ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Transcript

1 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΑΝΑΛΥΣΗ & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2012

2 1 Πίνακας περιεχομένων 1 Βασικά Χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Πελοποννήσου Θέση και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Πελοποννήσου Διοικητική Διάρθρωση και δημογραφικά στοιχεία Περιφέρειας Πελοποννήσου Χωροταξική Διάρθρωση και Χωρική Οργάνωση της Περιφέρειας Προσπελασιμότητα & Υποδομές Μεταφορών Οδικό Δίκτυο Σιδηροδρομικό Δίκτυο Λοιπές Συνδέσεις και Μεταφορές Υποδομές Ηλεκτρική Ενέργεια Τηλεπικοινωνιακές Υποδομές Υδάτινο Περιβάλλον Περιβάλλον Φυσικό Περιβάλλον Διαχείριση Απορριμμάτων και Υγρών Αποβλήτων Κοινωνική Μέριμνα και Υγεία, Εκπαίδευση, Δια Βίου Μάθηση, Πολιτισμός & Αθλητισμός Κοινωνική Μέριμνα Υγεία Εκπαίδευση Δια Βίου Μάθηση Πολιτισμός Ιστορία Αθλητισμός Οικονομία και Απασχόληση Περιφερειακό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Περιφερειακή Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) και Τομεακή Διάρθρωση της Οικονομίας της Περιφέρειας Ακαθάριστες Επενδύσεις παγίου κεφαλαίου Στοιχεία Μητρώου Επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην Περιφέρεια Αγορά Εργασίας REMACO A.E. Σελίδα 1

3 6.5.1 Απασχόληση Ανεργία Τομείς Οικονομικής Δραστηριότητας Πρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας Καινοτομία Έρευνα και Ανάπτυξη Κοινωνική Οικονομία Δείκτες ευημερίας Εσωτερική Οργάνωση Περιφέρειας Πελοποννήσου Αρμοδιότητες Συλλογικών Οργάνων Αποτύπωση Στελέχωσης της Περιφέρειας Πελοποννήσου Αποτύπωση της Ακίνητης Περιουσίας και των Συμμετοχών της Περιφέρειας Πελοποννήσου Ανάγκες Ελλείψεις Η Περιφέρεια Πελοποννήσου στα Τομεακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ, τα αποτελέσματα του Αναπτυξιακού Νόμου, τα Προγράμματα Αγροτικής Ανάπτυξης, Αλιείας και Λοιπά Προγράμματα Η Περιφέρεια Πελοποννήσου στο ΠΕΠ ΔΕΠΙΝ Τα αποτελέσματα του Αναπτυξιακού Νόμου (Ν.3299/04) στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Έργα Τομεακών Προγραμμάτων του ΕΣΠΑ κατανεμημένα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Έργα Αγροτικής Ανάπτυξης και Αλιείας κατανεμημένα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Λοιπά Προγράμματα κατανεμημένα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου SWOT Ανάλυση Βασικές Υποδομές Προσπελασιμότητα Περιβάλλον, Χωροταξία & Ποιότητα Ζωής Κοινωνικές Υποδομές & Υπηρεσίες Οικονομία Παραγωγικό Περιβάλλον & Απασχόληση Εσωτερική Οργάνωση & Στελέχωση REMACO A.E. Σελίδα 2

4 1 Βασικά Χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Πελοποννήσου 1: Βασικά Χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Πελοποννήσου 1.1 Θέση και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Πελοποννήσου Η Περιφέρεια Πελοποννήσου αποτελεί το νοτιότερο χερσαίο άκρο της Ευρώπης και καλύπτει το 11,7% (15.490km 2 ) της συνολικής έκτασης της χώρας. Καταλαμβάνει ένα μέρος του βόρειου τμήματος, ολόκληρο το νοτιοανατολικό και ένα μέρος του δυτικού τμήματος του συνόλου της Πελοποννήσου και συνορεύει δυτικά με την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, και βορειοανατολικά με την Περιφέρεια Αττικής. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Περιφέρειας Πελοποννήσου αποτελεί το έντονο ανάγλυφο του εδάφους της, ανάγλυφο που διαφοροποιείται τόσο μεταξύ των Περιφερειακών Ενοτήτων όσο και εσωτερικά σε κάθε μία από αυτές. Συνολικά στην Περιφέρεια Πελοποννήσου κυριαρχούν οι ορεινοί όγκοι που αποτελούν το 50,1% της συνολικής της έκτασης, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν και φυσικό σύνορο μεταξύ των Περιφερειακών Ενοτήτων (π.χ. Ταΰγετος για Μεσσηνία και Λακωνία). Παράλληλα, το 19,9% της έκτασης της είναι πεδινό (και το 30% ημιορεινό), και εκτείνεται κυρίως στις περιοχές εγγύς των θαλάσσιων κόλπων, όπου σχηματίζονται αρκετές πεδιάδες. Ωστόσο, παρά το μικρό ποσοστό των πεδινών εκτάσεων, η Περιφέρεια διαθέτει μερικές από τις πιο εύφορες περιοχές της χώρας, όπως ο Αργολικός κάμπος και ο κάμπος της Κορινθίας. Επιπρόσθετα, η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει μεγάλο μήκος ακτογραμμής σε σχέση με άλλες Περιφέρειες της χώρας, η οποία μπορεί να αποτελέσει μοχλό για την αναπτυξιακή προοπτική της σε περίπτωση που εκμεταλλευθεί τις θαλάσσιες μεταφορές. Αναλυτικότερα: Εικόνα 1: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους στην ΠΕ Αργολίδας Η ΠΕ Αργολίδας συνδυάζει ορεινές και πεδινές εκτάσεις. Ειδικότερα το 57,49% των εκτάσεων είναι ορεινές, 23,76% ημιορεινές και 18,75% πεδινές. Στην ΠΕ Αργολίδας εκτείνεται ο Αργολικός κάμπος που φημίζεται για την παραγωγή γεωργικών προϊόντων. Το μεγαλύτερο όρος της Αργολίδας είναι το Αραχναίο με δύο κύριες κορυφές, μέγιστου ύψους μέτρων και βρίσκεται μεταξύ της Επιδαύρου και του Αργολικού κάμπου. Τέλος, στην ΠΕ Αργολίδας περιλαμβάνεται ένα μέρος από το Αρτεμίσιο όρος που εκτείνεται κυρίως στην Αρκαδία (με υψόμετρο μέτρα). REMACO A.E. Σελίδα 3

5 Εικόνα 2: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους ΠΕ Αρκαδίας Η ΠΕ Αρκαδίας είναι η πιο ορεινή της Περιφέρειας. Το 62,56% είναι ορεινή, το 28,62% ημιορεινή και μόλις το 8,82% πεδινή. Στην Αρκαδία κυριαρχούν οι ορεινοί όγκοι όπως, το Μαίναλο (βόρεια της Τρίπολης με μέγιστο ύψος μέτρα), ο Πάρνωνας (οροσειρά μεταξύ Αρκαδίας και Λακωνίας με υψόμετρο που φτάνει μέτρα), το Αρτεμίσιο (περιβάλλει από τα ανατολικά το οροπέδιο της Τρίπολης και φτάνει σε υψόμετρο μέτρα) και το Λύκαιο (δυτικά της Μεγαλόπολης, με μέγιστο ύψος μέτρα στην κορυφή Στεφάνι). Εικόνα 3: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους στην ΠΕ Κορινθίας Στην ΠΕ Κορινθίας το 59,19% των εκτάσεων είναι ορεινές, το 22,49% ημιορεινές και το 18,32% πεδινές. Οι πεδινές εκτάσεις της που αποτελούν τον κορινθιακό κάμπο φημίζονται για την παραγωγή γεωργικών προϊόντων. Στην ορεινή Κορινθία βρίσκονται δύο όρη με μεγάλο υψόμετρο. Το όρος Κυλλήνη (2.376 μέτρα υψόμετρο, 13 ο ψηλότερο βουνό στη χώρα) και τα Αροάνια Όρη με έντονο ανάγλυφο και βαθιές χαράδρες που φτάνουν σε υψόμετρο τα μέτρα και οι κορυφές τους τροφοδοτούν τον παραπόταμο του Αλφειού, Λάδωνα. REMACO A.E. Σελίδα 4

6 Εικόνα 4: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους στην ΠΕ Λακωνίας Η ΠΕ Λακωνίας είναι η δεύτερη πιο πεδινή περιοχή (μετά την ΠΕ Μεσσηνίας) της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Η ΠΕ Λακωνίας έχει 23,71% πεδινές εκτάσεις, 43,49% ημιορεινές και 32,80% ορεινές. Παρόλα αυτά υπάρχουν σημαντικοί ορεινοί όγκοι. Τα κυριότερα όρη της Λακωνίας είναι ο Ταΰγετος (βρίσκεται στα σύνορα μεταξύ Μεσσηνίας και Λακωνίας και φτάνει σε υψόμετρο μέτρων) και ο Πάρνωνας (όπως αναφέρθηκε βρίσκεται στα σύνορα με την Αρκαδία). Η Λακωνία διαθέτει τον Λακωνικό κάμπο που φημίζεται κυρίως για την παραγωγή εσπεριδοειδών. Εικόνα 5: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους στην ΠΕ Μεσσηνίας Η ΠΕ Μεσσηνίας είναι η πιο πεδινή Περιφερειακή Ενότητα. Στην ΠΕ Μεσσηνίας υπάρχουν 40,17% ορεινές εκτάσεις, 25,94% ημιορεινές και 33,89% πεδινές εκτάσεις. Τα κυριότερα όρη είναι ο Ταΰγετος (βρίσκεται στα σύνορα με Λακωνία) και το Λύκαιο (στα σύνορα Μεσσηνίας Αρκαδίας). Στο κέντρο της ΠΕ, ανάμεσα στα χαμηλά όρη της Κυπαρισσίας, σχηματίζεται η εύφορη πεδιάδα της Μεσσηνίας. Η πεδινή Μεσσηνία, πλούσια σε υπόγεια και επιφανειακά νερά, διασχίζεται από πολλά ποτάμια με μεγαλύτερο τον Πάμισο, ο οποίος πηγάζει από τις δυτικές πλαγιές του Ταϋγέτου και εκβάλει στο Μεσσηνιακό κόλπο. REMACO A.E. Σελίδα 5

7 1.2 Διοικητική Διάρθρωση και δημογραφικά στοιχεία Περιφέρειας Πελοποννήσου Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαρθρώνεται σε πέντε (5) Περιφερειακές Ενότητες και στη χωρική της εμβέλεια λειτουργούν είκοσι έξι (26) Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης α ακολούθως: βαθμού (Δήμοι) ως Περιφερειακές Ενότητες Δήμοι Δήμος Άργους Μυκηνών ΠΕ Αργολίδας ΠΕ Αρκαδίας ΠΕ Κορινθίας ΠΕ Λακωνίας ΠΕ Μεσσηνίας Δήμος Επιδαύρου Δήμος Ερμιονίδας Δήμος Ναυπλιέων Δήμος Βόρειας Κυνουρίας Δήμος Γορτυνίας Δήμος Μεγαλόπολης Δήμος Νότιας Κυνουρίας Δήμος Τρίπολης Δήμος Βέλου Βόχας Δήμος Κορινθίων Δήμος Λουτρακίου Αγίων Θεοδώρων Δήμος Νεμέας Δήμος Ξυλοκάστρου Ευρωστίνης Δήμος Σικυωνίων Δήμος Ανατολικής Μάνης Δήμος Ελαφονήσου Δήμος Ευρώτα Δήμος Μονεμβασίας Δήμος Σπάρτης Δήμος Δυτικής Μάνης Δήμος Καλαμάτας Δήμος Μεσσήνης Δήμος Οιχαλίας Δήμος Πύλου Νέστορος Δήμος Τριφυλίας Ο πληθυσμός της Περιφέρειας Πελοποννήσου αντιστοιχεί περίπου στο 5,4% (2011) του συνολικού πληθυσμού της χώρας, ( κάτοικοι), ενώ οι μεγαλύτερες σε έκταση και πληθυσμό Περιφερειακές REMACO A.E. Σελίδα 6

8 Ενότητες είναι αντίστοιχα η ΠΕ Αρκαδία με 25,5% της συνολικής έκτασης (4.419 km 2 ) και η Μεσσηνία αντιστοιχώντας στο 28,02% του συνολικού πληθυσμού της Περιφέρειας ( κάτοικοι). Η πληθυσμιακή πυκνότητα της Περιφέρειας, σύμφωνα με τα στοιχεία απογραφής του 2011, είναι υποδιπλάσια της χώρας (37,57 κάτοικοι ανά Km 2 ) και αποτελεί την 4 η χαμηλότερη πυκνότητα μεταξύ των Περιφερειών της χώρας, με τις Περιφερειακές Ενότητες Αρκαδίας και Λακωνίας να κατατάσσονται στις ιδιαίτερα αραιοκατοικημένες περιοχές της χώρας (6 η και 8 η χαμηλότερη πυκνότητα πληθυσμού μεταξύ των 73 Περιφερειακών Ενοτήτων της χώρας. Αναλυτικά, τα στοιχεία έκτασης και μόνιμου πληθυσμού του 2011 για όλες τις ΠΕ αποτυπώνονται στον Πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 1: Έκταση, Μόνιμος Πληθυσμός (2011) και Πυκνότητα Πληθυσμού Περιφέρειας Πελοποννήσου Περιφ. Ενότητες/ Περιφ. Πελοποννήσου/ ΧΩΡΑ Έκταση (Km 2 ) Μόνιμος Πληθυσμός (προσωρινά στοιχεία 2011) Άρρενες Θήλεις Σύνολο Αριθμός % Αριθμός % Πυκνότητα (κάτοικοι / Km 2 ) Αργολίδας , ,62 45,07 Αρκαδίας , ,68 19,65 Κορινθίας , ,83 63,48 Λακωνίας , ,63 24,64 Μεσσηνίας , ,43 54,53 Περ. Πελοποννήσου , ,33 37,57 Σύνολο Ελλάδας , ,84 81,75 Πηγή: Προσωρινά Στοιχεία ΕΛ.ΣΤΑΤ., Απογραφή 2011 Ως προς την κατά φύλο διάρθρωση του πληθυσμού, σε αντίθεση με την αντίστοιχη της χώρας, παρατηρείται υπεροχή του ανδρικού πληθυσμού στο σύνολο των Ενοτήτων της Περιφέρειας Πελοποννήσου, με τη Λακωνία και Αρκαδία να συμπληρώνουν την πρώτη δεκάδα των Περιφερειακών Ενοτήτων της χώρας με τα υψηλότερα ποσοστά ανδρικού πληθυσμού (μετά από ορισμένες νησιωτικές Περιφερειακές Ενότητες, την Βοιωτία και τα Γρεβενά). Πληθυσμιακές μεταβολές Συνολικά ο μόνιμος πληθυσμός κατά το διάστημα , σύμφωνα με τα στοιχεία απογραφών της ΕΛ.ΣΤΑΤ και 2001, αυξήθηκε στο σύνολο των Νομών της Περιφέρειας Πελοποννήσου, με εξαίρεση το Ν. Αρκαδίας που παρουσίασε μείωση κατά 4,86%. Αντίθετα την περίοδο τόσο στην Περιφέρεια Πελοποννήσου όσο και στο σύνολο της χώρας παρατηρείται μείωση του μόνιμου πληθυσμού. Ειδικότερα, η Περιφέρεια Πελοποννήσου παρουσιάζει REMACO A.E. Σελίδα 7

9 μείωση του μόνιμου πληθυσμού της σε ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από αυτό της χώρας ( 2,62% έναντι 1,32%) και την τέταρτη μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση μεταξύ των Περιφερειών της, μετά τη Δυτική Ελλάδα, Δυτική Μακεδονία και Βόρειο Αιγαίο. Στον Πίνακα που ακολουθεί αποτυπώνονται οι βασικές πληθυσμιακές μεταβολές μεταξύ των ετών 2001 και 2011 στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, τις Περιφερειακές της Ενότητες και στο σύνολο της χώρας. Πίνακας 2: Πληθυσμιακές μεταβολές Περιφ. Ενότητες/ Περιφέρεια/ Χώρα Μόνιμος Πληθυσμός Απόλυτη διαφορά % Μεταβολή Φυσικό Ισοζύγιο Φαινόμενη Μετανάστευση (Φ.Μ.) 100* Φ.Μ. / Απόλυτη διαφορά Φ.Μ. %/ πληθυσμού το 2011 Αργολίδας ,18% ,54-4,45% Αρκαδίας ,93% ,00 0,99% Κορινθίας ,58% ,13 1,34% Λακωνίας ,46% ,01 0,57% Μεσσηνίας ,07% ,88 1,67% Περ. Πελ/σου ,62% ,96 0,29% Σύνολο Χώρας ,32% ,07-1,69% Πηγή: Απογραφές πληθυσμού 2001, 2011 και επεξεργασία λοιπών στοιχείων πληθυσμού ΕΛ.ΣΤΑΤ. Από την ανάλυση των στοιχείων του Πίνακα προκύπτουν για την περίοδο τα ακόλουθα συμπεράσματα: Η μοναδική Περιφερειακή Ενότητα που παρουσιάζει αύξηση του πληθυσμού της είναι αυτή της Κορινθίας. Οι παράγοντες που φαίνεται να επηρέασαν τα πληθυσμιακά μεγέθη της Κορινθίας μεταξύ των άλλων είναι η, συγκριτικά με τις λοιπές περιοχές της Πελοποννήσου, καλύτερη πρόσβαση προς τους εθνικούς οδικούς άξονες, η γειτνίαση της και η βελτίωση των υποδομών μεταφοράς από και προς το πολεοδομικό συγκρότημα των Αθηνών, καθώς και η ανεπτυγμένη παραγωγική της βάση, Αντίθετα η Αργολίδα (μετά τη σημαντική αύξηση του πληθυσμού τη 10ετία ) και η Αρκαδία (συρρίκνωση του πληθυσμού της και στις δύο 10ετίες και ) παρουσιάζουν σημαντική μείωση του μόνιμου πληθυσμού τους σε ποσοστό περίπου 5%. Η βελτίωση των υποδομών μεταφορών (αυτοκινητόδρομος Κόρινθος Τρίπολη) φαίνεται να λειτούργησε κυρίως προς την κατεύθυνση της «φυγής» του πληθυσμού των ως άνω Περιφερειακών Ενοτήτων, Αντίστοιχα χαμηλότερη πληθυσμιακή μείωση παρουσιάζεται στις απομακρυσμένες από το μητροπολιτικό κέντρο της Αττικής και σχετικά απομονωμένες από το εθνικά δίκτυα μεταφορών Ενότητες της Λακωνίας (μείωση 3,46%) και της Μεσσηνίας (μείωση 2,07%), REMACO A.E. Σελίδα 8

10 Αρνητικό πρόσημο παρουσιάζει η Περιφέρεια Πελοποννήσου ως προς το Φυσικό Ισοζύγιο (γεννήσεις μείον θάνατοι) του πληθυσμού της ( ), σε αντίθεση με το σύνολο της χώρας ( ), εξέλιξη που επηρεάζει αρνητικά και τον δείκτη γήρανσης του πληθυσμού της. Η Περιφέρεια Πελοποννήσου ως προς τον δείκτη Φυσικού Ισοζυγίου παρουσιάζει τη χειρότερη επίδοση μεταξύ του συνόλου των Περιφερειών της χώρας, Η μετανάστευση στην Περιφέρεια, υπολογιζόμενη από το αλγεβρικό άθροισμα της φυσικής κίνησης και της συνολικής μεταβολής της δεκαετίας (φαινόμενη μετανάστευση), παρουσιάζει θετικό πρόσημο, με εξαίρεση την Αργολίδα που παρουσιάζει μεταναστευτική «εκροή» κατά άτομα. Περισσότερο ελκυστικές σε «μεταναστευτικές» ροές παρουσιάζονται οι Περιφερειακές Ενότητες της Μεσσηνίας και Κορινθίας. Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με τις συνολικές πληθυσμιακές τάσεις στη χώρα, μια από τις αιτίες μείωσης του πληθυσμού εντοπίζεται στη μείωση του πληθυσμού των αλλοδαπών που διαμένουν στις Περιφέρειες της χώρας, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Στο επίπεδο των Δήμων της χωρικής εμβέλειας της Περιφέρειας, σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία απογραφής του 2011, τον μεγαλύτερο πληθυσμό εμφανίζει ο Δήμος Καλαμάτας (70.130) και ο Δήμος Κορινθίων (58.280) και τον μικρότερο ο Δήμος Ελαφονήσου (1.050). Την μεγαλύτερη πυκνότητα εμφανίζει ο Δήμος Καλαμάτας (159,27) και ακολουθεί ο Δήμος Βέλου Βόχας (116,05), ενώ την μικρότερη την κατέχει ο Δήμος Γορτυνίας με 9,82. Συνολικά την περίοδο έξη (6) από τους είκοσι έξη (26) Δήμους της Περιφέρειας παρουσιάζουν θετικές πληθυσμιακές μεταβολές (Δ. Λουτρακίου Αγίων Θεοδώρων, Βέλου Βόχας, Ναυπλιέων, Κυνουρίας, Μάνης και Οιχαλίας), έξη (6) στασιμότητα (Δ. Κορινθίων, Σικυωνίων, Μεγαλόπολης, Πύλου Νέστορος, Μονεμβασιάς και Καλαμάτας), ενώ οι υπόλοιποι παρουσιάζουν μείωση του μόνιμου πληθυσμού τους. Σημειώνεται ότι «παράδοξα» της απογραφής, που εντοπίζονται και στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, όπως η μη εξηγήσιμη λογικά στασιμότητα του πληθυσμού της Κορίνθου, σε αντίθεση με την αύξηση του πληθυσμού των γειτονικών της Δήμων (Δ. Λουτρακίου Αγίων Θεοδώρων και Βέλου Βόχας), καθώς και η μικρή αύξηση του πληθυσμού του Δ. Καλαμάτας παρόλο το ισχυρό θετικό φυσικό ισοζύγιο, μπορούν να αποδοθούν μόνο σε φαινόμενα «υποαπογραφής» απογραφής του και συνολικά αδυναμιών του συστήματος REMACO A.E. Σελίδα 9

11 Αστικότητα, ηλικιακή κατανομή και δημογραφικοί δείκτες πληθυσμού Περιφέρειας Στην ενότητα αυτή αναλύονται οι λοιποί πληθυσμιακοί και δημογραφικοί δείκτες της Περιφέρειας Πελοποννήσου, που περιορίζονται λόγω έλλειψης πρόσφατων στοιχείων στα δεδομένα των απογραφών του 1991 και κυρίως του Ειδικότερα το 53,88% του πληθυσμού της Περιφέρειας Πελοποννήσου σύμφωνα με την απογραφή του 2001 χαρακτηρίζεται ως αγροτικός. Το μεγαλύτερο ποσοστό αστικού πληθυσμού εντοπίζεται στην ΠΕ Κορινθίας (57,1%) και το μικρότερο στην ΠΕ Λακωνίας (31,9%). Χαμηλό ποσοστό αστικού πληθυσμού εμφανίζει και η ΠΕ Αρκαδίας (35,9%). Πίνακας 3: Κατανομή Πραγματικού Πληθυσμού Περιφέρειας Πελοποννήσου σε αστικό και αγροτικό από το 1991 έως το 2001 Πληθυσμός Κατανομή Πληθυσμού Πληθυσμός Κατανομή Πληθυσμού Περ. Ενότητες 1991 Αστικός Ημιαστικός Αγροτικός 2001 Αστικός Αγροτικός Αργολίδας Αρκαδίας Κορινθίας Λακωνίας Μεσσηνίας Περ. Πελ/σου Σύνολο Χώρας Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ Για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για τη διάρθρωση του πληθυσμού στις διάφορες ηλικιακές ομάδες χρησιμοποιούνται οι Δημογραφικοί Δείκτες Γήρανσης 1 (όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης τόσο πιο «γηρασμένος» είναι ο πληθυσμός), της Εξάρτησης 2 (αναλογία μεταξύ εξαρτώμενων ατόμων, δηλαδή αυτών που δεν μπορούν να συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία προς τα άτομα που θεωρείται ότι συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία) και της Αντικατάστασης 3 (δομικός δείκτης που εκφράζει την εναλλαγή μεταξύ των ηλικιών που μετέχουν στην παραγωγική διαδικασία). 1 Δείκτης Γήρανσης: Ο λόγος των ατόμων ηλικίας 65 και άνω προς τα άτομα ηλικίας 0 14 ετών. 2 Δείκτης Εξάρτησης: Ο λόγος του αθροίσματος ατόμων ηλικίας 0 14 ετών και 65 ετών και άνω (δηλαδή των μη παραγωγικών ηλικιών), προς τα άτομα ηλικίας (παραγωγικές ηλικίες). 3 Δείκτης Αντικατάστασης: Ο λόγος των ατόμων ηλικίας προς τα άτομα ηλικίας REMACO A.E. Σελίδα 10

12 Πίνακας 4: Ηλικιακή Κατανομή Πραγματικού Πληθυσμού (2001) Σύνολο Αργολίδας Αρκαδίας Κορινθίας Λακωνίας Μεσσηνίας Περιφ. Πελοποννήσου Σύνολο Χώρας Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Απογραφή 2001 Στον Πίνακα που ακολουθεί, αποτυπώνονται οι δείκτες γήρανσης, εξάρτησης και αντικατάστασης για το 1991 και το 2001 για κάθε Περιφερειακή Ενότητα. Με βάση τον δείκτη γήρανσης ο πληθυσμός της Περιφέρειας Πελοποννήσου είναι πιο «γηρασμένος» σε σχέση με το σύνολο της χώρας (139,59 έναντι 110,06), αφού αυξήθηκε κατακόρυφα την δεκαετία , με την ΠΕ Αρκαδίας εμφανίζει τη χειρότερη επίδοση. Όσον αφορά τον δείκτη εξάρτησης η Περιφέρεια Πελοποννήσου εμφανίζει υψηλότερο δείκτη σε σχέση με το σύνολο της χώρας (54,50 έναντι 46,81). Δηλαδή έχει χειρότερη αναλογία μεταξύ εξαρτώμενων ατόμων (δηλαδή αυτούς που δεν συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία) και ατόμων που συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία. Τον μεγαλύτερο δείκτη εξάρτησης εμφανίζουν οι ΠΕ Αρκαδίας και Λακωνίας. Τέλος, ο δείκτης αντικατάστασης είναι χαμηλότερος στην Περιφέρεια Πελοποννήσου σε σχέση με το σύνολο της χώρας (113,62 έναντι 129,85). Όσο μικρότερος είναι ο δείκτης τόσο υστερούν τα άτομα που ετοιμάζονται να εισέλθουν στην παραγωγική διαδικασία σε σχέση με τα άτομα που ετοιμάζονται να εξέλθουν από αυτή. Τον μεγαλύτερο δείκτη αντικατάστασης έχει η ΠΕ Αργολίδας και ακολουθεί η ΠΕ Μεσσηνίας. REMACO A.E. Σελίδα 11

13 Πίνακας 5: Δημογραφικοί Δείκτες Περιφέρειας Πελοποννήσου Δείκτης Γήρανσης Δείκτης Εξάρτησης Δείκτης Αντικατάστασης Αργολίδας 74,35 116,63 52,50 49,21 108,81 121,84 Αρκαδίας 122,40 167,47 62,32 61,51 88,12 102,12 Κορινθίας 76,34 116,81 51,23 49,10 107,35 115,40 Λακωνίας 118,55 162,08 61,37 58,81 83,92 108,15 Μεσσηνίας 106,67 146,68 61,06 56,45 86,01 117,05 Περ. Πελοποννήσου 98,05 139,59 57,51 54,50 94,16 113,62 Σύνολο Ελλάδας 71,10 110,06 49,12 46,81 119,84 129,85 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΛ.ΣΤΑΤ., Απογραφή 1991, Χωροταξική Διάρθρωση και Χωρική Οργάνωση της Περιφέρειας Σύμφωνα με το ισχύον Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικό Σχεδιασμού (Απόφαση ΦΕΚ 1485/ ) στην Περιφέρεια Πελοποννήσου παρουσιάζονται 4 κατηγορίες πόλων ανάπτυξης της, και συγκεκριμένα: Κύριοι πόλοι ανάπτυξης διαπεριφερειακής εμβέλειας, που περιλαμβάνουν την Τρίπολη, την Καλαμάτα και την Κόρινθο. Δευτερεύοντες πόλοι ανάπτυξης περιφερειακής εμβέλειας που περιλαμβάνουν το Ναύπλιο, το Άργος και την Σπάρτη. Πόλος με ειδικό υπερτοπικό ρόλο αποδίδεται στην Μεγαλόπολη ως Ενεργειακό Κέντρο, λόγω της παρουσίας της Δ.Ε.Η.. Ενδοπεριφερειακά κέντρα ανάπτυξης που περιλαμβάνουν το Λουτράκι, το Κιάτο, την Νεμέα, την Γκούρα, το Κρανίδι, το Λυγουριό, το Άστρος Λεωνίδιο, τα Λαγκάδια, το Γύθειο, τη Νεάπολη, την Σκάλα Βλαχιώτης, την Αρεόπολη, τη Μεσσήνη, την Πύλο, την Κυπαρισσία και τη Καρδαμύλη. Οι άξονες ανάπτυξης της περιφέρειας ορίζονται κυρίως από τους ανωτέρω πόλους/οικιστικά κέντρα ανάπτυξης και τους βασικούς χερσαίους άξονες και κόμβους μεταφορών. Οι κύριοι, εθνικής διαπεριφερειακής εμβέλειας οδικοί άξονες είναι οι: Αθήνα Κόρινθος Πάτρα (ΠΑΘΕ οδικός και σιδηροδρομικός), διεθνούς / ευρωπαϊκής εμβέλειας Αθήνα Κόρινθος Τρίπολη Καλαμάτα, εθνικής εμβέλειας REMACO A.E. Σελίδα 12

14 Καλαμάτα Κυπαρισσία Πάτρα Ρίο/Αντίρριο, δυτικός άξονας διεθνούς / ευρωπαϊκής εμβέλειας Ως θαλάσσιοι κύριοι άξονες ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα (εθνικής Διαπεριφερειακής εμβέλειας) είναι ο άξονας Λιμάνι Αγ. Θεοδώρων με τον ευρύτερο Εθνικό και μεσογειακό Χώρο. Μακροπρόθεσμα θαλάσσιοι άξονες ανάπτυξης είναι οι: α) ο άξονας λιμάνι Καλαμάτας Κρήτη Ιταλία Μεσόγειος, και β) ο άξονας λιμάνι Καλαμάτας λιμάνι Πάτρας Αδριατική. Δευτερεύοντες θαλάσσιοι άξονες περιφερειακής εμβέλειας είναι οι Γύθειο Κρήτη και Ναύπλιο Πειραιάς Νησιά Σαρωνικού Κυκλάδες. Στο ισχύον Χωροταξικό της Περιφέρειας αποτυπώνονται 13 χωρικές ενότητες με ομοιογενή αναπτυξιακά χαρακτηριστικά, ενώ προτείνεται ο χαρακτηρισμός διαφόρων περιοχών ως Περιοχές Ειδικών Χωροταξικών Παρεμβάσεων, η οριοθέτηση Οργανωμένων υποδοχέων τουριστικής ανάπτυξης, καθώς και η εκπόνηση Πολεοδομικών Σχεδίων, όπως Ρυθμιστικά Σχέδια, Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια (τα πλέον πρόσφατα ΓΠΣ είναι της Καλαμάτας, του Άργους, της Μεσσήνης, του Βέλου κλπ.), Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου στην Αργολίδα (Άργος, Μιδέα, Τίρυνθα κλπ) και Κορινθία (Άγιοι Θεόδωροι), καθώς και Σχέδια Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης (Επιδαύρου, Λεωνιδίου, Βόχας κλπ) εκ των οποίων το πιο πρόσφατο από αυτά εκπονήθηκε το 2006 (Γ.Π.Σ. Μυστρά). Χαρακτηριστικά στοιχεία της Χωροταξικής διάρθρωσης και χωρικής οργάνωσης της Περιφέρειας αποτελούν τα ακόλουθα: Ασυνέχεια του χώρου λόγω των φυσικών εμποδίων και της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας, Έλλειψη ισχυρών πόλων κέντρων ανάπτυξης εθνικής εμβέλειας καθώς και κυρίαρχου αστικού δυναμικού πόλου ανάπτυξης και χωρικής συσπείρωσης, Πολλαπλός αναπτυξιακός δυισμός που εκφράζεται μέσω των διαφοροποιήσεων μεταξύ των Περιφερειακών Ενοτήτων που τη συγκροτούν, καθώς και εντός των Περιφερειακών Ενοτήτων της (δημογραφικά χαρακτηριστικά, υποδομές, παραγωγική βάση), Μη χωρική ολοκλήρωση λόγω της διοικητικής διάσπασης της Πελοποννήσου σε δύο Περιφέρειες, Το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού τελεί υπό αναθεώρηση και επικαιροποίηση, ώστε να ληφθούν υπόψη οι εξελίξεις που σημειώθηκαν στην Ευρώπη και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και επιτάσσουν την προσαρμογή της αναπτυξιακής και χωροταξικής πολιτικής της Περιφέρειας στα νέα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής και της οικονομικής συγκυρίας και να δημιουργηθούν οι REMACO A.E. Σελίδα 13

15 προϋποθέσεις προσέλκυσης νέων βιώσιμων επενδύσεων σε ορθολογικά και θεματικά προσδιορισμένους χώρους. Ήδη, το ΥΠ.Ε.&Κ.Α. έχει προκηρύξει διαγωνισμό για την «Αξιολόγηση, αναθεώρηση και εξειδίκευση Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Περιφέρειας Πελοποννήσου», ο οποίος αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί έως στις αρχές του 2014, ενώ στην ίδια κατεύθυνση κινείται η πρωτοβουλία της Περιφέρειας για την εκπόνηση μελέτης παρέμβασης στα θέματα χωροταξικού σχεδιασμού της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Η νέα χωροταξική οργάνωση θα πρέπει να στοχεύει στην ενίσχυση της εσωτερικής συνοχής της Περιφέρειας Πελοποννήσου, στην εξάλειψη των ανισοτήτων μεταξύ των περιοχών και στην ρύθμιση και οργάνωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και λειτουργιών, λαμβάνοντας υπόψη την ορθολογική κατανομή, διάρθρωση και ανάπτυξη των φυσικών πόρων, καθώς και των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και δημογραφικών δεδομένων ώστε να βελτιωθούν η ισορροπία του δικτύου των πόλεων, οι σχέσεις πόλης υπαίθρου, η διαχείριση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και η προστασία του περιβάλλοντος, οδηγώντας στην ολοκληρωμένη εφαρμογή των προγραμμάτων ανάπτυξης σε συγκεκριμένες εδαφικές ενότητες που θα επιλεχθούν. Σε αυτήν την κατεύθυνση οι προτάσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν την χωροθέτηση και ανάπτυξη: Υποδομών που συνδέονται με την τόνωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων, την προσέλκυση νέων επενδύσεων και τον εκσυγχρονισμό υφισταμένων επιχειρήσεων. Τέτοιου είδους υποδομές θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη και εξυγίανση οργανωμένων περιοχών δραστηριοτήτων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η δημιουργία Βιομηχανικών Περιοχών, Επιχειρηματικών, Τεχνολογικών και Θεματικών Πάρκων, η οριοθέτηση Γεωργικής Γης Υψηλής Προτεραιότητας, ο χαρακτηρισμός ζωνών κτηνοτροφίας κλπ. Υποδομών διοικητικών, κοινωνικών, τεχνικών, πολιτιστικών που θα βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τόσο των κατοίκων των πόλεων που θα αναπτυχθούν, όσο και των κατοίκων όλης της Περιφέρειας. Υποδομών που σχετίζονται με την οργανωμένη διαχείριση απορριμμάτων (χώροι διάθεσης και επεξεργασίας απορριμμάτων, βιολογικοί καθαρισμοί, ανακύκλωση). Υποδομών ήπιας ανάπτυξης με στόχο, αφενός την ανάδειξη και τον σεβασμό του φυσικού τοπίου και αφετέρου την εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που προσφέρει η γεωμορφολογία της Περιφέρειας, αναπτύσσοντας εναλλακτικές μορφές τουρισμού σε περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος. Υποδομών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, εκμεταλλευόμενοι τις δυνατότητες που παρουσιάζονται από την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων (ανέμου, ήλιου, νερού). REMACO A.E. Σελίδα 14

16 Πέρα των παραπάνω, η Περιφέρεια Πελοποννήσου θα πρέπει να οριοθετήσει και να χαρακτηρίσει στο νέο χωροταξικό σχεδιασμό, περιοχές που θα χρησιμοποιηθούν προς οικιστική ανάπτυξη και περιοχές όπου θα στεγαστούν επιχειρήσεις ενταγμένες στον παραγωγικό ιστό της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Η αντιμετώπιση αυτής της ανάγκης, προκύπτει από το γεγονός πως περιοχές που αναπτύσσονται ως εν δυνάμει οικιστικές, επεκτείνονται προς χώρους όπου έχουν χαρακτηριστεί ως defacto περιοχές παραγωγικής ζώνης, λόγω μη επάρκειας χώρων οικιστικής ανάπτυξης και λόγω της υπερβάλλουσας ζήτησης των περιοχών που βρίσκονται κοντά στο μητροπολιτικό κέντρο της Αττικής. Παράλληλα, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Περιφέρειας έχει προκύψει ανάγκη επέκτασης του αστικού ιστού, αρκετές φορές σε περιοχές που αποτελούν τα φυσικά σύνορα όμορων Δήμων. Αποτέλεσμα αυτού είναι η δημιουργία ενός ενιαίου μετώπου Δήμων χωρίς την δυνατότητα διαχωρισμού των αρμοδιοτήτων και των ευθυνών του καθενός. REMACO A.E. Σελίδα 15

17 2 Προσπελασιμότητα & Υποδομές Μεταφορών 2: Προσπελασιμότητα & Υποδομές Μεταφορών 2.1 Οδικό Δίκτυο Το οδικό δίκτυο της Περιφέρειας είναι ιδιαίτερα εκτεταμένο, λόγω της έκτασης και της γεωμορφολογίας του εδάφους. Το εθνικό δίκτυο εκτείνεται σε χλμ. περίπου, ενώ το επαρχιακό οδικό δίκτυο εκτείνεται σε μήκος χλμ. περίπου. Στα παράλια και στα πεδινά είναι περισσότερο ανεπτυγμένο, ενώ είναι σχετικά ανεπαρκές, ποσοτικά και ποιοτικά, στις ορεινές περιοχές. Ο κυριότερος οδικός άξονας που διαπερνά την Περιφέρεια Πελοποννήσου ενώνοντας τα κυριότερα αστικά κέντρα μεταξύ τους είναι ο αυτοκινητόδρομος, ο οποίος συνδέει την Καλαμάτα με την Τρίπολη και την Κόρινθο και κατ επέκταση με την Αθήνα. Επιπρόσθετα, σημαντικός αναπτυξιακός παράγοντας για την Περιφέρεια είναι η διέλευση από το βόρειο τμήμα της, μεγάλου μέρους του οδικού άξονα ΠΑΘΕ. Τέλος, στην Περιφέρεια Πελοποννήσου προβλέπεται να καταλήξει η Ολυμπία Οδός. Αναλυτικότερα, οι τρεις βασικοί οδικοί άξονες που υπάρχουν στην Περιφέρεια Πελοποννήσου και η υφιστάμενη κατάσταση τους είναι: Κόρινθος Τρίπολη Καλαμάτα Σήμερα έχει ολοκληρωθεί το μεγαλύτερο τμήμα του αυτοκινητοδρόμου. Ειδικότερα, έχει κατασκευασθεί αυτοκινητόδρομος μέχρι το Λεύκτρο, ενώ αναμένεται τους επόμενους μήνες η συνολική παράδοση των οδικών αξόνων Τρίπολη Καλαμάτα, μαζί με το τμήμα Παραδείσια Τσακώνα που θα διαθέτει συνολικά έξη (6) κόμβους. Ο αυτοκινητόδρομος αναμένεται να καταλήξει στον Περιφερειακό της Καλαμάτας που είναι επίσης υπό κατασκευή. Με βάση τη σύμβαση παραχώρησης προβλέπεται και η δημιουργία του κλάδου Λεύκτρου Σπάρτης, που με τα σημερινά δεδομένα προβλέπεται να ολοκληρωθεί το Με την ολοκλήρωση αυτού του οδικού άξονα, θα υπάρξει οδική σύνδεση με σύγχρονο αυτοκινητόδρομο μειώνοντας τον χρόνο διέλευσης των αυτοκινήτων και αυξάνοντας την ασφάλεια των οδηγών. Κόρινθος Πάτρα Τέλος, ένας ακόμα σημαντικός άξονας που αναμένεται να επηρεάσει την Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι η ολοκλήρωση του νέου αυτοκινητόδρομου Κορίνθου Πατρών που βρίσκεται στο βόρειο κομμάτι της Περιφέρειας. Το έργο προβλέπει την κατασκευή 120 χιλιομέτρων του τμήματος Κορίνθου Πατρών, με δύο λωρίδες κυκλοφορίας και λωρίδα έκτακτης ανάγκης ανά κατεύθυνση, και διαχωριστικό διάζωμα. Ειδικότερα, το κομμάτι Κορίνθου Πατρών που θα μειώσει το χρόνο πρόσβασης της Περιφέρειας με ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της χώρας (Πάτρα). Παράλληλα, θα βελτιωθούν οι συνθήκες ασφάλειας και στο οδικό δίκτυο του δρόμου από την Κόρινθο μέχρι το Δερβένι και κατ REMACO A.E. Σελίδα 16

18 επέκταση θα μειωθεί ο χρόνος πρόσβασης στην ορεινή Κορινθία που αποτελεί τελευταία χρόνια ένα τουριστικό πόλο έλξης για τους κατοίκους της Αθήνας (δεδομένου του κοντινού της αποστάσεως), καθώς και ο χρόνος μεταφοράς από και προς την Αθήνα (π.χ. για αγροτικά προϊόντα). Πάτρα Πύργος Τσακώνα Ο τρίτος σημαντικός άξονας είναι στα δυτικά της Περιφέρειας και στόχος του είναι να ενώσει την Καλαμάτα και την Τρίπολη μέσω Τσακώνας με την Πάτρα που διαθέτει ένα λιμάνι που συνδέει τη χώρα με την Ιταλία και που αποτελεί μία σημαντική είσοδο για τη χώρα. Τα έργα προέβλεπαν την κατασκευή 164 χιλιόμετρων στα τμήματα Πατρών Πύργου και Αλφειού Τσακώνας, με δύο λωρίδες κυκλοφορίας και λωρίδα έκτακτης ανάγκης ανά κατεύθυνση και διαχωριστικό διάζωμα για το πρώτο τμήμα, και δύο λωρίδες κυκλοφορίας ανά κατεύθυνση με διαχωριστικό διάζωμα για το δεύτερο τμήμα. Στην παρούσα χρονική στιγμή τα έργα δεν έχουν ολοκληρωθεί και είναι στάσιμα. Λοιπά Οδικά Δίκτυα Εκτός από τους τρεις άξονες εθνικής εμβέλειας, σημαντικές ελλείψεις και ανάγκη αναβάθμισης και βελτίωσης των γεωμετρικών χαρακτηριστικών του εσωτερικού οδικού δικτύου της Περιφέρειας εντοπίζονται στους παράλιους οδικούς άξονες (ανατολικός, νότιος και νοτιοδυτικός), καθώς και στους λοιπούς άξονες του ορεινού οδικού δικτύου. Ως ιδιαίτερα σημαντική χαρακτηρίζεται επίσης η ανάγκη βελτίωση του οδικού άξονα σύνδεσης της Νότιας και Κεντρικής Πελοποννήσου με την Πάτρα, που θα δώσει διέξοδο στην Περιφέρεια σε μια σημαντική πύλη εισόδου εξόδου της χώρας, καθώς και στους διευρωπαϊκούς άξονες μεταφορών μέσω της Ιονίας Οδού. Κρίσιμη επίσης τέλος αποτελεί η ανάγκη βελτίωσης του οδικού δικτύου εσωτερικής σύνδεσης σημαντικών κέντρων της Περιφέρειας, όπως είναι οι επαρχιακοί οδοί Ναύπλιο Επίδαυρος Κόρινθος, Σπάρτης Καλαμάτας μέσω Ταϋγέτου, Τρίπολης Άστρους κ.α. Συμπεράσματα Με την ολοκλήρωση τόσο των τριών κυριότερων, όσο και των μικρότερων οδικών αξόνων που αναφέρθηκαν αυξάνεται η προσβασιμότητα της Περιφέρειας Πελοποννήσου προς το εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο της πρωτεύουσας, την κυριότερη δυτική πύλη εισόδου της χώρας που αποτελεί το λιμάνι της Πάτρας και τέλος, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την μείωση του αναπτυξιακού χάσματος και τη δημιουργία ισόρροπης ανάπτυξης με συμμετοχή των απομακρυσμένων περιοχών της Περιφέρειας. Το συνολικό οδικό δίκτυο της Περιφέρειας Πελοποννήσου αποτυπώνεται στον χάρτη που ακολουθεί. REMACO A.E. Σελίδα 17