Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΣΤΗ ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΌ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΌ IΔΡΥΜΑ ΚΑΒΆΛΑΣ ΣΧΟΛΉ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΉΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΣΤΗ ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΦΟΙΤΗΤΗΣ: Μπάκος Κυριάκος ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Χατζούδης Δημήτριος ΚΑΒΑΛΑ 2011 Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

2

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η πτυχιακή αυτή εργασία δε θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς τη βοήθεια και υποστήριξη πολλών προσώπων. Ξεκινώντας θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον επιβλέποντα καθηγητή κύριο Δημήτριο Χατζούδη για την αποτελεσματική και επαγγελματική καθοδήγηση του σε όλη τη πορεία της εκπόνησης της πτυχιακής. Τον ευχαριστώ πολύ για την ηθική και επιστημονική του υποστήριξη. Επίσης θέλω να ευχαριστήσω και τους φίλους μου, που με βοήθησαν στην συγκέντρωση των ερωτηματολογίων για το ερευνητικό κομμάτι της πτυχιακής μου. Τέλος, και βασικότερο, θέλω να ευχαριστήσω τους γονείς μου, για την απόλυτη στήριξη και συμπαράστασης τους σε όλη τη διάρκεια των σπουδών μου. I

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ - ABSTRACT 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΔΙΕΘΝΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ Ρόλος και χαρακτηριστικά του ΔΝΤ Συνοπτική παρουσίαση στοιχείων για το ΔΝΤ Η θέση της Ελλάδας στο ΔΝΤ Ιστορικό - αποτελεσματικότητα Ασιατική κρίση ( ) Αργεντινή ( ) Λετονία (2008) Τουρκία Ισλανδία (2008) Λευκορωσία (2008) Σερβία (2009) Ρουμανία (2009) Μεξικό (1995) Ρωσία Βραζιλία (1998, 2002) Βρετανία (1976) Η Ελλάδα στο ΔΝΤ στο παρελθόν Προσφυγή προϋποθέσεις ΧΡΗΜΑΤΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Αίτια κρίσης Έκταση Προβλέψεις 14 II

5 1.3. ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η επίδραση της τρέχουσας οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα Έκταση Το Ελληνικό δημόσιο χρέος Η κρίση έπληξε το εξαγωγικό εμπόριο Οικονομική κρίση και επιχειρήσεις Προβλέψεις ΔΙΕΘΝΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ Προσφυγή στο ΔΝΤ Πιθανά εμπόδια - κίνδυνοι Πιθανά σενάρια εξέλιξης Η Ελλάδα στο μηχανισμό στήριξης Έλεγχοι η Δόση η Δόση η Δόση η Δόση - Επιμήκυνση η Δόση η Δόση Μέτρα Προβλέψεις Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΝΤ ΣΤΗ ΜΕΤΑ-ΤΗΝ-ΚΡΙΣΗ ΕΠΟΧΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ 29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΕΡΕΥΝΥΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Εισαγωγή Σχεδιασμός της έρευνας 32 III

6 2.3. Σχεδιασμός και περιγραφή του ερωτηματολογίου Επιλογή του δείγματος Συλλογή δεδομένων Μέθοδοι ανάλυσης δεδομένων 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Εισαγωγή Στοιχεία περιγραφικής στατιστικής Δημογραφικά χαρακτηριστικά δείγματος Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Οικονομική κρίση - Αίτια Μέτρα Αντίκτυπος Τομείς που επηρεάστηκαν από την κρίση ή το ΔΝΤ Αποτελεσματικότητα Εναλλακτικές Επίδραση των δημογραφικών στους ερευνητικούς παράγοντες Γνωρίζετε τι είναι το ΔΝΤ; Αίτια της κρίσης Μέτρα του ΔΝΤ Τομείς που επηρεάστηκαν αρνητικά από την κρίση ή το ΔΝΤ Αποτελεσματικότητα του ΔΝΤ Εναλλακτικές 66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Εισαγωγή Τι είναι το ΔΝΤ; Αίτια της κρίσης Μέτρα του ΔΝΤ Αντίκτυπος Τομείς που επηρεάστηκαν αρνητικά από την κρίση ή το ΔΝΤ Αποτελεσματικότητα Εναλλακτικές 77 IV

7 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ 79 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Παράρτημα 1: Ερωτηματολόγιο 85 Παράρτημα 2: Στοιχεία περιγραφικής Στατιστικής 92 Παράρτημα 3: Πίνακες Συχνοτήτων 97 Παράρτημα 4: Μη παραμετρικά τεστ 11 Παράρτημα 5: Σχεδιαγράμματα V

8 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Περιγραφικά στατιστικά της 3 ης ενότητας του ερωτηματολογίου 45 Πίνακας 2: Αίτια τρέχουσας οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα 46 Πίνακας 3: Πιστεύτε ότι τα μέτρα του ΔΝΤ είναι σωστά; 48 Πίνακας 4: Θα προτιμούσατε αυστηρότερα μέτρα προς όφελος πιο γρήγορης εξόδου από τη κρίση; Πίνακας 5: Πιστεύτε ότι τα μέτρα του ΔΝΤ επηρεάζουν ανάλογα όλες τις κοινωνικές τάξεις; Πίνακας 6: Συνοπτικές απαντήσεις 5 ης ενότητας του ερωτηματολογίου Πίνακας 7: Συνοπτική παρουσίαση των πραγματικών συχνοτήτων της 5 ης ενότητας του ερωτηματολογίου Πίνακας 8: Πρέπει να στηριχθεί η οικονομία ακόμη και αν χρειαστεί να παρθούν σκληρά μετρά λιτότητας; Πίνακας 9: Θα μπορούσε η ελληνική κυβέρνηση να διαλέξει διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης της κρίσης; Πίνακας 10: Μέσοι όροι των ερωτήσεων της 1 ης ενότητας του ερωτηματολογίου με βάσει την οικ. κατάσταση Πίνακας 11: Επίδραση του επιπέδου σπουδών στις ερωτήσεις της 2 ης ενότητας του ερωτηματολογίου. Πίνακας 12: Μέσοι όροι των ερωτήσεων της 3 ης ενότητας του ερωτηματολογίου με βάσει το φύλο Πίνακας 13: Μέσοι όροι των ερωτήσεων της 5 ης ενότητας του ερωτηματολογίου με βάσει την οικ. κατάσταση Πίνακας 14: Επίδραση της επαγγελματικής κατάστασης στην 6 η ενότητα του ερωτηματολογίου Πίνακας 15: Επίδραση του επιπέδου σπουδών στην 7 η ενότητα του ερωτηματολογίου VI

9 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Σχεδιάγραμμα 1: Ηλικιακές ομάδες δείγματος 40 Σχεδιάγραμμα 2: Επίπεδο σπουδών 41 Σχεδιάγραμμα 3: Επαγγελματική κατάσταση 42 Σχεδιάγραμμα 4: Οικογενειακό εισόδημα (σε Ευρώ) 42 Σχεδιάγραμμα 5: Θεωρείτε αξιόπιστο Οργανισμό το ΔΝΤ; 43 Σχεδιάγραμμα 6: Πιστεύετε ότι η κρίση δημιουργήθηκε από την διαφθορά που υπάρχει στην Ελλάδα; 47 Σχεδιάγραμμα 7: Πιστεύετε ότι οι πολιτικοί έχουν δείξει αδυναμία στις προτάσεις του ΔΝΤ; Σχεδιάγραμμα 8: Η κρίση ή/και τα μέτρα του ΔΝΤ επηρέασαν αρνητικά την εργασία σας; Σχεδιάγραμμα 9: Τα μέτρα του ΔΝΤ επηρέασαν αρνητικά τις οικογενειακές σας σχέσεις; Σχεδιάγραμμα 10: Πιστεύτε ότι η συμμετοχή του ΔΝΤ έχει επιφέρει θετικές αλλαγές στην Ελλάδα; Σχεδιάγραμμα 11: Θα κατάφερνε η Ελλάδα μόνη της να ξεπεράσει την οικονομική κρίση; Σχεδιάγραμμα 12: Επίπεδο σπουδών-προηγούμενες δράσεις του ΔΝΤ 59 Σχεδιάγραμμα 13: Επίπεδο σπουδών - επηρεάστηκε η εργασία σας; 63 Σχεδιάγραμμα 14: Επαγγελματική κατάσταση - επηρεάστηκαν εργασία, σχέδια για μέλλον; Σχεδιάγραμμα 15: Ηλικία - ΔΝΤ θετικές αλλαγές στην Ελλάδα Σχεδιάγραμμα 16: Ηλικία - Θα κατάφερνε η Ελλάδα να ξεπεράσει μόνη της την κρίση; 67 VII

10 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ABSTRACT Η παρούσα πτυχιακή εργασία ασχολείται με ένα μείζον πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα την περίοδο συγγραφής της. Η τρέχουσα χρηματοοικονομική κρίση ακολουθώντας το φαινόμενο domino έπληξε και τη Ελλάδα, η οποία ήδη αντιμετώπιζε τα δικά της εσωτερικά οικονομικά και πολιτικά προβλήματα. Κύριοι στόχοι της πτυχιακής εργασίας αυτής είναι, μέσα από βιβλιογραφική έρευνα η καταγραφή της κατάστασης στην Ελλάδα μέχρι την στιγμή ολοκλήρωσής της και οι προσπάθειες αντιμετώπισης της κρίσης. Μέσα από την εμπειρική έρευνα της εργασίας επιχειρείται η καταγραφή των απόψεων των συμπολιτών του για όλα αυτά τα γεγονότα. Μέσα από την εμπειρική αυτή έρευνα αλλά και στατιστικές αναλύσεις βρέθηκε πως παρόλη τη δυσκολία των καιρών και των καταστάσεων, υπάρχει αισιόδοξη σκέψη όσον αφορά το μέλλον της χώρας, καχυποψία και δυσπιστία απέναντι στο πολιτικό σύστημα της χώρας καθώς και μια ελαφρώς αρνητική στάση απέναντι στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και το σχέδιο δράσης του. 1

11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η τρέχουσα χρηματοοικονομική κρίση είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο το οποίο έχει αντίκτυπο τόσο σε μεμονωμένες οικονομίες-κοινωνίες αλλά επίσης και στη συνολική οικονομία του σύγχρονου κόσμου. Πλούσιες φτωχές,τεχνολογικά ανεπτυγμένες και μη χώρες,άσχετα από το πόσο έχουν πληγεί από αυτή,καλούνται να αντιμετωπίσουν τη κρίση αυτή μεμονωμένα αλλά και στο σύνολο αλλά και να προνοήσουν και να προφυλαχτούν για μελλοντικές απειλές. Μεγάλο ρόλο σε αυτό το εγχείρημα θα παίξουν οι εκάστωτε οικονομίες- κυβερνήσεις αλλά επίσης και οι νομισματικές ενώσεις συμμαχίες-συμπράξεις. Χαρακτηριστικότερος θεσμός από τον οποίο πρέπει να περιμένουμε να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο είναι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ ). Μερικοί από τους λογούς που οδήγησαν στην πραγματοποίηση αυτής της ερεύνας είναι η ανησυχία για την εξέλιξη αλλά και το ενδιαφέρον για την έκβαση του παρόντος προβλήματος. Μέσα από αυτή την ερεύνα θα επιχειρηθεί η ανάλυση και καταγραφή των αίτιων που οδήγησαν στο σύγχρονο αυτό πρόβλημα,των συνεπειών που θα έχει τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και με μεγάλη έμφαση στην Ελλάδα. Κύριος στόχος όμως είναι η παρουσίαση του ρολού του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου,η συνεισφορά του,ο τρόπος δράσης του αλλά και το πιθανό αποτέλεσμα της προσπάθειας στήριξης της Ελληνικής οικονομίας από αυτό. Πιθανοί περιορισμοί που θα αντιμετωπιστούν σε αυτή την ερεύνα είναι η δυσκολία συλλογής δευτερογενών δεδομένων καθώς οι εξελίξεις τρέχουν τόσο στη παρούσα χρονική στιγμή που διεξάγεται η ερεύνα αλλά και μετά την ολοκλήρωση της. Λόγω της φύσης της εργασίας, τα περισσότερα δευτερογενή δεδομένα θα συλλεχτούν από το Διαδίκτυο και μηνιαία/εβδομαδιαία έντυπα. 2

12 Ωστόσο με τη συλλογή κατάλληλων δεδομένων, θα επιχειρηθεί η ρεαλιστική ερμηνεία αλλά και η παρουσίαση σχέσεων και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μεταβλητών που επηρεάζουν το πρόβλημα που διαπραγματεύεται η παρούσα ερεύνα. Σκοπός της εργασίας Βασικός σκοπός της έρευνας είναι με τη συλλογή πρωτογενών αλλά και δευτερογενών δεδομένων να παρουσιαστούν και αναλυθούν οι μεταβλητές που επηρεάζουν το πρόβλημα που διαπραγματεύεται η ερεύνα και η αλληλεπίδραση τους. Η παρούσα ερεύνα αποτελείται από δύο μέρη: το βιβλιογραφικό (συλλογή δευτερογενών δεδομένων) και το εμπειρικό (συλλογή πρωτογενών δεδομένων). Το πρώτο μέρος της μελέτης (θεωρικό μέρος) θα υλοποιηθεί μέσα από μια ενδελεχή βιβλιογραφική ανασκόπηση που θα περιλαμβάνει αναζήτηση σε: περιοδικά, εφημερίδες, οικονομικές εφημερίδες, διαδίκτυο, άρθρα, βάσεις δεδομένων. Με τη συλλογή των δευτερογενών δεδομένων, η παρούσα έρευνα στοχεύει στα παρακάτω : Τη παρουσίαση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Την παρουσίαση των αιτιών που οδήγησαν στην οικονομική κρίση. Τις δυνατότητες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου αλλά και το ρόλο που θα παίξει στο παρών πρόβλημα Την παρουσίαση των συνεπειών της οικονομικής κρίσης, τόσο σε παγκόσμιο αλλά με μεγάλη έμφαση και σε Ελληνικό επίπεδο. Τη πιθανή εξέλιξη του εγχειρήματος στήριξης της Ελλάδας από το ΔΝΤ. Το δεύτερο μέρος της μελέτης (εμπειρικό μέρος) θα υλοποιηθεί μέσα από την πραγματοποίηση μιας έρευνας με την χρήση ερωτηματολογίου. Το δείγμα της ερευνητικής εργασίας αποτέλεσαν 445 άτομα, κάτοικοι όλης της Ελλάδας με την πλειοψηφία τους να είναι κάτοικοι της Καβάλας της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Με τη συλλογή πρωτογενών δεδομένων τα όποια θα συλλεχτούν από τα ερωτηματολόγια, η παρούσα έρευνα στοχεύει στην διερεύνηση : 3

13 Των απόψεων των πολιτών για την εμπλοκή του ΔΝΤ στα οικονομικά της χώρας. Την στάση των πολιτών απέναντι στο ΔΝΤ Των απόψεων των πολιτών για τα νέα μέτρα που έχει επιβάλει το ΔΝΤ Τις γνώμες των πολιτών για το μέλλον της χώρας. Λαμβάνοντας υπόψη το λίγο χρόνο που έχει παρουσιαστεί το πρόβλημα αυτό,η συλλογή τόσο πρωτογενών αλλά και δευτερογενών δεδομένων θα περιοριστεί σε πρόσφατα δημοσιεύματα ενώ παρόμοιες έρευνες δεν έχουν παρουσιαστεί μέχρι τη πραγματοποίηση αυτής της έρευνας,δυσκολεύοντας την συλλογή δεδομένων. 4

14 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 1 : Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Η Α Ν Α Σ Κ Ο Π Η Σ Η 1.1 ΔΙΕΘΝΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ (ΔΝΤ) Ρόλος και χαρακτηριστικά του ΔΝΤ Το ΔΝΤ, γνωστό επίσης και ως «Ταμείο», επινοήθηκε σε μια συνεδρίαση των Ηνωμένων Εθνών, στο Bretton Woods του New Hampshire, στις Ηνωμένες Πολιτείες τον Ιούλιο του Οι 45 κυβερνήσεις που συμμετείχαν στην τότε συνεδρίαση και επιζητούσαν να διαμορφώσουν ένα πλαίσιο οικονομικής συνεργασίας, που θα μπορούσε να αποτρέψει την επανάληψη του φαύλου κύκλου ανταγωνιστικών υποτιμήσεων νομίσματος, που είχαν οδηγήσει στη "Μεγάλη Ύφεση" της δεκαετίας του 1930 (IMF,2010). Κύριοι στόχοι: Στο Άρθρο I της Συμφωνίας προσδιορίζονται οι κύριοι στόχοι του ΔΝΤ: προώθηση της διεθνούς νομισματικής συνεργασίας διευκόλυνση της επέκτασης και της ισορροπημένης ανάπτυξης του διεθνούς εμπορίου προώθηση συναλλαγματικής σταθερότητας στήριξη της καθιέρωσης ενός πολύπλευρου συστήματος πληρωμών και διαθεσιμότητα πόρων (με κατάλληλες εγγυήσεις διασφάλισης) σε μέλη που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ισοζυγίου πληρωμών (IMF, 2010). 5

15 Κύριος σκοπός του εν λόγω οργανισμού είναι,όπως προαναφέρθηκε η προώθηση της διεθνούς νομισματικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών με ισόρροπη ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου. Για τον σκοπό αυτό προωθούνται συγκεκριμένα μέτρα, μεταξύ των οποίων είναι: 1. Η ενιαία διαδικασία ομαλής προσαρμογής εκάστου κράτους μέλους στις συναλλαγματικές ισονομίες. 2. Διεθνείς διαβουλεύσεις σε περιπτώσεις σημαντικών αλλαγών των ακολουθουμένων συναλλαγματικών πρακτικών. 3. Επιβολές ορισμένων περιοριστικών συναλλαγματικών μέτρων και τέλος 4. Άρση των παραπάνω περιοριστικών μέτρων κατόπιν διαπιστωμένης βελτίωσης οικονομικής θέσης του συγκεκριμένου κράτους-μέλους Συνοπτική παρουσίαση στοιχείων για το ΔΝΤ Αριθμός μελών: 186 κράτη Κεντρικά γραφεία: Ουάσιγκτον, DC Διοικητικό συμβούλιο: 24 διευθυντές που εκπροσωπούν κράτη ή ομάδες κρατών Προσωπικό: Περίπου από 146 χώρες Συνολικές ποσοστώσεις: 333 δισεκατομμύρια δολάρια Η.Π.Α. (στις 28/2/10) Πρόσθετοι διαθέσιμοι ή δεσμευμένοι πόροι: 600 δισεκατομμύρια δολάρια Η.Π.Α. Δεσμευμένα δάνεια (στις 28/2/10): 191 δισεκατομμύρια δολάρια Η.Π.Α., από τα οποία τα 121 δισεκατομμύρια δεν έχουν ληφθεί Κυριότεροι δανειολήπτες: (βάσει οφειλόμενης πίστωσης στις 28/2/10): Ρουμανία, Ουγγαρία, Ουκρανία Διαβουλεύσεις για επιτήρηση: Ολοκληρώθηκαν το χώρες το 2008, από τις οποίες οι 155 δημοσίευσαν εθελοντικά πληροφορίες σχετικά με τις διαβουλεύσεις τους (στις 31/3/09) 6

16 Τεχνική υποστήριξη: Επιτόπια παροχή το Οικ. Έτος ανθρωποέτη (IMF, 2010) Η θέση της Ελλάδας στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Η Ελλάδα αποτελεί ιδρυτικό μέλος από το 1945 και το ποσοστό συμμετοχής στο μετοχικό κεφάλαιο του Ταμείου είναι 0,39% ενώ οι ψήφοι ανέρχονται σε Διοικητής στο Συμβούλιο Διοικητών του Δ.Ν.Τ. έχει ορισθεί ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος κ. Νικόλαος Γκαργκάνας και Αναπληρωτής ο Αναπληρωτής Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, κ. Παναγιώτης Θωμόπουλος. Η Ελλάδα ανήκει σε ομάδα χωρών (constituency) με την Ιταλία, Πορτογαλία, Μάλτα, Αλβανία, Άγιο Μαρίνο και Ανατολικό Τιμόρ. Εκτελεστικός Διευθυντής του constituency είναι ο Ιταλός κ Arrigo Sadun, και Αναπληρώτρια Εκτελεστική Διευθύντρια από την Ελλάδα η κα Μιράντα Ξαφά. (Υπουργείο Οικονομικών) Ιστορικό αποτελεσματικότητα Οι παρεμβάσεις του ΔΝΤ τα τελευταία δέκα χρόνια έχουν υποστεί κριτική όχι μόνο για την κοινωνικά άδικη στόχευση προς τους μισθωτούς και τους συνταξιούχους, αλλά και ως προς την αποτελεσματικότητά τους, αφού δεν είναι λίγες οι φορές όπου η συνδρομή παρεμβολή του (του ΔΝΤ), χαρακτηρίστηκε ως αποτυχημένη και καταστροφική Ασιατική κρίση ( ) Την ώρα που το ντόμινο της ασιατικής κρίσης απειλεί να φτάσει μέχρι την Ιαπωνία, το ΔΝΤ δίνει δάνεια 55 δισ. δολαρίων στην Κορέα, 17 δισ. στην Ταϊλάνδη και 23 δισ. στην Ινδονησία. Είναι η μεγαλύτερη μέχρι στιγμής διάσωση του ΔΝΤ. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Μαλαισία, η οποία δεν αποδέχτηκε τη βοήθεια του ΔΝΤ αλλά προτίμησε κάποιες ανορθόδοξες για το ΔΝΤ οικονομικές πολιτικές, ήταν η πρώτη χώρα που ξεπέρασε την κρίση. 1 mwn/imf.html 7

17 Αργεντινή ( ) Στα τέλη του 2000 και υπό την απειλή χρεοκοπίας, εξασφαλίζει δάνειο 40 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ. Η διαχείριση της κρίσης εκ μέρους του οργανισμού θεωρείται αποτυχημένη, γιατί το 2001 η χώρα δεν αποφεύγει τη χρεοκοπία (μείωση 22% του ΑΕΠ μεταξύ ) και το τραπεζικό της σύστημα καταρρέει. Ακολουθούν τρία χρόνια επώδυνης οικονομικής συρρίκνωσης και πολιτικής κρίσης. ενώ οι ανορθόδοξες πολιτικές (με αρκετά ισχυρή τη στήριξη, κατά το πρώτο διάστημα, της εσωτερικής ζήτησης με παράλληλη αδιαφορία για τον πληθωρισμό) μετά το 2002 οδήγησαν σε αξιοσημείωτη βελτίωση της οικονομίας της Αργεντινής Λετονία (2008) ΔΝΤ και ΕΕ αποφάσισαν να στηρίξουν από κοινού τη χώρα κατά την κρίση του 2008, με ένα δάνειο 1,7 δισ. δολαρίων. Ενώ το ΔΝΤ επέβαλε αυστηρότερους όρους. Το ρήγμα ανάμεσα σε ΔΝΤ και ΕΕ προκάλεσε καθυστερήσεις στην εκταμίευση των δόσεων. Εστιάζοντας περισσότερο στη δράση του ΔΝΤ, συνάγεται το συμπέρασμα ότι η παρέμβασή του στη χώρα συνδέεται με μια πτώση της οικονομικής δραστηριότητας κατά 18% σε ένα χρόνο Τουρκία (κατ επανάληψη) Αποτελεί τακτικό «πελάτη» του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, καθώς έχει λάβει κατ επανάληψη δάνεια. Μερικά παραδείγματα αποτελούν τα 4 δισ. δολάρια του 1999, τα 7,5 δισ. δολάρια του 2000 και το 3ετές πρόγραμμα των 10 δισ. δολαρίων που συμφωνήθηκε το Το ΔΝΤ θεωρεί ότι η εμπλοκή του στην οικονομία της Τουρκίας έχει στεφθεί από επιτυχία, όμως, εξαιτίας των αυστηρών όρων που θέτει, προκαλεί δυσαρέσκεια στους πολίτες της χώρας Ισλανδία (2008) Ήταν η πρώτη βιομηχανική χώρα που χρειάστηκε τη διάσωση του ΔΝΤ από τη συμφωνία της Βρετανίας το Υπό την απειλή χρεοκοπίας, η Ισλανδία πήρε δάνειο 2,4 δισ. δολαρίων. Ο οργανισμός, όμως, καθυστερεί την εκταμίευση των δόσεων σε μια εκβιαστική κίνηση που στοχεύει να πιέσει τη χώρα να αποζημιώσει τη Βρετανία και την Ολλανδία για τα χρήματα που έχασαν οι πολίτες τους στις ισλανδικές τράπεζες. Παράλληλα, επιβάλλει σκληρούς όρους, όπως μείωση κατά 10% των δαπανών όλων των υπουργείων και αύξηση των επιτοκίων. 8

18 Λευκορωσία (2008) Για το ασυνήθιστα μεγάλο (για τα δεδομένα της χώρας) δάνειο των 2,5 δισ. δολαρίων, συμφώνησε να προχωρήσει στην υποτίμηση του νομίσματος κατά 20% και να παγώσει τους μισθούς Σερβία (2009) Χρειάστηκε δάνειο 3 δισ. ευρώ για να ξεπεράσει την κρίση του Για να το εξασφαλίσει συμφώνησε σε σκληρούς όρους, όπως η απώλεια του 1/5 των θέσεων εργασίας του δημοσίου τομέα και το πάγωμα των μισθών Ρουμανία (2009) Οι όροι λιτότητας που επέβαλε το ΔΝΤ για το δάνειο των 20 δισ. ευρώ, το 2009, έριξαν την κυβέρνηση της Ρουμανίας, προκαλώντας την αναστολή της εκταμίευσης των δόσεων. Η ροή της χρηματοδότησης φαίνεται να αποκαθίσταται, καθώς η νέα κυβέρνηση ενέκρινε μέτρα όπως η σύνδεση των συντάξεων με τον πληθωρισμό, έναντι του μέσου όρου των μισθών Μεξικό (1995) Το Μεξικό ήταν η πρώτη χώρα που υπέγραψε τη Γραμμή Ευέλικτης Πίστωσης με το ΔΝΤ, το οποίο συνεργάστηκε με το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ για το δάνειο των 30 δισ. δολαρίων που έδωσε το Ως αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων που επέβαλε, ο αριθμός των Μεξικανών που ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας ξεπέρασε το 50% και ο κατώτατος μισθός μειώθηκε κατά 20% Ρωσία (κατ επανάληψη) Το ιστορικό του ΔΝΤ στη Ρωσία δεν είναι το καλύτερο. Η χώρα έλαβε δάνεια τουλάχιστον 20 δισ. δολαρίων από το 1992 έως το 1996 και άλλα 41,5 δισ. δολάρια το 2008, όμως, δεν προχώρησε ποτέ στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Λανθασμένες οικονομικές πολιτικές και κακοδιαχείριση (αφού αρκετά δισ. από τα δάνεια εκλάπησαν), οδήγησαν στη χρεοκοπία Βραζιλία (1998, 2002) 9

19 Έλαβε 41,5 δισ. δολάρια το 1998 και άλλα 30 δισ. δολάρια το Το ΔΝΤ ζήτησε από τη Βραζιλία να εμφανίσει πλεονασματικό προϋπολογισμό, κάτι που σήμαινε χρόνια περικοπή δαπανών και κατάργηση μεγάλου αριθμού θέσεων εργασίας στο Δημόσιο Τομέα Βρετανία (1976) Η κατάρρευση της στερλίνας έναντι του δολαρίου το 1976 έριξε τη Βρετανία σε μία οικονομική και πολιτική κίνηση. Η κυβέρνηση των Εργατικών προχώρησε στην ταπεινωτική κίνηση της προσφυγής στο ΔΝΤ (που μέχρι τότε βοηθούσε οικονομικά μόνο χώρες του τρίτου κόσμου) και ζήτησε δάνειο 2,3 δισ. στερλινών. Το τίμημα ήταν βαρύ, καθώς το ΔΝΤ απαίτησε από το Λονδίνο επώδυνες περικοπές κρατικών δαπανών (Ομοσπονδία Εμπορικών Συλλόγων Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας, 2010) Η Ελλάδα στο ΔΝΤ στο παρελθόν Μπορεί η βοήθεια που έλαβε τότε η χώρα να ήταν υποπολλαπλάσια του σημερινού ποσού, όμως το επιτόκιο ήταν αρκετά υψηλότερο και η εξόφληση των δανείων διήρκεσε περίπου 7 χρόνια. Ωστόσο, όπως επισημαίνει και το ΔΝΤ σε πρόσφατη αναφορά του, «όλες οι υποχρεώσεις προς το Ταμείο εκπληρώθηκαν εντός των χρονικών ορίων». To φθινόπωρο 1974, οι αυξήσεις στην τιμή του αργού και στα εισαγόμενα προϊόντα πετρελαίου προκαλούν στο εμπορικό ισοζύγιο «άνοιγμα» 400 εκατομμυρίων δολαρίων. Στις 18 Σεπτεμβρίου σε ανακοίνωσή του ο τότε διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος, Παναγιώτης Παπαληγούρας ανέφερε ότι «η χώρα λαμβάνει αμέσως 41 εκατομμύρια από το δάνειο των 130 εκατομμυρίων δολαρίων που προέρχεται από το ΔΝΤ», σύμφωνα πάντα με το τηλεγράφημα που του εστάλη την ίδια ημέρα από την Ουάσιγκτον. Τα υπόλοιπα θα έρχονταν σταδιακά έως τον Δεκέμβριο του 1974 από το ειδικό κονδύλιο «πετρελαϊκών διευκολύνσεων», το οποίο είχε σχηματιστεί από εισφορές χωρών που απέκτησαν συναλλαγματικά πλεονάσματα λόγω των ανατιμήσεων του αργού. Η συμφωνία που επετεύχθη, σύμφωνα με την κυβέρνηση εθνικής ενότητας, ήταν συμφέρουσα καθώς το επιτόκιο, όπως ανακοινώθηκε τότε, 10

20 ήταν 7%- συγκεκριμένα, από τα στοιχεία του ΔΝΤ προκύπτει ότι το μέσο επιτόκιο ανήλθε σε 6,56%- και η διάρκεια του δανείου επτά χρόνια περιλαμβανομένης μίας τριετίας χάριτος. Το εγχείρημα θεωρήθηκε τόσο επιτυχημένο που κύκλοι της Τραπέζης της Ελλάδος άφηναν να διαρρεύσει ότι υπήρχε αισιοδοξία για επαναδανεισμό τον επόμενο χρόνο. Σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ, τα δάνεια που πάρθηκαν την περίοδο αποπληρώθηκαν τον Νοέμβριο του «Οι δόσεις του ΔΝΤ ήταν καταγεγραμμένες και περιλαμβάνονταν στις συνολικές υποχρεώσεις του Δημοσίου, τις οποίες ένας υπουργός δεν γνωρίζει σε λεπτομέρεια. Φροντίσαμε τότε να πληρώσουμε όλες τις καταγεγραμμένες υποχρεώσεις μας και... κάποιες ακόμα ύψους 250 δισ. δραχμών τις οποίες ανακαλύψαμε κατόπιν απογραφής», λέει στα «ΝΕΑ» ο κ. Μανόλης Δρεττάκης, υπουργός Οικονομικών στην πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ που παρέλαβε το υπουργείο από τον κ. Εβερτ (Καρανίκας, 2010) Προσφυγή-προϋποθέσεις Όταν μια χώρα προβαίνει σε δανεισμό από το ΔΝΤ, η κυβέρνησή της συμφωνεί να προσαρμόσει την οικονομική πολιτική της προκειμένου να ξεπεράσει τα προβλήματα τα οποία οδήγησαν αρχικά στην αναζήτηση χρηματοδοτικής ενίσχυσης από τη διεθνή κοινότητα. Οι εν λόγω όροι δανείου χρησιμεύουν ως εγγύηση για την ικανότητα της χώρας να πραγματοποιήσει την αποπληρωμή προς το Ταμείο. Κατά τα τελευταία έτη, το ΔΝΤ έχει διαμορφώσει τις προϋποθέσεις με σκοπό να προωθήσει την εθνική κυριότητα ισχυρής και αποτελεσματικής οικονομικής πολιτικής. Κατά τα τελευταία έτη, το ΔΝΤ έχει γίνει πιο ευέλικτο ως προς τον τρόπο με τον οποίο συνεργάζεται με τις χώρες επί ζητημάτων που σχετίζονται με τη διαρθρωτική μεταρρύθμιση της οικονομίας. Οι προϋποθέσεις χρηματοδότησης επιδιώκουν την παροχή βοήθειας προς τις χώρες μέλη για την επίλυση προβλημάτων εξωτερικού ισοζυγίου πληρωμών χωρίς την προσφυγή σε μέτρα τα οποία ενδεχομένως να θέσουν σε κίνδυνο την εθνική ή διεθνή ευημερία. Παράλληλα, τα μέτρα προορίζονται για τη διαφύλαξη των πόρων του ΔΝΤ διασφαλίζοντας ότι η οικονομία της χώρας θα είναι αρκετά υγιής για την αποπληρωμή του δανείου (IMF, 2010). 11

21 Τα κριτήρια του ΔΝΤ για την παροχή οικονομικής βοήθειας Κριτήριο 1: Το μέλος δέχεται πιέσεις ή ενδέχεται να δεχθεί πιέσεις στις τρέχουσες ή στις κεφαλαιακές του συναλλαγές, γεγονός που δημιουργεί την ανάγκη για χρηματοδότηση από το ΔΝΤ, που δεν μπορεί να βρεθεί εντός των ορίων του προϋπολογισμού. Κριτήριο 2: Μια ενδελεχής συστηματική ανάλυση υποδεικνύει ότι το δημόσιο χρέος της χώρας είναι βιώσιμο μεσοπρόθεσμα. Κριτήριο 3: Το μέλος έχει τη δυνατότητα να έχει πρόσβαση στις ιδιωτικές αγορές κεφαλαίων εντός του χρονικού πλαισίου που έχει τεθεί όταν δεν λαμβάνει βοήθεια από κονδύλια του ΔΝΤ. Κριτήριο 4: Το πρόγραμμα οικονομικής βοήθειας έχει υψηλές πιθανότητες επιτυχίας, λόγω των μεταρρυθμίσεων που προωθεί η ίδια η χώρα αλλά και λόγω της θεσμικής και πολιτικής ικανότητας του μέλους να φέρει εις πέρας τις μεταρρυθμίσεις. (Το ΔΝΤ βασίζεται στην ικανότητα της πολιτικής ηγεσίας να διαχειριστεί την κατάσταση, και δεν την αντικαθιστά) (Νικολόπουλος, 2010) ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Αίτια κρίσης Τα αίτια της κρίσης έχουν τη ρίζα τους στην πολιτική της απορρύθμισης που ακολουθήθηκε κατά την τελευταία δεκαετία περίπου, καθώς επίσης και στη ραγδαία αύξηση της πιστωτικής επέκτασης τα πρώτα 5 χρόνια μετά το Μέσα σε αυτή την περίοδο δημιουργήθηκαν πολύπλοκα χρηματοοικονομικά προϊόντα από τις εταιρίες που οδήγησαν σε μια κατάσταση όπου ούτε οι τράπεζες αλλά ούτε και οι διεθνείς οίκοι πιστοληπτικής ικανότητας μπορούσαν να αξιολογήσουν ορθά το ρίσκο. Πέραν αυτού, διαφάνηκε στη συνέχεια ότι οι τράπεζες όχι απλά δεν είχαν τη δυνατότητα να αξιολογήσουν το ρίσκο, αλλά δεν είχαν ούτε το κίνητρο να το πράξουν γιατί μέσα από τα πολύπλοκα αυτά προϊόντα μετακυλούσαν το ρίσκο από τις ίδιες στους επενδυτές (χωρίς οι επενδυτές να το γνωρίζουν). Αυτός ο ανεξέλεγκτος 12

22 δανεισμός με το συγκεκριμένο τρόπο που έγινε, οδήγησε στη δημιουργία ενός μεγάλου αριθμού στεγαστικών δανείων υψηλού ρίσκου, με αποτέλεσμα όχι απλώς να μην περιοριστεί το ρίσκο αλλά αντιθέτως να πάρει τη μορφή του domino effect. Η κρίση που ξέσπασε με τα στεγαστικά δάνεια υψηλού ρίσκου οδήγησε σε κρίση ρευστότητας και στην έλλειψη εμπιστοσύνης από τους επενδυτές προς τις τράπεζες αλλά και μεταξύ των ίδιων των τραπεζών. Το Σεπτέμβριο του 2008 η κρίση επεκτάθηκε περισσότερο καθώς τα χρηματιστήρια παγκοσμίως κατέρρευσαν και μπήκαν σε μια περίοδο μεγάλων διακυμάνσεων καθώς ένας σημαντικός αριθμός τραπεζών και επενδυτικών εταιριών χρεοκόπησαν μέσα στις επόμενες βδομάδες. Παρά τις συντονισμένες προσπάθειες των Κεντρικών Τραπεζών για αύξηση της ρευστότητας στις αγορές και για μείωση των επιτοκίων, υπήρξαν αλυσιδωτές αρνητικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία που οδήγησαν αρκετές δυτικές οικονομίες βίαια σε ύφεση, χιλιάδες θέσεις εργασίας να χαθούν και τις επενδύσεις στον ιδιωτικό τομέα στο ναδίρ. Την ίδια στιγμή, οι απλοί πολίτες διακατέχονται από έντονο φόβο και αγωνία μη χάσουν το σπίτι, την εργασία, τις αποταμιεύσεις και τις συντάξεις τους ( Κτωρής, 2008) Έκταση Η παγκόσμια οικονομική ύφεση του 2008, η οποία συνεχίζεται με μεγαλύτερη ένταση το 2009, είναι το αποτέλεσμα που προκλήθηκε από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 σε τομείς της πραγματικής οικονομίας της διεθνούς κοινότητας. Σημαντικοί κλάδοι της οικονομίας επλήγησαν, όπως ο τραπεζικός, ο ασφαλιστικός, ο κτηματομεσιτικός, οι αυτοκινητοβιομηχανίες, το εμπόριο και άλλοι, με άμεσα αποτελέσματα στα οικονομικά μεγέθη των οικονομιών, όπως αύξηση της ανεργίας, νέες πληθωριστικές πιέσεις, υποτίμηση νομισμάτων κ.ά. Σύμφωνα με αναλυτές, η κατάσταση της οικονομικής ύφεσης προσομοιάζει με εκείνη του 1930, χωρίς να υπάρχει πρόβλεψη για το πότε θα υπάρξει ανάκαμψη, με τους ρυθμούς ανάπτυξης να υποχωρούν και τα δημοσιονομικά των χωρών να εκτίθενται στο ενδεχόμενο εκτροπής. Το κόστος αυτής της οικονομικής κρίσης, αν τελικά ξεπεραστεί, υπολογίζεται, ότι θα ανέλθει στα οκτώ με δέκα τρισεκατομμύρια ευρώ. Το κόστος αυτό θα το πληρώσουν οι καταθέτες, που θα χάσουν και ήδη έχασαν ένα σημαντικό μέρος των χρημάτων τους, όλοι οι φορολογούμενοι, που θα πληρώνουν για αρκετά χρόνια τα αναγκαία γι αυτό κρατικά δάνεια και τις κρατικές χρηματοδοτήσεις 13

23 διάσωσης του συστήματος, όσοι θα μείνουν άνεργοι και οι οικογένειες τους και τέλος οι πολλές μικρομεσαίες και βιοτεχνικές επιχειρήσεις, που λόγω δυσκολιών στη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων τους και της μεγάλης πτώσης της ζήτησης στην αγορά των προσφερόμενων αγαθών και υπηρεσιών τους, θα διακινδυνέψουν ακόμη και την ύπαρξη τους (Πατσαντάρα και Μπουφούνου 2009, Παρασκευόπουλος 2009) Προβλέψεις Η Γαλλία, προβλέπετε για το 2010 μία συρρίκνωση ίση με αυτή των κυβερνητικών προβλέψεων (-3,0%) και πάντως πολύ καλύτερη από αυτή της γειτονικής Γερμανίας (-6,1%), ενώ και για τις δύο χώρες προβλέπεται θετικός ρυθμός ανάπτυξης 0,2% για το Για τις ΗΠΑ, ο Οργανισμός προβλέπει υποχώρηση του ΑΕΠ κατά -2,8% το 2009 και στη συνέχεια αύξηση 0,9% για το 2010, ενώ για την Ιαπωνία προβλέπεται ανάκαμψη ήδη από το τρίτο τρίμηνο του 2009 και θετικός ρυθμός ανάπτυξης 0,7% για το Για τη δε Κίνα, προβλέπετε αύξηση του ΑΕΠ κατά 7,7% για το 2009 και 9,3% για το 2010, ποσοστά μεγαλύτερα από τις προηγούμενες προβλέψεις (του Μαρτίου) του Οργανισμού (6,3% και 8,5% αντίστοιχα). Όσον αφορά την ανεργία, προβλέπετε ότι θα αγγίξει το 8,5% του ενεργού πληθυσμού το 2009 και το 9,8% το 2010, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από αυτό του 2008 (liako.gr, 2009). 1.3 ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ : Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η επίδραση της τρέχουσας οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα Για πρώτη φορά η Ελλάδα βρίσκεται στη δίνη μιας διεθνούς οικονομικής κρίσης. Διανύουμε μια δύσκολη εποχή. Η διεθνής κοινότητα αντιμετωπίζει σήμερα την πιο μεγάλη οικονομική της μεταπολεμικής περιόδου. Βιώνουμε ένα μίγμα έκρηξης στις διεθνείς τιμές του πετρελαίου, των πρώτων υλών και των βασικών προϊόντων (Αγοραστός, 2008). Οι Έλληνες εμφανίζονται μεταξύ των πλέον ανήσυχων για την οικονομική κρίση, αλλά και απαισιόδοξων Ευρωπαίων πολιτών, σύμφωνα με τη δημοσκόπηση του ευρωβαρομέτρου που πραγματοποιήθηκε στα κράτη μέλη τον Ιανουάριο και το 14

24 Φεβρουάριο για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το 90% των ευρωπαίων θεωρεί ότι η κρίση έχει ήδη αρνητικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία, την ευρωπαϊκή και τη χώρα τους. Η διαπίστωση αυτή έρχεται πρώτη στην Ελλάδα με 97% των ερωτηθέντων (Μπέλου, 2009) Έκταση Το να προσπαθήσει κανείς να υπολογίσει τις επιπτώσεις της κρίσης στη Ελλάδα, που σύμφωνα με όλες τις προβλέψεις πρόκειται να πλήξει τη χώρα μας από την αρχή του χρόνου, είναι μάλλον αδύνατο. Υπάρχουν μεγάλες κατηγορίες πολιτών που για την ώρα δεν θα πληγούν καθόλου. Οι δημόσιοι υπάλληλοι, δεν θα έχουν επιπτώσεις στα εισοδήματά τους. Το ίδιο δεν πρόκειται να πληγούν και οι γιατροί και οι δικηγόροι. Όπως και οι νοσοκομειακές μονάδες. Οι εκδοτικές επιχειρήσεις όμως, που ήδη έχουν μεγάλα προβλήματα, θα αποκτήσουν ακόμη περισσότερα και πολλές από αυτές δύσκολα θα επιβιώσουν. Κάποιες βέβαια θα εξακολουθήσουν να λειτουργούν ακόμη και με μεγάλες ζημιές. Ήδη όμως οι περισσότερες έχουν αρχίσει μεγάλες περικοπές σε προσωπικό. Αυτές που θα πληγούν περισσότερο είναι οι μικρές εμπορικές επιχειρήσεις τις περιφέρειας και πολλές από αυτές δεν θα αντέξουν, δημιουργώντας και πρόσθετα προβλήματα ανεργίας. Πολλές μεγάλες και κάποτε γιγαντιαίες επιχειρήσεις επίσης θα κατεβάσουν ρολά. Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα, ποια από τα πολύ μεγάλα επιχειρηματικά ονόματα, αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα. Αρκετοί από αυτούς όμως, θα οδηγηθούν στην χρεωκοπία. Ο εφοπλιστικός κλάδος που την τελευταία δεκαετία είχε πραγματοποιήσει, ακόμη και για τους ίδιους απίστευτα υπερκέρδη, τώρα δημιουργεί απίστευτες ζημιές. Καινούργιοι επιχειρηματίες όμως ξεπροβάλουν, που θα εκμεταλλευτούν στο έπακρο την αδυναμία κάποιων πρώην ισχυρών. Στο Χρηματιστήριο όμως οι μετοχές των εισηγμένων έχουν πάρει την κατηφόρα, από την οποία δεν φαίνεται ότι πρόκειται να συνέλθουν σύντομα. Η οικοδομική δραστηριότητα έχει μειωθεί, όπως και η ζήτηση, αλλά οι τιμές των ακινήτων ακόμη δεν έχουν πέσει. Πολλοί υποθέτουν ότι οι τιμές των ακινήτων θα πέσουν το 2009, αλλά αυτό μένει να το δούμε. Εν κατακλείδι πολλές εμπορικές επιχειρήσεις κάθε τύπου και μεγέθους, έχουν μεγάλα προβλήματα. Άλλες πάλι πάνε πολύ καλά. Ίσως καλύτερα από πριν, γιατί κάποιο μέρος του ανταγωνισμού, έχει ήδη χαθεί.. Οι σφραγισμένες επιταγές το Νοέμβριο μόνο 15

25 ξεπέρασαν τα 150 εκατομμύρια ευρώ, ποσό ρεκόρ, ενώ από την αρχή του χρόνου έχουν ξεπεράσει το 1,1 δις ευρώ, κι αυτό ποσό ρεκόρ (Δράκος, 2010) Το Ελληνικό δημόσιο χρέος Σύμφωνα με τον Νίκα (2009), εκρηκτική άνοδο καταγράφει το εξωτερικό χρέος της Ελλάδας στο δεύτερο τρίμηνο του έτους, ενδεικτικό της χαμηλής ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, αλλά και των επιπτώσεων από τη διεθνή κρίση. Σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακοίνωσε χθες η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ), το συνολικό εξωτερικό χρέος (δημόσιος και ιδιωτικός τομέας) έφτασε στα 391,1 δισ. ευρώ (ή 163% του ΑΕΠ) στο δεύτερο τρίμηνο του 2009, παρουσιάζοντας αύξηση 16% σε σχέση με το ίδιο περυσινό διάστημα, που σε απόλυτους αριθμούς μεταφράζεται σε επιπλέον 53,8 δισ. ευρώ. Σε σύγκριση με το πρώτο τρίμηνο του έτους καταγράφηκε αύξηση 21,9 δισ. ευρώ ή 6%, ενώ από τις αρχές του έτους η αύξηση φτάνει στο 7,9% και στα 28,5 δισ. ευρώ. Η ετήσια άνοδος οφείλεται αποκλειστικά στις ανάγκες του δημόσιου τομέα, αφού από το δεύτερο τρίμηνο του 2008 στο δεύτερο τρίμηνο του 2009 αυξήθηκε από τα 199,9 δισ. ευρώ στα 255,5 δισ. ευρώ (27,8%). Αντιθέτως, το εξωτερικό χρέος του ιδιωτικού τομέα μειώθηκε κατά την ίδια χρονική σύγκριση στα 135,6 δισ. ευρώ από τα 137,3 δισ. ευρώ (πτώση 1,2%), γεγονός το οποίο δείχνει ότι ο ιδιωτικός τομέας έβαλε «φρένο» στον δανεισμό του εξαιτίας της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Από την άλλη πλευρά, το Δημόσιο αναγκάστηκε να αυξήσει τον δανεισμό του για τον ίδιο λόγο, στην προσπάθεια να καλυφθούν τα ελλείμματα. Παράλληλα, η εκτίναξη του εξωτερικού χρέους αντανακλά τη χαμηλή ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, η οποία βαίνει μειούμενη από χρόνο σε χρόνο σύμφωνα και με τις εκθέσεις των διεθνών οργανισμών. Ενδεικτική των διαρθρωτικών αδυναμιών της ελληνικής οικονομίας και της επιδείνωσης της ανταγωνιστικότητάς της, είναι η αύξηση του εξωτερικού χρέους τα τελευταία 5 χρόνια. Από το 2004 το εξωτερικό χρέος έχει διπλασιαστεί, καθώς τότε είχε διαμορφωθεί στα 185,9 δισ. ευρώ, ενώ το 2002 ήταν στα 143,8 δισ. ευρώ. Η εξέλιξη αυτή αποδεικνύει επίσης ότι η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας στηρίχθηκε στον δανεισμό. Η νέα κυβέρνηση που θα προκύψει από τις εκλογές θα πρέπει να αλλάξει αυτό το μοντέλο ανάπτυξης, καθώς όλοι πλέον αναγνωρίζουν ότι έχει φτάσει στα όριά του και δεν έχει τίποτα περισσότερο να προσφέρει στην Ελλάδα. Πάντως, όπως αναφέρουν παράγοντες της αγοράς, υπάρχει διπλή ανάγνωση για τις συνέπειες του υψηλού εξωτερικούς χρέους. 16

26 Η μεγάλη εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας (δημόσιος και ιδιωτικός τομέα) από το εξωτερικό, σημαίνει ότι τα προβλήματα των διεθνών αγορών και ειδικά σε περιόδους κρίσης μεταφέρονται σχεδόν αυτόματα στην ελληνική οικονομία. Παράλληλα, ο υψηλός εξωτερικός δανεισμός και η χαμηλή ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας είναι δύο στοιχεία που εξετάζουν οι διεθνείς επενδυτές και αναγκάζουν την Ελλάδα να δανείζεται ακριβότερα από ό,τι οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, με αποτέλεσμα σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή που διανύουμε, να εκτινάσσονται τα επιτόκια δανεισμού τόσο του Δημοσίου όσο και του τραπεζικού συστήματος Η κρίση έπληξε το εξαγωγικό εμπόριο Ισχυρά έχει πλήξει το εξαγωγικό εμπόριο της Ε.Ε η παγκόσμια οικονομική κρίση, καθώς οι εξαγωγές των «27» μειώθηκαν κατά 24,1% τον Ιανουάριο, ενώ αντίστοιχη είναι η κατάσταση και στην Ελλάδα, όπου τον ίδιο μήνα κατεγράφη πτώση 21% σύμφωνα με επεξεργασία που πραγματοποίησε σε στοιχεία της Eurostat ο Σύνδεσμος Εξαγωγέων Β. Ελλάδος. Η Ελλάδα υποχώρηση κατά μία θέση, στην 22 η, στις συνολικές εξαγωγές των «27», ενώ κατατάσσεται 14 η μεταξύ των 16 κρατών της Ευρωζώνης. Οι εισαγωγές της Ελλάδας συρρικνώθηκαν κατά 21%, ενώ με βάση τα στοιχεία της ΕΣΥΕ, η μείωση ήταν 31%. Σύμφωνα με τη Eurostat, το έλλειμμα του ελληνικού εμπορικού ισοζυγίου ανήλθε σε 2,3 δις. Ευρώ, ενώ κατά την ΕΣΥΕ στα 2 δις. Ευρώ (Χατζηγάκης, 2009) Οικονομική κρίση και επιχειρήσεις Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στις επιχειρήσεις εντοπίζονται ως μία σειρά δυσμενών συνθηκών όπως η πτώση της ζήτησης των προϊόντων και υπηρεσιών, πίεση για χαμηλότερες τιμές και μεγαλύτερη πίστωση, δυσκολίες στην είσπραξη απαιτήσεων και εξόφληση υποχρεώσεων και ελλιπή χρηματοδότηση από τις τράπεζες (Ζάρκος, 2009) Προβλέψεις Προβλέπεται πως το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ στις αναπτυγμένες χώρες θα αυξηθεί, κατά μέσο όρο, από 75% στο τέλος του 2007, στο 110% του ΑΕΠ στο τέλος του 2014, ακόμη και αν προλάβουν να έχουν σταματήσει τα μέτρα δημοσιονομικής τόνωσης στο μεσοδιάστημα. Μέχρι το 2014 το δημόσιο χρέος θα 17

27 είναι κοντά ή θα έχει ξεπεράσει το 85% του ΑΕΠ σε όλες τις οικονομίες της ομάδας G7 με εξαίρεση αυτήν του Καναδά. Ήδη, μέσα στο 2010, το μέσο δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ στις αναπτυγμένες χώρες προβλέπεται να φτάσει σε επίπεδα υψηλότερα από αυτά του 1950, δηλαδή μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Με το ελληνικό χρέος να κυμαίνεται σήμερα στο % του ΑΕΠ και με την πρόβλεψη του ΔΝΤ ότι μέσα στα επόμενα 3,5 χρόνια αυτός θα είναι ο μέσος όρος των αναπτυγμένων κρατών διεθνώς, η Ελλάδα δε φαντάζει τόσο εξωγήινη όσο περιγράφεται τους τελευταίους μήνες από τα διεθνή ΜΜΕ, ιδιαίτερα αν σκεφτεί κανείς πως παραμένει πολύ κοντά στο μέσο όρο της των τελευταίων 20 ετών. Έτσι, ούτε η αύξηση του ελληνικού δημοσιονομικού ελλείμματος αλλά ούτε και αύξηση του ελληνικού χρέους δεν είναι δυνατόν να προκάλεσαν έκπληξη στο ΔΝΤ, την ΕΕ και τις αγορές, αφού πρόκειται για τη μείζονα τάση του σήμερα, διεθνώς. Αντίθετα, έκπληξη θα ήταν η Ελλάδα να αποτελέσει την εξαίρεση και να καταφέρει να μειώσει το έλλειμμα και το χρέος της ενώ αντιμετωπίζει τη διεθνή κρίση και την ώρα που οι υπόλοιπες χώρες ανά τον κόσμο αυξάνουν το χρέος και τα ελλείμματα τους (Παναγιώτου, 2010) ΔΙΕΘΝΕΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ Προσφυγή στο ΔΝΤ Η προσφυγή της Ελλάδας στο ΔΝΤ δεν φαίνεται τόσο εύκολη όσο ακούγεται. Για να προσφύγει μια χώρα στο ΔΝΤ πρέπει είτε να μην μπορεί να δανεισθεί στις διεθνείς αγορές είτε να αντιμετωπίζει κρίση στο ισοζύγιο πληρωμών.θεωρητικά, η Ελλάδα θα μπορούσε να προσφύγει στο ΔΝΤ χωρίς την σύμφωνη γνώμη της Ε.Ε. Μερικοί αναφέρουν ότι οι ευρωπαϊκές χώρες θα μπορούσαν, αν το ήθελαν, να μπλοκάρουν το αίτημα της Ελλάδας στο ΔΣ του ΔΝΤ, αλλά οι ίδιοι πιστεύουν ότι το θέμα θα έχει επιλυθεί πολιτικά νωρίτερα (Κοντογιάννης, 2010). 18

28 Πιθανά εμπόδια κίνδυνοι Υψηλού ρίσκου θεωρείται από τραπεζίτες και άλλα στελέχη της αγοράς εντός κι εκτός Ελλάδος τυχόν επιλογή της να προσφύγει στο ΔΝΤ χωρίς την σύμφωνη γνώμη της Ε.Ε. Αρκετοί στην αγορά, εντός κι εκτός Ελλάδος, θεωρούν ότι αν η Ελλάδα αγνοήσει τους εταίρους της, και προσφύγει στο ΔΝΤ για φθηνότερο δανεισμό-ακόμη κι αν ξεπερασθούν τα προαναφερθέντα εμπόδια, το κόστος μπορεί να αποδειχθεί πολύ μεγάλο (Κοντογιάννης, 2010). Η διγνωμία της Ελληνικής Κυβέρνησης Έντονες μέχρι οργισμένες αμφισβητήσεις στην πολιτική ηγεσία της Ελλάδας προκαλεί το ενδεχόμενο προσφυγής της Ελλάδας στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Ήδη στην κυβέρνηση της Ελλάδας διαμορφώνονται δύο τάσεις. 1. Η πρώτη τάση είναι αυτή που ακολουθεί το ενδεχόμενο προσφυγής της χώρας στο ΔΝΤ.Το βασικό της επιχείρημα είναι ότι εφόσον οι χώρες της ευρωζώνης δεν επιδεικνύουν την οφειλόμενη αλληλεγγύη και δεν υποστηρίζουν έτσι το δικό τους και δικό μας ευρώ, τότε ενδεχομένως να αποτελεί λύση η προσφυγή στο ΔΝΤ. Η Ελλάδα πήρε όλα τα σκληρά μέτρα που υποδείχθηκαν από την Ε.Ε. για τη δημοσιονομική της εξυγίανση, και παρ' όλα αυτά η Ε.Ε. δεν έστερξε αλληλέγγυα στην Ελλάδα έναντι των κερδοσκόπων. Κατά τους υποστηρικτές αυτής της τάσης,το ΔΝΤ δεν θα ζητήσει σκληρότερα μέτρα γιατί η φιλοσοφία του Διεθνούς Οργανισμού έχει αλλάξει. Η προσφυγή, λένε, θα εξασφαλίσει την κάλυψη των επειγουσών δανειακών αναγκών. 2. Η δεύτερη τάση μπορεί να ονομαστεί ρεύμα των ευρωπαϊστών. Πρώην υπουργός που γνωρίζει τα τεκταινόμενα, υπογραμμίζει ότι η άποψη «λύση εντός της Ε.Ε. και ευρωζώνης και μόνον» είναι πλειοψηφούσα στο υπουργικό συμβούλιο». Στα επιχειρήματά της η τάση αυτή επικαλείται την αμαρτωλή ιστορία του ΔΝΤ, που με τις «συνταγές» του οδήγησε σε οικονομική καταστροφή τις χώρες που κλήθηκε να βοηθήσει (Τσουπαρόπουλος Κ. Στάμου Σπ, 2010). 19

29 Πιθανά σενάρια εξέλιξης Μέχρι στιγμής το ΔΝΤ κρατά ουδέτερη στάση σε ότι αφορά την εμπλοκή του σε πιθανή διάσωση της Ελλάδας. Όπως τονίζουν βετεράνοι οικονομολόγοι, το ταμείο αντιμετωπίζει αρκετές δυσκολίες στην περίπτωση της Ελλάδας, καθώς οφείλει να συνεργαστεί με τις κυβερνήσεις της ευρωζώνης, ενώ δεν έχει περιθώριο να επιβάλει πολλούς όρους. Ένα καλό παράδειγμα για να ακολουθήσει η Ελλάδα είναι το παράδειγμα της Βραζιλίας. Το 2002 η Βραζιλία έλαβε δάνειο 30 δισ. δολαρίων από το ΔΝΤ, εφάρμοσε σκληρό πρόγραμμα λιτότητας και τελικά η κεντροαριστερή της κυβέρνηση απέφυγε τη χρεοκοπία. Αντιθέτως μια κακή εξέλιξη είναι η Ελλάδα να μετατραπεί στην Αργεντινή του Αιγαίου. Η αποτυχία του Μπουένος Άιρες να μείνει πιστό στους όρους που του επέβαλε το ΔΝΤ το 2001 οδήγησε στη μεγαλύτερη χρεοκοπία χώρας στην Ιστορία. Η χρεοκοπία της Αργεντινής έπληξε χιλιάδες Γερμανούς και Ιταλούς επενδυτές. Το ΔΝΤ αντιμετωπίζει δύσκολες προκλήσεις. Μία εξ αυτών έγκειται στο ότι η Ελλάδα είναι μέλος της ευρωζώνης και ως εκ τούτου δεν ελέγχει την πορεία ούτε του νομίσματός της ούτε των επιτοκίων. Η χαλαρή νομισματική πολιτική και το σχετικώς αδύναμο ευρώ θα βοηθούσαν την Ελλάδα να αποφύγει τη χρεοκοπία, ενώ θα στήριζαν και χώρες όπως η Ισπανία, η οποία αντιμετωπίζει ανάλογα προβλήματα χαμηλής ανταγωνιστικότητας, να μη διολισθήσει και αυτή σε κρίση. Υπάρχουν όμως και αρκετά πολιτικά προβλήματα: Πρώτον, είναι δύσκολο να πείσεις την ΕΚΤ να "παίξει μπάλα" για χάρη μιας ή δύο μόνο χωρών. Ο επικεφαλής, άλλωστε, της ΕΚΤ, κ. Ζαν-Κλοντ Τρισέ, δεν δίστασε να εκφράσει τη δυσαρέσκειά του για την εμπλοκή του ΔΝΤ. Επιπροσθέτως η επιθυμία να διατηρηθεί χαμηλά το ευρώ δεν είναι κάτι που ευχαριστεί ιδιαίτερα την Ουάσιγκτον (Alan Beattie,2010) Η Ελλάδα στο μηχανισμό στήριξης Ομόφωνα ενέκρινε η Εκτελεστική Επιτροπή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) την παροχή δανείου ύψους 30 δισ. ευρώ. Το σχέδιο στήριξης της Ελλάδας, που παρουσιάστηκε στα 24 μέλη της επιτροπής, αποτελεί τμήμα (τα 3/8) της συνολικής βοήθειας ύψους 110 δισ. ευρώ από τα οποία 80 δισ. θα προέλθουν από την Ευρώπη. Ωστόσο, η Ελλάδα κέρδισε 3ετή περίοδο χάριτος. Αν και θα δανειστεί με τα 20

30 επιτόκια που είχαν συμφωνηθεί για δάνεια 3ετούς διάρκειας, η αποπληρωμή τους θα αρχίσει από το τέλος της 3ετίας και δεν θα είναι εφάπαξ, αλλά θα γίνει σε 8 ισόποσες τριμηνιαίες δόσεις (δηλαδή μέσα σε δύο χρόνια). Δηλαδή, τα 20 δισ. ευρώ που θα λάβει η Ελλάδα αυτές τις μέρες (τα 5 δισ. ευρώ θα κατευθυνθούν για το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας) θα αρχίσει να τα ξεπληρώνει από τον Σεπτέμβριο του 2013 καταβάλλοντας 2,9 δισ. ευρώ, ενώ το ίδιο ποσό θα πληρώσει άλλες 7 φορές έως τον Ιούνιο του Σύμφωνα με τα επιτόκια που προαναφέραμε, το κόστος των 20 δισ. ευρώ για το Δημόσιο θα ανέλθει στα 3,2 δισ. ευρώ. Το σύστημα αυτό (δηλαδή της αποπληρωμής σε βάθος πενταετίας) θα ισχύει για καθεμιά από τις δόσεις δανείων που θα λαμβάνει η Ελλάδα από ΔΝΤ και Ευρώπη έως τις αρχές του Ο γενικός διευθυντής του ΔΝΤ, κ. Ντομινίκ Στρος-Καν, χαιρέτισε την «ιστορική πορεία» στην οποία δεσμεύθηκε να εισέλθει η ελληνική κυβέρνηση. Εκτίμησε, δε, πως «θα δοθεί σε αυτό το υπερήφανο έθνος η ευκαιρία να ορθοποδήσει από τα σημερινά προβλήματα και να διασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον», ενώ σημείωσε ότι το πρόγραμμα, αν και δύσκολο, είναι αξιόπιστο και φιλόδοξο, και έχει σχεδιασθεί από την ελληνική κυβέρνηση λαμβάνοντας υπόψη τη διάσταση της κοινωνικής δικαιοσύνης. Σε ανακοίνωση που εξέδωσε το ΔΝΤ, σημειώνεται ότι το μέγεθος της χρηματοδότησης θα συμβάλει στην ευρεία διεθνή προσπάθεια που καταβάλλεται για τη διασφάλιση της σταθερότητας του ευρώ και την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Από την πλευρά του, ο υποδιευθυντής του ΔΝΤ, κ. Τζον Λίπσκι, ο οποίος προήδρευσε της συνεδρίασης της Εκτελεστικής Επιτροπής, δήλωσε πως τους τελευταίους μήνες η ελληνική οικονομία έχει δεχθεί αρνητικές πιέσεις από τις αγορές και οι αρχικές προσπάθειες δεν κατάφεραν να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη των αγορών, εξέλιξη που είχε συνέπειες και στον τραπεζικό τομέα. Υπογράμμισε, όμως, ότι η ελληνική κυβέρνηση σχεδίασε ένα τολμηρό πρόγραμμα για να επανακτήσει την εμπιστοσύνη των αγορών, το οποίο επικεντρώνεται στη δημοσιονομική βιωσιμότητα, αυξάνει τον ανταγωνισμό και διασφαλίζει τη σταθερότητα της χρηματοδότησης (Αθανασίου Eλ. Νίκα Σωτ., 2010). 21

31 Πίνακας 1 Εκταμίευση των δόσεων Έλεγχοι Για όλη τη διάρκεια του τριετούς οικονομικού προγράμματος- και προκειμένου να εκταμιεύονται κανονικά οι δόσεις του δανείου- προβλέπονται συνολικά 12 τριμηνιαίοι έλεγχοι. Οι εμπειρογνώμονες από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την ΕΚΤ και το ΔΝΤ θα ελέγχουν αφενός την πορεία των βασικών δημοσιονομικών μεγεθών, σε συνδυασμό με την εκτέλεση του προϋπολογισμού, και αφετέρου το κατά πόσον η κυβέρνηση προχωρά στις διαρθρωτικές αλλαγές και τις μεταρρυθμίσεις, για τις οποίες έχει δεσμευτεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΔΝΤ (Express.gr, 2010) η δόση Σήμερα αναμένεται να κινηθεί η διαδικασία για την εκταμίευση της πρώτης δόσης από το Ταμείο, η οποία θα ανέρχεται σε 5,5 δισ. ευρώ. Το επιτόκιο για τα πρώτα 3 δισ. ευρώ θα είναι περίπου 1,30% και για τα υπόλοιπα 2,5 δισ. ευρώ περίπου 3,30%. Άλλα 14,5 δισ. ευρώ θα δοθούν από τις ευρωπαϊκές χώρες στις 17 ή 18 Μαΐου με επιτόκιο γύρω στο 3,5%-3,6%. Για το 2010 ο συνολικός δανεισμός από το ΔΝΤ θα ανέλθει σε 10 δισ. ευρώ, ενώ η ευρωπαϊκή συμβολή θα είναι 30 δισ. ευρώ. Από τα 20 δισ. ευρώ που θα λάβει η Ελλάδα αυτές τις μέρες, τα 5 δισ. ευρώ θα κατευθυνθούν για το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (Tvxs.gr, 2010). 22

32 η δόση Την καταβολή της δεύτερης δόσης του μηχανισμού χρηματοδοτικής στήριξης της Ελλάδας ύψους 9 δισ. ευρώ ενέκρινε σήμερα το Άτυπο Συμβούλιο Υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης (Eurogroup) στις Βρυξέλλες. Ενημέρωση για το θέμα θα γίνει αύριο και στο Συμβούλιο Υπουργών Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ecofin). Οι υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης ενημερώθηκαν από τον κ. Γ. Παπακωνσταντίνου για την πρόοδο εφαρμογής του Μνημονίου. Στην συνεδρίαση του Συμβουλίου του ΔΝΤ θα δόθηκε η έγκριση για την εκταμίευση της δεύτερης δόσης του μηχανισμού χρηματοδοτικής στηρίξεως και υπήρξε μια καταγραφή των υποχρεώσεων της Ελλάδος για το επόμενο διάστημα. Θετικά σχόλια έγιναν για την ταχύτατη υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων στην αγορά εργασίας και στο συνταξιοδοτικό σύστημα, αλλά και για την δραστική περιστολή της σπατάλης στο Δημόσιο. Το ΔΝΤ ζήτησε επιτάχυνση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και πρόσθετα μέτρα για την εξασφάλιση της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, την ενίσχυση της δυνητικής ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Σύμφωνα με πληροφορίες, στην έκθεση του ΔΝΤ για την πρόοδο της ελληνικής οικονομία αναφέρεται η ανάγκη περαιτέρω εξοικονόμησης δαπανών, ενίσχυσης των δημοσίων εσόδων, τόνωσης της τραπεζικής ρευστότητας, επιτάχυνσης των αποκρατικοποιήσεων και ταχείας απελευθέρωσης των κλειστών επαγγελμάτων και αγορών. Η εκταμίευση της δεύτερης δόσης του μηχανισμού χρηματοδοτικής στήριξης της Ελλάδος συνολικού ύψους 9 δισ. ευρώ έγινε στις Σεπτεμβρίου (Realpolitics, 2010) η δόση Εγκρίθηκε την Παρασκευή 17 Δεκεμβρίου, η επόμενη δόση του δανείου προς την Ελλάδα, ύψους περίπου 2,5 δισ. ευρώ (2,16 δισ. μονάδες ειδικού δικαιώματος ανάληψης) από το Διοικητικό Συμβούλιο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), στο πλαίσιο του μηχανισμού στήριξης. Το Διοικητικό Συμβούλιο του ΔΝΤ και η έκθεση των στελεχών του, που δημοσιοποιήθηκε, αναγνωρίζουν την μεγάλη πρόοδο της χώρας μας, τόσο στο πεδίο της δημοσιονομικής προσαρμογής, όσο και στην υλοποίηση των τομών και αλλαγών που χρειάζεται η χώρα. Η ελληνική κυβέρνηση είναι αποφασισμένη να προχωρήσει στην κατεύθυνση αυτή έχοντας, ήδη, εξαγγείλει συγκεκριμένα σχέδια δράσης, και προχωρώντας στην υλοποίηση τους με 23

33 προσήλωση στους στόχους του Προγράμματος Οικονομικής Πολιτικής (Taxheaven.gr, 2010) η δόση επιμήκυνση Διευκρινίσεις για το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων ύψους 50 δισ. ευρώ ζήτησαν τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου του ΔΝΤ, στη χθεσινή συνεδρίαση του οποίου εγκρίθηκε και τυπικά η τέταρτη δόση του δανείου. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης τόσο οι εμπειρογνώμονες όσο και ο αντιπρόσωπος της χώρας στο ΔΝΤ, Παναγιώτης Ρουμελιώτης, δέχθηκαν σωρεία ερωτήσεων για τις λεπτομέρειες του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων που σχεδιάζει η ελληνική κυβέρνηση. Εν συνεχεία ο κ. Ρουμελιώτης ζήτησε και επίσημα την επιμήκυνση αποπληρωμής του ελληνικού δανείου των 30 δισ. ευρώ που θα χορηγήσει συνολικά στη χώρα το ΔΝΤ (τα υπόλοιπα 80 δισ. θα χορηγηθούν από την Ε.Ε.) από 2 στα 7 χρόνια. Την πρόταση του Έλληνα αντιπροσώπου για επιμήκυνση αποπληρωμής -η οποία θα συζητηθεί επισήμως σε επόμενη συνεδρίαση- υποστήριξε η πλειοψηφία των μελών του ΔΣ, που ανέφεραν ότι το ΔΝΤ θα πρέπει να προσαρμοστεί με την απόφαση της Ε.Ε. Μέχρι χθες δεν ήταν γνωστό αν θα τεθούν νέοι όροι από το Ταμείο. Από τη συνεδρίαση του ΔΣ. απουσίαζε ο επικεφαλής του Ταμείου, Ντομινίκ Στρος-Καν. Την εισήγηση για την εκταμίευση της τέταρτης δόσης των 4,1 δισ. ευρώ (τα υπόλοιπα 10,9 δισ. ευρώ θα εκταμιευτούν από την Ε.Ε.) έκανε ο Πόουλ Τόμσεν, ο οποίος επισήμανε την πρόοδο που έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα, τις καθυστερήσεις που σημειώνονται, αλλά και την ανάγκη επιτάχυνσης των διαρθρωτικών αλλαγών (Τσίτσας, 2011) η δόση Το πολυπόθητο για την Ελλάδα «ναι» για τη εκταμίευση της πέμπτης δόσης του δανείου των 110 ευρώ είπε αργά χθες το βράδυ -ώρα Ελλάδος- το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Σε ανακοίνωσή του, το ΔΝΤ ανέφερε ότι το Διοικητικό Συμβούλιο ψήφισε υπέρ τού να τεθεί ποσό ύψους 3,2 δις. ευρώ αυτό στην διάθεση της Αθήνας, το οποίο είναι και το ποσοστό του στην πέμπτη δόση του δανείου, το συνολικό ύψος της οποίας είναι 12 δισ. ευρώ. Εντούτοις, στο κείμενο της ανακοίνωσης, η νέα επικεφαλής του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ κάνει μια σειρά από σκληρές παρατηρήσεις και ισχυρές συστάσεις προς την Ελλάδα. Μεταξύ άλλων 24

34 αναφέρει ότι αν και το πρόγραμμα δημοσιονομικής εξυγίανσης φέρνει αποτελέσματα, παραμένουν σημαντικές προκλήσεις, καθώς πρέπει να γίνουν δομικές μεταρρυθμίσεις. Η ελληνική κυβέρνηση καλείται να αντιμετωπίσει δύσκολα θέματα, μεταξύ των οποίων τους γενναιόδωρους όρους της απασχόλησης στο δημόσιο τομέα, την πιθανότητα να κλείσουν δημόσιοι οργανισμοί αλλά και τη φοροδιαφυγή. Παράλληλα, αναφέρεται στη στρατηγική των ιδιωτικοποιήσεων, την οποία χαρακτηρίζει ως καθοριστικό βήμα, προκειμένου να ενισχυθούν οι επενδύσεις και να μειωθεί το χρέος. Αν και ο στόχος της πώλησης κρατικών περιουσιακών στοιχείων αξίας 50 δισ. ευρώ μέχρι το 2015 είναι πολύ φιλόδοξος, η δημιουργία ενός ανεξάρτητου οργανισμού αποκρατικοποιήσεων θα βοηθήσει στη διαφανή και έγκαιρη ολοκλήρωση της διαδικασίας. Προκειμένου να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της Ελλάδας, θα πρέπει να επιταχυνθούν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και η ατζέντα θα πρέπει να συμπεριλάβει την υψηλή φορολόγηση της εργασίας και το ανεπαρκές δικαστικό σύστημα. Τέλος, για να διατηρηθεί η σταθερότητα στον χρηματοπιστωτικό κλάδο, θα πρέπει να αυξηθούν τα κεφάλαια των τραπεζών, ενώ η παροχή ρευστότητας από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι καθοριστική για τη διαχείριση των αναγκών σε ρευστότητα (TANEAonline, 2011) η δόση Η έκτη δόση του δανείου από το ΔΝΤ προς την Ελλάδα, δεν έχει ανακοινωθεί μέχρι την ολοκλήρωση της παρούσας έρευνας. Αναμένεται να ανακοινωθεί τέλη Σεπτεμβρίου 2011 και να ακολουθήσουν οι υπόλοιπες τριμηνιαίες δόσεις. Το πρόγραμμα στήριξης της Ελλάδας, όπως προαναφέρθηκε, αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι τα μέσα του Μέτρα Απολύσεις προσωπικού στο Δημόσιο, κατάργηση φοροαπαλλαγών, αύξηση του ΦΠΑ, μείωση του αφορολογήτου στις αγοραπωλησίες ακινήτων, πλήρη απελευθέρωση των εργασιακών σχέσεων και περικοπή του 14ου μισθού, είναι ορισμένα από τα μέτρα που έχει προτείνει το ΔΝΤ στην Ελλάδα, προκειμένου η χώρα 25

35 να περιορίσει τα δημοσιονομικά της ελλείμματα. Αναλυτικά τα δώδεκα μέτρα - φωτιά του ΔΝΤ είναι τα εξής: 1.Δημόσιος τομέας: Η προτροπή του ΔΝΤ προς την ελληνική κυβέρνηση είναι να υιοθετηθεί η πρόταση για «λιγότερο» κράτος που αποτελεί και το κλειδί για την αντιμετώπιση της δημοσιονομικής κρίσης. Εισηγούνται τον περιορισμό του πλεονάζοντος προσωπικού στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι εμπειρογνώμονες του διεθνούς οργανισμού αποδίδουν την κακοδαιμονία της ελληνικής οικονομίας στην αναποτελεσματικότητα και στη σπατάλη του δημόσιου τομέα που εκτρέφει την φοροδιαφυγή. 2.Φοροαπαλλαγές: Να περικοπούν οι εκπτώσεις δαπανών από το εισόδημα και να κλείσει το παράθυρο των φοροαπαλλαγών και της αυτοτελούς φορολόγησης για μια σειρά εισοδημάτων. Έτσι θα συγκεντρωθούν τα αναγκαία φορολογικά έσοδα που προβλέπει το αναθεωρημένο Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΠΣΑ). 3.Ναυτιλιακές - κατασκευαστικές: Προτείνεται να καταργηθεί το ευνοϊκό καθεστώς φορολόγησης των συγκεκριμένων εταιρειών. 4.ΦΠΑ: Αναμόρφωση του συστήματος ΦΠΑ με την καθιέρωση ενιαίου συντελεστή 15% ή μείωση των συντελεστών του φόρου από τρεις σε δύο βαθμίδες. Σε περίπτωση που ισχύσει το δεύτερο σενάριο, τότε θα μετατεθούν δεκάδες προϊόντα από τον μεσαίο συντελεστή 9% στον υψηλό συντελεστή 19%. Παράλληλα, θα αυξηθεί ο κατώτατος συντελεστής ΦΠΑ που σήμερα είναι 4,5%. Εναλλακτικά, το ΔΝΤ προτείνει αύξηση των συντελεστών του φόρου (μεσαίου και υψηλού) κατά δύο μονάδες. 5.Ακίνητα: Να «ψαλιδιστεί» το αφορολόγητο όριο κατά τη φορολόγηση των ακινήτων και ο υπολογισμός του φόρου να γίνεται με βάση τις εμπορικές και όχι τις αντικειμενικές τιμές. Έτσι θα αυξηθεί ο αριθμός των ιδιοκτητών που θα πληρώνουν φόρο για τα ακίνητα που κατέχουν με ότι αυτό συνεπάγεται για τα κρατικά ταμεία. Επιπλέον το ΔΝΤ προτείνει να αυξηθούν οι συντελεστές του Φόρου Μεγάλης Ακίνητης Περιουσίας. 26

36 6.Αυξήσεις μισθών: Το πάγωμα των μισθολογικών αυξήσεων να συνεχιστεί και κατά τη διετία Συντάξεις: Προτείνεται η χορήγηση συντάξεων με βάση τις συνολικές αποδοχές του εργαζομένου σε ολόκληρο τον εργασιακό του βίο και όχι με βάση τις αποδοχές της τελευταίας πενταετίας. Επιπλέον, προτείνεται να αυξηθούν τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης (αντί για 37 χρόνια εργασίας χωρίς όριο ηλικίας που ισχύει σήμερα) και να περιοριστούν οι πρόωρες συνταξιοδοτήσεις. 8.ΕΚΑΣ - Επικουρικές συντάξεις: Να επανεξεταστεί η χορήγηση του Επιδόματος Κοινωνικής Αλληλεγγύης αλλά και να καταργηθούν οι επικουρικές συντάξεις. 9.13ος-14ος μισθός: Από το ΔΝΤ προέρχεται η πρόταση-σοκ για περικοπή του 13ου και του 14ου μισθού από τους συνταξιούχους και τους εργαζόμενους στο δημόσιο τομέα. Δηλαδή, το δώρο του Πάσχα, το επίδομα αδείας και εν συνεχεία το δώρο των Χριστουγέννων σε περίπτωση που δεν καταστεί εφικτό να σταθεροποιηθεί η ελληνική οικονομία. Μάλιστα, η ελληνική κυβέρνηση εξετάζει στο πακέτο των περικοπών να περιληφθεί και ο ιδιωτικός τομέας. 10.Εργασιακές σχέσεις - προσλήψεις: Το ΔΝΤ τάσσεται υπέρ της κατάργησης της μονιμότητας στο Δημόσιο ενώ εισηγείται την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων και την απελευθέρωση των απολύσεων. Προτείνει δε μηδενικές προσλήψεις ακόμη και σε ευαίσθητους τομείς, όπως η Υγεία και η Παιδεία. 11.Μεταρρυθμίσεις: Στην έκθεσή του προς την ελληνική κυβέρνηση ο διεθνής οργανισμός κάνει λόγο για ταχύτερη υλοποίηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, όπως «επιθετικές» ιδιωτικοποιήσεις δημόσιων επιχειρήσεων, ακόμα και στην κοινή ωφέλεια και για απελευθέρωση των κλειστών επαγγελμάτων. Σύμφωνα με το ΠΣΑ τα έσοδα από τις αποκρατικοποιήσεις υπολογίζεται ότι θα φτάσουν στα 5,75 δισ. ευρώ ή 2,3% του ΑΕΠ στο τέλος του

37 12.Νοσοκομεία - Ασφαλιστικά ταμεία: Το ΔΝΤ ζητά καλύτερη διαχείριση των οικονομικών των δημόσιων νοσοκομείων και των ασφαλιστικών ταμείων. Για τα θέματα αυτά υπάρχει ανοιχτός δίαυλος επικοινωνίας με τα ανώτερα δημοσιονομικά κλιμάκια του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους (Χριστοδούλου, 2010 ) Προβλέψεις Η Ελλάδα όχι μόνο πέρασε το πρώτο τεστ των ελεγκτών της τρόικας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΕΚΤ και ΔΝΤ), αλλά απέδειξε ότι παρά τα μέτρα η ελληνική οικονομία αντέχει. Η ιδιωτική κατανάλωση δεν κάμφθηκε το πρώτο τρίμηνο του έτους, με αποτέλεσμα ο ρυθμός ανάπτυξης να υποχωρήσει κατά 2,4% την ώρα που το μνημόνιο προέβλεπε ότι η ύφεση θα είναι βαθύτερη. Οι εμπειρογνώμονες προέβλεπαν ότι εφέτος η οικονομία θα συρρικνωθεί κατά 4%, αλλά τώρα αναθεωρούν τις προβλέψεις τους και πιστεύουν ότι η εξέλιξη θα είναι καλύτερη. Βέβαια, το ίδιο πράττουν και με τις εκτιμήσεις τους για τον πληθωρισμό, ο οποίος έκανε άλμα 5,4% όταν το μνημόνιο προβλέπει ότι εφέτος θα αυξηθεί κατά 1,9% (σε μέσα επίπεδα) σε σχέση με το Όλες αυτές οι εξελίξεις και δεδομένου ότι ως σήμερα δεν έχει ληφθεί ακόμη κανένα μέτρο για την τόνωση της ανάπτυξης αλλάζουν τα δεδομένα και το πρόγραμμα σταθεροποίησης της ελληνικής οικονομίας (με βάση το μνημόνιο) τελεί υπό αναθεώρηση. Πλέον διαμορφώνεται κλίμα αισιοδοξίας ότι η ύφεση εφέτος θα είναι μικρότερη του αναμενομένου και θα κινηθεί κοντά στο-3%, καθώς η ιδιωτική κατανάλωση αντέχει και πάντοτε υπάρχει η δύναμη της παραοικονομίας. Ταυτόχρονα όμως αναθεωρείται ο στόχος για τον πληθωρισμό, ο οποίος προβλέπεται σε μέσα επίπεδα να κινηθεί κοντά στο 3,5%- 3,8% (έναντι πρόβλεψης 1,9%). Υπό αυτές τις προϋποθέσεις το ονομαστικό ΑΕΠ θα αυξηθεί εφέτος έστω οριακά (0,8%), γεγονός που διευκολύνει στη σταθεροποίηση του δημοσίου χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ (ΤΟ ΒΗΜΑonLine, 2010). 28

38 1.5. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΝΤ ΣΤΗ ΜΕΤΑ-ΤΗΝ-ΚΡΙΣΗ ΕΠΟΧΗ O ρόλος του ΔΝΤ στη διαμόρφωση της μετά-την-κρίση χρηματοοικονομικής αρχιτεκτονικής: Για να διαμορφώσει την μετά-την-κρίση κατάσταση και να αποτρέψει κρίσεις στο μέλλον, το ΔΝΤ συνεργάζεται στενά με εθνικές κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς. Λαμβάνονται μέτρα για να βελτιωθεί η ανάλυση κινδύνων, με παγκόσμια οπτική, και να διερευνηθούν οι δεσμοί μεταξύ της πραγματικής οικονομίας, του χρηματοοικονομικού τομέα και της εξωτερικής σταθερότητας, κυρίως μέσω της ανάπτυξης συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης σε συνεργασία με το Συμβούλιο Οικονομικής Σταθερότητας και της ανανέωσης των Προγραμμάτων Αξιολόγησης του Χρηματοοικονομικού Τομέα. Άλλο σημείο-κλειδί είναι η αποτελεσματικότητα της συνεχούς παρακολούθησης των εξελίξεων ανά χώρα, που απαιτεί περισσότερη ισοτιμία, ευκρίνεια και ειλικρίνεια. Το ΔΝΤ έχει επίσης προσφέρει συμβουλές για το πώς θα πρέπει να αναθεωρηθούν οι παγκόσμιοι μηχανισμοί εποπτείας και επιτήρησης των αγορών (IMF, 2010) ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ Αν διαλέξει η Ελλάδα διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης της κρίσης,υπάρχουν τρεις στρατηγικές εναλλακτικές λύσεις που μπορεί να ακολουθήσει. 1. Η πρώτη είναι η λιτότητα που θα συνοδεύεται από περαιτέρω φιλελευθεροποίηση. Αυτή είναι η προτιμώμενη επιλογή της ευρωζώνης και των κυβερνώντων ελίτ της περιφέρειας. Είναι επίσης και η χειρότερη επιλογή. Θα επιτύχει σταθεροποίηση μέσω της ύφεσης, επιβάλλοντας τεράστιο κόστος στους εργαζόμενους. Προσφέρει ελάχιστες προοπτικές ανάπτυξης για το μέλλον εφόσον η παραγωγικότητα αναμένεται να αυξηθεί αυτόματα μετά την φιλελευθεροποίηση. Επίσης δεν αντιμετωπίζει τις διαρθρωτικές στρεβλώσεις στην καρδιά της ευρωζώνης. 29

39 2. Η δεύτερη είναι η ριζική μεταρρύθμιση της ευρωζώνης. Μπορεί να περιλαμβάνει μεγαλύτερη δημοσιονομική ελευθερία για τα κράτη μέλη, σημαντικά διευρυμένο ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, δημοσιονομική μεταβίβαση πόρων από τους πλούσιους στους φτωχούς, προστασία της απασχόλησης, στήριξη των μισθών και διευρωπαϊκές βιομηχανικές επενδύσεις. Οι αυστηροί κανονισμοί που ισχύουν για την ΕΚΤ μπορεί να γίνουν ηπιότεροι επιτρέποντας την αγορά κρατικών χρεογράφων. Η επιλογή αυτή μπορεί να ονομαστεί το καλό ευρώ. Εκτός όμως από τα πολιτικά προβλήματα που καταφανώς θα αντιμετωπίσει, αυτή η στρατηγική πιθανώς να απειλήσει τον διεθνή ρόλο του ευρώ οδηγώντας σε πτώση της αξίας του. Έτσι θα απειληθεί η ίδια η νομισματική ένωση. 3. Η τρίτη είναι η ριζοσπαστική έξοδος από την ευρωζώνη. Θα ακολουθήσει υποτίμηση, παύση πληρωμών και αναδιάρθρωση του χρέους. Οι τράπεζες θα πρέπει να εθνικοποιηθούν και να επεκταθεί ο δημόσιος έλεγχος σε επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, μεταφορών, ενέργειας και τηλεπικοινωνιών. Θα πρέπει να υπάρξει βιομηχανική πολιτική, καθώς και στρατηγικές αύξησης της παραγωγικότητας. Οι υποδομές και οι επενδύσεις περιβαλλοντικής ευαισθησίας θα μπορούσαν να στηρίξουν ανάπτυξη με κοινωνική ισότητα. Αυτή η επιλογή απαιτεί σημαντική μετατόπιση πολιτικής και κοινωνικής ισχύος υπέρ της εργασίας. Για να αποφευχθεί η ροπή προς την εθνική οικονομική αυτάρκεια, οι περιφερειακές χώρες θα πρέπει να διατηρήσουν προσβάσεις στο διεθνές εμπόριο, την τεχνολογία και τις επενδύσεις (RMF, 2010). 30

40 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 2 : Ε Ρ Ε Υ Ν Η Τ Ι Κ Ή Μ Ε Θ Ο Δ Ο Λ Ο Γ Ι Α 2.1. Εισαγωγή Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζεται η μεθοδολογία που επιλέχτηκε να ακολουθηθεί στην παρούσα έρευνα, προκειμένου να μετρηθούν οι απόψεις των Ελλήνων πολιτών για την τρέχουσα οικονομική κρίση, το ΔΝΤ και το σχέδιο δράσης του. Πιο συγκεκριμένα: Αρχικά, αναφέρεται εκτενώς η διαδικασία του σχεδιασμού της έρευνας. Στη συνέχεια παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο πραγματοποιήθηκε ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου. Επιπλέον, παρουσιάζεται ο τρόπος επιλογής του δείγματος της έρευνας. Ακολουθεί μια αναφορά στην μέθοδο συλλογής των εμπειρικών δεδομένων. Τέλος, γίνεται αναλυτική περιγραφή των μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάλυση των εμπειρικών δεδομένων. 31

41 2.2. Σχεδιασμός της Έρευνας Ο σκοπός αυτής της έρευνας είναι η διερεύνηση των λόγων της περιορισμένης χρήσης του διαδικτύου στην αγορά βιβλίων στην Ελλάδα. Για το σκοπό αυτό, τέθηκαν ορισμένοι στόχοι. Οι βασικότεροι από αυτούς είναι: Η εξακρίβωση της εμπειρίας των Ελλήνων πολιτών με το ΔΝΤ, Η καταγραφή των απόψεων των Ελλήνων πολιτών για την τρέχουσα οικονομική κρίση και τα αίτιά της, Η καταγραφή των απόψεων των Ελλήνων πολιτών για τα μέτρα και το σχέδιο δράσης του ΔΝΤ και της Ελληνικής κυβέρνησης, Η καταγραφή των αντιλήψεων που έχουν οι Έλληνες πολίτες για την αποτελεσματικότητα του σχεδίου δράσης και την εξυγίανση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Για τη διερεύνηση των παραπάνω στόχων καθώς και άλλων, δευτερεύουσας σημασίας, που περιγράφονται εκτενώς στο πρώτο κεφάλαιο, αποφασίσθηκε η εκπόνηση έρευνας συλλογής πρωτογενών δεδομένων μέσω δημοσκόπησης (survey). Η διαδικασία πραγματοποίησης μιας δημοσκόπησης περιλαμβάνει τη δειγματοληψία, το σχεδιασμό του ερωτηματολογίου, τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου και την ανάλυση των δεδομένων (στοιχείων). Στο πρώτο βήμα της δημοσκόπησης, το οποίο όπως προαναφέραμε είναι η δειγματοληψία, ο ερευνητής πρέπει να επιλέξει τους ερωτώμενους, από εκείνους δηλαδή από τους οποίους θα συλλέγουν τα στοιχεία. Μία προσέγγιση είναι να ερωτηθούν όλοι οι ερωτώμενοι που κρίνονται ως κατάλληλοι να συμμετάσχουν στην έρευνα. Ο τρόπος αυτός αναφέρεται ως «απογραφή του πληθυσμού», όμως συνήθως είναι αδύνατον να συμπληρωθεί ένα ερωτηματολόγιο από όλους του πιθανούς ερωτώμενους. Αντίθετα, ο ερευνητής πρέπει να επικεντρωθεί σε ένα δείγμα του πληθυσμού για να συγκεντρώσει τις απαραίτητες πληροφορίες. Οι λόγοι για τους οποίους γίνεται η χρήση δείγματος σε μία έρευνα είναι: (α) Το μικρότερο κόστος της έρευνας, (β) Ο λιγότερος χρόνος συλλογής των δεδομένων, (γ) Η μεγαλύτερη ακρίβεια. 32

42 Έπειτα ακολουθεί η σύνταξη του ερωτηματολογίου, όπου είναι ένας από του σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα των στοιχείων που θα συλλεχθούν. Για τον λόγο αυτό, πριν προχωρήσουμε στο σχεδιασμό του ερωτηματολογίου μας έπρεπε να δώσουμε απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα: Τι είδους πληροφορίες πρέπει να συλλεχθούν; Από ποιους θα συλλεχθούν και με ποια μέθοδο; Ποιο θα είναι το περιεχόμενο των ερωτήσεων; Ποια θα είναι η διατύπωση των ερωτήσεων; Ποιος θα είναι ο τύπος των ερωτήσεων (ανοιχτές ερωτήσεις, ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, διχοτομικές ερωτήσεις); Ποια θα είναι η σειρά των ερωτήσεων; Στη συνέχεια πρέπει να επιλέξουμε τον τρόπο συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου μας. Υπάρχουν τρεις τρόποι συμπλήρωσης ενός ερωτηματολογίου: Η ταχυδρομική συνέντευξη: Ο ερευνητής αποστέλλει το ερωτηματολόγιο ταχυδρομικά στου ερωτώμενους μαζί με ένα συνοδευτικό γράμμα που εξηγεί το σκοπό της μελέτης και παρακαλεί για τη συμμετοχή του ερωτώμενου. Στη συνέχεια αφού ο ερωτώμενος συμπληρώσει το ερωτηματολόγιο, το αποστέλλει ταχυδρομικά στον ερευνητή σε φάκελο με προπληρωμένο το ταχυδρομικό τέλος. Η τηλεφωνική συνέντευξη: Η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου γίνεται τηλεφωνικά. Η προσωπική συνέντευξη: Ο ερευνητής και ο ερωτώμενος βρίσκονται πρόσωπο με πρόσωπο και ο ερωτώμενος συμπληρώνει το ερωτηματολόγιο. Η συνέντευξη μπορεί να είναι προγραμματισμένη που σημαίνει ότι ο ερωτώμενος έχει ήδη συμφωνήσει να απαντήσει στο ερωτηματολόγιο. Η συνέντευξη όμως, μπορεί να είναι και απρογραμμάτιστη, που σημαίνει ότι ο ερευνητής σταματάει τυχαία ανθρώπους, είτε στο δρόμο είτε σε εμπορικά κέντρα, και τους ζητάει να συμμετάσχουν στην έρευνα και να συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιο επιτόπου. Στην παρούσα έρευνα ο πιο κατάλληλος τρόπος συμπλήρωσης των ερωτηματολογίων ήταν η ταχυδρομική συνέντευξη σε μια παραλλαγή της, προσαρμοσμένη στην 33

43 εξελιγμένη εποχή αλλά και στον σύγχρονο τρόπο ζωής των Ελλήνων. Αντί του συμβατικού ταχυδρομείου, επιλέχθηκε το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ( ) και τόποι κοινωνικής δικτύωσης (Facebook). Η ηλεκτρονική μορφή του ερωτηματολογίου όπως αυτό στάλθηκε στους ερωτηθέντες, βρίσκεται στον παρακάτω σύνδεσμο: formkey=dfjavw8yzhrtewxtnjhmmtzwawzut0e6mq Τα οφέλη που αποκομίστηκαν από αυτό τρόπο συμπλήρωσης των ερωτηματολογίων είναι τα εξής: Επιτρέπει τη χρήση οποιασδήποτε μορφής ερώτησης. Έχει μηδενικό κόστος Αποφέρει μεγαλύτερο αριθμό απαντήσεων Δίνει στον ερωτώμενο την δυνατότητα να απαντήσει όταν αυτός διαθέτει χρόνο, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερο ποσοστό απαντήσεων Ο τόπος διεξαγωγής της έρευνας δεν περιορίζεται Αντίθετα τα μειονεκτήματα που παρουσιάζει η μέθοδος αυτή είναι τα εξής: Οι ερωτηθέντες μπορεί να χρειάζονται διευκρινίσεις σε τυχόν απορίες τους Χωρίς εποπτεία, οι ερωτηθέντες μπορεί να αφήσουν πολλές ερωτήσεις αναπάντητες καθιστώντας το ερωτηματολόγιό τους μη αποδεκτό Σχεδιασμός και περιγραφή του ερωτηματολογίου Ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου στηρίχθηκε στη χρήση όσο το δυνατόν πιο απλών λέξεων, στην αποφυγή λέξεων με αμφίβολη / ασαφή έννοια, στην αποφυγή ερωτήσεων που οδηγούν στην ανεπιθύμητη απάντηση και τέλος στην αποφυγή υποθέσεων με σκοπό την εξάλειψη της πιθανότητας ο ερωτώμενος να απαντήσει λανθασμένα, επειδή δεν κατανόησε την ερώτηση, ή να μην απαντήσει καθόλου. 34

44 Επίσης προσπαθήσαμε η συμπλήρωση του ερωτηματολογίου να γίνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα. Το ερωτηματολόγιο χωρίστηκε σε 8 ενότητες (Βλέπε στο Παράρτημα 1 για το πλήρες ερωτηματολόγιο). Πιο συγκεκριμένα: Ενότητα 1 η : Τι είναι το ΔΝΤ; Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει τέσσερις (4) ερωτήσεις οι οποίες στοχεύουν στο να καταγραφεί η άποψη των πολιτών για το ΔΝΤ καθώς και η γνώση τους για τη προηγούμενη δράση του. Κάθε μια από τις ερωτήσεις αυτές μετρήθηκε με τη χρήση 5-βάθμιας κλίμακας (κλίμακα Likert), όπου «1=Καθόλου», «2=Λίγο», «3=Ούτε πολύ, ούτε λίγο», «4=Καλά» και «5=Αρκετά καλά». Ενότητα 2 η : Αίτια της κρίσης Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει έξι (6) ερωτήσεις οι οποίες στοχεύουν στο να βρούμε τις πραγματικές αιτίες που οδήγησαν στην τρέχουσα οικονομική κρίση. Κάθε μια από τις ερωτήσεις αυτές μετρήθηκε με τη χρήση 5-βάθμιας κλίμακας (κλίμακα Likert), όπου «1=Διαφωνώ απόλυτα», «2=Διαφωνώ», «3=Ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ», «4=Συμφωνώ» και «5=Συμφωνώ απόλυτα». Ενότητα 3 η : Μέτρα του ΔΝΤ Η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει τρεις (3) ερωτήσεις οι οποίες στοχεύουν στο να καταγράψουν τις απόψεις των ερωτηθέντων γύρω από τα μέτρα που έχει εφαρμόσει το ΔΝΤ με σκοπό την αντιμετώπιση της κρίσης. Κάθε μια από τις ερωτήσεις αυτές μετρήθηκε με τη χρήση 5-βάθμιας κλίμακας (κλίμακα Likert), όπου «1=Διαφωνώ απόλυτα», «2=Διαφωνώ», «3=Ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ», «4=Συμφωνώ» και «5=Συμφωνώαπόλυτα». Ενότητα 4 η : Αντίκτυπος Η τέταρτη ενότητα περιλαμβάνει τέσσερις (4) ερωτήσεις οι οποίες στοχεύουν στο να καταγραφεί τι πιστεύουν οι ερωτηθέντες πως έχει επιφέρει η παρέμβαση του ΔΝΤ στην Ελλάδα. Κάθε μια από τις ερωτήσεις αυτές μετρήθηκε με τη χρήση 5-βάθμιας 35

45 κλίμακας (κλίμακα Likert), όπου «1=Διαφωνώ απόλυτα», «2=Διαφωνώ», «3=Ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ», «4=Συμφωνώ» και «5=Συμφωνώαπόλυτα». Ενότητα 5 η : Τομείς που επηρεάστηκαν αρνητικά από το ΔΝΤ Η πέμπτη ενότητα περιλαμβάνει πέντε (5) ερωτήσεις οι οποίες στοχεύουν στο να βρούμε ποιοι τομείς της καθημερινότητας των πολιτών έχουν επηρεαστεί αρνητικά από τα μέτρα του ΔΝΤ. Κάθε μια από τις ερωτήσεις αυτές μετρήθηκε με τη χρήση 5- βάθμιας κλίμακας (κλίμακα Likert), όπου «1=Καθόλου», «2=Λίγο», «3=Ούτε λίγο, ούτε πολύ», «4=Πολύ» και «5=Πάρα πολύ». Ενότητα 6 η : Αποτελεσματικότητα Η έκτη ενότητα περιλαμβάνει τέσσερεις (4) ερωτήσεις οι οποίες θα μας βοηθήσουν να συμπεράνουμε τι άποψη έχουν οι πολίτες για την αποτελεσματικότητα του σχεδίου δράσης του ΔΝΤ. Κάθε μια από τις ερωτήσεις αυτές μετρήθηκε με τη χρήση 5- βάθμιας κλίμακας (κλίμακα Likert), όπου «1=Διαφωνώ απόλυτα», «2=Διαφωνώ», «3=Ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ», «4=Συμφωνώ» και «5=Συμφωνώ απόλυτα». Ενότητα 7 η : Εναλλακτικές Η έβδομη ενότητα περιλαμβάνει τρεις (3) ερωτήσεις οι οποίες στοχεύουν στο να βρούμε αν πιστεύουν οι ερωτηθέντες πως τελικά το ΔΝΤ ήταν μονόδρομος για την αντιμετώπιση της κρίσης. Κάθε μια από τις ερωτήσεις αυτές μετρήθηκε με τη χρήση 5-βάθμιας κλίμακας (κλίμακα Likert), όπου «1=Διαφωνώ απόλυτα», «2=Διαφωνώ», «3=Ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ», «4=Συμφωνώ» και «5=Συμφωνώ απόλυτα». Ενότητα 8 η : Δημογραφικά χαρακτηριστικά Τέλος, στην 8η ενότητα μετράμε τα δημογραφικά στοιχεία των ερωτηθέντων. Από τα γενικά χαρακτηριστικά, έως τα πιο ειδικά, επαγγελματική κατάσταση, φύλο, ηλικία και επίπεδο σπουδών. 36

46 2.4. Επιλογή του δείγματος Πληθυσμό της έρευνας αποτελεί το σύνολο των Ελλήνων καταναλωτών που χρησιμοποιούν ενεργά το διαδίκτυο. Το δείγμα της έρευνας αποτελείται από Έλληνες χρήστες του διαδικτύου που επιλέχθηκαν με την μέθοδο της μη τυχαίας δειγματοληψίας. Πιο συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της δειγματοληψίας ευκολίας (ο ερευνητής περιλαμβάνει στο δείγμα άτομα με τα οποία είναι εύκολο να έρθει σε επαφή ή που τυχαία συναντά), και της δειγματοληψίας χιονοστιβάδας (μόλις εντοπίσουμε ένα άτομο ζητάμε να μας υποδείξει και άλλα άτομα στα οποία μπορούμε να απευθυνθούμε). Συνολικά, συλλέχθηκαν ηλεκτρονικά ερωτηματολόγια από 445 άτομα, ενώ 19 από αυτά κρίθηκαν ακατάλληλα για στατιστική ανάλυση λόγω των ακραίων τιμών τους (οι απαντήσεις που περιελάμβαναν ήταν φανερό πως δεν ακολουθούσαν κάποια λογική, αλλά δίνονταν τυχαία με κριτήριο την γρήγορη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου )ή λόγω του μεγάλου αριθμού κενών απαντήσεων που είχαν. Έγιναν προσπάθειες για μια αντιπροσωπευτική κατανομή του δείγματος με βάση τον πληθυσμό της έρευνας. Δεδομένου, όμως, του γεγονότος ότι ο πληθυσμός της έρευνας (σύνολο των Ελλήνων καταναλωτών που χρησιμοποιούν ενεργά το διαδίκτυο) είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια, η διανομή των ερωτηματολογίων έγινε με κριτήριο την αντιπροσώπευση όλων των ηλικιών, φύλλων, κοινωνικών ομάδων και επιπέδων εκπαίδευσης. Ο προσδιορισμός του μεγέθους του δείγματος (445 ερωτηματολόγια) έγινε με βάση την μέθοδο του εφικτού (η επιλογή του μεγέθους του δείγματος γίνεται με βάση τον διαθέσιμο χρόνο και τα χρηματικά διαθέσιμα), την μέθοδο βάσει παρόμοιων μελετών (η επιλογή του μεγέθους του δείγματος γίνεται με βάση προηγούμενες έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί στο ίδιο ερευνητικό πεδίο και οι οποίες έχουν οδηγήσει σε αξιόπιστα αποτελέσματα), και την μέθοδο βάσει της στατιστικής ανάλυσης (η επιλογή του μεγέθους του δείγματος γίνεται με βάση την στατιστική ανάλυση που θα πραγματοποιηθεί μόλις τα εμπειρικά δεδομένα συλλέγουν, π.χ. η τεχνική της γραμμικής παλινδρόμησης απαιτεί το ελάχιστο 70 ερωτηματολόγια). 37

47 2.5. Συλλογή δεδομένων Η παρούσα έρευνα διεξήχθη σε αρκετές πόλεις της χώρας μας, με μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής την Καβάλα, την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη. Η συγκέντρωση των ερωτηματολογίων πραγματοποιήθηκε κατά την χρονική περίοδο Αυγούστου και Σεπτεμβρίου του έτους Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι Έλληνες καταναλωτές δεν αρνήθηκαν τη συμμετοχή τους στην έρευνα αυτή, γεγονός που οφείλεται στο ότι η έρευνα ήταν ανώνυμη, καθώς επίσης και στο γεγονός ότι ορισμένοι από τους ερωτώμενους βρίσκονται ή πρόκειται να βρεθούν στη διαδικασία εκπόνησης πτυχιακής εργασίας Μέθοδοι ανάλυσης δεδομένων Αφού συγκεντρώθηκαν τα ερευνητικά δεδομένα, προχωρήσαμε στην ανάλυση τους µε τη βοήθεια του στατιστικού τεστ S.P.S.S. 19.0(Statistical Package for Social Sciences), το οποίο µας παρείχε τη δυνατότητα εκτέλεσης των στατιστικών αναλύσεων που επιλέχθηκαν. Σύμφωνα πάντα µε τους στόχους της παρούσας έρευνας, που αναφέρθηκαν στο Εισαγωγικό της μέρος, χρησιμοποιήσαμε διάφορα μέτρα της Περιγραφικής Στατιστικής (ανάλυση συχνοτήτων, ανάλυση ελάχιστης και μέγιστης τιμής, μέσος όρος, κτλ, για τους αναλυτικούς Πίνακας βλέπε Παράρτημα 2 και 3 της εργασίας). 38

48 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 3 : Α Π Ο Τ Ε Λ Ε Σ Μ Α Τ Α 3.1. Εισαγωγή Στο τρίτο κεφάλαιο της παρούσας πτυχιακής εργασίας πραγματοποιείται η στατιστική ανάλυση των δεδομένων που συλλέχθηκαν μέσω του ερωτηματολογίου που δημιουργήθηκε για τους σκοπούς της συγκεκριμένης έρευνας. Πιο συγκεκριμένα: Αρχικά, παρουσιάζονται τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος, Στη συνέχεια, παρουσιάζονται αναλυτικά οι στατιστικές αναλύσεις που απαντούν στα ερευνητικά ερωτήματα (στόχους) της έρευνας (όπως αυτά καταγράφονται αναλυτικά στην εισαγωγή της πτυχιακής εργασίας). Ακολουθεί ανάλυση της επίδρασης που έχουν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος στους διάφορους ερευνητικούς παράγοντες. 39

49 3.2. Στοιχεία περιγραφικής στατιστικής Το Κεφάλαιο των Αποτελεσμάτων της έρευνας θα ξεκινήσει με την αναλυτική παρουσίαση και ερμηνεία των Πινάκων της Περιγραφικής Στατιστικής. Η παρουσίαση θα ακολουθήσει την μορφή του Ερωτηματολογίου (βλέπε Παράρτημα 1 της εργασίας). Τα πλήρη στοιχεία (πίνακες) παρατίθενται στα παραρτήματα 2 και 3 της εργασίας Δημογραφικά χαρακτηριστικά δείγματος Φύλο: Οι άντρες και οι γυναίκες συμμετείχαν στην παρούσα έρευνα με τα ίδια περίπου ποσοστά, με λίγους περισσότερους άντρες (60% άντρες και 40% γυναίκες). Ηλικία: Για να παρουσιαστεί πιο εύκολα η ηλικία των ερωτώμενων, χωρίστηκαν οι ηλικίες σε ομάδες. Από τα εμπειρικά δεδομένα της έρευνας, προκύπτει πως το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτώμενων (57,5%) είναι ηλικίας μεταξύ 21-30, ενώ ακολουθεί η ηλικιακή ομάδα με ποσοστό 17,8% λίγο μεγαλύτερο από το ποσοστό της ηλιακής ομάδας που περιέχει τις ηλικίες με ποσοστό 16,2%. Το υπόλοιπο 8,2% του δείγματος είναι μεγαλύτερο των 40 ετών. Σχηματικά: 70,0% 60,0% Σχεδιάγραμμα 1: Ηλικία 57,5% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 17,8% 16,2% 7,1% 1,1% Πάνω από 50 40

50 Οικογενειακή κατάσταση: Το 20,2% των ερωτηθέντων είναι έγγαμοι ενώ το 79,8% είναι άγαμοι. Αριθμός παιδιών: Το 98% των ερωτηθέντων έχουν από 0-2 παιδιά, ενώ το υπόλοιπο 2% των ερωτηθέντων έχουν από 2-4 παιδία, (βλέπε Παράρτημα 3 για πιο αναλυτικά). Επίπεδο σπουδών: Το 49,4% των ερωτώμενων συμμετέχει ή έχει αποφοιτήσει από κάποιο ίδρυμα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, το 27,6% από το Λύκειο, ενώ το 7,2% των ερωτηθέντων είναι απόφοιτοι κάποιου ΙΕΚ. Διδακτορικό έχει αποκτήσει το 3,1% των ερωτώμενων, ενώ Master το υπόλοιπο 12,4%. Σχηματικά: Επαγγελματική κατάσταση: Το μεγαλύτερο ποσοστό (35,5%) των ερωτηθέντων δήλωσε μαθητής ή φοιτητής, το 26,1% είναι ιδιωτικοί υπάλληλοι ενώ δημόσιοι υπάλληλοι το 4%. Το 13,3% των ερωτηθέντων ασκεί κάποιο ελεύθερο επάγγελμα, το 2,7% απασχολείται βάσει σύμβασης και το 0,2% είναι συνταξιούχοι. Εντύπωση προσκαλεί το 18% που δήλωσαν άνεργοι. Επιπροσθέτως, ένας ερωτώμενος αρνήθηκε να δηλώσει την επαγγελματική του κατάσταση. 41

51 Σχηματικά: Οικογενειακό εισόδημα (σε ευρώ): Με το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων να έχουν δηλώσει μαθητής/φοιτητής ή άνεργοι, είναι λογικό να παρατηρούνται χαμηλά εισοδήματα. Συγκεκριμένα, το 38,7% δήλωσε ως εισόδημα ευρώ. Το 20,7% δήλωσε ως εισόδημα ευρώ και το 17,3% δήλωσε ευρώ. Το 12,8% δήλωσε εισόδημα ενώ το 9,4% Πάνω από Πέντε (5) ερωτώμενοι αρνήθηκαν να δηλώσουν το εισόδημά τους. Σχηματικά: 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Σχεδιάγραμμα 4: Οικογενειακό εισόδημα (σε Ευρω) 38,7% 20,7% 17,3% 12,8% 9,4% Πάνω από

52 Όσον αφορά στην αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος, κρίνουμε ότι αυτή είναι επιτυχής, μιας και το δείγμα μας περιλαμβάνει άτομα από αρκετές ηλικιακές ομάδες, άτομα που ανήκουν και στα δυο φύλλα (60% άντρες και 40% γυναίκες), και έχουν διάφορα επίπεδα μόρφωσης Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα παράγραφο απαντούν στο ερώτημα που θέτει ο πρώτος ερευνητικός στόχος: Κατά πόσο είναι εξοικειωμένοι οι Έλληνες πολίτες με το ΔΝΤ; Τι γνωρίζουν για αυτό; Γνωρίζετε τι είναι το ΔΝΤ; Στην ερώτηση αν γνωρίζουν οι ερωτώμενοι τι είναι το ΔΝΤ, οι απαντήσεις είναι θετικές. Πιο αναλυτικά: το 31,7% απάντησε ότι γνωρίζει Αρκετά καλά ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό (38,9%) απάντησε Καλά. Το 22,5% των ερωτηθέντων απάντησε πως γνωρίζει Ούτε λίγο, ούτε πολύ, τι είναι το ΔΝΤ. Το υπόλοιπο 6,9% απάντησε πως γνωρίζει το ΔΝΤ Λίγο έως Καθόλου. Θεωρείται το ΔΝΤ αξιόπιστο Οργανισμό; Όσον αφορά την αξιοπιστία του ΔΝΤ σαν Οργανισμός οι απαντήσεις που δόθηκαν είναι αρνητικές (69,8%). Πιο συγκεκριμένα το 43,1% θεωρεί το ΔΝΤ Καθόλου αξιόπιστο, και το 26,7% Λίγο. Το 18,2% των ερωτηθέντων κράτησε πιο ουδέτερη στάση και απάντησε Ούτε λίγο, ούτε πολύ. Το 11,9% θεωρεί Πολύ ή Πάρα πολύ αξιόπιστο Οργανισμό το ΔΝΤ. 43

53 Γνωρίζετε προηγούμενες δράσεις του ΔΝΤ σε άλλες χώρες; Στην ερώτηση για το αν οι ερωτηθέντες γνωρίζουν για προηγούμενες δράσεις του ΔΝΤ, οι απαντήσεις είναι θετικές. Συγκεκριμένα πάνω από το 50% των απαντήσεων είναι Αρκετά καλά ή Καλά με ποσοστά 22,2% και 33,9% αντίστοιχα. Το 24,5% δήλωσε πως γνωρίζει Ούτε λίγο, ούτε πολύ για τις προηγούμενες δράσεις του ΔΝΤ, ενώ Λίγο και Καθόλου απάντησε το 11,5% και το 7,9% αντίστοιχα. Γνωρίζετε για τα μέτρα που έχει εφαρμόσει το ΔΝΤ σε άλλες χώρες στο παρελθόν ; Αναμενόμενο είναι, οι απαντήσεις των ερωτηθέντων για τα μέτρα που έχει εφαρμόσει το ΔΝΤ σε άλλες χώρες στο παρελθόν, να συμβαδίζουν με τις απαντήσεις των ερωτηθέντων στο ερώτημα αν είναι εξοικειωμένοι με προηγούμενες δράσεις του Οργανισμού σε άλλες χώρες. Πιο συγκεκριμένα το 19,1% και το 31,5% δήλωσε πως γνωρίζει Αρκετά καλά και Καλά αντίστοιχα, για τα μέτρα που εφάρμοσε το ΔΝΤ σε περιπτώσεις που διαχειρίστηκε στο παρελθόν. Το 24,3% δήλωσε πάλι πως γνωρίζει Ούτε λίγο, ούτε πολύ για τα μέτρα που εφάρμοσε στο παρελθόν το ΔΝΤ. Το 16,2% και το 9% δήλωσε πως γνωρίζει Λίγο και Καθόλου αντίστοιχα Οικονομική κρίση Αίτια Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα παράγραφο απαντούν στο ερώτημα που θέτει ο δεύτερος ερευνητικός στόχος: Ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγήθηκε η Ελλάδα στην οικονομική κρίση που αντιμετωπίζουμε; Έξι ερωτήσεις χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να καταγραφούν τα αίτια τα οποία πιστεύουν οι Έλληνες πολίτες ότι οδήγησαν την Ελλάδα στην τρέχουσα οικονομική κρίση. Τα πιθανά αυτά αίτια είναι: (1) Η λειτουργία του πολιτικού συστήματος της χώρας (2) Η κακή πολιτική όλων των κρατών συνολικά (3) Ο υπερβολικός δανεισμός της χώρας από το εξωτερικό (4) Η είσοδος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (5) Η διαφθορά που υπάρχει στην Ελλάδα (6) Η κομματοκρατία που επικρατεί στην Ελλάδα 44

54 Όπως φαίνεται και στον Πίνακα που ακολουθεί, οι πολίτες πιστεύουν πως τη μεγαλύτερη ευθύνη για την τρέχουσα οικονομική κρίση στην Ελλάδα, φέρει η διαφθορά που επικρατεί στην Ελλάδα (μέσος όρος 4,21). Με μικρή διαφορά ακολουθεί το φαινόμενο της κομματοκρατίας (μέσος όρος 4,17) και η λειτουργία του πολιτικού συστήματος της χώρας (μέσος όρος 4,07). Παράλληλα οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι ελαφρώς μικρότερη ευθύνη φέρουν οι υπόλοιπες χώρες, η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και οι συναλλαγές μαζί τους για την κρίση στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, πιστεύουν ότι η κακή πολιτική όλων των κρατών έχει παίξει σημαντικό ρόλο (μέσος όρος 3,53), όπως επίσης και ο υπερβολικός δανεισμός της Ελλάδας από το εξωτερικό (μέσος όρος 3,52), ενώ μικρό ρόλο (μέσος όρος 2,56) έχει παίξει η είσοδος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Για την τρέχουσα οικονομική κρίση στην Ελλάδα ευθύνεται : 1.η λειτουργία του πολιτικού συστήματος της χώρας 2.η κακή πολιτική όλων των κρατών συνολικά 3.ο υπερβολικός δανεισμός της χώρας από το εξωτερικό 4.η είσοδος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση 5.η διαφθορά που υπάρχει στην Ελλάδα Ελάχιστο Μέγιστο Μέσος όρος Τυπική απόκλιση 1 5 4,07 1, ,53 1, ,52 1, ,56 1, ,21 1,000 6.η κομματοκρατία που επικρατεί στην 1 5 4,17 1,029 Ελλάδα Πίνακας 1: Περιγραφικά στατιστικά της 3 ης ενότητας του ερωτηματολογίου Συνοπτικά για τις ερωτήσεις της 3 ης ενότητας του ερωτηματολογίου έχουμε: Πραγματικ Πραγματικ Πραγματικ Πραγματικ Πραγματικ Πραγματική ή ή ή ή ή Συχνότητα 45

55 Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα Διαφωνώ απόλυτα 2,5% 4,5% 6,5% 22,9% 2% 2,5% Διαφωνώ 5,2% 14,6% 11,7% 30,1% 4,5% 5,4% Ούτε συμφωνώ, ούτε 18,4% 26,5% 28,1% 22,5% 16% 14,8% διαφωνώ Συμφωνώ 31,2% 32,4% 30,8% 16,6% 25,6% 27,4% Συμφωνώ απόλυτα 42,7% 22% 22,9% 7,9% 51,9% 49,9% Σύνολο 100% 100% 100% 100% 100% 100% Πίνακας 2: Αίτια τρέχουσας οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα Αναλυτικά για την κάθε ερώτηση: (1) Πιστεύετε ότι η κρίση δημιουργήθηκε από την λειτουργία του πολιτικού συστήματος της χώρας; Το 73,9% των ερωτηθέντων συμφωνεί πως η κακή λειτουργία του πολιτικού συστήματος, οδήγησε την χώρα στην κρίση, το 7,7% διαφωνεί και το 18,4% κράτησε ουδέτερη στάση. (2) Πιστεύετε ότι η κρίση έχει δημιουργηθεί από την κακή πολιτική όλων των κρατών συνολικά; Στην συγκεκριμένη ερώτηση, το 54,4% συμφωνεί, το 19,1% διαφωνεί και το υπόλοιπο 26,5% κράτησε ουδέτερη στάση. (3) Πιστεύετε ότι η κρίση δημιουργήθηκε λόγω του υπερβολικού δανεισμού της χώρας από το εξωτερικό; Παρόμοια με την προηγούμενη ερώτηση, το μεγαλύτερο ποσοστό (53,7%) θεωρεί ότι ο υπερβολικός δανεισμός της χώρας μας οδήγησε στην οικονομική κρίση, το 28,1% ούτε συμφώνησε αλλά ούτε διαφώνησε και το 18,2% διαφώνησε. (4) Πιστεύετε ότι η κρίση άρχισε να δημιουργείται από την στιγμή που μπήκαμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Στη συγκεκριμένη ερώτηση, οι Έλληνες πολίτες διαφωνούν με ποσοστό 53%, κράτησε ουδέτερη στάση το 22,5% και συμφώνησε το 24,5%. 46

56 (5) Πιστεύετε ότι η κρίση δημιουργήθηκε από την διαφθορά που υπάρχει στην Ελλάδα; Το 77,5% των Ελλήνων πιστεύει πως η διαφθορά συντέλεσε στη δημιουργία της οικονομικής κρίσης που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, το 16% κράτησε ουδέτερη στάση ενώ μόλις το 6,5% διαφώνησε. Όπως προαναφέρθηκε μάλιστα, οι Έλληνες θεωρούν τη διαφθορά τον κυριότερο λόγο της δημιουργίας της οικονομικής κρίσης. Σχηματικά: (6) Πιστεύετε ότι η κρίση δημιουργήθηκε από την κομματοκρατία που επικρατεί στην Ελλάδα; Παρόμοια με τις απαντήσεις στην προηγούμενη ερώτηση, είναι και οι απαντήσεις αυτής. Συγκεκριμένα, το 77,3% συμφωνεί πως η κομματοκρατία οδήγησε την Ελλάδα στην κρίση, το 14,8% κράτησε ουδέτερη στάση και μόλις το 7,9% διαφώνησε στην ερώτηση Μέτρα Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα παράγραφο απαντούν στο ερώτημα που θέτει ο τρίτος ερευνητικός στόχος: Τι γνώμη έχουν οι Έλληνες πολίτες για τα μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης που έχει επιβάλει το ΔΝΤ στην Ελλάδα; 47

57 Πιστεύτε ότι τα μέτρα του ΔΝΤ είναι σωστά; Σύμφωνα με τα εμπειρικά δεδομένα της έρευνας, το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων (69,4%) διαφώνησε με την παραπάνω ερώτηση. Συγκεκριμένα το 40,2% απάντησε Διαφωνώ απόλυτα και το 29,2% Διαφωνώ. Το 18,2 % Ούτε συμφώνησε, ούτε διαφώνησε στην ερώτησε ενώ, μόλις το 12,4% Συμφώνησε ή Συμφώνησε απόλυτα. Συχνότητ Σχετική Πραγματική Αθροιστική α Συχνότητα Συχνότητα συχνότητα Διαφωνώ απόλυτα ,2% 40,2% 40,2% Διαφωνώ ,2% 29,2% 69,4% Ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ 81 18,2% 18,2% 87,6% Συμφωνώ 43 9,7% 9,7% 97,3% Συμφωνώ απόλυτα 12 2,7% 2,7% 100% Άθροισμα % 100% Χωρίς απάντηση 0 0% Σύνολο % Πίνακας 3: Πιστεύτε ότι τα μέτρα του ΔΝΤ είναι σωστά; Θεωρείτε ότι τα μέτρα του ΔΝΤ είναι πιο αυστηρά σε σχέση με άλλες περιπτώσεις που διαχειρίστηκε; Στην ερώτηση αυτή, το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων (ποσοστό 42,5%) κράτησε ουδέτερη στάση απαντώντας Ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ. Οι υπόλοιποι απάντησαν περίπου ισόποσα ότι συμφωνούν (Συμφωνώ, Συμφωνώ απόλυτα) με ποσοστό 31,4% ή ότι διαφωνούν (Διαφωνώ, Διαφωνώ απόλυτα) με ποσοστό 26,1%. Θα προτιμούσατε αυστηρότερα μέτρα προς όφελος πιο γρήγορης εξόδου από τη κρίση; Αρνητική ήταν η στάση των ερωτηθέντων στην πιθανότητα αυστηρότερων μέτρων με σκοπό πιο γρήγορη έξοδο από την κρίση. Συγκεκριμένα, το 75,7% διαφώνησε και μόλις το 10,6% συμφώνησε, ενώ το 13,7% κράτησε ουδέτερη στάση. Συχνότητ Σχετική Πραγματική Αθροιστική α Συχνότητα Συχνότητα συχνότητα Διαφωνώ απόλυτα ,3% 57,3% 57,3% Διαφωνώ 82 18,4% 18,4% 75,7% Ούτε συμφωνώ, 61 13,7% 13,7% 89,4% 48

58 ούτε διαφωνώ Συμφωνώ 20 4,5% 4,5% 93,9% Συμφωνώ απόλυτα 27 6,1% 6,1% 100% Άθροισμα % 100% Χωρίς απάντηση 0 0% Σύνολο % Πίνακας 4: Θα προτιμούσατε αυστηρότερα μέτρα προς όφελος πιο γρήγορης εξόδου από τη κρίση; Αντίκτυπος Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα παράγραφο απαντούν στο ερώτημα που θέτει ο τέταρτος ερευνητικός στόχος: Ποιος είναι ο αντίκτυπος της επέμβασης του ΔΝΤ και των μέτρων του; Θεωρείτε ότι το ΔΝΤ επεμβαίνει στα εσωτερικά της χώρας; Σε μεγάλο ποσοστό (90,1%) οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι το ΔΝΤ επεμβαίνει στα εσωτερικά της χώρας. Συγκεκριμένα το 60,2% απάντησε Συμφωνώ απόλυτα, ενώ το 29,9% απάντησε Συμφωνώ. Το 6,3% κράτησε ουδέτερη στάση ενώ το υπόλοιπο 3,6% διαφώνησε. Πιστεύτε ότι οι πολιτικοί έχουν δείξει αδυναμία απέναντι στα μέτρα του ΔΝΤ; Παρόμοια με την προηγούμενη ερώτηση κυμαίνονται οι απαντήσεις των ερωτηθέντων στην ερώτηση εάν πιστεύουν πως οι πολιτικοί έχουν δείξει αδυναμία απέναντι στα μέτρα του ΔΝΤ. Συγκεκριμένα το 61,3% δήλωσε Συμφωνώ απόλυτα στην ερώτηση και το 23,6% Συμφωνώ. Ουδέτερη στάση κράτησε το 9% και διαφώνησε το 6,1% των ερωτηθέντων. Σχηματικά: 49

59 Πιστεύτε ότι τα μέτρα του ΔΝΤ επηρεάζουν ανάλογα όλες τις κοινωνικές τάξεις; Στη συγκεκριμένη ερώτηση, οι ερωτηθέντες διαφωνούν (ποσοστό 59,6%). Συγκεκριμένα το 37,1% δήλωσε Διαφωνώ απόλυτα ενώ το 22,5% Διαφωνώ. Το 12,6% κράτησε ουδέτερη στάση απαντώντας Ούτε λίγο, ούτε πολύ. Το υπόλοιπο 27,9 % συμφώνησε απαντώντας Συμφωνώ ή Συμφωνώ απόλυτα. Συχνότητ Σχετική Πραγματική Αθροιστική α Συχνότητα Συχνότητα συχνότητα Διαφωνώ απόλυτα ,1% 37,1% 37,1% Διαφωνώ ,5% 22,5% 59,6% Ούτε συμφωνώ, ούτε διαφωνώ 56 12,6% 12,6% 72,1% Συμφωνώ 51 11,5% 11,5% 83,6% Συμφωνώ απόλυτα 73 16,4% 16,4% 100% Σύνολο % 100% Πίνακας 5: Πιστεύτε ότι τα μέτρα του ΔΝΤ επηρεάζουν ανάλογα όλες τις κοινωνικές τάξεις; Τα μέτρα του ΔΝΤ έχουν επηρεάσει αρνητικά τη καθημερινότητα σας; Στην συγκεκριμένη ερώτηση, το 80% του δείγματος συμφώνησε. Συγκεκριμένα το 50,3% δήλωσε Συμφωνώ απόλυτα στην ερώτηση και το 29,7% Συμφωνώ. Ουδέτερη στάση κράτησε το 14,2% και διαφώνησε το 5,8% των ερωτηθέντων. 50

60 Τομείς που επηρεάστηκαν από την κρίση ή το ΔΝΤ Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην παρούσα παράγραφο απαντούν στο ερώτημα που θέτει ο πέμπτος ερευνητικός στόχος: Ποιους τομείς της καθημερινότητας των Ελλήνων έχουν επηρεαστεί αρνητικά; Πέντε ερωτήσεις χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να καταγραφούν οι τομείς της καθημερινής ζωής των Ελλήνων επηρεάστηκαν από τα μέτρα του ΔΝΤ αρνητικά. Οι τομείς αυτοί είναι: (1) Διασκέδαση (2) Εργασία (3) Ψυχολογία (4) Οικογενειακές σχέσεις (5) Σχέδια για το μέλλον Όπως παρατηρούμε και στον Πίνακα που ακολουθεί, τα σχέδια για το μέλλον και η εργασία μεγαλύτερης ποικιλίας βιβλίων αποτελούν ιεραρχικά τους δυο τομείς που έχουν επηρεαστεί αρνητικά περισσότερο με μέσο όρο 4,49 και 4,42 αντίστοιχα. Αμέσως μετά ακολουθεί η ψυχολογία με μέσο όρο 4,13, η διασκέδαση με μέσο όρο 3,69 και στην τελευταία θέση είναι οι οικογενειακές σχέσεις με μέσο όρο 3,08. Τομείς της καθημερινής ζωής των Ελλήνων επηρεάστηκαν από τα Ελάχιστο Μέγιστο Μέσος όρος Πίνακας 6: Συνοπτικές απαντήσεις 5 ης ενότητας του ερωτηματολογίου Τυπική Απόκλιση μέτρα του ΔΝΤ αρνητικά 1. η διασκέδαση 1 5 3,69 1, η εργασία 1 5 4,42 0, η ψυχολογία 1 5 4,13 1, οι οικογενειακές σχέσεις 1 5 3,08 1, τα σχέδια για το μέλλον 1 5 4,49 0,953 Τα εμπειρικά δεδομένα της έρευνας αποκαλύπτουν ότι οι Έλληνες πολίτες αντιλαμβάνονται πολλούς τομείς της ζωής τους να έχουν επηρεαστεί αρνητικά από το σχέδιο δράσης του ΔΝΤ. Συνοπτικά, για κάθε μια από τις πέντε ερωτήσεις έχουμε: Πραγματική Πραγματική Πραγματική Πραγματική Πραγματική 51

61 Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα Συχνότητα Καθόλου 4,7% 2,7% 2,7% 12,4% 2,5% Λίγο 9,2% 2,9% 6,1% 19,6% 3,6% Ούτε λίγο, ούτε πολύ 26,5% 8,5% 14,6% 29,2% 7,2% Πολύ 31,7% 21,3% 28,5% 25,6% 16% Πάρα πολύ 27,9% 64,5% 48,1% 13,3% 70,8% Σύνολο 100% 100% 100% 100% 100% Πίνακας 7: Συνοπτική παρουσίαση των πραγματικών συχνοτήτων της 5 ης ενότητας του ερωτηματολογίου Αναλυτικά για την κάθε ερώτηση έχουμε: (1) Διασκέδαση: Οι ερωτηθέντες απάντησαν πως τα μέτρα του ΔΝΤ έχουν επηρεάσει αρνητικά τη διασκέδασή τους (ποσοστό 59,6%). Συγκεκριμένα το 27,9% απάντησε πως επηρεαστεί Πάρα πολύ η διασκέδασή τους ενώ το 31,7% Πολύ. Το 26,5% δήλωσε πως η διασκέδασή τους επηρεάστηκε Ούτε πολύ, ούτε λίγο από τα μέτρα του ΔΝΤ. Το υπόλοιπο 13,9% απάντησε πως η διασκέδαση τους δεν επηρεάστηκε. (2) Εργασία: Με ποσοστό 85,8% οι ερωτώμενοι δήλωσαν πως η εργασία τους επηρεάστηκε αρνητικά από τα μέτρα του ΔΝΤ. Αναλυτικά: το 64,5% απάντησε Πάρα πολύ, το 21,3% Πολύ, ενώ το 8,5% κράτησε ουδέτερη στάση απαντώντας Ούτε λίγο, ούτε πολύ. Τέλος, το υπόλοιπο 5,6% απάντησε πως η εργασία τους επηρεάστηκε Λίγο έως Καθόλου. Σχηματικά: 52

62 (3) Ψυχολογία: Το 76,6% των ερωτηθέντων πιστεύει πως η ψυχολογία τους έχει επηρεαστεί αρνητικά από τα μέτρα του ΔΝΤ, το 14,6% κράτησε ουδέτερη στάση ενώ μόλις το 8,8% διαφώνησε. (4) Οικογενειακές σχέσεις: Σχηματικά: (5) Σχέδια για το μέλλον: Αρνητικά επηρεασμένοι όσον αφορά τα σχέδια που κάνουν για το μέλλον εμφανίζονται οι ερωτηθέντες της έρευνας. Συγκεκριμένα το 86,8% δήλωσε πως έχουν επηρεαστεί τα σχέδια τους Πολύ 53