ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΣΤΑ ΣΦΑΚΙΑ. Θυμιανή Παναγία Η Αγία Λαύρα της Κρήτης ÂÏ. 13

Transcript

1 ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ ΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ τριμηνιαία έκδοση της ΕΝΩΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΣΦΑΚΙΑΝΩΝ, Ζαλόγγου 13-15, ΑΘΗΝΑ ΦΥΛΛΟ 125, έτος 43, ΙΟΥΝΙΟΣ - ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2008 ΚΩ : 1077 τιμή φύλλου 0,01η Γ. ΞΕΝΟΥ ΑΚΗΣ Κ. Κ. Αιγάλεω 207 ΤΑ Σφακιανό γλέντι στο Κριονέρι ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΣΤΑ ΣΦΑΚΙΑ Θυμιανή Παναγία Η Αγία Λαύρα της Κρήτης ÂÏ. 13 ΑΝΩΠΟΛΗ 2008: Στο φιλόξενο κτήμα των φίλων Σινασιτών στις 5 του Οκτώβρη μετά το γυρισμό από τις διακοπές στα Σφακιά θα βρεθούμε για να γιορτάσομε τη Κυριακή το μεσημέρι με τους φίλους και δικούς μας. Κρασί μπρούσκο, κρητικό πιλάφι, μαδαρίτικη γραβιέρα και καλή ριζίτικη παρέα, χορευτές λεβέντες, λυγερόκορμες κοπελιές και καταξιωμένοι καλλιτέχνες θα συνδράμουν στην επιτυχία της Εκδήλωσης. Η εκδήλωση είναι αφιερωμένη στους κτηνοτρόφους, μελισσοκόμους και καλλιεργητές της Σφακιανής γης. Το.Σ της Ενωσης Οδοιπορικό σε Κωσταντινούπολη και Καππαδοκία Προσκύνημα σε άγια χώματα και ιερούς τόπους ÛÂÏ. 12 ΠΡΩΤΗ ΠΑΓΚΡΗΤΙΑ ΕΚ ΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟN ΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ Τ ην Κυριακή 22 Ιουνίου 2008 τιμήθηκε η επέτειος του μαρτυρικού θανάτου του ασκαλογιάννη στην Ανώπολη, η πρώτη σε Παγκρήτιο επίπεδο. Ήταν καιρός να πάψει η επανάσταση του 1770 να α- ντιμετωπίζεται ως τοπικό γεγονός από την πολιτεία, τη στιγμή που και η ιστορία και η λαϊκή συνείδηση την έχουν κατατάξει σε ύ- ψιστο γεγονός που σηματοδότησε την έναρξη της μακράς εκείνης διαδικασίας που οδήγησε στην επανάσταση του 21 αρχικά και στην Ένωση στο τέλος. Η εκδήλωση στην Ανώπολη, σεμνή και μετρημένη σαν τα χαρακτηριστικά στοιχεία της προσωπικότητας του ήρωα που ετιμάτο, πέρασε τα μηνύματά της: Με κεντρικό ομιλητή τον Ανωπολίτη υπεραιωνόβιο καθηγητή Εμμ. Κριαρά, μπόρεσε με μεστό λόγο να συμπυκνώσει όλα τα μηνύματα της θυσίας του ασκαλογιάννη. Άλλωστε όταν ο ομιλητής γνωρίζει το θέμα και είναι ουσιαστικός, δε χρειάζεται να μιλά με τις ώρες. Ιδιαίτερη ήταν η συγκίνησή του ομιλητή όταν αναγορεύτηκε επίτιμος δημότης Σφακίων, συγκίνηση που μεταδόθηκε και στο κοινό που τον παρακολουθούσε. Ο σύλλογος του ριζίτικου Χρυσόθεμις απέδωσε ένα τραγούδι για τον ήρωα με τη φωνή του Παυλή του Βότζη, που το έπαιρνε άψογα μια πατούλια νέων τραγουδιστών. Πέρα από το τραγούδι αυτό καθεαυτό, η εμφάνιση στην ομάδα τόσων νέων μελών σκόρπισε ικανοποίηση και χαρά. Ο μουσικοχορευτικός σύλλογος Σφακίων «Τα Σφακιά», απέδωσε τον πεντοζάλη του ασκαλογιάννη κάτω από τους ήχους της λύρας του Γιώργη Μαγγελάκη και του λαγούτου του Αντρέα Μανουσέλη. Οι χορευτές του συλλόγου χόρεψαν τις δώδεκα μελωδίες βγαίνοντας με τη σειρά ο καθένας μπροστά, παραπέμποντας έτσι στους καπετάνιους του ασκαλογιάννη και φωνάζοντας του καθενός το όνομα. Μια ακόμα άξια παρουσία του συλλόγου. Στην πρώτη αυτή εκδήλωση μνήμης χαιρετισμό απηύθυναν ο ήμαρχος Σήφης Λύκος, ο Νομάρχης και ο ήμαρχος Χανίων. εν τελειώνουν όμως οι προσπάθειες εδώ. Η επανάσταση του 1770 δεν ήταν ξεκομμένη από τα τεκταινόμενα στον υπόλοιπο ελληνισμό. Άλλωστε, «ο Μπέης από τη Βλαχιά κι ο Μπέης απ τη Μάνη κρυφοκουβέντες είχασι με το ασκαλογιάννη». Ήταν ένα γεγονός πανελλήνιο, με στόχο την απελευθέρωση του γένους. Ο παγκρήτιος λοιπόν εορτασμός είναι ασφυκτικά στενός για γεγονός τέτοιας μεγάλης εμβέλειας. Ο επόμενος στόχος είναι να τιμώνται τα Ορλωφικά, συνιστώσα των οποίων είναι κι η επανάσταση του ασκαλογιάννη, σ όλη τους την έκταση και σ ό- λη την Ελλάδα. Μανώλης Εγγλέζος εληγιαννάκης

2 2 π À π Παράκληση προς τους αγαπητούς αναγνώστες Όπως βλέπεται οι εισφορές για τη κάλυψη των εξόδων της εφημερίδας (περίπου 3000 ευρώ κάθε έκδωση) είναι ελάχιστες και υπάρχει κίνδυνος να ανασταλεί η έκδοσή της, κάτι που δεν νομίζω να αποτελεί τιμή για την επαρχία να μην έχει ένα έντυπο, ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή διαφωνεί με το.σ που την εκδίδει (σε λίγο έρχονται εκλογές και το Σώμα θα αποφασίσει.) Επαναλαμβάνω για πολλοστή φορά ότι τα μόνα έσοδα μας είναι οι εισφορές προς την εφημερίδα. Ούτε χρηματοδότες έχομε, ιδιώτες ή κρατικές επιχορηγήσεις. Με μεγάλη δυσκολία συντηρούμε τα έξοδα της αίθουσας, την οποία ανακαινίσαμε, χωρίς καμιά βοήθεια. Κάνω έκκληση σε όσους ενδιαφέρονται να βοηθήσουν την έκδοσή της να στέλνουν μόνο με ταχ. επιταγές στη διεύθηνση Ζαλόγγου13-15 Τ.Κ ΑΘΗΝΑ και όχι βάζοντας χρήματα σε γράμματα γιατί χάνονται. Επίσης οι συμπατριώτες του εξωτερικού μόνο στο τραπεζικό λογαριασμό όχι επιταγές. Σημειωτέων ότι η εφημερίδα βγήκε με εισφορές του.σ Για το.σ Ο πρόεδρος Σήφης Μανουσογιάννης Προς τους συνεπαρχιώτες του εξωτερικού Αγαπητοί συνεπαρχιώτες, πολλές φορές λαμβάνουμε την οικονομική ενίσχυσή σας με μορφή επιταγής την ο- ποία αποστέλετε με ταχυδρομείο. Δυστυχώς είναι δυσχερής και ορισμένες φορές αδύνατη η ρευστοποίησή της με αποτέλεσμα να αναγκαζόμαστε να σας την επιστρέφουμε. Προτιμότερος τρόπος να στέλνετε την οικονομική σας ενίσχυση είναι να κάνετε έμβασμα στον παρακάτω τραπεζικό λογαριασμό σε δολάρια: Τράπεζα: EFG Eurobank-Ergasias AE Swift code: EFGBGRAA Λογαριασμός: (μορφή ΙΒΑΝ) GR Δικαιούχοι: Εγγλέζος Μανώλης (Γ. Γραμματέας) Γιάνναρης Στέλιος (Ταμίας) ÚÈÛÙÔ Ì ÁÈ ÙËÓ Î Ù ÓfiËÛ Û ŒÓˆÛË apple ÓÙ Ô Ê ÎÈ ÓÒÓ" ÙÚÈÌËÓÈ Î ÔÛË ÙË ŒÓˆÛË ÙˆÓ apple ÓÙ Ô Ê ÎÈ ÓÒÓ π ÔÎÙ ÙË Ένωση των Απανταχού Σφακιανών Εμμανουήλ Μπενάκη & Ζαλόγγου Αθήνα τηλ.: , Î fiùë È ı ÓÙ Μανουσογιαννάκης Σήφης τηλ.: , ΗΜΟΚΡΙΤΟΥ ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ appleèûùëìôóèîô Û ÓÂÚÁ Ù Πολάκης Παύλος, Τζαρδής Περικλής. Γουμενάκης Βαγγέλης ÔÌÈÎfi Û Ì Ô ÏÔ Μανώλης Εγγλέζος - εληγιαννάκης ÓÙ ÎÙÈÎ ÂappleÈÙÚÔapple Βοτζουράκης Γιώργος, Γιάνναρης Στέλιος Μανώλης Εγγλέζος - εληγιαννάκης Επιμέλεια φωτογραφιών: Νίκος Κάντας appleèù Á - ÂÌ ÛÌ Ù Προς Ένωση Απανταχού Σφακιανών Εμμανουήλ Μπενάκη & Ζαλόγγου 15, Αθήνα appleèì ÏÂÈ ÂÓÙ appleô - ÏÂÎÙÚÔÓÈÎ ÛÂÏÈ ÔappleÔ ËÛË Αθηναϊκό Κέντρο Τύπου & Ενημέρωσης τηλ , fax: ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ Κύριε ιευθυντά Με μεγάλη χαρά μου σας συναποστέλλω την από επιστολή του Επίκουρου Καθηγητή του Ιονίου Πανεπιστημίου, κ. Κόκκωνα Γιάννη, σχετικά με πολύτιμα και βαρυσήμαντα στοιχεία για τον όντως μεγάλο Σφακιανό και ευεργέτη μας Γεώργιο Ξενουδάκη. Παρακαλώ για τη δημοσίευση της εν λόγω επιστολής στον έγκριτο; Και μόνη αρμόδια προς τούτο, εφημερίδα σας. Τα εν λόγω στοιχεία από το μεγάλο διδάσκαλο του γένους, Γεώργιο Γεννάδιο, που μας πληροφορεί, με το κύρος του, ότι ο Γ. Ξενουδάκης φιλοξενήθηκε στο ορφανοτροφείο της Αίγινας, όπου πήρε τα στρωτά νάματα της παιδείας, έπειτα πήγε στο Γυμνάσιο Αθηνών και στη συνέχεια στη Νομική Σχολή του Β. Πανεπιστημίου Όθωνος της Αθήνας (συμφωνα με το εις χείρας μου πιστοποιητικό των αρχείων του Πανεπιστημίου Αθηνών) το έτος , όπου και φοίτησε κανονικά, για να κόψει το έ- τος 1841 όποτε προσκλήθηκε από τον Κουμονδούρο για να προσφέρει τις υπηρεσίες του ως γραματέας (διερμηνέας ως Γαλλόφωνος που ήταν) του εν λόγω αγώνος επανάστασης Χαιρέτη. Τα υπόλοιπα μας είναι γνωστά για τη ζωή και το έργο, αυτού του μεγάλου τέκνου των Σφακίων. Ελπίζω ύστερα από αυτό το στοιχείο να παύσουν οι ασχολούμενοι με υποθέσεις και δημοσιογραφική φαντασία, να υποστηρίζουν ανακρίβειες. Με ιδιαίτερη τιμή και συνεπαρχιωτικούς χαιρετισμούς Νίκος Γ. Νταμπακάκης Ποσειδώνος Ηράκλειο Προς: Νίκο Νταμπακάκη Ποσειδώνος Ηράκλειο Κύριε Νταμπακάκη Με την επιστολή μου αυτή θέλω να σ ευχαριστήσω για την σπουδαία προσφορά σου στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων. Η φωτογραφία του μεγάλου τέκνου της Κρήτης και ευεργέτη των Σφακίων Γεωργίου Ξενουδάκη έχει ήδη αναρτηθεί στην αίθουσα συσκέψεων του Νομαρχιακού Μεγάρου δίπλα στο μεγάλο Εθνάρχη ΕΛΕΥΘΕΡΙΟ ΒΕΝΙΖΕΛΟ. Με ιδιαίτερη εκτίμηση Ο Νομάρχης Γρηγόρης Αρχοντάκης - π À π - À À Δ 2008 ΩΡΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙ Α οκιμάκη Σήφη ευρώ Αρτοποιείο Ορφανουδάκη ευρώ Μανουσέλη Σήφη ευρώ Βρετουδάκης Εμμανουήλ (Χερσόνησος) ευρώ Βρετουδάκης Ιωάννης (Ηράκλειο) ευρώ Χομπίτη Καλλιόπη (Βουβάς) ευρώ Μανουσογιαννάκης Σήφης του Γεωργίου ευρώ (στη μνήμη Μανούσου Μανουσογιαννάκη) ΗΡΑΚΛΕΙΟ Ο Εορτασμός της Επανάστασης του Δασκαλογιάννη το 1770 ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ κρητική Επανάσταση του 1770 και τη μνήμη του θανάτου του ήρωα ασκαλογιάννη τίμησε χθες το Ηράκλειο με επιμνημόσυνη δέηση που τελέστηκε στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Μηνά, στην οποία παρέστησαν η νομάρχης Ηρακλείου Βαγγελιώ Σχοιναράκη, ο εκπρόσωπος της Περιφέρειας Κρήτης Στάθης ΤΖουανάκης, οι δήμαρχοι Ηρακλείου Γιάννης Κουράκης και ΣφακίωνΣήφηςΛύκος, και άλλοι επίσημοι. Στο προαύλιο του ναού τιμές απέδιδε στρατιωτικό άγημα. Για την Επανάσταση και τον ήρωα και εθνομάρτυρα Ιωάννη ασκσλογιάννη μίλησε η Ιωάννα Κριαρά πρόεδρος του Τοπικού Συμβουλίου Ανώπολης, ό- που γεννήθηκε ο ήρωας. Ακολούθησε κατάθεση στεφάνων στο άγαλμα του ασκαλογιάννη, στην ομώνυμη πλατεία απ' όπου και το φωτογραφικό μας στιγμιότυπο, Υπενθυμίζεται ότι ο εορτασμός της επετείου τής Επανάστασης του 1770 ορίστηκε να εορτάζεται παγκρήτια με ειδικό Προεδρικό ιάταγμα. ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΑΓ-ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΙΣ ΚΟΜΗΤΑ ΕΣ Βοηθήστε να διασώσουμε το κατάμεστο με τοιχογραφίες του Ιωάννου Παγωμένου του 14ου αιώνα Εκκλησάκι του Αη Γιώργη στις Κομητάδες Σφακίων. Προς τον σκοπό αυτό α- νοίχτηκε λογαριασμός καταθέσεων στη τράπεζα Χανίων με αριθμό Για όποια άλλη πληροφορία τηλ. Εφημέριου π. Κων Χομπίτη και Το νέο site του μουσικοχορευτικού συλλόγου «ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ»

3 π À π - π À π - À À Δ 2008 ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ 3 ΜΕ ΤΟ ΤΟΥΦΕΚΙ ΚΑΙ ΤΗ ΛΥΡΑ ΔÔ ª ÓÒÏË ÁÁÏ Ô ÂÏËÁÈ ÓÓ ÎË O πολιτισμός της κατανάλωσης Ο Μάης του 68, ένα παγκόσμιο κίνημα αμφισβήτησης από την Κίνα ως τη Λατινική Αμερική, είχε αναδείξει μεταξύ άλλων για πρώτη φορά τα προβλήματα που αφορούν στο περιβάλλον. Κι όπως κάθε πρωτοπορία, έ- θεσε θέματα που τότε ακόμα δεν ήταν έ- τοιμη να συνειδητοποιήσει η κοινωνία στο σύνολό της, αφού δεν ήταν ακόμα έντονα. Μόνο όποιοι μπορούσαν να δουν μπροστά καταλάβαιναν τι έρχεται. Οι περισσότεροι, το συνειδητοποιούμε αργά. Κι όταν λέμε αργά, δεν εννοούμε στο παρά πέντε, αλλά στο και πέντε. Όταν είναι η κατάσταση οριακά αναστρέψιμη. Η ταχύτατη «ανάπτυξη» των τελευταίων δεκαετιών δημιούργησε δεδομένα που δε προλάβαιναν οι κοινωνίες να συνειδητοποιήσουν. Το πέρασμα πχ από μια οικονομία που δεν παρήγε σκουπίδια στην κατανάλωση ειδών μιας χρήσης που πετιούνται αμέσως, καθώς και η καθιέρωση του πλαστικού ως βολικού πλην όμως όχι βιοαποδομήσιμου- υλικού, οδήγησαν στην αύξηση των σκουπιδιών. Οι παλιοί μας, αυτοί που είχαν πετσέτες κι όχι χαρτοπετσέτες, που τα αποφάγια τους τα δίδανε των χοίρων και των ορνίθων, που οι τενεκέδες τους ήταν όντως τενεκέδες κι όχι πλαστικά δοχεία, δε γνωρίζανε την έννοια του σκουπιδιού. Ακόμα κι αν κάτι πετιόταν, αυτό ξαναγύριζε στη φύση, αφομοιωνόταν απ αυτήν. Κι ακόμα, αν τους ρωτούσες για τις ανάγκες τους, αυτές ήταν πολύ μετρημένες και αφορούσαν την επιβίωση. Σήμερα αυτά που παράγομε είναι ξένα προς τη φύση και δεν επιστρέφουν σ αυτή. Μόνο την καταστρέφουν: Τα φυτοφάρμακα που μολύνουν και την παραγωγή μας και το χώμα και τον υδροφόρο ορίζοντά μας. Τα πλαστικά που δεν αφομοιώνονται και παραμένουν σκουπίδια για δεκαετίες. Το πετρέλαιο που δημιουργεί ρύπους και το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Κι ακόμα σήμερα οι ανάγκες μας δεν είναι να επιβιώσομε. Είναι να καταναλώσομε, να πάρουμε κι άλλο α- μάξι, κι άλλο σπίτι, κάθε δωμάτιο και τηλεόραση, καθένας και κινητό τηλέφωνο, και τα κοπέλια μας ακόμα. Κι όλα αυτά μαζί δημιουργούν ανεπανόρθωτες βλάβες στη ζωή μας, στο περιβάλλον, στο μέλλον μας. Ο καθένας μόνος του δεν το καταλαβαίνει το κακό που κάνει. Σε ατομικό επίπεδο μπορεί να σκεφτόμαστε «σιγά, και τι έγινε μ ένα σκουπίδι παραπάνω, μ έ- να αμάξι πιο πολύ». Κι όμως όλων μας το λιθαράκι στη μόλυνση αθροίζεται σ ένα μεγάλο, πολύ μεγάλο πρόβλημα. Εδώ φαίνεται από την ανάποδη αυτό που ακούμε συχνά, ότι αν όλοι ενωθούμε μπορούμε να κάνομε πολύ σημαντικά πράγματα. Εδώ λοιπόν, όλοι μαζί προσθέτομε στην καταστροφή του πλανήτη. Και όταν λέμε εμείς, εννοούμε εμείς κι ό- χι μόνο οι κακές πολυεθνικές και το μεγάλο κεφάλαιο. Ο καθένας μας συνεισφέρει, και συγχρόνως στρουθοκαμηλίζει ως προς τη δικιά του ευθύνη. Κι ο καθένας μας έχει ευθύνη να κάνει αυτό που μπορεί για να το αλλάξει. Παλιότερα, ακούγαμε για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις σαν κάτι απόμακρο, που εμείς δε θα το φτάσουμε. Και να που τώρα είναι εδώ η άνοδος της θερμοκρασίας, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, η α- πειλή ερημοποίησης των νοτιότερων περιοχών της Ελλάδας. Να που τα νερά μας δεν τα πίνουμε παρά προτιμούμε εμφιαλωμένα, στις θάλασσές μας δεν κολυμπούμε, τον ή- λιο μας το φοβόμαστε. Να που όχι τα παιδιά μας, αλλά εμείς θα τα δούμε, τα βλέπομε αυτά να συμβαίνουν ήδη. Και παρ ό- λα αυτά, ούτε συνειδητοποιούμε ούτε ιδρώνει τα αυτί μας. Και τι θα μπορούσαμε να κάνομε; Τόσο πολλά, που είναι έγκλημα και συνενοχή η α- ποχή μας. Σε ατομικό επίπεδο να ελαχιστοποιήσομε τα σκουπίδια μας. Τα πλαστικά, γυαλί, μέταλλο, χαρτί ανακυκλώνονται. Τα αποφάγια αν δεν έχομε ζώα να τα δώσομε μπορούμε να τα κάνομε άριστο εδαφοβελτιωτικό με έναν κάδο κομποστοποίησης που μπαίνει σε μια γωνιά στο μπαλκόνι ή στην κουζίνα. Να αλλάξομε τις λάμπες μας με οικονομικές, να βάλομε φωτοβολταικά, να α- Μ Γράφει ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΥΛΩΝΑΚΗΣ, Εκπαιδευτικός ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΟΡΕΥΤΑΚΗΣ Ένας σύγχρονος μάρτυρας ε τον όρο μάρτυρας αναφερόμαστε συνήθως σε πρόσωπα που στο παρελθόν και μάλιστα το μακρινό υπέστησαν βασανισμούς ή και θανάτωση από ανθρώπινα χέρια γιατί παρέμειναν ακλόνητοι στην πίστη τους ή τις ιδέες τους. Η σκέψη όλων μας στέκεται με δέος στο μαρτύριό τους και αισθανόμαστε πως αυτοί αποτελούν τις κολώνες που στηρίζουν την πορεία του ανθρώπου. Σήμερα άραγε στον τόπο μας που επιτέλους ζει ειρηνικά και οι ιδέες διακινούνται ελεύθερα, δεν υπάρχουν μάρτυρες και μαρτυρικές οικογένειες; Πρέπει το παρόν να γίνει παρελθόν ώστε να βοηθήσει και λίγο ο μύθος για να μιλήσουμε για νεομάρτυρες; Ας δούμε τα πράγματα κατάματα. Υπάρχουν και σήμερα μάρτυρες και μαρτυρικές οικογένειες που το μαρτύριό τους δεν έχει την ανάγκη του μύθου. Ο Μανώλης Χορευτάκης ανήκει σ αυτούς. Ο Μανώλης δεν είναι μόνο το παιδί μιας σωστής οικογένειας, το παιδί δυο τίμιων και άξιων γονιών. υο γονιών που στόχο έβαλαν στη ζωή τους να αναθρέψουν και να μορφώσουν -να διαμορφώσουν- σωστούς ανθρώπους, χρήσιμους στην κοινωνία και τη ζωή. Είναι το παιδί μας, το παιδί της κάθε οικογένειας. Γιατί στον τόπο μας μα και σε κάθε τόπο οι πολλές οικογένειες αυτό τον στόχο έχουν και γι αυτόν αγωνίζονται. Στο πρόσωπό του συγκλονισμένοι βλέπουμε τα παιδιά μας που ήδη τον καλό δρόμο σαν τον Μανώλη πορεύονται. Στο πρόσωπο κάθε τελειόφοιτου μαθητή που αυτές τις μέρες μέσα από ένα σκληρό αλλά ωραίο αγώνα, θέλει να ανοίξει τις πόρτες της πανεπιστημιακής μόρφωσης με όνειρα για τη ζωή και το μέλλον, γονείς και εκπαιδευτικοί το πρόσωπο του Μανώλη βλέπουμε. Τον ωραίο δρόμο που βάδιζε, τον έκοψε με κοφτερό μαχαίρι το χέρι ενός τέρατος. Όχι μόνο το τέρας άνθρωπος, κυρίως το απροσδιόριστης όψεως και απίστευτου μεγέθους τέρας που έχει ριζώσει στο σώμα της Κρήτης μας και το καταταλαιπωρεί. Αυτό το τυραννικό - το κατοχικό καθεστώς που πίνει το αίμα της ελευθερίας του ανθρώπου και τρέφεται με τα "αγαθά" κάθε είδους παρανομίας και εγκλήματος. Οι ρίζες του είναι παλιές. Στο παλιό υποκείμενο έχει μπολιαστεί και έχει προκόψει η σύγχρονη παραβατική και παρακρατική αντίληψη, η αντίληψη που προάγει κάθε είδους παρανομία και έγκλημα. Υπηρέτες του και εργάτες του είναι άνθρωποι ασυνείδητοι, χαμηλής ή και μηδενικής μόρφωσης. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν παρανοήσει τις έννοιες της λεβεντιάς, της παλικαροσύνης, της αντίστασης, την έννοια του κράτους. εν καταλαβαίνουν πως με την τακτική τους αμαυρώνουν την ιστορία μας, πως δηλητηριάζουν τα αιματοβαμμένα χώματα της Κρήτης μας. Μοναδικό τους κίνητρο είναι ο με κάθε τρόπο πλουτισμός τους. Εμπόριο όπλων, καλλιέργεια και εμπόριο ναρκωτικών, κατοχική συμπεριφορά και εκμετάλλευση σε αγροτικές περιοχές, νυχτερινές παράνομες δραστηριότητες κ.λπ. Απέναντι στο έντονο αυτό φαινόμενο η πολιτεία έχει σταθεί με όλη την ανεπάρκειά της. Και ακόμη χειρότερα. πεξαρτηθούμε από το αυτοκίνητο, δεν τελειώνει ο κατάλογος των ενεργειών. Σε δεύτερο επίπεδο, να αυτοοργανωθούμε σε παρέες, γειτονιές, σχολεία, σωματεία και να κάνουμε ομαδικές ενέργειες για την προώθηση και την εφαρμογή εναλλακτικών πηγών ενέργειας, διαχείρισης των απορριμμάτων, ανακύκλωσης. Να εγκαταλείψομε το μοντέλο του καταναλωτισμού που οδηγεί στη σπατάλη της ενέργειας και στη ρύπανση. Σημασία έχει να πάρομε εμείς τις πρωτοβουλίες κι όχι να διακονευόμαστε στο κράτος να δράσει. ε χρειαζόμαστε το γραφειοκρατικό και αργοκίνητο κράτος μας σ αυτό, εμείς είμαστε η κοινωνία κι εμείς έ- χομε την ευθύνη να αλλάξομε την κατάσταση. Το κράτος και τους δήμους τα θέλομε για να επιβάλομε πιο δραστικές λύσεις. Επέκταση των μαζικών μεταφορών, και στις πόλεις και στα χωριά, απεξάρτηση από το αυτοκίνητο που έχει πια εκτοπίσει τους ανθρώπους, δημιουργία και επέκταση τρένου, προαστιακού και μετρό, χρήση ποδηλάτου, βιοκλιματικά κτίρια (στην Ισπανία ήδη υ- πάρχει υποχρέωση κάθε καινούργιο κτίριο να καλύπτει τις ανάγκες του σε ενέργεια κατά 70% αυτοδύναμα). Το κίνημα των πολιτών (σ άλλες χώρες συνειδητοποιημένο, σ άλλες λιγότερο), μπορεί να πετύχει την αναστροφή της πορείας προς την καταστροφή, να επιβάλει και στις εταιρείες σεβασμό στη ζωή και το περιβάλλον. Αλλά δυστυχώς όχι για πολύ καιρό ακόμα. Τα περιθώρια δεν υπάρχουν πια. Είτε θα δράσομε τώρα, είτε θα παρακολουθούμε την πορεία προς το τέλος αδύναμοι και ανίκανοι πια να παρέμβομε. Αποτελεί κοινό μυστικό και μόνιμη συζήτηση μεταξύ των φιλήσυχων ανθρώπων πως οι άνθρωποι αυτοί έχουν "πλάτες". Πως τις "πλάτες" προσφέρουν πολλές φορές θεσμικά όργανα, άνθρωποι της ε- ξουσίας. Καθημερινά πλέον ακούμε και διαβάζουμε περί παραδικαστικών κυκλωμάτων, πολιτικών παρεμβάσεων, κυκλωμάτων μέσα στα σωφρονιστικά ιδρύματα κ.ά. Πως όλοι αυτοί συνεργαζόμενοι "ξελασπώνουν" βαριές υποθέσεις. Και όλα αυτά γιατί και οι ψήφοι μεγάλων οικογενειών χρειάζονται και το μπόλικο χρήμα της παράνομης δράσης πρέπει να απλωθεί σε πολλά χέρια. Όλα θα ήταν διαφορετικά αν η πολιτεία τώρα και δεκαετίες με τα θεσμικά της όργανα, είχε σκύψει πάνω στο πρόβλημα του τόπου μας και είχε δρομολογήσει δράσεις για τη βελτίωση του μορφωτικού και πολιτιστικού επιπέδου των δύσκολων περιοχών και κοινωνιών. Αν η δικαιοσύνη μας ήταν πραγματικά "τυφλή" και το σωφρονιστικό μας σύστημα πραγματικά σωφρονιστικό. Η ενοχή και ο πανικός κάποιων απ αυτούς που έτρεξαν να εκφράσουν τον αποτροπιασμό τους για τα γεγονότα του Μυλοποτάμου και το στυγερό έγκλημα του Ρεθύμνου, δεν κρύβεται. Οι υποσχέσεις τους για έρευνες και αποκαλύψεις δεν γίνονται πιστευτές. εν θα απαντηθεί απ αυτούς ποτέ το επίμονο ερώτημα που έθεσε η τραγική μάνα του Μανώλη: γιατί τόση μεγάλη η σχέση τους με τους ανθρώπους της παραβατικότητας; Και οι φορείς του τόπου; Κοινωνικοί, πολιτιστικοί, συνδικαλιστικοί, αυτοδιοικητικοί, εκκλησιαστικοί; Όλοι εμείς οι απλοί πολίτες; Από τους ένοχα αδιαφορούντες έως τους πολύ ανησυχούντες. Μάλλον βολευμένοι στην ευημερία των τελευταίων δεκαετιών. Η ανησυχία ή η ό- ποια ελάχιστη αντίδραση σταματούν μπροστά στον φόβο που επιβάλλουν αυτά τα συμφέροντα. Για να έλθει η όποια αφύπνιση διαφαίνεται, κρατική και κοινωνική έπρεπε να χυθεί το αίμα αθώων ανθρώπων; Έπρεπε να αιμορραγήσουν δυο νεανικές καρδιές; Η καρδιά του Στάθη Λαζαρίδη στα Ζωνιανά και του Μανώλη Χορευτάκη στο Ρέθυμνο; Έπρεπε ο ευλογημένος τόπος μας, ο τόπος της ελιάς και του α- μπελιού να μετατραπεί σε τόπο χασισοκαλλιέργειας; ε τζη πρεπε τση Κρήτης μας τόση κακομοιριά. Μας ανακουφίζουν και μας ενθαρρύνουν οι εκδηλώσεις των τελευταίων ημερών στο Ρέθυμνο. Μεγαλώνει και εντείνεται ο προβληματισμός γύρω από το μεγαλύτερο πρόβλημα της Κρήτης. Του Ρεθύμνου δεν του ταιριάζει το έγκλημα. Πρέπει να παραμείνει η πόλη των γραμμάτων και της προόδου. Το αδικοχαμένο παλικάρι, οι γονείς του, τ αδέλφια του, ζητούν δικαίωση. Το όνομα του Μανώλη που ο ήμος Ρεθύμνου έδωσε σε δρόμο της πόλης και η ανάλογη αφιέρωση στο χώρο του Πανεπιστημίου, θα θυμίζουν τη μεγάλη θυσία, θα τιμούν για πάντα τον αγώνα των νέων για μόρφωση και προκοπή, θα τιμούν την κάθε οικογένεια που αγωνίζεται να δώσει στην κοινωνία σωστούς ανθρώπους. Μα θα θυμίζουν και στους υπεύθυνους για τα δεινά του τόπου, την ευθύνη τους. Το Ρέθυμνο δεν έχει μόνο τους τέσσερις μάρτυρες. Έχει πολλούς. Ο τελευταίος ας είναι ο Μανώλης.

4 4 π À π Τ η ευτέρα που μας πέρασε 26η Μαϊου 2008 με πρωτοβουλία του Συλλόγου Κρητών Γλυφάδας γιορτάστηκε η 67η επέτειο της μάχης της Κρήτης. Με ένα θαυμάσιο τρόπο ο κεντρικός ομιλητής και συντονιστής της εκδηλώσεως συμπατριώτης κ.σήφης Μανουσογιαννάκης, πρόεδρος των απανταχού Σφακιανών, πέτυχε απολύτως κάτι που εγώ πρώτη φορά αντίκρυσα. Βέβαια, φάνηκε πως ο κ. Σήφης είναι τέλειος γνώστης του αντικειμένου, ως ειδικώς της ΕΡΤ που εργάζεται! Η αίθουσα Μελίνα Μερκούρη που πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση ήταν ασφυκτικά γεμάτη. Από ένα πρόχειρο υπολογισμό συμπέρανα πως οι καθήμενοι ήταν περίπου 600 άτομα και μαζί με τους όρθιους θα υπέρβαιναν τους Όπως είναι γνωστό στο λεκανοπέδιο διαβιεί άλλη μια Κρήτη των χιλιάδων Κρητικών που διψά για τέτοιου είδους εκδηλώσεις! Ο ενθουσιασμός την ώρα της ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ εκδήλωσης ήταν καταφανής. Στα πρόσωπα των νέων αλλά και των γερόντων έβλεπες της συγκίνηση και τον ενθουσιασμό. Νομίζω πως διέκρινα και δάκρυα σε έναν υπερήλικα διπλανό μου κάποιά στιγμή. Ίσως αυτός ή κάποιοί στενοί συγγενείς να έζησαν τα γεγονότα της εποποιίας της Μάχης. Με μαεστρία ο Σήφης συντόνισε και διέκοπτε την ο- μολογουμένως γλαφυρή και εμπεριστατωμένη ομιλία για λίγα λεπτά, πότε για να τραγουδήσουν έ- να νεοριζίτικο «οι Αίγαγροι» και πότε να χορέψει το συγκρότημα του Συλλόγου. Και εν συνεχεία άρχιζε πάλι η ο- μιλία του με την παράλληλη προβολή ενός φίλμ της εποχής σε μια γιγαντοοθόνη. Απόλυτα συντονισμένος με τα λίγα λόγια του κ. Σήφη, βλέπαμε τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές, πότε ετοιμαζόταν για να αποβιβαστούν στα περίπου 1000 αεροπλάνα που είχάν στόχο την Κρήτη και πότε να πέφτουν με τα α- λεξίπτωτα τους. Αργότερα βλέπαμε με συγκίνηση σκηνές από τις εκτελέσεις των - π À π - À À Δ 2008 ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ 67η ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Τίμησαν τους ήρωες οι Κρήτες της Γλυφάδας Κρητών πατριωτών. Αυτό το είδος της παρουσίασης το είδα για πρώτη φορά και θα το συνιστούσα στους υπευθύνους της Νομαρχίας των Χανιών, να καλέσουν το Μανουσογιαννάκη για τους εορτασμούς του επόμενου έ- τους στα Χανιά να γίνει με τον ί- διο ακριβώς τρόπο. Στην πρώτη σειρά των επισήμων αντίκρισα αρκετούς βουλευτές και υπουργούς από όλα τα κόμματα. Η υπουργός κ. Πετραλιά Γλυφαδιώτισσα και η ίδια μας δήλωσε πως ξέρει άριστα να χορεύει κρητικά και είναι λάτρης της Κρήτης! Ήταν ε- πίσης παρών στην εκδήλωση ο ήμαρχος Γλυφάδος κ. Γιάννης Θεοδωρόπουλος και ο πρόεδρος της Παγκρητίου κ. Μαριδάκης. Σήφης Πετράκης, συγγραφέας OI «ΛΑΪΟΝΣ» ΤΙΜΗΣΑΝ ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Ποια σχέση μπορεί να έχει η διεθνής ανθρωπιστική οργάνωση Λάϊονς με τη θρυλική Μάχη, ώστε τα μέλη της να την τιμήσουν με ειδική εκδήλωση; Όπως εξήγησε στο πολυπληθές κοινό που συγκεντρώθηκε ο πρόεδρος της λέσχης ΣΩΚΡΑΤΗΣ ναύαρχος Αριστομένης Κελαϊδής: «Πρώτιστο καθήκον των Λάϊονς είναι η προάσπιση του ανθρώπου. Και η Μάχη της Κρήτης, αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα Αγώνα, για να προασπιστεί η ελεύθερη ανθρωπιά». Η εκδήλωση για την 67η επέτειο της Μάχης, πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της 12ης Μάη στο άνετο αμφιθέατρο που έχει δημιουργήσει στην περιοχή Γκάζι, ο ραδιοφωνικός σταθμός του ήμου Αθηναίων. Ο Πάρις Κελαϊδής Μετά από χαιρετισμούς που απηύθυναν ο πρόεδρος της Λέσχης και ο Κυβερνήτης των Λάϊονς Νοτίου Ελλάδος κ. Μανώλης Σαμώλης, μίλησε ο δημοσιογράφος-συγγραφέας κ. Πάρις Κελαϊδής. Συγκεκριμένα είπε μεταξύ άλλων: Η Μάχη της Κρήτης, έμεινε στη Ιστορία ως η ηρωικότερη και παραδοξότερη του ευτέρου παγκοσμίου πολέμου. ιότι, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας και της παγκόσμιας πολεμικής τακτικής, το σύνολο του εχθρού κατέβηκε από τον ουρανό κι ήρθε να πέσει πάνω στους πολέμιους του. Ήταν όμως και η τελευταία. Επειδή, με την καθολική αντίδραση του Κρητικού λαού, η επίλεκτη εκείνη Μεραρχία τω Γερμανών αλεξιπτωτιστών αποδεκατίστηκε. Με αποτέλεσμα, να χάσει ο Χίτλερ την εκτίμηση του προς το Σώμα και να το παραμερίσει. Ήταν επίσης η παραδοξότερη μάχη του ευτέρου παγκοσμίου πολέμου και διότι: αφ ενός οι επιτιθέμενοι ήσαν πολυπληθείς, ειδικά εκπαιδευμένοι, ξεκούραστοι και οπλισμένοι με σύγχρονα μέσα. Αφ ετέρου οι ντόπιοι είχαν με το μέρος τους όλα τα αντίθετα: Οι μαχητές του νησιού, βρίσκονταν στο μέτωπο της Αλβανίας. και επιπλέον, το καθεστώς Μεταξά είχε φροντίσει τρία χρόνια προηγουμένως να μαζέψει τα όπλα (ειδικά) από την Κρήτη, επειδή το μοναδικό ένοπλο αντιδικτατορικό κίνημα που αντιμετώπισε, είχε πραγματοποιηθεί το 1938 στα Χανιά. Ευτυχώς, ο αφοπλισμός εκείνος δεν ήταν πλήρης. Στη συνέχεια, ο ομιλητής ανέφερε σύντομα αποσπάσματα από 15 αναφορές, ημερολόγια, τηλεγραφήματα, στρατιωτικές διαταγές και ιστορικά βιβλία των ίδιων των πρωταγωνιστών της Μάχης. Έτσι, δόθηκε στο κοινό μια συνοπτική αλλά πλήρης εικόνα των γεγονότων της εποχής. Ακολούθησε απαγγελία επίκαιρων ποιημάτων από τα μέλη της Λέσχης, κυρίες Τέρψη Θεοδοσίου και Σοφία Κουλιζάκη και κύριο Γιάννη Θεοδοσίου. Στη συνέχεια προβλήθηκε ωραία ταινία μικρού μήκους σε σκηνοθεσία του κ. Γιάννη Κριαράκη. Και η όλη εκδήλωση ολοκληρώθηκε από την έξοχη παρουσία του χορευτικού συγκροτήματος «Κουρήτες» του κ. Μανώλη Παττακού. Τέλος απονεμήθηκαν τιμητικές διακρίσεις για τη συμβολή τους στην εκδήλωση στους: Πάρι Κελαϊδή, Γιάννη Κριαράκη και Μανώλη Παττακό, και τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή για τα θύματα της Μάχης της Κρήτης. Σε όσους παραβρέθηκαν προσφέρθηκε πλούσιο κρητικό κέρασμα. Μέρος των εδεσμάτων ήταν προσφορά της Χανιώτικης Εταιρίας Κρητικών Προϊόντων «Αφοι ΧΙΩΤΑΚΗ». Ήταν μια όμορφη και επιτυχημένη εκδήλωση των Λάϊονς που συμβάλλει στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης. ΛΑΜΠΡΟΣ Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΣΤΗΝ ΜΕΛΒΟΥΡΝΗ Με λαμπρότητα και εποισοιμοτιτα εορτάστηκε η 67η Επέτειο της Μάχης της Κρήτης στην Μελβούρνη από την Παγκρήτιο Ένωση Μελβούρνης Αυστραλίας και την Κρητική Αδελφότητα υπό την αιγίδα της Κρητικής Ομοσπονδίας Αυστραλίας & Νέα. Ζηλανδίας. Με την παρουσία των Ελληνικών Ενόπλων υνάμεων αντιπρόσωποι της ΓΕΕΘΑ, και συγκεκριμένα του Πτέραρχου κ. ανιήλ Συνάνολου και του Πλωτάρχη κ. Ευστάθιου Κυριακίδη, των Αυστραλών Ενόπλων υνάμεων, των Θρησκευτικών, Πολιτικών και Προξενικών Άρχων, των Ελλήνων και Αυστραλών Βετεράνων και με την μαζική συμμετοχή της πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς κρητικόπουλων στέφτηκαν με απόλυτη ε- πιτυχία και έδωσαν τον ι- διαίτερο κρητικό χρώμα σε όλο το πρόγραμμα, ανεβάζοντας το Κρητικό Στοιχειό της Μελβούρνης στα ύψη. Το επταήμερο πρόγραμμα περιλάμβανε οξολογία στο Ιερό Αρχιεπισκοπικό ναό του Αγίου Ευσταθίου. Παρέλαση τμημάτων, Επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνου στο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη αλλά και στο Αυστραλό Ελληνικό Μνημείο της Μελβούρνης. Αποκορύφωμα ήταν η Χοροεσπερίδα που έγινε στο Κρητικό Χωριό με την παρουσία πλήθος κόσμου, οι όποιοι γλέντησαν στους ήχους της λύρας του Νίκου Ρινακάκη και του Λαούτου του κ. Γιάννη Μιχελακάκη. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εκδηλώσεις είχαν και ένα ιδιαίτερο χρώμα αφού το παρόν έ- δωσαν και επισκέπτες από την Γερμανία. Συγκεκριμένα ο Πρόεδρος της Παγκρήτιας Ομοσπονδίας Ευρώπης κ. Ιωάννης Επιτροπάκης, ο οποίος εκπροσώπησε και το Παγκόσμιο Συμβούλιο Κρητών, και ο Αντιπρόεδρος της Παγκρήτιας Ομοσπονδίας Ευρώπης κ. Μανώλης Κουγιουμτζής. Κατά την διάρκεια των εκδηλώσεων έγινε και η παρουσίαση του βιβλίου για την Μάχη της Κρήτης του συγγραφέα κ. Briann Taffe το οποίο έχει τίτλο «The Gatekeepers of Galatas» δηλαδή Η Φύλακες του Γαλατά

5 π À π - π À π - À À Δ 2008 Σήμερα σε εποχές γενικής αμφισβήτησης του Θεού, σε εποχές που ο άνθρωπος είναι απόλυτα προσηλωμένος στο εφήμερο και νοιάζεται περισσότερο για τα επίγεια. Σήμερα που η ψυχή παραμένει ατροφική και ψυχρή και ο νους είναι αιχμαλωτισμένος σε δαιμονικές παγίδες της παγκοσμιοποίησης, της ισοπέδωσης των πάντων. Σήμερα που η ανωμαλία, η παραβατικότητα, η ανηθικότητα και η κραιπάλη τείνουν να αποκτήσουν και νομική ισχύ η ανέγερση ενός νέου οίκου του τριαδικού Θεού δύναται να χαρακτηρισθεί ως θαύμα. Γιατί ως θαύμα λογίζεται η θεία «τρέλα», η προσέγγιση του Υψίστου, η τιμή στους αγίους του, η ανύψωση ενός νέου προπύργιου της Ορθοδόξου πίστης. Και ένα τέτοιο θαύμα έγινε στα Σφακιά. ύο ευλαβείς πιστές οικογένειες, του Σήφη και Μανούσου Χιωτάκη παραχώρησαν ως δώρο στην Εκκλησία του Κυρίου μας οικόπεδο προκειμένου να ανεγερθεί στην περιοχή Φωκιές στο Βουβά Σφακίων ιερός ναός στην μνήμη του Αγίου Ιωσήφ. Η πράξη τους αυτή χαροποίησε γη και ουρανό και επέφερε νέες πρεσβείες του τιμώμενου αγίου, το όνομα του οποίου φέρουν πολλοί Σφακιανοί προς τον ουράνιο Πατέρα και Παντοκράτορα του Σύμπαντος κόσμου. Στις 18 Μαΐου, κλήρος και λαός μετέβη στο Βουβά που είχε ενδυθεί ε- ορταστικό χαρμόσυνο ένδυμα. Με κατάνυξη έγινε η Θεία Λειτουργία. Η ουράνια χαρά και αγαλλίαση ζωγραφιζόταν στα χαρούμενα πρόσωπα των πιστών που προσήλθαν στη μεγάλη γιορτή και ως ευωδιαστό θυμίαμα έ- φθανε μέχρι το άβατο του Παντοκράτορα. Άλλωστε οι Κρήτες είναι πρωτοπόροι στους αγώνες για του Χριστού την πίστη την Αγία. Μετά λοιπόν τη Θεία Λειτουργία η οικογένεια Χιωτάκη άνοιξε την πόρτα της οικείας τους και υποδέχθηκαν τους ευλαβείς προσκυνητές με τα καθιερωμένα κεράσματα. Αρχοντιά ψυχής και περίσσεια καλοσύνη χαρακτηρίζει την ευλογημένη τούτη χριστιανική οικογένεια που είδε να πραγματοποιείται ένα όνειρο ζωής. Εν συνεχεία όλοι κληρικοί και λαϊκοί με προεξάρχοντα τον εκπρόσωπο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης αρχιμανδρίτη Μακάριο εν πομπή στην οποία προπορευόταν η εικόνα του αγίου Ιω- ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ 5 Θεμελιώθηκε το «σπίτι» του Αγίου Ιωσήφ στα Σφακιά Προσφορές για την ανέγερση του ιερού ναού του «Αγίου Ιωσήφ» 1. Τα σχέδια της Εκκλησίας είναι δωρεά του Ιωάννη ουλουφάκη μηχανικός αρχιτέκτονας καταγωγή Σφακιανή (Μπραουδάκη). 2. Η εταιρία Τοξότης ΑΕΤΕ Χαμουράκου Μαρία και Παντελάκης Χαράλαμπος Χανιά πρόσφερε όλες τις πέτρες. 3. Εμμανουήλ Χιωτάκης του Ανδρέα πρόσφερε ως δωρεά τα έξοδα εκσκαφής των θεμελίων του ναού. 4. Αφοι Καγιαδάκη του Βασιλείου πρόσφεραν τα τσιμέντα και την άμμο. 5. Αφοι Ιωσήφ Χατζηδάκη ΜΠΕΤΟ ΑΕ πρόσφεραν τα τσιμέντα της οροφής της Εκκλησίας. 6. Στο θεμέλιο λίθο της Εκκλησίας οι Ιωάννης και Σπύρος Μαρινάκης από το Κάτω Βαρσαμόνερο καταγωγή Ασφένδου, Σφηνιά Ν. του Ιωσήφ και Ιωάννης εληγιάννης πρόσφεραν από ένα πρόβατο αντίστοιχα. 7. Εις μνήμη του Ιωσήφ Γυπαράκη και του Παντελή Αμοιραδάκη ο Προκοπάκης Νικόλαος του Μιχαήλ πρόσφερε 200 ευρώ για την α- νέγερση του ναού. ΙΩΣΗΦ ΜΑΝΟΥΣΟΥ ΠΕΡΡΟΣ ΕΥΡΩ ΙΩΣΗΦ ΞΗΡΑ ΑΚΗΣ ΕΥΡΩ ΙΩΣΗΦ ΚΑΓΙΑΥΤΑΚΗΣ ΕΥΡΩ ΣΡΑΤΗΣ ΒΡΕΤΟΥ ΑΚΗΣ...60 ΕΥΡΩ ΙΩΑΝΝΗΣ ΕΛΙΓΙΑΝΝΗΣ ΕΥΡΩ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΛΙΓΙΑΝΝΗΣ ΕΥΡΩ ΕΛΕΝΗ ΖΟΥΛΑΚΗ ΕΥΡΩ ΚΑΓΙΑ ΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ...50 ΕΥΡΩ ΝΤΑΜΟΥΛΗΣ ΒΟΤΖΗΣ...50 ΕΥΡΩ ΜΑΡΙΑ ΚΑΤΣΟΥΛΗ ΕΥΡΩ ΑΝ ΡΕΑΣ ΙΕΡΩΝΗΜΑΚΗΣ ΕΥΡΩ ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΧΙΩΤΑΚΗΣ ΕΥΡΩ ΙΩΣΗΦ ΜΠΟΛΙΩΤΗΣ...50 ΕΥΡΩ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΤΣΑΝΕΒΑΚΗΣ...50 ΕΥΡΩ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΟΤΖΑΚΗΣ ΕΥΡΩ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΦΙΝΙΑ ΑΚΗΣ ΕΥΡΩ ΜΑΡΚΟΣ-ΑΓΓΕΛ.ΜΑΝΤΑ ΑΚΗ ΕΥΡΩ ΜΑΝΟΛΗΣ-ΑΝΝΑ ΣΟΛΙΝΤΑ ΑΚΗ...50 ΕΥΡΩ ΙΩΣΗΦ ΤΑΜΠΑΚΑΚΗΣ ΕΥΡΩ ΙΩΣΗΦ ΣΦΙΝΙΑ ΑΚΗΣ ΕΥΡΩ ΧΡΗΣΤΟΣ ΝΙΚΗΦΟΡΑΚΗΣ ΕΥΡΩ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΕΛΙΓΙΑΝΝΗΣ ΕΥΡΩ ΚΑΛΙΟΠΗ ΧΟΜΠΙΤΗ ΕΥΡΩ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΛΙΓΙΑΝΝΗΣ ΕΥΡΩ ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΕΡΤΣΕΛΗΣ...50 ΕΥΡΩ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΑΣΙΛΑΝΤΩΝΑΚΗΣ...50 ΕΥΡΩ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΟΓΙΑΝΝΗΣ...65 ΕΥΡΩ ΑΜΟΥΛΗΣ ΤΣΙΡΙΝΤΑΝΗΣ ΕΥΡΩ ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΣΑΜΑΡΙΤΑΚΗΣ ΕΥΡΩ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΛΙΕΡΑΚΗΣ ΕΥΡΩ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΡΕΠΙΝΗΣ ΕΥΡΩ ΜΑΝΟΛΗΣ ΒΡΕΧΤΟΥ ΑΚΗΣ ΕΥΡΩ ΓΙΑΝΝΟΥΛΑ ΜΑΡΙΝΑΚΗ...50 ΕΥΡΩ ΓΕΩΡΓΙΑ ΤΣΙΤΣΙΡΙ ΑΚΗ...50 ΕΥΡΩ ΘΕΟ ΩΡΟΣ ΕΛΙΓΙΑΝΝΗΣ ΕΥΡΩ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΜΑΡΙΝΑΚΗΣ...50 ΕΥΡΩ ΝΙΚΟΣ ΠΡΟΚΟΠΑΚΗΣ ΕΥΡΩ ΙΩΣΗΦ ΤΣΑΠΑΚΗΣ...50 ΕΥΡΩ ΕΝΟΡΙΑ ΑΣΦΕΝ ΟΥ ΕΥΡΩ ΜΑΝΟΥΣΟΣ ΣΦΙΝΙΑΣ ΕΥΡΩ ΙΕΡΕΑΣ ΓΙΑΝΟΥΛΑΚΗΣ ΝΙΚ ΕΥΡΩ ΜΑΡΙΑ ΧΟΜΠΙΤΑΚΗ ΠΡΕΣΒΥΤ ΕΥΡΩ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΒΕΝΑΚΗΣ...50 ΕΥΡΩ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΗΦΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΠΙΤΣΙ ΙΑ ΕΥΡΩ ΝΙΚΟΣ ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ ΑΠΟ ΣΠΙΛΙ...50 ΕΥΡΩ ΒΙΡΓΙΝΙΑ ΚΑΤΑΚΗ-ΜΑΝΟΥΣΟΓΙΑΝΝΑΚΗ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΜΑΝΟΥΣΟΥ ΜΑΝΟΥΣΟΓΙΑΝΝΑΚΗ ΕΥΡΩ Σε όλους που πρόσφεραν και θα προσφέρουν για την ανέγερση του μοναδικού ναού στη ΚΡΉΤΗ του Αγίου Ιωσήφ εκφράζομε τις ευχαριστίες μας ευελπιστώντας ότι όλοι οι Σφακιανοί θα τους μιμηθούν, για να εορτάσομε tα ε- γκαίνια το προσεχές καλοκαίρι. Για εισφορά αρ. λογαριασμού ΑΓΡΟ ΤΙΚΗΣ τράπεζας Γιά οποιαδήποτε πληροφορία τηλ. Επικοινωνίας και Με εκτίμηση Ιωσήφ Χιωτάκης του Ιωσήφ σήφ μετέβη στον τόπο του ελαιώνα, όπου θα κτισθεί ο ναός. Θύμισες παλιές α- πό χρόνια ανέμελα και σκέψεις θεάρεστες κινητοποιούσαν το νου για ταξίδια διαχρονικά και διεισδύσεις ευλαβικές, ορθόδοξες και ταπεινές σε γόνιμα χωράφια της τριαδικής πίστης. Θρησκευτική ευλάβεια, κατάνυξη και προσευχή συμπλήρωναν την α- κολουθία θεμελίωσης του ναού. Ψαλμοί και ύμνοι αναδύοντο από τους παρευρισκόμενους και οι άγγελοι μετέφεραν αυτούς στην ουράνια πολιτεία. Ο π. Μακάριος και ο γράφων εκπρόσωπος των Σήφηδων- θέσαμε το θεμέλιο λίθο. άκρυα χαράς πλημμύρισαν τους παρευρισκόμενους προσκυνητές. Ακολούθησε πλούσιο γεύμα κάτω από την σκιά αιωνόβιων ελιών. Οι φιλόξενοι σπιτονοικοκύρηδες και οι χωριανοί μας από το Ασφένδου και Βουβά είχαν ετοιμάσει τράπεζα με κρητικά μοναδικά εδέσματα. Το πανηγυρικό κλίμα συμπλήρωσε η «πινελιά» του σεβαστού γέροντα Παπά- Νικολή Γιανουλάκη πού τραγούδησε ριζίτικο σχετικό με την περίσταση. Στην μοναδική αυτή χαρά συνείσφερε και η τηλεφωνική συμμετοχή του ταπεινού θρησκευτικού ηγέτη μας του Αρχιεπισκόπου Κρήτης Ειρηναίου ο οποίος σε ανοικτή ακρόαση απέστειλε ευχές, ευλογίες και ύμνους. Ήταν ιδιαίτερα χαρούμενος γιατί όπως είπε είναι η πρώτη εκκλησία Αγ Ιωσήφ που θεμελιώνεται στη Κρήτη. Κλείνοντας αισθάνομαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω τον σεβαστό πατέρα Μακάριο Γρινιεζάκη εκπρόσωπο του Αρχιεπισκόπου τους ιερείς της επαρχίας τους χωριανούς που δώρισαν τα εδέσματα αλλά και όλους τους ευλαβείς προσκυνητές που μετείχαν στη σεμνή και λαμπρή αυτή τελετή. Ιδιαίτερη τιμή και πολλές ευχαριστίες και τις οικογένειες των α- δελφών Χιωτάκη για την θεάρεστη πράξη και την ελληνική Κρητική φιλοξενία τους Ευχή και ελπίδα του χρόνου την ημέρα που ορίσαμε συνάντηση και εορτή του Αγίου να εγκαινιάσουμε τον Ιερό Ναό του Αγίου Ιωσήφ Σήφης Μανουσογιάννης

6 6 π À π Ένας από τους περιφημοτέρους Χαΐνηδες της Κρήτης ήταν και ο Σφακιανός Μανουσάκης. Γι' αυτόν θα γράψουμε σε επόμενα τεύχη. Τό «σώμα» του μικροσώμου, αλλά δυνατού καπετάνιου περιελάμβανε όλους εκείνους που προτιμούσαν την ελεύθερη ζωή, παρά τη μαύρη μοίρα του υπόδουλου και υποχείριου ραγιά. Φόβος και τρόμος έπιανε τους Τούρκους μόνο στο άκουσμα του ονόματος του τρομερού κλέφτη. Εκδικητές των ανομημάτων των κατακτητών. Τα Μανουσάκια βρισκόντουσαν πότε στον απάτητο Θοδωρή τη ψηλότερη κορυφή των Λευκών Ορέων και πότε στα κονάκια των Τούρκων στο Βάμο, στο Βαφέ, στο Νίππος... Παλληκάρι γερό ο Πολενταντρουλής: Ψηλόκορμος, όμορφος άντρας, σκοπευτής άριστος, τολμηρός, άφοβος, γέννημα και θρέμμα του Ασκύφου, πατέρας του μεγάλου Καπετάνιου Σταυριανού Πολέντα, αξίου γιου, φοβερού πολεμιστού. Ο Αντρουλής ο Πολέντας αφού γεύθηκε με τη χούφτα το μπαρούτι και αφού δέχθηκε χιλιάδες σφαίρες σ' επαναστάσεις και μάχες, γέρος πια είδε το θάνατο επικείμενο, εκεί στο ψηλό, ηρωϊκό χωριό του. Έβλεπε όμως μακρυά. εν μπορούσαν τόσες θυσίες, τόσοι αγώνες, κάποτε θα έφερναν το αποτέλεσμά τους. Και το περίμενε σύντομα. Και λίγο πριν πεθάνει κάλεσε τον αχώριστο σύντροφό του, τον Μανούσο Καρκάνη, άλλο φοβερό πολέμαρχο και ά- φοβο παλληκάρι. Μωρέ Μανούσο, εγώ δα ποθαίνω. Μα δεν μπορεί, η πατρίδα μας θα ελευθερωθή. Άνε τύχη και ζης και δεις και λευτερωθή ο τόπος μας, να 'ρθης στον μνήμα μου απάνω να μου παίξης τρεις «πάτες». Θα τσ' ακούσω και θ' αγαλλιάσει η ψυχή μου... Κι ο γέρο Καπετάνιος ξεψύχισε. Πέρασαν χρόνια, ώσπου οι πόθοι των Κρητών να εκπληρωθούν. Οι στρατοί των «Προστάτιδων υνάμεων» σ' όλα τα επίκαιρα σημεία και στις πόλεις της νήσου έδιδαν τη θετικώτερη εικόνα, ότι ο καιρός της δουλείας πέρασε. Στα Σφακιά βγήκαν Ιταλοί Καραμπινιέροι κι ο αιματοβαμένος τόπος στον οποιο τόσες φορές αντήχησε το βαρύηχο ντουφέκι του «Ξεσηκωμού», βούϊξε από το γλυκόλαλο ντουφέκι της υποδοχής της Λευτεριάς. Ένας γέρος αιωνόβιος, καμπουριασμένος από την πάροδο δεκαετηρίδων, ακουμβώντας στο ραβδί του έβγαινε προς τα Σφακιά. Ήταν ο Μανούσος Καρκάνης. Ένα λιγερόκορμο «κοπέλλι», στετό σα κυπαρίσσι, ο Γιάννης Ντουρουντής, έβγαινε από το Βαφέ λαλώντας το φορτωμένο άλογό του πηγαίνοντας στη χώρα των Σφακιών - το Μπρόσγιαλο. Η συνάντηση του εκατοχρονίτη γέρου και του νέου παλληκαριού έγινε στις Βόλτες του Βαντέ. Γνώρισε ο ένας τον άλλο: Από πού έρχεσαι μωρέ φιλιότσο, ρωτά ο γέρος. Από το Βαφέ. Κ' ίντα λαλείς, ξαναρωτά. Λιγάκι λάδι. Κι εσύ μπάρμπα από πού έρχεσαι; Από το Μουρί (του Αποκορώνου απόστασις 3½ ωρών). Έχω μια παραγγελία και πάω να τήνε κάμω. Κ' ίντα παραγγελιά έχεις; Όντεν απόθαινε ο Πολενταντρουλής, αποκρίνεται ο Καρκανομανούσος, εμήνυσέ μου πως με θέλει και πήγα στο σπίτι του. Και παράγγειλέ μου: «Μωρέ άνε τύχη και ζης και δης τον τόπο μας ε- ΑΡΓΑΣΤΗΡΙ Κεντήματα - Είδη προικός Εξ/σμός Ξενοδοχείων - Μπομπονιέρες - Είδη σπιτιού - ώρα - Είδη Λαϊκής τέχνης Μ. ΧΑΛΚΙΑ ΑΚΗ Τηλ ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ - π À π - À À Δ 2008 ΑΛΗΘΙΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Η παραγγελία του Πολενταντρουλή λεύτερο, να 'ρθης να μου παίξης τρεις «πάτες» στο μνήμα μου». Και πάω δα να κάμω τη παραγγελιά. Και συνέχισε ο εκατοχρονίτης γερό αγωνιστής το δρόμο του σκυφτός από τα χρόνια, αλλά με τη ψυχή γεμάτη αγαλλίαση από την εκπλήρωση των πόθων της φυλής του. Κι εκεί στ' Ασκύφου, στο απέριττο εκκλησιδάκι του Αγίου Παντελεήμονος, πάνω στο μνήμα του παλαιού συναγωνιστού του, στου Πολενταντραλή τον τάφο, αφού έκαμε το σταυρό του ευλαβικά, φωνάζει: Σύντεκνε Αντρουλή. Ήρθα. Λευτερώθηκε η πατρίδα μας. όξα σοι ο Ύψιστος!... Κι έπαιξε τρεις «πάτες» μ' όλη τη δύναμη των ποδιών του, στην κρύα πλάκα του τάφου, που δρόσιζαν τα δάκρυα που έπεφταν από τα αετήσια μάτια του δάκρυα χαράς και συγκινήσεως γιατί ο πεθαμένος φίλος του δεν πρόφταξε με «τ' αμμάθιαν του να δη λευτερωμένη την πατρίδα του». Η ψυχή του όμως αναγάλιασε. Ένοιωσε το φτερούγισμά της ολόγυρα ο Καρκανομανούσος που α- φού ξεπλήρωσε την παραγγελιά, έφυγε προς τα πίσω, περιμένοντας κι αυτός τη σειρά του, που ο γλυκός θάνατος θα τον ξεκούραζε, ικανοποιημένος ό- μως. Την πατρίδα του την είδε λεύτερη!... Ύστερα από λίγο καιρό πέθανε κι αυτός. Ζει ακόμη ο Ντουρουντής. οκιμασμένος και χαροκαμένος λεβεντόγερος. Κι εκεί στη χώρα των Σφακιών, αγνατεύοντας ένα βραδάκι το Λιβυκό πέλαγος που απλωνόταν ή- ρεμο, προκλητικό, σ' απέραντο βάθος, μού έκανε την ιστορία, της οποίας υπήρξε αυτόπτης μάρτυς. Έτσι ήσαν οι παλιοί, μού είπε... Ήταν ο ωραιότερος επίλογος για τον Πολενταντρουλή και τον Καρκανομανούσο, που τόσον παραστατικά εκπροσώπευσαν τον μοναδικό πόθο και την ακλόνητη πίστη του Κρητικού προς την Ελευθερία... Ρ. Ι. Κ. Αναδημοσίευση από την εφημερίδα ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, του 1940 Κούπες και γλέντια Ακούω παλιούς να λένε για γλέντια που κρατούσαν ολόκληρες εβδομάδες και απορώ: Καλλιά παλικάρια ήτανε αυτοί από εμάς, τρώγανε καλλιά, πιο δυνατοί ήταν γη εκατέχανε να γλεντήσουν; Μάλλον το τελευταίο πρέπει να είναι. Εδά το γλέντι κρατά πάνω από πέντε ώρες και πολλές λέω και μακάρι να μια ψεύτης. Γιατί; Γιατί εδά εμείς οι καινούργιοι κάνομε απλά μεταγγίσεις βαρέλι-στομάχι. Εδά το μόνο που κατέμε είναι να μεθύσει ο ένας τον άλλο. εν προλαβαίνεις πολλές φορές να βάλεις μπουκιά στο στόμα σου και σου «πασάρουν» την κούπα. Άκουσα κάποιον να περηφανεύεται ότι ήπιε είκοσι κούπες. Ούτε βαρελάκι να ήταν η κοιλιά του. Ε θα μου πείτε οι παλιοί όταν κάνανε γλέντια νερό πίνανε γη βραστάρι. Όχι πίνανε κρασί. Και κούπες πίνανε. Μα είχαν μέτρο, δεν κάνανε μεταγγίσεις. Και οι κούπες είχαν κάποια σημασία. Κάποια τελετουργία: έπιναν για τα καλωσορίσματα, για την εκτίμηση, την αδελφοσύνη, τη φιλία, τον αποχαιρετισμό. Για παράδειγμα ο οικοδεσπότης για να καλωσορίσει τους καλεσμένους, να εκφράσει τη χαρά του, γέμιζε την κούπα με κρασί (και κρασί καθαρό όχι φάρμακο), καλωσόριζε τους καλεσμένους, έπινε, έδινε να πιούνε και οι α- ποδέλοιποι. Έλεγε και το κατάλληλο τραγούδι. εν κουπαρίζανε συνέχεια. Τραγουδούσαν, καλαμπούριζαν, χόρευαν. Εδά είναι πάει Γιώργη, πάει Γιάννη και όποιος αντέξει και μήτε τραγούδι μήτε χορός παρά κούπες και μπαλωτές (άλλο μασκαραλίκι πάλι στο οποίο θα αναφερθούμε άλλη φορά). Και το γλέντι τελειώνει πριν καλά καλά αρχίσει. Το αποτέλεσμα είναι να χαλά η υγεία μας άδικα. Και οι παλιοί μας είχαν μουλάρια και άλογα. Εμείς οδηγούμε αυτοκίνητα. Και κούπα και οδήγηση δε παντρεύονται με τίποτα. Ας μην αναφερθούμε στα αποτελέσματα, ας το να πάει. Καλό θα είναι λοιπόν να μιμηθούμε τους παλιούς μας και στα γλέντια και στις χαρές. Όχι στην αλόγιστη κατανάλωση. Αυτό το σκουτελοβαρίχνω σου, το πάει Γιάννη πάει Γιώργη πρέπει να κοπεί ή τουλάχιστον να περιοριστεί ειδικά για ό- σους οδηγούνε. Καλά γλέντια λοιπόν, καλές χαρές χωρίς πολλές κούπες. Νίκος Μανουσέλης

7 π À π - π À π - À À Δ 2008 ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ 7 1ο Λύκειο Χανίων: Η συμβολή του στους απελευθερωτικούς πολέμους Μνημείο των ιερολοχιτών Μακεδονομάχων μαθητών Α' φιλολογικό μνημόσυνο υπέρ των Μακεδονομάχων ιερολοχιτών Κρητών σπουδαστών ( ) Μ αθητές μακεδονομάχοι. εκαετίες ξεχασμένοι. Κι ας υπήρχε και υπάρχει το μνημείο τους στο πρώτο Γυμνάσιο Χανίων. υστυχώς τα χρόνια που ή- μουνα μαθητής στο πρώτο όπως και εκατοντάδες άλλα παιδιά κανένας δεν μας είχε μιλήσει για τους τελειόφοιτους αυτού του σχολείου της χρονιάς που έβγαλαν το πηλίκιο και έβαλαν την στρατιωτική σχολή τρέχοντας στα βουνά της Μακεδονίας για να υπερασπιστούν την πατρίδα τους. Τελευταία κάποιοι ευτυχώς θυμήθηκαν την θυσία τους και ανέδειξαν το μνημείο που στήθηκε πρός τιμή τους στη αυλή του Α Γυμνασίου Χανιών. Μεταξύ των νεκρών φοιτητών ο γιιος και ο ανιψιός του Γυμνασιάρχη Εμμανουήλ Γενεράλι απόφοιτοι του 1ου Λύκειου Χανίων το σχολικό έτος Ο γιος του Γυμνασιάρχη Νικόλαος Γεναρλίς άφησε την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο Ευαγγελισμός μέσα στην αγκαλιά του πατέρα του και στα βουρκωμένα μάτια της μητέρας του. Η σκηνή συγκινητική: Αλλοιμονον! Νίκο μου σιγοψιθυρίζει ο πατέρας, ενώ τα δάκρυα του βρέχουν το μαξιλάρι. Άλλά το παιδί δεν ακούει, δεν αισθάνεται με τα γαλανά του μάτια, που τα έχει αιματοβαμμένα ο πυρετός, κοιτάζει α- πέναντι τον τοίχο και παραληρεί: Ανθυπολοχαγέ μα τι κάθεστε λοιπόν και δεν ακούτε. Η μητέρα κλαίει τώρα περισσότερο ο πατέρας πνίγεται στους λυγμούς: Έπεσεν παιδί μου το Μπιζάνι Πήραμε και τα Γιάννενα! Ησυχότερος τώρα ο ασθενείς κλείνει και τα βλέφαρα και φαινόταν σαν να κοιμάται, με από κρυσταλλωμένο εις τα χείλη του μειδίαμα της ευτυχίας. Φευ! ια να μη εγερθή πλέον το αλησμόνητο παλικάρι. Λίγους μήνες αργότερα στις 8 εκεμβρίου του 1913 τελέσθηκε Φιλολογικό Μνημόσυνο στην μνήμη των Κρητών φοιτητών. Τον επιμνημόσυνο λόγο κλήθηκε απο τους παλαιούς του μαθητές να εκφωνήσει ο αείμνηστος Γυμνασιάρχης Εμμανουήλ Γενεράλις. έχθηκε μα σαν ανέβηκε και έφερε στο νου του το νεκρό παλικάρι του δεν άντεξε και πνίγηκε από δάκρυα και λυγμούς Κλαίει ο πατέρας το παιδί που έδωσε στην πατρίδα το παιδί μα δεν παραπονιέται μάλιστα περηφανεύεται και καυχιέται. Ξέρει πως το παιδί έπεσε για την πατρίδα το γενησε ίπλα ακουγόταν οι λυγμοί των πονεμένων συγγενών των υπόλοιπών παιδιών. Ας σημειωθεί ότι 91 χρόνια μετά με πρωτοβουλία του «Συλλόγου Απόφοιτών και Φίλων του 1ου Λυκείου Χανιών»και με χορηγία της τότε /τριας του σχολείου Ασπασίας Τζανιδάκη, το πορτραίτου του ιερολοχίτη μαθητή του 1ου Λυκείου Χανίων Νικολάου Γενεράλι κοσμεί το χώρο του σχολείου από όπου αποφοίτησε. Έπαιξε και ο «γέρον της Κισάμου, ο Μητροπολίτης Ειρηναίος ρόλο για να βγεί από το ΧΡΟΝΟΝΤΟΎΛΑΠΟ η ιστορία των ιερολοχιτών του Α Γυμνασίου Χανιών. Το σχολικό έτος μαθητές της περιβαλλοντικής ομάδας βγήκαν σχεδον βουρκομένοι από το επισκοπικό μέγαρο της Επισκοπής Κιισσάμου και Σελίνου. Ο Σεβασμιότατος κ. Ειρηναίος Γαλανάκης παλαιός Καθηγητής του σχολείου τους είχε διηγηθεί μια συγκλονιστική εμπειρία που έζησε το απόγευμα της 28ης Οκτωβρίου 1940 στον αύλειο χώρο του σχολείου τους. Εγώ ήμουν καθηγητής τότε σε ένα ιδιωτικό σχολείο στο Κουπ Καπί. Από την προηγούμενη μέρα κάτι συνέβη στα σύνορα. Την άλλη μέρα τους 28 ετοιμαζόμασταν να μπούμε μέσα. Όχι δεν θα κάνουμε σχολείο διότι κηρύχθηκε πόλεμος τους είπε ο τότε Γυμνασιάρχης τους. Ὀλα τα σχολεία πριν διαλυθούν να κάνουν μια παρέλαση στα Χανιά, να πάνε στην Αγορά, να περάσουν από το Πεδίον του Άρεως, να περάσουν από το σπίτι του εσπότη να τα ευλογήσει και να περάσουν και από την Νομαρχία. Μετά το σχολείο διαλυθήκαμε. Στις 4-5 το α- πόγευμα πήγαινα στην Αγορά. Βλέπω λοιπόν στο Γυμνάσιο από έξω εκεί που είναι το Μνημείο των Πεσόντων Μαθητών, κάτι παιδιά και μπήκα μέσα. Τα ρώτησα: εν ξέρετε ότι έκλεισαν τα σχολεία Το ξέρουμε κύριε μου είπαν, αλλά εμείς δίδουμε όρκο στο μνημείο των παλαιών αυτών εθελοντών ιερολοχιτών, έτσι τους έλεγαν να κάνουμε και ε- μείς τον ΙΕΡΟ ΤΟΥΣ. Αυτό μου έμεινε αξέχαστο. Μόνα τους τα παιδιά χωρίς να τους πει κανείς τίποτε μέσα στο γενικό ενθουσιασμό των καιρών εκείνων. ιότι τα σχολεία λειτουργούσαν και δεν ήταν μόνα τα μαθήματα, ήταν και ο πατριωτισμός, ήταν όλα τα πράγματα. Τα γεροντικά μάτια του έσποτα δάκρυσαν, δάκρυσαν και τα παιδιά. Σαν βγήκαν έξω έδωσαν το δικό τους μαθητικό όρκο: εν μπορεί να παραμείνει το μνημείο έτσι. εν μπορεί η Ιστορία μας να μείνει μουτζουρωμένη. Έτρεξαν, έγραψαν παρακάλεσαν και στο τέλος σε συνεργασία με τις τεχνικές υπηρεσίες του ήμου, το μνημείο των Μακεδονομάχών Ιερολιχιτών συμμαθητών του καθαρίστηκε, τοποθετήθηκαν προστατευτικά κιγκλιδώματα και με τα ίδια τους τα χέρια το δεντροφύτευαν. Θα ακολουθήσει λίγο αργότερα από τους ίδιους τους μαθητές του 1ου Λυκείου Χανίων η οργάνωση του Β Αρχιερατικού Μνημόσυνου στη μνήμη των νεκρών Μακεδονομάχων ΙΕΡΟΛOΧΙΤΏΝ συμμαθητών τους , η έκδοση αναμνηστικής σειράς σχολικών γραμματοσήμων στη μνήμη τους , ενώ θα υποβάλλουν την πρόταση τους στο Σύλλογο των Καθηγητών τους για την μετονομασία του σχολείου τους. Γρυλάκης Νίκος, δημοσιογράφος

8 8 π À π ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ Eυλαβικό προσκύνημα στην εκκλησία του Παρακλήτου Γιορτή Αγίου Πνεύματος. Υπάρχει ένα αρμί στο οροπέδιο της Ταύρης από όπου φαίνεται προς την Ανατολή το οροπέδιο του Ασκύφου από ψηλά σαν από αεροπλάνο, ενώ στα υτικά δεσπόζουν αγέρωχες και αιώνιες οι πρώτες κορυφές των Λευκών Ορέων. Αυτή την κορυφογραμμή με τον μοναδικό συνδυασμό της θέας και τα μαγευτικά τοπία διάλεξαν οι Σφακιανοί για να κτίσουν ένα Εκκλησιδάκι αφιερωμένο στο Αγιο Πνεύμα. Οι σύγχρονοι Ασκυφιώτες λειτουργούν κάθε χρόνο την Εκκλησία με καλεσμένους προσκυνητές από τα Σφακιά, τα Χανιά και αλλού. Η διαδικασία παραδοσιακή, τυπική, με Θεία Λειτουργία και Αρτοκλασία, που ακολουθείται από γιορτή κάτω από τους πρίνους και τους κυπάρισσους με κρέας βραστό, πιλάφι, τυρί, και κρασί. Εφέτος η κοσμοσυρροή ήταν μεγαλύτερη από κάθε άλλη φορά, αλλά και πάλι η Σφακιανή φιλοξενία βγήκε ασπροπρόσωπη χάρη στην φροντίδα και την εργασία του Ασκυφιώτη Παπά- Στελή, οικογενειών με μιτάτα στο Οροπέδιο της Ταύρης, ό- πως οι Πολέντες και οι Καρκάνηδες, στην τέχνη του Στρατή Βαλυράκη που μαγείρεψε το πιλάφι αλλά και στην συμμετοχή πολλών Ασκυφιωτών που θεωρούν την γιορτή του Αγίου Πνέυματος δική τους ευθύνη. Μία αξιοπρόσεκτη θρησκευτική και κοινωνική εκδήλωση, που σηματοδοτεί την αρχή του Καλοκαιριού και που πραγματικά ανταμείβει ψυχικά και σωματικά τους τυχερούς που ανεβαίνουν με αυτοκίνητα, ή καλύτερα με τα πόδια στο «Άγιο Πνέμα». Και του Χρόνου Οι κουρές των ωζών Κουρές «να πάω θέλει να βοηθήσω του συντέκνου μου απού κουρεύει τα ωζά ντου.» Μια φράση που ένας Θεός ξέρει πόσα χρόνια ακούγεται από τα χείλη των Σφακιανών βοσκών. Μια φράση σύμβολο νομίζω της αλληλεγγύης μεταξύ των βοσκών, της αδελφοσύνης μεταξύ των συγχωριανών, της αγάπης μεταξύ τω ανθρώπων, εννοιών που για μας τους «πρωτευουσιάνους» είναι δυστυχώς ξεχασμένες, ή και άγνωστες. Ο Ιούνιος είναι ο κλασσικός μήνας για την Κουρά των προβάτων στα ορεινά χωριά των Σφακίων. Η παλιά γνώση από τους βοσκούς θέλει τα πρόβατα να α- νακουφίζονται από τη ζέστη, να περπατούν πιο άνετα, να καθαρίζονται από διάφορα παράσιτα και βέβαια να παρέχουν στον άνθρωπο το πολύτιμο μαλλί τους. Οι καιροί βέβαια άλλαξαν και δυστυχώς το μαλλί δεν καταλήγει στη ρόκα και το αδράχτι των Σφακιανών νοικοκυράδων, ούτε καν στο φορτηγό κάποιου έμπορου, αλλά κείτεται άχρηστο και αζήτητο στις γωνιές των υποστέγων. Η επιταγή των προγόνων συνεχίζεται πάντως να εκτελείται πιστά και να ακολουθείται βέβαια από φαγητό, ποτό και γλέντι σαν «αμοιβή» για όλους όσους «κούρτισαν», «έπιασαν», «μπούζιασαν», ή «κούρεψαν» τα ωζά. Για μία ακόμα φορά είχα τη χαρά να βρεθώ σε μερικές Κουρές στα ορεινά Σφακιά και μάλιστα στο Ασκύφου και στον Αϊ- Γιάννη. Στου Βαλύρη, στου Λύκου, στού Αθίτη, στου Μαλεφού, παντού η ίδια εγκάρδια ατμόσφαιρα, τα αστεία με στοιχεία έντονου αυτοσαρκασμού, (χαρακτηριστικό υψηλής ευφυΐας), ή ίδια απλόχερη φιλοξενία, ο συναγωνισμός για το ποιος θα περιποιηθεί καλύτερα τους φίλους του. Ελπίζω και εύχομαι όλοι οι Σφακιανοί κτηνοτρόφοι να συνεχίσουν την πατροπαράδοτη ασχολία τους παρά τις δυσκολίες που εμφανίζονται κάθε χρόνο, να προσπαθήσουν όσο μπορούν να προσαρμοσθούν και να εκσυγχρονισθούν και να μην εγκαταλείψουν ποτέ τις παραδόσεις των προγόνων μας, που αυτοί ξέρουν καλύτερα από όλους μας να κρατούν. «..και του χρόνου και τ αντίκαιρου και του καιρού.» - π À π - À À Δ 2008 Αλλαγή νοοτροπίας στις νέες οικοδομές Καλό Καλοκαίρι στα Σφακιά, σε όλους!! Περικλής Τζαρδής, αντιπρόεδρος της Ένωσης Απανταχού Σφακιανών Κτίσματα στα Σφακιά Επιστροφή στις ρίζες, αισθητική ωριμότητα, καλύτερη οικονομική δυνατότητα, αύξηση των εξωτερικών ερεθισμάτων. Όποια και να είναι η αιτία, ή οι αιτίες το τελικό θετικό αποτέλεσμα αρχίζει να είναι διάχυτα αισθητό σε κτίσματα διαφόρων χρήσεων σε διάφορες περιοχές στην Επαρχία μας. Τα εμφανή οξύαιχμα τσιμέντα αρχίζουν να αντικαθίστανται από στογγυλεμένους σοβάδες, τα αλουμίνια από καλά επεξεργασμένα ξύλα, οι σιδερένιες αναμονές από κεραμίδια, οι τσιμεντόλιθοι από πετρόκτιστες κατασκευές. Οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιήθηκαν τόσο πολύ από τους παλιούς Σφακιανούς όπως ο ασβέστης, ή πέτρα και το ξύλο, όλα παράγωγα των βουνών μας, ξαναμπαίνουν ευτυχώς στην καθημερινή χρήση στις σύγχρονες οικοδομές. Είμαστε σίγουροι, ότι τα οφέλη από αυτή την αλλαγή νοοτροπίας θα γίνουν αισθητά τόσο στην βελτίωση της καθημερινής ζωής των Σφακιανών με ομορφότερα, υγιεινότερα και λειτουργικότερα σπίτια, αλλά και στη γενική αισθητική αναβάθμιση της Επαρχίας με ότι αυτό συνεπάγεται σε επίπεδο τουριστικής ανάπτυξης. Τον εθνικό δρυμό Σαμαριάς επισκέπτεται ο ειδικός α- ξιολογητής του Συμβουλίου της Ευρώπης Τζο Σουλτάνα. Ο κ. Σουλτάνα, ανάλογα με την επαναξιολόγηση που θα κάνει κατά την επίσκεψή του, θα προτείνει ή όχι την επαναπονομή του ιπλώματος του Συμβουλίου της Ευρώπης από την Επιτροπή Υπουργών, τίτλο που ο εθνικός δρυμός Σαμαριάς κατέχει από το Ειδικότερα, ο δρυμός είναι η μοναδική περιοχή της Ελλάδας που έχει αναγνωριστεί διεθνώς με το ίπλωμα του Συμβουλίου της Ευρώπης από το Ο τίτλος αυτός, όπως επισημαίνεται σε χθεσινή α- νακοίνωση της ιεύθυνσης ασών Χανίων, απονέμεται σε προστατευόμενες περιοχές και τοπία με σημαντική σπουδαιότητα για την Ευρώπη, από άποψη βιολογικής Επαναξιολόγηση δρυμού Σαμαριάς και γεωλογικής ποικιλομορφίας. Το κριτήριο απονομής είναι η σημαντική επιστημονική τους αξία, αλλά και το γεγονός ότι οι περιοχές διαχειρίζονται σωστά προστατεύοντας τη χλωρίδα, πανίδα, τα οικοσυστήματα αλλά και το τοπίο της περιοχής. Είναι ένας δυναμικός τίτλος που επαναξιολογείται με επιτόπιο ενδελεχή έλεγχο στην προστατευόμενη περιοχή από ειδικό αξιολογητή που αποστέλλει το Συμβούλιο της Ευρώπης, καθώς και από έλεγχο ετήσιων εκθέσεων. Ο ειδικός αξιολογητής ελέγχει τα χαρακτηριστικά και τα προβλήματα της περιοχής, συντάσσει μια έκθεση στην ομάδα των ειδικών, η οποία αποφασίζει εάν θα προτείνει την επαναπονομή του ιπλώματος από την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η διάκριση αυτή αποτελεί κίνητρο για τους επισκέπτες της περιοχής και είναι ένας σημαντικότατος τίτλος, που πολλές προστατευόμενες περιοχές επιθυμούν να αποκτήσουν. Ουσιαστικά η περιοχή τίθεται υπό την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης για όσο καιρό έχει το ίπλωμα, το οποίο πολλές φορές έχει αφαιρεθεί λόγω λανθασμένων διαχειριστικών πρακτικών.

9 π À π - π À π - À À Δ 2008 ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ 9 ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ Ο Άρχοντας της Κρητικής Αυλής Του Γιάννη Χλουβεράκη «Χαλάλι σου βασιλικέ όσο νερό κι αν πίνεις» γιατί το κάνεις μυρωδιά και μάς το ξαναδίνεις». Σ την Κρήτη, όπως και στην άλλη Ελλάδα, άναξ της αυλής είναι ο βασιλικός! Το λέει το όνομα του. Ο βασιλικός, το προνομιούχο αυτό φυτό της ελληνικής εκκλησίας, που φανερώνει την αισθηματική διάθεση και την ειδυλλιακή ζωή του ελληνικού λαού, δεν είναι ελληνικό! Η βοτανική το γράφει φυτό των Ανατολικών Ινδιών και της Κίνας που διαδόθηκε όμως τόσο γρήγορα σε μας, ώστε άλλαξε εθνικότητα, γίνηκε και λογαριάζεται σαν εθνικό φυτό των νεωτέρων Ελλήνων. Ο χρόνος μεταφοράς του χάνεται στα βάθη των αιώνων. Λέγεται ότι ο Μέγας Αλέξανδρος το έφερε πρώτος στην Ευρώπη. Το πασίγνωστο μυριστικό των δημοτικών τραγουδιών ονομάζεται ώκιμον ο βασιλικός (ocimum basilicum) της οικογένειας των χειλανθών (Labiatae), με 60 περίπου είδη και 150 ποικιλίες. Πολύμορφο είδος ανάλογα με το μέγεθος και το χρώμα των φυλλων και των ανθέων. Συνηθέστερα είδη είναι ο μικρόφυλλος, ο πλατυφυλλος, ο ουλόφυλλος (ο σγουρός στενόφυλος και πυκνός που λογοριάζεται στη λαϊκή φυτολογία πιο όμορφος και πιο μυρωδάτος και τραγουδιέται συχνότερα), ο μελανόφυλλος, ο συμπαγής. Πιθανοφανής φαίνεται η ετυμολογία του ονόματός του «ώκιμον» (όχι ώκυμον), από το ωκύς, επειδή αυξάνει γρήγορα. Βασιλικός βαφτίστηκε ίσως από τη δροσερή ζωηρότητά του και από την μοσχοβολιά του. Ο Ησύχιος (Ε' αιών) γράφει: «ώκιμον, βοτάνη ευώδης, το λεγόμενον βασιλικόν». Φυτό αρωματικό, αρτυματικό, μυριστικό, φαρμακευτικό, κοσμητικό, καλλιεργείται εύκολα. Είναι ελάχιστα απαιτητικό, αρκεί το έδαφος να είναι κοπρισμένο και να ποτίζεται συχνά. Ανέχεται το κούρεμα και σχηματίζει ωραία συμμετρική κόμη. Ενδείκνυται μάλιστα η συχνή αποκοπή των ανθοφόρων κορυφών και διακλαδώσεων, όπως πιστοποιούν τα δίστιχα: Σγουρό βασιλικάκι μου, ποια χέρα σε ποτίζει ποιά χέρα σε κορφολογά κι ανθείς και λουλουδίζεις; Σ ετουτηνιά τη γειτονιά έχω κι εγώ και ρίζω ένα σγουρό βασιλικό και τον βαγιοκλαδίζω (= περιποιούμαι με στοργή και αγάπη, από τη φράση «μετά Βαΐων και κλάδων») Γαμπρέ τη νυφη ν αγαπάς και να μην την μαλώνεις σαν το σγουρό βασιλικό να τηνε καμαρώνεις. Εκαλλιεργείτο στην Αίγυπτο και στις σαρκοφάγους των πυραμίδων βρέθηκαν στεφάνια βασιλικού. Το ώκιμον αναφέρεται από πολλούς γιατρούς και φυσιοδίφες, της αρχαιότητας. Ο Ιπποκράτης το συνιστά σε επίμονους εμέτους, μέσα σε βλεννώδες ποτό. Όμοια το μνημονεύουν ο Αριστοτέλης, ο Θεόφραστος, ο ιοσκουρίδης, ο Γαληνός, ο Πλίνιος, ο Αέτιος, ο Σουίδας, ο Συμεών Σηθής. Έλληνας γιατρός στο Βυζάντιο (11ος αιώνας) κ.α. Αναφέρεται στα Γεωπονικά και οτο Ινδικό έργο Sustura. Εις τους Ρωμαίους ο βασιλικός είχε διπλή ιδιότητα: ήταν κηπευτικό φυτό και κτηνοτροφική τροφή αλόγων και βοδιών. Το κηπευτικό αναφέρεται πολλές φορές από τον Κέλσο, τον Ουάρρωνα, τον Κολουμέλα (το γράφει Ozimum από το όζειν) και τον Πλίνιο (γράφει πολλά παράδοξα). Φαίνεται όμως ότι το ώκιμον των Ρωμαίων θα ήταν άλλο φυτό και το κτηνοτροφικό μάζεμα περισσότερων χόρτων, παρατηρεί ο Εμμ. Ι. Εμμανουήλ, σε σχετικό άρθρο του, απ' όπου αντλούνται πολλά στοιχεία του παρόντος. Πολλές παραδόσεις υπάρχουν για τον βασιλικό. Ο βασιλικός είναι φυτό του Σταυρού, γιατί, σύμφωνα με την παράδοση, αυτό έδειξε στην Αγία Ελένη ποιος ήταν ο αληθινός Σταυρός του Χριστού, που αναζητούσε. Στις 14 Σεπτεμβρίου, μέρα του Σταυρού, πηγαίνουν στην Εκκλησία τους βασιλικούς να ευλογηθούν. Η ευλογία του θα ξαναμπεί στο σπίτι τον χειμώνα. Όλοι σχεδόν οι Χριστιανοί θεωρούν το φυτό ευλογημένο και οι παπάδες το χρησιμοποιούν στον ρανπσμό του αγιασμού και για να στολίσουν με την παρουσία του τα γιορτινά εικονίσματα. Στη ύση, λένε, ότι ο βασιλικός με τα φύλλα του σκέπασε τη Θεοτόκο που είχε κρυφτεί με το Θείο Βρέφος κάτω από σωρό με άχυρα για να α- ποφύγει τη δίωξη του Ηρώδη. Η ιταλική και η ινδική λαογραφία α- σχολούνται εκτεταμένα με το βασιλικό. Η ινδική παράδοση θεωρεί το φυτό αφιερωμένο στη νύφη Tulsi, που έχει το όνομα της ο βασιλικός. Η νύφη αυτή μεταμορφώθηκε σε βασιλικό, όπως η άφνη, κατά την ελληνική μυθολογία στο ομώνυμο δένδρο. Το ώκιμον το ιερόν (ocimum sanctum), το πλουσιότερο σε αιθέριο έλαιο, θεωρείται από τους Ινδούς το ιερώτερο των φυτών και το καλλιεργούν προ των ναών με εξαιρετική φροντίδα και περιποίηση. Το χρησιμοποιούν σαν αρωματικό άρτυμα και τα φύλλα του αντί για τσάι. Πιθανώς το ώκιμον το ιερόν είναι ο Άκινος ή άγριον βασιλικόν, το ω- κιμάστρουν των Ρωμαίων, κατά τον ιοσκουρίδη. Η βουλγαρική παράδοση θεωρεί τον βασιλικό λουλούδι του Ευαγγελισμού και από την μυρωδιά του συνελήφθη ο Χριστός. Οι Ρουμάνοι της Βουκοβίνας, όταν βαφτίζουν τα παιδιά τους, στηρίζουν την κολυμπήθρα με βασιλικό και με άλλα λουλούδια και δεν επιτρέπουν σε κανένα να τα αγγίξει για να μην πάρει τον ύπνο του παιδιού. Σε όλη την Ελλάδα ο επισκέπτης σπιτιού που έχει βασιλικό δέχεται φιλόφρονα ένα ματσάκι, έ- θιμο που διατηρείται μέχρι σήμερα. Γριούλες, υποταγμένες χωρίς αντίσταση στο πρόσταγμα του χρόνου, νοιώθουν ν' ανοίγονται μέσα τους οι πύλες του παραδείσου, καθώς ανασταίνουν σ' ένα τενεκέ ή σε μια σπασμένη στάμνα, τον βασιλικό, τον δυόσμο, τη μαντζουράνα. Τα μυριστικά μπορεί να τα πει κανείς «λουλούδια της αρετής», αναδίδουν άρωμα αγιότητας γιατί και τα αρώματα έχουν την ηθική τους, και αλλα είναι μεθυστικά και ακόλαστα και παροτρύνουν στην α- σέλγεια, και άλλα είναι τόσο διακριτικά που σχεδόν δεν υπάρχουν, παρατηρεί ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος. Τα μυριστικά έχουν δεθεί με τη λαϊκή ζωή του παλιού καιρού. Ανήκουν στη φτώχεια και την ερημιά. Εκφράζουν το πνεύμα της γειτονιάς και δείχνουν την φιλοκαλία της βασίλισσας του σπιτιού, της μητέρας, της συζύγου, της αδελφής. Σε μερικά χωριά κρεμιώνται δέσμες βασιλικού στο ταβάνι του σπιτιού, για να διώχνονται τα βλαβερά έντομα. Η λαογράφος Ευαγγελία Κ. Φραγκάκη αναφέρει ότι στις Κορφές Μαλεβυζίου εκαλλιεργείτο ένα είδος πλατύφυλλου βασιλικού, που με τα φύλλα του έ- καναν ντολμάδες (με γεύση πικρίζουσα). Η χλόη του βασιλικού (Herba ocimi basilici) χρησίμευε στη λαϊκή ιατρική, ως άφυσον (διώχνει τα αέρια των εντερικών ζυμώσεων) και για τις στομαχικές ανωμαλίες σε έγχυμα (ένα κουταλάκι ξερά φύλλα σε βραστό νερό αντί για σόδα). «Εις την αρχαιότητα ως επίθεμα χλωρού φυτού κατά δηγμάτων όφεων και σκορπιών, εις δε την Λιβύην βρώσις του φυτού κατά δηγμάτων σκορπιών» αναφέρει ο Κ. Γκανιάτσας. Χρησιμοποιήθηκε ακόμα ως ερεθιστικό του δέρματος, εφιδρωτικό, αντιπυρετικό, αντισηπτικό (το βάφτισμα των φύλλων μέσα στο νερό έχει σαν αποτέλεσμα να μη μουχλιάζει το νερό), για φτέρνισμα, για κατάρρους, για το χάσιμο της όσφρησης και κατά του πονοκεφάλου και της λιποθυμιάς. Οι καρποί χρησίμευαν για αρρώστιες των νεφρών και αναψυκτικά ποτά (το «σερμπέτι τόκουμ» σιις Ινδίες) και ο χυμός του σε φλεγμονές των αυτιών. Ο Κέλσος τοποθετεί τον βασιλικό στις δριμείες ουσίες και τον συνιστά για διουρητικό και ίδρωτικό φάρμακο. Σε μεγαλύτερες δόσεις νομιζότανε αφροδισιακό. Τέλος η βασιλοκαφουρά και το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιήθηκαν σε αρωματικά λουτρά. Φαρμακοποιίες επίσημες ανέφεραν την πόα του βασιλικού. Ο βασιλικός κατέχει μεγάλη θέση στην ψυχή του κρητικού λαού και η δημοτική μούσα του χάρισε πολλές στροφές ισάξιες με το άρωμά του. Αυτόν βάζομε στο αυτί μας, μ' αυτόν κάνομε αγιασμό, σ' αυτόν έφτανε σαν ήσυχο κύμα, ο στεναγμός των απελπισμένων: Βασιλικό και αρισμαρί δε βάνω μπλιο στ αυτί μου γιατί μου τηνε κλέψανε την αγαπητική μου Μέσα στην κόκκινη αντηλιά το μαραμένο θηλυκό δίχως ελπίδα και μιλιά ποτίζει τον βασιλικό. Ανε ποθάνω θάμε με μες στα βασιλικά σου, Να με δροσοποτίζουνε το χέρια τα δικά σου. Και ο ξενητεμένος θυμάται με κατάνυξη την αυλή του σπιτιού του και παραγγέλλει: Ένα κλαδί βασιλικό πέψε ρου μαραμένο Να τον ποτίζω δάκρυα στη ξενητειά που μένω Γιατί, Ο ξένος εις την ξενητειά ωσάν πουλί γυρίζει Ωσάν βασιλικός ανθεί, μ αλήθεια δε μυρίζει. Ακόμη: «Βασιλικός και αν μαραθεί τη μυρωδιά την έχει» (Λέγεται για όσους διατηρούν τη φυσική ευγένεια ακόμη και στη δυστυχία τους). «Για χάρη του βασιλικού ποτίζεται κι η γλάστρα» (Για όσους επωφελούνται από τους άλλους). «Σε πήρα για βασιλικό και βγήκες τσικουνίδα» (Σε αποτυχίες στην εκλογή). «Βασιλικός μυρίζει δω μα περιβόλι σε θωρώ» (Φιλοφρόνηση προς ωραία κοπέλα), όπως και Σγουρό βασιλικάκι μου, σγουρά ναι τα κλαδιά σου κι από 'να μίλι κι από δυο γροικάται η μυρωδιά σου. Σγουρό βασιλικάκι μου, εκειά που στέκεις στάσου να παίρνει ο κόσμος μυρωδιά από την εδικιά σου! Βασιλικέ πλατύφυλλε, σαραντακλωναράτε θαμάζομαι απου σ αγαπά πως θέτει και κοιμάται Ο βασιλικός, το γαρύφαλλο και το γεράνι, ήταν και είναι τα λατρευτά λουλούδια του ελληνικού λαού. Το μικρό και φτωχικό σπίτι, κάτασπρο μέσα κι έξω, έλαμπε από την πάστρα. Στην κορυφή της σκάλας, οι γλάστρες, γεμάτες λουλούδια, άρχίζαν από το κεφαλόσκαλο και αραδιάζονταν ένα γύρο σ ολόκληρη την άκρη της μικρής ταράτσας και της αυλής. Στα παραθύρια και τους εξώστες των λαϊκών συνοικιών των επαρχιών και των χωριών, όταν χαϊδεύεται ο πράσινος φουντωτός βασιλικός, χαρίζει την ωραιότητά του και προσφέρει τη μοσχοβολιά του. Γλάστρες, τενεκέδες, σπασμένα σταμνιά και κανάτια, κρατούσαν και κρατούν στοργικά το λαϊκό αυτό λουλούδι, που ομορφαίνει αυλές, μπαλκόνια, βεράντες και παράθυρα. Γι αυτό όταν πηγαίνετε σε γενέθλια, σε πολυκατοικίες-κουτιά, μην περιοριστείτε πάλι στο διακοσμητικό φυτό, πάρτε κανένα γλαστράκι με βασιλικό. Μικρό, βολικό και, τώρα που η ιταλική μαγειρική (πέρα από τις πίτσες και τις μακαρονάδες), είναι της μόδας, ιδιαίτερα χρήσιμο για τις σάλτσες «αλά ναπολιτάνα». Ηράκλειο, 9/97 Γιάννης Χλουβεράκης 081/283888

10 10 π À π ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ μè ÏÈÔapple ÚÔ Û ÛË appleèì ÏÂÈ : ÊË ª ÓÔ ÛÔÁÈ ÓÓË - π À π - À À Δ 2008 Αρχιμ. ΙΓΝΑΤΙΟΥ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ: Εγκόλπιον Ορθοδόξου Χριστιανού Γράφει ο ΒΑΣΙΛΗΣ Γ. ΧΑΡΩΝΙΤΗΣ Μια ζωή ο πανοσιολογιώτατος πατέρας Ιγνάτιος Χατζηνικολάου αγωνίζεται καλλιεργώντας τον "αμπελώνα του Κυρίου". Μια ζωή διδάσκει με το λόγο και τη γραφίδα του. Μια ζωή η φωνή του από το θυσιαστήριο, από τον άμβωνα, από την έδρα του Σχολείου, από τις σελίδες των Βιβλίων, των Εφημερίδων και των Περιοδικών συνεχώς και αδιαλείπτως κηρύττει "Χριστόν Εσταυρωμένον" και μοχθεί σαν τον ψαρά να "σαγηνεύσει" τους ακροατές και αναγνώστες του και να τους οδηγήσει κάτω από το Φως του Χριστού. Από το 1967 μέχρι σήμερα μας έχει δώσει είκοσι (!) πυκνογραμμένα βιβλία (δύο απ' αυτά έχουν βραβευθεί) στις σελίδες των οποίων ο Χριστιανός αναγνώστης θα δροσίσει την ψυχή του από το "ύδωρ το ζων", θα βρει στηρίγματα στις δυσκολίες και α- παντήσεις σε πολλά από τα όποια μεταφυσικά ερωτήματά του. Αισθάνομαι ευτυχής που τα έχω διαβάσει σχεδόν όλα κι έχω θαυμάσει την ορθή σκέψη του συγγραφέα, την εμμονή του στην Ορθόδοξη διδασκαλία, την αγάπη στο συνάνθρωπο, την καταδίκη της αμαρτίας. Το τελευταίο βιβλίο του που κυκλοφορήθηκε πρόσφατα, αποτελεί τρόπον τινά επιστέγασμα της σαραντάρχονης και πλέον προσπάθειας του πολυγραφότατου πατέρα Ιγνάτιου. "Εγκόλπιον Ορθοδόξου Χριστιανού" το ονομάζει και είναι πραγματικά "Εγκόλπιον". Συνοπτικό (παρά τις 197 σελίδες του) αλλά περιεκτικότατο, αναφέρεται σε όλα τα θέματα της χριστιανικής πίστης. Μιλεί για τις αιρέσεις και τις κακοδοξίες, όχι γενικά και αόριστα όπως γίνεται συνήθως, αλλά συγκεκριμένα με αναφορές στην Αγία Γραφή και τους Πατέρες της Εκκλησίας και θέτει τα πράγματα στη σωστή τους βάση. Οριοθετεί με βάση τη διδασκαλία των Πατέρων και την Παράδοση της Εκκλησίας, την πρέπουσα στάση του Ορθόδοξου Χριστιανού μέσα στο χώρο του χριστιανικού Ναού. εν κάνει εκπτώσεις στα θέματα της πίστης. Τονίζει την ουσία αλλά δεν α- γνοεί και τον τύπο. εν δέχεται τις νεωτεριστικές και δήθεν μοντέρνες αντιλήψεις και αρνείσαι το "δικαίωμα" κάποιων να βάλουν την πίστη στα μέτρα τους. Σε μερικά θέματα, όπως π.χ. της νηστείας ή της άπρεπης συμπεριφοράς στο ναό σε κάποιες ακολουθίες, τελετές ή και μυστήρια ακόμη, μπορεί να θεωρηθεί "αυστηρός", αλλά όπως γράφει ο ίδιος "στην Πίστη μας και στην Χριστιανικήν ζωήν μας, δεν χωρούν συμβιβασμοί, παρερμηνείες, υποκειμενισμοί και ό,τι μας βολεύει. Ή θα είμεθα Ορθόδοξοι ή όχι... εν μπορούμε να αρέσομε στον Θεό και στους ανθρώπους..." και συνεχίζει: " εν μισεί ο Χριστιανός τον κόσμον, αλλά τις αμαρτίες και τις πλάνες του κόσμου. Είναι ευαίσθητος στην αγάπη του κόσμου, μισεί όμως τα χειροκροτήματα, τις κολακείες και τις ματαιοδοξίες του κόσμου". Συμπερασματικά, το βιβλίο του π. Ιγνάτιου Χατζηνικολάου "Εγκόλπιον Ορθοδόξου Χριστιανού" είναι ένα πολύτιμο βιβλίο, ιδιαίτερα χρήσιμο για τον άνθρωπο του καιρού μας, που μύριοι όσοι πειρασμοί τον αποπροσανατολίζουν από τον ορθό δρόμο της Χριστιανικής Πίστης... Θάλασσα και δάσος Τα βιβλία μοιάζουν μ εκείνα τα χαρτιά που βρίσκονται μέσα στους καιρούς, τις ανεμοθύελλες των σκέψεων να φτεροκοπάνε Μοιάζουν με νεογέννητα πουλιά σε ανεμώματα που αναζητούν χέρια ζεστά να φωλιάσουν, να ζεσταθούν και να γεννήσουν. Αυτά τα χέρια είναι οι αναγνώστες που κάνουν το βιβλίο να υπάρχει. Εκείνοι σίγουρα ανασταίνουν το χαρτί και σμιλεύουν τη μορφή του. Η κ. ήμητρα Μιμή Πέτρου με την ευαισθησία που την διακρίνει σαν άνθρωπος και συγγραφέας μας δίνει ένα έργο γραμμένο από εκείνη και τα παιδιά με τα δικά τους μάτια, με τη δική τους σκέψη, με το δικό τους λόγο μας προσγειώνουν σε μια πραγματικότητα, ότι θέλουν ένα άλλο κόσμο πιο ανθρώπινο, πιο ευαίσθητο πιο δίκαιο. Σ-ΜΑΝ Tο κρασί μάνα μου, καλό και το νερό που πίνουμε στη πατρίδα λάμπει σαν τον ήλιο κι είναι καθαρό σαν το διαμάντι. ε θέλει κρασί πίνεται μοναχό του. Έτσι και με την αλήθεια. Να μην την ανακατεύουμε καθαρή να την πίνουμε, για να μας δροσίζει το νου. Ο Εμμανουήλ Κριαράς, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, γεννήθηκε το 1906 στο Πειραιά Από γονείς Κρητικούς, τελείωσε το γυμνάσιο στα Χανιά (1924). Σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ( ) Βυζαντινή φιλολογία, νεοελληνική φιλολογία και συγκριτική γραμματολογία στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου (1930) Και στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού( και ). Έλαβε Το διδακτορικό δίπλωμα το Συντάκτης ( ) και διευθυντής ( )του Μεσαιωνικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών,εκλέγεται Τακτικός καθηγητής Μεσαιωνικής Ελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (1950) όπου διδάσκει έως το 1968, οπότε απολύεται από τη δικτατορία. ιετέλεσε Κοσμήτορας της φιλοσοφικής Σχολής ( ),μέλος και γενικός γραμματέας του ιδρύματος Τριανταφυλλίδη. Καλλιέργησε τη Μεσαιωνική και τη νεοελληνική φιλολογία και γλώσσα, τομείς στους οποίους αναφέρεται το μεγάλο συγγραφικό του έργο. Αγωνίστηκε για Την επικράτηση της δημοτικής,υπήρξε πρόεδρος της Επιτροπής που πρότεινε το είδος του μονοτονικού που εφαρμόζεται και πρόεδρος της επιτροπής που μεταγλώττισε τους δικαστικούς κώδικες. Συγκρότησε το μνημειώδες λεξικό της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας και το λεξικό της δημοτικής. Έχει βραβευθεί με τα βραβεία Zeppas(1939),Γουλανδρή των ώδεκα (1957), Γ. Φωτεινού της Ακαδημίας Αθηνών, Herderpreis του Πανεπιστημίου της Βιέννης,Prix Desrousseaux της Association dew etudes grecques του Παρισιού (1981). Έχει λάβει το Ελληνικό παράσημο του ταξιάρχη του τάγματος Τιμής, είναι Ιππότης της Λεγεώνας της τιμής της Γαλλίας, Commenendatore in merito της Ιταλίας, ξένος εταίρος της Ακαδημίας του Παλέρμου (1967)και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών(1981). «όταν αλλάζεις το όνομα που σε βάφτισαν, αλλάζει και η μοίρα σου» και η μοίρα, δεν χωρά μετάνοια, Μονάχα λύτρωση Ο Πέτρος, ξεκίνησε το ταξίδι για τη Μεσόγειο και ο Χρίστος έμεινε στο Λαύριο. Η Κρήτη του 1967 Έμεινε και τους προσμένει και τους δυο Ξεκίνησαν από τα Χανιά για να σμίξουν Οι δρόμοι τους στο Ηράκλειο. Οι δρόμοι σμίξαν, αυτοί δεν αντάμωσαν Τους χώρισε ο θάνατος... Το.Σ της Ένωσης αισθάνεται την ανάγκη να ευχαριστήσει τον εκδοτικό οίκο Λιβάνη για την ευγενική προσφορά του στην παραχώρηση δωρεάς βιβλίων για την βιβλιοθήκη της Ένωσης μας. Επίσης ευχαριστεί την κυρία ήμητρα Μιμή Πέτρου Τσιριντάνη για την προσφορά βιβλίων για τον αυτό σκοπό τα οποία αφιερώνει στην ένωση στη μήμη της γιαγιάς της Αφροδίτης Παύλου Τσιριντάνη Βρεξάκη και του Νικολάου Παύλου Τσιριντάνη. Η ευχή όλων μας είναι να βρεθούν μιμητές για τον ε- μπλουτισμό της βιβλιοθήκης μας, καθώς και κάθε τι χρήσιμο για τις ανάγκες της ανακαινισμένης αίθουσάς μας. Το.Σ της Ένωσης

11 π À π - π À π - À À Δ 2008 Σωτήρια η Κρητική διατροφή Το σωστό σωματικό βάρος και η Κρητική διατροφή, που είναι πλούσια σε λαχανικά και φρούτα, μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά στη σωστή λειτουργία του ανώτερου πεπτικού συστήματος. Αυτό επισημάνθηκε, μεταξύ άλλων, χθες σε εκδήλωση με θέμα: "Συμπτώματα ανώτερου πεπτικού", που διοργάνωσαν το Ελληνικό Ίδρυμα Γαστρεντερολογίας και ο ήμος Χανίων με τη συμπαράσταση της Ιατρικής Εταιρείας Χανίων, στην αίθουσα του ημοτικού Συμβουλίου Χανίων. Ο διευθυντής της Γαστρεντερολογικής Κλινικής του Βενιζελείου Νοσοκομείου Ηρακλείου Γρηγόρης Πασπάτης τόνισε ότι τα προβλήματα του ανώτερου πεπτικού συναντώνται σε ό- λες τις ηλικίες κι είναι από τα προβλήματα τα οποία συχνά αντιμετωπίζουν οι γιατροί στην καθημερινότητά τους, τόσο στα ιδιωτικά ιατρεία όσο και στα εξωτερικά ιατρεία των δημοσίων νοσοκομείων. Ειδικότερα, για την γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση ανέφερε ότι η συχνότητα της εμφάνισής της συνεχώς αυξάνεται στις δυτικές κοινωνίες. Ωστόσο, όπως τόνισε, η συγκεκριμένη πάθηση αντιμετωπίζεται συνήθως συντηρητικά με επιτυχία. "Θα πρέπει ο ασθενής να τρώει λίγο και συχνά, να χάσει βάρος -αν είναι υπέρβαρος- και να αποφεύγει την κατάχρηση σε αλκοόλ, καφέ και σοκολατοειδή. Σήμερα υπάρχουν φάρμακα που είναι πάρα πολύ δραστικά και αποτελεσματικά. Επίσης, σε μορφές που είναι ε- ξαιρετικά ανθεκτικές και επικίνδυνες για τον άρρωστο υπάρχει η χειρουργική θεραπεία η συχνότητα της οποίας όμως είναι μικρή", επεσήμανε ο κ. Πασπάτης. Σε ό,τι αφορά τη χρήση μη στεροειδών αντιφλεγμονοδών, ο κ. Πασπάτης τόνισε ότι χρησιμοποιούνται όλο και πιο πολύ από τους σύγχρονους ανθρώπους. "Ο πόνος γενικά αποτελεί ένα σύμπτωμα το οποίο το γνωρίζει ο καθένας μας και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη είναι η εύκολη και πολλές φορές αποτελεσματική λύση για τον πόνο. Όμως αυτά έχουν τις επιπλοκές τους από το ανώτερο πεπτικό και καλό είναι να τα αποφεύγουμε όσο μπορούμε και να τα παίρνουμε μόνο όταν είναι απόλυτη ανάγκη". Ο κ. Πασπάτης αναφέρθηκε και στις επιπλοκές που εμφανίζονται στο ανώτερο πεπτικό σύστημα, από το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, το οποίο -όπως υπογράμμισε- φαίνεται να σχετίζεται με το πεπτικό έλκος. "Η ανακάλυψη και εκρίζωση του μικροβίου αυτού με αντιβιοτικά άλλαξε τη φυσική ιστορία του πεπτικού έλκους τόσο του γαστρικού όσο και του δωδεκαδακτιλικού" σημείωσε ο διευθυντής της Γαστρεντερολογικής Κλινικής του Βενιζέλειου Νοσοκομείου Ηρακλείου και πρόσθεσε ότι "η εκρίζωση του οποίου όταν υπάρχει πεπτικό έλκος είναι απαραίτητη και βοηθάει πάρα πολύ τους ασθενείς". Καταλήγοντας ο κ. Πασπάτης υπογράμμισε ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής και η κοινωνία του φαστ - φουντ, που οι άνθρωποι τρώνε κι αμέσως πάνε να δουλέψουν, είναι συμπεριφορές που σαφώς επιδρούν αρνητικά στη φυσιολογική δραστηριότητα του ανώτερου πεπτικού συστήματος. ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ 11 ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ 06/07/08 Αποτελέσματα διαγωνισμού μαντινάδας Μαντινάδες για τη θάλασσα που διακρίθηκαν σε διαγωνισμό που διοργάνωσαν ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Χανίων και ο ήμος Σούδας, βραβεύτηκαν προχθές σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην πλατεία της Σούδας με αφορμή τη Ναυτική Εβδομάδα. Οι μαντινάδες που διακρίθηκαν είναι οι εξής: ΒΡΑΒΕΙΑ 1o Τη χέρα μου στη θάλασσα βουτώ και χαιρετώ σε, Κρήτη μ από την Ξενηθιά, μα μέσα στο νερό σαι. Ψαρός Νικόλαος 2o Ήθελα γλάρος να γενώ τση θάλασσας το βράχο, γή σταυραετός στα σύννεφα, τη λευτεριά μου να χω! Πατεράκη Βικτωρία 3o Ορέγουμαι τη θάλασσα, πέφτω στην αγκαλιά τζη, μιλεί μου και χαιδεύγει με, χορταίνω τα φιλιά τζη. Γρηγοράκη Πόπη ΕΠΑΙΝΟI 1ος Ζηλεύω τζη τση θάλασσας γιατί ναι ερωτιάρα, νύχτα και μέρα τη στεριά φιλεί ντη με λαχτάρα! Πολυχρονάκης Ηλίας 2ος Απού χει μέσα του Θεό, θάνατο δεν λογάται, τση θάλασσας τα κύματα πατεί και δεν φοβάται! Σxoινοπλοκάκη - Μαστοράκη Εμμανουέλα 3ος Φεγγάρι κι άστρα λάμπουνε θάλασσα στα νερά σου, Θε μου μεγαλοδύναμε, είντα ναι η ομορφιά σου; Ζουριδάκης Σπύρος 4oς ε γαληνεύεις μια φορά θάλασσα του διαόλου, και δε γνωρίζω ύπνο μπλιό και τη χαρά καθόλου. Μηλογιαννάκη Αντωνία 5ος Στο παραθύρι μ έστεκες θάλασσα κι ήλεγές μου, τα μυστικά σου κι άσπρισα και δεν ετέλειωσές μου. Βρουβάκης Γιάννης ΕΥΦΗΜΟΣ ΜΝΕΙΑ Ένα ποτήρι θάλασσα θα πιω εις την υγειά σου, να θυμηθώ τσα ακρογιαλιάς, που έζησα κοντά σου. ουλγεράκη - Αθουσάκη Σαπφώ Να μπόρου Θε μου η ψυχή να γράψει με μελάνι, σα δει φεγγάρι όντε βγει στη θάλασσα σεργιάνι. Κοκοτσάκη Ολυμπία Θα πάρω έναν κουργιαλό να ανέβω σε έναν βράχο, για να φωνάξω θάλασσα τον περιμένω, θα χω; Παπαδαρατσάκη Καλλιόπη Κουζούλανές με θάλασσα, Σούδα με το λιμάνι, στα γαλανά σου τα νερ ά θε να βγω για σεργιάνι. ασκαλάκης Μανώλης ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ Αν σου παντήξει θάλασσα θολή, γεμάτη δάκρυ, κοίταξε γύρω θα με δεις να κλαίω σε μιαν άκρη. Πατεράκη Κατερίνα Στο πέλαγός σου θάλασσα ο λογισμός μου φεύγει, που τονε κανακεύουνε τα κύματα κι αρνεύγει! Αργυράκη Θεοδωσία Τη θάλασσα την άγρια θα τηνε κάνω λάδι, για να χει φλόγα αστείρευτη η πλώρη στο σκοτάδι. Παπαδαρατσάκη Γρηγορία Τσ αλμύρας πάντα μυρωδιά ο Έλληνας θα βγάνει, γιατί τση θάλασσας φιλιά αρέσει του να πιάνει. Κουτουλάκης Ελευθέριος Όντε θωρώ τη θάλασσα κι είναι φουρτουνιασμένη, σκέφτομαι πόσους έκαμε να ναι μαυροντυμένοι. Πατεράκης Αθανάσιος Γαλάζια θάλασσα αλμυρή με την καρδιά μου μοιάζεις, τη μια γαλήνια σε θωρώ την άλλη φουρτουνιάζεις. Αναστασάκη Γεωργία Στην αγκαλιά τση θάλασσας θέτω όντε νυχτώσει, ταξίδι κάνω στο όνειρο μέχρι να ξημερώσει. Καλιτσάκης Χρήστος Αναδημοσίευση από τα «ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ»

12 12 π À π ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ - π À π - À À Δ 2008 Προσκύνημα στα άγια χώματα της Καππαδοκίας και στη Βασιλεύουσα Γράφει ο Σήφης Μανουσογιαννάκης Η συμμετοχή ενός πιστού σε τόπους αγιασμένους, σε τόπους ποτισμένους με αίμα μαρτύρων και ο- μολογητών, σε τόπους αγίων μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας μας συμβάλει στην ενίσχυση της πίστης. Σ αυτούς τους τόπους της Ορθοδοξίας μας η ψυχή «οργώνεται» όπως το αλέτρι οργώνει τη γη και ετοιμάζεται να δεχθεί σπόρους της θείας χάρης που συμβάλλουν στην θεία θωράκισή της... Προορισμός μας η βασιλεύουσα και η αγιασμένη Καππαδοκία. Συνοδοιπόροι στο προσκύνημα ο ηγούμενος και μοναχοί της Ιεράς Μονής Αγίου ιονυσίου εν Ολύμπω και ο καλός φίλος και συμπατριώτης Αριστοτέλης Μεταξάς. Καππαδοκία ονομάζεται η περιοχή που βρίσκεται μεταξύ του Ευφράτη ποταμού (ανατολικά) και του Άλυ ποταμού (δυτικά). Προς βορρά έχει την Παφλαγονία και κυρίως τον Πόντο, ενώ προς το νότο έχει την Κιλικία και την οροσειρά του Ταύρου. Λόγω της θέσεώς της ευρίσκεται πάνω στον άξονα των δρόμων, που ενώνουν την Μικρά Ασία, την Ανατολία και τη Μέση Ανατολή. Η θέση της λοιπόν είναι στρατηγική γι αυτό υπήρξε πέρασμα όλων των κατακτητών και πεδίο σκληρών ανταγωνισμών μ αποτέλεσμα να είναι από τις πιο αιματοβαμμένες περιοχές του κόσμου. Η Καππαδοκία υπήρξε από τις πιο εκλεκτές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους. Φημισμένη για τα ω- ραία της άλογα, το ηφαιστιογενές της έ- δαφος, τα καταπληκτικά και πανέμορφά της τοπία, τους πανύψηλους βράχους της, τα λαξευτά σπίτια και δημόσια κτίρια, τα λαξευτά μοναστήρια και ασκητήρια, τους λαξευτούς της ναούς. Φημισμένη για τις υ- πόγειες, δαιδαλώδεις, και πολυώροφες πολιτείες της, με την πρωτότυπη αρχιτεκτονική και τα θαυμαστά στατικά δεδομένα τις μηχανολογικές τους επινοήσεις και τα πρωτότυπα συστήματα αερισμού και επικοινωνίας που κλείνανε την είσοδό τους με μία τεράστια μυλόπετρα για να μη τους βρίσκουν οι αλλεπάλληλοι επιδρομείς. Φημισμένη και για τους αυτοκράτορες και στρατηγούς που ανέδειξε, τους θεοσοφιστές (Απολλώνιος ο Τυανεύς 1ος αιών μ.χ.), τους γεωγράφους και περιηγητές (Παυσανίας και Στράβων 2ος αιών μχ.), τον ιατρό Αρεταίο (2ος αιών μχ), τους σοφιστές και καθηγητές των Αθηνών Ιουλιανό και Προαιρέσιο (4ος αιών μ.χ.). Φημισμένη όμως και για τους μάρτυρες, τους εκκλησιαστικούς πατέρες και διδασκάλους, τους αναρίθμητους αγίους. ιότι δέχθηκε τον χριστιανισμό μόλις εκείνος εμφανίσθηκε. Ο απόστολος Πέτρος αναφέρει την Καππαδοκία στους αποδέκτες της πρώτης του επιστολής μαζί με τις επαρχίες του Πόντου, της Γαλατίας, της Ασίας, και της Βιθυνίας. Πιθανόν να κήρυξε στη νότιο Καππαδοκία και ο απόστολος Παύλος κατά την δευτέρα περιοδεία του. Νωρίτερα η Καππαδοκία αναφέρεται κατά την ημέρα της Πεντηκοστής (Πραξ.2,9). Καππαδόκες μάρτυρες όπως ο άγιος Γεώργιος, ο άγιος Μάμας, οι άγιοι μάρτυρες Ευέλπιστος, Ορέστης, Γόρδιος, Θεόδοτος, Θεόδωρος, Ρουφίνα, ο Ιωάννης ο Ρώσος του οποίου το τίμιο λείψανο φέρανε οι αδελφοί πρόσφυγες από το Προκόπι στην Εύβοια και τόσοι άλλοι ποτίζουν με το αίμα τους την φυτεία του χριστιανισμού. Μεγάλοι θεολόγοι στηρίζουν με τη διδασκαλία και την ποιμαντική τους την Εκκλησία. Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος ο Θεολόγος, Γρηγόριος ο Νύσσης, Αμφιλόχιος Ικονίου, Αστέριος Αμασείας, Φίρμος Καισαρείας, ο άγιος πατριάρχης Ιεροσολύμων Αλέξανδρος, ο άγιος Φιρμιλιανός επίσκοπος Καισαρείας, ο άγιος Γρηγόριος ο φωτιστής των Αρμενίων, ο ά- γιος Γρηγόριος επίσκοπος Νεοκαισαρείας και τόσοι άλλοι. Ο Αρσένιος ο Καππαδόκης, ο γέροντας του πατρός Παϊσίου του αγιορείτου, όπως και ο ίδιος ο πατήρ Παΐσιος κατάγονται α- πό τα Φάρασα της Καππαδοκίας, η οποία δεν έπαυσε να αναδεικνύει αγίους μέχρι και τον ξεριζωμό των Ελλήνων το Πρώτος σταθμός μας το όμορφο και φιλόξενο μοναστήρι του Αγίου ιονυσίου. Εκεί καταρτίσαμε επί χάρτου και τα πρώτα σχέδια του οδοιπορικού αφουγκραζόμενοι τις εμπειρίες του ταπεινού ηγουμένου αρχιμανδρίτη Μάξιμου. Ξεκινήσαμε οδικώς για τη Βασιλεύουσα διασχίζοντας την Μακεδονία και τη Θράκη. Σκοπός μας ήταν ε- κτός του προσκυνήματος και η καταγραφή ενός ντοκιμαντέρ στα χώματα που μεγαλούργησε ο ελληνισμός και η ορθοδοξία μας, στα χώματα που ανέδειξαν τους μεγάλους Καππαδόκες Πατέρες. Η βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη αποτέλεσε το δεύτερο ουσιαστικό σταθμός μας. Μια μικρή ξενάγηση αρκούσε για να αναπολήσουμε θύμισες από εποχές που ο σταυρός μεσορανούσε και προστάτευε την Πόλη. Θύμισες από τις χαρούμενες κωδωνοκρουσίες στο ναό της Σοφίας του Θεού, την Αγία Σοφία, θύμισες α- πό τον Βόσπορο και τους Κρήτες πατριώτες... Την επόμενη ημέρα ξεκινήσαμε για την Καππαδοκία. Η διαδρομή ήταν ευχάριστη. Πολύ πράσινο, μεγάλα λιβάδια, πολλά δάση και νέοι οικισμοί μεγάλοι σύγχρονοι λεωφόροι κρατούσαν τη θωριά του καθενός μας σε διαρκή εγρήγορση. Έπειτα από ένα κοπιαστικό και ολοήμερο ταξίδι φθάσαμε στην Καππαδοκία και καταλύσαμε στην κωμόπολη Οσιάνα (Προκόπιο). Στο μέρος που έζησε ο άγιος Ιωάννης ο Ρώσος. Την επόμενη ημέρα επισκεφθήκαμε ένα φαράγγι γεμάτο με λαξευμένες στους βράχους σκήτες και ναούς. Εκεί που μόνασαν μεγάλοι ασκητές της Ορθόδοξης πίστης. Εκεί που ανδρώθηκαν στην πίστη του Χριστού ξακουστοί άγιοι. Με θαυμασμό περιηγηθήκαμε στους ναούς με τις υπέροχες αγιογραφίες που μαρτυρούν μέχρι σήμερα πως εκεί αναπτύχθηκε η Εκκλησιά του Ναζωραίου. Ξεναγηθήκαμε στα ασκηταριά μέσα στους ηφαιστιογενείς βράχους θαυμάζοντας το μεγαλείο του

13 π À π - π À π - À À Δ 2008 Θεού. Το ίδιο βράδυ πήγαμε σε ένα χωριό της Καππαδοκίας όπου ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος συνοδευόμενος από τον Αρχιεπίσκοπο Τιράνων κ. Αναστάσιο τέλεσαν την ακολουθία του Εσπερινού σε ένα εγκαταλελειμμένο αλλά σε καλή κατάσταση ορθόδοξο ναό. Πολύς κόσμος που φέρει την καταγωγή του από την Καππαδοκία και πάρα πολλοί Κρητικοί που βρέθηκαν στα χώματα των προγόνων τους συμμετείχαν στη θεία μυσταγωγία. Την επόμενη μέρα παρακολουθήσαμε την Θεία Λειτουργία στο ναό του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης στη Σινασσό της Καππαδοκίας προεξάχοντος του Οικουμενικού Πατριάρχη και συλλειτουργούντος του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου. Η Σινασσός είναι μια κωμόπολη με αρκετά αρχοντικά ελληνικά σπίτια που διατηρούνται για να θυμίζουν τον πολιτισμό μας και τη διαχρονική παρουσία μας στα αγιασμένα αυτά χώματα. Μετά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας αναχωρήσαμε για να επισκεφτούμε τις υ- πόγειες πόλεις στη περιοχή της Μαλακοπής. Στο μέρος αυτό θαυμάζεις και συνάμα απορείς πώς σε βάθος μέχρι και τριάντα μέτρα κάτω από τη γη υπήρχε ο- λόκληρη πόλη. Παρατηρείς τα υδραγωγεία της τον αερισμό της, τους στάβλους για τα ζώα, τις αποθήκες τροφίμων, τις κρεβατοκάμαρες, τις εκκλησίες, τις πλατείες... Μια πόλη που τον καιρό των μεγάλων διωγμών κατέστη καταφύγιο για τους Χριστιανούς που ζούσαν με ασφάλεια. Την άλλη ημέρα πήγαμε στο φαράγγι Περιστρέματος (ihlaravadisi) Εκεί σε ένα φαράγγι δεκαεπτά χιλιομέτρων θαυμάζεις τις Εκκλησίες και τους χώρους διαμονής των Ασκητών. Θαυμάζεις την αρμονία της φύσης, το ποτάμι και την πλούσια βλάστηση. Θαυμάζεις την α- γριάδα των βράχων που στέκονται απειλητικά πάνω από το κεφάλι σου. Σε όλη αυτή τη θαυμαστή περιοχή της Καππαδοκίας θα έπρεπε να έχει κάποιος αρκετό χρόνο για να θαυμάσει όλα τα α- ριστουργήματα και τον πολιτισμό που γνώρισε τη μεγάλη ακμή του την περίοδο που έζησαν οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας μας Μέγας Βασίλειος, Ιωάννης Χρυσόστομος, Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός κ.α. Γυρίζοντας στη Πόλη μετά το ταξίδι στη Καππαδοκία πήγαμε στο Πατριαρχείο. Η παρουσία μας συνέπεσε με την ονομαστική εορτή του Οικουμενικού Πατριάρχη ( 11 Ιουνίου). Πλήθος πιστών και εκπρόσωποι δογμάτων ευχήθηκαν στον Οικουμενικό Πατριάρχη. Μετά το Πατριαρχείο ταξιδέψαμε με καραβάκι στα νερά του Βοσπόρου. Τα καλαίσθητα βυζαντινά κτήρια και τα κάστρα φέρνουν στη σκέψη εποχές δόξας πολιτισμού.. Φέρνουν τους θρύλους με τους οποίους μας νανούριζαν οι μανάδες μας για τη Βασιλεύουσα. Την άλλη μέρα επισκεφτήκαμε το ναό της Αγίας Σοφιάς. Παρά τις πολλές επιδρομές από Φράγκους και Τούρκους στέκεται αγέρωχη σε πείσμα των καιρών,με τα υπέροχα χρυσά ψηφιδωτά της, τους τρούλους και την όλη αρχιτεκτονική της δομή. Σαν κάτι να περιμένει... Σ αυτόν τον ευλογημένο χώρο είναι φυσικό να σε πλημμυρίζουν αντικρουόμενα συναισθήματα δέους αλλά και απογοήτευσης, αγαλλίασης αλλά και θυμού. Αναλογίζεσαι τι τράβηξε ο κόσμος αυτός της Πόλης από την ανεγκεφαλιά ορισμένων. Επισκεφτήκαμε όσα κτήρια και προσκυνήματα της Πόλης προλαβαίναμε και έ- χοντας στις αποσκευές μας τις ευλογίες του Οικουμενικού Πατριάρχη πήραμε το δρόμο του γυρισμού. ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ 13 Η κήρυξη της επανάστασης του 1821 στην Κρήτη στη Θυμιανή Παναγία στα Σφακιά Τ ην Κυριακή 1 Ιουνίου έγινε και εφέτος με λαμπρότητα και κατάνυξη ο εορτασμός της Κύρηξης της Επανάστασης του 1821 στην Κρήτη, στην Θυμιανή Παναγιά στα Σφακιά, στην ταπεινή, αλλά ιστορική αυτή εκκλησούλα, που ίσως πήρε το όνομα Θυμιανή από τους χιλιάδες θύμους που την περιβάλλουν! Στην επιμνημόσυνη δέηση χοροστάτησε ο Σεβ. Μητροπολίτης Σφακίων κ.κ. Ειρηναίος, παρουσία όλων των ιερέων της επαρχίας μας, μάς α- νήγγειλε δε ότι η Ι. Σύνοδος Κρήτης ενέκρινε ομόφωνα το μοναστήρι αυτό ν' αναπαλαιωθεί, να ανακαινισθεί, να χτιστούν πάλι τα χαλασμένα κελλιά των μοναχών και να πάρει την πρωτεραία του μορφή και αίγλη. «Τον λόγο τώρα», είπε, «έχει η πολιτεία, να συνδράμει για να γίνει το θαυμάσιο αυτό έργο. Ίδωμεν και αναμένωμεν!». Παρευρέθησαν στην εκδήλωση οι πολιτειακές και πολιτικές αρχές του τόπου, ο ήμαρχος Γόρτυνος Ηρακελείου κ. αριβιανάκης, ανώτατοι αξιωματικοί εν ενεργεία και απόστρατοι, α- ντιπροσωπεία από το Οίτιλο της Μάνης, εκπρόσωποι όλων των Σφακιανών συλλόγων. Στρατιωτικό άγημα με την μουσική μπάντα απέδωσε τιμές. Ο ήμαρχος Σφακίων κ. Λύκος απήυθηνε θερμό χαιρετισμό στους περευρισκόμενους και ανεφέρθη εν ολίγοις στη σημασία της επετείου. Κύριος ο- μιλητής της εκδήλωσης ήταν ο Πτέραρχος ε.α. και πολιτευτής Χανίων κ. Εμμ. Κελαϊδής, που με γλαφυρό και πειστικό τρόπο ανεφέρθη στα γεγονότα της εποχής. Αποσπάσματα του λόγου του θα παραθέσουμε κατωτέρω. Ακολούθησε ενός λεπτού σιγή για τους αθάνατους νεκρούς μας και η κατάθεση δεκάδων στεφάνων από βουλευτές, πολιτευτές, συλλόγους κ.λ.π. Αξιοσημείωτο γεγονός ήταν η παρουσία πολύ κόσμου που ήρθε με λεωφορείο και Ι.Χ. για να τιμήσουν την γιορτή, από όλα τα σημεία της Κρήτης και τους αξίζει ένα μεγάλο μπράβο! υστυχώς, η παρουσία των ντόπιων Σφακιανών δεν ήταν η αναμενόμενη και επιβαλόμενη. Οι αθάνατοι νεκροί ήρωές μας δεν μάς ζητάνε τίποτε, ενώ μάς έδωσαν τόσα πολλά! Μόνο να τους θυμόμαστε και να τους τιμούμε δυο φορές το χρόνο (η δεύτερη επέτειος είναι του μεγάλου μας Εθνομάρτυρα ασκαλογιάννη στην Ανώπολη). Ευελπιστώ, ελπίζω και εύχομαι του χρόνου να είμαστε περισσότεροι! Ακολούθησε, ως είθισται στη Σφακιανή παροιμιώδη φιλοξενία, πλούσιο γεύμα σε παρακείμενη γνήσια Σφακιανή ταβέρνα με γνήσια παραδοσιακά φαγητά και άφθονο κρασί. Για τη σημασία της εορτής και τα ι- στορικά γεγονότα της εποχής δεν θ' αναφερθώ εγώ περισσότερο, αλλά θα μεταφέρω στις γραμμές αυτές τί έ- γραψαν επιφανείς ιστορικοί και επιστήμονες, για να μαθαίνουν οι νέοι και να ξαναθυμούνται οι παλαιοί. Στην εκκλησιά αυτή ευλογήθηκαν τα όπλα των Επαναστατών της Κρήτης και άρχισε ένας δεκάχρονος πόλεμος, που στοίχισε ποταμούς αίματος αντάξιων των Επαναστάσεων του ασκαλογιάννη. Και όταν δέκα χρόνια αργότερα, στις , υπογράφηκε το Πρωτόκολο του Λονδίνου, που καθόριζε τα όρια της Ελλάδος, την Κρήτη την άφησαν απ' έξω!... Από τότε και μετά, χρειάστηκε μια σειρά νέων επαναστάσεων και νέων θυσιών αίματος μέχρι να γίνει η Κρητική πολιτεία το 1898, και αργότερα, το 1913 η πολυπόθητη ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα. Ο σοφός ακαδημαϊκός ημ. Κόκκινος στο έργο του «Ελληνική Επανάσταση», στο κεφάλαιο για την Επανάσταση στην Κρήτη, μεταξύ άλλων γράφει και τα εξής: «...Το φαινόμενον της Επαναστάσεως στην Κρήτη το 1821 είνε ΜΟΝΑ ΙΚΟΝ εις όλην την ιστορία του Ελληνικού α- γώνος! Ητοι μία έγερσις εγκαθέτου και αλυσοδέτου τιτάνος, με μόνη δύναμιν την Ελληνικήν του συνείδησιν, τη ζωτικότητά του, τη φιλοτιμίαν του και την οργήν του! Η δύναμις αυτή ή- το αρκετή, όχι μόνο δια ν' αρχίση η Επανάστασις, αλλά και να συνεχισθή, ακατάβλητη, λάμπουσα εις την όλην Ελληνικήν Εποποιΐαν του 1821, με το φως του αυθορμητισμού της, σχεδόν άγρια εκ των ανεκδιηγήτων μαρτυριών, εναντίον των οποίων υψώθη καταβαλομένη και αναδυομένη διαρκώς εντός κυμάτων αίματος, αντλούσα ο- λοένα δυνάμεις από τον σκληρόν α- γώνα της... Η Ιστορία δεν παρουσιάζει καθ' όλην την Τουρκοκρατίαν α- νάλογο φαινόμενον καταδυναστεύσεως αλλού πουθενά, όσον εις την Κρήτην...». Αλλά και ο ιστορικός του Ελληνικού Έθνους Κ. Παπαρηγόπουλος γράφει με απορία πως διεξήχθη με περίσσεια τόλμη και πως διατηρήθηκε ο αγώνας εκείνος επί 10 χρόνια κάνοντας ενδιαφέρουσες συγκρίσεις στις συνθήκες που υπήρχαν στην Κρήτη με εκείνες της Πελοποννήσου. Ο σπουδαίος τούτος ιστορικός γράφει: «εις την Πελοπόννησον οι Τούρκοι μη διακρινόμενοι επί γενναιότητι ήσαν εν όλω , ε- νώ οι Έλληνες , οι Τούρκοι της Κρήτης αντιθέτως ήσαν μαχητικότατοι και παρέταξαν ενώ οι Κρήτες δεν παρέταξαν ποτέ πλείονας των τρισχιλίων. Εν Πελοποννήσω υπήρχαν εις Πασάς και αυτός απουσιάζων. Η Κρήτη κατείχετο υπό τριών τοιούτων καθήμενων επί του τράχηλου αυτής. Εστάθησαν οι Κρήτες αντιμέτωποι της τουρκικής αυτοκρατορίας δι εράνων των προχόντων και δια της εκποιήσεως των αναθημάτων των ναών». Αναμφισβήτητο γεγονός για όλους που έγραψαν ιστορία για τις επαναστάσεις στην Κρήτη, πρωτεύοντα ρόλο στις εξεγέρσεις του νησιού έπαιξαν πρώτοι οι Σφακιανοί. Γι αυτό και οι Σφακιανοί πρώτοι έπρεπε να αποφασίσουν, όπως και πριν από μισό αιώνα περίπου στις επαναστάσεις του ασκαλογιάννη. Η πρώτη λοιπόν συνάθροιση των Σφακιανών μεταξύ των καπετάνιων όλων των χωριών της ε- παρχίας, έγινε στις 7 Απριλίου του 1821 στην τοποθεσία Γλυκά Νερά κοντά στο Λουτρό και συζήτησαν αν έ- πρεπε και ήταν εφικτό να κηρυχθεί ε- πανάσταση. Μια εβδομάδα αργότερα στις 15 του ίδιου μήνα έγινε ευρύτερη συνάντηση αρχηγών στο Λουτρό με τη συμμετοχή και εκπροσώπων απ ό- λη την Κρήτη. Επισημοποιήθηκε η α- πόφαση για την επανάσταση, ορίστηκε διοίκηση του αγώνα με την επωνυμία «Καγκελαρία Σφακίων» έβγαλαν και σφραγίδα και το Λουτρό ονομάστηκε πρωτεύουσα της ελεύθερης Κρήτης. Τελευταία συνάντηση έγινε την τελευταία Κυριακή του Μαΐου του 1821 στη Θυμιανή Παναγία. Συμμετείχε μεγαλύτερος αριθμός καπεταναίων και πολεμιστών απ όλη την Κρήτη στην πλειονότητά τους Σφακιανοί και αποφασίστηκε η έναρξη της Επαναστάσεως. Όπως εξιστορεί και ο ιστορικός της Κρήτης Βασίλης Ψιλάκης, «...Έγνωσαν ότι η επανάστασις εν Κρήτη ήν εκ των ων ουκ άνευ...» δηλαδή απολύτως αναγκαία. Τελειώνοντας αυτή την ιστορική μικρή αναδρομή οφείλω να επισημάνω ότι η λαμπρή αυτή επέτειος είναι καθιερωμένη να γίνεται την τελευταία Κυριακή του Μάη. Εφέτος όμως μετατέθηκε μιά εβδομάδα λόγω του ότι στα Χανιά γινόταν εκδήλωση για τη μάχη της Κρήτης και δεν μπορούσαν να έρθουν στα Σφακιά οι αρχές του τόπου! Ωστόσο, εξ αυτού πολύς κόσμος ταλαιπωρήθηκε γιατί είχε προγραμματίσει την επίσκεψη του στα Σφακιά στην καθιερωμένη ημερομηνία. Ελπίζω να μη ξανασυμβεί κάτι τέτοιο γιατί οι εθνικές ε- πέτειοι δεν πρέπει να αναβάλλονται. Στρατής Βρετουδάκης

14 14 π À π ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ - π À π - À À Δ 2008 ΓΑΜΟΙ Καλοκαίρι στα Σφακιά σημαίνει γάμοι, βαφτίσια, πανηγύρια, κουρές, γλεντοκόπια και χαρές. Λίγοι είναι οι Ασκυφιώτες που δουλεύουν στα Χανιά αλλά περνάνε όλη τους την υπόλοιπη η- μέρα στο Ασκύφου. Η καθημερινή επίσκεψη στο Ασκύφου είναι κανόνας απαράβατος για τον Στρατή Βαλυράκη και αποτελεί μία ακόμη απόδειξη της αγάπης του για το χωριό και τα Σφακιά. Την αγάπη του αυτή την έχει μεταδώσει και στην οικογένειά του και βέβαια στα δύο του α- γόρια τον Γιώργο και τον Άκη. Φυσικό επακόλουθο ήταν λοιπόν ο γάμος του Γιώργη να γίνει με Σφακιανά ήθη και έθιμα. Την προηγουμένη του γάμου προηγήθηκαν τα πατροπαράδοτα «κανίσκια» με τρικούβερτο γλέντι στο ξενοδοχειο Λευκορίτης στο Ασκύφου, όπου έπαιξε και τραγούδησε ο Ασκυφιώτης, Σταύρος Ψαρουδάκης. Εκατοντάδες συγγενείς και φίλοι του γαμπρού μαζί με την παρέα του κουμπάρου κ. Λαγουδάκη γλέντησαν με ΟΛΑ τα παραδοσιακά έθιμα μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Στις 14 Ιουνίου έγινε ο γάμος στις Μουρνιές και στη συνέχεια το νιόπαντρο ζευγάρι περιποιήθηκε τους χιλιάδες φίλους του στο κέντρο Κονταρός. Η νύφη Μαρία Τσακιράκη στάθηκε σαν πραγματική Κρητικιά οικοδέσποινα μαζί με τον τρισευτυχισμένο και καθόλου τρακαρισμένο γαμπρό. Η γλυκιά λύρα του Γιώργη Μαγγελάκη αγκάλιασε την γιορτή, που ξεχώρισε για την άψογη περιποίηση και την αληθινή φιλόξενη διάθεση που μόνο στα Σφακιά βρίσκει κανείς. Το Σ της Ένωσης και ο υπογράφων ευχόμαστε από καρδιάς στην Μαρία και τον Γιώργο κάθε ευτυχία στην καινούργια τους ζωή. Περικλής Τζαρδής Στις έγινε στα Σφακιά ένας διαλεχτός και παραδοσιακός γάμος. Γαμπρός ήταν ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΝ Ρ. ΤΖΟΥΓΑΝΑΚΗΣ από τ' Ασκύφου, Ασφενδιώτικης καταγωγής, απόγονος του Τζουγανο Βούρβαχη που με τ' αδέλφια του και άλλους Σφακιανούς ήταν στο πλευρό του Αλέξανδρου Υψηλάντη στην έναρξη της Επανάστασης κατά τών Τούρκων στη Μολδοβλαχία. Νύφη, η πανέμορφη ΑΣΗΜΕΝΙΑ ΠΑΝΑΓ. ΚΑΤΣΟΥΛΗ από τ' Ασκύφου κι αυτή. Εδώ ταιριάζει η ρήση που λέει: παπούτσι από τον τόπο σου...! Η στέψη έγινε στον Άγιο Μανώλη στ' Ασκύφου, παρουσία πολλών συγγενών, φίλων και χωριανών του ζευγαριού, που προσευχήθηκαν θερμά να ζήσουν και να ευτυχίσουν. Κουμπάροι ήταν δύο: ο Σταύρος Καν. Γερονυμάκης από τ' Ασφέντου, λεβέντης και πάντα μερακλης, γιος του μεγάλου μας λογοτέχνη και λαογράφου των Σφακιών ΚΑΝΑΚΗ ΓΕΡΟΝΥΜΑΚΗ, και η έσποινα Γ. Κατσουλάκη από το Βουβά, συγγενής της νύφης και ομοιοεπίθετη, ευγενέστατη, καλοσυνάτη και πάντα με ένα πλατύ χαμόγελο να στολίζει τ' όμορφο πρόσωπό της - την συγκαταλέγω στις καλύτερες κοπέλες της Επαρχίας μας και όχι μόνο. Και στους δυο κουμπάρους, θερμά συγχαρητήρια για τη λεβέντικη παρουσία τους στο γάμο και θερμές ευχές και για τους δικούς τους γάμους! Το μεγάλο γλέντι έγινε στο κέντρο «ΕΣΠΕΡΟΣ» που το κατέκλυσαν εκατοντάδες Σφακιανοί και φίλοι των νεονύμφων. Θριαμβευτική και παραδοσιακή ήταν η είσοδος των κουμπάρων στο κέντρο: Ένας μεγάλος όμιλος μαυροπουκαμισάδων με υποδήματα και κυλότες, α- γκαλιασμένοι από τους ώμους κατά τετράδες μάς καθήλωσαν καμαρώνοντάς τους. Μάς σαγήνεψαν επίσης οι καλλίφωνες ιαχές που τραγουδούσαν το ριζίτικο, «...κόρη και νιος επαίζανε σε ώριο περιβόλι...». Πλούσια τα εδέσματα, όπως αρμόζει στους Σφακιανούς γάμους, και το κρασί καλής ποιότητος άρχισε να ρέει ά- φθονο. Όλα αυτά τα στοιχεία συνηγόρησαν και δεν άργησε το κέφι να φτάσει στα ύψη! Συντέλεσε ακόμη σ' αυτό και η εξαιρετική Κρητική μουσική, ερμηνευμένη από το δεξιοτέχνη Σφακιανό λυράρη Γ. Μαγκελάκη και το συγκρότημά του. Οι χορευτές κατέκλυσαν την πίστα α- σφυκτικά, ενώ στά τραπέζια χαμόγελα και α- στεϊσμοί σε συνδυασμό με τις γνωστές «ΚΟΥΠΕΣ» (καλές στην απλή χρήση, κακές στην κατάχρηση, αλλά ποιός τα μανταλώνει τα Σφακιανοκόπελά μας;) ανέβαζαν το κέφι και την καλή διάθεση των καλεσμένων. Αλλά ο νόμος της ζωής που λέει, όλα τα καλά όσο όμορφα και ωραία είναι, έχουν αρχή και τέλος, έτσι κι εδώ, το μεγάλο γλέντι τέλειωσε δυστυχώς τσι πρωϊνές ώρες! Σ' όλο τον κόσμο έβλεπες χαραγμένη τη βαθειά ικανοποίηση στα πρόσωπά τους και ευχαρίστηση που είχαν την τύχη να βρεθούν σ' ένα τέτοιο γάμο. Κατά την έξοδό τους μοιράστηκαν σ' όλους εκατοντάδες Ασκυφιώτικα «ΠΑΤΙΤΑ» όπως ορίζει η Παράδοση. Αλλά και η έξοδος των κουμπάρων από το κέντρο ήταν εντυπωσιακή όπως και η είσοδος και άκρως παραδοσιακή. Ένα μαύρο ανθρώπινο «ποτάμι» ξεκινούσε από τη μέση του κέντρου και έφθανε στην έξοδο, αγκαλιασμένο και αποχαιρέτησαν το ζευγάρι αλλά και εμάς τους καλεσμένους, τραγουδώντας το ριζίτικο: «... έχετε γεια βασιλικοί και βιόλες ανθισμένες...». Να ζήσετε νιόνυμφοι με πολλούς και καλούς απογόνους. Συγχαρητήρια και στους γονείς σας που γέννησαν ένα τέτοιο ταιριαστό ζευγάρι. Και στους κουμπάρους, νά 'ναι πάντα άξιοι, λεβέντες και μερακλήδες, όπως είναι και στη συντριπτική τους πλειοψηφία όλοι οι Σφακιανοί, αλλά και στα δικά σας, να βρούμε κι εμείς την ευκαιρία, αν μάς καλέσετε, να πιούμε μια ΚΟΥΠΑ! Τ' Ασκύφου και τ' Ασφέντου έδωσαν μαζί έ- να ρεσιτάλ κεφιού και λεβεντιάς που θα μάς μείνει αξέχαστο. Κλείνοντας ήθελα ν' αφιερώσω στ' ανδρόγυνο αλλά και στους κουμπάρους δυο-τρεις μαντινάδες, έτσι για το καλό... Πρίμα τον έχεις τον καιρό, Γαμπρέ και ξεκινάτε μόνο τιμόνευε καλά μες τσι χαρές να πάτε. Η ευτυχία νε γενεί πέλαγος δίχως ύση να ταξιδεύετε κι οι δυο σ' ούλη σας τη ζήση. Αντρόγυνο σάς εύχομαι σαν τα βουνά να ζείτε κατάλευκοι στα γερατειά κι οι δυο σας να γεννήτε Για τους κουμπάρους ό,τι πω τα λόγια δεν με φτάνουν νάναι γεροί και άξιοι και κουμπαριές να κάνουν. ΣΤΡΑΤΗΣ ΒΡΕΤΟΥ ΑΚΗΣ ΒΑΠΤΙΣΗ «Σαν εβαπτίσθη το παιδί κι έγινε Χριστιανάκι». Το παμπάλαιο ριζίτικο μαρτυρά την ιδιαίτερη σημασία που αποδίδουν οι Σφακιανοί στο μυστήριο της Βάπτισης των παιδιών τους. Προετοιμασία ετών πολλές φορές απαιτείται για την τέλεση μιάς βάπτισης στα Σφακιά. Η οικογένεια του Νίκου και της Ζαμπίας Βαλυράκη από το Ασκύφου δεν θα μπορούσε να αποτελέσει ε- ξαίρεση στο έθιμο αυτό. Τρείς συντέκνοι οι κ.κ. Γιώργος Ξηραδάκης, Νεκτάριος Μπονάτος και Νίκος Μάρακας φίλοι καρδιακοί των γονιών κλήθηκαν να βαπτίσουν το γιό και τις δύο κόρες τους. Η βάπτιση έγινε στην Παναγία της συνοικίας Πετρέ του Ασκύφου, και ακολούθησε το παραδοσιακό γλέντι στον Λευκορίτη. Ο «Θεός» των Σφακίων φρόντισε για μια υπέροχη, ήσυχη βραδιά, που ταράχθηκε μόνο από τις εκδηλώσεις των εκατοντάδων καλεσμένων συντέκνων και χωριανών. Η περιποίηση που επιφυλάχθηκε για όλους μας ήταν παροιμιώδης με γνήσιους τοπικούς μεζέδες, αγνό κρασί, καλόκαρδα χαμόγελα από την Ζαμπία και τη συνεχή παρουσία του Νίκου, που συμπαραστάθηκε και τίμησε τους συντέκνους του με ΟΛΟΥΣ τους πατροπαράδοτους Σφακιανούς τρόπους. Οι πρώτες πρωινές ώρες βρήκαν τις Μαδάρες να ηχούν ακόμη από τον αποχαιρετισμό των καλεσμένων. Το Σ της Ένωσης και ο υπογράφων ευχόμαστε να ζήσουν τα νεοφώτιστα παιδιά και «να τα χαρούν οι γονέοι ντων». ΚΗΔΕΙΕΣ Παντέρμε τόπε και ίντα κατάρα έχεις. Από το να κακό στο άλλο. Άλλος ένας χωριανός νεότατος με παιδιά ανήλικα έφυγε από κοντά μας. Σαν μαχαιριά στα στήθια καρφώθηκε το κακό μαντάτο. Μεγάλη Πέμπτη ο καλός μου φίλος ο Σήφης ο Γύπαρης, το Σηφαλιό, έτσι ξαφνικά, α- ναπάντεχα έβαλε τα καλά του και αποχαιρέτισε. Χωριανέ και φίλε Σήφη, μεγαλώσαμε στο ί- διο χωριό, περπατήσαμε στον ίδιο τόπο, παίξαμε, μαλώσαμε σαν παιδιά, γλεντήσαμε, γελάσαμε. Άφησες ένα μεγάλο κενό κενό πρώτα στους δικούς σου ανθρώπους, στους φίλους, σε όλο το χωριό, στην επαρχία. Θερμά συλλυπητήρια στη γυναίκα σου, στα παιδιά και στις α- δελφές, τα ξαδέρφια σου. Στο καλό φίλε. Μανουσέλης Νικόλαος Έφυγε ένας καλός φίλος της Κρητικής Γης και δικός μας ο Νίκος Ψιλάκης πρόεδρος της ομοσπονδίας οικολογικών καλλιεργητών, ο ε- κλιπών είχε έλθει στα Σφακιά όταν πραγματοποιήθηκε η εβδομάδα προληπτικής ιατρικής το Μάιο του 2006 και έλαβε μέρος στην ημερίδα Κρητική διατροφή, σαν κύριος ομιλητής και α- νέπτυξε την αναγκαιότητα της οικολογικής καλλιέργειας της Κρητικής Γης. Η Ένωση μας εκφράζει στην οικογένεια του εκλιπόντος του θερμά της συλλυπητήρια. Πολύ νωρίς και άδικα έφυγε ο Γιώργος Β. Κελαϊδής από τις Βρύσες, ο μικρότερος από τα πέντε αδέλφια, από τροχαίο δυστύχημα επιστέφοντας από γάμο. Καλό ταξίδι Γιώργο, και καλή αντάμωση. Εφυγε νέος κτυπημένος από την επάρατο νόσο από τη ζωή ο Βασίλης Μανταδάκης γιος του παπά - Σπύρου εφημερίου της Αγίας Μαρίνας Ηλιούπολης Αττικής καταγόμενος από το Ασφέντου Σφακίων. Πλήθος κόσμου συνόδεψε τον αγαπητό μας Βασίλη στη τελευταία του κατοικία ενώ ο τραγικός πατέρας ο καλός μας συγγενής και πνευματικός Παπά- Σπύρος με Ιώβειο υπομονή υπέμενε το μαρτύριο του χαμού του παιδιού του. Ας είναι ελαφρό το χώμα της Αττικής γης που σε σκέπασε αγαπητέ Βασίλη. Η Ενωση μας στη σύζυγο,στους γονείς και στον αδελφό εκφράζει τα πιο θερμά συλλυπητήρια. Ενας καλός φίλος έφυγε νέος από τη ζωή ο Γιώργης Μετζιδάκης, ευγενής, αγωνιστής και α- γαπητός σε όλη τη κρητική κοινωνία, αγαπούσε τον κόσμο και ήταν πάντα χαμογελαστός και ευχάριστός στις συναναστροφές του, φίλε Γιώργη άφησες ένα δυσαναπλήρωτο κενό αλλά α- ναμνήσεις ευγένειας και ανθρωπιάς,στους χαροκαμένους γονείς εκφράζω τα πιο θερμά μου συλλυπητήρια καθώς και στα αδέλφια σου. Καλό ταξίδι αγαπητέ φίλε. Και πριν ακόμα ο χρόνος απαλύνει το πόνο στην οικογένεια του φίλου Γιώργη, έφυγε για το αιώνιο ταξίδι μην αντέχοντας το χαμό του παιδιού του ο πατέρας του, ο Κωστής ένας ευγενής, αγαπητός φίλος και σώφρον Πατριώτης, δυσαναπλήρωτο το καινό που άφησε ο Κωστής αλλά την ανάμνηση του καλού φίλου και συμπατριώτη, τώρα θα είναι παρέα με το γιο του που τόσο αγάπησε. Στους συγγενείς εύχομαι α- πό καρδιάς τα πιο θερμά μου συλλυπητήρια Νεκρολογία Μανουσογιαννάκη Μανούσου Πάλεψε με την αξιοπρέπεια και τη λεβεντιά που είχε μέχρι τη τελευταία στιγμή την επάρατο νόσο, αλλά ήταν τόσο άνισος ο αγώνας πού ύπουλα τον κτύπησε όπως ξέρει να κτυπά ο χάρος τους λεβέντες, γιατί ο Μανούσος ήταν λεβέντης σε όλα του στην ομορφάδα στη κορμοστασιά στην ευγένεια στη καλοσύνη, αγάπησε και αγαπήθηκε όχι μόνο από μας τους συγγενείς αλλά και από πολλούς φίλους και συναδέλφους που τον συνόδεψαν στη τελευταία του κατοικία με δάκρια στα μάτια και με πόνο ψυχής για το καλό, ευγενικό, αγωνιστή φίλο που έχασαν.

15 π À π - π À π - À À Δ 2008 ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ 15 Μάνα κι αν έλθουν οι φίλοι μου κι αν έλθουν οι γ εδικοί μου μη τόνε πεις πώς πέθανα να του βαριοκαρδίσεις στρώσε τους τάβλα να γευτούν. Μ αυτό το ριζίτικο υποδέχτηκε η Αττική γη τον αγαπημένο μου ξάδελφο Μανούσο στα σπλάχνα της γαλήνιο ήρεμο και απαλλαγμένο από το μαρτύριο του πόνου, η οικογένεια μας έγινε πολύ φτωχότερη. Οι Μανουσογιάννηδες χάσανε ένα λεβέντη, έ- να άρχοντα, στα παιδιά του και στη γυναίκα του εκφράζω τα πιο θερμά μου συλλυπητήρια. Καλό ταξίδι αγαπημένε μου ξάδελφε και καλή α- ντάμωση. Σ-ΜΑΝ «Σαν ήλιος εβασίλεψες, σα φεγγάρι εχάθηκες και σα σγουρός βασιλικός έπεσες και εμαράθεις». Κι ο χάρος κάθεται ψηλά και τραγουδά πανώρια: Για δες σπίτια τα ρήμαξα!!... Περισοκαυχιέται σήμερα ο χάρος, ακριβέ μου ξάδερφε, γιατί στον άνισο αγώνα 14ρων τόσων χρόνων τα κατάφερε επιτέλους και θέρισε α- κόμη μια ζωή. Τη δική σου. Έναν γνήσιο Κρητικό, ένα λεβέντη Σφακιανό. Και ο αγώνας δεν ήταν καθόλου εύκολος. εν ήσουν εύκολη λεία παρά τα τόσα θανατηφόρα χτυπήματα. Πάλεψες με ηρωική διάθεση στο κρεβάτι του πόνου, με θαυμαστή αξιοπρέπεια, με Ιωβική καρτερικότητα και γιγαντιαία ψυχική δύναμη μέχρι την τελευταία σου στιγμή. Σαν τον περήφανο αϊτό των Λευκών Ορέων, σαν ατόφιος Σφακιανός, περήφανος και ασυμβίβαστος σ' όλη την πορεία της ζωής σου, δεν ήταν δυνατόν να δείξεις μικρόψυχος μπροστά στον άνισο όπως ήξερες αγώνα της επάρατης νόσου, που όλο και πιο συχνά έριχνε τα φαρμακερά και θανατηφόρα βέλη της πάνω στο κορμί σου και δημιουργούσε κάθε τόσο νέες μεταστάσεις. Γέννημα-θρέμα των Σφακιών, με καταβολές και ρίζες βαθιές και ιστορικές, ακολούθησες α- πό μικρός μόνος και αβοήθητος το δρόμο τον ανηφορικό της Αρετής, της Ευθύνης. Μόχθησες όμως συμβαίνει σε όλους που με κόπο και ι- δρώτα αγωνίζονται για να καρπίσει τούτος ο τόπος ανθρωπιά και λεβεντιά. Λάτρεψες το νησί που σε γέννησε και σ' α- νέθρεψε και η κρητική μουσική σ' ακολουθούσε και σε συντρόφευε σ' όλη τη διαδρομή της ζωής σου σαν προσευχή. Η οικογένειά σου (Ζωή, Μάρκος, Μαργαρίτα, Βάσω, ημήτρης) με κάθε τρόπο και με όλες τους τις δυνάμεις σε στήριζαν όλο το διάστημα της αρρώστειας σου. Η Ζωή, παρά τα δικά της προβλήματα υ- γείας, με καρτερικότητα και περίσευμα καρδιάς προσπαθούσε με κάθε τρόπο ν' αλαφρώνει το σωματικό και ψυχικό πόνο σου και όλοι εμείς συνυποφέραμε μαζί σου και μαζί της και παρακαλούσαμε τον Θεό να κάνει το θαύμα του. Με ψυχική συντριβή, μη θέλοντας να δεχτούμε το μοιραίο, στεκόμαστε τούτη την ύ- στατη ώρα δίπλα σου και αναλογιζόμαστε τη γεμάτη αξιοπρέπεια, περηφάνια και ανθρωπιά στάση της ζωής σου. Ήξερες να σέβεσαι και να τιμάς τη συγγένεια και τη φιλία. Η φιλία ή- ταν για σένα το πρώτο ουσιαστικό και δυνατό αίσθημα. Επένδυσες σ' αυτήν και εκεί τουλάχιστον στάθηκες πολύ τυχερός. Είχες πολλούς και καλούς, αληθινούς φίλους. Γι' αυτό δεν είναι τυχαίο που σήμερα εδώ βρίσκονται 10δες φίλοι σου, παλιοί και καινούργιοι, οι οποίοι συμπαραστάθηκαν σε σένα και την οικογένειά σου καλύτερα και από αδερφοί. εν είναι επίσης τυχαίο που γιατροί, νοσηλευτές, λοιπό προσωπικό θαύμαζαν τη λεβεντιά του κορμιού και της ψυχής σου και σε ξεχώριζαν από τους άλλους ασθενείς. Μανούσο, όσο κι αν ο αποχωρισμός σου α- φήνει σε μας μεγάλο και δυσαναπλήρωτο κενό, μάς παρηγορεί η σκέψη ότι ο θάνατος δεν είναι βασίλεμα, μα γλυκοχάραμα μιας νέας ζωής της αιωνιότητας. Ξεκουράσου τώρα, αγαπημένε μας, στην αγκαλιά της Μεγάλης Μάνας, της Παναγιάς μας, γιατρεμένος επιτέλους, ήσυχος και γαλήνιος. Εμείς δεν σου λέμε αιωνία σου η μνήμη, γιατί είναι δεδομένη απ' όλους μας εδώ τους φίλους και συγγενείς που σε γνωρίσαμε, σε ζήσαμε και σ' αγαπήσαμε πολύ. Καλή στρατιά λοιπόν στις μακρινές αγγελικές σου Πολιτείες και ας είναι ελαφρύ το χώμα της Αττικής γης που θα σε σκεπάσει. Βιργινία Μανουσογιαννάκη-Κατάκη ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ Στις έγινε στην Νιτπρο 20 ήμερο μνημόσυνο του ΚΑΤΣΑΝΕΒΑΚΗ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ετών 82 παρουσία πλήθος κόσμου. Στις έγινε στο Αργουμέ το 40 ή- μερο μνημόσυνο του αδικοχαμένου Γυπαράκη Σήφη ετών 45 παρουσία πλήθος κόσμου από ό- λη την επαρχία και όχι μόνο. Στο νεκροταφείο Χαλανδρίου έγινε την Κυριακή το ετήσιο μνημόσυνο αγαπητής σε όλους μας θείας Ελένης Κατσιά το γένος Ζερβού. Στον Άγιο Χαράλαμπο στο Φραγγοκάστελλο έγινε το μνημόσυνο του Νίκου Καντηράκη που έφυγε τόσο άδικα από τη ζωή στο τραγικό δυστύχημα της 21 του Νοέμβρη. Ολη η επαρχία βρέθηκε για να ανάψει ένα κερί στη μνήμη του. Σ-ΜΑΝ

16 16 π À π ΤΑ ΣΦΑΚΙΑ ΔΙΚΤΥΟ ΠΡΑΣΙΝΩΝ ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ Σήμανση μονοπατιών στο Ν. Χανίων - π À π - À À Δ 2008 Γράφει ο ΣΤ. ΜΠΑ ΟΓΙΑΝΝΗΣ Π όσο χρήσιμη και απαραίτητη, είναι η σήμανση σε διαδρομές ορειβατικές στο νομό Χανίων αποδείχθηκε για άλλη μια φορά τον τελευταίο μήνα. Ο νομός μας, με τον τόσο φυσικό πλούτο και τους ολοένα περισσότερους τουρίστες πεζοπόρους, έπρεπε εδώ και χρόνια να είναι πιο οργανωμένος, και τουλάχιστον τα υπάρχοντα μονοπάτια να συντηρηθούν και να σηματοδοτηθούν. Μετά τη σωστή και με κάθε λεπτομέρεια σήμανση στο μονοπάτι Ε4, το 1992, από μεγάλες ομάδες κυρίως εθελοντών του Ορειβατικού Χανίων, δεν έγινε καμία σοβαρή προσπάθεια, παρά το ότι πολλοί ήμοι επιχορηγήθηκαν με μεγάλα κονδύλια, με πρόσχημα τη βελτίωση μονοπατιών, αλλά τα χρήματα σε άλλους σκοπούς "χρησιμοποιήθηκαν". Το πρόγραμμα με τις πράσινες διαδρομές που ολοκληρώνεται αυτές τις μέρες σε δέκα θαυμάσια φυσικά τοπία των Χανίων έρχεται να δώσει μια λύση και να στείλει πεζοπόρους α- κίνδυνα, σε αυτές τις καλά σηματοδοτημένες περιοχές. Και σ αυτό το πρόγραμμα ο Ορειβατικός Χανίων σε συνεργασία με τον ΟΑ ΥΚ και με μικρή επιδότηση από το πρόγραμμα Leader+ αναδεικνύει δέκα υπέροχους προορισμούς και δείχνει ότι ο εθελοντισμός υπάρχει και τουλάχιστον στις τάξεις του συλλόγου διατηρείται. Ομάδα λοιπόν οργανωμένη, έχει περπατήσει αρκετές φορές στην κάθε διαδρομή και η σήμανση έχει φθάσει στους περισσότερους προορισμούς σε άριστο επίπεδο. Παράδειγμα το Σαββατοκύριακο που πέρασε 30 πεζοπόροι πέρασαν το όχι τόσο γνωστό αλλά αφάνταστα ό- μορφο Σφακιανό φαράγγι. Η αφετηρία της πεζοπορίας ήταν τ Ασκύφου και η κατάληξη κοντά στη Χώρα Σφακίων. Η διαδρομή είναι μια από τις δέκα που ανήκουν στο δίκτυο των "πράσινων διαδρομών". Σε όλη την πορεία προηγήθηκε ο μικρός ημήτρης Οικονομάκης, και ακολούθησαν οι υπόλοιποι. Ο μικρός για πρώτη φορά περπάτησε σε τόσο πολύωρη διαδρομή και ήταν τέτοια η σηματοδότηση που σε "κανένα σημείο δεν χρειάστηκε βοήθεια για να βρει τον δρόμο". Αφορμή όμως για το σημερινό σημείωμα στάθηκε η εκδρομή πριν λίγο καιρό στο φαράγγι Σηρικαρίου - Πολυρρήνιας. Ομάδα παιδιών του Ορειβατικού πέρασε αυτό το φαράγγι με αφετηρία το πρώτο χωριό και κατάληξη το δεύτερο. Όλη η πεζοπορία είχε διάρκεια 2,30 ώρες. Τόσες ώρες έψαχναν την αφετηρία οι δάσκαλοι και τα παιδιά της έκτης τάξης δημοτικού της πόλης μας, πέρυσι όταν προσπάθησαν να περάσουν το εύκολο αυτό φαράγγι, πριν γίνει η σήμανσή του. Αυτή η διαδρομή α- νήκει στο "δίκτυο πράσινων διαδρομών" και αυτό τον καιρό σήματα και ενδεικτικές πινακίδες τοποθετήθηκαν και ανέδειξαν το έργο που έ- χει κάμει ο τοπικός ήμος με διαμορφωμένους πέτρινους χώρους ανάπαυσης μέσα στο φαράγγι. Για τις δέκα διαδρομές και τη σήμανση, έ- χουν ενημερωθεί εδώ και καιρό το ασαρχείο Χανίων, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και αρκετά γραφεία που ασχολούνται με εναλλακτικό τουρισμό. Εκτός από τη συντήρηση της σήμανσης που θα αναλάβει ο Ορειβατικός θα γίνει προσπάθεια να εκδοθεί δίγλωσσος οδηγός με τις διαδρομές αυτές, με φωτογραφίες αλλά και διάφορες πληροφορίες για να γίνει ευκολότερη η πρόσβαση στους ενδιαφερόμενους. ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΦΑΚΙΩΝ Ο συγγραφέας των Σφακίων Πάρις Κελαϊδής συγκεντρώνει ύλη για να εκδώσει το τελευταίο από τα σφακιανά βιβλία του. Μέχρι σήμερα έχουν κυκλοφορήσει 41 τόμοι. Τώρα θα τυπωθεί ο υπ αριθμόν 42. Τίτλος και περιεχόμενό του θα είναι «Η Μυθολογία και Ιστορία των Σφακίων». Ζητά λοιπόν από τους συνεπαρχιώτες να του ταχυδρομήσουν περιληπτικές (αλλά ντοκουμενταρισμένες) πληροφορίες για κάποια αξιόλογη πατριωτική ή κοινωνική δραστηριότητα μέλους της οικογένειάς τους. Η ιεύθυνσή του είναι: Πάρις Κελαϊδής, ο- δός Μυτιλήνης 51, Αθήναι Ú ÎÏËÛË: ΟΧΙ συστημένες επιστολές, αλλά απλές. ΟΙ ΠΡΑΣΙΝΕΣ ΙΑ ΡΟΜΕΣ 1) Ζούρβα - Τρομάρισσα Ώρες πορείας: 2.30 Σήματα: Λευκό τετράγωνο φόντο - Κόκκινος κύκλος 2) Ταύρη - Σφακιανό Φαράγγι - Χώρα Σφακίων Ώρες πορείας: 6 Σήματα: Λευκό τετράγωνο φόντο - μπλε μικρό τετράγωνο 3) Κουστογέρακο - Σπηλιά Πολύφημου - Σούγια Ώρες πορείας: 3 Σήματα: Λευκό - μπλε (παραλληλόγραμμα) 4) Κάμποι - Βόλικας (καταφύγιο) - Κορυφή Σπαθί Ώρες πορείας: 5,30 Σήματα: Λευκό τετράγωνο φόντο - Κίτρινος κύκλος 5) Καταφύγιο Βόλικας - Σπήλαιο Μηλέ Ώρες πορείας: 2 Σήματα: Λευκό - κίτρινο παραλληλόγραμμα 6) Ανώπολη - Λουτρό Ώρες πορείας: 1,30 Σήματα: Λευκό τετράγωνο φόντο - κίτρινο μικρό τετράγωνο 7) Άγιος Ιωάννης - Άγιος Παύλος Ώρες πορείας: 2 Σήματα: Λευκό - κόκκινο παραλληλόγραμμα 8) Άγιος Ιωάννης - Σπηλιά Κορμοκόπου Ώρες πορείας: 2 Σήματα: Λευκό τετράγωνο φόντο - Μπλέ κύκλος 9) Γωνί - Άμπελος - Ασφένδου - Άγιος Νεκτάριος Ώρες πορείας: 5 Σήματα: Λευκό τετράγωνο φόντο - Πράσινος κύκλος 10) Σηρικάρι - Πολυρρήνια Ώρες πορείας: 2,30 Σήματα: Λευκό τετράγωνο φόντο - Πράσινο μικρό τετράγωνο