TΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ ΤΜΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΜΙΧΑΗΛΟΥ Π.ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΘΕΜΑ: «ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ»

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "TΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ ΤΜΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΜΙΧΑΗΛΟΥ Π.ΧΡΙΣΤΙΝΑ 10513 ΘΕΜΑ: «ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ»"

Transcript

1 TΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ ΤΜΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΜΙΧΑΗΛΟΥ Π.ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΘΕΜΑ: «ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ» ΕΠΙΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Θ.ΠΑΠΑΗΛΙΑΣ 1

2 Αφιέρωση... Η εργασία αυτή είναι αφιερώμενη στον καθηγητή κ.ι.κεχρά που μου έδωσε την ευκαιρία να ανακαλύψω τη χαρά της επιστημονικής έρευνας, στο κ.θ.παπαηλία που μου ανέθεσε ένα τόσο ενδιαφέρον θέμα, καθώς και στους αγαπημένους γονείς και φίλους που με βοήθησαν. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κεφάλαιο... Error! Bookmark not defined Κοινωνικό Πρόβλημα Η συλλογική ρύθμιση και ο ρόλος των φορέων εξουσίας στις προκαπιταλιστικές κοινωνίες Κεφάλαιο Ιστορική αναδρομή i. Γερμανία ii. Γαλλία iii. Αγγλία Δυο απόψεις περί πολιτείας Καπιταλισμός Κεφάλαιο Βιομηχανική Επανάσταση... Error! Bookmark not defined Οι αλλαγές στο δημογραφικό καθεστώς Οι αλλαγές στον αγροτικό τομέα Ο ρόλος της συσσώρευσης του Κεφαλαίου Οι αλλαγές στο σύστημα παραγωγής και ο ρόλος της τεχνολογικής προόδου Η εργασία στα χρόνια της Βιομηχανικής Επανάστασης Εργατικά ατυχήματα & Επαγγελματικές ασθένεις στη Βιομηχανική επανάσταση Αλλοτρίωση & Καπιταλισμός Καπιταλιστική κοινωνία Μισθωτή εργασία Κεφάλαιο Ο ρόλος του δημοσίου τομέα σε περιόδους πληθωρισμού και ύφεσης Sir William Beveridge Η έννοια του όρου «κράτος πρόνοιας» Θεωρητικές αναλύσεις του κράτους πρόνοιας Κεφάλαιο - Μοντέλα κράτος-πρόνοιας στις χώρες της Ε.Ε Αίτια δημιουργίας κράτους πρόνοιας Συγκρότηση του κράτους-πρόνοιας στην Ελλάδα Μοντέλα και συστήματα υγείας

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το κίνητρο για την ανάληψη της συγκεκριμένης πτυχιακής εργασίας δώθηκε κατά τη διάρκεια του μάθηματος Μακροοικονομίας του κ.παπαηλία,όταν έγινε αναφορά στο βιβλίο «η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού» του Μαξ Βέμπερ. Με αφορμή αυτό το βιβλίο, άρχισε η προσωπική έρευνα και εμβάθυνση στην Ευρωπαϊκή ιστορία και την αναζήτηση των γεγονότων που άλλαξαν τη ροή της ιστορίας και διαφοροποιήσαν την έννοια του κράτους στην Ευρώπη. Στόχος της εργασίας είναι η κατανόηση των αιτιών που οδήγησαν στην δημιουργία του σύγχρονου κράτους πρόνοιας στο Δυτικό κόσμο.το κράτος πρόνοιας αποτελεί μία εξειδίκευση της έννοιας κράτος σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο 1. Αποτελεί μία συγκεκριμένη κοινωνικοπολιτική, αλλά και οικονομική διαδικασία, όπου σήμερα η συσσώρευση του κεφαλαίου, ο ρόλος της μισθωτής εργασίας και η θέση του ατόμου μέσα στην κοινωνία αποκτούν μία διαφορετική βαρύτητα σε σχέση με προηγούμενες περιόδους. Το κράτος-πρόνοιας μορφοποιείται ουσιαστικά την περίοδο της εδραίωσης του καπιταλιστικού συστήματος και κυρίως του βιομηχανικού καπιταλισμού. Όμως η μορφοποίηση του κράτους-πρόνοιας είναι μία διαδικασία η οποία κρατάει δεκαετίες και μπορούμε ίσως να ισχυριστούμε ότι ολοκληρωμένο κράτος-πρόνοιας στις Βόρειες χώρες της Ευρώπης υπάρχει μόνο μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ο ορισμός του κράτους-πρόνοιας δεν είναι συγκεκριμένος και διαφέρει όχι μόνο από ερευνητή σε ερευνητή αλλά και από χώρα σε χώρα (π.χ. κράτος ευημερίας στην Αγγλία, Ισπανία, κράτος-πρόνοιας στην Γαλλία, κοινωνικό κράτος στην Γερμανία κ.λπ). Το κράτος-πρόνοιας είναι το γέννημα μίας συγκεκριμένης χρονικής συγκυρίας. Η διαφοροποίηση ως προς το τι είναι κράτος-πρόνοιας οφείλεται κυρίως στον τρόπο με τον οποίο ο κάθε ερευνητής διερευνά τον τρόπο δημιουργίας του κράτους-πρόνοιας και τον ρόλο που διαδραματίζει στην οικονομία και στην κοινωνία γενικότερα. 2 1 Στασινοπούλου Ο.,(1992) 2 matos/kefalaio1.pdf 4

5 1. Κεφάλαιο ~ Προκαπιταλιστικές Κοινωνίες Τα πρωταρχικά αίτια της δημιουργίας του κράτους πρόνοιας, τα διακρίνουμε στη φύση του ανθρώπου ως κοινωνικό ον. Οι πρώτες κοινωνίες δημιουργήθηκαν από τις ανάγκες της συμβίωσης, της αλληλοβοήθειας και της επιβίωσης. Μία πρώτη φιλοσοφική θεμελίωση του κράτους πρόνοιας, εντοπίζεται στον διευρυμένο ορισμό του κράτους πρόνοιας, ο οποίος αναφέρει ότι κάθε μορφή κοινωνίας φροντίζει για την ευημερία των μελών της. Από την αρχαιότητα συναντούμε νόμους για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων, και την διασφάλιση των απαραίτητων για τη διαβίωση του πληθυσμού. 1.1.Κοινωνικό Πρόβλημα Αν θέλουμε να δώσουμε τον ορισμό της έννοιας «κοινωνικό πρόβλημα», θα λέγαμε ότι είναι η κατάσταση σύμφωνα με την οποία ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού την θεωρεί ανεπιθύμητη και επιδιώκει την αντιμετώπισή της με συλλογικά μέτρα, διότι εκλαμβάνεται και πιστεύεται σαν αιτία κοινωνικών δεινών. Οι κοινωνιολόγοι κατατάσσουν τα κοινωνικά προβλήματα σε τρεις κατηγορίες, τα πρωτογενή (βασικά προβλήματα) τα δευτερογενή και τα τριτογενή, με την έννοια φυσικά ότι από τα βασικά προβλήματα απορρέουν τα δευτερογενή, ενώ τα τριτογενή είναι η συνέπεια κατά κύριο λόγο, των δευτερογενών κοινωνικών προβλημάτων. Για παράδειγμα βασικό πρόβλημα σε μια κοινωνία αποτελεί η ένδεια, με δευτερογενή συνέπεια θα λέγαμε, τις άθλιες συνθήκες στέγασης, την ανεπαρκή εκπαίδευση, την κακή διατροφή καθώς και την εγκατάλειψη της οικογενειακής στέγης. Όμως τα δευτερογενή προβλήματα όπως η κακή διατροφή θα επιφέρουν ασθένειες, γενετικές ανωμαλίες ή ακόμα και νοητική καθυστέρηση, καταστάσεις που θεωρούνται τριτογενή κοινωνικά προβλήματα. Ο όρος κοινωνικές υπηρεσίες περικλείει εκτός από τα προγράμματα κοινωνικής προστασίας και άλλους τομείς όπως η εκπαίδευση, η υγεία, η κατοικία, και η κοινωνική ασφάλιση. Οι κοινωνικές υπηρεσίες δεν υποκαθιστούν κάποιες μορφές κοινωνικής οργάνωσης (π.χ. οικογένεια, ενορία), αλλά είναι νέες μορφές αντιμετώπισης κοινωνικών αναγκών που ανταποκρίνονται στις σημερινές κοινωνικές συνθήκες. Οι κοινωνικές υπηρεσίες είναι αλληλένδετες και στην πράξη είναι πολλές φορές αδύνατο να ξεχωρίσουμε τα προβλήματα ως προβλήματα υγείας, ασφάλισης, κοινωνικής πρόνοιας κ.α. 5

6 1.2. Η συλλογική ρύθμιση και ο ρόλος των φορέων εξουσίας στις προκαπιταλιστικές κοινωνίες. 3 Η συλλογική οργάνωση κοινωνικής φροντίδας προϋπήρχε του αστικού κράτους και της διεύρυνσης της κοινωνικής του λειτουργίας.είχε όμως αποσπασματικό χαρακτήρα και αναπτυσσόταν είτε στα πλαίσια της τοπικής κοινότητας είτε μέσα από μορφές οργάνωσης με βάση την παραγωγική δραστηριότητα(π.χ. συντεχνίες). Η επίδραση της θρησκείας ήταν σημαντική τόσο στην παροχή της απαραίτητης ιδεολογικής βάσης και των κανονιστικών προτύπων φιλευσπλαχνίας και αλτρουισμού, όσο και στην άσκηση κοινωνικού ελέγχου.σημαντικό ρόλο έπαιξε η εκκλησία στην οργάνωση ιδρυματικών μορφών και στην εκπαίδευση κατάλληλου προσωπικού, αξιοποιώντας την εθελοντική προσφορά των ανώτερων τάξεων, για την ανακούφιση των φτωχών. Κύρια πλαίσια κάλυψης αναγκών στις προκαπιταλιστικές ταξικές κοινωνίες είναι το νοικοκυριό και η τοπική κοινότητα. Αναπτύσσονται εθιμικά τρόποι επίλυσης θεμελιακών ζητημάτων κοινωνικής, βιολογικής και ιδεολογικής αναπαραγωγής και άσκησης κοινωνικού ελέγχου, όπως είναι η γέννηση, η επιβίωση και η ανατροφή παιδιών, η προστασία αδυνάτων, η εξασφάλιση της εργασίας των παραγωγικών τάξεων, ο έλεγχος της κινητικότητας του πληθυσμού και γενικότερα η διατήρηση και η αναπαραγωγή βασικών κοινωνικών θεσμών αντιμετώπισης προβλημάτων κοινωνικής απόκλισης. Κεντρική θέση στην οργάνωση και επιβολή προνοιακών μέτρων κατέχει η εκάστοτε άρχουσα τάξη, η οποία καθορίζει και την κατανομή των βαρών της πρόνοιας για όσους δεν καλύπτονται από την οικογένεια ή την τοπική κοινότητα. Τα μέτρα που θεσπίζονται αφορούν σε μεγάλο βαθμό περιπτώσεις βαθύτατης φτώχειας και εξαθλίωσης, μετακίνησης πληθυσμών, αντιμετώπιση επιδημιών κ.α. Οι αγώνες γύρω από θέματα αναπαραγωγής και φροντίδας σε ομαδικό και ευρύτερο συλλογικό επίπεδο των τάξεων των παραγωγών έχουν στόχο την αποφυγή της απόλυτης εξαθλίωσης, τη διαμαρτυρία ενάντια σε απάνθρωπα μέτρα όπως θάνατος και βασανιστήρια για επαιτεία και μικροκλοπές.συχνά οργανώνονται τρόποι λαϊκής αυτοπροστασίας και αναδιανομής, που εκφράζουν το λαϊκό αίσθημα ενάντια στην καταπάτηση αρχών δικαίου και ηθικής μέσα από την υποστήριξη μορφών ληστείας και προσώπων λαϊκών ηρώων. Συνοπτικά παρατηρούμε τα εξής: Στους αρχαιόυς ανατολικούς λαούς έχουμε αναφορές σε συλλογικά μέτρα πρόνοιας όπως στις νομοθεσίας των Σουμερίων, Βαβυλωνίων, Αιγυπτίων, Ασσυρίων, Φοινίκων, στη βουδική θρησκεία και τους ιουδαϊκούς νομους, στα διδάγματα του Κουμφούκιου στη Κίνα. Τον κυριότερο ρόλο παίζει η θρησκεία και η οργανωμένη δράση των ιερών θεσμών, καθώς και η εξάπλωση εθιμικών κανόνων ρύθμισης της αναπαραγωγής από την τοπική κονότητα για όσους δε καλύπτονται από την οικογένεια. Για τους δούλους και τους αιχμαλώτους πολέμου, που ζούσαν κάτω από άγριες συνθήκες, δεν υπήρχαν ρυθμίσεις κοινωνικής φροντίδας. 3 Στασινοπούλου (1992), σελ

7 Στην αρχαία Ελλάδα έχουμε παρεμβάσεις της εκάστοτε κρατικής εξουσίας με τη μορφή κοινωνικών μετάρρυθμίσεων, όπως του Σόλωνα(Αθήνα 593 π.χ.), του Λυκούργου(Σπάρτη 800 π.χ.), του Περίανδρου(Κόρυνθος 629 π.χ.), του Φιλόλαου(Θήβα720π.Χ.), οι οποίες θεσπίζουν μέτρα που αφορούν εξασφάλιση τροφής, στέγης και προστασίας αδυνάτων, αναδασμό γης, φορολογία με αναδιανεμητικό χαρακτήρα, προστασία της δημόσιας υγείας.ειδικότερα, πάρθηκαν κατά καιρούς μέτρα από πολιτικούς ηγέτες, νομοθέτες κλπ. Τα οποία αφορούσαν: Προστασία ορφανών πολέμου, Προοδευτική φορολογία πλουσίων για την οικονομική ενίσχυση άπορων γεωργών, Συστήματα δανεισμού και παραχώρησης γης σε φτωχούς και άκληρους αγρότες, Διανομή σιταριού και άλλων βασικών προϊόντων στους άπορους βάσει καταλόγων, Βοήθεια αναπήρων και διατροφή αναπήρων πολέμου από το Δήμο, Χορήγηση «θεωρικού», δηλαδή χρηματικής αποζημίωσης για τη παρακολούθηση θεαμάτων, Καταβολή αποζημίωσης για εργασίες των πολιτών σε δημόσιες υπηρεσίες, Ανάπτυξη ενώσεων αμοιβαίας βοήθειας, Εφαρμογή θεσμού συσσιτίων για τους φτωχούς και ανάπτυξη φιλοξενίας σε σπίτια και κτίρια βωμών, που προστατεύονταν απο το Δία, ο οποίος ήταν και ο Θεός της κοινωνικής προστασίας των φτωχών και των επαιτών. Στο τομέα της υγείας αναπτύχθηκε στην Αρχαία Ελλάδα σύστημα ιατρικής περίθαλψης, όπου οι διάφορες βαθμίδες μέσα στο ιατρικό λειτούργημα αντιστοιχούσαν στην ταξική διάρθρωση του δουλοκτητικού συστήματος: «Δημοσιεύοντες ιατροί», διορισμένοι δηλαδή από το κράτος, ή κατόπιν εκλογής από το Δήμο, βοηθοί γιατρών και δούλοι γιατροί για την περίθαλψη των δούλων, ταξιδεύοντες γιατροί για παιδιά και απόρους.προσφερόταν επίσης δωρεάν περίθαλψη, ενώ προωθήθηκε η προληπτική υγιεινή και η αγωγή υγείας(π.χ. Ιπποκράτης «Προγνωστικόν Επιδημιών», «Περί Διαίτης»). Η φιλοσοφική σκέψη, ο πολιτικός λόγος, η θρησκεία παρέχουν το απαραίτητο ιδεολογικό και κανονιστικό υπόβαθρο των μέτρων (π.χ. στα έργα του Ησιόδου). Προβάλλονται αρχές κοινωνικής φροντίδας και φιλευσπλαχνίας, όπως προστασία ξένων, ορφανών και ηλικιωμένων, απαγόρευση ατίμωσης γυναικών. Η φιλανθρωπία και η δικαιοσύνη παρουσιάζονται σαν βασικές αξιώσεις του κοινωνικού συνόλου, με στόχο την κατοχύρωση της κοινωνικής δομής του δουλοκτητικού συστήματος. Είναι ενδιαφέρον ότι στη διάρκεια των Ελληνιστικών Χρόνων η πρόνοια παύει να είναι υπόθεση του Δήμου και γίνεται περισσότερο ιδιωτική υπόθεση` έχουμε δηλαδή περιορισμό της συλλογικής ρύθμισης. Στη Ρωμαϊκή Περίοδο η ρύθμιση της κοινωνικής αναπαραγωγής και της φροντίδας καθορίζεται στα χρόνια ακμής από τις ανάγκες της επεκτατικής πολιτικής και των πολέμων, που απιδρούν στη διαμόρφωση των αναγκών της αγροτικής κοινωνίας, ενώ στα χρόνια της παρακμής και κρίσης προέχει η ανάγκη επιβολής κοινωνικής ειρήνης 7

8 και συγκράτησης του εξαθλιωμένου άεργου και άστεγου πληθυσμού. Στη Ρώμη ειδικότερα επικρατεί η απουσία μέτρων για αναδασμό γης (πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζεται με τις αποικίες), δημόσιας υγιεινής και πρόληψης, σημειώνεται αύξηση της σωματεμπορίας και της διαφθοράς, η οποία συνδέεται συχνά με την έλλειψη οργανωμένης κοινωνικής προστασίας, επικρατεί η ιδιωτική εκπαίδευση. Μέτρα κάλυψης άμεσων αναγκών των άεργων και εξαθλιωμένων μαζών λαμβάνονται μόνο σε εποχές έκδηλης κοινωνικής παρακμής και κινδύνου αναταραχής. Είναι γνωστή η διανομή δωρεάν άρτου στα πλήθη των απόρων και η οργάνωση δωρεάν θεαμάτων που διακρίνονταν για την αγριότητα τους και λειτουργούσαν περισσότερο σαν μέσο εκτόνωσης. Υποτυπώδη φροντίδα και περίθαλψη έδιναν και οι ενώσεις που συστάθηκαν από το κράτος με τη μορφή νομικών προσώπων, μετά από τους Καρχηδονικούς Πολέμους. Στο τομέα της υγιεινής έπαιξαν θετικό ρόλο έργα υποδομής, όπως η δημιουργία υδραγωγείων, η αποξήρανση ελών κλπ. Στη Μεσαιωνική Ευρώπη τον κύριο ρόλο στην οργανωμένη παρέμβαση τον παίζει η Εκκλησία, που παρέχει και το απαραίτητο ιδεολογικό υπόβαθρο με έντονο το στοιχείο της άσκησης κοινωνικού ελέγχου. Η επίδραση του χριστιανισμού είναι αναμφισβήτητα μεγάλη στην ανάπτυξη της πρόνοιας, τόσο από πλευράς οργανωτικών σχημάτων και θεσμικών πλαισίων. Διαφοροποιείται όμως, και αυτή, ιστορικά και σε σύνδεση με την πορεία εξέλιξης συγκεκριμένων κοινωνικών συστημάτων και πολιτικών θεσμών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πρώτες χριστιανικές κοινότητες που οργανώνονται σε καθαρά κοινονικά πλαίσια ήδη στη διάρκεια της Ρωμαϊκής Περιόδου, και που στηρίζονται στις αρχές της κοινοκτημοσύνης, της αλληλοβοήθειας, της ισότητας ανεξάρτητα από φύλο, φυλή, εθνότητα. Στη περίοδο όμως του Μεσαίωνα, η χριστιανική Εκκλησία έχει εδραιώσει τα χαρακτηριστικά της εξουσιαστικής δομής, ενώ επικρατούν ο μυστικισμός, ο δογματισμός και η τυραννία της Ιεράς Εξέτασης. Τα μοναστήρια, που συντηρούνται και ελέγχονται από την άρχουσα τάξη, παρέχουν βοήθεια σε φτωχούς και αρρώστους, όμως η κύρια πηγή επιβίωσης γι αυτούς είναι η επαιτεία, η οποία τιμωρείται και σαν αξιόποινη πράξη. Η παροχή κοινωνικής βοήθειας, που κρίνεται επιθυμητή μόνο για τους «αναξιοπαθούντες» φτωχούς, δεν συνδέεται με την ανάγκη του πάσχοντος ή με την κοινωνική συνοχή, αλλά περισσότερο με το αίσθημα ηθικής και θρησκευτικής πίστης του ελεούντος. Μέσα σε αυτό το πνεύμα έχουμε εξάπλωση της ελεημοσύνης και ανάπτυξη της ιδρυματικής μορφής πρόνοιας, με σημαντικό έργο των μοναχικών ταγμάτων, όπως του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης και των Χριστιανικών Αδελφοτήτων. Σε θέματα οργάνωσης της εργασίας και αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης, σημαντική δράση ανέπτυξαν οι συντεχνίες, θεσπίζοντας, εκτός από τις οικονομικές αρχές λειτουργίας, τους κανόνες αλληλεγγύης και προστασίας των μελών τους. Το Βυζαντινό Κράτος θεωρείται σταθμός στην ανάπτυξη της οργανωμένης συλλογικής κάλυψης στους προκαπιταλιστικούς χρόνους. Σε αντίθεση με τη μεσαιωνική Δύση, η λειτουργία των θεσμών της πρόνοιας είναι συστηματική, ενώ 8

9 προωθείται ο συντονισμός και η εξειδίκευση, στην αρχή με την εκπαίδευση εθελοντών. Στην εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου οργανώνεται η παροχή βοήθειας σε χήρες, ορφανά και αρρώστους, μετά από εξακρίβωση της οικονομικής και κοινωνικής τους κατάστασης από ειδικούς επιτρόπους, οι οποίοι υπέβαλλαν τις σχετικές εκθέσεις στους αρμόδιους επισκόπους. Αν και οργανωτικά και ιδεολογικά τον κυρίαρχο ρόλο στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής τον έχει η Εκκλησία, η δράση της στηρίζεται και πλαισιώνεται από εθιμικά και νομικά πλέγματα κατοχυρωμένων κανόνων, με την έμπρακτη υποστήριξη του κράτους σε θέματα υποδομής και στελέχωσης. Αναπτύσσεται έτσι πλέγμα ιδρυματικής αντιμετώπισης, με πτωχοκομεία, νοσοκομεία, ορφανοτροφία και άλλα ευαγή ιδρύματα κάτω από τη συντονισμένη δράση της Εκκλησίας, του κράτους και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων.την ιδεολογική βάση της χριστιανικής φιλευσπλαχνίας συμπληρώνουν αργότερα αντιλήψεις για την αξία του ανθρώπου, την απελευθέρωση των δούλων και αιχμαλώτων και τη φροντίδα των φυλακισμένων. Με αυτούς τους τρόπους οργάνωνε η βυζαντινή κοινωνία τη συλλογική ρύθμιση κοινωνικής αναπαραγωγής και ελέγχου, από όπου δεν έλειψαν χαρακτηριστικά προβλήματα, γνωστά και σήμερα, όπως ο πλεονασμός ιδρυμάτων και η αλληλοεπικάλυψη. Στην Αναγέννηση αρχίζει να διαμορφώνεται η αντίληψη της πρόνοιας ως δικαιώματος, στα πλαίσια της ανάπτυξης των ατομικών δικαιωμάτων. Αναγνωρίζεται ότι η βοήθεια πρέπει να είναι εξατομικευμένη στις γνήσιες περιπτώσεις ανάγκης, αλλά και ότι πρέπει να δοθεί έμφαση και σε προληπτικά μέτρα.ενδεικτικά αναφέρονται τα έργα του Σεν Βίνσεντ Ντε Πωλ (Saint Vincent de Paul ), ιδρυτή του Τάγματος των Αδελφών του Ελέους, και του Ισπανού Χουάν Λουίς Βιβέζ (Juan Luis Vives De Subventione Pauperum ), ο οποίος αναπτύσσει αρχές κοινωνικής εργασίας, με έμφαση στην εξατομίκευση της βοήθειας ύστερα από διερεύνηση και κατανόηση των ατομικών και κοινωνικών αιτιών του προβλήματος (Μαστρογιάννης 1969). Η φιλανθρωπία εξακολουθεί να αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της πρόνοιας, συνδέεται όμως όλο και περισσότερο με θέματα οργάνωσης εργασίας και αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης (Saint Vincent de Paul, Μαστρογιάννης 1969). Συγχρόνως, προωθείται η οργάνωση και η εξειδίκευση στα πλαίσια της ιδρυματοποίησης, με κυρίαρχη πάντα τη παρουσία της Εκκλησίας. Ήδη όμως από το τέλος της περιόδου της Αναγέννησης, σημειώνεται η απαρχή μιας σημαντικής στροφής στην αντίληψη για τη φτώχεια και την αντιμετώπιση της, όπου τη χριστιανική φιλευσπλαχνία και τα κατασταλτικά μέτρα διαδέχεται σιγά σιγά η οργάνωση και απασχόληση των απόρων και η διαπαιδαγώγηση τους με στόχο την καλλιέργεια θετικών στάσεων στην εργασία και τον περιορισμό της επαιτείας. 9

10 2. Κεφάλαιο ~ Ιστορικά στοιχεία για την Ευρώπη. Από τις προκαπιταλιστικές μορφές οργάνωσεις μέχρι το καπιταλιστικό σχηματισμό του κράτους πρόνοιας, υπάρχει μια σειρά ιστορικών γεγονότων που διαμόρφωσαν δύο διαφορετικές ιδεολογικές βάσεις περί των αρμοδιοτήτων του κράτους και του ατόμου, στα διάφορα κράτη της Ευρώπης Ιστορική αναδρομή Μερικά σημαντικά ιστορικά γεγονότα για την κατανόηση των εξελίξεων που οδήγησαν σε αυτές τις διαφοροποίησεις, είναι : Η αυτοκρατορία του Καρλομάγνου (Carolus Magnus=Κάρολος ο Μεγάλος) είχε συνενώσει, με μικρές διαφορές, την έκταση των κρατών, η οποία ύστερα από εντεκά περίπου αιώνες, θ αποτελούσε τη πρώτη Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Οι ταραχώδεις συνθήκες που επικράτησαν μετά το θάνατο του Καρλομάγνου κατά τους ΙΧ και Χ αιώνες, ώθησαν στην εδραίωση του φεουδαρχικού συστήματος. i. Γερμανία 4 Η Γερμανία αρχίζει να υπάρχει σαν κράτος μετά τη συνθήκη του Βερντέν, που υπογράφτηκε το 843 μ.χ. Η συμφωνία αυτή, που διαίρεσε την Φραγκική αυτοκρατορία του Καρλομάγνου, συμπληρώθηκε με τη συνθήκη της Ριμπεμόν το 880 μ.χ. και οδήγησε στη δημιουργία του κράτους της Γερμανίας. Την εποχή αυτή άρχισε να διαδίδεται στους γερμανικούς λαούς ο Χριστιανισμός. Οι εσωτερικοί ανταγωνισμοί των φεουδαρχών οδήγησαν τελικά σε πλήρη παρακμή το γερμανικό κράτος, με αποτέλεσμα όταν πέθανε ο Φρειδερίκος Β', ( ) να βυθιστεί στο χάος και να διαλυθεί σχεδόν ολοκληρωτικά. Ο Κάρολος ο Ε απέτυχε (1555) να συντρίψει τη δύναμη των ευγενών στη Γερμανία και ο τριακονταετής πόλεμος επισφράγισε τη μη ενότητα της χώρας. Μετά τον 30ετή πόλεμο η αυτοκρατορία χωρίστηκε σε 300 ομόσπονδα κράτη, που ήταν πολιτικά και θρησκευτικά αυτόνομα και διατηρούσαν μια χαλαρή τυπική εξάρτηση από τον αυτοκράτορα. Η συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648 αφαίρεσε από τον αυτοκράτορα και το τυπικό αυτό αξίωμα. ii. Γαλλία 5 Η Γαλλία είναι μια παλαιά χώρα, που σχηματίστηκε τον Πρώιμο Μεσαίωνα, παίρνοντας το όνομά της (Φρανς) από τους Φράγκους. Τον 16ο αιώνα διαδόθηκε πολύ στη Γαλλία η θρησκευτική μεταρρύθμιση και έγιναν οπαδοί της πολλοί ευγενείς και μέλη της βασιλικής οικογένειας. Εναντίον των Ουγενότων (Γάλλων διαμαρτυρομένων) στράφηκε ο βασιλέας και η Εκκλησία και ακολούθησαν πολλές αιματηρές συμπλοκές. Ολόκληρη η χώρα χωρίστηκε σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα και ο σκληρός εμφύλιος πόλεμος συντάραξε τη Γαλλία. 4 %AF%CE%B

11 Το 1572 δόθηκε βασιλική διαταγή, σύμφωνα με την οποία θανατώθηκαν χιλιάδες Ουγενότοι στο Παρίσι και σε διάφορες άλλες γαλλικές πόλεις (νύκτα του Αγίου Βαρθολομαίου). Το 1598 εκδόθηκε από τον βασιλέα Ερρίκο Δ το Έδικτο της Ναντς, σύμφωνα με το οποίο οι Ουγενότοι απέκτησαν κάποιες ελευθερίες και έτσι αποκαταστάθηκε η ειρήνη και η τάξη. Το 1614, ανέβηκε στην εξουσία ο καρδινάλιος Ρισελιέ. Στη συνέχεια έγινε πρωθυπουργός του Λουδοβίκου ΙΓ και πήρε στα χέρια του τον απόλυτο έλεγχο της κρατικής μηχανής. Κατέβαλε συνεχείς προσπάθειες για 20 ολόκληρα χρόνια, με σκοπό την αποκατάσταση της εξασθενημένης βασιλικής εξουσίας. Μια άλλη επιδίωξη του ήταν να μεταβάλει τη Γαλλία στο ισχυρότερο ευρωπαϊκό κράτος. Ο Ρισελιέ εξουδετέρωσε όλες τις αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας και εκμηδένισε κυρίως την αντίδραση των ευγενών και των Ουγενότων. Επέβαλε βαριά φορολογία στους αγρότες και στους έμπορους των πόλεων, έδωσε νέα ώθηση στο εξωτερικό εμπόριο και συντέλεσε στην επέκταση των ορίων της Γαλλικής Αυτοκρατορίας στη Βόρεια Αμερική, την Καραϊβική, καθώς και σε άλλα μέρη του κόσμου. Επιτυχίες σημείωσε και στην εξωτερική πολιτική. Έτσι αντιτάχτηκε με επιτυχία στις πανίσχυρες αψβουργικές μοναρχίες της Αυστρίας και της Ισπανίας και γενικότερα προετοίμασε με το έργο του το δρόμο της απόλυτης μοναρχίας του Λουδοβίκου ΙΔ. Το 1774 ανέβηκε στο θρόνο ο Λουδοβίκος ΙΣΤ, ο οποίος βρήκε το λαό δυσαρεστημένο εξαιτίας των δυσμενών κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών συνθηκών. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την εμφάνιση μιας μαζικής και μορφωμένης αστικής τάξης, προκάλεσε διάφορες διαμαρτυρίες, και εξεγέρσεις που κατέληξαν στη επανάσταση (1789). Στις 14 Ιουλίου 1789 καταλήφθηκε από το λαό του Παρισιού η Βαστίλη, μια παλιά φυλακή, που συμβόλιζε τις καταπιέσεις του παλιού καθεστώτος. Τον Αύγουστο εκδόθηκε από την εθνοσυνέλευση η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Με τα γεγονότα αυτά άρχισε επανάσταση, η οποία έπαιρνε όλο και σφοδρότερη μορφή. Το Σεπτέμβριο του 1792 η Γαλλία ανακηρύχτηκε δημοκρατία, ενώ λίγους μήνες μετά αποκεφαλίστηκε ο Λουδοβίκος ΙΣΤ και η γυναίκα του Μαρία Αντουανέτα. Την εξουσία πήραν στα χέρια τους ριζοσπάστες ηγέτες, όπως ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος, οι οποίοι άρχισαν να εξοντώνουν όλους τους πολέμιους της επανάστασης. Το 1799 ανέλαβε τη διακυβέρνηση της Γαλλίας ο Ναπολέοντας Βοναπάρτης, ύστερα από διαταγή του συντάχτηκε ο γνωστός Ναπολεόντειος Κώδικας, που αποτελεί, ακόμα και σήμερα, το θεμέλιο του γαλλικού αστικού δικαίου. Οι σχέσεις της Γαλλίας με τον πάπα αποκαταστάθηκαν με την υπογραφή του Κονκορδάτου του

12 iii. Αγγλία Στην Αγγλία, οι ισχυρές προσωπικότητες του Ερρίκου Η και της κόρης του Ελισάβετ Α θα δημιουργήσουν διαφορετικές προοπτικές. Η Αγγλία, στο διάστημα αυτό σε αντίθεση με τη Γαλλία και κυρίως τη Γερμανία- επεκτείνετο διαρκώς. Οι πρόσοδοι που προσπορίζονται οδηγούνταν κατά μέγα μέρος στο βασιλικό θησαυροφυλάκιο, με συνέπεια να διατηρείται υψηλά η αίγλη του απέναντι σε ευγενείς και λαό. Σημείο τομής ήταν ο «νόμος περί φτωχών» (poor laws) που εκδόθηκε από τη βασίλισσα της Αγγλίας Ελισσάβετ Α το 1601 και ήταν ο πρώτος νόμος κοινωνικής πρόνοιας στον κόσμο. Για πρώτη φορά ρυθμίζεται με νομοθετικό τρόπο η αντιμετώπιση της φτώχειας και μπαίνουν κριτήρια κατάταξης του πληθυσμού των φτωχών ανάλογα με την ικανότητα τους για εργασία. Στόχος είναι ο έλεγχος και περιορισμός των φτωχών και της επαιτείας, στο τοπικό επίπεδο, όπου διορίζονται ειδικοί επίτροποι για τη λειτουργία του συστήματος, που ενισχύεται οικονομικά με την επιβολή σχετικής φορολογίας. Στην Αγγλία ήδη μετά τον Cromwell (1658) το κοινοβούλιο είχε την εξουσία, ενώ η πολιτική δύναμη του βασιλιά ήταν περιορισμένη. Στα τέλη του αιώνα αυτού ο Locke επιχειρηματολογούσε υπέρ του φιλελευθερισμού. Το 1776 ο Άνταμ Σμιθ δημοσιεύει την πεντάτομη «Έρευνα για τη Φύση και τα Αίτια του Πλούτου των Εθνών», η οποία γίνεται αυτόματα επιτυχία, με την έκδοση να εξαντλείται στους πρώτους έξι μήνες από την κυκλοφορία της. Η πρώτη ακαδημαϊκή μελέτη της επιστημονικής πειθαρχίας που θα γινόταν κατόπιν γνωστή ως πολιτική οικονομία είχε μόλις γεννηθεί! 6 Ταυτόχρονα βέβαια ήταν και η «Βίβλος του καπιταλισμού». Ο Σμιθ αντικρούει την πατροπαράδοτη πεποίθηση ότι ο πλούτος μιας χώρας μετριέται από τα αποθέματα του χρυσού και του ασημιού της για να ισχυριστεί ότι ο πραγματικός πλούτος είναι το σύνολο των παραγωγικών και εμπορικών της δυνατοτήτων, σήμερα γνωστό ως Ακαθόριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ). Στο ίδιο έργο μιλά και για την εξειδίκευση της εργασίας ως τρόπο για να αυξηθεί η παραγωγικότητα. 7 Οι ιδέες του απηχούν φυσικά το αισιόδοξο κλίμα των απαρχών της Βιομηχανικής Επανάστασης, όπως η περίφημη δήλωσή του ότι οι καπιταλιστικές οικονομίες (αυτές που βασίζονται στον νόμο της ελεύθερης αγοράς δηλαδή) είναι οι πιο παραγωγικές και ευεργετικές για την κοινωνία. Και βέβαια το «αόρατο χέρι» που ήθελε στο οικονομικό σύστημα -που θα βασιζόταν στην ατομική πρωτοβουλία- θα εξασφάλιζε καλύτερη ζωή για όλους. Οι θεωρίες του Smith επειδή το κλίμα ήταν πρόσφορο- έγιναν αμέσως αποδεκτές από το υπάρχον πολιτικό σύστημα, κάτι που θα καθυστερούσε για 50 και πλέον έτη στην ηπειρωτική Ευρώπη, όπου θα κυριαρχούσαν οι απόψεις του List και της Ιστορικής Σχολής

13 Η πολιτική εξέλιξη της Βρετανίας εξηγείται από το γεγονός ότι η χώρα αυτή είχε ταχύτερα εκδημοκρατιστεί (σε αντίθεση με τα ημιφεουδαρχικά κατάλοιπα που ταλάνιζαν την Ηπειρωτική Ευρώπη). Σε ότι αφορά τη δομή της δυτικοευρωπαϊκής μεσσαιωνικής πόλης, κατά το Βέμπερ 8, αυτού του είδους ο αστικός σχηματισμός είχε χαρακτηριστικά, ο συνδυασμός των οποίων, δεν υπήρχε σε καμία άλλη προνεωτερική πόλη.τρία είναι τα χαρακτηριστικά αυτά: Ένας μεγάλος αριθμός αυτών των πόλεων (π.χ. οι πόλεις της Β.Ιταλίας και οι εμπορικες πόλεις της Χανσεατικής Λίγκας του 14ου αιώνα) είχαν μεγάλη αυτονομία έναντι της κεντρικής, μοναρχικής εξουσίας-αυτονομία την οποία κέρδισαν είτε με εξαγορά, είτε με τη δύναμη των όπλων. Τέτοιου είδους αυτονομία δεν υπήρχε στη τυπική πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στην ανοδική περίοδο αυτής της επικράτειας τα αστικά κέντρα ήταν διοικητικές προεκτάσεις της κεντρικής εξουσίας. Έτσι, κατά το Βέμπερ. «σουλτανισμός», δηλαδή ο δεσποτισμός και η αυθαίρετη διακυβέρνηση του ηγεμόνα που χαρακτήριζε τη σχέση της εμπορικής τάξης (Ελληνικής, Εβραϊκής, Αρμένικης) με την Υψηλή Πύλη δεν ήταν τόσο έντονος στη δυτικοευρωπαϊκή πόλη. Πολλές από τις δυτικοευρωπαϊκές μεσσαιωνικές πόλεις είχαν έναν κυρίαρχο οικονομικό, εμπορικό χαρακτήρα. Άρα, η εμπορική και χρηματιστηριακή τάξη απολάμβανε μεγάλης αυτονομίας και ισχύος. Η εσωτερική κοινωνική δομή τους ήταν εξαιρετικά διαφοροποιημένη: η οικονομική λογική της αγοράς και του κέρδους δεν συγχέονταν με τη πολιτική λογική της κυριαρχίας. Επιπλέον, σε αυτές τις πόλεις παρατηρούμε την πρώιμη «απομάγευση του κόσμου», δηλαδή την ανάπτυξη της ρασιοναλιστικής θεώρησης του κοινωνικού βίου: των ορθολογικών χαρακτηριστικών της γραφειοκρατίας, της σταδιακής αποδυνάμωσης παραδοσιακών μορφών οικογενειακής συγκρότησης και την περιθωριοποίηση της δεισιδαιμωνίας και του μαγικού στο χώρο της κουλτούρας. Τοιουτοτρόπως, η διαφορετική πολιτική εξέλιξη είχε ως συνέπεια και άλλες οικονομικές μεταβολές καθώς και άλλη φιλοσοφία του γίγνεσθαι. Οι τελευταίες με τη σειρά τους διαφοροποίησαν τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες εξ ου και η μέχρι σήμερα, αν και με αισθητά μειούμενο ύψος, αποκλίσεις της Αλβιόνος από την ήπειρο _H_protestantikh_hthikh_kai_to_pneuma_tou_kapitalismou.pdf 9 Παπαηλίας Θ.,(2011). 13

14 2.2. Δυο απόψεις περί πολιτείας Εκεί λοιπόν που ο παπισμός ήταν πιο αδύναμος (στην απομακρυσμένη Σκανδιναβία, στη Βόρεια Γερμανία, στις Κάτω Χώρες, στη Βρετανία, όχι όμως στην Ιρλανδία) επισπεύθηκε η ατομικότητα. Όθεν το κράτος έτυχε άλλης προσέγγισης στις αγγλοσαξονικές χώρες από αυτές της ηπειρωτικής Ευρώπης. Στις πρώτες έγινε δεκτό περισσότερο ως αξίωμα και λιγότερο ως αίτημα (απετέλεσε τη βασική κοσμοθεωρία) ότι αυτό συντίθετο από άθροισμα ατόμων, ως ένας μηχανισμός που θα πρέπει να διαφυλάττει τις ατομικές ελευθερίες. Αντιθέτως στην Ήπειρο αυτό συνιστούσε κάτι το ουσιωδώς διάφορο του αθροίσματος των ατομικοτήτων. Έτσι γενήθηκε η σφοδρή αντιπαράθεση μεταξύ των δύο απόψεων ή πληρέστερα των δύο ιδεολογιών : Της φιλελεύθερης (ατομιστικής) άποψης, που πηγάζει από την ανερχόμενη εκβιομηχάνιση και της παλαιότερης της συλλογικής, αυτής που είχε επικρατήσει στον ύστερο Μεσαίωνα. Οι πηγές της τελευταίας ανέβλυζαν από δύο θεσμούς: την καθολική εκκλησία και το ρωμαϊκό δίκαιο, όπως είχαν κωδικοποιηθεί από τον Θεοδόσιο Β (στον Codex Theodosianus) και τον Ιουστινιανό (Codex Justinianus ή Corpus Juris Civilis). Η πρώτη μολονότι παμπάλαια -ανευρίσκει κανείς τις απαρχές της στα βαρβαρικά έθιμα και τις πρώιμες ελληνορωμαϊκές παραδόσεις-, άρχισε να εγκαθιδρύεται στον 16ο αιώνα, μετά την Μεταρρύθμιση. Κατ ουσίαν πάντοτε υπήρχαν και οι δύο θέσεις και θα ηδύνατο να ισχυρισθεί κάποιος ότι η όλη ιστορία εν πολλοίς περιστρέφεται πέριξ της διαμάχης των δύο, που συνιστά ένα από τα βασικά κριτήρια εμφάνισης και εξέλιξης του πολιτισμού. Στην Κεντρική Ευρώπη, επειδή η πολιτική, αλλά και η φιλοσοφία περιστρέφετο πέριξ του κράτους, οι εξελίξεις ήρθαν πολύ αργότερα και στις χώρες αυτές άνθισε ο προστατευτισμός στην οικονομία και η αυταρχική διακυβέρνηση στο πολιτικό γίγνεσθαι Παπαηλίας Θ.,(2011). 14

15 2.3. Καπιταλισμός 11 Η ανάδυση του καπιταλισμού ως κοινωνικοοικονομικό σύστημα έλαβε χώρα ήδη από τα τέλη του 11ου αιώνα (αυτόνομες πόλεις στην Ιταλία, Χανσεατική Ένωση στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη). Η αστική τάξη των πόλεων (έμποροι, βιοτέχνες κλπ) ασφυκτιούσε κάτω από την άμεση εποπτεία/έλεγχο των φεουδαρχών και συνέβαλλε στο ξέσπασμα πολλών επαναστάσεων στην Ευρώπη εκείνη την ιστορική περίοδο. Τον 17ο αιώνα κατάφερε να εκτοπίσει τους ευγενείς/αριστοκράτες από την εξουσία στην Αγγλία με την επανάσταση του 1688 (ηγέτης ο Όλιβερ Κρόμγουελ) ενώ έναν αιώνα αργότερα με το ξέσπασμα της Αμερικάνικης (1776) και της Γαλλικής Επανάστασης (1789), εγκαινιάζεται η σύγχρονη ιστορία του καπιταλισμού ως ηγεμονικού τρόπου παραγωγής και κοινωνικοοικονομικού συστήματος. Η ανάδυση του καπιταλισμού ως κοινωνικοοικονομικό σύστημα συνοδεύτηκε με την ανάδυση του φιλελευθερισμού ως ιδεολογίας της αστικής τάξης, τον 18ο αιώνα. Για την τότε περίοδο η ιδεολογία του φιλελευθερισμού διαδραμάτισε προοδευτικό ρόλο, αφού συνέβαλλε στο να ηττηθεί η θεοκρατική αντίληψη της φεουδαρχίας από τις χώρες της Ευρώπης μέσω του Αστικού Διαφωτισμού. Όμως οι αντιφάσεις του φάνηκαν αμέσως: Διεκδικούσε την διεύρυνση των δικαιωμάτων του "πολίτη" στην μητρόπολη (Αγγλία) την ίδια στιγμή που δικαιολογούσε την δουλεία των μαύρων στις αποικίες. Ο καπιταλισμός είναι ένα οικονομικό σύστημα όπου η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων, όπως και οι επενδύσεις σε οικονομικά αγαθά, παραγωγή, κατανομή, το εμπόριο και υπηρεσίες, κατέχονται από ιδιώτες, με κυρίαρχο κίνητρο/στόχο το κέρδος. Το κράτος στον καπιταλισμό μπορεί επίσης να αποτελεί τον ιδιοκτήτη μέσων παραγωγής (συλλογικός καπιταλιστής) ή διακίνησης των προϊόντων (και των υπηρεσιών που στον καπιταλισμό νοούνται ως προϊόντα). Το κέρδος στον καπιταλισμό για τον ιδιώτη (ή το κράτος εάν λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια) παράγεται με την απόσπαση της υπεραξίας από τον εργαζόμενο. Η απόσπαση αυτή πραγματοποιείται με δύο τρόπους (και πολύ συχνά με χρησιμοποίηση και των δύο). Είτε με επιμήκυνση της εργάσιμης ημέρας και εντατικοποίηση της δουλειάς του εργαζόμενου και τότε έχουμε την απόλυτη υπεραξία, είτε με σταθερό ωράριο, αλλά με εισαγωγή της τεχνολογίας στην παραγωγή, οπότε έχουμε αύξηση της παραγωγικότητας του εργαζόμενου, συνεπώς αύξηση και της υπεραξίας που παράγει (σχετική υπεραξία). Με αυτόν τον τρόπο πραγματοποιείται η εκμετάλλευση των εργαζομένων από τους ιδιώτες, ή τον συλλογικό καπιταλιστή το κράτος. Η όλη αυτή διαδικασία λαμβάνει χώρα στην παραγωγή κατά κύριο λόγο, συνδέεται όμως και με την κατανάλωση δια μέσου του επιπέδου τιμών των προϊόντων. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε πως ο καπιταλισμός γενικότερα και πιο ειδικά ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής βασίζεται πάνω στην αντίθεση της σχέσης 11 CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82 15

16 "κεφάλαιο/εργασία", όπου το κεφάλαιο πρέπει να αντλεί συνεχώς υπεραξία από την εργασία προκειμένου να υπάρχει και να αναπτύσσεται. Σύμφωνα με την οικονομική επιστήμη, η φιλελεύθερη οικονομία θεωρείται το δικαιότερο οικονομικό σύστημα και αντίστοιχο της δημοκρατίας για τα πολιτικά συστήματα. Με τον μηχανισμό των τιμών του Άνταμ Σμιθ η αγορά βρίσκει ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης εφόσον υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις. Οι προϋποθέσεις είναι να μην υπάρχει δύναμη αγοράς (επιχείρηση ή και καταναλωτής που να επηρεάζει την αγορά), οι καταναλωτές να είναι καλά ενημερωμένοι και να πράττουν ορθολογικά και σύμφωνα με το συμφέρον τους, να υπάρχει ελευθερία εισόδου και εξόδου επιχειρήσεων και των επαγγελμάτων (όχι μονοπώλια, κλειστά επαγγέλματα, περιοριστικοί νόμοι). 16

17 3. Κεφάλαιο ~Βιομηχανική Επανάσταση. Το τέλος του 18ου αιώνα συνδέεται με το ξέσπασμα δυο επαναστάσεων ή καλύτερα μιας διπλής επανάστασης που έμελλε να αλλάξει την πορεία της ανθρωπότητας και που οι απόηχοί της ακούγονται και μέχρι σήμερα. Πρόκειται για την βιομηχανική επανάσταση και την σύγχρονή της Γαλλική επανάσταση του Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 ήταν η κοινωνική επανάσταση που κατάργησε την απόλυτη μοναρχία στην Γαλλία γκρεμίζοντας το φεουδαρχικό σύστημα και αντικαθιστώντας το με το καπιταλιστικό. Παράλληλα, στην Αγγλία ξεσπάσε η βιομηχανική επανάσταση που προκάλεσε τον μεγαλύτερο μετασχηματισμό στην ιστορία της ανθρωπότητας από τότε που ο άνθρωπος εφεύρε την γεωργία, την μεταλλουργία και την γραφή, την επανάσταση που μεταμόρφωσε και εξακολουθεί να μεταμορφώνει ολόκληρο τον κόσμο.τη δεκαετία του 1780, και για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, λύθηκαν τα δεσμά της παραγωγικής δύναμης των ανθρώπινων κοινωνιών, στο εξής μπόρεσαν να επιτύχουν το συνεχή ταχύ και ως σήμερα απεριόριστο πολλαπλασιασμό ανθρώπων αγαθών και υπηρεσιών. Καμία προηγούμενη κοινωνία δεν είχε κατορθώσει να ξεπεράσει τους περιορισμούς που επέβαλλάν στην παραγωγή η προβιομηχανική κοινωνική διάρθρωση, η ατελής επιστήμη και τεχνολογία και επομένως οι περιοδικοί κλονισμοί, οι λιμοί, οι επιδημίες, και ο θάνατος. 3.1.Βιομηχανική Επανάσταση 12 Ο όρος βιομηχανική επανάσταση μας παραπέμπει σε μια αλλαγή απότομη και γρήγορη. Όμως η βιομηχανική επανάσταση είναι ταυτόχρονα και μια διαδικασία συνεχής μέσα στο χρόνο που η προϊστορία της μπορεί να αναχθεί στο 1000 μ.χ. Είναι μια διαδικασία αλυσιδωτών αλλαγών που περιλαμβάνει φάσεις γρήγορης ανάπτυξης (13ος, 16ος, τελευταίες δεκαετίες του 17ου αιώνα), αλλά και φάσεις ύφεσης και στασιμότητας (14ος, 17ος αιώνας). Έτσι προσεγγίζοντας την βιομηχανική επανάσταση θα πρέπει να διακρίνουμε την διαλεκτική σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην μεγάλη διάρκεια, που χαρακτηρίζεται από αργές διαδικασίες πολύ λίγο επαναστατικές, και στην μικρή διάρκεια στην οποία πραγματοποιούνται μια σειρά από εκρηκτικά γεγονότα. Στην μακρά διάρκεια 12 instant&ion=1&espv=2&ie=utf 8#q=%CE%A4%CE%BF+%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%BF%CF%82+%CF%84%CE%BF%CF%85+18%CE %BF%CF%85+%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B1+%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B4%CE%AD %CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9+%CE%BC%CE%B5+%CF%84%CE%BF+%CE%BE%CE%AD%CF%83%C F%80%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%B1+%CE%B4%CF%85%CE%BF+%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%B D%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%AC%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD+%CE%AE+%CE%BA%CE%B1%C E%BB%CF%8D%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B1+%CE%BC%CE%B9%CE%B1%CF%82+%CE%B4%CE%B 9%CF%80%CE%BB%CE%AE%CF%82+%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE %B1%CF%83%CE%B7%CF%82+ 17

18 ανήκουν οι αλλαγές στην γεωργία, (η διαδικασία των περιφράξεων έχει αρχίσει από τον 16ο αιώνα), επίσης οι αλλαγές στις νοοτροπίες, η ανάδυση των νέων κοινωνικών στρωμάτων και η επικράτηση μιας ηθικής που πιστεύει στον ορθολογισμό στο κέρδος και στην εργασία. Από την άλλη η εφαρμογή νέων καινοτομιών στην παραγωγή (ατμός), η δημιουργία του πολιτικού πλαισίου, οι αλλαγές στην οργάνωση της παραγωγής ή η ευνοϊκή συγκυρία που οδήγησε στην διεύρυνση των αγορών ανήκουν στην μικρή διάρκεια. Μια σειρά λοιπόν από μετασχηματισμούς οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς και δημογραφικούς οδήγησαν στο ξέσπασμα της βιομηχανικής επανάστασης στην Αγγλία το Χρειάστηκε η κινητοποίηση και η ανακατανομή των οικονομικών πόρων, η προσαρμογή της οικονομίας και της κοινωνίας, στοιχεία απαραίτητα προκειμένου να κινηθεί αρχικά και να διατηρηθεί στη συνέχεια η διαδικασία της οικονομικής απογείωσης. Ο πρώτος και ίσως ο ζωτικότερος παράγοντας που έπρεπε να κινητοποιηθεί και να ανακατανεμηθεί ήταν ο παράγοντας εργασία, διότι βιομηχανική οικονομία σημαίνει απότομη πτώση του γεωργικού (δηλαδή αγροτικού πληθυσμού) και απότομη αύξηση του μη γεωργικού (δηλαδή του πληθυσμού στα αστικά κέντρα) και ασφαλώς σημαίνει μια ταχύτατη γενική πληθυσμιακή αύξηση Οι αλλαγές στο δημογραφικό καθεστώς. 13 Από την περίοδο έχουμε επιτάχυνση των ρυθμών αύξησης του πληθυσμού. Η επιτάχυνση αυτή οφείλεται κυρίως σε μείωση της θνησιμότητας. Η μείωση αυτή μπορεί να αποδοθεί στις αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν στον τομέα της γεωργίας με αποτέλεσμα την σχετική βελτίωση της διατροφής, την πρόοδο που σημειώθηκε στις συνθήκες υγιεινής, παράγοντες δηλαδή που μείωσαν την καταστροφικότητα των επιδημιών. Παράλληλα το ποσοστό γεννητικότητας παραμένει υψηλό. Οι συνέπειες της δημογραφικής επανάστασης ήταν: Συνεχής αύξηση του πληθυσμού. (Ο πληθυσμός της Μ. Βρετανίας τετραπλασιάστηκε τον 19ο αιώνα). Κατά συνέπεια αύξηση των εν δυνάμει εργατών και των εν δυνάμει καταναλωτών. Η πληθυσμιακή αύξηση συνεπάγεται καταρχήν μια αύξηση στην προσφορά των ειδών διατροφής κυρίως από την εγχώρια γεωργία (δεδομένου του χαμηλού επιπέδου των μεταφορών) #q=%CE%A4%CE%BF+%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%BF%CF%82+%CF%84%CE%BF% CF%85+18%CE%BF%CF%85+%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B1+%CF%83%CF% 85%CE%BD%CE%B4%CE%AD%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9+%CE%BC%CE%B5+%C F%84%CE%BF+%CE%BE%CE%AD%CF%83%CF%80%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%B1+% CE%B4%CF%85%CE%BF+%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84% CE%AC%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD+%CE%AE+%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CF%8 D%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B1+%CE%BC%CE%B9%CE%B1%CF%82+%CE%B4%CE% B9%CF%80%CE%BB%CE%AE%CF%82+%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF %83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7%CF%82+ 18

19 3.1.2 Οι αλλαγές στον αγροτικό τομέα. 14 Οι αλλαγές στη γεωργία που προηγήθηκαν της βιομηχανικής επανάστασης μπόρεσαν να ανταποκριθούν στα πρώτα στάδια της ταχείας αύξησης του πληθυσμού. Η αύξηση της παραγωγής έγινε με την υιοθέτηση μεθόδων οι οποίες εγκαινιάστηκαν για πρώτη φορά στις αρχές του 18ου αιώνα: Εναλλαγή των καλλιεργειών (σύνθεση αμειψισποράς, βοτανικά φυτά, χορτονομές) με αποτέλεσμα τον καλύτερο εμπλουτισμό της γης (επανάσταση του αζώτου), και την βελτίωση των αποδόσεων, την διαφοροποίηση των προϊόντων και την σταδιακή κατάργηση της αγρανάπαυσης. Η δημιουργία της μεγάλης ιδιοκτησίας και η ορθολογική εκμετάλλευση της γης επιτεύχθηκε με κοινωνικό μάλλον παρά με τεχνολογικό μετασχηματισμό: την εξαφάνιση της "μεσαιωνικής" καλλιέργειας με τους ανοιχτούς αγρούς και τα κοινά βοσκοτόπια (νόμοι για τις περιφράξεις στα ), την εξαφάνιση της γεωργίας των μικροκαλλιεργητών που στόχευαν στην αυτάρκεια. Η καλλιέργεια της γης γινόταν ήδη κατά κύριο λόγο για την αγορά και η βιομηχανία είχε εξαπλωθεί στην ύπαιθρο. Η γεωργία ήταν ήδη έτοιμη να επιτελέσει τις τρεις βασικές λειτουργίες της σε εποχή εκβιομηχάνισης α) να αυξήσει την παραγωγή και την παραγωγικότητα ώστε να εξασφαλιστεί η συντήρηση του μη γεωργικού πληθυσμού που αυξανόταν ταχύτατα, β) να εξασφαλίσει ένα μεγάλο πλήθος ατόμων που δυνάμει θα επάνδρωναν τις πόλεις και τις βιομηχανίες και γ) να προσφέρει ένα μηχανισμό για τη συσσώρευση κεφαλαίου που θα το χρησιμοποιούσαν στους πιο σύγχρονους τομείς της οικονομίας. O μετασχηματισμός των παραγωγικών σχέσεων στην ύπαιθρο μεταμόρφωσε σε βάθος τις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση. Η αποκοπή των πληθυσμών των μεγάλων πόλεων από τη φύση, η εμφάνιση ενός νέου τρόπου ζωής αντίθετου με τις βιολογικές και τις ψυχικές ανάγκες του ανθρώπινου όντος και η μετατροπή των καλλιεργητών σε μισθωτούς αποτελούν κύρια χαρακτηριστικά της εποχής. O Marx και ο Engels, αντίθετα με τον επιστημονισμό και την τεχνοκρατική ιδεολογία της εποχής τους, δεν είδαν αυτή την ιστορική διαδικασία αφηρημένα ως πρόοδο. Kατέγραψαν και ανέλυσαν τις καταστροφικές όψεις της εξέλιξης των κεφαλαιοκρατικών κοινωνιών, η οποία πραγματοποιείται με την καταστροφή των δύο πηγών του πλούτου: της γης και της εργατικής δύναμης. O Engels και Marx έγραφαν στη Γερμανική Iδεολογία ότι ο πολιτισμός, εάν προοδεύει χωρίς να ελέγχεται συνειδητά, αφήνει πίσω του έρημους #q=%CE%A4%CE%BF+%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%BF%CF%82+%CF%84%CE%BF% CF%85+18%CE%BF%CF%85+%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B1+%CF%83%CF% 85%CE%BD%CE%B4%CE%AD%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9+%CE%BC%CE%B5+%C F%84%CE%BF+%CE%BE%CE%AD%CF%83%CF%80%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%B1+% CE%B4%CF%85%CE%BF+%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84% CE%AC%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD+%CE%AE+%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CF%8 D%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B1+%CE%BC%CE%B9%CE%B1%CF%82+%CE%B4%CE% B9%CF%80%CE%BB%CE%AE%CF%82+%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF %83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7%CF%82+ 19

20 3.1.3 Ο ρόλος της συσσώρευσης του Κεφαλαίου. 15 Σύμφωνα με την κλασσική άποψη η συσσώρευση του κεφαλαίου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην διαδικασία της βιομηχανικής επανάστασης. Η άποψη αυτή ισχυρίζεται ότι για την κατασκευή και την αγορά μηχανών και βιομηχανικών κτιρίων απαιτείται η δυνατότητα συγκέντρωσης μεγάλων ποσών. Σημαντικό ρόλο, σύμφωνα πάντα με την άποψη αυτή έπαιξαν τα κέρδη από το αποικιακό και το εσωτερικό εμπόριο που επανεπενδύθηκαν στην βιομηχανία. Νεότερες ωστόσο ερμηνείες υποβαθμίζουν τον ρόλο του κεφαλαίου τουλάχιστον κατά την πρώτη φάση της βιομηχανικής επανάστασης. Το πάγιο κεφάλαιο που ήταν απαραίτητο για την σημαντικότερη βιομηχανία της εποχής εκείνης, την βαμβακοβιομηχανία, ήταν αρκετά περιορισμένο. Τα κτίρια ήταν νοικιασμένα και τα μηχανήματα ήταν χαμηλού κόστους κατασκευασμένα από μερικούς εμπειρικούς τεχνίτες. Αντίθετα το κυκλοφορούν κεφάλαιο (πρώτες ύλες, μισθοί), ήταν πιο σημαντικό. Τα πρώτα κεφάλαια για βιομηχανικές επενδύσεις προέρχονταν από τις μικρές αποταμιεύσεις των παλιών βιοτεχνών ή των εμπόρων-βιοτεχνών και στην συνέχεια από την επανεπένδυση του κέρδους. Με άλλα λόγια το ξεκίνημα της βιομηχανίας βασίστηκε στην αυτοχρηματοδότησή της. Θα λέγαμε ότι παρόλο που στην Βρετανία δεν υπήρχε έλλειψη κεφαλαίων για επενδύσεις, τα κεφάλαια αυτά δεν πήγαιναν στην βιομηχανία. Η σημαντικότερη δυσκολία ήταν ότι αυτοί που έλεγχαν το μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαίου το 18ο αιώνα (γαιοκτήμονες, έμποροι, πλοιοκτήτες, κεφαλαιούχοι) δεν ήταν πρόθυμοι να το επενδύσουν στις νέες βιομηχανίες. Από την άλλη μεριά, οι πλούσιοι του 18ου αιώνα ήταν πρόθυμοι να τοποθετήσουν τα χρήματα τους σε ορισμένες επιχειρήσεις που ευνοούσαν την εκβιομηχάνιση δηλαδή σε επενδύσεις που ήταν απαραίτητες για την ομαλή ανάπτυξη ολόκληρης της οικονομίας- κυρίως στις μεταφορές (διώρυγες, λιμενικές εγκαταστάσεις, δρόμους, κανάλια, και αργότερα σιδηροδρόμους) και στα ορυχεία από τα οποία οι γαιοκτήμονες αντλούσαν δικαιώματα ακόμη και όταν δεν τα εκμεταλλεύονταν οι ίδιοι. Ωστόσο ή έλλειψη κεφαλαίων στην καθαυτό βιομηχανία, έκανε τους πρώτους βιομηχάνους, ειδικά τους αυτοδημιούργητους, σκληρότερους, πιο φιλάργυρους και πλεονέκτες, ενώ αντίστοιχα οι εργάτες τους υφίσταντο μεγαλύτερη εκμετάλλευση instant&ion=1&espv=2&ie=utf 8#q=%CE%A4%CE%BF+%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%BF%CF%82+%CF%84%CE%BF%CF%85+18%CE %BF%CF%85+%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B1+%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B4%CE%AD %CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9+%CE%BC%CE%B5+%CF%84%CE%BF+%CE%BE%CE%AD%CF%83%C F%80%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%B1+%CE%B4%CF%85%CE%BF+%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%B D%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%AC%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD+%CE%AE+%CE%BA%CE%B1%C E%BB%CF%8D%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B1+%CE%BC%CE%B9%CE%B1%CF%82+%CE%B4%CE%B 9%CF%80%CE%BB%CE%AE%CF%82+%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE %B1%CF%83%CE%B7%CF%82+ 20

21 3.1.4 Οι αλλαγές στο σύστημα παραγωγής και ο ρόλος της τεχνολογικής προόδου. 16 Η βιομηχανική επανάσταση συνδέεται με το πέρασμα από τις προβιομηχανικές και πρωτοβιομηχανικές μορφές εργασίας του domestic system και του putting out system στο νέο σύστημα οργάνωσης της παραγωγής που επιβάλλει το factory system. Domestic system (οικιακή παραγωγή): Οικοτεχνία όπου ο αγρότης τεχνίτης παράγει για την τοπική αγορά. Putting out system (οικοτεχνία): Οι τεχνίτες ή γεωργοί με ελεύθερο χρόνο κατά τη διάρκεια της νεκρής εποχής επεξεργάζονταν στο σπίτι τους, με δικά τους ή νοικιασμένα εργαλεία την πρώτη ύλη που έπαιρναν από εμπόρους και την παρέδιδαν πάλι επεξεργασμένη στους εμπόρους αυτούς, οι οποίοι εξελίσσονταν σε εργοδότες. Το οικοτεχνικό σύστημα αποτελεί ενδιάμεσο στάδιο βιομηχανικής ανάπτυξης και μπορεί να προσλάβει αναρίθμητες μορφές, κάποιες από τις οποίες πλησιάζουν αρκετά στο εργοστασιακό σύστημα. Όταν ο συγγραφέας του 18ου αιώνα μιλά για "βιομηχανίες" σχεδόν πάντοτε εννοεί αυτό το σύστημα παραγωγής. Factory system: Συγκέντρωση εργατών αρχικά (manufacture) και μηχανών στον ίδιο χώρο που εργάζονται κάτω από την επίβλεψη του εργοδότη. Το γεγονός αυτό συνοδεύτηκε από μια σειρά τεχνικών βελτιώσεων και εφευρέσεων στην διάρκεια του τελευταίου τρίτου του 18ου αιώνα, κυρίως στην υφαντουργία αλλά στην μεταλλουργία και την σιδηρουργία. Ωστόσο η βιομηχανική επανάσταση ταυτίζεται με την εμφάνιση μιας νέας κινητήριας δύναμης του ατμού. Θα πρέπει να πούμε ότι η οικονομική πρόοδος της Βρετανίας δεν οφειλόταν στην επιστημονική και τεχνική της υπεροχή. Οι Γάλλοι ήταν πιο προχωρημένοι στην φυσική και τα μαθηματικά, επιστήμες που τις πρόβαλε και τις ενθάρρυνε η Γαλλική επανάσταση ενώ στην Αγγλία οι αντιδραστικοί τις υποτιμούσαν. Στην Αγγλία η εκπαίδευση ήταν σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Τα μοναδικά πανεπιστήμια της, η Οξφόρδη και το Κέιμπριτζ ήταν πνευματικά ανύπαρκτα όπως ανύπαρκτα ήταν τα γυμνάσια και τα ιδιωτικά σχολεία ενώ δεν υπήρχε σύστημα στοιχειώδους εκπαίδευσης πριν από τις αρχές του 19ου αιώνα #q=%CE%A4%CE%BF+%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%BF%CF%82+%CF%84%CE%BF% CF%85+18%CE%BF%CF%85+%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B1+%CF%83%CF% 85%CE%BD%CE%B4%CE%AD%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9+%CE%BC%CE%B5+%C F%84%CE%BF+%CE%BE%CE%AD%CF%83%CF%80%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%B1+% CE%B4%CF%85%CE%BF+%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84% CE%AC%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD+%CE%AE+%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CF%8 D%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B1+%CE%BC%CE%B9%CE%B1%CF%82+%CE%B4%CE% B9%CF%80%CE%BB%CE%AE%CF%82+%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF %83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7%CF%82+ 21

22 Ευτυχώς λίγα πράγματα στο επίπεδο της μόρφωσης ήταν απαραίτητα για να συντελεστεί η Βιομηχανική επανάσταση. Οι τεχνικές εφευρέσεις ήταν υπερβολικά μέτριες, και με κανένα τρόπο δεν ξεπερνούσαν τις δυνατότητες του ευφυούς τεχνίτη που πειραματιζόταν στο εργαστήρι του ή τις κατασκευαστικές ικανότητες του μαραγκού η του εργάτη του υφαντουργείου, όπως η ιπτάμενη σαΐτα, η κλωστική μηχανή. Ακόμη και η πιο πολύπλοκη μηχανή η περιστρεφόμενη ατμομηχανή του James Watt (1784) δεν απαιτούσε περισσότερες γνώσεις φυσικής από αυτές που υπήρχαν ήδη κατά το μεγαλύτερο μέρος του αιώνα και μπορούσε να βασιστεί στην χρήση των ατμομηχανών στα ορυχεία. Η θεωρία της ατμομηχανής αναπτύχθηκε εκ των υστέρων από τον γάλλο Carnot την δεκαετία του Η βιομηχανική επανάσταση ανέτρεψε όλες τις συνθήκες παραγωγής και αναπαραγωγής που επικρατούν την περίοδο εκείνη (Murard, 1989). Το ζήτημα της κυριαρχίας των καπιταλιστικών σχέσεων τίθεται έντονα. Η πραγματοποίηση της βιομηχανικής επανάστασης δεν έγινε μέσα σε ευνοϊκές συνθήκες και η επικράτησή της εξαρτιόταν από πολλούς παράγοντες. Η ίδια όμως η επικράτηση της βιομηχανικής επανάστασης δημιουργούσε μία σειρά σοβαρών προβλημάτων Η εργασία στα χρόνια της Βιομηχανικής Επανάστασης. 17 Οι απεικονίσεις της βιομηχανικής επανάστασης περιορίζονται συνήθως σε μια «ρομαντική» καταγραφή μιας περιόδου που χαρακτηρίζεται από μεγάλες ανακαλύψεις στην επιστήμη, ηρωικές εξερευνήσεις και κατακτήσεις, μιας εποχής που έδωσε το έναυσμα για την αμφισβήτηση και αντικατάσταση του μεσαιωνικού σκοταδισμού με τη λογική.όμως οι συνθήκες επιβίωσης και εργασίας δεν ήταν ιδανικές. Μία πολύ σημαντική πτυχή, ήταν και οι άθλιες συνθήκες εργασίας για τους εργάτες των εργοστασίων. Μέχρι τα 1830 είχαν προσληφθεί σε βιομηχανίες υφαντουργίας στην Αγγλία σχεδόν εργάτες, ανάμεσα στους οποίους και παιδιά κάτω των 13 ετών. Οι γυναίκες αμείβονταν με το μισό ημερομίσθιο από αυτό των ανδρών, ενώ τα παιδιά με το ένα τρίτο του κανονικού μισθού. Δεν υπήρχαν κανονισμοί για την προστασία της ασφάλειας των εργαζομένων και τα εργατικά ατυχήματα ήταν καθημερινό φαινόμενο. Ο κακός εξαερισμός των εργοστασίων είχε ως συνέπεια τη διάδοση ασθενειών, ενώ οι ώρες εργασίας συχνά ξεπερνούσαν τις δεκαπέντε και τα πρόστιμα για όσους αργοπορούσαν ή ακόμα και συνομιλούσαν μεταξύ τους την ώρα που εργάζονταν ήταν πολύ υψηλά. Η μισθωτή εργασία έγινε μέσο για τη δημιουργία πλούτου. H εργασία έπαψε, ως προσδιορισμός, να συνιστά ενότητα με τα άτομα. Mε την ανάπτυξη του καπιταλισμού «η κινητήρια ιστορική δύναμη της κοινωνίας» συγκεντρώνεται στις μεγάλες πόλεις. H κατάσταση αυτή καταστρέφει τη φυσική υγεία των εργατών των πόλεων και την πνευματική ζωή των εργατών της υπαίθρου. 17 Παπαηλίας Θ.(2011), Αθήνα. 22

23 Ο Fr. Engels στο μνημειώδες έργο του «Οι συνθήκες της εργατικής τάξης στην Αγγλία» (1845) αλλά και o K. Marx στον πρώτο τόμο του «Κεφαλαίου» (1867), όπου εκτίθεται συστηματικά η «θεωρία της υπεραξίας» (το προϊόν που παράγει το προλεταριάτο καρπώνεται από την κοινωνική τάξη που εκμεταλλεύεται τις παραγωγικές του δυνάμεις), αναφέρονται στο έπος της εργατικής τάξης στην Αγγλία κυρίως στις δεκαετίες Ο αγροτικός πληθυσμός στο εσωτερικό ή το εξωτερικό με τη μορφή μετανάστευσης (κυρίως της ιρλανδικής), ήταν οι πιο εμφανείς πηγές εργατικού δυναμικού, τις οποίες συμπλήρωναν οι διάφοροι μικροπαραγωγοί και οι φτωχοί εργαζόμενοι. Οι άνθρωποι έπρεπε, ή να επιλέξουν τις νέες απασχολήσεις, ή το πιθανότερο, να εξαναγκασθούν να εγκαταλείψουν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους, εφόσον δεν ήταν πρόθυμοι να το κάνουν οικειοθελώς. Η αποτελεσματικότερη ώθηση ήταν η οικονομική και κοινωνική ανέχεια. Η δημιουργία ενός υπερπληθυσμού στις πόλεις, όμως, διαφέρει από τη μετατροπή του σε εργάτες προσαρμοσμένους στις ανάγκες των νέων συνθηκών που απαιτούσε η βιομηχανία. 18 Την εποχή εκείνη του πρώιμου καπιταλισμού τέθηκε το ζήτημα της προστασίας από την φθορά της εργατικής δύναμης (της οικονομίας του μεταβλητού κεφαλαίου). Οι κεφαλαιοκράτες ενώ ήταν πολύ φειδωλοί στη σπατάλη του σταθερού τους κεφαλαίου έδειχναν αδιάφοροι στη σπατάλη της εργατικής δύναμης. Καταρχάς όλοι οι εργαζόμενοι έπρεπε να δουλεύουν με κανονικό και συνεχή ρυθμό καθημερινής εργασίας, πράγμα τελείως διαφορετικό από τις εποχικές δουλειές του αγροκτήματος ή την απασχόληση των ανεξάρτητων τεχνιτών. Έπρεπε επίσης να μάθουν να είναι ευαίσθητοι σε χρηματικά κίνητρα. Οι βρετανοί εργοδότες παραπονούνταν συνεχώς για την "τεμπελιά" των εργαζομένων ή την τάση τους να δουλεύουν μόνο όσο χρειαζόταν για να εξασφαλίσουν τα χρήματα που τους αρκούσαν για να ζήσουν. Ο Marx στο «Κεφάλαιο» όταν ανέλυε την έννοια της εκμετάλλευσης υποστήριζε ότι ο μισθός του εργάτη ισοδυναμεί με το καλάθι των προϊόντων που διασφαλίζει την αναπαραγωγή του.ένας άλλος συνήθης τρόπος εξασφάλισης της πειθαρχίας της εργατικής δύναμης, ήταν η υπεργολαβία. Σύμφωνα με την πρακτική αυτή ορίζονταν ειδικευμένοι εργάτες ως ουσιαστικοί εργοδότες των ανειδίκευτων βοηθών τους. Η εργάσιμη μέρα κυμαινόταν από 12 έως και 16 ώρες, ενώ οι μισθοί μόλις επαρκούσαν - και πολλές φορές δεν επαρκούσαν - για την επιβίωση των εργαζομένων. Η πρώτη σχετική απογραφή του εργαζόμενου πληθυσμού στις ΗΠΑ το 1870, κατέγραψε παιδιά κάτω των 15 ετών απασχολούμενα στη βιομηχανία. Και όμως, ουσιαστική νομοθεσία για την προστασία των παιδιών από την εργοδοτική αυθαιρεσία δεν υπήρξε, παρά μόνο το 1938 (Fair Labor Standards Act). 18 Aldcroft D. Ville S., (2005) 23

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο - ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 2.1 Το δουλοκτητικό σύστημα 2.1 ΤΟ ΔΟΥΛΟΚΤΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Η εποχή του Διαφωτισμού

Η εποχή του Διαφωτισμού Ομαδική εργασία μαθητών Γ1 (12-01-2015) ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Η εποχή του Διαφωτισμού ΟΜΑΔΑ 1 Κωνσταντίνος Σταύρος Χρήστος - Γιάννης Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17 ο και 18 ο αιώνα Οικονομικές μεταβολές Αγροτική

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ 17 ο ΚΑΙ 18 ο ΑΙΩΝΑ

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ 17 ο ΚΑΙ 18 ο ΑΙΩΝΑ Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ 17 ο ΚΑΙ 18 ο ΑΙΩΝΑ Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ αύξηση πληθυσμού αγροτική επανάσταση (μεγάλα αγροκτήματα νέες μέθοδοι εισαγωγή μηχανημάτων) ανάπτυξη εμπορίου α. Ευρώπη Αφρική Αμερική (τριγωνικό

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο 2.3 Η γένεση της οικονομικής σκέψης (Ξενοφών, Αριστοτέλης) 2.3 Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 12 - Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης

Ενότητα 12 - Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης Ενότητα 12 - Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης Ιστορία Γ Γυμνασίου Αίθουσα με μηχανές στο εργοστάσιο Chemnitz του Richard Hartmann (1868) Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης Εκβιομηχάνιση οικονομίας

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 13 - Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης

Ενότητα 13 - Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης Ενότητα 13 - Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης Ιστορία Γ Γυμνασίου Απεικόνιση των γεγονότων στην Haymarket Square Σικάγο - Μάιος 1886 Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Θ.Ε.: ΕΠΟ 11 Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Θ.Ε.: ΕΠΟ 11 Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Θ.Ε.: ΕΠΟ 11 Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης 2 η εργασία 2012 13 ΘΕΜΑ: «Στις παραμονές της λεγόμενης βιομηχανικής επανάστασης,

Διαβάστε περισσότερα

Η εποχή του Διαφωτισμού

Η εποχή του Διαφωτισμού ΟΜΑΔΑ 1 Σοφία Μαρία Χριστίνα Χρύσα - Ιωάννα ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Η εποχή του Διαφωτισμού Ομαδική εργασία μαθητών Γ2 (13-10-2015) Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17 ο και 18 ο αιώνα Αύξηση του πληθυσμού Αύξηση του

Διαβάστε περισσότερα

V/ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ.

V/ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. V/ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. Η συμβολή της οικογένειας στην άσκηση κοινωνικής πολιτικής είναι μεγάλη και διαχρονική. Η μορφή και το περιεχόμενο, όμως, αυτής της συμβολής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Αγροτική Πολιτική 8 ου Εξαμήνου Η χρησιμότητα του μαθήματος Η κατανόηση του «σκηνικού» πίσω από τη διαμόρφωση της

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 3 ο μάθημα Διαφωτισμός και Επανάσταση 3 ο μάθημα 24.10.2018 Διαφωτισμός Τι πρεσβεύουν οι Διαφωτιστές; 1. τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, 2. αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης (στους πολιτικοκοινωνικούς

Διαβάστε περισσότερα

Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές.

Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές. 1 2 Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές. Στόχος: Να αποδείξουν οι φοιτητές από μόνοι τους πόσες πολλές έννοιες βρίσκονται στην τομή των δύο

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 2 ο μάθημα

Διαφωτισμός και Επανάσταση. 2 ο μάθημα Διαφωτισμός και Επανάσταση 2 ο μάθημα 10.10.2018 Τι είναι ο Διαφωτισμός; Διαφωτισμός Τι πρεσβεύουν οι Διαφωτιστές; 1. τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, 2. αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης

Διαβάστε περισσότερα

Βιομηχανική Επανάσταση. 6η διάλεξη

Βιομηχανική Επανάσταση. 6η διάλεξη Βιομηχανική Επανάσταση 6η διάλεξη 14.11.18 Παραμονές της ΒΕ: οι ευρωπαϊκές κοινωνίες = αγροτικές Τέλη 18ου αι. η Ευρώπη έχει μόνον δύο μεγάλες μητροπόλεις (Λονδίνο, 1.000.000 / Παρίσι, 500.000). 20 πόλεις

Διαβάστε περισσότερα

«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ

«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία πηγάζει από το λαό, ασκείται από τον λαό και υπηρετεί τα συμφέροντά του. Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η λήψη αποφάσεων με ψηφοφορία

Διαβάστε περισσότερα

Η Βιομηχανική Επανάσταση δεν ήταν ένα επεισόδιο με αρχή και τέλος ακόμη βρίσκεται σε εξέλιξη.

Η Βιομηχανική Επανάσταση δεν ήταν ένα επεισόδιο με αρχή και τέλος ακόμη βρίσκεται σε εξέλιξη. ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΖΑΝΑΣ Η Βιομηχανική Επανάσταση δεν ήταν ένα επεισόδιο με αρχή και τέλος ακόμη

Διαβάστε περισσότερα

Η ελληνική οικονοµία ως µια αποτυχία της καπιταλιστικής πατριαρχίας & η επιλογή της δυστοπίας

Η ελληνική οικονοµία ως µια αποτυχία της καπιταλιστικής πατριαρχίας & η επιλογή της δυστοπίας 3ο Συνέδριο Επιστηµονικής Εταιρείας Πολιτικής Οικονοµίας «Η Ελληνική οικονοµία &ι ι η πολιτική των Μνηµονίων: κατάσταση & προοπτικές» Πάτρα, 14-15 15 Ιανουαρίου 2014 Η ελληνική οικονοµία ως µια αποτυχία

Διαβάστε περισσότερα

Εργασιακά και συνταξιοδοτικά δικαιώματα της γυναίκας εν μέσω οικονομικής κρίσης

Εργασιακά και συνταξιοδοτικά δικαιώματα της γυναίκας εν μέσω οικονομικής κρίσης Αθήνα, 09/03/2011 ΑΡΘΡΟ της Αικ. Ζαφείρη Καμπίτση Επιτ. Γεν. Διευθυντού ΟΑΕΕ Τ. Προέδρου Δ.Σ ΤΑΠΟΤΕ ΘΕΜΑ : Εργασιακά και συνταξιοδοτικά δικαιώματα της γυναίκας εν μέσω οικονομικής κρίσης Ι. Είναι γνωστό

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία. Κουτίδης Σιδέρης

Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία. Κουτίδης Σιδέρης Κοινωνικές τάξεις στη Μεσοβυζαντινή Κοινωνία Κουτίδης Σιδέρης Η βυζαντινή κοινωνική διαστρωμάτωση Εισαγωγή Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία υπήρξε μία από τις πλέον μακραίωνες κρατικές δομές στην μέχρι τώρα ανθρώπινη

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Συγκρουσιακές Θεωρήσεις Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 5ο (σελ. 128 136) Οι θέσεις του Althusser Οι θέσεις του Gramsci 2 Karl Marx (1818-1883)

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝEΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Κοινωνίες αγροτικού τύπου (παραδοσιακές, στατικές κοινωνίες)

ΓΕΝEΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Κοινωνίες αγροτικού τύπου (παραδοσιακές, στατικές κοινωνίες) ΓΕΝEΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Κοινωνίες αγροτικού τύπου (παραδοσιακές, στατικές κοινωνίες) Αξίες αδιαµφισβήτητες από γενιά σε γενιά Οι σχέσεις καθορισµένες από ήθη και έθιµα Εξωτερική ηθική Κοινωνίες

Διαβάστε περισσότερα

Η Γαλλική επανάσταση (1789-1794)

Η Γαλλική επανάσταση (1789-1794) Η Γαλλική επανάσταση (1789-1794) Το πλαίσιο 18 ος αιώνας, Γαλλία: Παλαιό Καθεστώς, δηλ. 3 θεσμοθετημένες τάξεις: Κλήρος (0,5%) Ευγενείς (1,5%) Υπόλοιποι, δηλ. αστοί, αγρότες εργάτες (98%) Κριτήρια ένταξης:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ. Εξελίξεις στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό κατά τον 20 ο αιώνα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ. Εξελίξεις στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό κατά τον 20 ο αιώνα ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Εξελίξεις στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό κατά τον 20 ο αιώνα ΕΠΟ 41 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 ης ΓΡΑΠΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2007-2008 ΘΕΜΑ: «Παρουσιάστε τα βασικά σημεία των ιστορικών τρόπων παραγωγής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ εμφανίζεται ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΙΤΑΛΙΑ Επηρεάζεται από το ελληνικό και ρωμαϊκό πολιτισμό ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Αξία στον ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ ΣΑΙΞΠΗΡ ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ Άνθρωπο ΜΙΧΑΗΛ

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΠΑΝΑΠΤΥΞΗΣ : ανέπτυξε τη θεωρία περί «άνισης ανταλλαγής». Η θεωρία του αποτελεί μέρος μιας πιο λεπτομερούς ερμηνείας της μεταπολεμικής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΕΡΓΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

ΑΝΕΡΓΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΑΝΕΡΓΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ Η κατάσταση έλλειψης εργασίας, κατά την οποία υπάρχει δυσαρμονία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, προσφέρονται λίγες θέσεις εργασίας, ενώ υπάρχουν πάρα πολλοί ενδ9ιαφερόμενοι. Είναι έννοια

Διαβάστε περισσότερα

Εργαζόμενος - Εργοδότης

Εργαζόμενος - Εργοδότης Οικονομική δραστηριότητα στην Αρχαία Ελλάδα Εργαζόμενος - Εργοδότης Καταναλωτή Επενδυτές Εργαστήρι 1 Η Πρώτη του Μάη δεν είναι αργία είναι απεργία Εικόνες από την απεργία στο Σικάγο 1886 8ώρες δουλειά

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο. Ενότητα Αγροτική κοινωνία. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο. Ενότητα Αγροτική κοινωνία. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο Ενότητα 2.1.1 Αγροτική κοινωνία 2.1.1 ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 1/5 Αγροτικές κοινωνίες Αυτές που ζουν από την καλλιέργεια της γης 2 2.1.1 ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 2/5 Μόνιμη εγκατάσταση Στοιχειώδες εμπόριο

Διαβάστε περισσότερα

Συντάχθηκε απο τον/την Άννα Φραγκουδάκη - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 26 Σεπτέμβριος :28

Συντάχθηκε απο τον/την Άννα Φραγκουδάκη - Τελευταία Ενημέρωση Κυριακή, 26 Σεπτέμβριος :28 Άννα Φραγκουδάκη Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος (Και το απαραίτητο μεσογειακό περιεχόμενό της) Είναι σημαντική προϋπόθεση για τη δημοκρατία και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης η καλλιέργεια της ευρωπαϊκής

Διαβάστε περισσότερα

Συντοµογραφίες 11 Πρόλογος 13 Εισαγωγή 15

Συντοµογραφίες 11 Πρόλογος 13 Εισαγωγή 15 Πίνακας περιεχοµένων Συντοµογραφίες 11 Πρόλογος 13 Εισαγωγή 15 1. Ανθρωπογεωγραφία 19 2. Οι εξελίξεις στην οικονοµία 37 2.1. Ο πρωτογενής τοµέας της οικονοµίας 37 Tεχνογνωσία, συνέχειες, τοµές 55 2.2.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΚ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΟΣΤΟΥΣ Ι ΜΑΘΗΜΑ 2 ο

ΔΙΕΚ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΟΣΤΟΥΣ Ι ΜΑΘΗΜΑ 2 ο ΔΙΕΚ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟΥ Γ ΕΞΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΟΣΤΟΥΣ Ι ΜΑΘΗΜΑ 2 ο 1. Γενικά για την επιχείρηση Η επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας μας, το ίδιο σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Γιώργος. Μπίκος, Σοφία Τακάογλου. B Λυκείου. Κοινωνικών Επιστηµών. Βασικές Αρχές ΝΕΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

Γιώργος. Μπίκος, Σοφία Τακάογλου. B Λυκείου. Κοινωνικών Επιστηµών. Βασικές Αρχές ΝΕΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ Γιώργος. Μπίκος, Σοφία Τακάογλου Βασικές Αρχές Κοινωνικών Επιστηµών B Λυκείου ΝΕΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ Α. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ 2.1 Το αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Η Ερευνητική Στρατηγική

Η Ερευνητική Στρατηγική Η Ερευνητική Στρατηγική Ο τομέας της Υγείας Η σύγχρονη έρευνα στον τομέα της υγείας σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης σκοπεύει να εξασφαλίσει την πρόσβαση όσων ζουν στα κράτημέλη σε υγειονομική περίθαλψη υψηλής

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαϊκή εποχή. Πότε; Π.Χ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ

Αρχαϊκή εποχή. Πότε; Π.Χ ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ Αρχαϊκή εποχή 1 Πότε; 750 480 Π.Χ Τι εποχή είναι; 2 Εποχή προετοιμασίας και απαρχών : Οικονομικής Πολιτικής Πολιτιστικής εξέλιξης Πώς αντιμετωπίστηκε η κρίση του ομηρικού κόσμου στα μέσα του 8 ου αι π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 2 Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2012-2013 ΘΕΜΑ: «Να συγκρίνετε τις απόψεις του Βέμπερ με αυτές του Μάρξ σχετικά με την ηθική της

Διαβάστε περισσότερα

Σύγχρονη Οργάνωση & Διοίκηση Επιχειρήσεων.

Σύγχρονη Οργάνωση & Διοίκηση Επιχειρήσεων. Σύγχρονη Οργάνωση & Διοίκηση Επιχειρήσεων. 1.1.2 : Ο ρόλος των Οικονομικών Οργανισμών. (Τι είναι οι Οικονομικοί Οργανισμοί;). Οι Οικονομικοί Οργανισμοί είναι οργανωμένες μορφές δραστηριότητας οι οποίοι

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο - ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 2.4 Το σοσιαλιστικό σύστημα ή η σχεδιασμένη οικονομία

Διαβάστε περισσότερα

Περιφερειακή Ανάπτυξη

Περιφερειακή Ανάπτυξη ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Περιφερειακή Ανάπτυξη Διάλεξη 3: Το Περιφερειακό Πρόβλημα (κεφάλαιο 1, Πολύζος Σεραφείμ) Δρ. Βασιλείου Έφη Τμήμα Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γέννηση της κοινωνιολογίας Εφαρμογή της κοινωνιολογικής φαντασίας Θεμελιωτές της κοινωνιολογίας (Κοντ, Μαρξ, Ντυρκέμ, Βέμπερ) Κοινωνιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: Η εξάπλωση του σχολείου - Η γένεση του κοινωνικού ανθρώπου.

Θέμα: Η εξάπλωση του σχολείου - Η γένεση του κοινωνικού ανθρώπου. Θέμα: Η εξάπλωση του σχολείου - Η γένεση του κοινωνικού ανθρώπου. Επιβλέπων Καθηγητής: Ε. Μαυρικάκης Ομάδα Έ Χαριτάκη Χαρά Ξενάκη Μαρία Παπαδημητράκη Αρετή Πετράκη Κατερίνα Πιτσικάκη Σοφία Ο ρόλος και

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (μάθημα επιλογής) Α τάξη Γενικού Λυκείου Α) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιλογής «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός»,

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική, Πόλεμος, Στρατηγική

Πολιτική, Πόλεμος, Στρατηγική ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 3: Από την ρωμαϊκή λεγεώνα στον Μεσαίωνα Γιώργος Μαργαρίτης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι

ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ι Ενότητα 1: Εισαγωγή στη Δημόσια Οικονομική Κουτεντάκης Φραγκίσκος - Γαληνού Αργυρώ Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ Ι. ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ; Η πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί για την πραγματοποίηση των αντικειμενικών

Διαβάστε περισσότερα

13/1/2010. Οικονομική της Τεχνολογίας. Ερωτήματα προς συζήτηση ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

13/1/2010. Οικονομική της Τεχνολογίας. Ερωτήματα προς συζήτηση ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης Οικονομική της Τεχνολογίας Διάλεξη 6 η: Οικονομική Θεωρία και το Ζήτημα της Τεχνολογικής Αλλαγής: & II 1 Ερωτήματα

Διαβάστε περισσότερα

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1

33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 ΕΝΑ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΓΕΜΑΤΟ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. 33 Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΤΜΗΜΑ Ε2 2013-2014 1 Εικόνα 1 Εικόνα 2 Ρωμαϊκές λεγεώνες

Διαβάστε περισσότερα

Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα. 1. Το Σύνταγμα ως αντικείμενο των πολιτειακών επιστημών

Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα. 1. Το Σύνταγμα ως αντικείμενο των πολιτειακών επιστημών Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα Διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 2/11/2015

Διαβάστε περισσότερα

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ 1.2.1 1)α)Σε ποιους, ας τους πούμε κλάδους, διαιρούσε ο Αριστοτέλης τη Φιλοσοφία (6 μονάδες); β)ποιο ήταν το περιεχόμενο κάθε κλάδου από αυτούς; β)ποιος από αυτούς ασχολούνταν, έστω και έμμεσα, με την

Διαβάστε περισσότερα

Η κρίση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων Η ιταλική και γερμανική ενοποίηση. Φύλλο Εργασίας

Η κρίση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων Η ιταλική και γερμανική ενοποίηση. Φύλλο Εργασίας Η κρίση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων Η ιταλική και γερμανική ενοποίηση Φύλλο Εργασίας 1. Αφού συμβουλευτείτε τη σελίδα 44 του βιβλίου σας καθώς και το χάρτη που παρατίθεται, να συμπληρώσετε την πιο

Διαβάστε περισσότερα

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή

32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή 32. Η Θεσσαλονίκη γνωρίζει μεγάλη ακμή Η Θεσσαλονίκη, από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια, είναι η δεύτερη σημαντική πόλη της αυτοκρατορίας. Αναπτύσσει σπουδαία εμπορική, πνευματική και πολιτική κίνηση, την

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ 4.4 ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ 4.4 ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ 1/12 Σοσιαλισμός

Διαβάστε περισσότερα

Άρθρο 1. Άρθρο 2. Άρθρο 3. Άρθρο 4. Επίσημα κείμενα και διδακτικό υλικό. Ορισμός του παιδιού. Παιδί θεωρείται ένα άτομο κάτω των 18 ετών.

Άρθρο 1. Άρθρο 2. Άρθρο 3. Άρθρο 4. Επίσημα κείμενα και διδακτικό υλικό. Ορισμός του παιδιού. Παιδί θεωρείται ένα άτομο κάτω των 18 ετών. Ορισμός του παιδιού Παιδί θεωρείται ένα άτομο κάτω των 18 ετών. Άρθρο 1 Απαγόρευση διακρίσεων Κάθε παιδί πρέπει να αντιμετωπίζεται χωρίς διακρίσεις λόγω χρώματος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας, άποψης, χώρας

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΑΔΑ Α. Α.1.1. Να σημειώσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι σωστές ή λανθασμένες: Α.1.2. Να αποδοθεί το περιεχόμενο των παρακάτω όρων με συντομία:

ΟΜΑΔΑ Α. Α.1.1. Να σημειώσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι σωστές ή λανθασμένες: Α.1.2. Να αποδοθεί το περιεχόμενο των παρακάτω όρων με συντομία: ΟΜΑΔΑ Α Α.1.1. Να σημειώσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι σωστές ή λανθασμένες: 1. Στη διάρκεια του 19 ου αιώνα το εξωτερικό εμπόριο αποτελούσε την πλέον αξιόπιστη πηγή εσόδων για τα δημόσια ταμεία.

Διαβάστε περισσότερα

15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ

15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ 15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ 2015-16 ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ ΘΕΜΑ: «ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ», ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη συγκεκριμένη εργασία επιχειρείται

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η άφιξη του βασιλιά Γεωργίου του Α.

Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η άφιξη του βασιλιά Γεωργίου του Α. Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου Η άφιξη του βασιλιά Γεωργίου του Α. Χρονολόγιο 1844: Συνταγματική μοναρχία (σύνταγμα) 1862: Έξωση του Όθωνα

Διαβάστε περισσότερα

Άνθρωπος και δοµηµένο περιβάλλον

Άνθρωπος και δοµηµένο περιβάλλον ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Άνθρωπος και δοµηµένο περιβάλλον Α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Επιλέξετε τη σωστή από τις παρακάτω προτάσεις, θέτοντάς την σε κύκλο. 1. Το περιβάλλον γίνεται ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΝΕΣ α) όταν µέσα

Διαβάστε περισσότερα

Η κοινωνική οργάνωση της αρχαϊκής εποχής

Η κοινωνική οργάνωση της αρχαϊκής εποχής Η κοινωνική οργάνωση της αρχαϊκής εποχής 1. Οι ευγενείς (ἀγαθοί, ἄριστοι, εὐπατρίδες, ἐσθλοί): κάτοχοι γης, ιππείς, ασκούσαν σώμα και πνεύμα (ιδανικό τους ο καλός κἀγαθός πολίτης). 2. Οι πολλοί, ο δήμος

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ

Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ Κυρίες και κύριοι Αγαπητοί εργαζόμενοι Φίλες και φίλοι Θέλω να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας σήμερα εδώ, στο

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Γιώργος Οικονομάκης geconom@central.ntua.gr Μάνια Μαρκάκη maniam@central.ntua.gr Συνεργασία: Φίλιππος Μπούρας Κομβικό-συστατικό στοιχείο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 5/11/2017 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ. Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων :

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 5/11/2017 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ. Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων : ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 5/11/2017 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΘΕΜΑ Α1. Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων : α. Φεντερασιόν β. Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος γ. Κλήριγκ Μονάδες 15 ΘΕΜΑ Α2. Να χαρακτηρίσετε

Διαβάστε περισσότερα

πως θα θα παραχθούν αυτά τα προϊόντα αυτό εξαρτάται από την τεχνολογία που έχει στη διάθεσή της μια κοινωνία

πως θα θα παραχθούν αυτά τα προϊόντα αυτό εξαρτάται από την τεχνολογία που έχει στη διάθεσή της μια κοινωνία 2.1 ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (σελ 27-28) Η πολιτική οικονομία: είναι κοινωνική επιστήμη μελετάει τα οικονομικά φαινόμενα Το αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας είναι η περιγραφή και η ανάλυση

Διαβάστε περισσότερα

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57 Για την πληρέστερη κατανόηση της μεθοδολογίας, με την οποία γίνεται από το μαρξισμό ο διαχωρισμός της αστικής κοινωνίας στο σύνολό της σε τάξεις, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε τον κλασικό ορισμό που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

https://www.pirateparty.gr/forum/viewtopic.p hp?f=176&t=5198&start=10#p69404

https://www.pirateparty.gr/forum/viewtopic.p hp?f=176&t=5198&start=10#p69404 ΑΡΧΕΣ https://www.pirateparty.gr/forum/viewtopic.p hp?f=176&t=5198&start=10#p69404 Όλο το καταστατικό 2.1 Άμεσης Δημοκρατίας 2.2.1 Άμεσης Δημοκρατίας Μαζική αλλαγή. Οι αλλαγές στο 2.1 και 2.2.1 είναι στις

Διαβάστε περισσότερα

Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ»

Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» Επιχειρηματίας είναι ο άνθρωπος που κινητοποιεί τους απαραίτητους πόρους και τους εκμεταλλεύεται παραγωγικά για την υλοποίηση μιας επιχειρηματικής ευκαιρίας με σκοπό

Διαβάστε περισσότερα

Ευρωπαϊκή Οικονομία. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης.

Ευρωπαϊκή Οικονομία. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης Ευρωπαϊκή Οικονομία Νίκος Κουτσιαράς σε συνεργασία με την Ειρήνη Τσακνάκη Πηγές- Βιβλιογραφία

Διαβάστε περισσότερα

Βιοµηχανική ιδιοκτησία & παραγωγή καινοτοµίας Ο ρόλος του µηχανικού

Βιοµηχανική ιδιοκτησία & παραγωγή καινοτοµίας Ο ρόλος του µηχανικού Βιοµηχανική ιδιοκτησία & παραγωγή καινοτοµίας Ο ρόλος του µηχανικού ρ. Σπύρος Ι. Κιαρτζής Πρόεδρος Μόνιµης Επιτροπής Βιοµηχανίας & Νέων Υλικών ΤΕΕ/ΤΚΜ Καινοτοµία & Κοινωνία της Γνώσης Το τρίπτυχο καινοτοµία,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. «Μεικτά» Συστήματα Καπιταλισμού και η Θέση της Ελλάδας

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ. «Μεικτά» Συστήματα Καπιταλισμού και η Θέση της Ελλάδας ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ «Μεικτά» Συστήματα Καπιταλισμού και η Θέση της Ελλάδας Η θεωρία VoC, βασίζεται σε σημαντικό βαθμό στην ανάλυση των δύο βασικών μοντέλων καπιταλισμού των φιλελεύθερων

Διαβάστε περισσότερα

Τα βασικά δικαιώματα μπορούμε να τα χωρίσουμε σε 4 ομάδες:

Τα βασικά δικαιώματα μπορούμε να τα χωρίσουμε σε 4 ομάδες: Ας δούμε μια τυπική μέρα στη ζωή ενός παιδιού... Ξυπνά το πρωί, τρώει το πρόγευμα του, πάει σχολείο (αν και ίσως με κάποια παράπονα..!), έρχεται πίσω στο σπίτι, απολαμβάνει το μεσημεριανό του, κάνει την

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα: Μάρκετινγκ και Διοίκηση Λειτουργιών

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα: Μάρκετινγκ και Διοίκηση Λειτουργιών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα: Μάρκετινγκ και Διοίκηση Λειτουργιών Μακρο-οικονομική: Εισαγωγή στην Μακροοικονομία Διδάσκων: Μποζίνης Η. Αθανάσιος Οικονομική παγκοσμιοποίηση και άνιση ανάπτυξη Οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος...21 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγικές Έννοιες... 25 1.1 Η Οικονομική Επιστήμη και οι Σχολές Οικονομικής

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Κεφ. Ιο Η Συνεισφορά της Ιστορίας της Οικονομικής Σκέψης Εισαγωγή 17 1.1. Η Σύγχρονη Κάμψη της Ιστορίας της Οικονομικής Σκέψης..

Διαβάστε περισσότερα

«Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος»

«Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος» «Η ευρωπαϊκή ταυτότητα του μέλλοντος» 1 Είναι σημαντική προϋπόθεση για τη δημοκρατία και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης η καλλιέργεια της ευρωπαϊκής ταυτότητας δίπλα στις εθνικές ταυτότητες των πολιτών

Διαβάστε περισσότερα

PROJECT Β'Τετραμήνου Η οικογένεια στο χθες και στο σήμερα

PROJECT Β'Τετραμήνου Η οικογένεια στο χθες και στο σήμερα PROJECT Β'Τετραμήνου Η οικογένεια στο χθες και στο σήμερα Η ΟΜΑΔΑ ΜΑΣ Ορισμοί οικογένειας ΟΡΙΣΜΟΣ (ΠΑΛΙΑ)«Η οικογένεια αποτελεί μία κοινωνική ομάδα, της οποίας τα μέλη κατοικούν στον ίδιο χώρο, έχουν οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα

Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα Ενότητα 10: Το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα Σπύρος Μαρκέτος Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1 [Δείγμα σημειώσεων για την ύλη[ ]

Κεφάλαιο 1 [Δείγμα σημειώσεων για την ύλη[ ] Κεφάλαιο 1 [Δείγμα σημειώσεων για την ύλη[1.2-1.3] 1.2 Η Επιχείρηση 1.2.1 Εισαγωγικές έννοιες Η Σημασία της Επιχείρησης Η Επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας μας, το ίδιο σημαντικό με την οικογένεια.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 17

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 17 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ............................................... 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Θεωρίες περιφερειακών ανισοτήτων Μια σύντομη παρουσίαση...................... 21 1.1 Εισαγωγή...........................................

Διαβάστε περισσότερα

Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΕΣ Από την προβιομηχανική στη βιομηχανική εποχή. Η Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία. Η εξάπλωση της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Από την προβιομηχανική

Διαβάστε περισσότερα

Παγκόσμια οικονομία. Διεθνές περιβάλλον 1

Παγκόσμια οικονομία. Διεθνές περιβάλλον 1 Παγκόσμια οικονομία Διεθνές περιβάλλον 1 Επιλεγμένοι δείκτες ασιατικών χωρών Διεθνές περιβάλλον 2 Αλλαγές στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον Πρωτεύον ρόλος της κίνησης στην κίνηση των κεφαλαίων σε σχέση

Διαβάστε περισσότερα

α. Προς αναζήτηση νέων δρόμων της τουρκικής κατάκτησης που είχε διακόψει την επικοινωνία Ευρώπης Ασίας της έλλειψης πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη

α. Προς αναζήτηση νέων δρόμων της τουρκικής κατάκτησης που είχε διακόψει την επικοινωνία Ευρώπης Ασίας της έλλειψης πολύτιμων μετάλλων στην Ευρώπη Σελ. 122 3. Οι ανακαλύψεις α. Προς αναζήτηση νέων δρόμων Η αναζήτηση νέων δρόμων είναι αναγκαία εξαιτίας : της τουρκικής κατάκτησης που είχε διακόψει την επικοινωνία Ευρώπης Ασίας της έλλειψης πολύτιμων

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη και Διαχείριση του Αγροτικού Χώρου» Ενότητα 2: Αγροτική Κοινότητα και Αγροτικός Μετασχηματισμός (1/2) 2ΔΩ Διδάσκων:

Διαβάστε περισσότερα

Ευρωπαϊκή Οικονομία. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης.

Ευρωπαϊκή Οικονομία. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης Ευρωπαϊκή Οικονομία Νίκος Κουτσιαράς σε συνεργασία με την Ειρήνη Τσακνάκη Πηγές- Βιβλιογραφία

Διαβάστε περισσότερα

Θεσμοί και Οικονομική Αλλαγή

Θεσμοί και Οικονομική Αλλαγή Θεσμοί και Οικονομική Αλλαγή Καθηγητής Σπύρος Βλιάμος Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου Université de Paris Dauphine Ινστιτούτο Διπλωματίας Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος

Διαβάστε περισσότερα

αναγκάζουν να εργάζονται πολλές ώρες για πολύ λίγα χρήματα. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η ηρωίδα του βιβλίου Τασλίμα από το Μπαγκλαντές, η οποία

αναγκάζουν να εργάζονται πολλές ώρες για πολύ λίγα χρήματα. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η ηρωίδα του βιβλίου Τασλίμα από το Μπαγκλαντές, η οποία ΕΡΓΑΣΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ 1.Στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας, μετά από αρκετές αναφορές στις αρνητικές όψεις της παγκοσμιοποίησης, καταλήγει στη διαπίστωση ότι το φαινόμενο αυτό «κάνει το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές Θεωρίες Αστικής Κοινωνιολογίας. Σημειώσεις της Μαρίας Βασιλείου

Βασικές Θεωρίες Αστικής Κοινωνιολογίας. Σημειώσεις της Μαρίας Βασιλείου Βασικές Θεωρίες Αστικής Κοινωνιολογίας Σημειώσεις της Μαρίας Βασιλείου Ηπόλη, όπως την αντιλαμβανόμαστε, είναι μια ιδέα του Διαφωτισμού Ο Ρομαντισμός την αμφισβήτησε Η Μετανεωτερικότητα την διαπραγματεύεται

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ 3.5 Κοινωνική διαστρωμάτωση και κοινωνική κινητικότητα. ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

1 η ΟΜΑΔΑ ΘΕΜΑ Α. Α1. α) Σωστό β) Λάθος γ) Λάθος δ) Σωστό ε) Λάθος Α2. 1 δ 2 γ 3 β 4 α Α3. 1 β 2 γ ΘΕΜΑ Β

1 η ΟΜΑΔΑ ΘΕΜΑ Α. Α1. α) Σωστό β) Λάθος γ) Λάθος δ) Σωστό ε) Λάθος Α2. 1 δ 2 γ 3 β 4 α Α3. 1 β 2 γ ΘΕΜΑ Β ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΤΑΞΗ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ) & ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΕΤΑΡΤΗ 19/04/2017 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 η ΟΜΑΔΑ ΘΕΜΑ Α Α1. α) Σωστό β) Λάθος

Διαβάστε περισσότερα

Η διαφορετικότητα είναι μια σύνθετη έννοια, η οποία δεν θα πρέπει να συγχέεται με την έννοια της ποικιλομορφίας.

Η διαφορετικότητα είναι μια σύνθετη έννοια, η οποία δεν θα πρέπει να συγχέεται με την έννοια της ποικιλομορφίας. Diversity Διαφορετικότητα Ο σεβασμός στην διαφορετικότητα του άλλου καθώς και η έμπρακτή αποδοχή της, συμβάλει στην δημιουργία κοινωνιών οι οποίες χαρακτηρίζονται από ιδέες ισότητας, αλληλοσεβασμού και

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 3 ΙΟΥΝΙΟΥ 2000 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΙΣΤΟΡΙΑ

ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 3 ΙΟΥΝΙΟΥ 2000 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Β ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 3 ΙΟΥΝΙΟΥ 2000 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑ Α ΘΕΜΑ Α1 Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Κεφάλαιο 2 ο

ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Κεφάλαιο 2 ο ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ Κεφάλαιο 2 ο Η Επιστήμη της Διοίκησης των Επιχειρήσεων 2.1. Εισαγωγικές έννοιες Ο επιστημονικός κλάδος

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 6: Η κουλτούρα στην κοινωνιολογική θεωρία Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ β. φιλιας, μ. κουρουκλη γ. ρουσσης, κ. κασιματη λ. μουσουρου, α. παπαριζος ε. χατζηκωνσταντη μ. πετρονωτη, γ. βαρσος φ. τσαλικογλου-κωστοπουλου ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΦΤΩΧΕΙΑ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΦΤΩΧΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΦΤΩΧΕΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ Με τον όρο φτώχεια αναφερόμαστε στην οικονομική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από έλλειψη επαρκών πόρων για την ικανοποίηση βασικών ανθρώπινων αναγκών. Το κατώφλι

Διαβάστε περισσότερα

22/2/2014 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Επιστήμη Διοίκησης Επιχειρήσεων. Πότε εμφανίστηκε η ανάγκη της διοίκησης;

22/2/2014 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Επιστήμη Διοίκησης Επιχειρήσεων. Πότε εμφανίστηκε η ανάγκη της διοίκησης; ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Πότε εμφανίστηκε η ανάγκη της διοίκησης; Κεφάλαιο 2 ο Η επιστήμη της Διοίκησης των Επιχειρήσεων Όταν το άτομο δημιούργησε ομάδες. Για ποιο λόγο

Διαβάστε περισσότερα

Καθοδηγόντας την ανάπτυξη: αγορές εναντίον ελέγχων. Δύο διαφορετικά συστήματα καθοδήγησης της ανάπτυξης εκ μέρους της αγοράς:

Καθοδηγόντας την ανάπτυξη: αγορές εναντίον ελέγχων. Δύο διαφορετικά συστήματα καθοδήγησης της ανάπτυξης εκ μέρους της αγοράς: Καθοδηγόντας την ανάπτυξη: αγορές εναντίον ελέγχων Δύο διαφορετικά συστήματα καθοδήγησης της ανάπτυξης εκ μέρους της αγοράς: 1) Το πρώτο σύστημα είναι η καπιταλιστική οικονομία ή οικονομία της αγοράς:

Διαβάστε περισσότερα

2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες 2.2.2 Ιστορική εξέλιξη τον µάνατζµεντ.

2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες 2.2.2 Ιστορική εξέλιξη τον µάνατζµεντ. 2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες Έχει παρατηρηθεί ότι δεν υπάρχει σαφής αντίληψη της σηµασίας του όρου "διοίκηση ή management επιχειρήσεων", ακόµη κι από άτοµα που

Διαβάστε περισσότερα

Το οικονομικό κύκλωμα

Το οικονομικό κύκλωμα Το οικονομικό κύκλωμα 1 Το εισόδημα των νοικοκυριών: Y = C + S C = a + by APC = C Y APS = S Y Συνολική ζήτηση (κλειστή οικονομία): AD = C + I + G 2 Το οικονομικό κύκλωμα Η κυκλική ροή του εισοδήματος σε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΕΝΑ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΙΛΕΚΟ ΕΚΑΝΕ ΤΟΝ ΓΥΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Βόλφγκανγκ Κορν

ΠΩΣ ΕΝΑ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΙΛΕΚΟ ΕΚΑΝΕ ΤΟΝ ΓΥΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Βόλφγκανγκ Κορν ΠΩΣ ΕΝΑ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΙΛΕΚΟ ΕΚΑΝΕ ΤΟΝ ΓΥΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Βόλφγκανγκ Κορν Β Ομάδα 1. Στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας, μετά από αρκετές αναφορές στις αρνητικές όψεις της παγκοσμιοποίησης, καταλήγει στη διαπίστωση

Διαβάστε περισσότερα

Η βιομηχανική επανάσταση ήταν ένα σύνθετο σύστημα κοινωνικών, οικονομικών, τεχνικών, πολιτισμικών και πνευματικών μεταβολών. Η βιομηχανική επανάσταση

Η βιομηχανική επανάσταση ήταν ένα σύνθετο σύστημα κοινωνικών, οικονομικών, τεχνικών, πολιτισμικών και πνευματικών μεταβολών. Η βιομηχανική επανάσταση Η βιομηχανική επανάσταση ήταν ένα σύνθετο σύστημα κοινωνικών, οικονομικών, τεχνικών, πολιτισμικών και πνευματικών μεταβολών. Η βιομηχανική επανάσταση ξεκίνησε στα τέλη του 18 ου αιώνα από την Μ.Βρετανία.

Διαβάστε περισσότερα

ΒΟΓΛΗΣ ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ. Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

ΒΟΓΛΗΣ ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ. Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Βιογραφικό σημείωμα Ο Πολυμέρης Βόγλης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1964. Σπούδασε στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και εκπόνησε τη διατριβή του στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο

Διαβάστε περισσότερα

3Χ2=6. 2 Μονάδες. α. Τελικά αγαθά είναι αυτά που αγοράζονται για τελική χρήση και όχι παραπέρα μετασχηματισμό. 2 Μονάδες

3Χ2=6. 2 Μονάδες. α. Τελικά αγαθά είναι αυτά που αγοράζονται για τελική χρήση και όχι παραπέρα μετασχηματισμό. 2 Μονάδες ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΤΑΞΗ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Α ) & ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΕΤΑΡΤΗ 19/04/2017 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΕΞΙ (6) ΟΔΗΓΙΕΣ ΑΥΤΟΔΙΟΡΘΩΣΗΣ ΘΕΜΑ Α 1 η ΟΜΑΔΑ 3Χ5=15 Α1.

Διαβάστε περισσότερα