ARÇIDJOÇESI TA MALTA DOKUMENT TAS-SINODU DJOÇESAN LITURÌIJA U SAGRAMENTI

Transcript

1 ARÇIDJOÇESI TA MALTA DOKUMENT TAS-SINODU DJOÇESAN LITURÌIJA U SAGRAMENTI

2

3 DOKUMENT TAS-SINODU DJOÇESAN LITURÌIJA U SAGRAMENTI IMSEÓBIN F DAK LI HU TA ALLA 2003

4 ISBN: Arçidjoçesi ta Malta, Floriana, 2003 Produzzjoni tal-media Centre Publications Stampat fil-media Centre, Blata l-bajda

5 WERREJ PreΩentazzjoni v Kap I Jimliena b kull xorta ta barka spiritwali 1 Kap II Il-Litur ija çelebrazzjoni tal-misteru tal-g id 3 Kap III Is-Sagramenti 16 Kap IV Devozzjonijiet popolari 38 Kap V KonkluΩjoni 41

6

7 PREÛENTAZZJONI Id-dokument jitkellem fuq iω-ωew dimensjonijiet tal-litur ija: min-na a l-wa da, fil-litur ija l-insara jimtlew bil-barkiet spiritwali li Alla l-missier jag tihom; min-na a l-o ra, il-knisja, f g aqda ma Kristu r-ras tag ha, u mqanqla mill-ispirtu s-santu, fil-litur ija tbierek lil Alla g ad-doni tieg u permezz ta adorazzjoni, tif ir u radd il- ajr. Il-punt çentrali tad-dokument hu l-litur ija b ala çelebrazzjoni tal-misteru tal-g id. Dan g ax kull çelebrazzjoni litur ika hija çelebrazzjoni tal-mewt tal-mulej u tal-qawmien tieg u mill-imwiet. G alhekk it-tlett ijiem imqaddsa tal-g id huma l-qofol tas-sena litur ika. Id-dokument jitkellem dwar elementi prinçipali taççelebrazzjoni tal-litur ija. Juri kif hi l-komunità kollha li tiççelebra, u fi dan il-komunità hemm sej at partikulari. Jispjega l-importanza tassimboli, tal-kliem, tal-kant u tal-muωika. Ifisser il- tie a ta formazzjoni litur ika. Jag mel ukoll proposti kif iç-çelebrazzjoni tista tkun aktar ajja. F dan il-kuntest, jitkellem ukoll dwar l-importanza tal-kelma ta Alla u tat-ti did fil-quddiesa u fl-omelija, li kienu ssemmew afna filkonsultazzjoni li saret fl-ewwel faωi tas-sinodu Djoçesan. Il-karattru litur iku ta Jum il-mulej hu enfasizzat fid-dokument. L-insara g andhom jag tu importanza lil dan il-jum u j ossu l-litur ija b ala g ajn ta ajja dida li turi ru ha f g emejjel ta id u ta servizz, speçjalment ma dawk fil-bωonn, u f idma g all- ustizzja soçjali. v

8 Id-dokument jitkellem ukoll fuq is-sagramenti, b enfasi speçjali fuq is-sagramenti g ad-d ul fil- ajja nisranija. Imweldin g all- ajja dida permezz tal-mag mudija, l-insara jissa u permezz tassagrament tal-konfermazzjoni u fl-ewkaristija jirçievu l- obω tal- ajja ta dejjem. Hemm proposti rigward çelebrazzjoni a jar ta dawn issagramenti. Ting ata importanza wkoll lis-sagrament ta Rikonçiljazzjoni, li permezz tieg u Alla kollu m abba jilqa lill-midneb u jistiednu jer a jit abbeb mieg u. Id-dokument jitkellem ukoll fuq is-sagrament ta l-ordni Sagri u fuq iç-çelebrazzjoni tas-sagrament taω-ûwie u t- t ejjija li g andha ssir qabel. Rigward id-dilka tal-morda, id-dokument jispjegaha fil-kuntest tal-kura pastorali tal-morda u ta l-anzjani u jitkellem ukoll fuq il-vjatku u l-mewt nisranija. L-a ar parti tad-dokument jittratta s-sagramentali u d- devozzjonijiet popolari, li jesprimu s-sens reli juω tal-poplu Malti. Hu importanti li jkun hemm formazzjoni f dan il-qasam biex kul add jag raf il-valur ta dawn id-devozzjonijiet, u fl-istess waqt biex dawn ma ji dux post il-litur ija, li tibqa l-quççata li lejha tersaq il- idma tal- Knisja kif ukoll l-g ajn li minnha ti i l-qawwa tag ha. Minn din l-g ajn bnina, l-aktar mill-quddiesa u s-sagramenti l- o ra, xorbu tul is-sekli l-insara Maltin. Hi s-sej a tas-sinodu li l-insara ta llum jibqg u jersqu jixorbu mill-ilma tal-grazzja li jo ro mill-kustat ta Kristu msallab, filwaqt li jag rfu aktar dak li qed jag mlu biex ittis ib tag hom f dak li hu ta Alla i alli frott, u jfittxu li l-litur ija tkun mag quda b mod s i mal-g ajxien tal-fidi fil- ajja ta kuljum. vi

9 KAP I JIMLIENA B KULL XORTA TA BARKA SPIRITWALI

10 JIMLIENA B KULL XORTA TA BARKA SPIRITWALI Jimliena b kull xorta ta barka spiritwali 1 Imbierek Alla u Missier Sidna Ìesù Kristu, li mliena b kull xorta ta barka spiritwali, fis-smewwiet fi Kristu. Hekk hu g aωilna fih, sa minn qabel il- olqien tad-dinja biex inkunu qaddisa u bla tebg a quddiemu fl-im abba. Iddestinana li nkunu g alih ulied adottivi permezz ta Ìesù Kristu. Hekk g o ob lir-rieda tieg u g at-tif ir tal-glorja tal-grazzja tieg u, li biha mliena fil-ma bub tieg u. (Ef 1,3-6) Il-litur ija g andha Ωew dimensjonijiet. Min-na a l-wa da, fil-litur ija nimtlew bil-barkiet spiritwali li Alla l-missier jog bu jag tina, g aliex il-missier hu tassew il-qofol tal-barkiet kollha tal- olqien u tas-salvazzjoni. Hu Kristu, il-verb tieg u mag mul bniedem, li miet u rxoxta g alina, li jimliena bil-barkiet tieg u, u bih ixerred fi qlubna d-don li fih jinsabu d-doni kollha: l-ispirtu s-santu. Min-na a l-o ra, ta dan kollu, il-knisja, f g aqda ma Kristu r-ras tag ha, u mqanqla mill-ispirtu s-santu, fil-litur ija tbierek lil Alla g ad-doni tieg u permezz ta adorazzjoni, tif ir u radd il- ajr u sa l-a ar taω-ωmien twassal l-offerta tad-doni tag ha lil Alla u titolbu jibg at l-ispirtu s-santu fuq dawn id-doni, fuqha, fuq l-insara u fuq id-dinja kollha, sabiex bilparteçipazzjoni fil-mewt u l-qawmien ta Kristu u bil-qawwa ta l-ispirtu dawn il-barkiet ta Alla j ibu frott ta ajja g at-tif ir tal-glorja tal-grazzja tieg u (Ef 1,6). Dan id-dokument sinodali huwa riflessjoni u strument biex il-knisja f Malta tid ol aktar fil-qalba tal-misteru tal-g id u tg ix b mod aktar s i dawn iω-ωew dimensjonijiet tal-litur ija. Fil-konsultazzjoni tas-sinodu, are çar kemm dan hu me tie fil-knisja f Malta llum. 2

11 KAP II IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID

12 IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID Il-Misteru tal-g id 2 Il-Misteru tal-g id tal-mulej, ji ifieri l-misteru tal-passjoni, il-mewt u l-qawmien tal-mulej mill-imwiet, huwa l-qofol tal-misteru tas-salvazzjoni li j addan il-mumenti kollha tal- rajja tal-bniedem. Kull çelebrazzjoni litur ika tal-knisja hija çelebrazzjoni tal-mewt tal-mulej u tal-qawmien tieg u millimwiet g aliex kull ma se tul iω-ωmien li Kristu g ex fuq din l-art kien t ejjija g all-mument tal-mewt fuq is-salib u g all-qawmien mill-imwiet. G alhekk iç-çelebrazzjoni tal-misteru tal-g id tal-mulej ma ti eddidx biss nhar l-g id il-kbir, imma matul is-sena kollha, kull nhar ta Óadd, kull jum, fil-litur ija. Komunità li tiççelebra 3 Hija l-komunità kollha, il-ìisem Mistiku ta Kristu flimkien mar-ras tieg u, li tiççelebra l-misteru tal-g id. Fi kliem il-konçilju Vatikan II, kull g emil litur iku m huwiex xi g emil privat, imma hu çelebrazzjoni tal-knisja, li hi l-g aqda ta l-img ammdin li, permezz tat-twelid did u ta l-unzjoni ta l-ispirtu s-santu ew ikkonsagrati biex ikunu dar spiritwali u saçerdozju qaddis a joffru sagrifiççji spiritwali. 1 G alkemm f kull çelebrazzjoni tas-sagramenti l- emg a kollha hi l-liturgu (i.e. iç-çelebrant), mhux il-membri kollha tal-ìisem Mistiku g andhom l-istess ministeru. Xi membri huma msej in minn Alla, fil-knisja u permezz tal-knisja, g all-qadi speçjali fi dan il-komunità. Dawn jintg aωlu u ji u kkonsagrati permezz tas-sagrament ta l-ordni. IΩda mbag ad hemm 1 Koncilju Vatikan II, Kostituzzjoni Dommatika Lumen Gentium (21 ta Novembru 1964), 10. 4

13 IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID ukoll idmiet o ra li ma ji ux ikkonsagrati permezz tas-sagrament ta l-ordni, u li l-uffiççju tag hom hu determinat mill-isqfijiet skond it-tradizzjonijiet litur içi u l- ti ijiet pastorali. 2 Formazzjoni tal-ministri 4 Biex f kull parroçça jkun hemm numru suffiçjenti ta persuni m ejjija li kapaçi jaqdu xi ministeru partikulari waqt iç-çelebrazzjonijiet litur içi, tajjeb li jkomplu jissa u l-inizjattivi tas-segretarjat g al-litur ija li g andhom b ala g an il-formazzjoni tal-ministri. Din il- idma ssir filqafas ta l-istitut ta Formazzjoni Pastorali. Sens ta appartenenza 5 G andu jsir sforz biex jin oloq dejjem aktar ambjent ta komunità fil- emg a li tiççelebra, li jg in biex in-nies i ossu dejjem aktar is-sens ta appartenenza. Ting ata wkoll attenzjoni partikulari lill-persuni b diωabilità biex dawn i ossuhom tassew parti mill- emg a li qed tiççelebra u biex jitwarrab kull xkiel li jtellifhom f dan. Min abba l-iωvilupp soçjali li sar f dawn l-a ar snin f diversi n awi, in olqu Ωoni pastorali odda fi dan il-parroççi, li kemm-il darba huma komunitajiet li jiççelebraw il-litur ija. Tkun a a f waqtha li jkunu studjati aktar fil-fond dawn ir-realtajiet odda u r-rabta tag hom mal-parroçça, 2 Fost dawn insibu: l-abbatini, il-letturi, l-animaturi, il-kanturi u l-muωiçisti, il-ministri straordinarji tattqarbin, l-ushers, dawk li jie du sieb l-ambjent tal-knisja (flower decorators, sagristana u o rajn). 5

14 IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID biex wie ed jara b liema mod jistg u jiççelebraw a jar il-mumenti ewlenin fil- ajja tal-membri tal-komunità. Nis a ta sinjali u simboli 6 Iç-çelebrazzjoni litur ika tintise b afna sinjali u simboli. G aliex il-bniedem g andu isem u ru u g alhekk hu spiritwali u korporali fl-istess in, hu jasal biex ifisser u jag raf il-veritajiet spiritwali permezz ta sinjali u simboli materjali. Kristu, fil-predikazzjoni tieg u, spiss g amel uωu minn sinjali li a mill- olqien biex jg arraf il-misteri tas-saltna ta Alla. Ta l-fejqan jew wettaq kliemu permezz ta sinjali materjali jew permezz ta esti simboliçi. Wara G id il-óamsin, permezz tas-sinjali sagramentali tal-knisja tieg u, l-ispirtu s-santu jqaddes u jag ti l- ajja. Biex ikun hemm apprezzament aktar profond tas-sinjali u s-simboli fil-litur ija hemm bωonn ta formazzjoni serja, l-ewwelnett permezz taççelebrazzjoni litur ika nnifisha g aliex waqt li qed tiççelebra, titg allem tiççelebra, u ssir taf x qed tiççelebra. Biss wie ed irid ja seb ukoll dwar mezzi ta formazzjoni qabel u wara ç-çelebrazzjoni. Laqg a ta djalogu 7 Iç-çelebrazzjoni sagramentali hi laqg a ta wlied Alla ma Missierhom, fi Kristu u l-ispirtu s-santu. Din il-laqg a ssir qisha djalogu permezz ta g emil u ta kliem. L-Ispirtu s-santu ma jag tiniex biss li nifhmu l-kelma ta Alla u t-talb tal-knisja biex iqajjem fina l-fidi; permezz tas-sagramenti jag mel ukoll li jse u l-g e ubijiet ta Alla m abbrin mill-kelma u t-talb. 6

15 IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID Il-Kelma ta Alla 8 Qabel kollox, fiç-çelebrazzjonijiet litur içi g andu jo ro is-siwi tas-sinjali tal-kelma ta Alla: il-ktieb tal-kelma ta Alla (lezzjonarju), il-venerazzjoni li tintwera g alih (purçissjoni, inçens, dawl, bewsa), id-dinjità tal-post fejn tit abbar il-kelma (l-ambone). Il-qari jrid isir b mod li l-kelma tinstema u tinftiehem. G aldaqstant mhux biss is-sistema ta amplifikazzjoni fil-knejjes tag na trid tkun ta l-aqwa kwalità, iωda tajjeb li jkun hemm korsijiet ta formazzjoni serja g al-letturi li fihom jing ata tag rif bibliku, litur iku u tekniku. L-animaturi g andhom janimaw il- emg a b tali mod li din twie eb bl-aktar mod naturali g all-akklamazzjonijiet, salm responsorjali, stqarrija tal-fidi, u f waqtiet o ra tal-quddiesa. L-omelija 9 L-omelija tkompli t-t abbira tal-kelma ta Alla g aliex tg in lin-nies ikomplu jid lu fil-misteri tat-twemmin tal- ajja nisranija. Fl-omelija, is-saçerdot jew id-djaknu g andu iwassal lill-a wa biex jifhmu t-tifsir g oli ta l-iskrittura, jifta qlub il-fidili g ar-radd il- ajr lil Alla g all-g e ubijiet kbar tieg u, iqawwi f kull min qieg ed jie u sehem fiç-çelebrazzjoni l-fidi fil-kelma li waqt iç-çelebrazzjoni ssir sagrament bis-setg a ta l-ispirtu s-santu, u jistedinhom jid lu g ad-dmirijiet li titlob minnhom il- ajja nisranija. 3 G alhekk is-saçerdot irid ikollu formazzjoni kontinwa li tinkludi aspetti bibliçi, litur içi-teolo içi, tekniçi, tax-xjenzi umani u tat-tag lim soçjali tal-knisja. Fid-dawl tal-kummenti li saru fil-konsultazzjoni tas- Sinodu, 4 g andha ting ata importanza kbira lil din il-formazzjoni regolari. 3 Ordni g all-qari tal-quddiesa (1981), Ara Rapport tal-konsultazzjoni fl-ewwel faωi tas-sinodu Djoçesan (1 ta Novembru 2000), 9. 7

16 IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID Waqt li ji u osservati n-normi litur içi, g andha ti i studjata l-possibbiltà ta metodi odda kif issir l-omelija: l-uωu ta mezzi awdjo-viωivi u drama jistg u jkunu fost l-g ajnuniet li bihom niffaçilitaw il-komunikazzjoni tal-kelma ta Alla. G andu ji i wkoll studjat is-sehem ta lajçi fejn tid ol l-omelija. Minbarra l-qsim ta esperjenzi li qatt ma jie du l-post ta l-omelija il-lajçi jistg u jg inu lis-saçerdot billi jiltaqg u mieg u qabel u jwasslulu sibijiet g all-omelija. Naturalment, is-saçerdot m g andux sempliçiment ji bor u jg aqqad is-su erimenti. Min jippresiedi jrid imur lil hinn mis-su erimenti, g aliex dawk li jag mluhom mhux bilfors jirrappreωentaw l-idejat tal-komunità s i a u g alhekk jistg u ma jarawx il-bωonnijiet ta min ikun qed jisma. Jixraq li wara l-omelija jit alla mument tas-skiet g ar-riflessjoni tannies. Min abba s-siwi tag ha, fil-kaω tal-quddiesa, tajjeb li ssir riflessjoni kuljum, l-aktar fil- ranet tal-g id, tar-randan u ta l-avvent, u f festi o ra u f dawk l-okkaωjonijiet li fihom imorru aktar nies g all-quddies. It-talb tal-knisja 10 Minbarra l-qari tal-kelma ta Alla, nikkomunikaw ma Alla permezz tat-talb tal-knisja. B alma nag tu importanza kbira lill-ktieb tal-kelma, g andna nωommu b çerta dinjità l-missal, u r-ritwali l-o ra li fihom hemm it-talb tag na lil Alla. Is-Segretarjat g al-litur ija g andu jg in u jag ti l-pariri tieg u lill-kummissjoni Litur ika Nazzjonali fil-preparazzjoni ta traduzzjonijiet litur içi odda u fir-reviωjoni ta dawk attwali, alli dawn ikunu jinftiehmu sew mill- emg a. Is-Segretarjat g andu jitlob ukoll lill- Kummissjoni Litur ika Nazzjonali biex tistudja l-possibbiltà ta kompoωizzjoni ta testi odda fl-ispirtu ta l-istruzzjoni Liturgiam authenticam. G andha ting ata importanza partikulari lit-talbiet tal-gemg a, jew it-talba tal-fidili. Il-poplu jrid jifhem li f dan il-mument ikun qed jaqdi 8

17 IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID l-uffiççju saçerdotali li rçieva fil-mag mudija billi joffri talb lil Alla, fost l-o rajn g all-bωonnijiet tal-knisja, g all- id tad-dinja, g al dawk li qed ibatu u g all-komunità lokali. 5 Il-kotba ma ru a mill-kummissjoni Litur ika Nazzjonali huma ta g ajnuna, iωda jixraq li l-intenzjonijiet ji u addattati biex tassew jirriflettu l-bωonnijiet kontemporanji tal-bniedem. Il-kant u l-muωika 11 Il-Knisja dejjem ispirat ru ha mill-eωortazzjoni ta l-appostlu Pawlu: Kantaw flimkien salmi, innijiet u g ana spiritwali: kantaw u g annu minn qalbkom lill-mulej (Ef 5,19). G alhekk tul is-snin fittxet li ib il quddiem il-kant u l-muωika sagra biex waqt id-devozzjonijiet u ç-çelebrazzjonijiet tal- Knisja l-insara jkunu jistg u jsemmg u l-il na tag hom, g ax min ikanta jkun jitlob darbtejn (Santu Wistin). B dan il-mod jintla aq ukoll dejjem aktar l-g an ewlieni tal-litur ija: il-glorja ta Alla u l-qdusija tal-bnedmin. 6 Il-Kummissjoni MuΩika Sagra 12 Il-Kummissjoni MuΩika Sagra, fi dan is-segretarjat g al-litur ija, trid tkompli tapprezza u ib il quddiem it-tradizzjoni muωikali tal-knisja universali u lokali. G alhekk trid tara li: l-komunità nisranija jkollha ripertorju varjat g aççelebrazzjonijiet differenti u tara li jkunu esegwiti b mod xieraq; i ib il quddiem il-kant gregorjan; tinkura ixxi eneru kontemporanju ta muωika sagra li jkollu l-kwalitajiet tassew ta muωika sagra; 5 Introduzzjoni Ìenerali g all-missal Ruman (2000), Dwar dan is-su ett, ara wkoll id-dokument tas-sinodu Kultura-Soçjetà-Knisja,

18 IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID tg in biex jimxu l quddiem il-korijiet parrokkjali, l-aktar billi t arre id-diri enti tal-korijiet u tara wkoll kif ting ata formazzjoni litur ika enwina lill-muωiçisti u lill-kanturi, fil-qafas ta l-istitut ta Formazzjoni Pastorali. Tiççelebra illum 13 Il-Knisja t oss li huwa dmir tag ha li tiççelebra l-opra tas-salvazzjoni li g amel l-g arus tag ha b tifkira mqaddsa. 7 Hija u tiççelebra l-misteru ta Kristu fit-talb tag ha spiss ittenni illum, bi twe iba g at-talba li g allimha Kristu (ara Mt 6,11) u g as-sej a ta l-ispirtu s-santu (ara Lhud 3,7; 4,11; Salm 95,7). Hu illum ta Alla l- aj li fih il-bniedem hu msejja biex jid ol fis- sieg a tal-g id ta Ìesù li tid ol fl-istorja u hi l-qofol tag ha. 8 Jum il-mulej 14 Il-Knisja tiççelebra, kull tmint ijiem, il-misteru tal-g id, skond tradizzjoni minn Ωmien l-appostli, tradizzjoni li bdiet mill-jum stess tal-qawmien ta Kristu mill-imwiet: bir-ra un kollu dan il-jum jissejja Jum il-mulej, il-óadd. 9 Jum il-qawmien ta Kristu mill-imwiet hu, fl-istess in, l-ewwel jum tal- img a, it-tifkira ta l-ewwel jum tal- olqien, u t- tmien jum li fih Kristu, wara l-mistrie tieg u tas-sibt il-kbir, ta bidu g all-jum li g amel il-mulej, jum li ma g andux filg axija Konçilju Vatikan II, Kostituzzjoni Sacrosanctum Concilium (4 ta Diçembru 1963), Ara KatekiΩmu tal-knisja Kattolika (1992), par Ara Ìwanni Pawlu II, Ittra Appostolika Dies Domini (31 ta Mejju 1998), fejn jispjega fil-fond it-teolo ija u l-ispiritwalità tal-óadd b ala Jum il-mulej. 10 Ara KatekiΩmu tal-knisja Kattolika, par

19 IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID Dan il-jum hu proprju tal- emg a litur ika. Fih l-insara jin abru a jisimg u l-kelma ta Alla, jie du sehem fl-ewkaristija, u j eddu t-tifkira talpassjoni, tal-qawmien mill-imwiet u tal-glorja tal-mulej Ìesù, huma u jroddu ajr lil Alla li tahom twelid did g al tama ajja permezz tal-qawmien ta Kristu mill-imwiet. 11 Is-sehem fl-ewkaristija g andu jkun il-qalb tal- Óadd g all-img ammdin kollha. 12 Minbarra l-quddiesa, li hi l-qofol tal-litur ija tal-knisja, f dan il-jum g andha tikseb l-importanza li jixirqilha ç-çelebrazzjoni tal-litur ija tassig at. L-insara huma m e a joffru sagrifiççju ta tif ir u radd il- ajr lil Alla, li jibda bit-talba ta sbi il-jum, u jasal g at-tmiem bit-talba ta radd il- ajr ma nωul ix-xemx, u bit-talba ta qabel il-mistrie tal-lejl. Attenzjoni liç-çelebrazzjoni tal-quddiesa 15 Il-karattru litur iku ta Jum il-mulej irid ji i enfasizzat aktar. F kull parroçça, u speçjalment fejn hemm g add ta knejjes, g andha ssir evalwazzjoni tannumru tal-quddies u ssir ri-organizzazzjoni tal- inijiet bil-g an li l-quddies jaqdi l-bωonnijiet tal-komunità u jirrispetta r-riωorsi umani li g andha l-parroçça. Il-Kummissjoni Litur ika Parrokkjali g andha kontinwament tara kif fil-quddiesa l-komunità tiltaqa mal-mulej li qam mill-imwiet, u li jistedinha g all-mejda tieg u. G alhekk trid tara li dawk li jaqdu xi ministeru jkunu m arrgin sewwa; li jkun hemm g ajnuniet g all-parteçipazzjoni tal- emg a, b al kotba tal-kant u fuljetti bil-qari; li ting ata importanza lillparteçipazzjoni attiva tat-tfal u lil dawk bi bωonnijiet differenti. Tajjeb li ti i studjata l-possibbiltà, l-aktar fil-knejjes kolle jati, tat-talb tal-litur ija tassig at flimkien mal-poplu. 11 Sacrosanctum Concilium, Ìwanni Pawlu II, Ittra Appostolika Novo Millennio Ineunte (6 ta Jannar 2001),

20 IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID Meta jirçievu l-ewkaristija, id-dixxipli ta Kristu j ejju ru hom biex jid lu bil-qawwa ta Kristu Rxoxt g al dawk id-dmirijiet li qed jistennewhom fil- ajja ta kuljum. G all-insara, il-quddiesa ma tispiççax fil-bieb tal-knisja iωda huma msej in biex jag tu xhieda ta l-evan elju u jxandruh fil- ajja tag hom ta kuljum u biex fl-attivitajiet tal-komunità parrokkjali jwasslu l-fer tal-laqg a tal-mulej (ara Lq 24,33-35). L-g ajxien ta Jum il-mulej 16 Jum il-mulej jg in biex kul add igawdi Ωmien ta mistrie u ta rikreazzjoni biωωejjed, biex ikun jista jie u sieb xieraq tal- ajja tieg u familjari, kulturali, soçjali u reli juωa. 13 Skond tradizzjoni antika, il-litur ija tal-óadd l-insara jg ixuha permezz ta g emejjel ta id u servizz umli mal-morda, ma min hu batut u ma l-anzjani. L-insara jqaddsu Jum il-mulej u j ossu l-litur ija b ala g ajn ta ajja meta jiddedikaw il- in u l- sibijiet tag hom g all-familja u g all-qraba, iktar u iktar meta mhux dejjem ikollhom çans li jag mlu dan biωωejjed matul il- img a. Il-Óadd hu jum ta riflessjoni u ta meditazzjoni ta dak kollu li jg in biex tikber il- ajja tar-ru. Ir-rikkezza u l-importanza ta dan il-jum jitolbu li xi drabi, meta l-kelma ta Alla tag ti l-possibbiltà, fl-omelija tal-óadd issir katekeωi fuq it-tielet kmandament. Is-sena litur ika 17 It-tlett ijiem imqaddsa tal-g id huma l-qofol tas-sena litur ika g ax fihom niççelebraw il-misteru tal-passjoni, il-mewt u l-qawmien ta Kristu. IΩda 13 Ara Konçilju Vatikan II, Kostituzzjoni Pastorali Gaudium et Spes (7 ta Diçembru 1965),

21 IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID matul is-sena l-knisja tiωviluppa aspetti diversi ta dan l-istess misteru. Dan jg odd l-aktar g aç-çiklu tal-festi tal-misteru ta l-inkarnazzjoni (i.e. T abbira tal-mulej, Milied, Epifanija). Dawn is-solennitajiet ifakkru l- bidu tas-salvazzjoni tag na u jag tuna l-ewwel frott tal-misteru tal-g id. Hija u tiççelebra kull sena l-misteru ta Kristu, il-knisja Mqaddsa tivvenera b im abba speçjali l-imqaddsa Ver ni Marija, Omm Alla, li ng aqdet ma Binha f rabta li ma tin all qatt fl-opra tas-salvazzjoni. 14 Imbag ad meta l-knisja kull sena tag mel it-tifkira tal-martri u tal-qaddisin l-o ra, hija tkun ixxandar il-misteru tal-g id f dawk li mxew wara Kristu, batew mieg u u ew igglorifikati flimkien mieg u, u turihom lill-insara b ala eωempji. 15 It-Tlett Ijiem tal-g id 18 Biex it-tridu tal-g id jidher dejjem aktar b ala l-qalba tas-sena litur ika, tajjeb li ti i valutata mill- did il-litur ija ta dawn il-jiem. Irridu niskopru s-sens tas-sibt filg odu u mal-knisja nist ajlu ru na dejn il-qabar ta Ìesù nimmeditaw fuq il-passjoni u l-mewt tieg u, u l-inωul tieg u ta t l-art, waqt li nistennew il-qawmien. Jixraq li l-knejjes ikunu miftu a u fihom tigi ççelebrata l-litur ija tas-sig at. F Malta fejn il- idma pastorali fir-randan hija qawwija u fejn g andna diversi çelebrazzjonijiet popolari marbuta mat-tifkira tal-passjoni tal-mulej, jista jag ti l-kaω li ç-çelebrazzjoni tal-v ili tal-g id qed titlef miç-çentralità tag ha. G aldaqstant tajjeb li ji i studjat kif din tkun verament omm 14 Ara Sacrosanctum Concilium, Ara ibid.,

22 IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID il-v ejjel imqaddsa kollha u, jekk hu possibbli, ti i ççelebrata bil-lejl biex to ro aktar l-idea ta sahra. KatekeΩi dwar il-misteru tal-g id 19 Min abba d-devozzjonijiet qawwija lejn il-madonna u l-qaddisin, trid issir katekeωi biex in-nies jifhmu sewwa t-tifsira tal-misteru tal-g id u l-post çentrali tieg u fl-istorja tas-salvazzjoni. F din il-katekeωi g andha ti i ppreωentata erarkija tal-veritajiet biex manifestazzjonijiet u çelebrazzjonijiet li jduru lejn misteri o ra ta salvazzjoni fil- ajja ta Kristu, u lejn il-ver ni Mqaddsa, l-an li u l-qaddisin, isibu posthom. G alhekk g andu jinstab rimedju biex fil-parroççi ma jibqg ux ji u ççelebrati l-festi titulari jew sekondarji f nhar il-festi litur içi prinçipali, b alma huma G id il-óamsin, Corpus u t-trinità Qaddisa. Ti did taç-çelebrazzjonijiet tal-festi 20 Il-Kummissjoni Litur ika Parrokkjali, bl-g ajnuna tas-segretarjat g al- Litur ija, g andha tistudja wkoll kif se ji eddu ç-çelebrazzjonijiet tal-festi parrokkjali. Dawn g andhom ikunu okkaωjonijiet fejn il-litur ija tas-sig at u l-quddiesa ji u ççelebrati b solennità aktar mis-soltu, bis-sehem tal- emg a. Id-dar tat-talb 21 Id-dar tat-talb fejn l-ewkaristija tigi ççelebrata u fejn tinωamm, fejn jin abru l-insara, fejn hu preωenti l-iben ta Alla, is-salvatur tag na, li ie offrut g alina fuq l-altar tas-sagrifiççju u ji i meqjum b ala g ajnuna u fara ta l-insara, g andha tkun sabi a, u adatta g at-talb u g aç-çelebrazzjonijiet 14

23 IL-LITURÌIJA ÇELEBRAZZJONI TAL-MISTERU TAL-GÓID Ewkaristiçi. 16 Fil-pjanifikazzjoni u fir-ri-strutturar tal-knejjes g andha ting ata importanza lill-poωizzjoni ta l-altar, l-ambone, is-sedja, ittabernaklu, il-battisteru u l-fonti ta l-ilma mbierek, il-konfessinarju, u r- riserva taω-ωjut imqaddsa. Wie ed irid jag ti kaω ukoll tal-post tal- emg a li jrid ikun komdu, imdawwal, nadif, arjuω, jistieden g all- abra u s-skiet, u jaqdi l- ti ijiet ta persuni b diωabilità. Il-Kummissjoni Arti Sagra 22 Il-Kummissjoni Arti Sagra, fi dan is-segretarjat g al-litur ija, waqt li ta dem fil-qrib mal-kummissjonijiet l-o ra fl-istess Segretarjat, mal- Kummissjoni Patrimonju Kulturali Kattoliku u ma entijiet o ra, trid: fil-qafas ta l-istitut ta Formazzjoni Pastorali, torganizza seminars u laqg at fuq l-ispazju sagru u l-patrimonju artistiku; tara li l-pro etti sottomessi g all-approvazzjoni tag ha mhux biss jil qu livell artistiku iωda fuq kollox jaqdu funzjoni litur ika u pastorali; to ro linji ta gwida biex, fejn tin ass il- tie a, il-knejjes tag na ji u ri-strutturati g al-litur ija ta wara l-konçilju Vatikan II. 16 Konçilju Vatikan II, Digriet Presbyterorum Ordinis (7 ta Diçembru 1965), 5. 15

24 KAP III IS-SAGRAMENTI

25 IS-SAGRAMENTI Is-sagramenti tad-d ul fil- ajja nisranija 23 Is-sagramenti tad-d ul fil- ajja nisranija Mag mudija, Konfermazzjoni (GriΩma ta l-isqof) u Ewkaristija iqieg du l-pedamenti tal- ajja nisranija kollha. Imweldin g all- ajja dida permezz tal-mag mudija, l-insara jissa u permezz tas-sagrament tal-konfermazzjoni u fl-ewkaristija jirçievu l- obω tal- ajja ta dejjem. 17 Iç-çelebrazzjoni tas-sagramenti tal-bidu tal- ajja nisranija titlob millkandidati (jekk ikunu kbar biωωejjed) u minn dawk li jmexxuhom, mixja ta smig tal-kelma ta Alla, konverωjoni awtentika, g ajxien ta l-evan elju, u l-inseriment fil- ajja tal-komunità nisranija. Is-sagrament tal-mag mudija 24 Il-Mag mudija hi l-pedament tal- ajja nisranija kollha, l-g atba tal- ajja fl- Ispirtu, il-bieb li minnu ng addu g as-sagramenti l-o ra. Bil-Mag mudija nin elsu mid-dnub u nitwieldu mill- did b ala wlied Alla, insiru membri ta Kristu u nissie bu mal-knisja u fil-missjoni tag ha. It-tifsir u l-grazzja tas-sagrament tal-mag mudija jidhru b mod l-aktar çar fir-riti taç-çelebrazzjoni. L-insara jaslu biex jaraw l-g ana kollu mfisser u mog ti minn dan is-sagrament lill-img ammdin odda, jekk jie du sehem attiv fiç-çelebrazzjoni u joqog du attenti g all- esti li jsiru u g all-kliem li jing ad. F xi okkaωjoni partikulari, b all-festa tal-mag mudija tal-mulej, jixraq li ssir katekeωi bbaωata fuq ir-rit. F din il-katekeωi ji u spjegati l-mumenti prinçipali: il-marka tas-sinjal tas-salib, fil-bidu taç-çelebrazzjoni; 17 Ara Pawlu VI, Kostituzzjoni Appostolika Divinae Consortium Naturae (15 ta Awissu 1971), Introduzzjoni. 17

26 IS-SAGRAMENTI l-eωorçiωmu; it-tberik ta l-ilma; il-mag mudija; id-dilka biω-ωejt tal-griωma; il-libsa l-bajda; l-g oti tad-dawl; l-effatah. Is-sehem tal- enituri u tal-parrini 25 Il-grazzja tal-mag mudija tkompli tiωviluppa fit-trabi bl-g ajnuna tal- enituri. Hawn ukoll jid ol id-dmir tal-parrini li g andhom ikunu nsara ta fidi s i a, li jkollhom il- ila u jkunu lesti jg inu l-img ammed did fit-triq tal- ajja nisranija. 18 Biex il-parrini u l- enituri jaqdu sew din il-missjoni afdata lilhom, g andha ssir katekeωi g alihom li tie u l-forma ta laqg a jew tnejn, jekk ikun possibbli fid-dar tal- enituri. Mill-banda l-o ra, il-komunità nisranija kollha trid takkumpanja lillimg ammdin odda u tg inhom fil-mixja nisranija. Il-valur tal-battisteru 26 Min abba ç-çentralità tas-sagrament tal-mag mudija fil- ajja ta l-insara, tajjeb li fil-knejjes parrokkjali ji i apprezzat il-battisteru, biex dan ikun tifkira kontinwa tal-grazzja li l-img ammed irçieva fil-mag mudija. Il-post talbattisteru m huwiex fuq il-presbiterju u lanqas ma hu idejali l-uωu ta fonti portabili (mhux fiss) lief f kaωi ta eççezzjoni. Tajjeb li, fejn possibbli, il-battisteri joffru l-possibbiltà tal-mag mudija bl-immersjoni biex jo ro aktar çar is-simbolu tat-tis ib fil-mewt ta Kristu tal-katekumenu, li millilma jo ro permezz tal-qawmien ma Kristu b ala olqien did. Qrib il-battisteru irid ikollu post dinjituω il-blandun, tifkira kontinwa g allimg ammed li fil-mag mudija rçieva id-dawl veru li jdawwal lil kull 18 Ara l-kodiçi tal-li i Kanonika (1983), kan

27 IS-SAGRAMENTI bniedem u, imdawwal bih, sar bin id-dawl u hu nnifsu messa ier ta dan id-dawl lill-o rajn. L-ewwel Qrara 27 L-ewwel çelebrazzjoni tas-sagrament tar-rikonçiljazzjoni hi inserita filmixja kateketika tat-tfal u din ti i qabel l-ewwel tqarbina. Iç-çelebrazzjoni ta l-ewwel qrara g andha tkun adatta g all-età tat-tfal u, minbarra l-aspett ta dispjaçir g ad-dnubiet imwettqa, g andha ting ata importanza kbira lillma fra, u l-fer tal- biberija miksuba mill- did ma Alla. L-ewwel Tqarbina 28 It-tfal li fil-mag mudija saru wlied Alla, bl-ewwel Tqarbina jid lu g all-festa tat-tie tal-óaruf u jirçievu l-ìisem u d-demm ta Kristu. Il-quddiesa ta l-ewwel Tqarbina trid ti i ppreparata b mod li t e e il-parteçipazzjoni attiva tat-tfal u l-familjari tag hom. G andu jsir sforz biex ji u evitati esa erazzjonijiet li jmorru kontra dak kollu li tfisser g alina l-ewkaristija. Fiç-çelebrazzjoni ta l-ewwel Tqarbina g andu jkun hemm g aωla tassempliçità u s-serjetà, u jixraq li tkun mument ta festa fil- ajja tal-komunità. Is-sagrament tal-konfermazzjoni 29 Is-sagrament tal-konfermazzjoni iwassal biex il-grazzja tal-mag mudija tissa a aktar. Dan is-sagrament: iniωωel fina aktar fil-fond l-g eruq tag na, b ala wlied Alla; jg aqqadna u jxebbahna b mod aktar s i ma Kristu; ikattar fina d-doni ta l-ispirtu s-santu; jag mel aktar perfetta r-rabta tag na mal-knisja; jag tina qawwa speçjali mill-ispirtu s-santu biex inxandru l-fidi 19

28 IS-SAGRAMENTI bil-kliem u bl-g emil b ala veri xhieda ta Kristu biex bil-kura kollu nistqarru l-isem ta Kristu u biex qatt ma nist u mis-salib tieg u. 19 T ejjija g all-konfermazzjoni 30 It-t ejjija g all-konfermazzjoni trid tfittex li twassal lill-persuna li qed tirçievi l-formazzjoni g al g aqda aktar intima ma Kristu, u g al familjarità aktar ajja ma l-ispirtu s-santu, mal- idma, id-doni u s-sej at tieg u. Il-katekeΩi tal-konfermazzjoni trid tfittex li twassal lil dawk li se jirçievu s-sagrament a j ossu verament li huma membri tal-knisja ta Kristu, l-aktar billi j ossuhom parti mill-komunità parrokkjali 20 u li lesti jid lu g all- idma ta l-appostolat. Din il-mixja kateketika titlob li l-età tal-konfermazzjoni ti i riveduta u ç-çelebrazzjoni ssir meta tfal ikunu akbar fl-età. Fl-istess waqt m g andniex ninsew li l-grazzja tal-mag mudija hi grazzja ta g aωla li Alla jag mel minn rajh ming ajr ebda mertu tag na, u g alhekk ma te tie ebda ratifika biex tibda sse. 21 G all-konfermazzjoni, il-kandidati g andhom ifittxu li jkollhom l-g ajnuna spiritwali ta parrinu/a. L-istess b alma ji ri fil-mag mudija, il-kappillan minn Ωmien qabel g andu jinforma lill- enituri dwar il-kwalitajiet li g andu jkollhom il-parrini, ji ifieri li jridu jkunu nies li jipprattikaw il-fidi li j addnu u li jg ixu ajja morali skond it-tag lim tal-knisja. Jaqbel li dawn ikunu l-istess tal-mag mudija biex tidher çara r-rabta li hemm bejn iω-ωew sagramenti. 22 Jekk il-familja ma jkollhiex persuna li tkun fi grad li 19 Ara Lumen Gentium, Ara Ordni g all-griωma (1972),Tag rif ta qabel: 3,4. 21 Ara KatekiΩmu tal-knisja Kattolika, par Ara Ordni g all-griωma, Tag rif ta qabel: 5,6. 20

29 IS-SAGRAMENTI takkumpanja lill-kandidat fil-mixja tal-fidi, tajjeb li katekist jew persuna o ra fil-komunità tintg aωel biex tassumi din ir-responsabbiltà. L-Isqof, nhar Óamis ix-xirka, waqt iç-çelebrazzjoni tal-quddiesa tal- GriΩma, jikkonsagra Ω-Ωejt tal-griωma g ad-djoçesi tieg u. RappreΩentanti tal-kandidati g as-sagrament tal-konfermazzjoni mill-parroççi jistg u ji u mistiedna biex jattendu g al din il-konsagrazzjoni li nistg u nqisuha b ala parti miç-çelebrazzjoni tal-konfermazzjoni. 23 Barra minn hekk, qabel jibdew iç-çelebrazzjonijiet tas-sagrament tal-konfermazzjoni fid-djoçesi, l-arçisqof jista jiltaqa mal-kandidati kollha f laqg a li ti i organizzata g alihom, biex hu, il-ministru tas-sagrament, jipprepara lil dawk li jkunu waslu biex jirçievu d-don ta l-ispirtu s-santu. Itinerarju g all-adulti 31 L-operaturi pastorali g andhom kemm jista jkun isegwu l-mixja kateketikalitur ika stabbilita mir-rit litur iku, b ala eωempju tipiku ta inizjazzjoni s i a fil-fidi u fil- ajja nisranija. Ir-rit jinkludi çelebrazzjonijiet tal-kelma ta Alla u talb ie or u g andu b ala qofol iç-çelebrazzjoni tal-mag mudija, tal- Konfermazzjoni u ta l-ewkaristija. Din il-mixja tkompli mbag ad flesperjenza li wie ed jag mel fil-knisja. Ir-realtà ta llum titlob b ur enza akbar li l-parroççi jkunu tassew strumenti ta ri-evan elizzazzjoni biex i abbru l-evan elju ta Kristu lil dawk l-img ammdin li ma jipprattikawx il- ajja nisranija u hekk jin ibdu alli jg ixuha b impenn fil- ajja personali, familjari u komunitarja. Frott kbir pastorali jittie ed jekk fil-parroçça jkun hemm katekeωi ta wara l-mag mudija mibnija b mod ta katekumenat u ispirata mir-rit tad-da la Nisranija ta l-adulti u d-direttorju Ìenerali tal-kateketika. 23 Ara KatekiΩmu tal-knisja Kattolika, par

30 IS-SAGRAMENTI Iç-çelebrazzjoni ta l-ewkaristija 32 L-Ewkaristija hi l-qalba u l-qofol tal- ajja tal-knisja g ax fiha Kristu jsie eb il-knisja u l-membri kollha tieg u fis-sagrifiççju ta tif ir u ta radd il- ajr li offra darba g al dejjem fuq is-salib lil Missieru. Il-quddiesa hi g alhekk it-tifkira tal-g id tal-mulej, ji ifieri tal- ajja bil-mewt u bil-qawmien ta Kristu. Waqt il-quddiesa dan il-misteru ji edded ta t sinjali sagramentali. B dan is-sagrifiççju Kristu jxerred kotra ta grazzji fuq il-knisja. L-elementi ewlenin tal-quddiesa huma: it-t abbira tal-kelma ta Alla; ir-radd ta ajr lil Alla l-missier g all- id kollu li jag tina, u l-aktar g addon ta Ibnu stess; il-konsagrazzjoni tal- obω u l-inbid; u t-tis ib fil-mejda Ewkaristika bit-tqarbin bil-ìisem u d-demm tal-mulej. KatekeΩi dwar il-quddiesa 33 Biex l-insara jifhmu a jar il-kobor tal-quddiesa je tie li ting ata katekeωi dwar il-quddiesa. Din il-katekeωi trid t ares lejn il-quddiesa mill-aspett litur iku-teolo iku, tispjega s-simboliωmu u l- esti, it-talb litur iku u aspetti o ra litur içi (b al, ng idu a na, iω-ωminijiet). 24 Dan jg in biex in-nies jitwasslu g al sehem s i, aj u attiv waqt iç-çelebrazzjoni. Jixraq ukoll li f din l-ispjega tal-quddiesa ting ata importanza lillpreparazzjoni g at-tqarbin u l-frott li ji i minnu. Fuq kollox, dan it-tag lim g andu jg aqqad l-ewkaristija mal- ajja ta kuljum, b mod speçjali f idma ta qadi u f idma g all-gustizzja soçjali, g aliex je ti ilna naraw lil Kristu fil-foqra utna (ara Mt 25,40). 24 Ara paragrafi 2-17 ta dan id-dokument. 22

31 IS-SAGRAMENTI G ajnuna g aç-çelebrazzjoni tal-quddiesa 34 Is-saçerdot g andu jkun jaf tajjeb il-varjetà li joffri l-missal Ruman, u jag raf i addem din il-varjetà (b al fl-g aωla ta quddies u mumenti ritwali) biex jg in lill- emg a tid ol aktar fil-qalba tal-quddiesa. Is-Segretarjat g al- Litur ija g andu jipprepara direttorju g aç-çelebrazzjoni tal-quddiesa biex jg in lis-saçerdot jaddatta, skond in-normi litur içi, il-quddiesa g all- emg a mi bura quddiemu. Il-qima lejn l-ewkaristija barra l-quddiesa 35 L-Ewkaristija tinωamm fit-tabernaklu: biex tkun tista tittie ed lill-morda jew ting ata barra millquddiesa lil dawk li ma jkunux g all-quddiesa; g all-adorazzjoni fis-skiet tal-mulej, biex in-nies jimmeditaw filfond fuq il-preωenza reali ta Kristu fl-ewkaristija; g all-adorazzjoni tag na f purçissjoni fit-toroq tal-belt jew ra al. Biex l-insara jersqu aktar g all-adorazzjoni fis-skiet ta l-ewkaristija jixraq li fil-parroççi kollha: ti i studjata l-possibbiltà li, kif di à hemm f xi parroççi, ikun hemm kappella g all-adorazzjoni perpetwa li tinωamm miftu a sa tard bil-lejl biex taqdi l- ti ijiet tal-bniedem ta llum; li jkun hemm post ta adorazzjoni siekta u kontinwa f kull parroçça hu tassew ta min jinkura ih; issir valutazzjoni tal-mumenti li fihom issir adorazzjoni animata, b al dik tal-óamis jew ta l-ewwel Ìimgha tax-xahar; ting ata aktar importanza lill-purçissjoni ta Corpus u tal-qalb ta Ìesù, u l-jiem tal-kwaranturi. Dawn l-okkaωjonijiet iridu jidhru 23

32 IS-SAGRAMENTI b ala manifestazzjoni tal-fidi ta l-insara fl-ewkaristija u b ala att ta qima lil Kristu preωenti fl-ewkaristija. Fejn f parroçça, barra l-knisja parrokkjali, hemm knejjes o ra, l-aktar tar-reli juωi, m g andhomx isiru fl-istess okkaωjoni purçissjonijiet miω-ωew knejjes (f festi b al Corpus u l-qalb ta Ìesù). Ta min jinkura ixxi li çerti purçissjonijiet jkunu organizzati mill-parroççi tal-viçin flimkien, fejn dan hu possibbli. Dan kollu g andu jg in biex il-parroççi u komunitajiet insara o ra jkunu dejjem aktar skejjel enwini ta talb. 25 G andha ting ata importanza kbira lill-edukazzjoni fit-talb u lill- olqien ta klima ta talb fil-parroççi u komunitajiet o ra. 26 Is-sagrament tar-rikonçiljazzjoni 36 Bis-sagramenti tad-d ul fil- ajja nisranija, il-bniedem jie u l- ajja dida fi Kristu. Din il- ajja a na n orruha f arar tal-fu ar (2 Kor 4,7). G aldaqstant tista tiddg ajjef u tintilef permezz tad-dnub. Ìesù kontinwament isej ilna g all-indiema. Din is-sej a hi parti essenzjali mitt abbira tas-saltna: IΩ-Ωmien huwa mitmum u s-saltna ta Alla waslet: indmu u emmnu fil-bxara t-tajba (Mk 1,15). Il-Knisja, b fedeltà lejn ilmissjoni tag ha li tkompli l-bini tas-saltna fuq din l-art, tistieden lill-insara g all-indiema, u tfittex li tag ti katekeωi biblika, teolo ika u morali dwar is-sens tad-dnub u l-bωonn tal-konverωjoni u r-rikonçiljazzjoni sagramentali ma Alla u mal-knisja. Alla hu Missier kollu m abba li dejjem lest jilqa l- midneb, anzi jfittxu biex jistiednu jer a jit abbeb mieg u Novo Millennio Ineunte, Ara ibid., Ara Ìwanni Pawlu II, Ençiklika Dives in Misericordia (30 ta Novembru 1980), 6,

33 IS-SAGRAMENTI Iç-çelebrazzjoni tas-sagrament tar-rikonçiljazzjoni 37 Kristu waqqaf is-sagrament tar-rikonçiljazzjoni g all-insara midinbin, b mod speçjali g al dawk li wara l-mag mudija jaqg u fi dnub gravi u hekk jitilfu l-grazzja tal-mag mudija. 28 Ir-Rikonçiljazzjoni, b as-sagramenti l-o ra, hi azzjoni litur ika. Skond ir-ritwal attwali, is-sagrament tar-rikonçiljazzjoni jista ji i ççelebrat f çelebrazzjoni jew komunitarja jew individwali. FiΩ-Ωew forom ta çelebrazzjoni nsibu l-qrara personali u l-assoluzzjoni individwali. Fiç-çelebrazzjoni komunitarja, il-litur ija tal-kelma, bil-qari, blomelija, bl-eωami tal-kuxjenza, bit-talb komunitarju g all-ma fra, bil- Missierna, u bit-talb komunitarju ta radd il- ajr, toffri dehra aktar çara talkarattru ekkleωjali tal-penitenza. Min abba f hekk, iç-çelebrazzjonijiet komunitarji tar-rikonçiljazzjoni g andhom ji u ççelebrati b mod regolari fil-parroççi, b mod speçjali fi Ωmien l-avvent, ir-randan u l-festa parrokkjali, u mumenti importanti o ra fil- ajja tal-komunità parrokkjali jew tal-gruppi. Fiç-çelebrazzjoni individwali tas-sagrament tal-ma fra g andhom, kemm jista jkun, ji u osservati l-elementi kollha taç-çelebrazzjoni: tislima u barka tas-saçerdot, qari tal-kelma ta Alla, eωortazzjoni g all-indiema, l-istqarrija tad-dnubiet, l-g oti u l-aççettazzjoni tal-penitenza, l-assoluzzjoni tas-saçerdot, it-tif ir u radd il- ajr, u l-barka tas-saçerdot. L-insara wkoll, kemm jekk jie du sehem fi qrara individwali u kemm jekk jie du sehem f çelebrazzjoni komunitarja bi qrar individwali, g andhom ji u meg juna biex jifhmu u jipparteçipaw fiç-çelebrazzjoni s i a. L-insara g andhom ji u meg juna biex jimmeditaw l-iskrittura; biex 28 Ara Ordni g all-penitenza (1977), Tag rif ta qabel: 2. 25

34 IS-SAGRAMENTI jag mlu l-eωami tal-kuxjenza; biex jag mlu talbiet personali ta ma fra u ta ringrazzjament. Huma g andhom ji u meg juna jifhmu li l-qrara mhix sempliçi stqarrija tad-dnubiet, iωda wkoll ringrazzjament g at-tjubija ta Alla, g arfien ta l-ingratitudni flimkien ma ndiema sinçiera tad-dnub, u proklamazzjoni taç-çertezza li Alla afrilna u xerred fuqna l- niena tieg u. 29 Is-saçerdot u s-sagrament tar-rikonçiljazzjoni 38 Is-saçerdot, huwa u jiççelebra s-sagrament tar-rikonçiljazzjoni, ikun qed jaqdi l-ministeru tar-rag aj it-tajjeb li jfittex in-nag a l-mitlufa, tas-samaritan it-tajjeb li jdewwi l- er at, tal-missier li jistenna l-iben il- ali jer a lura a jilqg u fi danu, ta l-im allef ust li jag mel il- aqq skond il- ustizzja u l- niena. 30 Biex is-saçerdoti jaqdu dejjem a jar dan il-ministeru je tie : li huma nfushom i ossu l-bωonn tal-ma fra sagramentali, g aldaqstant g andhom ifittxu li jersqu b mod spiss u regolari lejn dan is-sagrament; li jkunu lesti biex jilqg u lin-nies g aç-çelebrazzjoni ta l-istess sagrament kull darba li jitolbuh b mod ra onevoli; li jkunu jafu sewwa x inhi l-im iba nisranija, u fil- udizzji u l-pariri tag hom ikunu fidili lejn it-tag lim tal-knisja; dan jitlob preparazzjoni serja u a ornament kontinwu. Is-saçerdoti, meta jkun possibbli, g andhom juωaw l-ilbies litur iku waqt iç-çelebrazzjoni tas-sagrament tal-ma fra. B dan il-mod juru li din hi çelebrazzjoni sagramentali. 29 Dawn it-tliet elementi huma mag rufa b ala: confessio laudis, confessio vitae u confessio fidei. 30 Ara KatekiΩmu tal-knisja Kattolika, par

35 IS-SAGRAMENTI Óinijiet u postijiet g aç-çelebrazzjoni tas-sagrament 39 Biex in-nies ikollhom il-possibbiltà li jqerru, il-preωenza tal-konfessuri trid tkun assigurata. G alhekk fil-knejjes kollha g andu jkun hemm orarju g allqrar li jkunu jafuh in-nies (dan l-avviω jista jkun man-noticeboard tal-knisja). Irid ikun hemm in suffiçjenti g all-qrar is-sibt filg axija u lejlet xi festa. Dan jg in biex inaqqas, kemm hu possibbli, il-qrar waqt il-quddiesa peress li kull çelebrazzjoni litur ika titlob parteçipazzjoni attiva u ajja, u g alhekk esklussiva. Il-konfessinarju jrid ikun funzjonali, komdu u dinjituω, u b mod li jg in lill-penitent, jekk ikun jixtieq, jibqa anonimu. Fil-qrar li jsir fis-sagristiji g andha tinωamm id-dinjità u l-privatezza b mod li tkun çelebrazzjoni kif jixraq ta dan is-sagrament. Tajjeb li f kull knisja, fejn hu possibbli, ikun hemm kamra b bibien tal- ie, fejn dawk li jixtiequ jkunu jistg u jqerru. 31 Din tista tintuωa wkoll g al dawk li jfittxu direzzjoni spiritwali. Tkun a a f waqtha li fil-parroççi perjodikament ikun hemm saçerdoti minn barra l-parroçça g all-qrar. Il-quddiesa u l-ma fra 40 Iç-çelebrazzjoni tal-quddiesa g andha l-qawwa li tippurifika l-qalb talbniedem, g aliex fiha jer a jse sagramentalment is-sagrifiççju ta Kristu 31 Ara Normi dwar il-post tal-qrar, Atti tal-konferenza Episkopali Maltija, nru 1,

36 IS-SAGRAMENTI li bih re a abbibna ma Alla. L-Ewkaristija te lisna mill- tijiet ta kull jum u t arisna mid-dnubiet gravi. 32 Tajjeb li l-insara jitg allmu japprezzaw ilpartijiet penitenzjali tal-quddiesa, iωda fuq kollox jipparteçipaw f kull quddiesa b impenn im edded ta konverωjoni, biex joffru lilhom infushom b ala sagrifiççju li jog ob lil Alla (ara Rm 12,1-2). Il-mument penitenzjali tal-quddiesa m g andux ji i m awwad maççelebrazzjoni tas-sagrament tar-rikonçiljazzjoni. 33 Jiem ta sawm u penitenza 41 Fil-mixja tal-konverωjoni g andhom importanza kbira Ω-Ωminijiet u l-jiem ta penitenza (per eωempju, ir-randan u kull nhar ta Ìimgha b tifkira talpassjoni tal-mulej). Is-sawm, it-talb u l-g oti tal-karità (ara Mt 6,1-18) g andhom jikkaratterizzaw dawn il-jiem. Dawn juru l-isforzi li wie ed jag mel biex jinbidel u jikkonverti fir-relazzjonijiet ma Alla, ma g ajru u mieg u nnifsu. Is-sagrament ta l-ordni 42 Il-Knisja kollha hi poplu saçerdotali. Permezz tal-mag mudija, il-fidili kollha g andhom sehem mis-saçerdozju ta Kristu. Dan it-tis ib jissejja is-saçerdozju komuni tal-fidili. Fuq il-baωi tieg u u g all-qadi tieg u hemm parteçipazzjoni o ra fil-missjoni ta Kristu, dik tal-ministeru li jing ata bis- 32 Ara Konçilju ta Trentu, Sessjoni XIII (11 ta Ottubru 1551), Digriet dwar l-ewkaristija, Kap I. 33 G andu jkun çar l-obbligu tal-qrar sagramentali qabel ma wie ed jersaq g at-tqarbin f kaω ta dnub gravi, b eççezzjoni g al dak li hemm previst f kan

37 IS-SAGRAMENTI sagrament ta l-ordni, li l- idma tieg u hi dik li jaqdi fi dan il-komunità, f isem Kristu u fil-persuna ta Kristu r-ras. 34 Is-saçerdozju ministerjali hu essenzjalment differenti mis-saçerdozju komuni tal-fidili. Il-ministri ordnati jaqdu s-servizz tag hom mal-poplu ta Alla bit-tag lim, biç-çelebrazzjoni u bit-tmexxija pastorali. 35 Apprezzament u talb g as-saçerdoti 43 L-insara, filwaqt li japprezzaw dawn is-sej at speçjali fi dan il-knisja, huma m e a biex jitolbu g all-vokazzjonijiet presbiterali biex Sid il- sad jibg at aktar addiema fl-g alqa tal- sad tieg u (Lq 10,2). Dan jista jsir b talb: f jum il-vokazzjonijiet li jigi ççelebrat fir-raba Óadd tal-g id; fit-tifkira ta l-istituzzjoni tas-saçerdozju nhar Óamis ix-xirka; fil-festa ta xi appostlu jew qaddis saçerdot; meta l-kelma ta Alla pproklamata waqt il-quddiesa jkollha tema vokazzjonali. F xi whud minn dawn il-kaωijiet tista ssir il-quddiesa g all-vokazzjonijiet presbiterali. Barra minn hekk, diversi çelebrazzjonijiet fil- ajja tas-seminaristi jew ta l-istudenti reli juωi, b all-aççettazjoni tal-kandidati g as-saçerdozju, u l-g oti tal-ministeri (Lettorat u Akkolitat) b ala t ejjija g all-ordinazzjoni, g andhom jigu ççelebrati fil-parroççi biex hekk il-poplu jara, jifhem u j oss aktar il-mixja vokazzjonali saçerdotali fil-knisja. Il-Knisja f Malta g andha tiççelebra b fer l-anniversarju ta l-ordinazzjoni episkopali ta l-isqof tag ha. Fil-parroççi g andhom ji u 34 Sa mill-bidu l-ministeru ordnat ing ata u t addem fi tliet gradi jew ordnijiet. L-Isqof jirçievi l-milja tassagrament ta l-ordni li bih jid ol fil-kulle ta l-isqfijiet u jag mlu kap viωibbli tal-knisja partikulari li ti i afdata lilu. Il-presbiteri huma msej in biex ikunu kollaboraturi g aqlin ta l-isqfijiet. Id-djakni huma ministri ordnati g all- idmiet ta qadi fil-knisja. Huma ma jirçevux is-saçerdozju ministerjali, imma l-ordinazzjoni tag hom tag tihom uffiççju importanti li jwettquh ta t l-awtorità ta l-isqof. 35 Munus docendi, munus sanctificandi u munus regendi. 29

38 IS-SAGRAMENTI iççelebrati l-anniversarji ta l-ordinazzjoni tas-saçerdoti li jag tu s-servizz tag hom f dik il-komunità. B hekk, waqt li nirringrazzjaw lil Alla g ad-don tas-sagrament ta l-ordni, niftakru li l-istruttura organika tal-knisja ma tistax tg addi ming ajr il-ministeri mog tija permezz ta l-ordinazzjoni. Dan i e i na biex f dawn il-mumenti ninterçedu g all-ministri ordnati tal- Knisja biex Hu li g aωilhom iωomm idejh fuqhom, jag tihom il-qawwa biex ikunu qaddejja, u jsejja o rajn biex iwie bu g as-sej a tieg u u jing ataw g all- ajja ministerjali. Is-sagrament taω-ûwie 44 Kristu l-mulej g olla r-rabta taz-ωwie bejn l-img ammdin g ad-dinjità ta sagrament. 36 F dan is-sagrament l-g arajjes insara jag tu lil xulxin im abbithom g al ajjithom kollha, fuq ix-xbieha ta l-im abba li biha Kristu abb il-knisja tieg u u ta ajtu g aliha (ara Ef 5,21-33) u minn din l-im abba ta Kristu jirçievu l-grazzji u l-g ajnuniet li je tie u biex jg ixu b fedeltà l-offerta tag hom ta m abba. Min abba r-rabta li s-sagramenti kollha g andhom mal-misteru tal- G id ta Kristu, 37 normalment iç-çelebrazzjoni taω-ωwie ta Ωew kattoliçi ssir fil-quddiesa. Fl-Ewkaristija sse it-tifkira tal-patt il-ìdid, li bih Kristu ng aqad darba g al dejjem mal-knisja, l-g arusa ma buba tieg u, li g aliha ta lilu nnifsu. 38 Hu g alhekk li l-miωωew in kattoliçi huma m e in biex l-offerta ta ajjithom kollha lil xulxin jg aqqduha ma l-offerta ta Kristu g all-knisja tieg u, im edda fil-quddiesa. Imbag ad meta jitqarbnu minn obωa wa da u kalçi wie ed, huma jsiru isem wie ed fi Kristu (ara 1 Kor 10,17). 36 Ara d-dokument tas-sinodu Ûwie u Familja. 37 Ara Sacrosanctum Concilium, Ara Lumen Gentium, 6. 30

39 IS-SAGRAMENTI T ejjija g as-sagrament taω-ûwie 45 Iç-çelebrazzjoni tas-sagrament taω-ûwie g andha tit ejja bl-akbar reqqa. Minbarra l-preparazzjoni remota, li fiha l-g arajjes ikollhom tag lim dwar id-dinjità u d-dmirijiet taω-ωwie, huma g andhom ji u akkumpanjati biex jifhmu l-g ana tat-talb u l- esti li nsibu fir-rit taω-ωwie. Ftit gimg at qabel iç-çelebrazzjoni taω-ωwie, preferibilment issaçerdot li se jippresiedi ç-çelebrazzjoni litur ika jiltaqa mal-g arajjes biex flimkien jippreparaw il-quddiesa tat-tie u jirriflettu dwarha. F din il-laqg a ta katekeωi immedjata g andha ting ata importanza lit-talba tal-barka tal-g arajjes. Permezz ta din it-talba l-miωωew in jirçievu l-ispirtu s-santu b ala g aqda ta m abba fi Kristu u l-knisja. Hu l-ispirtu s-santu l-bidu ta l-im abba tag hom g al xulxin, il-qawwa li fiha dejjem ti edded il-fedeltà tag hom g al xulxin. 39 Jintg aωel il-qari mill-kotba Mqaddsa li mbag ad jitfisser fl-omelija, il-forma li biha se jfissru l-kunsens tag hom, il-formularji g at-tberik taççrieket, il-barka tal-g arajjes. Tajjeb li l-g arajjes ji u meg juna jimmeditaw it-testi li jag Ωlu, biex fihom jaraw programm g all- ajja miωωew a. Jintg aωel il-kant li g andu jkun jaqbel mal-quddiesa tat-tie. Issir stedina biex dawk li se jiωωew u j ejju ru hom g aω-ωwie tag hom billi jersqu g as-sagrament tar-rikonçiljazzjoni. Iç-çelebrazzjoni taω-ωwie 46 IΩ-Ωwie Alla riedu g all-qdusija tal-poplu ta Alla. G alhekk iç-çelebrazzjoni taω-ωwie g andha sura komunitarja li titlob is-sehem tal-komunità parrokkjali, jew almenu ta xi w ud mill-komunità Ara KatekiΩmu tal-knisja Kattolika, par Ara Rit taω-ûwie (1992), Tag rif ta qabel:

40 IS-SAGRAMENTI Biex l-insara kollha jie du sehem attiv, aj u jinftiehem fiççelebrazzjoni tat-tie, tajjeb li minn Ωmien g al Ωmien, f xi Óadd partikulari, ikollhom tag lim dwar x ifisser iω-ωwie nisrani, dwar id-dmirijiet talmiωωew in u tal- enituri nsara, u dwar ir-rit taω-ωwie. Fil-quddiesa tat-tie, is-sehem tal- emg a jrid jing ata importanza. Minbarra li xi w ud ji u mistiedna biex jipproklamaw il-qari tal-kelma ta Alla jew l-intenzjonijiet tat-talbiet tal-fidili, jixraq li l- emg a kollha tie u sehem bit-twe ibiet lis-saçerdot, bit-talb fis-silenzju, bil-parteçipazzjoni filkant u fuq kollox bit-tqarbin. Iç-çelebrazzjoni taω-ωwie hi wkoll okkaωjoni biex il-koppja taqsam il-fer tag ha ma dawk li huma fil-bωonn. L-g arajjes g andhom ji u m e a biex fl-okkaωjoni tat-tie tag hom ja sbu f dawk li g andhom bωonnijiet partikulari fil-komunità. It-tiΩjin ta barra g andu jesprimi çerta sobrjetà u dinjità, biex wie ed jevita ela ta flus u biex ma jkunx hemm tiωjin goff li jista jtellef ambjent ta talb u abra. G al dak kollu li g andu x jaqsam mat-tiωjin tal-fjuri u tiωjin ie or g andhom ji u osservati n-normi li jo or u mis-segretarjat g al- Litur ija. G andhom ukoll ji u osservati normi dwar il-preωenza ta fotografi u kantanti waqt iç-çelebrazzjoni taω-ωwie. Il-grazzja taω-ωwie trid ti i kontinwament imsa a mill-kelma ta Alla, mit-talb u mis-sagramenti. B hekk il-miωωew in jinfet u g al xulxin fil-mixja tal- ajja u g at-twettiq tal-vokazzjoni tag hom b ala knisja tad-dar. Biex ti i msa a din l-ispiritwalità taω-ωwie u l-familja, tajjeb li jkun hemm mumenti fil- ajja tal-komunità nisranija li fihom issir it-tifkira tal-grazzja taω-ωwie. G al dan l-iskop jixraq li darba fissena ti i organizzata festa g all-familja, u li l-miωωew in ji u m e a biex jiççelebraw b mod nisrani l-anniversarji importanti tal-familja tag hom. 32