ΝΙΚΟΣ ΨΥΡΟΥΚΗΣ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΟΡΟΝΤΖΗ

Transcript

1 ΝΙΚΟΣ ΨΥΡΟΥΚΗΣ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΟΡΟΝΤΖΗ

2

3

4 ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΙΗΤΗΜΑ

5 Κάθε γνήσιο αντίτυπο Φέρει την υπογραφή του συπραφέα.

6 ΝΙΚΟΣ ΨΥΡΟΥΚΗΣ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ ΑθΗΝΑ 1992

7 ΝΙΚΟΣ ΨΎΡΟΥΚΗΣ ΤΟ ΕθΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ CopIΓ1Iζhl bv Νίχοι; Ψιιρο6χηι;, A&ήvo::, 1992 ΑΙΙ niζhl 1"{... I"ι,..: 1 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔιΑθΕΣΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΟΡΟΝΤΙΗ.ν.,.ρί"", 18, AQ,j"", Τηλ.:

8 Στη μνήμη τοιι εθvoμ.άpwp«pήycι Βελεστινλή, σj«xπιxvέ«της εθνuιoαπε:λευθερωτιχής ιδεολουίας των λαών ό λοι) ΤΟΙ) κόaμoυ.

9

10 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΎ ΣΎΓΓΡΑΦΕΑ ΒοόλΤ«ρΟΙ χι Άpβo;νίτεr;, Άρμivoι χο:ι Ρωμιοί ιiριiπηδε.ι; XCΙ\ ιxo-ιτpol, μι μιό: )ιoιvή δρμ:ή, για την ΈλΙIιθφίιxv να; Cώσωμι\l σπcι;θί. πώς ιίμcιαθ' ιiντρειωμέiioι. πιrντoiί ν&: uαθfι. Ρήγας Bελειπι",λfις, ΘOUριος. Η μελέτη μας οεll ανήχει στη σφοιίρα τη εθνoλαyίας-εθvo. γραφίαι;. Και η εθvoλoγία.-εθνo'yραφια. είναι χι Cι.ι.ιτη ιcπoρι.xή επιστημτ] (άλλωστε όλες οι επιστήμες είναι IntOpΙXΈΙ;). Πε ριορίζεται, όμως, σε σ1jγχεχριμέvο πλαίσιο έptl.lvo:ς. Εξετάζει τις ιoι.aιτεpότητις, τη\l ιδιαίτερη φιχπο-υνωμ.ύχ, 'to\j uλιχοι) χαι πνει.ιματιχοίι πολιτισμοό των διάφορων φι.ιλώv, λα,οτήτων, ε θνοτήτων χσ;ι εθνών, α,uτώ... ποl.ll.m'ήρξαν χαι α,uτώ... πο!,) 1,) πιχρχοl'l\l, χσ;ι φ't"ά...ει έως χσ;ι τη μελέτη της πολιτισμικής χαι πoλιτισ"tιχήι; πραγματιχότητας τοιι Ot",θρώπιΥΟΙΙ γέvoικ;: ως ό λοιι. Εχει σταματάει. Το εθνιχό ζήτημα έχει πολίι ειιρίιτψη σφασία. Αφορά το έθνος, την ιστορική Otuτη χατηγορίot, ως ΕνιmτLXΟU παρά γοντα για την ιστορική χίνηση χαι tηll εξέλιξη της Otιιθρωπό. τητας. Το εθνιχό ζήτημα, στις μέρες μας. Μο ποτέ άλλοτε, είνοιι θεμελιακό πρόβλημα της oιιvαμιχής πρctγματιxότητc:ις

11 ΝΙΚΟΣ ΨΎΡΟΥΚΗΣ της ανθρωπότητας. Πολλοί είνα εxε.ίνo ποu 'to θεωροόν εε πε.ρασμένο χιiρη στην επανασtα'tlxή επ στημoνιχή ανά της παραγωγής ('tων παραγωγιχών δuνάμεων) χα 'tou o χοuμενισμοu 'tων ανθρώπιvων ΠΡοβλημ.ιΧ'tων (XoσμoπOλίUς, ΓXΛOμπαλιΣW;, χ.ά.). Μα η αλήθε είναι αχριβώς η αντί θετη. 'Οσο μεγαλώνει η αλληλοεξάρτηση χαι η αλληλοεπί δραση -rων λαών, όσο γίνε'tα πιο φανερή η παγxoσμιότη'tα 'tων ΠΡοβλημά'tων όλων 'tων χωρών 'tou χόσμοu, -roσo πιο έντονα. 'to ε&.ιιχό ζήτημα αποuλεί παράγοντα της διαλεχ't!. χής Χίνησης 'tων χρόνων μαι;:. 'tων ημερών μαι;:. Ας ρίξouμε μ μα'tιά crro σήμ.ε.ρα 'tou ι.crroριxoό χώρou μας, μας φ-tooιε.ι.. Χωρίς χαμιά αμφιβολία. φίιση χαι xo vωνία δεν 'tαvtίζο vται απόλu'tα. Η διαλιχτιχή χίνηση της χοινωνίαι;: δεν απο ttλεί απλή εφαρμογή της γενικής διαλε.χ'tιχής της φόσης crro χοινωνιχό γίγνεσθαι. Ασφαλώς, η ανθρώπινη χοινωνία είναι αναποοπαcrrο χομμάτι της φίισης. Παρόλα αu'tά διέπε'tαι και από πλέυμα νόμων εξελιχτικής διαδιχασίαι;: πou δεν 'tοuς σtj ναντάμε μέσα στη φόση. Η χοινωνία έχει χι αuτή τη διχή της διαι'tερότητα. Και crr01jς νεό'tεροuς χρόνouς, ακόμα πε pισσό'tε.po crrouς χαιpouς μαι;:. 'to εθνιχό ζήτημα είναι σοβαρό χαι σύνθετο πρόβλημα. άμεσα σχε'tιζόμενο με τη νομcmλε.ια της ι.crr oριχής εξέλιξης της ανθρωπότη'tαι;:. Ιδιαίttρα σtις μέ ρες μας, όποu η Staλε.x'tιxή της ανθρώπινης xoιvωνίαι;: ε.χφρά ζε.'tαι με την πάλη ανάμεσα στην αvτιιμπε.ριαλισtιχή επα νά.crrαση χαι την ιμπεριαλιστιχή aντε.πrινάστιxση (βλέπε 'to έργο μαι;:: Οι ταξιχοί αyώνtζ στην εποχή του χιχπιτιχλισμο';, -roμ. Β'). 'to εθνιχό ζήτημα, η χα'taνόησή του, 'to πλησίασμα της αλήθειαι;: 'tou, αποχ'tοuν xaeoptcrr ιxή σημασία γ 'to φώ'tι σμςι της σύγχρονης πραγμα'tιxόττrtαι;:, μα χαι 'tων μελλovτι χών εξελίξεων. 10

12 το ΕθΝIΚΟ ΖΗΤΗΜΑ \10 Από τη στιγμή ΠOV οι άνθρωποι ΣWtLBη'tOΠO(1)σo:\I 'το χρό (τη σχε'tιχή αvτή αλήθεια ), από εκείνη τη στιγμή G1J\ltL δητoπot1')oool χαι 'to\i -τρισδι.mτα-to χαραχτήρα 'tov: έχει παρελ θόν. παρόν χαι μέλλο\l. Και από wu άρχισα\l χαι vα εvδια φέρονται vα 'τον r-ιωρίσoiλι ως αόνολο. Το παρελθόν μποpou σα\ι vα 'to ςέρoiλι. 'το παρόν 'το ζoόαrι:ν. έστω ααuι.ιείδτrcα. cxφoό no'ti δε\l 'to όριζιχι.ι. Το μέλλο\l; Έπρεπε vα tptwήg01j\i. α\l ήθελιχι.ι να 'to προβλέφο1j\ι. Και 1) πρόβλεφή 't01j πct\l'tix απο -τελοόσε IΧVΑπόφεVΧτη χαι α\lιχγχαία πρoi.ίπόθεσtj της χοι\lω νιχής ζωής. Ο AJbert Sι hwt'i1.1:t'r ('ΑλμπεΡτ Σβciι't<Πp ), έvας από 't01jς r-ιωστoός φιλοσόφο1jς 't01j 200ό αιώvα, έλεγε ό"tι «αν ο άvθρωπος χάσει την ",αvότηrα της πρόβλε. Φης, -τότε θα καw.στραφεί ο κ6ομος». Δεν μποpouμε vα ζή οοvμε χωρίς πρόβλεφtj. Φuσιxci. όπως παρατηρouaε χαι ο Λένι\l, 1) θα1jμct'touργή πρoφτrttία είvαι ΠΑΡCXΜόθι, πμσμ.α Φεv δο:ισθήσεω\l, ενώ 1) επιστημονιχή πρόβλεφ1) είvαι πραγμα'tι xότη'tα. Κιχι εμε(ς, εδώ, μιλάμε για τη\l επιστημονιχή πρό βλ,φη Θα ή'tot\l εξωφρε\lιχό α\l uπoστηριζε χανείς ό"tι 1) επt.στημo wcή πρόβλεψη, σε ό.'t1. αφορά. την πορεία της χοι\ιwνίας, μπορεί vα είvαι λεπτομερειαχή χαι απόλ1jτη. Η πρόβλεφtj δεν είvαι μά\l'tεμα. Η επιστημο\lιχή πρόβλεφtj στηρίζε'totι στη\llxvαxά. λ1jφtj χαι τη γνώση -των γενικώ\l \ιόμων πov διέποvν 'ttζ ΧΟΙ \ιwνιχές αλλαγές χαι στο γεγονός 6't1.1) γνώση α1jτή απottλεί φjλλ1)φtj 'tw\i βασικώ\l χαραχτηριστικώ\l της α\l'tι.κειμε\lιχής λογιχής xc.ι:ι της λογιχής της ιστοριχής εξέλ ς 'tο1jς. Πολό πε,wχημi\ιιχ μας λίει ο χοι\ιw\ιιολόγος.πολι'toλόγος Daniel ΒεΠ (N'tά\lιελ Μπελλ) ό"tι 'το μόνο n01j μποροόμε \ΙΙΧ προβλέφοv με σε σχέση με 'το μέλλον (χι α1jτή τη\l πρόβλεφtj μποροόμε vα τη\luπερασπιστoόμε με βεβαιότη'tα) εί\ιιχι πως 1) χοι\lw\lία ]]

13 ΝΙΚΟΣ ΨΥΡΟΥΚΗΣ θα αντιμε'tωπίσει περισσό'tερα προβλήμcttα απ' oιt.rt'ιx που α \rtιμε'tώπισε σtις πρoτryoόμενες εποχές της ιστoρ(ι;ιr..; της. Προ χωροόμε από 'to απλό στο mjvet'to χαι από 'to σόνθε'tο στο πολοούνθε'tο, στο πιο πολύπλοχο. Πολλά: έχουν γραφ-tεί XQι.Ι χαθημερινά γρά.φο\rtαι για τη χρεοχοπία της επaνo:στα'tr.χής σχέφης 'tou Κ. Maρε, για τη διά:φευση όλων 'tων αρχών 'tou OιoιλΙX'tr.χotJ χαι 'tou ιστορι χοό υλισμού, χλπ. Και, όμως, όσοι θα θελήσουν να xα'toιλιx βouy τη σύnρoνη χα, μελλ"",ocή εξiλ.ςη της ινν6ρωπότηt",. σννειδτrτιi ή or.σννείδη'tα, θο: uπoχρεωf)oόν cnιaπόφεuxτa να ατη. PLX'touv στις aξίες' 'tlς επιστημoνr.χές αρχές 'tou ιστoρr.χ06 υλι σμού, σε όλες 'ttς βor.σr.χές χατηυορ(ει; 'tou διαλιx'c1.xoό υλισμοό χαι να 'tις χρησιμοποιήσουν ως μεθoδoλoγr.χό εργαλείο για την ανά.λυση χαι τη γνώση της νoμo-rιλειql.ζ της σόγχρονης χαι της ά:μεσης μελλο\rtr.χής ιστoρr.χής εξέλιξης. Ας χαγχιi ζουν οι ιδεαλιστές χι QI.ζ πανη-yuρ(ζoυν για την «Eπιβεβor.ίω. σή» 'touς! Είναι χα'taor.χασμένοι να πέσουν στο χενό χι oιuwίo Τελιχά:, πμα υποχωρεί η αντε.πιxνaστα'tιχή 'tάση στην ιστο ρr.χή εξέλιξη της ανθρωπότη'tql.ζ! Μ' au'tιi 'tqi. δεδομένα, αξιοποιώ\rtql.ζ όλη την πείρα 'tou, όση διαθέ'ttι, ο σuπραφέaς προσπαθεί να Φιγήσει 'tov σόγ. χρονο χόσμο μαι; και να XQI.'taOείξε.ι 'toν 'ttρά.στιο ρόλο που διαδραμ.cr.'tίζει στην εξέλιξή 'tou το εθνικό ζήτημα. Τα πμα, εwoεί'tαι 'tet: χοινωνιχά: φor.ινόμενα, σuσχε'tίζo\rtαι με 'to εθνι χό ζήτημα και η επίλυση όλων 'tων σόγχρονων OΙ\rtLetawv στην ανθρώπινη χοινωνία περνάει από την επίλυση 'tou εθνι χοό ζητημα'tοζ που 'tαu't(ζε'tαι πια με την χόρια αντίφor.ση 'tou σuστήμα'tός μaι;, 'tou παγχόσμιου καπι'tαλιστr.χοό ΣUΣΤΉμIX 'toζ, την avt(φaση που έχει σήμερa, ως απσtέλεσμor. την αντι- 12

14 ΤΟ ΕθΝΙΚΟ ΙΗΤΗΜΑ μmριαλ ΕπΜστααη χα την ιμ.περιαλ στucή cιvu.παιιά σταaη και τη διαπιiλη ανάμεσιi 't'οιjς. Τέλος, χρωστά-με στον <X'JCtyνώoτη μια: ε.ςfπηaη. Το πο λuσόνθε'to χαι 't'o περ(πλοκο 'toij θίμα:'t'ός μα.ς, μα.ς ΙJΠΟχΡεώ νει μεριχές φορές να: ΕπανερχόμαστΕ αι. δια:π στώσt.ις χα ορισμοός (α.ς ποόμε Επανα.λήΨΕις). Το θεωρήσαμε ανα:ύχιχ(ο για. να: μπoρισe ο ιχνο:γνώστης να: παριχχολοljθήσt xα.λίm.ρα 'to.., προβλημcmσμό μα.ς χαι γ α να: μπoρέ.σι χα ο ίδιος να: χάνει τo διχούς του προβλημα=μούς με με,ολότηπι άνεση. Aθiι-«. ΔΟΟμβρι", 1990 ΝΙΚΟΣ ΨΥΡΟΤΚΗΣ 13

15

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ τσr ΕθΝΟΥΣ Η ΕθΝΟΓΕΝΕΣΗ Σύμφω"" με τη Πvεaη (Βίβλος), η.,τία τη,μφάvιoη των διά:φορων φuλώv " γλωσσών βρίσxιτα στο γt-yovό.; ό τ xciποτε, πρ ν από χιλιά:δε.; χρόνια:, o σημ. τιxές φuλές xcx τoαxtύoααν το. Πύργο της &βέλ Ύ'" "" φτάσouν """ oιιρovό, στον θεό. Ο πλεuτα(oς, oργ voς, τou τιμώ(j11gt για: την αλ«ζονεία: τouς, δημ oόρϊτισε τι.ς διά:φορες γλώσσες " τouι; αxόρπ Gt όλο τον πλcxνήτη μας χωρίς " να μποροw να auvεwotjθoύν Mμε.σιi τouι;. Aλλιi ο μύθος δεν «πoτtλεί π«ριi τη φcι\rtctατιχή «πεtxόvι.αη 't"i'}ς πpαγμ.cιτιx6τητctς, φcι VΌ μ.tvo ιδια:ίttρct γtvιxwμ.ένo ατfj\i προ"ίστοριχή εποχή 't"i'}ς α:vθρω πότητctς. Μ««ποτελεί " μ.cιρτuρία:. Η ιxvθρωπότητ«, «πό τη γέ\ι\ιτ)σή τη, fltν ήτιxv πι:φιi Gύνoλo από «θρoίgμ«τ«φu λώv, γλωσσών, χλπ.. θ«πρέπε, λo πόν, να σuμ.περάvouμ.t ότ «πό τότε πotι φ φcινίστηχε. η «VΘρώπ \IT) )(o vωνί«uπήpxιxv " έθνη; Kιiτ τι τοια: μποροw ναuπoστηρ(ζoνν ο μ.uσnxισμός, ή " ο σόγχρο νος επι.στημoνιχcιφctνή Ρατσισμός: πou θεωρε( το έθνος προϊόν των γεvετucών oρμέμ.φuτωv, χλπ. Σε χαμιά:, όμως, περίπτωση 15

17 ΝΙΚΟΣ ψγρουκησ 11 επιστήμη δε\l μπορεί \10( OUμφωVΉOΠΙ χαι \10( ouμβαδίοπι με τη\l αυθαιρεσία: και 'tt.; φαvτασιώσεις. Α\Ι 'tα ίθνη ΠΡOi.iπoθί τονν τη\l ύπαρξη 'tou ανθρώπι\lou όντος, 'tαu't'όχρο\lo( πρoi.iπo ei'to\j\l χαι τη\l ύπαρξη της α\lθρώπιlπlς χοινω\l(ας (που, ασφαλώς, δε\l tt\lo(l βιολογική χατηγορία). Και 11 α...θρωπό 'ΠI'tGC και 'tgc έθνη OU\lΙσtOνν ισtoρr.xiς χατηγορίες, ά:ρα έχου\l χαι αρχή χαι τίλος. γέννηση χαι αφα\lισμό. 'Ομως, τα έθνη tt\lo(l προ'ίό\l της εξελr.x'tικής κίlπlσης της α...θρωπότητας χαι όχι 'to αντίθετο, Γι' αvτό χαι η ανθρωπότητα. με βεβαιότη 'tgc θα ίλεγε χα\lείς, θα προχωρήοπι χαι πέρα από τα ίθνη, ό'tαν ccu't'ii θα ίχου\l απο\lεχρωθεί (φυσιχ&: μιλciμε για το α πώτερο, μαxρlw μίλλο\l), Για \10( χαταλciβoυμε χαλότερα 'tα πιο πω \ΙΟμίζΌυμε πως εί\lo(ι χρήσιμο \10( ςεχαθαρίσovμε τη\l ίννοια της ισtoρr.xής χατηγορίαι;:, «ο ά:\ιθρωπος», όπως πα ρατηpoόσt χαι ο Λί\lι\l, «ίρχε'tαι αντιμίτωπος μ' έ\ιο( 8ίχw φuσucώ\l φαιwμt\lω\l, Ο ε\iσ"ttx"cώδης ιivθρωπoς, ο άγριος, δε\l διαχωρίζει 'to\l ε.οι.u'tό του από τη φύση, Ο ou\ltι&ητός ιivθρω πος 'to\l διαχωρίζει. Οι λογr.xίς χατηγορίες tt\lo(l στά:δια δια χωρισμού, δηλαδή -yvωριμίαι;: 'tou κόσμου, tσ"t1.αxά. σημεία: σto δίχτu, που βοηθού\l στη Υ.;ώση χαι στη\l xuριαρχία: 'toul,» Η χατηγορία, από φιλοσοφική άποψη, αυτή την πραγματr.xό 'ΠI'tGC ερμη.ιεύει. Mαιιciχα που 11 ιδε.oι.λισtική φιλοσοφία δί\lει πpo-tεραιότητα στη\l ιδία. Τη\l χατηγορία: τη θεωρεί ιδέα της \JΠO"tayήoς 'tω\l αντr.xειμί\lω\l φαι\loμέ\ιω\l σtις λογιχές μορφές της α\lθρώπιvης σχίφ1lς. Aντίθε'tα, η υλισtr.xή φιλοσοφία: (α πό'to\l Φ. Βάχοι.ιοι χαι με'tά:)!χ\ιέ1t'tijξε την <XYt1Xtιμ.t\lΙXΉ πλευ ρά της θεωρίαι;: για την χατηγορία:, δηλαδή ό'tι tt\lo(l Υ.;ώση 1. Β.1. At'llll, ΦιλoooφUΙ«πτΡάΟια. ix, Γ-..ώση, 16 ο. 6.

18 ΤΟ ΕθΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ της οιvtιxtιμε\lικής προιγμοιτιχότητοις, ότι ε(\iotι ε\!ότητοι τou ιστοριχού χοιι τou λογιχού, εξέλιξη οιπό τη\l πoιρoιτηpτjση τou φαιvoμέ\ιου στψlx\lotxάλυφη της OUΣ(oις του, εξέλιξη οιπό τη\l ε'ιl'tόπιση τotι εξωτεριχού στψ ιxνoιγvώριση τou εσωτεριχαιj, πέροισμα οιπό το ΟΙφτ)ρΤ)μέIιο στο σιιγχεχριμένο, η μετάβαση οιπό το οιπλό στο σννθετο. 8οισιχές χοιτηγορ(ες ε(ναι πρώτοι οιπ' όλοι η ύλη, η Χ(\ιTjση, ο χρό\loς, η ποιότητοι, η ποσότητοι, η οιvtίφοιση, η οιιτιότητοι, η OΙ\lCιγXOΙ ΙότητOΙ, το ΤUxoιω, το πε ριεχόμε\lο χοιι η μορφή, η δwoιτότητoι, η προιγματιχότητοι, χλπ. Κοιι oι'llά.μεσoι στις χοιτηγορ(ες υπάρχει οιλληλοxciλuφτι σε οιρμο\l(οι με τouς οιvtιxtιμε\lιχούς \ιόμouς ΧΟΙΙ τη\l εξέλιξη της σχl4ιης. Τέλος, ορ(ζετοιι ιστορική χοιτηγορ(οι xciet φαι\!ό με\lο ποu έχει ΟΙΡχή ΧΟΙι τέλος. 'Ο,τι γεννιέτοιι t(\iotl σημαδε. μέ\ιο οιπό τη\l αρχή με το\l oιφιnιισμό του (Γχοι(τε, Φ&ουστ). Η προιγμοιτιχότητοι, η οιvtιxtιμε\lιχή προιγματιχότητοι της φόσης χοιι της XOΙ\lω\l(oις, t(\iotl δwoιμική, χλεί\ιει μέσοι της τη\l l\iottj εξέλιςη. Η ίδιοι η έννοιοι της προιγμοιτιχότητοις τoιuτί OΙ ζετοιι με 't"fj\' οιδιάχοπη οιvtίλη4ιη (τα πcxντoι Ρεί). Κι εδώ φαί \ιετοιι χοιι το μεγοιλείο της σχl4ιης τou Κ. Μοιρξ πou πάvtοι σχ""ραφούσ< την πραύ!"'τu<ότη<a fu βάση <Ον χαθολαό,φο της οιvtίφοισης, ποu πά\lτol οιvtιμετώπιζε xciet φοιι\lόμε\lο ως σιι\lδuοισμό oιλληλooιπoχλειόμε\lω\l χοιι oιλληλoσuμπληpoύμε \ιω\l στοιχείω\l, άροι χοιι ως οιδιά:χοποι εξελισσόμε\lο οιvtιφατι χό φαι\!όμενο. KoιτcX σι.μπιιοι έβλεπε 't"fj\' προιγμοιτιχότητοι ως εξελισσόμε\ltj διοιδιχοισίοι με παρελθόυ. πoιριw ΧΟΙΙ μlλλo\l. Γι' oιuw χοιι σε όλο το έργο τou τοι πάvtοι ήτοι\l οινοιχτά. ΤίΠΟ τοι, γιοι το\ι Κ. Μοιρξ, δε\l oιπoτtλoύσε xciτι το οριστιχό, οιφού το ίδιο πάvtοι t(\iotl οινοιχτό στη μετοιβολή τou, στψ εξέλιξη ποu σημα(\ιει τροποποιήσεις οι οποίες φoινερώνovτoιι με τη σιισ σώρευση \ιέω\l εμπεφιχώ\l στοιχείω\l. Γι' οιuτό χοιι xciet Q1J. 17

19 ΝIΚΟΣ ΨΥΡΟΥΚΗΣ μπέρ<σσμα πoτi δεν είνa:ι OΡι.σruώ. Atιτή είvαι xcιι η πε.μ1t"tol.lσίo: της επιστημονικής σχιψης χα:ι της ίδιας της επlσ't'ήμης. Τα: ΠΡOβλήμa:τά της δεν τελειώνουν πoτi. Aντiθετα:, σuνtχώ;' πλη θα:ίνουν xcιι γίνovτα:ι πιο περίπλoxcι, πιο σύνθετα:. Η μετεξέλιξη του ανθρώπου από φυσαό ον σε κοινωναό ον Ο άνθρωπος, ως δυvαμαή εξελισσόμενη προ;γμα:ταότητα:, Ύiννησε xcιι την πρo;γμ.a:τιχότητα: των εθνών (του έθνους). Ο άνθρωπος έγινε άνθρωπος ότα:ν α:ποσπάστηχε α:πό το υπό λοιπο ζωαό ΒCXσαειo, ότα:ν έγινε, όπως έλεγε ο Aρισtoτέλης ((ζ oν πολιταόν» (διά:βcxζε κοινωναό). Ο Κ. Μα:ρξ προσ διόρισε την ισtoριχή xcιτηγoρία: του α:νθρώπου, την ουσία: του, ως σύνολο κοινωνικών σχέσεων2. Η βιολογία: μπορεί vα xcι τα:νοήσει την οργαναή φύση, τον οργα:νισμό του α:νθρώπου. 'Ομ.ως, δεν μπορεί νa: φωτίσει την ουσία: του α:νθρώπου, ούτε χα:ι τη σημα:σία: που δια.δρο;μ.ιχτισε ο οργα:νισμός του για. την α:πόaπα:σή του α:πό το ζωιχό βα:σαειο xcιι για: τη μετα:τροπή του σε «ζ oν πολιταόν». Μόνο η ισtoριχή επlσ't'ήμη, η επι στήμη της εξέλιξης της α:νθρώπινης xoινωνίa:ς είνa:ι σε θέση να: πα:ρωοολουθήσει τη Ύiννηση xcιι τη δυνα:μιχή α:νοδική πο ρεία: του α:νθρώπου. Excιτovτάδες χιλl.ά:δες χρόνια. πέρο;σα:ν α:πό τότε που εμ φο;νίστηχε ο άνθρωπος. Κα:ι το λιμε α:υτό με την έννοια. ότι ο ιiνθρωπoς χά:νει την πα:ρουσία: του α:πό τότε που μπόρεσε 2. Βλ. το έf1ro 't01) Κ. Mcφξ, Grunιlrίs.w. 18 τόμο 1 3.

20 ΤΟ ΕθΝIΚΟ ΖΗΤΗΜΑ εργάζεται. Η εργασία «είvαι η πρώτη βασική ΠΡΟimόθεση της όλης ανθρώπινης ζωής και μιμιστα σε τέτοιο βαθμό ώ στε μποροόμε να πούμε, με την αυστηρή έννοια;, ότι rι ερύα σία δτιμιoυpyrισε τον ι'διο τον άvθpωπo» (υπ. δικ.).1. Τα χέ ρια;, όργανο μα και προϊόν της εργασίας, έφεραν την ομιλία και την παραπέρα ανάπwςη του εγχεφάλου. Η Mπwςη του εγκεφιμου, με τη σειρά της, τελειοποιεί και την εργασία χαι την ομιλία. Χέρι με χέρι, εργασία. ομιλία, εγχέφαλος άνοι ςαν το δρόμο για την εξέλιξτι του ανθρώπου ως ΣWoλo κοι νωνικών σχέσεων. Και η δυναμική αuτή δια;διχα.σία σιινε χίζεται. Θα τερματιστεί μονάχα με την εξαφάνιση του αν θρώπινου είδους. Το πέρασμα από τον πιθηχάνθρωπο στο σιινάνθρωπο χαι απ' αυτόν στον άνθρωπο του Νεάντερνταλ χαι τελικά στον homo saijj("n (στον πατέρα του σόγχρονου ανθρώποu), στον άνθρωπο της νεοπιχλαιολιθικής εποχής, όπως τον προσδιορί ζει η επιστήμη της προυστορίας, αποτελεί τη μcr:χρότερη σε χρόνο εξελικτική δια;διχσ:σία για την εμφάνιση της ανθρωπό. τητας. Ο homo sapi("n!> (ο άνθρωπος του σόγχρονοι) τόπου) παρουσιάστηκε χαι στην Αφριχή χαι στην Εuρώπη χαι στην Ασία (στην Αμερική χαι στην Αυστραλία ο άνθρωπος πήγε ως έποικος). Θα πρέπει, πάντως, να σημειώσοuμε ότι uπάρ xouv χαι ΕΧείνοι πou υποστηρίζόυν ότι ο homo sapien... δεν έχει χαμιά απoλό-tως σχέ.ση με την εξiλιξτι των ανθρωποει. δών πιθήκων χα:ι ότι εμφανίστηκε τελεuυς ασuνoετoς με την όλη πορεία, αυτή που υποστηρίζει η επιστήμη της προϊστο ρίας (αντεπιστημονικός χαι αuθα.ίρετος ισχυρια:μός ποι) στηvα 3. Φ. 'Evrxελι;,Δι«λ πκφιxπκ,oτomιιγx Εng.-Ι.....'ψι.'ι.τόμ. 20. PtoIlld Ο. 452 X.t. 19

21 ΝΙΚΟΣ Ψ'rPOΎ'ΚHΣ ρίζεται χαι σuvάμ.α έρχεται να uπoστηρ[ξει θρησχεuτιχές χαι ιiλλες προχαταλήφεις). Θα ήταν παράλειφ'η. όμως. αν δεν αναφερόμασταν χαι στο τεράστιο πρόβλημα των λεγόμενων φυλών. Παριi το γεγο νός. το αναμφισβήτητο γεγονός, ότι ο ιivθρωπoι;. από χιiθε ιiπoφη. είναι έvας χαι ο αuτός πιivω στη γη. ξεχωρίζει σι διιi φορες φuλές. Στα τέλη τou 180u αιώνα γεννήθηχε η επιστή μη της ανθρωπολογίας. πou χατά τον Φ. 'EVΓχε.λς, χαχώς oνoμ.ιiστηχε. έτσι Ι, η οποία ασχολε.ίται με το πέρασμα τou ανθρώποu. από άποψη μορφολογιχή, φυσιολογιχή χαι φuλε. τιχή, στην ιστορία. Από την ιiπoφ'η τη φuλετιχή, η ανθρωπο λογία τcιtξινoμεί τους ανθρώπους σε τρεις μεγιiλες φuλές: τη μοπολοειδή (χίτριvη). την ΙvOοεuρωπαϊχή (λεuχή) χαι τη νεγροα.uστραλιαvή (μαύρη). Την χιiθε φuλή την uπoδιαιρεί σε αρχετές uπooμ.ιiδες. Αν χαι η ανθρωπολογία βoηθιiει ση μαvτιxιi την ιστοριχή επιστήμη στο να χαθορίσει με μεγαλύ τερη αχρίβεια τα υποστρώματα χαι τα uπερστρώματα πou σuμβιiλλoυν στη διαμόρφωση των εθνών, χρησιμοποιήθηχε. βιiναυσα από πολλούς ιδεολόγοuς της χαταπίεσης έθνους από έθvoι;. λαού από λαό. για να διχαιώσοw τον αvτιδραστιxό ρατσισμό. Πιivτα, οι ρατσιστές uπoστηριξαν χαι υποστηρίζow τις δήθε.ν βιολογιχές χαι φυσιχές διαφορές. με βάση τα γε.ν VΗτιxιi oρμέμφuτα για να αποδε[ξouν την ανωτερότητα της μιας ή της ιiλλης φuλής χαι έτσι να διχαιώσουν την χαταπίε ση έθvοuς από έθvoι;. Γι' αυτό χαι τελιχιi, ο ρατσισμός πιivτα από Φεuδoεπιστήμη μετατρέπεται σι ι.&ολογία χαι φτηνή προ παγιivδα. (ας ΘUμηθoύμε λίγο τη ναζιστι.χή ιδε.ολογία ή την 4. Στο ίδιο, G

22 ΤΟ ΕθΝIΚΟ ΙΗΤΗΜΑ ιδωλογία. της ayωτepότti'tixς -των α:πλοσα:ξόνων χιχι ά.λλων ηγεμoνuιών εθνών). Eπoμiνως θα: πρέπιι να στα.θούμε, έστω χιχι γιct λίγο, πά.: νω στο πρόβλημα. -των φuλών. Για:'tί ο ιiνθρωπoς, ο έ\ιιχς χα:ι α.u'tός α:πό χά:θε ιiπoφ1i, πρωtιxρχι.χά: ως σύνολο XOινωνUΙΏν σχέσεων, χωρίζε'tα.ι σε φuλε'tιχοuς Μοuς. Το φcxι'ιlόμενο έ χει σχέση με τη βιολογία.; Η ίδιct 11 βιολογία. cxπcx\rtιxel με ένα χα:τηγορτιμct'tιχό όχι. Ιδια:ί'tερα., σήμερα., στο XG('tώφλι 'του «ιώνα, έχοu\l προχωρήσει οι εmστημονιχές r-ιώσεις μας WΣo, ώστε να εί ναι -τouλιiχιστo γελοίος ο ισχυρισμός ό'tι οι φυλές VXςινoμoUΝ 'τouς «νθρώπους σε cxνώ'tερους χα:ι ΧΙΧ'tώ'tεΡΟυς, σε lχ\ιώ'tερα. XCXL xcx'tώ'tερα. Ww.. Το γεγονός ΧιΧΙ μόνο ό'tt ΧιΧνέ\ΙΙΧς λα.ός, xcxνένα έθνος δεν cxπo-tελεί'tcxι α.πό μiλη της μιας XCXL της α:υ της φυλής (ρά'tσας) α.ποοειχννει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίδιοι. Ο διctχωρισμός -των α:νθρώπων σε φuλές (με -τις uπooμci δες 'τους) α.πo'tελεί ΧιΧρπό της ιστοριχής εξiλιξτις της «νθρω πότητας. Πρέπει xcινείς να γυρίσει πολύ πίσω, 0"t0 πολύ μωφι νό πα:ρtλθόν, γιct να μπορέσει να χα:'tcxνοήσει γιcx'tί οι άνθρω ποι, μορφολογι.χά:, διctφoρoπoιήθηxcxν «νάμεσά 'τους χα:ι έ'tσι δημιoυργήθηxcxν οι φuλές. Η ζωή πά.:νω στη γη εμφανίστηχε χιλιάδες εχα:'tομμύριct χρόνιcx πριν «πό 'τ0\' άνθρωπο. Ο ιiν θρωπος, "ylcx να γίνει άνθρωπος, πέρα.σε α.πό μιcx παpcxtt'tcx μένη xcxl «ργή εςελιχ'tιχή διcιδιxα.σία. 'του οργα:νιχού Χόσμου 'του πλcxvήτη μα.ι;. Τα: σxoυλήxιct εμφaνίστηxcxν περίποu πριν «πό 450 EXIX'tOμμ.Uριct χρι)νιct. Τα: φ&ριct, χωρίς σw:yόνες, πριν «πό 400 ΕΧΙΧ'tομμύριct χρόνια:. Τα: έvroμα. πριν «πό 350 EXCX -roμ.μιjρια: χρόνια:.. Ο άνθρωπος, στον σημερινό 'toij τόπο, χάνει 21

23 ΝΙΚΟΣ ΨΤΡΟΤΚΗΣ την παρouσία του μόλις πριν από χρόνια περίπoυ Και πόσοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι; Σίγουροι ελάχιatοι χαι τελείως απομονωμένοι σε μιχρές ομάδες (το π.χ. η ανθρωπότητα υπολογίζεται ότι αριθμουσε ανάμεσα σε 2 έως 20 εχα μμυρια Φυχές)6. Οι απομονωμένες μιχρές αιιτές χοινωνίες εξελίχτηχα:ο,ι ιστο ρικά χάτω από διαφορετικές χoινωνιχooικoνoμιχiς σ\ινgήχες χαι μέσα σε ανομοιόμορφο γεωγροιφιχό περιβάλλον. Η εξάρ τησή τους από το φυσικό περιβάλλον ήταν άμεση, γεγονός που έπαιξε αποφα.σιatιχό ρόλο στη διαμόρφωση των διαφο ρετικών φυλών στη βάση της προσαρμογής atις φυσικές σ\ιν θήχες. Φuσιχά πρέπει \ΙΙΧ πάρουμε ιιπόψη μας ότι οι πιο πάνω α'ιl'tooιμενιχoί όροι διαμόρφωσαν χαι τις ιιποομά:δες Τω\l βα σικών φυλών7, όπως επίσης χαι ότι ποτέ δεν atαμάτησmι οι επιμειξίες (προσμείξεις) αυά.μεσα στις φυλές. 'Ολες οι φυλές, όπως χαι οι υποομάδες τους, αποτελουν έ\ιοοι χαι τον αυτό τύπο ζω'ιl'tανoυ οργανισμnu, τον homo sapif'ns. 'Ολες οι φυ λές έχουν χοινό χαροιχτηριστικό την εργασία, την χοινωνιχή ΕΡγασία. Και αν όλοι οι άνθρωποι δεν μιλάνε την ίδια γλώσ. σα, χαι αν υπάρχουν διαφορές πολιτιatιχές, αυτό σιι..δ. έεται αυστηρά με την α'lά.πτvςη χαι εξέλιςη της χοινωνικοποιημέ νης εργασίας που δεν ήταν δυ\lα.τό \ια. εί\lα.ι πα'ιl'toύ ομοιόμορ φη χαι ταυτόχρονα ωφιβώς η ίδια. Ούτε η γλώσσα, ούτε ο πολιτισμός έχουν χαμιά σχέση με την προιγματικότητα της 5. Η. H,lI'\lI. 6 Ι. σ. <:11' ΤΙι" Ollllh'IIgι' υ' MιlII'b f II/III"(". 7. Βλ. \.\. 'I,, ι..,.,. New York H,...,join ffoιιυι Ι/f/Uf' de 13 popiilullon mondiule Bυιιηιιlω Μ. i'ιιwuιιι I,1I γ.γ. Rogίnskogu. AIIιιup%gW.

24 το F:eNIKO ZHTH\tA όποιρξης φvλών, μα. με την LIΠopLX"ή-XOL\lωVLX"ή εξέλιςη της αν θρωπότη1'ας. Το σvμπέρoισμα.. λοιπόν, elνoιl ό't'l η n\l.t1'um δlαδlxασιοι γιοι την ε.μ.φάνιση 1'ων εθνών ε.ίνοιι πέpor. rlot πέροι φαlνόμενο χοι\ιωνιχοοιχονομιχό, oλό't'ελα άσχι1'ο με την ύ παρξη 1'ων φvλών (Ρά1'σας). Το γεγονός μας 1'0 ΧΟΙ1'αμoιρwρούν XOΙL όλες OL γλώσσε.ς. Ας ιπαθούμε στην Ευρώπη. Ας δούμε, πρώ1'α απ' όλα, 1'ις διάφορες έννοιες ΠΟι) γνώρισε. η λέξη έθνος στην ελληνιχή γλώσσα. Από την εποχή 1'00 Ομήρου σvνοι\l'tούμε τη λέξη. Όμως, 1'ό't'e. είχε την έννοιοι 1'ov πλήθους, lχ\ιθρώπων ή XOΙL ζώω, (m..a πεζώ" m..a,,,,ρ';,,, Iθ..a μ<λ1σ<1άω" όpwθω,) ή την έννοιοι 1'ou φύλου (aρρειι XOΙL θηλυ ). Apγό't'φoι, 1Attpor. από αlώνες, ιπους αρχαίοος χλασιχούς χρόνους, άλλo'tε χρη σlμοποιεί1'αl με την έννοιοι χάποliχς 't'άξης, χάποlοu γένους ή XOΙL χάποιοις λαότη1'1χς ή λαού. Σ1'οuς χριοτιοινιχouς χρόνους, 1'0 έθνος uποδηλώνε.ι 1'OV ει.δωλολά1'ρηβ. Μόλις 1'0\1 150 OΙL ώνα, ο Πλήθων (ο Γtμ.ιIΠός) πλησιοισε xoι't'ά πολύ τη σύγ χρονη iννolot 1'00 έθνοvς. Σ'tLς άλλε.ς evpωπoιϊχiς γλώσσε.ι:; επιχράτησε. η λoι1'lvlx"ή λiξη natju. Έως XOΙL 1'0\1 160 αιώνοι, ε't\)μολογιχά, η λέξη nation, rlot 1'Ους Ευρωπαίους αήμαlνε «γέwηση-προέλεvση», «XOΙ1'ot γωn», (<OLXOrivtLOΙ», «γενlά». Σ1'α 1270, για πρώτη φο ρά, στο χρονιχό 1'OIJ Φpovoισσάρ, η λiξη nation χρησψ.οποιι(-τοιι με την iννolot 1'ou πλήθοος ανθρώπων ποο XOΙ1'OLXOuv στην ί διοι Πε.Ριοχή. Την ίδιοι πε.ρ(ποο έννοιοι δίνεl ΙΠΟ έθνος ΧΟΙι 1'0 Νέο γαλλικό λεξικό, 1'OU Ωιέρ ΡLσε.λέ, ποι) εχδόθηχε. 1'0 8. Βλ. t;,1'f j; En/{li';/IIA \l('fj/i. L..ιldt'1 :111(1,s,: oll. uxroro. L968. όπως επίσηι; ΜΙ Σ.Δ. Buζc:ιvτίOl.O. ΛΦιιΌ" λλ'jl'lκ'ίς Υλώσσης, Α&ήιιαl,

25 ΝΙΚΟΣ ΨΥΡΟΥΚΗΣ 'Οσο προχωροόσε. -το πα:υχόσμιο xcr.πιωιστιχό σύ στημ.σ:, -τόσο 1) έννοια 'to\j έθνοι.ις γιvό-ταν πιο σvyχε.χρψ.έvη xcr.t -τoo.rt'ιζό-τcxy όχι μονάχα με την έ\ι\ιοια τη xoινή χώρας, μα χαι με την έ\ι\ιοια. της χοινής εξotjσ(ςr.ς. Στη με-τεπcxy<xστα. -τική Απλία., με.-τ<χ -το 1 660, -το έθνo ηθιίοη είχε την έ\ι\ιοιot «(... ) ILtr<iλo\J <XpιθμoιJ οιχογε.νε.ιών, με xoιvότη-τot αιμα-τοζ, ΠΟΙJ γε.ννήθ7jχαν στην (δια χώρα: xcr.t ΠΟΙJ ζoij\ι χά-τω α.πό την (δια Χ\JβέΡVllσTj-εξοtJσίot»ΙΟ. Δε.ν γιvό't'otν λόγος oιj'tt για χοι νότηw. γλώσσας, otyte για. χοινότη-τα πoλι-τισμoιj. ΦIJσΙΚ<X, την (δια έννοια έδινο;ν στο έθνος χαι οι Βορειοα:μεριχα;voίΙ ι. Οι γάλλοι εγxιjχλοπαιδιστές έδιναν στο έθνος την έ\ι\ιοιot τη oμ.ά.δcις α.νθρώπων ΠO\J ζο\jν στην ίδια χώρα: xcr.t μιλάνε την (διot γλώσσot ( 1 740). Σ-το διιχστημ.σ:, όμως, τη γαλλιχή α στική επα.νάστασtj, -το έθνος aπox't<itt νέο vό7jμ,ot. Οι γάλ λοι επoιναστά'teς θεωρouσoιν έθνος την xoιvότη'tα cxyθρώπων 1t01J είναι. ίσοι ι:rνιiμε.σά 'touς χαι πou 'touς ενώνει ο χοινός: ιπόχος -ΤΟΙJ αγώνο; για την ελε.ljθε.ρίcιι2. Κα.ι θα μ,ποροόσε. xaνείς: να αναφέ.ρε.ι πά.μ,πoλλo ορισμούς για -το έθνος ΠΟΙJ δόθ7jxcxy χαι στα. επόμενο; χρόνια, xcr.t στον 1 90, μ.σ: xcr.t στον 206 αιώνα. Κι ε.χε.ίvo ΠO\J μπορε.ί να πα.ρα:τηρήσει είναι ότι όλοι 'to έ XO\J'" σχέσtj με την ιστορική πρα:γμ.σ:-τικ6τη-τot χαι την εξέλιξή τη, -τοπιχά: ή xcr.t σε πotγχόσμ.ια χλψ.oιxcr.. Η σωατή πρoσέπισtj. &ηλαδή 1) επιστημονική μελέτη, -Τ0lJ προβλήμα:-τος ΠΟΙJ λέγε.-τα.ι έθνος α.ρχίζε.ι α.πό -τό-τε ΠΟΙJ οι Κ. 9. Ο ΡισελΙ πρoσθιttι χαι ιδ ιότηtει; Φuχo:ιUvθwηι;, όπωι;: Ι θvoς δειλών, Ιθvoς cr.oδρείωv. έθvoς β<:φβιiρων, χλπ. 10. Βλ. Α /)ί( ιί,,,ιιι,... ογ t/w f,ψ ί<;h f.jι,ψιιψ ιι. l.ondon. 17.'>.') C.j. γ.ι ι'!!. E...a I I> ιιιι,\'aιwιiabι.ιi,. I'II('W York. 1926, a. 3 Χ.Ι. 12. Μ. Hπι.'I/. Jo.:ιn,lι:"f"ιι,wnιaιI, Ιιιιl", ι I9NOWII. Ι'nιll". 1ς,ι86. a

26 ΤΟ ΕθΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ Μαρς χα Φ. Ένγχελς έδωσαν -τις επι.στημoνt.χiι; βάσεις της ιστoρ(cις. Και o δt.ιo CtVtιμε-τώπ σαν 'to έθνος σι σιισχε-τ σμό με την ot.χoνoμt.χoχoι\lωνιxή εξiλ, δηλαδή 'to αvt1.με-τώπι σαν ως ιστοριχή χατηυορία. Ήδη από -τα -τέλη -τot.ι 1 847, ο Φ. Ένγχελς σημείωνε -το γεγονός της σι.ισχέ-τισης της ΚOΙ\lω' νιχής εξέλιςης με την εθνογενε'tt.χή πορεία. Έγραφε Crr η α νάπtιhι 't(u.., ΧιΧπι:ταλιστιχών σ*j!ιπων διηuρwε. χα't"ά: πολίι -ro!jς ορίζοντες, δημιοίιργησι μεγάλα xρα'tιxά σόνολα (σι αντίθεση με -τον φε.ot.ιδαλιxό xcι'tct'tεμ.cr;χισμό) και σιιγχρότησι «'to με γάλο έθνος με κo νά σιιμφέροντα, μ.ε κοινά ήθη χα κo νiς α ντιλτιφεις»β. Μπορεί xcινείς να; πaρατηp-ήσt CrrL η διαπί στωση -τot.ι IΕνγχελς έμενε επ στημo\lιxή επισήμανση χωρίς επεξεργασία χα ανάλt.ιση. Μα -ro σημ.cιντι.xό είνα; ό-τι αvαxά λt.ιφε -το σιισχε'tισμό ot.χoνoμt.χoκo \lωνt.χ'ής εξέλιςης χιχι εθνο γενε'tt.χτις πορείας. Σ-τα 1 848, στο Μανιφέστο 'tou Κομμου νιaτιxoύ KrJIΨIX'tιJς (στο Κομμ.ουνΙσΤΙΧό μανιφέστο, όπως εί ναι γνωστό), οι Κ. Μαρξ)(.!Χι Φ. I[vyχε.λς προχώρησαν πcψx πέρα, σι νέες αναχαλίιφεις. Μιλάνε για την ανάγκη 'to προ λε'tαριιχ'to να; γίνε εθvιxή τάξη (Τι ηγεμόνας -τot.ι έθνouς, ό πως ανα;φέρε-τα στην απλt.χή έκδοση 'tot.ι έργot.ι στcι 1 888), για να μπορέσει να; πάρει την πολι-τιχή εξot.ισ(a. Και αχόμ.cι δt.αwπωναν τη θέotj ό'tι μονάχα με την χιχ-τάργηotj -των α vtctγωνιοτιχών 'tά:ξεων, θα πάφε XIX η αμοιβαία εχθp6τητcι αw:tμεσα στα έθνη] Ι. IΟμως, είχιχν χιχι την OOJ'tαπάτη όη μ.ε τον oιxouμ.ενισμό 'tot.ι XIXΠL-τaλι.σt\XOίι σιιστήμ.ιrroς (ποι.ι θcx φέρει 13. Φ. 'ΕνΥχιλι;, Οιμ.φιΜιοςπόλιμ.οςστηvΕλ[k:rίι:t (1847), CI'tO Marx 4. Prnha. 1958, σ Κ. Μαρξ. Φ. 'Evyxιλ, Mι:nιtφiCl'tO τοιι KOFφorιιιιστιx06 Κ4Ψα ΤΟζ, στο ΜαΙ':\. - Επ", Ι... Sl,i. X_ τόμο 4, CI'tO ίδιο, σ Eπ Ι. SI,L,\. τόμο 25

27 ΝΙΚΟΣ ΨΥΡΟΥΚΗΣ πα.ντου το e.λe.uθe.ρο e.μπόρ O, την e.λe.uθe.ρη μe.τa.χίνηση, την σόμe.p1j α:νά.πτuξη της β ομflχα:νίa.ς, κλπ., ά.ρα xa. με. την e.. ξίιφωση των σuν&ηxών ζωής πα:ντoιj) θα. εξα.φa.νιστoυν o ε θνικές διαφορές xa.t οι εθνικές αvτιθέσεις!s. Είva.ι φa.νερό ότ, στα: 1 848, o Μα:ρς. IΕvyχe.λς ixixva.v τα: πρώτα. βήμα.τά ΤΟlJς στη διερευνηση ΤΟΙJ xa.πιτα:λιστιχοu σuστήμα.τoς. Μά.λισ-τα: θα. πρέπe.ι va. τονισ-τεί ότι το e.μπe.ιριχό ljλιχό ΤΟlJς το α:ντλουσα.ν α.πό την ΕlJρώπη xa.l τον α.νe.ρχόμε- \10 xa.πιτα:λισμό της. Ακόμα. ο Κ. Μα:ρς δe.ν έπα.ιρνε ιrnόφr! ΤΟΙJ τον α:ποιχιoxpcx"ttxό χαpa.χτήριx ΤΟΙJ σuστήμ.ατoς xa.ι. το Ρόλο ΠΟΙJ δια.δραμάτισε. η α:πoι.xιoxρa.τία. για: την e.πιβολή ΤΟΙJ πα. γχόσμι01j xa.πιτα.λισ-τι.χοu ΣUΣΤΉμα.τoς (πράγμα: ΠΟΙJ έχcι:νε σ-το σημα.ντι.χότe.ρο έργο της ζωής "toij, στο Κεφάλαιο ). Επίσης θα; πρέπει va. σημe.ιώσοljμe. ότι ενώ σωστά έβλεπε. ο Φ. IΕν γχελς, για: την e.ποχή ΤΟΙJ φljσιχά, ότι το έθνος προuποθέτe.ι α.ναπτ1jγμένη α:σ-τιχή τιiξη (&ηλα.δή α.va.πτ1jγμένες xa.πιτα:λι σ-τι.χές σχέσεις). έφτα.νε σ-το λα.θe.μένo σuμπέρασμα: ότι όσα: έ ΘvΗ δe.ν ixoijv α:ljτό το σ-τοιχεοίο xa.t δι.χό τouς χρά.τος tiva.t χα:τα:δι.χα.σμέva. σε α:φoμolωση xa.t α.φa.νισμό. Tις elae.ti; του α.uτές τις βάσιζε. στην ισ-τορι.χή εξέλιξτι των λα:οτήτων χα.ι e.. ΘVoτήτων, πριν α.πό την εομφά.νιση του έθv01jς. Με άλλα. λό για. δεν e.ixe. ξεχάθα:ρfl α;ντίληφτ! της εθνογενe.τιχής εξέλιξτις, όπως xa.t για. το τι είναι έθνος. Γι' α.ljτό J«ιΙ e.ixe. φτά.σει να μιλά.ει για. μη ζωoπtιά έθνη, xa.τα.δt.j«ισμ.iνα σε α.φoμolωση (βλέπε. λ.χ. τα. άρθρα του «ο α:γώva.ς στην ΟlJπα:ρία:» J«ι «ο δτjμoxpaτι.xός πα:vσλα.βισμός», που δημιχrιe.uτηxa.ν στη 15. Φ. 'Εvyxιλς,Lζήτηα7)yιaτοnoλωwιόζήτψa:,aroΜarx. Enp-b. "Ι'ί",.\. τόμο 5. Pruha G. 387 χ.ε. 26

28 ΤΟ ΕθΝll<Ο ΙΗΤΗΜΑ όπο'j μιλάει Ύια την αναπόφε'jχτη εξαφάνιση των Tσiχων XOLΙ των ΣλoβcXxων), Τις λαθεμίνες θίσεις ΤΟ'J Φ. 'Eν-rχελς τις 'JπερcXσπισι, CΨrότtρα, ο Κ. Κα ούτσχ'j XOLι άλλοι σοσιαλδημοχρά:τες ΤlΎίτες της Β ι Διεθνούς, οι οποίοι είχαν επηρεαστεί από τον εθνιχό σωβινισμό. Πρό σφατα, αναπτίιχτηχε χαι η άποφτι ότι το ίθνος είναι ο σuvδε τιχός χρίχος lχυά:μεσα στην πατρίδα. XOLL στο χρά:τος. Σύμφωνα με την πιο πάνω αντο..ηφη, η πατρίδα. cι.πoτελεί την όπα:ρςη της λούιχής χαι της διχαιοσύνης, εχείνης Ύια τη.., ελε'jθερία της σχίφτις, της ισότητας των διxoιιωμά:τw.., XOLΙ τω.., χοινωνι χών σuνθηχών. Το χρά:τος είναι η δομημίνη OΡΎcXνωση της χοινωνίας, εχείνης της χοινωνίας όxo'j δεσπόζει η άρχο'jσα τcxςη, η οποία πα:ραμίvει στη.., εξο'jσία χάρη στouς ιστοριχούς σuμβιr»σμούς ΤΟ'J παρελθόντος με ΤΟ'Jς δ'jναστεοομενο'jς. Το ίθvoς «είναι η μορφή ΠO'J σuν3έει την πατρίδα. με το χρά:τος» XOLΙ XO'J έχει ως αποτέλεσμα τη σύνθεση της ιστορίας με το λούιχό, το παρελθόν με το μίλλον. Φuσιχά:, μια τέτοια το ποθέτηση, έμμεσα πλην σαφώς, σι τελιχή ανάλ'jση, OδηΎtί στην αποδοχή ΤO'J χpcxτο'jς (τα:ξιχού από τη φόση ΤO'J) ως α ιας ιστoρtxής πρα:γμcrnχότητα:. Επομένως, πα:ρcι.χcφiσσει την επισττμονιχή αλήθεια Ύια το έθvoς χαι Ύενιχά: ΎΙΙΧ την χοιvωvιχή εξέλιξηl6. NeIIe RJIeinis('JIe ZeiIIIng, - 'Evyxελς, 'Aπaνm, τόμο 6 (ρωσιχή lxδoση)' βλ. ιπ, - 1.('11Ι11. Κ,I,jiIIanl (."k' '/ιj\'( ιι,kehv a dejnk'ke/lιj Ι,ιιιιιί. Q χα.ι Για του προοδιοριοηώ το... iθυοι.ις ως Φ.ινδιτt.JtOU χρίxou cι.y<iμιo»: ΠfJII ΠΟ:τΡίδα χα.ι Q'tO ;ιφ:ίwι;, βλ. JeHΠ γη'" (;lιί"iiι,iγ. I I 'IUIiIIII rlll", I'/,i",,,", rl /a ΠIIson. Pari", Ι6. Μαρξ' Mur\. F.II, I... Prιιllπ. 196;3, 27

29 ΝΙΚΟΣ ΨΥΡΟΥΚΗΣ Η επιστημονική πpoσiyyιση της ΙατοΡικής' κατηγορία{ του έθvoιx; Α\Ι το το έ&..ος ταuτιζό'tα\l με το ε&.ιιχοαστιχό χράτος, γεγo'ιlός Π01J οδήγησε χαι σε μ1') επιστημo\ltxιx σuμπε ράσμ.α:τα. το\l Φ _ 'Ενγχε.λς (για τα ιστoρtxιx χαι μ1') ιστoρtxιx έθvη), η επιστημονική σχέψη των Κ. Μαρξ. Φ. 'Evrx<λς τouς επέτρεφε να δοίι\lε, με τη μετέπειτα μα:ζιχοποίφη τω\l εθο.ιι χοιχπελε.uθε.ρωτιχώ\l χιw)μάτω\l, τη.ι τε.ρoom.α σημασία τou για το διεθο.ιές επαναστατιχό προλεταριακό χίνημα: χαι γε\lικό'tε ριχ για 't1')\i ιστοριχή εξiλιξη. Είναι ο Κ_ Μαρξ χαι ο 'Evyxελς ΠΟι) είπα\l: «'Οτα\l ένα έ&..ο ς χαταπιέζε.ι ένα άλλο δε\l είναι XOLι το ίδιο ελείιθεροl:.» Είναι ο 'EVΓxε.λς εχε.ίνος ποu, στα ΣU\lιστoUσε στouς ΠOλω\lOUς επ<x\llxg'tάπς 'ιιcx δώσονν προ τεραιότητα. στη.ι εθυική τou λαού τοι.ις, γι.α-n χωρtι; αι.rτή εί'ιιcx Ι αδιανόητη χαι η χοι\lωνιχή απελεuθέρωσή τους_ Αλλά χαι νωρίuριχ ο Φ. 'EVΓxε.λς, στα 1 859, ενώ ξεσχέ.πα ζε το\! αιm.xό εθο.ιικισμό, τoo.rtόχρoνo: τα.σσό'tαν uπέρ τω\l εθνι κών απελειιθεpωnκών πολέμωνl8_ Αχόμα, το , ό't1x\l πια γι'ιlότlx\l αντιληπτό ότι η Εuρώπη πτιγαινε για πολεμική σίιρριχξη, αναγνώριζε το \ιόμιμο της uπεράσπισης της εθο.ιικής πατρίδαςl? Αλλά θα επα\lέ.λθοuμε αλλοίι πάνω σε αuτό το 17_ Βλ. Κ. Μαρξ - Φ. 'Ενγχιλς, Για τηv Πολωνία, στο MIlJ"X - EπιφL. SpL.\. τόμ. 4. Prilha. 1 9."i8. G Βλ. Φ. Έvy.ιιελς, Η πτώση -roιι Pήvoι.>, στο MIlJ"X - En ls. SfJi".I. -Wμ. Ι:Ι I'ruhn G. 259 X.t. Επίαης, βλ. F. EΠfζeL. B,.u.fwf'f"hseJ ""' λ... Ι 1\0.1111,;/.;.\. Bιiννη, 1955, (ι Β. Ι. Λίvι'ν, Π pcς J,If'>,.<;Ι> Arιnnnd. στο V.1. Lenrn.5pl!>.\. τόμο 35, Praha G

30 ΤΟ ΕθΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ζήτημα.. Θα μποροόσε χανείς να ΙΟΧ1Jριατεί ότι ο Κ. Μαρξ χαι ο Φ. ΈVΓXελς irtαv αντιφοι'tιχοί πάvω ατηv εχ'tίμηση 'tou ρόλοu tt01j παίζει 'το έθvoς. Aιrtό otv είναι ορθό, μα θα λέγα με oij'tt χαι Οίκαιο. Το πvεόμα. 'tο1jς, η σχέφτι 'toijς, 'το όλο σό ατημα της θεώpτjg'ής 'tο1jς, βασίζε'tαι στο ότι «χάθε θέση πρέ πει να παίρvε'tαι uπόφη: α) ιστοριχά' β) μovό:χα σε O1Jvό:pτη ση με w; άλλες χαι, γ) σε oxfπη με τη σι.ryχεχρψ.έ\it) ισtoριxή πραγμα'tιχότη'tα»2u. Κά'tω απ' oo.rtό 'το πρίσμα ανtιμε'tώπι ζαv χαι -τα έθνη χαι -w. εθvιχά χιν'ήμα-w. (της Εuρώπ'ης XIJ ρίως) ατο OEuttΡO μισό 'tou 1901J αιώνα. 'O't1XV αχόμα. μιλοό oov για 'πiv αvάγχη η tprix'tιxtι,άξη να γίνει εθvιxή, ή πιο σωατά ηγεμόνας 'tou έθvοuς, είχαv uπόφη 'tο1jς 'το γεγονός ό 'τι «η μάζα 't01j έθvοuς βρίσχε'tαι αvό:μεσα. ατο προλε'tαριά'tο χαι ΤΗV αιπιχή -τάςη»21. Πο'tέ oev αντιμε'tώπισαν 'το εθvι.χό πρόβλημα ανεξάρτη,α από τηv -w.ξιxή πάλη (χαι,α μεσο ΙΠΡώμα.'tα έπαιζαv χαι παίζouν σοβαρό ρόλο ατοuς -w.ξιxoός αγώvet; εί'tε ως σόμμαχοι 't01j xεfixλixίo1j, εί'tε ως σόμμαχοι 'ou προλε,αριά't01j). Επίσης, έβλεπαv ό'tι -τα εθvιχοοιπελεu θερωτιχά χιν'ήμα'tα τόιιωναι.ι 'πiv αλληλεγγόη 'tωv χα'tαπιε σμέvων λαών. Οι Κ. Μαρξ - Φ. 'Evγxελς O1Jvέβαλαν πάρα πολό ατηv χα-w.vόηση 'tou έθνoljς για'tί,ο αντιμε'tώπιζαv ως ιστoptxή xrιι πιyopίcι, όχι πάντως ως βασιχή (πολό σωστά ). Και με 'to να αντιλαμβάνονται χατ αu'tό 'tov -τρόπο,ο έθvoς, έqrtαναv ατη Οι.απίατωση ότι άμεσα σuσχε'tίζε-w.ι με τηv πορεία 'tou χα- σ. 20. Στο ίδιο, σ Κ. Mcφξ, Οι ταξικοί ατώιιις στη Γ.Ζλλία (γο:λλιχή ίχδοση), 1948,

31 ΝΙΚΟΣ ΨΤΡΟΎΚΗΣ π 'tixλισμού. Γι' IΧΙJ'tό ο Κ. Μιχρε έλεγε ό n ο λεγόμενος εθvι χός πλoό-roς σ1jμπορεύεw:ι μι 'tov πλοvtο της xιφαλlxιoxρα'tίoις ΧΙΧΙ τη φ-t"ώχειcx 'toij λαοίι22 ΑΧόμlχ, ο Κ. Μςφε επισήμανε 'to ρόλο ΠΟΙJ πlχίζοljv οι εθvιxές διcxφoρiς "(tlx την ιχνιση εχμε <άλλ,οση των προλ,ταρίων των δ<άφορων χωρών (πρώτη νύξη "(tlx "ις ιχνισες 1Xv-tIXHlXriς)2.J. Τέλος, μιγά:λη σημασίlχ είχε χιχι η διαπίσtωση 't01j Φ. 'Ενγχελς για 'to ρόλο ΠΟΙJ έπιχιςιχv (ΧιΧΙ ΠιΧίζοw) οι ΧΙΧ't(Xπιωμέvες "tάξεις στη δημιοιjργία "ων εθvώvll. Eίvιxι οι ζωοφόρες διjvάμεις 'tοιjς. ΣΙJμπεpctσμ.lX'tικιχ, μπορούμε vιx πούμε ό'tι οι θεμελιωtές της επιστημονικής θεωρίοις 't01j διι:t.λex'tικού-ιστοριχοίι ΙJλισμού, παρά: 'to γεγονός &ΤΙ σtlx χρόνια "ouς, περίοδο 'toij φιλελεύθε ΡOIJ ΧιΧπι'tiXλισμοο, της διι:t.μ.όρφωσης "ων εθvιxών ιχγορών χιχι "ων tθvιxolxσtιxώv χρα'tώv στην ΧιΧπι'tαλισtιχή μη'tρόπολη, iφ-t"ασιχv σε οιjσιασtικiς IχvlXXlXλύΦεις πά:vω σto θέμα 'toij έ θvοιjς XlXt σto πρόβλημα "ων εθvιχοο:πελειjθερω'tιχώv xιvη μά'tωv (όπως ΠιΧροιχ)"ιιχζοντlχv 'tόtt με lχσtικοδημοχρα'tικό περιεχόμενο). Πιχρόλιχ IXIJ"tά, δεν a.σχoλήθηxlxν σ1jστημlχ'tιχά: με 'to έθνος. Κιχι Tjw:v ολ&τελιχ φιjσικό. Πά:v-tα, αιιtό είvιxι 'to αξίωμα: για vix ΧΙΧ'tiXλά:βει ΧιΧνείς 'tov Χόσμο πρέπει vιx 'tov XIX'tIXVoήatt στη διjvcιμική 't01j ροή XlXt vιx δει 'tt είvιχι εχείνο ΠΟΙJ 'tov χινεί. Και ο Μαρς, όπως χιχι ο Φ. 'Ενγχελς, έδω alxv όλο 'to βάρος της δοιjλειιχς "ouς, της θεωρη'tιχής προσπά. θει«ς 'toιις, στο vιx εξιρειjνήσοw "ι είvιxι ο o:vφχόμιvoς xαπi'tix 22. Κ. Μαρξ, Kιφ&λcιιo, τόμο ΑΙ (ελληylx"ή ί.ιφocjη Μόρφωση), CJ Στο ίδιο, CJ. 578 χ.ι. 24. Φ. Έvyxιλς, Για τφ cιπoovιιθtση της φεoώιrpχίcις ΧΙ:Ιι ΠJI' Μ πnιξ7ι της cιouxήι;τά.fηι;, ΙΠΟ Μαιχ - Engels. SpΊSy, τόμ, 21, Praha. 1967, CJ

32 ΤΟ ΕθΝΙΚΟ ΙΗΤΗΜΑ λισμός και στο να ενtoπίσou',ι ποια είναι η βασική ανtίφασή τou που κινεί τη',ι ε.ξiλιξή του. Ο Κ. Μαρξ α'jo.xliλυφt τη βα σική ανtίφαση του xcr:πιταλισμ,οu (μ,α xcr:l των προηγούμ,ε',ιω',ι XOΙ\lω',ιιχών καθεστώτων) xcr:l την κι\π)τηρια δύναμ,η της κοι ',ιωνικής ε.ξiλιξης, δηλαδή την πάλη α\!άμεσα στις δυο ανtίθε τες πλευρ της αντίφασης του χοινωνιχοό xcr:θtστώτος xcr:l που στη',ι περίπτωση τω',ι ταξι.χώ',ι ΚΟΙ',ιωνιώ',ι εχφράζεται μ.ε τt)\l ταξική πάλη. 'Οπως είχα',ι τα πράγμ,ατα στα χρόνια εκείνα, το έθνος, ως μ.η βασική ιστορική κατηγορία., δεν μ.πoρouσε να έχει προτεραιότητα. 'Αλλωστε, ας μ.ην ξεχι.ιά:μ.ε ότι τότε ακόμα ηγt.μ,ό',ιcις χό:.θε έθνους ήτα',ι η αστική τάςη, που ιδεο λογικά ταότιζε τα εθνιχά: σuμ.φέρoι,ιτα με τα ιδι.οτελή xcr:l τα πειι.ιcx σuμ.φiρoι.ιτα τou χο:πιταλιστιχοό χέρδouς. Αι.ιτό ήτroι χό:.τι που δε',ι μ.ποροόσε ',ια ε',ιθουσιά:ζει τους κατ' ε.ξοχή',ι επα',ιαστά: τες, τον Μαρξ xcr:l ΤΟ',ι Ένγκελς. Όμ.ως, μ,ε το πέρασμ,α του σuστήματoς από ΤΟ',ι φιλελεύθερο καπιταλισμό στο',ι ιμ,περια λισμό, το εθνιχό ζήτημα.αλλά:ζtι ποιότητα, ouσίa.. Στα 1915, ο Β. 1. Λέ',ιΙ',ι σtjμ.είωνε: «Ιμ.περιαλισμ.ός σtjμ.αί',ιει ότι το κε φιiλαι.o ξεπέρασt τα πλαίσια των εθνι.χώ',ι χρα.τών, σtjμ.α:ίνει επέκταση χα:ι επιαι.ίνωση της εθνικής xcr:ταπίtσtjς πάνω σε νέα ιστορική βάσφ>, χα:ι σuμ,πέραι',ιε: «(... ) έχουμ.ε τη',ι υποχρέ ωση m σvι.ιδέσoυμε τη',ι επαναστατική πάλη για το σοσιαλι σμό μ.ε το επαναστατιχό πρόγραμμα πά:νω στο εθνιχό ζήτημ,α:!5». Το έθνος ά:ρχισε να παίζει σtjμ.ανtιxό έως xcr:l α πoφcr:σιστιχό ρόλο στην πορεία. τou xcr:πιταλισμού xcr:l της τα ξιχής πάλης σt πcryχooμ.ια χλίμαχα.. Και είναι χαρα:χτηοιστιχό 25. Β.1. Λί...ι..., Το ιπata:x'ατατvιό προλιταριάτι:ι χαι τι:ι διxαίωιm της ΙΙ:ιJτoδιάθε των θνών, ατα πιι:νπι. τόμο 21 (lη ιaλ1jllιxη ίχδοαη), a

33 IK()Σ ΨΤΡΟΤΚΗΣ ότι μ,όλις στιχ τiλη τou 1901J ιχιώνα γεννιέτιχι χιχι η επιστήμ,η της εθνολογίιχς. TόGo η επιχναστιχτιχή τάση στην εξέλιξη της ιχνθρωπότητι:ις, όgo ΧιΧι η ιχ\ftεπιχναστιχτιχή, ΧΙΧΙ οι OUO είχιχν ΙΧνάγχη ιχπό το νιχ ι:ιξιοποιήσο1jν τον νέο βαρuo"ήμ,ιχ\ftο ρόλο τou έθνο1jς ΧΙΧΙ γενιχά. των προβλημ.άτων ΤΟΙ) ΧιΧΙ της 01Jναμ,ι Χής πιχρέμ,βασής ΤΟΙ) στο ιστοριχό γίγνεσθιχι. Α1Jτό είναι το νόημα τou εθνιχού ζητήμ,ιχτος. Ότιχν, όμ.ως, ιχναφερόμ.ι:ιστε σ' ΙΧ1Jτό οεν το χιχτοινοούμ.ε ως ζήτημ.ι:ι μ,ιlxς σu γχεχριμ,έvης χώρας. Το ιχ\ftιμ.ετωπίζouμ.ε, όπως ιxναφέρor.μ,ε, ως ιxπoφor.σιστιχό ΠΙXpάyO\l'tlX (όπως χιχι το έθνος) γιι:ι την πιχ γχόgμ,ιιx εξέλιξη. Ο χιχπιτιχλισμ.ός ήτιχν χιχι πι:ιραμ.ένει πor.γχό σμ,ιο ΣUστημ,ιx, ΠΟΙ) η τάση 't01j, ιχπό την εμ,φάνιστι 't01j, ήτιχν η οιεθνοποίηση των πά\ftων..,είνιχι λοιπόν επόμ,ενο η τύχη χάθε έθνouς χιχι γενιχά. η μ,οίρα όλων των εθνών, να σuμ,πλέ χo\l'tιχι μ,ε την πιχγχόσμιι:ι χοινωνιχή εξέλιξη. Μέχρι ΧιΧΙ σή μ.ερor. το εθνιχό ζήτημιχ μιας σuγχεxριμέvης Χώρor.ς, Ι:ΙΧόμ.ι:ι ΧιΧ! της ΠΙΟ μιχρής, μπορεί να είναι τεράστιο Οιεθνέ.ς ζήτημα, Εί νιχι 01Jνaτό να έχει οιεθνείς οιι:ιστάσεις, Κι ιxuτό είναι το χύ ριο. Νιχ οούμ,ε τo εθνιxό ζήτημ,ιχ ως πιχράγο\ftιχ ΠΟΙ) οιιχ oρor.μ.or.τίζει σημ.ι:ι\ftιχό ρόλο στην όλη εξέλιξη ΤΟΙ) πιχγχόσμιοι) σuστήμ.ι:ιτoς, σε όλες τις σφαίρες της ζωής ΤΟΙ) (οιχονομιχή, πολιτιχή, ιδεολογιχή, χλπ.). Κάτω ιχπ' ΙΧ1Jτό το πνεύμ.ι:ι εί ναι ΠΟΙ) άρχισε να ιχ\ftιμετωπίζετιχι το εθνιχό ζ'ήτημ.ι:ι ιχπό τιχ τέλη ΤΟΙ) 1901J ιχιώνα. Κιχι οεν είνιχι τιιχιχίο ότι οι πρώτοι με λετητές ΤΟΙ) εθνιχού ζητήμ.ι:ιτος, όπως το ορίσιχμε πιο πάνω, προερχmο1jσιχν ιχπό 01JO πολ1jεθνιχά Χράτη, την Α1Jστροouγ γιχρίιχ ΧιΧΙ τη Ρωσίιχ, Από τις χώρες ΙΧ1Jτές, ολότελα. φ1jσιο λoγιxιi, προήλθαν οι πρώτοι στοχιχστές ΠΟΙ) θέλησαν να επανα. προσοιορίσο1jν: τι είναι έθνος, Κιχι, όπως 'ήταν επόμενο, πιχ ΡΟ1JσιιiστηXlXν 01JO ιχ\ftίθετες ιχ\ftιλήφεις: η ιχστιχή εθνιχιστιχή 32

34 ΤΟ εθνικο ΙΗΤΗΜΑ χαι 1) επav«σtq;τιxή. Γιατί, τουλάχιστον α;πό τα. τiλ1) του 190υ α;ιώνα, το εθνικό χί\l1')μα:, 1) ΠpaδΠάθεια Ύια την επίλυση του εθνικού ζ1)τημα;τος, πα;ρουσιάζει δυο τάσεις: α;) την α;στική εθνιxιστική α;vτιδραστική χα;ι, β) την τάση της εθνικής α;πε λευθίρωσης ως τμήμα; του Ύενικού δτιμ.oxρa:τικoύ επα;ναστα; τικού χινήμα;τος, χα;τά χα;νόνα έξω χα;ι σε αντίθεση με την χυρία.ρχ1) ιδεολούία. του ιμπεριαλισμού. Οι αντίθετες αντιλήψεις τια το έθνος χαι οι αντίόετες χατανοήσεις του εθνικου ζητήματος Αν ο εθνιχισμός, στα; προϊμπεριαλιστιχά στάδια του χιχπι ταλ,σμο" aπottλ""", ""ρfως.&oλσyuώ όπλο Ύ'" τη Oημwuρ Ύία. χα;ι τη στα;θεροποί1)ση της α;στικής-εθνικής α;ύοράς (άρα χα;ι του εθνικocxστικού χράτους), στο στάδιο του ιμπεριαλι σμού ιχποτελεί βασικό ιδεολούικό όπλο Ύι.ct την χατιχπίεση ί θνους από ίθνος, Ύι.α την επίχτα.ση του αποιχιοχρα:τιχοό διεθ νοός χαπιτιχλιστιχοό χαταμερισμού της ερύιχσία.ς χαι Ύια τηv ιχιτιολόγηση της διάσπασης του διεθvouς προλετα.ριά'tou σε. φτη νή χαι φφιβή ερύατιχή OUναμ1)_.Τίλος, ε[ναι το μ1σο ΎLα τoηv υποτα.γή στηv ιμπερ ιστιχή-ιxvτεπcxvαστατιχή ιδεολούια, xu ρίως του προνομιοόχου τμήματος, 'tou προλετιχριάτου της μ1) τρόπολ1)ς, της ο:χριβής ΕΡΎατιχής δύναμτις. Αl.7tό μπορεί mvείς να το πα;ρα;τηρήσει ήδ1) από τα τiλ1) του περασμίvοu α;ιώνα. Ο ιμπεριαλιστικός εθνιχισμός είχε διεισδόσει χα.ι στην ευ ρωπlχϊχή σοσιαλδτιμ.οχρατια. Ο ιστορικός Β. Καοότσχυ μcις λίει ότι ο εθνιχισμός, μα χα.ι ο μοναρχισμός των 1)Ύετών της αυστρι.αχής σoσιαλ&ημoxρατίcις, πirtαζε ιχπό τoηv πεποί&ησή τους ό I μovάχιχ έ.τσι OLVmlXV 1) δυνατότητα. στο Ύερμανιχό 33

35 ΝΙΚΟΣ Ψ'ι"ΡΟΥΚΗΣ Ιθvoς να ε.κιtληρώσε.ι «τον πoλιτισtι.xό χα:ι τον εχπoλιτιστtχό ρόλο τou μiσα στους ΣλιXβoUς»26, ΤOuς Σλά.βOUς πou για τοuς γερμανούς εθνιχιστές ήταν σχεδόν βάρβαροι. Δεν είναι, λοιπόν, χα:θόλοu περίεργο γιατί ένας από ΤOuς θεωρηwι.ouς της lx1.iσtρ σoσtιxλ3ημ.oxρα.τίcu;, ο Otιo Bauer ( ), προσπιίθησι να ΠΡοσ8ιορίσιι το έθνος στη βά ση αφηρημένων σχημάτων, πολιτιστι.χοο Φuχολογιχοο χcφα χ ενώ ταuτόχρονα θέλησι να: αποδείξει ότι οι δια;φορές ιxwi:μεσα. στα έθνη είνα:ι αιώνιες χα:ι ιχμετά.βλητες. OuoιιxστL χά, ο Ο. Mπάouερ βα.ίaτιp<l oτu; ιδεαλιanxις aντιλ φ, των ιχστών θεωρητικών. Aσyou χιχρη, στα , ο γάλλος χα:θη γητής Ε. Rf'naη χα:θόριζε το έθvoς έτσι: «Το έθvoς είνα:ι πνεύ μα. ιχφηρημι\π) αρχή. Αuτό το πvευμα;, ιxuτtι η ιχφηρημ1\π) ιχρχή ouσιιxστιxά: παρά.γεται από ΔUo περιπτώσt:ις: η μία βρί σχεται στο ΠιχΡελθόν, η δεύτερη στο παρόν. Η μ(α; περίπτω ση είνα:ι οι χοινές Χληρονομι.χές lx\icψ.νήσιις, η δεύτερη είνα:ι η πριxγμ.α;wcή ouμφωνία, η tmθuilίιx της χοινής ζωής aτη βάση της χοινής κληρονομιάς (., )21.» Τι είπε ο IOτw Μπάou ερ, ο σοσιιχλδημοχράτης, ΔUo δεχοιετίε.ι; α;ργό-tερct; Ανα:γνώ ριζε ότι το έθvoς είνα:ι αντιχειμενιχή οντότητα, μα; αρνιόταν την χοινωνική uπόσ"tασή τou (ιiρα ιχρνιόταν ότι είνα:ι ισtoρι χή χα:τηγορία;). Για; τον Ο. Mπάouερ «έθνος είνα:ι το σuνoλo των ανθρώπων ποu μ.ε την χοινή τοuς μ.oίρcι είνα:ι ouvstμiνol σι μια χοινότητα χαρωι.»28. Κοντολογής, με τον ορισμό 26. Βλ. 1:1. KoIIIlHk. ItJ...,wp'>( //( WarltI/Itrlgι-r1 ιη α<;/t'πt"ιι'hίscht'r1.soziuh!i'r,/(,l"rιι/it'. fkrlin σ Ε. Βι"I<ΙII. QιιΊ.;f - Ι'Ι' φιίιιι(' r1aliutl. ixδoaη, ΠίτΡO-yxρa.ντ, 28. Ο. HaII, r. 1886, σ. 37. Pam , βλ. τη Du:.ι\aιίι,ι,ιιΙίιaι('ιlrπι ιirit' Sιιzialdt'mokιalw' βλ. Ι.Β. 34

36 ΤΟ ΕθΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟ1.ι α1.ιτό, Ο Μπ!io1.ιε,Ρ σιιvένωνε,-ταύτιζε, το έ με, τον lxα'tι χό ε,&.ιαισtαό σωβινlσμό (χιiτl ΠΟ1.ι rίνε,τα.l έως τι.ι;: μέρε.ς μαι; απ' όλο1.ις τοιχ; Lδε,ολόrοιις της Lμπε,ΡιαλLιmχήι; ι:rνt'tπαιιάατα <Π}ς). Σύμφωνα: με, τον Ο. Μπά.ο1.ιε,ρ, e.μφcr.νίζo'v'tαl πέντε σtά.διcι στην ε,ςέλlξη ΤΟ1.ι Ιθνο1.ις, τα παpcr.xά.τω: 1) το σtά.δlο όπο1.ι βασlζόταν στην ΚΟLνότητα ΤΟ1.ι Ύένοιις' 2) το σt6.δlο της πολl τισtιχής ΚΟLνότητας των φε,oijδcr.pχών Lπποτώψ 3) το α-cά:διo της πολlτlσtlxής ΚΟLνότητας των ασtών (Ι6ος αlώνα:ι;)' 4) το σtά.δlο της πολlτlσtιχής ΚΟLνότητας των μoρφωμiνω... στην πρώιμη περίοδο ΤΟ1.ι χcxπlτcr.λισμού ML, 5) το σtά.δlο της πο λlτlσtlxής ΚΟLνότητας ε,νός λαού σtoν βlομηχαvlxό χcxπιταλl' σμό. Σύμφωνα: με τον Ο. Μπάο1.ιε,ρ, ε,νώ το παλlά. το απoτελoίισmι μον<χχα OL 6.ρχOlXlξ( τ6.ςει.ι;:, σto\i βι.ομηχανιχό κα πιταλlσμό. χά.pτj στη... πλατlά. δl6.δοση της μόρφωσης, lrl"'e. δ1.ινα:τό να: σιιμμε,τιχο1.ι'" σto έ ML OL «ΚOLνoL θνητοί». 1[ ΤOL Ύε,ννήθηκα... OL προϋποθέσε.ι.ι;: ΎΙCΙ τη... κοινή ε&.ιιχή μοίρα ε,...ός λαού. Ο ιδεαλlσμός καl η μ1.ισtαoπάθε,ιa ΤΟ1.ι Ο. Μπά.01.ιε,ρ, πάνω σto πρόβλημα ΤΟ1.ι προσδlορισμού ΤΟ1.ι έ&.ιο1.ις, σε, τίποτα δε... δlέφερε από τις αντιλήψεlς XIXL τοιχ; ι.σχ1.ιρισμούς τω... αatών Lδεολό-Υων XIXL θεωρητιχώ... OL θέσε,lς ΤΟ1.ι, όπως ήταν επόμε,νο, πρoχw.e.σαν την αντί δραση XIXL την ΚΡLΤιχή πολλώ... τrrε,τών της διε,θνούς σοσιαλ &ημοκρο:τίας. Ο Καούτσχ1.ι τον κατηύοροόσε ότl ιmοτlμούσε την ΚΟLνότητα. της Ύλώσσας και ιmερεκτlμοόσε την πολlτlσtl κή τα1.ιτότητα. Το προλε,ταρlά.το, iλεύε,. δε,ν μπορε,ί να: ixel Στ«λΙΥ, Ο μαpξιaμ.ός και ro εθνικό ζήτφ«, χή ί.χ8οση, A!Πrn), G attt 'Λmνντa:, τόμ. 2 (tλλtjyi.

37 ΝIΚΟΣ ΨΎΡΟΤΚΗΣ κοινό πολι'tισμό με την or:ιπιχή 'tιxξη2'j. Μor: or:πό εχεί ποu προήλθε η μεγor:λό-cερη επbcριση φor:ν or:πό τη ΡωσUx. Η Ρω σίor: ή'tor:ν επίσης πολuεθνιχό χρά'toς (φuλor:χή πολλών xα'tor: πιεσμένων εθνών). Έ'ΜΙ χor:ι εοώ 'το πρόβλημα: είχι γίvε.ι oξu. Ήδη or:πό 'ης or:ρχές 'tou or:ιώνα: 'το έθνος άρχισε να: or:v'tιμε'tω πίζε'tor:ι κor:ι να: μελε'tιέ'tor:ι χά'tω or:πό 'το επor:να:ιπcnιχό πρίσμα της θεωρίor:ς 'tou Κ. Μor:ρξ, δηλor:δή ως ιiπoριxή κor:τηγoρίor:, κuρίως or:πό 't0\l Β. 1. Λένιν. Πάρ&ηχε. uπόφτl η κοινωνιχή οικονομική βάση της γέννησης 'tou έθνοuς κcιι σε προέχ'tor:ση 'tou εθνιχοίι ζητημor:'tοςgj. Γιor: 'tοuς επor:να:ιπά'tις της Ρωσίor:ς (κuρίως 'tοuς μπολσεβί. κοuς), μέσor: IΠOuς κόλποuς της διεθνοίις σοσuxλδημοχρor:'tuxς (διάβor:ζε. καλίι'tερα: της εuρωπor:'ίχής), δεν uπήρχε μονάχor: η or:vtεπor:νor:ιπor:'tική θεωρίor: γιor: 'το έθνος και 'το εθνιχό ζήτημor:, UΠΉρχε κor:ι η επor:να:ιπor:'tιχή ποu έβλεπε 'το έθνος (και 'το ι θνιχό ζήτημα:) ως ΚΟΙ\lωνιχοοιχovoμιχό και 'tor:u'tόχρoνor: πor: γκόσμιο φor:ινόμινolι μι μεγάλη σημα:σίor: γιor: 'το tπoιvc1iπor: 'τιχό διεθνές ιργor:'tιχό κίνημα:. Ιδιor:ί'tερα: ο Λένιν σuστημα:'tιχά κα'tor:πολιμοίισε 'τον μεγor:λορωσιχό εθνιχισμό, 'tοuς ρώσοuς ε θνιxιg'tiς ποu «κor:'tοιπιέζοuν πoιxιλό'tρoπor: πολλοίις λor:οίις»32 και 'τις ιδtιxλιiπ or:\i'tιδρα:lπιχές or:\i'tιλήφεις 'των or:ιmριor:χών 29. Ο Κ. ΚιχοιJτGX1.>. ιxvτιμετώπιoε χριτιxιi τις ιxvτιλήφtις το!.> ΜπΜιι, ιρ χuρίωι; στο ip"'fo του, '.ιιίιιll..ιιίl1iι ιιιιι/ /IIΙι ιηιjι«ιιl,,/ι"ιiίι. 1()()7 19U Βλ. Β.1. Λίvιy, Η οοιιίπτιιξ1) του καmτaλισμqιί ιπ1j Pωtιία. στοι 'Α πoιvτo:. τόμ. 3 ( 1η ελληvιxή έχδοση). 3 Ι. Β.Ι. Λivι\!, eiatlζ Υιά ιισήυφη πάνω στο θνιxό ζήτφοι, στοι Ά παvτo:, τόμο 4Ι (wixιxτι έxδogη, Ι968), (ι Β.Ι Λivι\!, Οι Kιxνriτoι και οι ι(λ,txιστ4, στα. Άπαντα, -roμ. 22 (Ιη ελληυιχή ixδoση). σ

38 ΤΟ ΕθΝIΚΟ ΙΗΤΗΜΑ GOσιcκλδημoκρα:τών και &λλων θε.ωρητι.χών της σοσιαλιστικής Οιεθνούς. Στα 1913, ο Β.1. Λένιν, ξεχινώvtας Mvta από την Μ ΎXTJ της επανα.στατιχής επίλοοης προβλημcxτων wu Οιε.θνοός εργατικού κιvήμcιτoς, OιατUπωνε την κατηγορηματική θέστι: «Κανένα. απολύτως προνόμιο σt κανένα έ&.ιος και για καμιcx γλώσσα. Ούτε η παραμιχρότερη αοικία σε. βάρος μιας ε&.ιι κής μειονότητας: να. ποιες είνα.ι οι αρχές της εργατιχής οημο χρατίαςη.» Την ίοια ΧΡOνιcX, ο Ι. ΣΤcXλιν δημοσίωσε, σε τρεις σ\jνέχειες, στο περιοδικό ΠΡοσβεστσένΙΥε (τεύχη 3, 4, 5/1913), τη μελέτη του ω μαρςισμός και το ε&.ιικό ζήτη μcι», μια μελέτη που ο Λένιν την aειoλόγησε ως πρωτοπορια κήιi. Και ο Στάλιν ξεκινούσε από τις Μγχες για επίλuστι πολλών προβλημcxτων wu εργατιχού κιvήμcιτoς και πρώτα απ' όλα από την ανάγκη να. εξαλειφτεί η σόγχιιστι, η ιδεολο γική θολοίιρα, που δημιούργησε το έργο wu 'Οπο MxcXou ερ. Βασισμένος στις θέσεις wu Κ. Μαρξ, wu Φ. 'Evyxελς και τοιι Β.1. Λένιν, ο Στάλιν, στο έργο wu αυτό, έδωσε wv πρώτο οριαμό για w έ&.ιος με βάστι την ιιλιστική αvtίληψη για την ιστορία. Σύμφωνα. με τον Στάλιν, έ&.ιος είνα.ι «η Lστopooi οιαμορ φωμένη σταθερή κοινότητα ανθρώπων, πou ε.μφrινίστηχε πά νω στη βάστι της κοινότητας της γλώaσας, tou εωφοιις, της οlxo\loμιχής ζωής και της Φυχοαόνθεσης πou ε.xδηλώνετaι στην 33. Β.Ι. Λίνιν, Η φυατοοί τάξη και το ιθνυιό ζήτφα:, τόμο 19 (ιη ιλληνιχή ix&m]), ο Β.1. ΛίΥ\Υ, Γιιχ το tθνιxό πpόy{lf:lμμ τοιι ΣΔΕΚΡ, τόμ. 19 (ιη ιλληνιχή txδoση), ο IΠCI 'Aπavra, IΠCI Άπavra.

39 ΝΙΚΟΣ ΨΎΡΟΠ<ΗΣ xo νότηtα. 'toij πολ τισμοu»35. Κάθε ορισμός εινα. -yνωσtό ότι εμπεριιχε πa.γι'δες. Γιοιτι μπορεί να. α.vtιμετωπr.σttί ως <πει ρα. GWτα.γή. Μα. πa.ρά:λλ ηλα., a:oι xcιvε.ίς 'to" oomμε.τωπlσε χιχ τω α.πό το πρίσμα. της διjνα.μικής της σ-toρικής εξέλιξης, τότε α.σφαλιστα.τα. α.ποτελεί θετική GιJμβολή. Kα. ο oρ ός τοl,l Στάλιν για. το έθνος γνώρισε χαι τα. δόο: χαι χρησιμοποιήθη χι ως GlJvtIXyή, a.λλά χαι ως σημείο ε.χχίνησης_ 'Οσοι μελε τητές τον xατιrιιόη σa:oι ως oρ ό ποl,l εμπεριiχει δlmtμικές εξελισσόμενες ι.στοριχές xo νωνιχές σχέσεις, μπόρεσαν χαι να τον αξιοπο ήσοι,ιν θετιχci. Στην αvtεπανα.<πα.τική, μτι επιστημονική ερμ'η\lεία., τω 0ρ oό τοι,ι έφτασε xα ο ίδ oς Ο Στάλ ν_ Ενώ, στα. 1916, Ο ΛΙν ν έβλεπε τη δι,ιναμική εξελικτική δια.δικa.σία. για. το πι ρα.σμ.α τοι,ι Ιθνοος σε \ιέα ποιότητα. a.διά.ρρ-ηxτα. σι.ινδεμινη με την πορεία. της xo νωνία.ς προς την xατά.ρύtiση των τά.ξεων χα την a.πoνbφωση τοι.ι χράταιζ', <πα. 1929, ο Στά.:λ ν μ λoιjσε γ α. την όπa.ρξη <πον χόσμο δόο δι.a.φoρετιxών τύπων εθνών: των ιχ<πιχών χα των σοσιαλι.ατιχών (των σoβ ετιxών εθνών). Οι δόο αιπές «χατηγορίες» των εθνών, αόμφωνα με την ά.ποφή 'to'j, είνα. ιχouμβίβα<πα αvtαγωνιατιχές. Γ α. τον Στάλ,ν τ,," 1929, τον οναμφ.σβήτητο, τότε, ηyiτη της ΕΣΣΔ, τα. λεγόμενα α<πιχά έθνη ΧIΧΡαχτηρίζοvtαι α.πό την «ταξική ε ρήνη μέσα. <πο έθνος χά:ρ-η της "ενότητα.ς 'toij έθνοιjς". επέ χτα.ση 'toij ε.οο φοljς 'toij έθνοι,ις σοl,l με την χατά.λτιφτι των ξέ νων εθνικών εοαφών, δl,lσπ <Πίa. xa.ι μίσος προς τα. ξινα Ιθνη, 35. Ι.Β. Στ&λl..., Ο ιuφξr.σμόι; και το ιθι.ιuιό ζήτφο:, στο: πανm:, τόμ. 2, στο ίδιο, a Β.1. Ai...I..., Τα αιroπλίaμαπι -για τη ιnιζήτηoη -για την GWΠJδιά/h: ση. στο: Άπανm:. τόμο 22 (lη UJ.Jj\'ιxή lχδoση), a

40 ΤΟ ΕθΝIΚΟ ΖΗΤΗΜΑ xcιι't'α:πίεση 't'ων εθνucών μειo'lo'tήtων, ενιαίο μ,i't'ωπο με 'to\i 'Ι''''!'ιαλ<σμό,. Π""'" ><O<"tά ""'" Σ..ω.,., "" "σoβ "",," Ιθνη" μποpow να: ΧiXpCXXτηpr.cτtoUν σoσι.α:λιαtιxά: για'ti εινα:ι Ιθνη ΠOl.l στηρίζο\l1'α:ι ατο διεθνισμό χιχι παλεοονν εν<iv't't.α στην πολι't'ι χή 't'ων χιxταχτfι<πω ν, 't'ων XCΙΙ ν πολέμων, γιατί πα λείιow ε\lάvt'ια IΠO\l ιμπε.ρtαλισμό»37. Η θέση α:ι.mι τw Σ't'ά: λιν για: 't'q: α:ατιχά: χα:ι 't'q: σοσιαλιατιχά: Ιθνη. ΠΟl.l βρtσχο\l1'α:ι σι α:\o"t'ιθεση ΙΧΝΆΜεσά: 't'ot.κ;. για 't'q: αvtα:γω\lιατιχά: α:ατιχά: xcιι 't'α:πιtσtιχά: έθνη χα:ι τα. α:δtλφιχά: χιχι μη α:\ι1'α:γωνιατιχά: σο σια:λισ-tιχά: έθνη:ιa, ερχότα:ν σε αvtίθεση με 'to\> ίδιο 't0\l ορι σμό 't'01.i για: 't'o 't't είνα:ι έθνος χιχι ήτα:ν α:πoλcryητtxή για 't'o «σοβιετικό» χα:θεατώς 't'01.i ωτόλι.rroi) χρα;'t'ιχομαιιοπω λr.αxou χα:πι't'α:λισμ.ο\ι με τa.ξιχό ηγιμόνα: τη cruhoγtxή γραφειοχρα; 't'txή XΡΑ;'t'txή α:ατtxή 'tάςη. 'Η't'α:ν η πρώτη ένδειξη ότι ο λε γόμενος σοβιε't'txός μαρξισμός 't<xlrttζe 't'o χρci't'oς με 't'o Ιθνος, την ηγεμ.oνtxή 'tάςη της χoιllω\lία:ς με 't'o\i ηγεμ.ονεοομενο λαό. Κα:ι πόσο πιο πίσω. πιο μωφιά: α:πό την α:λήθεια, ά:ρα χιχι α:πό τη.ι προοδwtιxότηtα:, 't'ou iλληνor: cτroχα:στη, 't'ou μη μαρ ξιστη, 't'ou Ίωνα: Δραγοuμη, ποι) lχχό μα: α:πό 't'ις α:ρχές 't'01.i α:ιώνα: μας χα:τa.πoλεμoόσε 't'ov ελληνιχό α:ατιχ6 xρα;wι6 πα: τερνα:λισμό χα:ι δισ.χήρι.mε ότι η εθνιχή πραγμα:'t'ιχότη't'α: δεν tiνor:i 't'o χρci't'oς της 1:λλά:δα:ς, μα: 't'o ελληνικό έθνος (Ο ελ ληνισμόζ και ΟΙ 'Ελληι.ιες, ). Δεν ιntά:ρχει χα:μιά: αμφιβολίο: ότι η α\ι'teπιστημο...txή δι Σ ν. ΤΟ εθwιό ζήτφο: ΜΙ ο λι:ιιιιιαμός ι. <rni: 'ι4m:nott:ι:. τόμ. 11 (lx. Γνώotις). σ Πλfpι τηr; θι.ωρίaι; πιρί αoβιtτuιών-<jocmλιστuιών ιθνών. βλ. σ-to tρ-yo τοιι ν.κ. KOZIo\. Ο [orm;ro\'anu ; razvitϋ soιsiajίsιil$(> kt(,hnιjι.ii 1 ss.sr. Moskva