλαγές που συντελούνται στη χώρα κατά την τελευταία 20ετία σε μεγαλύτερη, βέβαια, έκταση και ένταση. Ωστόσο, τα υιοθετούμενα μέτρα, ως προς τη φύση και το περιεχόμενό τους, δεν συνιστούν καινοτομία στον ευρωπαϊκό χώρο. Και τούτο διότι από το σύνολο των μέτρων, που έχει εισαχθεί με αφορμή την κρίση και το μνημόνιο, δεν υπάρχει η παραμικρή σχετική ρύθμιση για την οποία να επιλέγεται ως πρώτο πεδίο εφαρμογής η ελληνική αγορά εργασίας. 5.2 Συσχέτιση εργασιακών σχέσεων, εισοδήματος και ανεργίας Οι ασκούμενες πολιτικές της εσωτερικής υποτίμησης και της λιτότητας στην Ελλάδα, τις άλλες Μεσογειακές χώρες και γενικότερα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εμπνεόμενες από το νεοφιλελεύθερο παράδειγμα οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής καθώς και από τη θεώρηση της εργασίας ως «επαγγελματικής και όχι ως δημιουργικής δραστηριότητας», οδήγησαν τα 50

51 τελευταία χρόνια ( ) στην πλήρη απαξίωση της εργασίας (θεσμικά, κοινωνικά, εισοδηματικά (Γ. Κουζής, 2013). Πιο συγκεκριμένα, οι σύγχρονες εξελίξεις στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα αποτυπώνονται σε: α) θεσμικό επίπεδο, με πλήρη απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων με κυριαρχία πλέον των ατομικών συμβάσεων εργασίας και των συμβάσεων ενοικίασης που σε συνδυασμό με την πλήρη απελευθέρωση των απολύσεων δημιουργείται ένα πλαίσιο πλήρους απαξίωσης της εργασίας. β) εισοδηματικό επίπεδο με μείωση των μισθών (35-45%) διαμέσου των ατομικών συμβάσεων και των ευέλικτων μορφών απασχόλησης, το επίπεδο των οποίων ανέρχεται σε ποσοστό 40% ( εργαζόμενοι) Στην Ελλάδα το 0,05% του πληθυσμού κατέχει το 1/3 του ΑΕΠ, τη στιγμή που το 1/3 του πληθυσμού βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας (475 ευρώ τον μήνα) την περίοδο γ) επίπεδο απασχόλησης με την εκρηκτική αύξηση της ανεργίας ( άνεργοι, 27,5%, 2013), το επίπεδο της οποίας θα διατηρηθεί σε υψηλά επίπεδα κατά την περίοδο ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας. Η εξέλιξη αυτή κατά τα επόμενα χρόνια θα στερείται δυναμικής απορρόφησης του αποθέματος της ανεργίας που έχει συσσωρεύσει η παρατεταμένη ύφεση Έτσι, κάτω από αυτές τις συνθήκες, μία δυναμικότερη απορρόφηση του αποθέματος της ανεργίας απαιτεί ένα επενδυτικό «σοκ» δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων στο πλαίσιο ενός σχεδίου ανασυγκρότησης της ελληνικής οικονομίας. (Γ. Ρομπόλης). 51

52 Κεφάλαιο 6 ο : Στατιστικά Στοιχεία- Δείκτες Απασχόλησης 6.1 Ανάλυση της τοπικής αγοράς εργασίας Δήμος Αμπελοκήπων- Μενεμένης ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Σύμφωνα με τα στοιχεία που προέκυψαν από την πραγματοποίηση πρωτογενούς έρευνας στην περιοχή του Δήμου Αμπελοκήπων-Μενεμένης, φαίνεται πως κατοικούν κυρίως οικογένειες με παιδιά, κατά βάση χαμηλού εισοδηματικού επιπέδου με το 18,6% να βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας και το 31,8% μεταξύ ευρώ. Επιπλέον, περίπου 3 στους 10 συμμετέχοντες κατέχουν τίτλο ανώτερου/ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος, ενώ οι μισοί περίπου κάτοικοι είναι απόφοιτοι Γενικού Λυκείου και Δημοτικού (30% απόφοιτοι Γενικού Λυκείου και 20% απόφοιτοι Δημοτικού). ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ Το 28,1% του γενικού πληθυσμού της έρευνας δηλώνει ότι εργάζεται. Επιπλέον, οι εν λόγω εργαζόμενοι φαίνεται να είναι μισθωτοί (50%) και μάλιστα στον ιδιωτικό τομέα(30,8%). Όσον αφορά τις επιχειρήσεις της περιοχής και το δυναμικό που διαθέτουν, στην πλειοψηφία τους είναι μικρού μεγέθους και απασχολούν έναν με δύο υπαλλήλους (45,5%). Επιπλέον, οι μισοί περίπου εργοδότες απασχολούν εργαζομένους που είναι απόφοιτοι ΑΕΙ-ΤΕΙ (45,5%), ενώ οι άλλοι μισοί δεν απασχολούν κάποιον εργαζόμενο με την αντίστοιχη ιδιότητα. ΑΝΕΡΓΙΑ Από το συνολικό δείγμα της έρευνας το 34,4% δήλωσαν άνεργοι. Μέσα σε 52

53 αυτή την υποομάδα πληθυσμού, καταγράφονται κυρίως γυναίκες (38,5% άνδρες και 61,5 γυναίκες), ακολουθώντας και τη γενικότερη κατανομή του φύλου στο συνολικό δείγμα, κατά βάση έως 45 ετών (6 στους 10 είναι έως 45 ετών και 3 στους ετών), κυρίως απόφοιτοι Γενικού Λυκείου (40,3%) αλλά και πτυχιούχοι ΑΕΙ-ΤΕΙ (32,2%). ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Την εικόνα της απασχόλησης των συμμετεχόντων της συγκεκριμένης περιοχής, φαίνεται να συνθέτουν κυρίως άνεργοι (34,4%), εργαζόμενοι (28,1%) αλλά και συνταξιούχοι (24%). Όσοι δηλώνουν εργαζόμενοι, απασχολούνται ως μισθωτοί (50,1%) και μάλιστα στον ιδιωτικό τομέα (30,8%). ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ, ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ, ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Οι επιχειρήσεις της περιοχής, όπως προκύπτει από το συγκεκριμένο δείγμα εργοδοτών, δραστηριοποιούνται στη συντριπτική πλειοψηφία τους στον τριτογενή τομέα οικονομίας (90,9%) με το υπόλοιπο 9,1% να δραστηριοποιείται στο δευτερογενή τομέα. Σε σχέση με την ανάπτυξη στην περιοχή από την οπτική των συμμετεχόντων στο σύνολό τους, παρά το γεγονός πως το 45,3% απαντά πως κανένας τομέας δεν θα παρουσιάσει ανάπτυξη, το 19,9% καταδεικνύει τον τριτογενή και το 15,2% τον δευτερογενή κλάδο οικονομίας ως αυτούς που θα σημειώσουν ανάπτυξη το προσεχές διάστημα. Φαίνεται λοιπόν, πως υπάρχει ελεύθερο πεδίο για ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων όχι μόνο στον τριτογενή τομέα όπου υπάρχει πληθωρισμός επιχειρήσεων- αλλά κυρίως στο δευτερογενή τομέα για τον οποίο μάλιστα ένα 16,7% ανέργων ΑΕΙ-ΤΕΙ εκδηλώνει ενδιαφέρον να ενταχθεί. 53

54 ΟΜΑΔΕΣ ΣΤΟΧΟΥ Οι υπο-ομάδες πληθυσμού που διερευνήθηκαν περαιτέρω στα πλαίσια της πρωτογενούς έρευνας, περιλάμβαναν ανέργους, απόφοιτους ΑΕΙ-ΤΕΙ έως 35 ετών και νέους (έως 35 ετών) επιστήμονες επιτηδευματίες. Έτσι, οι νέοι άνεργοι επιστήμονες ΑΕΙ-ΤΕΙ που συμμετείχαν στην έρευνα είναι κατά 41% άνδρες και 59% γυναίκες, ακολουθώντας και πάλι την κατανομή του φύλου στο δείγμα του γενικού πληθυσμού. Οι ειδικότητές του συγκεκριμένου τμήματος ανέργων, όπως προέκυψαν από τις απαντήσεις των συμμετεχόντων, σχετίζονται κυρίως με σπουδές στα οικονομικά (20,4%), στις θεωρητικές (20,5%) αλλά και θετικές (18,4%) επιστήμες. Σε σχέση με τους επιστήμονες επιτηδευματίες του δείγματος, είναι κατά κύριο λόγο άνδρες (68% άνδρες και 32% γυναίκες), έχουν κάνει έναρξη επαγγέλματος πριν το 2010 ενώ όσον αφορά την ειδικότητά τους είναι στην πλειοψηφία τους μηχανικοί (26,3) και οικονομολόγοι (21,1%) που διατηρούν μόνιμη σχέση συνεργασίας με επιχειρήσεις (89,5%). ΔΙΑΚΟΠΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ Στην περιοχή του Δήμου Αμπελοκήπων-Μενεμένης καταγράφεται μια γενικότερη τάση συρρίκνωσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Σύμφωνα με στοιχεία που προέκυψαν από τις απαντήσεις εργοδοτών της περιοχής, παρατηρείται διακοπή επιχειρήσεων σε αρκετά μεγάλο βαθμό (90,9%), με τον κλάδο του εμπορίου να πλήττεται περισσότερο (72,7%). Οι συγκεκριμένοι συμμετέχοντες αποδίδουν το φαινόμενο αυτό στη γενικότερη οικονομική κρίση (45,5%) και στην έλλειψη ρευστότητας (54,5%) που απορρέει από αυτή. Την τάση αυτή ενισχύουν και στοιχεία που προκύπτουν από το δείγμα των νεαρών ανέργων ΑΕΙ-ΤΕΙ, καθώς το 22,9% δηλώνει πως αποχώρησε από την προηγούμενη εργασία επειδή έκλεισε η εταιρεία/επιχείρηση όπου και εργάζονταν. Επιπλέον, η ισχυρή 54

55 πλειοψηφία των συμμετεχόντων εργοδοτών δε σκοπεύει να προσλάβει ούτε να αντικαταστήσει κάποιον υπάλληλο (90,9%), στοιχείο που υπογραμμίζει ακόμη εντονότερα την τάση συρρίκνωσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας στην περιοχή και υποδεικνύει την ανάγκη για τόνωση της επιχειρηματικότητας με τη δημιουργία κινήτρων τόσο για τη διατήρηση των ήδη υφιστάμενων όσο και για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων στην περιοχή. 6.2 Ανάλυση της τοπικής αγοράς εργασίας Δήμος Πυλαίας- Χορτιάτη ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Σύμφωνα με τα στοιχεία που προέκυψαν από την πραγματοποίηση πρωτογενούς έρευνας στην περιοχή του Δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη, φαίνεται πως κατοικούν κυρίως οικογένειες με παιδιά (60,7%), υψηλού εισοδηματικού καθώς και ιδιαίτερα υψηλού μορφωτικού επιπέδου. Έτσι, το 40,9% δηλώνει μηνιαίο εισόδημα άνω των ευρώ και παράλληλα 2 στους 10 κατοίκους δηλώνουν εισόδημα μεγαλύτερο των ευρώ. Επιπλέον, σε σχέση με το επίπεδο εκπαίδευσης, το 65,7% δηλώνει απόφοιτος ΑΕΙ-ΤΕΙ, (με τους αποφοίτου ΑΕΙ να υπερισχύουν με ποσοστό 43,6% και το 13,6% να διαθέτει μεταπτυχιακό/διδακτορικό τίτλο). ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ Το 33,7% του γενικού πληθυσμού της έρευνας δηλώνει ότι εργάζεται. Επιπλέον, οι εν λόγω εργαζόμενοι φαίνεται να είναι μισθωτοί (45%) αλλά και αυτοαπασχολούμενοι (39,7%) Σε σχέση με τις επιχειρήσεις της περιοχής και το εργατικό δυναμικό που διαθέτουν, περίπου οι μισές (46,7%) απασχολούν 3-10 υπαλλήλους ενώ 2 στις 10 πάνω από 10 υπαλλήλους. Επιπλέον, το 20% εξ αυτών 55

56 απασχολούν 5-10 εργαζομένους που είναι απόφοιτοι ΑΕΙ-ΤΕΙ, το ίδιο ποσοστό 1-4 και το 6,7% υπαλλήλους με την αντίστοιχη ιδιότητα, στοιχεία που υποδεικνύουν την ύπαρξη θέσεων εργασίας υψηλών απαιτήσεων και προσόντων στην περιοχή. ΑΝΕΡΓΙΑ Από το συνολικό δείγμα της έρευνας το 36,2% δήλωσαν άνεργοι. Μέσα σε αυτή την υποομάδα πληθυσμού, καταγράφονται κυρίως γυναίκες(43,1% άνδρες και 56,9% γυναίκες), στη συντριπτική πλειοψηφία τους ετών (80%), πτυχιούχοι ΑΕΙ-ΤΕΙ (70,5%) και μάλιστα κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος (13,4%). ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Η εικόνα της απασχόλησης στην περιοχή διαμορφώνεται από αρκετά μεγάλο αριθμό ανέργων (36,2%) ενώ παράλληλα το 33,7% του συνόλου αντιστοιχεί στους εργαζομένους. Όσοι δηλώνουν εργαζόμενοι, είναι κυρίως μισθωτοί (45%) στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα αλλά και αυτοαπασχολούμενοι (39,7%). ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ, ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ, ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Οι επιχειρήσεις της περιοχής, όπως προκύπτει από το συγκεκριμένο δείγμα εργοδοτών, δραστηριοποιούνται στη συντριπτική πλειοψηφία τους στον τριτογενή τομέα οικονομίας (86,7%) με το υπόλοιπο 13,3% να δραστηριοποιείται στο δευτερογενή τομέα. Σε σχέση με την ανάπτυξη στην περιοχή από την οπτική των συμμετεχόντων στο σύνολό τους, παρά το γεγονός πως το 41,9% απαντά πως κανένας τομέας δεν θα παρουσιάσει ανάπτυξη, το 26,5% υποδεικνύει τον τριτογενή, το 17,7% τον πρωτογενή και μόλις ένα 6% τον δευτερογενή κλάδο ως αυτούς τους κλάδους οικονομίας που θα σημειώσουν ανάπτυξη το προσεχές 56

57 διάστημα Φαίνεται λοιπόν, πως υπάρχει ελεύθερο πεδίο για ανάπτυξη νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων όχι μόνο στον τριτογενή τομέα όπου υπάρχει πληθωρισμός επιχειρήσεων- αλλά και: - στον πρωτογενή τομέα, για τον οποίο το 17,7% του πληθυσμού εκφράζει την άποψη πως θα παρουσιάσει ανάπτυξη - στο δευτερογενή τομέα, όπου δε φαίνεται να υπάρχει έντονη επιχειρηματική δραστηριοποίηση στην περιοχή (κανένας από τους εργοδότες που συμμετείχαν στην έρευνα δεν απάντησε πως η επιχείρησή του δραστηριοποιείται σ αυτόν) και για τον οποίο ένα 10,8% των νέων ανέργων ΑΕΙ-ΤΕΙ εκδηλώνει ενδιαφέρον να ενταχθεί ΟΜΑΔΕΣ ΣΤΟΧΟΥ Οι υπο-ομάδες πληθυσμού που διερευνήθηκαν περαιτέρω στα πλαίσια της πρωτογενούς έρευνας, περιλάμβαναν ανέργους, απόφοιτους ΑΕΙ-ΤΕΙ έως 35 ετών και νέους (έως 35 ετών) επιστήμονες επιτηδευματίες. Έτσι, οι νέοι άνεργοι επιστήμονες ΑΕΙ-ΤΕΙ που συμμετείχαν στην έρευνα είναι κατά 43% άνδρες και 57% γυναίκες. Οι ειδικότητές του συγκεκριμένου τμήματος ανέργων, όπως προέκυψαν από τις απαντήσεις των συμμετεχόντων, σχετίζονται κυρίως με σπουδές στις θεωρητικές επιστήμες (17,3%), στις θετικές επιστήμες (13,3%), στην ιατρική, φαρμακευτική, οδοντιατρική (14,7%) και στα παιδαγωγικά (10,7%). Σε σχέση με τους επιστήμονες επιτηδευματίες του δείγματος, είναι κατά κύριο λόγο άνδρες (58% άνδρες και 42% γυναίκες), έχουν κάνει έναρξη επαγγέλματος πριν το 2010 ενώ όσον αφορά την ειδικότητά τους είναι στην πλειοψηφία τους μηχανικοί (32,3%), γιατροί (19,4%), δικηγόροι (16,1%) και οικονομολόγοι (12,9%). Η πλειοψηφία των επιτηδευματιών διατηρούν μόνιμη σχέση συνεργασίας με επιχειρήσεις/εταιρείς (87,1%). 57

58 ΔΙΑΚΟΠΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ Σύμφωνα με στοιχεία που προέκυψαν από τις απαντήσεις εργοδοτών της περιοχής, παρατηρείται διακοπή επιχειρήσεων (93,4%) και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό(60%), με τον κλάδο του εμπορίου να πλήττεται περισσότερο (78,6%) και τον κλάδο τροφίμων/ποτών να ακολουθεί (42,8%). Οι συγκεκριμένοι συμμετέχοντες αποδίδουν το φαινόμενο αυτό στην πλειοψηφία τους στην έλλειψη ρευστότητας (71,4%). Έτσι, παρατηρείται μια τάση συρρίκνωσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας που ενισχύεται και με στοιχεία που προκύπτουν από το δείγμα των νεαρών ανέργων ΑΕΙ-ΤΕΙ, καθώς το 14,9% δηλώνει πως αποχώρησε από την προηγούμενη εργασία επειδή έκλεισε η εταιρεία/επιχείρηση όπου και εργάζονταν, ενώ το 32,4% επειδή έγιναν περικοπές λόγω της οικονομικής κρίσης. Επιπλέον, η ισχυρή πλειοψηφία των συμμετεχόντων εργοδοτών δε σκοπεύει να προσλάβει ούτε να αντικαταστήσει κάποιον υπάλληλο (80%), στοιχείο που υπογραμμίζει ακόμη εντονότερα την τάση συρρίκνωσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας στην περιοχή και υποδεικνύει την ανάγκη για τόνωση της επιχειρηματικότητας με τη δημιουργία κινήτρων τόσο για τη διατήρηση των ήδη υφιστάμενων όσο και για τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων στην περιοχή. 6.3 Συνολικά απασχόλησης και ανεργίας Κατά το Α Τρίμηνο του 2014 ο αριθμός των απασχολούμενων ανήλθε σε άτομα και των ανέργων σε Το ποσοστό ανεργίας ήταν 27,8%, έναντι 27,8% του προηγούμενου τριμήνου και 27,6% του αντίστοιχου τριμήνου Η απασχόληση αυξήθηκε κατά 0,1% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο και μειώθηκε 0,6% σε σχέση με το Α Τρίμηνο του Ο αριθμός των ανέργων αυξήθηκε κατά 0,4% σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο και κατά 0,5% σε σχέση με το Α Τρίμηνο του (ΕΛΣΤΑΤ, δελτίο τύπου 12 Ιουνίου 2014) 58

59 6.3.1 Χαρακτηριστικά της ανεργίας Το ποσοστό ανεργίας των γυναικών (31,4%) είναι σημαντικά υψηλότερο από των ανδρών (25,0%). Το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται στους νέους ηλικίας ετών (56,7%), το οποίο στις νέες γυναίκες φθάνει στο 61,5%. Ανεργία (%) κατά φύλο και ομάδες ηλικιών Φύλο Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο Σύνολο 24,9 31,1 27, ,4 27, ,1 66, ,6 61,5 56, ,3 43,2 41,1 40,7 44,2 42, ,8 30,2 26,1 23,4 30,8 26, ,3 21,5 19,6 18,5 22,7 20, ,3 5,1 7,4 14,4 7,9 12,6 Η κατανομή της ανεργίας, λαμβάνοντας υπόψη το επίπεδο εκπαίδευσης, έχει ως εξής: το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας παρατηρείται σε όσους έχουν πάει Μερικές τάξεις δημοτικού (45,0%) ενώ ακολουθούν τα άτομα που δεν έχουν πάει καθόλου σχολείο (38,4%). Τα χαμηλότερα ποσοστά παρατηρούνται σε όσους έχουν διδακτορικό ή μεταπτυχιακό (15,3%) και στους πτυχιούχους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (18,7%). 59

60 Ανεργία (%) κατά φύλο και ομάδες ηλικιών Φύλο Άρρενες Θήλεις Σύνολο Άρρενες Θήλεις Σύνολο Σύνολο 24,9 31,1 27, ,4 27,8 Διδακτορικό ή μεταπτυχιακό 13,6 18,3 15,6 15,6 14,9 15,3 Τριτοβάθμια εκπαίδευση 14,7 20,7 17,8 16, ,7 πτυχίο ανώτερης τεχνολογικής επαγγελματικής εκπαίδευσης 23,8 36, , ,2 απολυτήριο μέσης εκπαίδευσης 26,3 35,7 30,1 26,8 37,2 31,1 απολυτήριο μέσης τριτάξιας εκπαίδευσης 31,6 37,4 33,7 31, ,1 απολυτήριο δημοτικού 28,6 26,8 27, ,6 27,6 μερικές τάξεις δημοτικού 37,8 20,2 32,2 35,7 62,9 45 δεν πήγε καθόλου σχολείο 39,2 47,7 43,1 34,4 45,4 38,4 Από το σύνολο των ανέργων που αναζητούν μισθωτή απασχόληση, το 25,6% αναζητά αποκλειστικά πλήρη απασχόληση, ενώ το 68,8% αναζητά πλήρη αλλά στην ανάγκη είναι διατεθειμένο να εργαστεί και με μερική απασχόληση. Τέλος, το 5,6% αναζητά μερική απασχόληση ή δεν ενδιαφέρεται αν θα βρει μερική ή πλήρη απασχόληση. 60

61 Ένα ποσοστό ανέργων (4,0%) απέρριψε, κατά τη διάρκεια του Α τριμήνου του 2014, κάποια πρόταση ανάληψης εργασίας για διάφορους λόγους, κυρίως επειδή: α) δεν εξυπηρετούσε ο τόπος εργασίας (27,7%), β) δεν ήταν ικανοποιητικές οι αποδοχές (25,6%). γ) δεν εξυπηρετούσε το ωράριο (23,4%), Το ποσοστό των «νέων ανέργων», δηλαδή των ανέργων που δεν έχουν εργαστεί ποτέ στο παρελθόν, ανέρχεται στο 23,0% του συνόλου των ανέργων ενώ οι μακροχρόνια άνεργοι (αυτοί που αναζητούν από 12 μήνες και άνω εργασία, ανεξάρτητα αν είναι «νέοι» ή «παλαιοί» άνεργοι), αποτελούν αντίστοιχα το 71,4%. Το ποσοστό ανεργίας των ατόμων με ξένη υπηκοότητα, είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των Ελλήνων υπηκόων (36,5% έναντι 27,0%). Επίσης, το 73,0% των ξένων υπηκόων είναι οικονομικά ενεργό, ποσοστό σημαντικά υψηλότερο από το αντίστοιχο των Ελλήνων το οποίο είναι 50,6%. Αναλογία % απασχολουμένων ηλικίας 15 ετών και άνω σε επίπεδο Περιφέρειας, κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας Σύνολο 100 Σύνολο 100 Γεωργία, Δασοκομία και Αλιεία 13,8 Ορυχεία και Λατομεία 0,3 Μεταποίηση 9,1 Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου, ατμού και κλιματισμού 0,8 Παροχή νερού, επεξεργασία λυμάτων, 0,7 Κατασκευές 4,3 61

62 διαχείριση αποβλήτων και δραστηριότητες εξυγίανσης Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών δραστηριότητες υπηρεσιών παροχής καταλύματος και εστίασης Χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές δραστηριότητες Επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες 17,8 Μεταφορά και αποθήκευση 7,1 Ενημέρωση και επικοινωνία 3,0 διαχείριση ακίνητης περιουσίας 5,5 διοικητικές και υποστηρικτικές δραστηριότητες 5,0 2,1 0,1 2,1 δημόσια διοίκηση και άμυνα. 9,3 Εκπαίδευση 8,3 Υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας και κοινωνικής μέριμνας Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών 5,9 Τέχνες, διασκέδαση και ψυχαγωγία 2,0 δραστηριότητες νοικοκυριών ως εργοδοτών 1,3 1,4 62

63 ΜΕΡΟΣ 2 ο : Ανάλυση δεδομένων Κεφάλαιο 7 ο : Τα προβλήματα και η κατάσταση απασχόλησης στις περιοχές παρέμβασης 7.1 Στοιχεία για την απασχολησιμότητα στο δήμο Αμπελόκηπων- Μενεμένης και ανάγκες απασχόλησης ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Σε σχέση με τους ανέργους που είναι απόφοιτοι ΑΕΙ-ΤΕΙ έως 35 ετών, το 45,8% είναι πτυχιούχοι ΑΕΙ, το 47,9% πτυχιούχοι ΤΕΙ, ενώ συγχρόνως ένα 4,2% κατέχει μεταπτυχιακό και ένα 2,1% διδακτορικό τίτλο. Αντίστοιχα, οι επιτηδευματίες ΑΕΙ-ΤΕΙ, είναι σε ποσοστό 52,6% πτυχιούχοι ΑΕΙ ενώ το 42,1% δηλώνουν πτυχιούχοι ΤΕΙ και ένα 5,3% κάτοχοι διδακτορικού τίτλου. ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Οι εργασιακές δεξιότητες διερευνήθηκαν στην ομάδα των νέων ανέργων αποφοίτων ΑΕΙ-ΤΕΙ. Έτσι, η συντριπτική πλειοψηφία τους κατέχει γνώσεις Η/Υ και νέων τεχνολογιών (82,2%) αλλά και τουλάχιστον μιας ξένης γλώσσας (72,9%). Επιπλέον, 4 στους 10 δηλώνουν εξειδίκευση μέσω σεμιναρίων και επαγγελματική εμπειρία στο αντικείμενο των σπουδών τους. Φαίνεται λοιπόν, πως αν και κάτοχοι βασικών εργασιακών δεξιοτήτων (Η/Υ, ξένες γλώσσες) και παρόλο που διαθέτουν εξειδίκευση στο αντικείμενο των σπουδών τους, παραμένουν άνεργοι. Πιθανόν αυτό να οφείλεται στο ότι δεν υπάρχουν στην περιοχή θέσεις εργασίας αντίστοιχες των προσόντων τους, καθώς και το 25% των εργοδοτών που δεν είναι διατεθειμένοι να προσλάβουν άνεργο ΑΕΙ-ΤΕΙ που θα επιδοτείται για την εργασία του, προβάλλει ως λόγο το ότι δεν υπάρχει στην επιχείρησή του θέση εργασίας για 63

64 αποφοίτους ΑΕΙ-ΤΕΙ. Σε σχέση με τις δεξιότητες που θα επιθυμούσαν να αναπτύξουν περαιτέρω, η συγκεκριμένη υποομάδα συμμετεχόντων υποδεικνύει την επαγγελματική εμπειρία στο αντικείμενο των σπουδών (27,1%), την εξειδίκευση στο αντικείμενο των σπουδών μέσω σεμιναρίων (25%) και τη γνώση Η/Υ και νέων τεχνολογιών (22,9%). ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ Παρατηρώντας τις ανάγκες κατάρτισης των ανέργων ΑΕΙ-ΤΕΙ, 5 στους 10 θεωρούν ότι χρειάζονται επιμόρφωση/κατάρτιση. Οι τομείς στους οποίους στρέφεται το ενδιαφέρον των ωφελουμένων ανέργων που επιθυμούν περαιτέρω κατάρτιση, είναι οι Η/Υ (52%), η βελτίωση δεξιοτήτων εργασίας (32%), η στρατηγική και μάρκετινγκ για νέες επιχειρήσεις (32%)-στοιχείο που υποδεικνύει παράλληλο ενδιαφέρον και για δημιουργία νέων επιχειρήσεων-, η εξυπηρέτηση πελατών (24%) και η στρατηγική πωλήσεων και ανάπτυξη δυνατοτήτων πώλησης (20%). Φαίνεται λοιπόν, πως οι ανάγκες που προκύπτουν για επιμόρφωση βασίζονται σε μια βαθύτερη προσωπική ανάγκη και επιθυμία για δημιουργία δυναμικότερου και πιο ανταγωνιστικού προφίλ μέσα στις δύσκολες συνθήκες που επιβάλλει η γενικότερη οικονομική κρίση. Από την πλευρά των επιστημόνων επιτηδευματιών έως 45 ετών, δεν προκύπτουν ανάγκες σε επίπεδο επιμόρφωσης/κατάρτισης κατά δήλωση της πλειοψηφίας τους (68,4%). ΑΝΑΓΚΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ Οι νέοι άνεργοι απόφοιτοι ΑΕΙ-ΤΕΙ θεωρούν στην πλειοψηφία τους ότι έχουν τη δυνατότητα να ενταχθούν στον τριτογενή τομέα της οικονομίας (72,2%) με έμφαση στον κλάδο του εμπορίου (37,5%), της παροχής υπηρεσιών (33,3%) αλλά και της κοινωνικής (18,8%) και πράσινης οικονομίας-βιολογικές καλλιέργειες- (10,1%). Έτσι, παρά το γεγονός ότι το κεντρικό ενδιαφέρον στρέφεται σε 64

65 παραδοσιακούς κλάδους στους οποίους παρατηρείται πληθωρισμός επιχειρήσεων και που παράλληλα πλήττονται σε μεγάλο βαθμό από την οικονομική κρίση, φαίνεται να υπάρχει περιθώριο για υποστήριξη νέων δραστηριοτήτων σε καινοτόμους τομείς (πράσινη ανάπτυξη, κοινωνική οικονομία). Γενικότερα, η πλειοψηφία των νεαρών ανέργων αποφοίτων ΑΕΙ-ΤΕΙ θα περίμεναν ως στήριξη από την Πολιτεία περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης μέσω ΟΑΕΔ (70,8%) ενώ εκφράζουν την ανάγκη για οποιουδήποτε τύπου εργασιακή σχέση (50%) με τη μόνιμη εργασιακή σχέση να ακολουθεί στις επιλογές τους (31,3%). Οι ανάγκες των επιτηδευματιών, επικεντρώνονται σε ζητήματα υποστήριξης της δραστηριότητάς τους από την Πολιτεία που αφορούν μακροπρόθεσμες οικονομικές τους υποχρεώσεις, και συγκεκριμένα μείωση του ΦΠΑ (63,2%), φορολογικές ελαφρύνσεις (52,6%), μείωση των ασφαλιστικών εισφορών (21,1%). Έτσι, παρατηρείται πως τη συγκεκριμένη ομάδα απασχολούν πρακτικά ζητήματα υποστήριξης της παρούσας επαγγελματικής δραστηριότητάς τους παρά ζητήματα επιμόρφωσης ή δημιουργίας επιχείρησης με αλλαγή της έδρας τους. 7.2 Στοιχεία για την απασχολησιμότητα στο δήμο Πυλαίας- Χορτιάτη και ανάγκες απασχόλησης ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Σε σχέση με τους ανέργους που είναι απόφοιτοι ΑΕΙ-ΤΕΙ έως 35 ετών, το 62,2% είναι πτυχιούχοι ΑΕΙ, το 18,9% πτυχιούχοι ΤΕΙ, ενώ συγχρόνως το 14,9% κατέχει μεταπτυχιακό και το 4,1% διδακτορικό τίτλο. Αντίστοιχα, οι επιτηδευματίες ΑΕΙ-ΤΕΙ, είναι σε ποσοστό 80,6% πτυχιούχοι ΑΕΙ ενώ το 9,7% δηλώνουν κάτοχοι μεταπτυχιακού και το ίδιο ποσοστό (9,7%) κάτοχοι διδακτορικού τίτλου. Έτσι, 65

66 φαίνεται πως υπάρχει μεγάλος αριθμός αποφοίτων ΑΕΙ-ΤΕΙ αλλά και επιστημόνων επιτηδευματιών υψηλών προσόντων, όπως προκύπτει από την κατοχή μεταπτυχιακών/διδακτορικών τίτλων. ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Οι εργασιακές δεξιότητες διερευνήθηκαν στην ομάδα των νέων ανέργων αποφοίτων ΑΕΙ-ΤΕΙ. Έτσι, η συντριπτική πλειοψηφία τους κατέχει γνώσεις Η/Υ και νέων τεχνολογιών (91,9%) αλλά και τουλάχιστον δύο ξένων γλωσσών (55,4%). Επιπλέον, περίπου 4 στους 10 δηλώνουν εξειδίκευση μέσω σεμιναρίων, ενώ 6 στους 10 επαγγελματική εμπειρία στο αντικείμενο των σπουδών τους. Παρατηρείται λοιπόν, μεγάλος αριθμός νέων ανέργων, αποφοίτων ΑΕΙ-ΤΕΙ που διαθέτουν υψηλό επίπεδο προσόντων και δεξιοτήτων. Σε σχέση με τις δεξιότητες που θα επιθυμούσαν να αναπτύξουν περαιτέρω, η συγκεκριμένη υποομάδα συμμετεχόντων φαίνεται να ενδιαφέρεται περισσότερο για εξειδίκευση στο αντικείμενο των σπουδών μέσω σεμιναρίων (37,8%) και για επαγγελματική εμπειρία στο αντικείμενο των σπουδών (36,5%). ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ Παρατηρώντας τις ανάγκες κατάρτισης των ανέργων ΑΕΙ-ΤΕΙ, 4 στους 10 θεωρούν ότι χρειάζονται επιμόρφωση/κατάρτιση. Το ενδιαφέρον των ωφελουμένων ανέργων στρέφεται στους περισσότερους από τους τομείς που αναφέρονται με έμφαση στις Χρηματοοικονομικές αρχές (32,1%), τη Στρατηγική και μάρκετινγκ για νέες επιχειρήσεις (28,6%), τις Νέες τεχνολογίες βιομηχανικής παραγωγής (25%) και τις Εναλλακτικές μορφές πρωτογενούς παραγωγής (25%), υποδεικνύοντας τους τομείς των Οικονομικών και της παραγωγής ως ενδεικτικούς κλάδους για περισσότερη ενημέρωση και εξειδίκευση μέσω σεμιναρίων. Από την πλευρά των επιστημόνων επιτηδευματιών έως 45 ετών, περίπου οι μισοί θεωρούν 66

67 ότι χρειάζονται επιμόρφωση/κατάρτιση ενώ το 51,6% θεωρεί ότι δε χρειάζεται επιμόρφωση. ΑΝΑΓΚΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ Οι νέοι άνεργοι απόφοιτοι ΑΕΙ-ΤΕΙ θεωρούν στην πλειοψηφία τους ότι έχουν τη δυνατότητα να ενταχθούν στον τριτογενή τομέα της οικονομίας (74,3%) με έμφαση στον κλάδο της παροχής υπηρεσιών (36,5%), της κοινωνικής οικονομίας (24,3%) και του τουρισμού (17,6%). Έτσι, φαίνεται να υπάρχει περιθώριο για υποστήριξη δραστηριοτήτων και σε καινοτόμους τομείς, όπως η κοινωνική οικονομία αλλά και ο τουρισμός στις πιο εναλλακτικές μορφές του. Στην πλειοψηφία τους οι νεαροί άνεργοι απόφοιτοι ΑΕΙ-ΤΕΙ θα περίμεναν ως στήριξη από την Πολιτεία περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης μέσω ΟΑΕΔ (71,6%) ενώ εκφράζουν την ανάγκη για οποιουδήποτε τύπου εργασιακή σχέση (47,3%) με τη μόνιμη εργασιακή σχέση να ακολουθεί στις επιλογές τους (45,9%). Ανιχνεύεται λοιπόν, σε μεγάλο βαθμό η ανάγκη για προώθηση της απασχόλησης στη συγκεκριμένη ομάδα ανέργων. Οι ανάγκες των επιτηδευματιών, επικεντρώνονται σε ζητήματα υποστήριξης της δραστηριότητάς τους από την Πολιτεία που αφορούν μακροπρόθεσμες οικονομικές τους υποχρεώσεις, και συγκεκριμένα φορολογικές ελαφρύνσεις (54,8%), μείωση του ΦΠΑ (45,2%), μείωση των ασφαλιστικών εισφορών (22,6%). Έτσι, παρατηρείται πως τη συγκεκριμένη ομάδα απασχολούν πρακτικά ζητήματα υποστήριξης της παρούσας επαγγελματικής δραστηριότητάς τους παρά ζητήματα επιμόρφωσης ή δημιουργίας επιχείρησης με αλλαγή της έδρας τους. 67

68 7.3 Ανάλυση ποσοστού νεανικής ανεργίας στις περιοχές παρέμβασης Δήμος Αμπελοκήπων- Μενεμένης Οι νέοι άνεργοι επιστήμονες ΑΕΙ-ΤΕΙ που συμμετείχαν στην έρευνα είναι κατά 41% άνδρες και 59% γυναίκες, ακολουθώντας την κατανομή του φύλου στο δείγμα του γενικού πληθυσμού, Οι ειδικότητές, όπως προέκυψαν από το δείγμα των ερωτηθέντων ανέργων ΑΕΙ-ΤΕΙ, είναι οι εξής: Μηχανικοί 4,1% Ιατρικά επαγγέλματα (γιατροί, φαρμακοποιοί κλπ) 10,2% Δικηγόροι 8,1% Οικονομολόγοι 20,4% Θετικών επιστημών 18,4% Θεωρητικών επιστημών 20,5% Παιδαγωγικά 12,2% Κοινωνικοί επιστήμονες 4,1% Γεωπόνοι, δασολόγοι και συναφή 2,1% Οι επιστήμονες επιτηδευματίες είναι κατά 68 % άνδρες και 32% γυναίκες ενώ οι ειδικότητές τους προέκυψαν ως εξής: Μηχανικοί 26,3% Γιατροί 5,3% 68

69 Φαρμακοποιοί 5,3% Δικηγόροι 5,3% Οικονομολόγοι 21,1% Θετικών επιστημών 10,5% Φυσιοθεραπευτές, λογοθεραπευτές κ.α. 10,5% Άλλο 10,5% Σε σχέση με την έναρξη επαγγέλματός τους, η ισχυρή πλειοψηφία έχει κάνει έναρξη πριν το 2010 (90%) ενώ το υπόλοιπο 10% δηλώνει έναρξη από το 2010 και μετά. Τα στοιχεία που προέκυψαν από τις ερωτήσεις που αφορούσαν κάθε ομάδα στόχου θα παρουσιαστούν στη συνέχεια στις αντίστοιχες ενότητες Δήμος Πυλαίας- Χορτιάτη Οι νέοι άνεργοι επιστήμονες ΑΕΙ-ΤΕΙ που συμμετείχαν στην έρευνα είναι κατά 43% άνδρες και 57% γυναίκες. Οι ειδικότητές, όπως προέκυψαν από το δείγμα των ερωτηθέντων ανέργων ΑΕΙ-ΤΕΙ, είναι οι εξής: Μηχανικοί 5,3% Ιατρικά επαγγέλματα (γιατροί, φαρμακοποιοί κλπ) 14,7% Δικηγόροι 9,3% 69

70 Οικονομολόγοι 24% Θετικών επιστημών 13,3% Θεωρητικών επιστημών 17,3% Παιδαγωγικά 10,7% Κοινωνικοί επιστήμονες 1,3% Φυσιοθεραπευτές, λογοθεραπευτές κ.α 2,7% Γεωπόνοι, δασολόγοι και συναφή 1,3% Οι επιστήμονες επιτηδευματίες είναι κατά 58% άνδρες και 42% γυναίκες ενώ οι ειδικότητές τους προέκυψαν ως εξής: Μηχανικοί 32,3% Γιατροί 19,4% Οδοντίατροι 3,2% Φαρμακοποιοί 3,2% Δικηγόροι 16,1% Οικονομολόγοι 12,9% Θετικών επιστημών 6,5% Φυσιοθεραπευτές, 3,2% 70

71 λογοθεραπευτές κ.α. Άλλο 3,2% Όλοι οι επιστήμονες επιτηδευματίες έως 35 ετών που συμμετείχαν στην έρευνα, δηλώνουν έναρξη επαγγέλματος πριν το Τα στοιχεία που προέκυψαν από τις ερωτήσεις που αφορούσαν κάθε ομάδα στόχου θα παρουσιαστούν στη συνέχεια στις αντίστοιχες ενότητες. 7.4 Προβλήματα στην οικονομική δραστηριότητα στις περιοχές παρέμβασης Δήμος Αμπελοκήπων- Μενεμένης Σε σχέση με τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην περιοχή τους, το 62% των συμμετεχόντων δηλώνει ως πρώτο πρόβλημα την ανεργία, ακολουθεί το κλείσιμο των επιχειρήσεων με 31,6%, η εγκληματικότητα με 29,8%, η ακρίβεια με 23,4% και το οικονομικό των πολιτών με 12,4%. Επιπλέον, προβλήματα για τη συγκεκριμένη περιοχή αποτελούν: Η υποανάπτυξη /έλλειψη υποδομών (9,9%) Η αδιαφορία της πολιτείας για την περιοχή (11%) Η έλλειψη δομών υποστήριξης των κατοίκων για τη διευκόλυνση της καθημερινότητάς τους (7,9%) και για την ενημέρωσή τους σχετικά με θέματα απασχόλησης (6,8%) Η έλλειψη εξειδικευμένων υπηρεσιών (6,6%) 71

72 Επιπλέον, γίνεται αυθόρμητη αναφορά σε προβλήματα που σχετίζονται με την καθημερινή διαβίωση στην περιοχή, όπως η καθαριότητα (10,6%) και οι αλλοδαποί (2,9). Ένα 4% δηλώνει πως δεν αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα στην συγκεκριμένη περιοχή. Αναφορικά με τον τομέα της οικονομίας που θεωρούν οι συμμετέχοντες πως θα παρουσιάσει ανάπτυξη την επόμενη περίοδο στην περιοχή τους, μόλις το 6,8% απαντά πως ο πρωτογενής τομέας θα έχει τη μεγαλύτερη ανάπτυξη, το 15,2% ο δευτερογενής και το 19,9% ο τριτογενής τομέας. Το σημαντικό ποσοστό του 45,3% θεωρεί πως κανένας τομέας δεν θα παρουσιάσει ανάπτυξη το προσεχές διάστημα στην περιοχή τους (αυθόρμητη απάντηση) ενώ το 12,8% δεν απαντά στη συγκεκριμένη ερώτηση Δήμος Πυλαίας-Χορτιάτη Σε σχέση με τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην περιοχή τους, το 44,4% των συμμετεχόντων δηλώνει ως πρώτο πρόβλημα την ανεργία ακολουθεί η ακρίβεια με 22,3%και το οικονομικό των πολιτών και το κλείσιμο επιχειρήσεων με το ίδιο ποσοστό του 15,5%, η υποανάπτυξη/έλλειψη υποδομών (13,2%), η εγκληματικότητα (10,3%), η αδιαφορία της Πολιτείας για την περιοχή (7,1%). 72

73 Επιπλέον, γίνεται αυθόρμητη αναφορά σε προβλήματα που σχετίζονται με την καθημερινή διαβίωση στην περιοχή, όπως η καθαριότητα (8,1%), οι συγκοινωνίες (6,5%) και οι αλλοδαποί (1,6). Σε επίπεδο υπηρεσιών ένα 3,9% δηλώνει πως υπάρχει έλλειψη δομών υποστήριξης των κατοίκων της περιοχής στην καθημερινότητά τους, το 3,5% δηλώνει έλλειψη εξειδικευμένων υπηρεσιών, ενώ το 3,2% έλλειψη δομών για ενημέρωση των κατοίκων σχετικά με θέματα απασχόλησης. Τέλος, ένα 10% δηλώνει πως δεν αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα στη συγκεκριμένη περιοχή. Αναφορικά με τον τομέα της οικονομίας που θεωρούν οι συμμετέχοντες πως θα παρουσιάσει ανάπτυξη την επόμενη περίοδο στην περιοχή τους, μόλις το 17,7% απαντά πως ο πρωτογενής τομέας θα έχει τη μεγαλύτερη ανάπτυξη, το 6,1% ο δευτερογενής και το 26,5% ο τριτογενής τομέας. Το σημαντικό ποσοστό του 41,9% θεωρεί πως κανένας τομέας δεν θα παρουσιάσει ανάπτυξη το προσεχές διάστημα στην περιοχή τους (αυθόρμητη απάντηση) ενώ το 7,7% δεν απαντά στη συγκεκριμένη ερώτηση. 73