Η Παναγία της Τήνου και τα θαύµατά της... Η Μαρµαρογλυπτική τέχνη του νησιού... Η Μονή της Αγίας Πελαγίας... Ήθη, έθιµα και Λαογραφία...

Transcript

1 1

2 Είµαστε όλοι πολύ τυχεροί που η 2 η Αναρριχητική Συνάντηση Κοινοτήτων της Περιφέρειάς µας πραγµατοποιείται στο νησί της Τήνου. Ένα νησί, γνωστό διεθνώς κυρίως για την Παναγία της Τήνου και τα θαύµατά της. Τι τόσο ξεχωριστό έχει αυτό το φαινόµενο; Είναι µόνο αυτό; Τί άλλο ενδιαφέρον (ή ακόµα και εντυπωσιακό!) στοιχείο θα βρούµε µπροστά µας; Οι ανιχνευτές, ως γνωστόν, έχουµε την (καλή?) συνήθεια να «ξύνουµε κάτω από την επιφάνεια», να ψάχνουµε την αλήθεια από πρώτο χέρι, να ΑΝΙΧΝΕΥΟΥΜΕ. Έτσι, λοιπόν, σας παρέχεται ένα στοιχειώδες, ενδεικτικό δευτερογενές υλικό µε κάποιες πληροφορίες και στοιχεία για κάποια από τα αξιοθαύµαστα στοιχεία του νησιού, σαν απλό «ορεκτικό», µε τις πρωτογενείς µας έρευνες και την παρουσίασή τους να αποτελούν το...κυρίως πιάτο! Καλή επιτυχία σε όλους και...καλή όρεξη! Τα θέµατα των ερευνών µας είναι: Η Παναγία της Τήνου και τα θαύµατά της... Η Μαρµαρογλυπτική τέχνη του νησιού... Η Μονή της Αγίας Πελαγίας... Ήθη, έθιµα και Λαογραφία... Περιστεριώνες στην Τήνο... σελίδα

3 ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ι] ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ Επιφάνεια: 197 τ.χλµ. Ακτογραµµή: 114 χλµ. Υψηλότερο σηµείο: Τσικνιάς 725 µ. Πληθυσµός: 8574 κάτοικοι (απογραφή 2001) Οικισµοί: 1 κωµόπολη, 41 χωριά και µερικοί παραθαλάσσιοι οικισµοί. Εκκλησίες: 760 περίπου. Περιστερεώνες: Άνω των 600. Μουσεία: 7 στην Κωµόπολη και 10 στα χωριά. Αιγοπρόβατα: περίπου (2004). Βοοειδή: 1400 περίπου (2004). Αγροτικά Προϊόντα: Πατάτες, τοµάτες, λεµόνια, αγκινάρες, κάππαρη, µέλι κλπ. Πανίς: Αρκετά είδη ερπετών, ασπονδύλων κλπ. Υδροβιότοποι: 3. Σκάφη: 600 περίπου. Λοιπά: Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, πολλές αρχαιολογικές τοποθεσίες και σπήλαια, µεγάλη ποικιλία τοπίων. ΙΙ] ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΘΕ ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΕΥΝΑ Η Παναγία της Τήνου και τα θαύµατά της Η γνωριµία µε το Ναό της Μεγαλόχαρης και την ιστορία του, το φαινόµενο των ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ταµάτων, τα θαύµατα, τους εορτασµούς της 15 ης Αυγούστου, τον τορπιλισµό της «Έλλης» ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΣ ΤΟΠΟΣ Χώρα της Τήνου Επίσκεψη στο ναό, φωτογράφηση, ερωτηµατολόγια, συνεντεύξεις, επικοινωνία ΠΡΟΤΕΙΝ/ΝΗ ΜΕΘΟ ΟΣ µε ιερείς και πιστούς κλπ. ΕΡΕΥΝΑ Η Μαρµαρογλυπτική τέχνη του νησιού Γνωριµία µε την ιστορία της τέχνης του µαρµάρου στην Τήνο, την ζωή και το έργο των Τηνιακών Μαρµαρογλυπτών, τα µαρµάρινα καλλιτεχνήµατα, τη σχολή ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Καλών Τεχνών, την σηµερινή κατάσταση που σχετίζεται µε το επάγγελµα του µαρµαρογλύπτη. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΣ ΤΟΠΟΣ ΧΩΡΑ ΤΗΝΟΥ, Χωριά του ΠΥΡΓΟΥ, της ΟΞΩΜΕΡΙΑΣ και των ΥΣΤΕΡΝΙΩΝ Επίσκεψη στο Μουσείο Μαρµαρογλυπτικής, φωτογράφηση, σκίτσο ΠΡΟΤΕΙΝ/ΝΗ ΜΕΘΟ ΟΣ καλλιτεχνηµάτων, ερωτηµατολόγια, συνεντεύξεις, επικοινωνία µε καλλιτέχνες του µαρµάρου ή και απλούς κατοίκους των χωριών. 3

4 ΕΡΕΥΝΑ Η Μονή της Αγίας Πελαγίας Γνωριµία µε την ιστορία της µονής, το όραµα της Αγίας Πελαγίας, την ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ αρχιτεκτονική ιδιεταιρότητα της µονής ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΣ ΤΟΠΟΣ Κεχροβούνι Τήνου Επίσκεψη στη µονή και στο µουσείο που βρίσκεται εκεί, συνέντευξη µε ιερείς, ΠΡΟΤΕΙΝ/ΝΗ ΜΕΘΟ ΟΣ µοναχές, πιστούς της µονής ΕΡΕΥΝΑ Ήθη, έθιµα και Λαογραφία Η γνωριµία µε τις παραδόσεις, τα έθιµα και τη λαογραφία του νησιού και το ρόλο ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ τους στη σηµερινή κοινωνία της Τήνου. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΣ ΤΟΠΟΣ Οπουδήποτε στο νησί και ειδικά σε κάποια χωριά κατά περίπτωση ΠΡΟΤΕΙΝ/ΝΗ ΜΕΘΟ ΟΣ Ερωτηµατολόγια, συνεντεύξεις µε νοικοκυρές, ιερείς, κατοίκους κλπ κλπ ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΣ ΤΟΠΟΣ ΠΡΟΤΕΙΝ/ΝΗ ΜΕΘΟ ΟΣ Περιστεριώνες στην Τήνο Η γνωριµία µε το φαινόµενο της οικοδόµησης και διατήρησης των Περιστεριώνων, η χρησιµότητά τους παλιά και σήµερα. Στο κεντρικό, κεντρικο-ανατολικό τµήµα του νησιού και στην κοιλάδα του Ταραµπάδου Σκίτσο, φωτοφραφία, επιτόπου επίσκεψη στους Περιστεριώνες, συνέντευξη µε ιδιοκτήτες Περιστεριώνων. 4

5 Η Παναγία της Τήνου και τα θαύµατά της Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΟΧΑΡΗΣ ΣΤΗΝ ΤΗΝΟ Φτάνοντας στο λιµάνι της Τήνου ο Ναός της Μεγαλόχαρης, σκαρφαλωµένος στο λόφο, σε υποδέχεται ολόλαµπρος και φωτισµένος, δεσπόζοντας πάνω από όλη τη Χώρα, χωρίς να την πλακώνει. Την πρώτη βόλτα πρέπει να την κάνετε πρωί και καλύτερα καθηµερινή. Όχι ότι δεν υπάρχει τις καθηµερινές πλήθος κόσµου που θέλει να προσκυνήσει την Παναγία της Τήνου, αλλά σαφώς θα αποφύγετε την κοσµοσυρροή. Ο ανηφορικός πλακόστρωτος δρόµος προς την Παναγία ξεκινάει από το λιµάνι. Στη δεξιά πλευρά έχει τοποθετηθεί τάπητας για τους προσκυνητές που εκπληρώνουν το τάµα τους και ανεβαίνουν στα γόνατα. Πρόκειται για ανθρώπους όλων των ηλικιών και των δύο φύλων. Καθ όλη τη διάρκεια της ηµέρας συναντάς ανθρώπους σκυµµένους, µε πληγωµένα γόνατα αλλά µε αστείρευτο πείσµα και δυνατή πίστη, πεσµένους στα τέσσερα, να προχωρούν ακάθεκτη µε σύντοµες στάσεις και µ ένα σκοπό: να µπουν γονατιστοί στο Ναό της Παναγίας της Τήνου. Ακούσαµε να µιλούν διάφορες γλώσσες µε τους δικούς τους ανθρώπους, που τους συνοδεύουν υποµονετικά, γλώσσες που αναγνωρίσαµε αλλά και άγνωστες. Και όταν έφταναν στην κορυφή του δρόµου σε τίποτα δε διέφεραν από το άγαλµα, που αναπαριστά όλες τις ελπίδες αλλά και την πίστη των προσκυνητών που φτάνουν στην Τήνο, ο καθένας µε τη δική του δέηση στη Μεγαλόχαρη. Στην πραγµατικότητα ο Ναός είναι ένα ολόκληρο συγκρότηµα, που αποτελείται από την κυρίως εκκλησία της Παναγίας, παρεκκλήσια, µουσεία, αίθουσες µονίµων εκθέσεων, το µαυσωλείο του Τορπιλισµού της Έλλης και γραφεία. Το πρώτο που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη είναι το επιβλητικό µωσαϊκό µε τα ασπρόµαυρα βότσαλα που κοσµεί την είσοδο του. Μόλις περάσετε την πύλη στα δεξιά σας θα συναντήσετε το παρεκκλήσι όπου γίνεται η παραλαβή των λαµπάδων. Στη συνέχεια θα ανεβείτε τα µαρµάρινα σκαλοπάτια και θα βρεθείτε σε µια τεράστια αυλή, που οι περισσότερες γωνιές της είναι σκιερές. Είναι αδύνατον, ακόµα κι αν βρεθείς εκεί όχι από θρησκευτική πίστη αλλά από απλή τουριστική περιέργεια να µην νιώσεις την γλυκιά υποβολή του χώρου. Οι εργαζόµενοι είναι πρόθυµοι να σας απαντήσουν σ ότι ρωτήσετε και να σας εξυπηρετήσουν µε χαρά. 5

6 Η πρώτη στάση είναι στο ισόγειο όπου υπάρχει ο Ναός της Ευρέσεως, τον οποίο ξεκίνησαν να χτίζουν οι Τηνιακοί πριν βρεθεί η θαυµατουργή Εικόνα στις 30 Ιανουαρίου αµέσως µετά το όνειρο της µοναχής Πελαγίας, στην οποία σύµφωνα µε την παράδοση εµφανίστηκε η Παναγία και της ζήτησε να «βρουν το σπίτι της». Μέσα στο ναΐσκο υπάρχει το ακριβές αντίγραφο της εικόνας, το οποίο καλλιτεχνήθηκε το 1850, και το οποίο πρέπει οπωσδήποτε να δείτε καθώς η θαυµατουργή εικόνα είναι ολοκληρωτικά σκεπασµένη από τις προσφορές των πιστών. ίπλα στο αντίγραφο υπάρχει η µαρµάρινη βρύση απ όπου µπορείτε να πάρετε αγίασµα, το οποίο αναβλύζει από το πηγάδι, που βλέπετε δίπλα ακριβώς και το οποίο είναι φωτισµένο και σκεπασµένο µε τζάµι. Ο ναΐσκος έχει άλλες δύο µικρές αίθουσες µε κολυµπήθρες όπου γίνονται σχεδόν κάθε µέρα βαφτίσεις. Μια ευγενική κυρία που συνήθως στέκεται πίσω από το παγκάρι µε τα κεριά, προσφερει σακουλάκια µε χώµα αγιασµένο, από το σηµείο της Ευρέσεως. Εξάλλου σ αυτά τα χώµατα ήταν που έγινε και το πρώτο θαύµα. Αν θέλετε να πάρετε αγίασµα καλό θα είναι να έχετε φροντίσει να έχετε µαζί σας ένα µπουκαλάκι. Αλλιώς θα χρειαστεί να βγείτε από το Ναό και να το αναζητήσετε στα γύρω µαγαζιά. Από πάνω ακριβώς, και ανεβαίνοντας µια µαρµάρινη σκάλα, θα βρεθείτε στον κυρίως Ναό της Παναγίας της Τήνου, ο οποίος κατάλευκος, λιτός και ενταγµένος µέσα στον περιβάλλοντα χώρο, δεν προκαλεί το µάτι µε περιττές πολυτέλειες και κραυγαλέες µεγαλοπρέπειες. Οι λειτουργίες στο Ναό της Παναγίας είναι καθηµερινές, 365 µέρες το χρόνο, πρωί και απόγευµα. Και πάλι το πρώτο που θα συναντήσετε είναι µια ευγενική και χαµογελαστή υπάλληλος, που µαζί µε το κερί θα σας προσφέρει κι ένα µικρό µπουκαλάκι µε λαδάκι. Περιµένοντας υποµονετικά στην ουρά για να προσκυνήσετε, σίγουρα το µάτι σας θα το µαγνητίσει η οροφή του Ναού, απ όπου κρέµονται δεκάδες χρυσά και ασηµένια θυµιατά και καντήλια, αφιερώµατα των πιστών, τα οποία είναι στολισµένα µε παραστάσεις που προέρχονται από τις επιθυµίες και τις δεήσεις του καθενός: καράβια, σπίτια, µωρουδίστικες κούνιες, ανθρώπινα µέλη µέχρι και άλογα. Η εικόνα, που χρονολογείται από τον 7ο µ.χ. αιώνα, όπως είπαµε δεν είναι ορατή, συγκεκριµένα το θέµα της δεν είναι ορατό. Βρίσκεται σφραγισµένη αεροστεγώς µέσα σε µια χρυσή θήκη για να µη φθείρεται το ξύλο της και τη σκεπάζει ένα τζάµι το οποίο καθαρίζει σχολαστικά και πολύ συχνά ένας υπάλληλο. Το µόνο λοιπόν που θα δείτε είναι κοσµήµατα, όλων των ειδών και µεγεθών: µαργαριταρένια κολιέ, διαµαντένια δαχτυλίδια µε τεράστια µπριγιάν, πλατινένια περιδέραια. Οι άνθρωποι, ωστόσο, µολονότι δεν βλέπουν ουσιαστικά την εικόνα, στέκονται µε δέος µπροστά της, την προσκυνούν ενώ αρκετοί πέφτουν στα γόνατα και κάνουν δεήσεις. 6

7 Η εικόνα κάθε βράδυ µεταφέρεται από τους ιερείς και φυλάσσεται στο χρηµατοκιβώτιο, που βρίσκεται ακριβώς πίσω από το προσκυνητάρι και είναι καλυµµένο µ ένα βαρύτιµο κόκκινο ύφασµα. Στο ίδιο χρηµατοκιβώτιο αλλά και σε άλλα που βρίσκονται στα γραφεία του Ιδρύµατος φυλάσσονται και πολλά από τα κοσµήµατα που έχουν προσφέρει στην Παναγία οι πιστοί, πανάκριβα διαµάντια πολλών καρατίων καθώς και σπάνια κοµµάτια. Τα τιµαλφή κατά καιρούς εκποιούνται από το Ιερό Ίδρυµα της Ευαγγελίστριας εκτός κι αν έχει ζητηθεί το αντίθετο- και τα χρήµατα χρησιµοποιούνται για τους φιλανθρωπικούς σκοπούς του. Σύµφωνα µε την ηµεροµηνία που είναι σκαλισµένη στο ξυλόγλυπτο τέµπλο, τα Θυρανοίξια του Ναού της Παναγίας έγιναν το ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ - ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ Ο επίσηµος διπλός εορτασµός της Κοίµησης της Θεοτόκου και της επετείου του τορπιλισµού της Έλλης πραγµατοποιείται στην Τήνο µε ιδιαίτερα πανηγυρικό τρόπο. Η 15η Αυγούστου ως µεγαλειώδης γιορτή του νησιού έχει καθιερωθεί µε το Βασιλικό ιάταγµα της 1/12/1836 και περιλαµβάνει δύο σκέλη: το στρατιωτικό και το θρησκευτικό. Το στρατιωτικό µέρος των τελετών υπόκεινται στην αιγίδα του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, που επιµελείται και εκδίδει το πρόγραµµα της τελετής. Κάθε χρόνο πολεµικά πλοία, αγήµατα και µπάντες αποστέλλονται στο νησί για να αποδώσουν τιµές. Ο Αρχηγός του Στόλου καταθέτει στεφάνι στο Μαυσωλείο της Έλλης (*). Όσον αφορά στο θρησκευτικό κοµµάτι, η Θεία Λειτουργία τελείται µε τη συµµετοχή του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, αλλά και πολλών Μητροπολιτών. Ακολουθεί η περιφορά της θαυµατουργής εικόνας και δεήσεις στην παραλία του νησιού. Πριν από τη λιτανεία, Υπουργός της Κυβέρνησης, µαζί µε εκπροσώπους των Ενόπλων υνάµεων µεταβαίνουν µε πολεµικό πλοίο στον υγρό τάφο του καταδροµικού Έλλη και ρίπτουν στεφάνια. Στη µεγάλη γιορτή της Παναγίας παραβρίσκονται στελέχη της Κυβέρνησης, πολιτικοί όλων των κοµµάτων, στρατιωτικοί, καθώς και ο δήµαρχος και οι λοιποί φορείς του νησιού. Η Τήνος, αυτές τις ηµέρες, συχνά φιλοξενεί τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας και τον Πρωθυπουργό της χώρας, ανεξάρτητα από την εκάστοτε Κυβέρνηση. Ενδεικτικά αναφέρεται πως επί σειρά ετών τόσο ο Ανδρέας Παπανδρέου, όσο και ο Κωστής Στεφανόπουλος, αλλά και ο Κώστας Καραµανλής και ο Κάρολος Παπούλιας παρακολούθησαν από κοντά τη λαµπρή τελετή προς τιµή της Μεγαλόχαρης. Παράλληλα, χιλιάδες κόσµου συρρέουν στο νησί για να προσκυνήσουν τη θαυµατουργή εικόνα και να βρουν παρηγοριά, ανακούφιση και ελπίδα στα προβλήµατα που τους απασχολούν. (*) Όπως είναι γνωστό την 15 Αυγούστου 1940 υποβρύχιο που εκτελούσε εντολές της τότε φασιστικής ιταλικής κυβέρνησης καταβύθισε το καταδροµικό του Ελληνικού στόλου ΕΛΛΗ που ήταν αγκυροβοληµένο έξω από το λιµάνι της Τήνου για απόδοση τιµών κατά την εορτή της Παναγίας όπως ισχύει πάντα. Η ενέργεια αυτή που αποτέλεσε την µεγαλύτερη πρόκληση πριν από τον πόλεµο που ακολούθησε, θεωρήθηκε ότι έγινε σκοπίµως στην Τήνο δεδοµένου 7

8 ότι ο Ναός της Ευαγγελιστρίας υπήρξε πάντοτε Κέντρο του Ελληνισµού και της Ορθοδοξίας από την εποχή ακόµα του αγώνα για την Ανεξαρτησία. ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΙΕΡΟ Ι ΡΥΜΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ ΤΗΝΟΥ Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ και το ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΙΕΡΟ Ι ΡΥΜΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ ΤΗΝΟΥ αποτελούν σηµείο αναφοράς για τον νεώτερο Ελληνισµό και την Ορθοδοξία. Η Εύρεση της Αγίας Εικόνας τον Ιανουάριο του 1823 την κρίσιµη στιγµή της κορύφωσης του αγώνα του Έθνους για την Ανεξαρτησία θεωρήθηκε από το επαναστατηµένο Γένος των Ελλήνων ως η αποκάλυψη της θείας συγκατάβασης για την απελευθέρωση Του. Όλοι οι επώνυµοι ηγέτες της Επανάστασης του 1821 θεώρησαν χρέος τους να προσέλθουν στην Τήνο και να προσκυνήσουν την Ευαγγελίστρια για να αντλήσουν δύναµη για καλύτερη επιτέλεση του καθήκοντος προς την πατρίδα. Μεταξύ των επωνύµων προσκυνητών περιλαµβάνονται και οι Κανάρης, Μιαούλης, Καραϊσκάκης, Μακρυγιάννης, Νικηταράς, Κολοκοτρώνης κ.α. Η ίδρυση και η πορεία του Πανελληνίου αυτού Ιδρύµατος συµπίπτει µε την ιστορική διαδροµή του νεώτερου Ελληνικού κράτους την πορεία του οποίου παρακολουθεί και συνδράµει αποφασιστικά. Ήδη από την εποχή του αγώνα της Ανεξαρτησίας το Ίδρυµα της Ευαγγελιστρίας περιθάλπει τους χιλιάδες πρόσφυγες που κατά καιρούς κατέφυγαν στην Τήνο από την Μοσχόνησο, τις Κυδωνίες, την Κάσο, τα Ψαρά, την Χίο την Κάρυστο και την Κρήτη. Αργότερα συνέβαλε οικονοµικά στην Ίδρυση του Εθνικού Πανεπιστηµίου, ενίσχυσε πολλές φορές τον Εθνικό Στόλο ώστε το Ίδρυµα να ανακηρυχθεί Ευεργέτης, συνέβαλε οικονοµικά σε όλες τις επιστρατεύσεις του 19ου αιώνα, ενίσχυσε το µικρό τότε Ελληνικό Κράτος για αντιµετώπιση λοιµών, σεισµών, πληµµυρών, προσέφερε οικόπεδα σε πρόσφυγες, ενίσχυσε την Αεροπορία και πιο πρόσφατα τον εκέµβριο του 1940 προσέφερε όλα τα αναθήµατα και τιµαλφή της Αγίας Εικόνας και του Ναού υπέρ του Εθνικού αγώνα για την απόκρουση της επιδροµής της τότε φασιστικής Ιταλίας. Το Ιερό Ίδρυµα της Ευαγγελιστρίας συνεστήθη τυπικά και ουσιαστικά τον Ιανουάριο του 1825 µε την δηµοσίευση της ιαθήκης των Κτιτόρων του Ιερού Ναού και Ιδρυτών του Προσκυνήµατος. Οι Κτίτορες είναι οι πρώτοι Επίτροποι του Ναού. Αυτοί αξιώθηκαν να ανεύρουν την Αγία Εικόνα και να ανεγείρουν τον Ιερό Ναό και το µεγαλύτερο µέρος του Συγκροτήµατος που περιβάλλει τον Ναό της Ευαγγελιστρίας. Αυτοί συνέστησαν µε την παραπάνω διαθήκη το Ιερό Ίδρυµα της Ευαγγελιστρίας, θέτοντας ως πρώτους στόχους την Παιδεία και την Φιλανθρωπία και θέσπισαν τους πρώτους κανόνες ιοικήσεώς του. Η Πολιτεία ήδη από το 1835 χαρακτηρίζει µε πράξη της το Ιερό αυτό Ίδρυµα ως «Προσκύνηµα των απανταχού Ορθοδόξων» και το διακρίνει σαφώς από τους λοιπούς Ναούς και Μονές. Με το από 7/4/1851 Β. το Ιερό Ίδρυµα διακρίνεται σαφέστατα µεταξύ όλων των Ιερών Καθιδρυµάτων της Επικρατείας και επιβεβαιώνεται η αυτοτέλεια και το αυτοδιοίκητο του Ιδρύµατος αυτού. Ο χαρακτήρας αυτός του προσκυνήµατος γίνεται αποδεκτός µέχρι σήµερα µε εξαίρεση την περίοδο της δικτατορίας του

9 Μαρµαρογλυπτική Η ΜΑΡΜΑΡΟΓΛΥΠΤΙΚΗ ΠΑΡΑ ΟΣΗ ΣΤΗΝ ΤΗΝΟ Στο άκουσµα του ονόµατος της Τήνου δύο πράγµατα µας έρχονται αµέσως στο µυαλό: το ένα αναπόφευκτα είναι η Μεγαλόχαρη και το δεύτερο οι µεγάλοι Τηνιακοί καλλιτέχνες, γλύπτες και ζωγράφοι, που ξεπήδησαν από τη νησί προκειµένου να κατακτήσουν µε την Τέχνη τους όχι µόνο την Ελλάδα αλλά και τον υπόλοιπο κόσµο. Μερικοί από τους σπουδαίους Έλληνες γλύπτες που είχαν γενέτειρα την Τήνο ήταν ο Γιαννούλης Χαλεπάς, ο. Φιλιππότης, ο Γ. Βιδάλης και ο Λ. Σώχος ενώ η Σχολή Καλών Τεχνών του Πύργου εξακολουθεί να «παράγει» µεγάλο αριθµό καλλιτεχνών και κυρίως µαρµαρογλυπτών. Οι ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες θα µπορούσαµε να πούµε ότι ήταν αυτές που γέννησαν το θαύµα της µαρµαρογλυπτικής που άνθησε στην Τήνο. Τα λατοµείου λευκού και πράσινου µαρµάρου, κυρίως στην Οξωµεριά, στα χωριά του Πύργου και των Υστερνίων προσέφεραν µια εξαιρετική πρώτη ύλη στους µαστόρους της Τήνου ενώ η Ενετοκρατία για µία ακόµη φορά λειτούργησε θετικά µετατρέποντας την Τήνο στο µεγαλύτερο κέντρο της νεοελληνικής µαρµαρογλυπτικής στην Ελλάδα. Η Τήνος σήµερα αποτελεί χωρίς καµία υπερβολή ένα τεράστιο υπαίθριο µουσείο µαρµαρογλυπτικής καθώς ο επισκέπτης µπορεί πανεύκολα να θαυµάσει αριστουργήµατα της Τέχνης αυτής σε όποιο µέρος κι αν βρεθεί: από φεγγίτες και υπέρθυρα σπιτιών, σε οικόσηµα αρχοντόσπιτων µέχρι τέµπλα εκκλησιών, καµπαναριά, κοιµητήρια, φρούρια, κρήνες κ.α. Κι αν αυτά ίσως θεωρηθούν από τον επισκέπτη έως και αναµενόµενα τότε τί να πούµε για τη µαρµάρινη στάση λεωφορείου στον Πύργο ή για τις υπέροχες µαρµάρινες πινακίδες µε τις οποίες είναι γεµάτος ο Βωλάξ, πινακίδες που έχοντας ως στολίδια ανάγλυφα δελφίνια, περιστέρια, στάχυα µας δείχνουν το δρόµο µας προς το Μουσείο, την Πηγή και το Θέατρο; Η µαρµαροτεχνία και η µαρµαρογλυπτική δεν έχουν σαφή διαχωριστικά όρια στον επαγγελµατικό τοµέα των Τηνίων. Οι ίδιοι άνθρωποι, που γενικότερα ονοµάζονται µαρµαράδες, είναι ταυτόχρονα τεχνίτες και καλλιτέχνες. Τα δηµιουργήµατά τους είναι πολλά και εµφανή σε κάθε σηµείο του νησιού. Παλαιότερα, ακόµη και 9

10 αντικείµενα καθηµερινής χρήσης κατασκευάζονταν από το µάρµαρο του τόπου, όπως τα πετροτύρια για την παρασκευή τυριού, τα καλούπια όπου χύνονταν το σαπούνι κ.ά. Οι Τήνιοι µαρµαράδες, τις περισσότερες φορές εµπειρικά και µε γνώµονα τη διαίσθηση, τη φαντασία και την απέραντη αγάπη για το αντικείµενο της δουλειάς τους, δηµιούργησαν - και συνεχίζουν να το πράττουν - εκπληκτικά καλλιτεχνικά αριστουργήµατα. Η ιστορία της µαρµαροτεχνίας στο νησί ξεκινά από την αρχαιότητα. Με το τοπικό µάρµαρο φτιάχνονταν ναοί, βωµοί, αγάλµατα θέων κ.ο.κ. τόσο στην Τήνο, όσο και στη ήλο. Η πρώτη κρίση του επαγγέλµατος, που είχε ως αποτέλεσµα και την εξαφάνισή του, ήρθε όταν η πίστη στους παλιούς θεούς άρχισε να µειώνεται σε σηµαντικό βαθµό. Στα χρόνια της ενετοκρατίας, το νησί αναδεικνύει και πάλι την έφεσή του στη µαρµαρογλυπτική, η οποία αρχικά αναπτύσσεται γύρω από δύο µεγάλα και σχετικά κοντινά χωριά, τον Πύργο και τα Ιστέρνια. Οι Βενετοί πρωτοστατούν στην επαναφορά της τέχνης στην Τήνο, αυξάνοντας τη ζήτηση για τέτοιου είδους καλλιτεχνήµατα. Πολλοί ξενιτεµένοι τεχνίτες επαναπατρίζονται. Η επεξεργασία των µαρµάρων αποκτά και πάλι τη χαµένη της αίγλη και αρχίζει να διαδίδεται από γενιά σε γενιά. Το 17ο αιώνα, µαρµαράδες ακολουθούν τους οικοδόµους, για να κατασκευάσουν διακοσµητικά και άλλα µέρη της οικοδοµής, ενώ πολλοί ντόπιοι κτίστες συνδύαζαν και τις δύο ιδιότητες. Η ιστορία της µαρµαροτεχνίας στο νησί ξεκινά από την αρχαιότητα. Με το τοπικό µάρµαρο φτιάχνονταν ναοί, βωµοί, αγάλµατα θέων κ.ο.κ. τόσο στην Τήνο, όσο και στη ήλο. Η πρώτη κρίση του επαγγέλµατος, που είχε ως αποτέλεσµα και την εξαφάνισή του, ήρθε όταν η πίστη στους παλιούς θεούς άρχισε να µειώνεται σε σηµαντικό βαθµό. Στα χρόνια της ενετοκρατίας, το νησί αναδεικνύει και πάλι την έφεσή του στη µαρµαρογλυπτική, η οποία αρχικά αναπτύσσεται γύρω από δύο µεγάλα και σχετικά κοντινά χωριά, τον Πύργο και τα Ιστέρνια. Οι Βενετοί πρωτοστατούν στην επαναφορά της τέχνης στην Τήνο, αυξάνοντας τη ζήτηση για τέτοιου είδους καλλιτεχνήµατα. Πολλοί ξενιτεµένοι τεχνίτες επαναπατρίζονται. Η επεξεργασία των µαρµάρων αποκτά και πάλι τη χαµένη της αίγλη και αρχίζει να διαδίδεται από γενιά σε γενιά. Το 17ο αιώνα, µαρµαράδες ακολουθούν τους οικοδόµους, για να κατασκευάσουν διακοσµητικά και άλλα µέρη της οικοδοµής, ενώ πολλοί ντόπιοι κτίστες συνδύαζαν και τις δύο ιδιότητες. Η οικονοµική και πολιτιστική άνθηση του 18ου αιώνα βρίσκει τη µαρµαροτεχνία στο απόγειό της. Τότε διευρύνεται το φάσµα των εργαλείων και των τεχνικών της. Σταδιακά τα στενά όρια της Τήνου ανοίγουν και οι µαρµαροτεχνίτες του 10

11 νησιού απλώνονται σε ολόκληρη τη χώρα και στο εξωτερικό, διαπρέποντας κυρίως στα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, την Αίγυπτο και τη Μικρά Ασία. Εκείνη την εποχή γεννιούνται στο νησί κορυφαίοι εκπρόσωποι της νεοελληνικής γλυπτικής. Οι Τήνιοι τεχνίτες συµµετέχουν ενεργά στην αναγέννηση του απελευθερωµένου Ελληνικού κράτους µετά την τουρκοκρατία. Χρησιµοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά από τους Έλληνες και ξένους αρχιτέκτονες για την ανοικοδόµηση της Αθήνας. Η Ακαδηµία, το Πανεπιστήµιο, η Βουλή, το Αρχαιολογικό Μουσείο, η Μητρόπολη, αλλά και µέγαρα, εκκλησίες και αναστηλώσεις αρχαίων µνηµείων είναι µόνο µερικά από τα έργα που αναλαµβάνουν, εργαζόµενοι κάτω από την επίβλεψη Βαυαρών και Ελλήνων αρχιτεκτόνων. Πολλοί µαρµαροτεχνίτες ανοίγουν εργαστήρια στην Αθήνα. Επιπρόσθετα, µε την ίδρυση της έδρας γλυπτικής στο Πολυτεχνείο, το 1847, ξεκινά η διάκριση ανάµεσα στους εµπειρικούς µαρµαρογλύπτες - µάστορες και τους σπουδασµένους γλύπτες -καλλιτέχνες. Ο διαχωρισµός αυτός σηµατοδοτεί το τέλος της λεγόµενης «λαϊκής λιθογλυπτικής» και την αρχή µίας νέας εποχής που χαρακτηρίζεται από δύο παράλληλα συστήµατα: την «καλλιτεχνική γλυπτική» και την «εµπειρική µαρµαρογλυπτική». Στα τέλη του 19ου αιώνα, µαρµαρογλυφεία Τηνίων και αργότερα µαρµαροβιοτεχνικές µονάδες ιδρύονται εκτός από την Αθήνα και τον Πειραιά και σε άλλες ελληνικές πόλεις, ενώ συνεχίζεται η έντονη δραστηριότητα στο εξωτερικό. Όµως η µαζική µετανάστευση και ο αντίκτυπος των επιρροών από τον ξενόφερτο τρόπο ζωής αρχίζουν να πλήττουν το νησί και κυρίως τα χωριά όπου αναπτύχθηκε η µαρµαροτεχνία. Παρόλα αυτά η ζωτικότητά αυτών των οικισµών καταφέρνει να διατηρηθεί έως και τη δεκαετία του '50. Η παρακµή της τέχνης είναι ιδιαίτερα έντονη µετά το Β' Παγκόσµιο Πόλεµο. Ενδεικτικό είναι το γεγονός πως κατά τη δεκαετία του '70 λειτουργεί µόνο ένα εργαστήρι σε ολόκληρη τη νήσο. Ωστόσο, η οικοδοµική ανάπτυξη του , µε παραδοσιακού χαρακτήρα κτίσµατα, επαναφέρει στο προσκήνιο τα διάφορα µαρµάρινα διακοσµητικά. Έτσι, νέοι τεχνίτες ανοίγουν εργαστήρια στον Πύργο και στη Χώρα, ενώ σιγά - σιγά η ζήτηση αρχίζει να ξεπερνά τα στενά τοπικά όρια. Αυτά τα εργαστήρια στην πραγµατικότητα αποτελούν µικρά µουσεία σύγχρονης λαϊκής τέχνης. Έτσι, η Τήνος παραµένει το µοναδικό από τα πρωτογενή κέντρα µαρµαροτεχνίας όπου συνεχίζει να ακούγεται ο ήχος του µαντρακά. Θα ήταν λάθος ωστόσο να πιστέψουµε ότι η µαρµαρογλυπτική στην Τήνο αποτελεί πια ένα µουσειακό είδος. Η ταχύτατη τουριστική ανάπτυξη και η ήπια οικοδόµηση σπιτιών και τουριστικών µονάδων, µε σεβασµό στην παράδοση και τα δύο, προσφέρουν τις απαραίτητες συνθήκες ώστε να «ξανάρθουν στη µόδα» τα µαρµάρινα ανάγλυφα και τα άλλα καλλιτεχνήµατα που στολίζουν φεγγίτες, υπέρθυρα και εξώπορτες σε νέες οικοδοµές. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να καταφέρνουν να διατηρούνται πολλά εργαστήρια µαρµαρογλυφείας στην Τήνο, κυρίως στον Πύργο και στα Υστέρνια. 11

12 Η Μονή της Αγίας Πελαγίας Η ΑΛΛΙΩΣ, ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΕΧΡΟΒΟΥΝΙΟΥ Πρόκειται για ένα επιβλητικό και παράλληλα σεµνό µοναστήρι που είναι γνωστό και ως µονή της Αγίας Πελαγίας ή της Κυρίας των Αγγέλων. Από αρχιτεκτονικής απόψεως θεωρείται µοναδικό στον Ελλαδικό χώρο, καθώς η οικιστική δοµή του συγκροτήµατος συνδυάζει τόσο την απλότητα της λαϊκής ζωής, όσο και το χαρακτήρα των ενετικών κυκλαδικών κάστρων που περιέκλειναν οικισµούς. Σύµφωνα µε την παράδοση ιδρύθηκε στις αρχές του 12ου αιώνα. Από τότε έως σήµερα θεωρείται µία από τις µεγαλύτερες µονές της χώρας µας. Στις µέρες µας φιλοξενεί γύρω στις 40 µοναχές. Το Καθολικό είναι αφιερωµένο στην Κοίµηση της Θεοτόκου και επίσηµα εορτάζεται στις 15 Αυγούστου. Η ανέγερσή του χρονολογείται γύρω στο Στα στολίδια του συγκαταλέγονται το ξυλόγλυπτο - καλυµµένο από φύλλο χρυσού - βυζαντινό τέµπλο, πανέµορφες τοιχογραφίες, ο ρώσικος επιτάφιος του 1558 και παλιές µεταβυζαντινές εικόνες. Το σεπτό εικόνισµα της Κυρίας των Αγγέλων είναι διακοσµηµένο µε πολύτιµα αφιερώµατα. Επίσης χαρακτηριστική είναι η εικόνα που αναπαριστά την κρίση των χριστιανών κληρικών και λαϊκών κατά τη δεύτερη παρουσία. Όσο για το εντυπωσιακό, επενδυµένο µε µάρµαρο, διώροφο καµπαναριό του, φτιάχτηκε το 1955, στη βάση του υπάρχει ακόµη µία εικόνα της Μεγαλόχαρης και είναι ορατό από κάθε σηµείο του συγκροτήµατος. Το λιτό κελί όπου έζησε η Αγία Πελαγία διασώζεται. Κοντά του έχει ανεγερθεί οµώνυµο εκκλησάκι, το οποίο εγκαινιάστηκε το 1972 και γιορτάζει στις 23 Ιουλίου σε ανάµνηση της ηµεροµηνίας του θείου οράµατος. Την ηµέρα αυτή, η εικόνα της Μεγαλόχαρης µεταφέρεται µε ποµπή από τον Ιερό Ναό Ευαγγελιστρίας Τήνου στο µοναστήρι. Επίσης, εδώ φυλάσσεται και η κάρα της µοναχής, που πέθανε στις 28 Απριλίου Στο συγκρότηµα συνολικά υπάρχουν 7 εκκλησίες, µε αρχαιότερες της Αγίας Τριάδας, του Τιµίου Σταυρού και των Αγίων Ταξιαρχών και πιο σύγχρονη της Αγίας Χριστίνας. Επίσης, στο µοναστήρι λειτουργεί µουσείο. Ιστορία Σύµφωνα µε τη λαϊκή παράδοση, οι πρώτες καλόγριες της µονής ήταν τρεις αδελφές από τον Τριπόταµο. Την ίδια νύχτα και οι τρεις είδαν το ίδιο όνειρο: Μια γυναίκα να τις παροτρύνει να πάνε στο απέναντι βουνό (Κεχροβούνι), εκεί όπου υπήρχαν τρεις εκκλησίες και να κτίσουν κελιά για να µονάσουν. Έτσι και έπραξαν. Όταν άρχισαν να σκάβουν τα θεµέλια, βρήκαν φίδια, για αυτό πήγαν πιο κάτω να συνεχίσουν το έργο τους. Όµως τα εργαλεία, ως εκ θαύµατος, επέστρεφαν στην αρχική θέση, όπου και τελικά έκτισαν τα κελιά τους. Αυτά αποτέλεσαν τον πυρήνα γύρω από τον οποίο προστέθηκαν αργότερα και άλλα κτίσµατα, ώσπου τελικά το µοναστήρι να πάρει τη σηµερινή του µορφή. Από τη στιγµή της ίδρυσής της, η µονή κατάφερε να διατηρήσει τη µοναχική της ζωή, συνεχή και αναλλοίωτη. Καθόλη της διάρκεια της ενετοκρατίας απέκτησε τη σταυροπηγιακή αυτονοµία και ανεξαρτησία της, σύµφωνα µε το 12

13 Πατριαρχικό Σιγίλιο του Η φήµη και το κύρος της εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα. Το γεγονός αυτό ήταν και η αιτία, για την οποία εξαιρέθηκε από την απόφαση του Βασιλικού ιατάγµατος της 25/9/1833. Σύµφωνα µε το τελευταίο, όλες οι Ορθόδοξες µονές που είχαν λιγότερους από έξι µοναχούς έπρεπε να κλείσουν. Από εκείνα τα δύσκολα χρόνια έως και σήµερα, το µοναστήρι συντηρείται κατά κύριο λόγο από την εργασία των καλογραιών που ζουν εκεί. Το όραµα της Αγίας Πελαγίας Η νεαρή µοναχή Πελαγία είχε ήδη ονειρευτεί τη µορφή της Παναγίας που την καλούσε να αναζητήσει την εικόνα µε το οµοίωµά της. Έτσι η θεία µορφή της παρουσιάστηκε και πάλι στον ύπνο της, την Κυριακή 23 Ιουλίου 1822, για να την επιπλήξει που δεν είχε κάνει το καθήκον της. Η Πελαγία ξύπνησε έντροµη και διέκρινε στο αµυδρό φως των καντηλιών, την ίδια φιγούρα να της ζητά να εκτελέσει τη συγκεκριµένη εντολή. Η λάµψη γύρω από αυτήν ήταν ιδιαίτερα έντονη και παρέµεινε στο κελί της για λίγο. Το ξηµέρωµα, η µοναχή προσευχήθηκε και στη συνέχεια αποκάλυψε το όραµά της στην ηγουµένη, η οποία µε τη σειρά της ενηµέρωσε τον επίσκοπο Γαβριήλ. Ο τελευταίος, µε την οµόφωνη γνώµη του δηµογέροντα, συγκάλεσε τους Τήνιους στο Μητροπολιτικό ναό των Ταξιαρχών και τους πρότεινε να βοηθήσουν στις ανασκαφές. Οι ντόπιοι δέχθηκαν µε προθυµία. Έτσι οι εργασίες ξεκίνησαν το Σεπτέµβριο του Ωστόσο, στο σηµείο που είχε υποδειχθεί, το µοναδικά ευρήµατα ήταν τα ερείπια ενός βυζαντινού ναού και ένα αποξηραµένο πηγάδι. Με την πάροδο των ηµερών, το ζήλο των εργατών διαδέχθηκε η απογοήτευση και έτσι οι ανασκαφές εγκαταλείφθηκαν. Σύντοµα το νησί χτυπήθηκε από επιδηµία πανούκλας. Εντούτοις, η µεγάλη ηµέρα πλησίαζε. Το βράδυ της 28 ης προς την 29 η Ιανουαρίου 1823, η Παναγία εµφανίστηκε και πάλι στον ύπνο της Πελαγίας, δίνοντάς της σαφείς οδηγίες για τον τόπο όπου βρίσκονταν το εικόνισµα. Η µοναχή δηµοσιοποίησε αµέσως το όνειρό της και οι κάτοικοι του Μουντάδου, των οποίων ήταν η σειρά να αναλάβουν τις ανασκαφές, ξεκίνησαν το σκάψιµο. Όµως στο τέλος της ηµέρας δεν υπήρχε αποτέλεσµα και έτσι κυριεύθηκαν πάλι από την απόγνωση. Στις 30 Ιανουαρίου 1823, σειρά για να λάβουν µέρος στις ανασκαφές είχαν οι κάτοικοι του Φαλατάδου. Ο ηµήτριος Βλάσσης, που ηγούνταν των εργασιών, παρότρυνε τους συντοπίτες του να σκάβουν µε πίστη. Γύρω στις 14:00, η σκαπάνη του ιδίου χτύπησε πάνω σε ξύλο. Έσκυψε, καθάρισε µε τα χέρια του τα χώµατα και ανασήκωσε ένα µέρος του οµοιώµατος. Με τις κραυγές του, συγκεντρώθηκαν όλοι τριγύρω του. Μερικά λεπτά αργότερα, ο Ζαν Βιδάλης ανακάλυψε και το δεύτερο κοµµάτι, κάνοντας τις καµπάνες ολόκληρου του νησιού να ηχούν χαρµόσυνα. Στις 11 Σεπτεµβρίου του 1971, η µοναχή Πελαγία ανακηρύσσεται επισήµως από την Ιερά Σύνοδο του Οικουµενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως Αγία. Ωστόσο, στη συνείδηση των πιστών, το γεγονός αυτό είχε συµβεί από τη στιγµή της ευρέσεως της θαυµατουργής εικόνας. 13

14 Ήθη, έθιµα και Λαογραφία ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ Οι Τήνιοι διατηρούν τα ήθη και τα έθιµα του τόπου τους ως κάτι ιερό. Εξάλλου, πολλά από αυτά πηγάζουν από αρχαίες θρησκευτικές παραδόσεις. Τα έθιµα αναβιώνουν κυρίως στα χωριά, ωστόσο και η Χώρα δεν υστερεί των παραδόσεων. Επιπρόσθετα, οι ντόπιοι συνηθίζουν να συνδυάζουν τη βαθιά τους πίστη µε την αγάπη τους για το χορό και το τραγούδι στα εορταστικά πανηγύρια που τακτικά διοργανώνουν. Άναµµα των Καντηλιών Ένα έθιµο που αποδεικνύει τη βαθύτατη πίστη των Τηνίων είναι το Άναµµα των Καντηλιών. Θεωρείται άγραφος νόµος µεταξύ των κατοίκων του νησιού, να φωτίζουν µε αυτό τον τρόπο όλα τα εξωκλήσια κάθε Σάββατο απόγευµα, αλλά και τις παραµονές των µεγάλων χριστιανικών ή των ονοµαστικών τους εορτών. Κάθε εξωκλήσι έχει ένα µόνιµο ή προσωρινό ιδιοκτήτη, στις υποχρεώσεις του οποίου συµπεριλαµβάνεται και η τήρηση του εθίµου. Η αθέτηση αυτής της υποχρέωσης θεωρείται ηθικό παράπτωµα, που κανένας ντόπιος δεν µπορεί να ανεχθεί στη συνείδησή του. Το έθιµο σε πολλές περιπτώσεις παίρνει τη µορφή τάµατος. Έτσι πολλοί Τήνιοι, ως ένδειξη ευγνωµοσύνης, ικεσίας ή ευχαριστίας προς κάποιον Άγιο, υπόσχονται να µεταβούν στο εξωκλήσι που είναι αφιερωµένο στο όνοµά του. Οι προσκυνητές κατευθύνονται στο χώρο νωρίς το πρωί. Στην περίπτωση που τα καντήλια είναι αναµµένα, προσθέτουν λάδι για να διατηρηθεί περισσότερο η φλόγα τους και ακουµπούν το υπόλοιπο της φιάλης που έχουν προσκοµίσει, δίπλα από το µανουάλι, ώστε να ξαναχρησιµοποιηθεί για το σκοπό αυτό. Σε κάθε περίπτωση, η διαδικασία συνοδεύεται πάντοτε από το άναµµα κεριών και θυµιάµατος. Η προσφορά αυτών των τριών στοιχείων αποτελεί τη µοναδική χριστιανική υλική θυσία που διασώζεται από τα αποστολικά χρόνια. Ο χαρακτήρας της είναι άκρως συµβολικός. Η αξία της δεν σχετίζεται µε την προσφερόµενη ύλη, αλλά µε τη θρησκευτική κατάνυξη του προσκυνητή. Γενικότερα, το άναµµα των καντηλιών εκφράζει τη φωτεινότητα των ψυχών των πιστών. Οι φλόγες τους παροµοιάζονται µε το φως του Αγίου Πνεύµατος, αλλά και τη λαµπρότητα όλων των Αγίων που είναι ριζωµένοι βαθιά στις καρδιές των ντόπιων. 14

15 Χοιροσφάγια Πρόκειται για ένα παλιό έθιµο, το οποίο αναβιώνει µε αµείωτη ένταση έως τις ηµέρες µας, τους µήνες Νοέµβριο και εκέµβριο, κυρίως στα χωριά. Σηµειώνεται πως οι οικογένειες συνηθίζουν να εκτρέφουν τουλάχιστον ένα χοίρο, από τον οποίο εξασφαλίζουν το κρέας όλης της χρονιάς, αλλά και αρκετά τοπικά εδέσµατα, όπως: λούζα, γλίνα, πηχτή κ.ά. Οι προετοιµασίες διαρκούν αρκετές ηµέρες. Σε αυτές εµπλέκονται άντρες και γυναίκες, συγγενείς και φίλοι, µε αποτέλεσµα τα χοιροσφάγια να αποκτούν πανηγυρικό χαρακτήρα. Καθένας έχει το δικό του ρόλο: Οι γυναίκες µαζεύουν µυρωδικά, τα οποία ξεραίνουν στον ήλιο και ακολούθως τα τρίβουν µε αλάτι. Επίσης, συγυρίζουν και ασβεστώνουν το σπίτι, την αυλή και το δρόµο. Οι άνδρες µαζεύουν ξύλα ελιάς. Αλλά και την ηµέρα της σφαγής χρειάζονται πολλά χέρια. Η διαδικασία, που ξεκινά πριν καλά - καλά ξηµερώσει, απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή και τεχνική κατάρτιση, καθώς το ζώο ζυγίζει 150 µε 200 κιλά. Αµέσως µετά, µε τη βοήθεια ζεµατιστού νερού, αρχίζει το ξύρισµα, το γδάρσιµο και το καψάλισµα, ενώ οι γυναίκες κερνούν ρακί, σταφίδες, καρύδια, ρόδια και ξεροτήγανα. Ο χοίρος µεταφέρεται στο σπίτι και κρεµιέται ανάποδα από ένα τσιγκέλι. Το πρώτο πράγµα που αφαιρείται είναι τα εντόσθια. Εξάλλου, το συκώτι θα τηγανιστεί και θα σερβιριστεί µε πιλάφι για κολατσιό. Στη συνέχεια, οι γυναίκες παραλαµβάνουν τα έντερα για την πολύωρη διαδικασία του καθαρισµού τους, µε λεµόνι, αλάτι και άφθονο νερό. Τα λεπτά έντερα χρησιµεύουν στο τύλιγµα των σπιτικών λουκάνικων, τα πιο φαρδιά για τα σαλσίσια, ενώ τα παχιά και χοντρά για τις λούζες. Ο τεµαχισµός του ζώου θέλει µεθοδικότητα και τέχνη. Οι τοµές πρέπει να υπολογιστούν µε ακρίβεια για να βγουν σωστά οι λούζες, τα παϊδάκια, τα παχιά, τα σύγλινα και σίσιρα, τα ψαχνάδια για τα λουκάνικα, το χοιροµέρι και η δουριά, που σύµφωνα µε την παράδοση δίνεται στον παπά του χωριού. Όλοι οι χώροι του σπιτιού µετατρέπονται σε ένα µικρό εργαστήρι: στο πιο φαρδύ τραπέζι κόβεται ο κιµάς για τα λουκάνικα, δίπλα φτιάχνονται οι λούζες και τα σκορδάτα σαλσίσια, αλλού κόβονται τα σύγλινα, ενώ κάποιοι καθαρίζουν τα αυτιά και τα άκρα των ποδιών για την πηχτή. Αναφέρεται πως τα παλαιότερα χρόνια δεν πέταγαν τίποτα από το ζώο. Με τις τρίχες του σβέρκου, οι τσαγκάρηδες έραβαν τα παπούτσια, ενώ µε το λίπος της ουράς, τα στεγανοποιούσαν. Μέχρι και τα παιδιά έβρισκαν παιχνίδια από αυτή τη διαδικασία. Η σούπα από τα βρασµένα κόκαλα µε τα ψαχνά αποτελεί το βασικό φαγητό του δείπνου που ακολουθεί. Στο τραπέζι συµµετέχουν όλοι όσοι βοήθησαν στα χοιροσφάγια. Ακόµη στους καλεσµένους συγκαταλέγονται ο παπάς, ο δάσκαλος και ο γιατρός (εάν υπάρχουν στο χωριό), αλλά και όσοι ξένοι βρίσκονται εκείνη τη στιγµή στον οικισµό. Η δύσκολη αυτή ηµέρα καταλήγει πάντα σε ένα γνήσιο λαϊκό πανηγύρι. Μεγάλες σειρές από τραπέζια στολίζονται µε κάτασπρα τραπεζοµάντιλα και τα επίσηµα σερβίτσια. Το δείπνο είναι πλουσιοπάροχο και εκτός από τη σούπα περιλαµβάνει ποικιλία από σαλάτες, τυριά, ελιές, σαρδέλες, βραστό κρέας µε πατάτες, ντολµαδάκια µε κιµά από το χοίρο, συκώτι, γλυκάδια, φλεµόνι στιφάδο κ.ά. Ο νοικοκύρης κερνάει τους προσκεκληµένους του από το καινούριο βαρελίσιο του κρασί. Μετά την προσευχή, ξεκινά το µεγάλο φαγοπότι. Συχνά υπάρχουν και όργανα: βιολιά και λαούτο. Αλλά και χωρίς αυτά, το γλέντι και ο χορός φουντώνουν από τα τραγούδια των συνδαιτυµόνων. 15

16 Βεγγέρα Αποτελεί ένα πανάρχαιο έθιµο που ξεκίνησε από τα κρύα βράδια του χειµώνα. Σήµερα, διατηρείται σε εξελιγµένη µορφή, τόσο στο λεξιλόγιο, όσο και στις συνήθειες των Τηνίων καθόλη τη χρονιά. Τα παλαιότερα χρόνια, η οικογένεια που προγραµµάτιζε να πάει σε µία βεγγέρα ετοίµαζε από νωρίς ένα λυχνάρι µε λάδι και φυτίλι. Αυτό αποτελούσε τον απαραίτητο φωτισµό για τη διαδροµή. Μετά το οικογενειακό δείπνο, ο πατέρας έδινε το σύνθηµα της αναχώρησης. Η γυναίκα άναβε µε σπίρτα το φυτίλι και όλοι µαζί ξεκινούσαν. Κατά τη διάρκεια της διαδροµής, το µικρότερο παιδί κράταγε το λυχνάρι και πήγαινε µπροστά. Πίσω του, ακολουθούσε το ανδρόγυνο και τα υπόλοιπα µέλη της οικογένειας. Ο πατέρας καθοδηγούσε το µικρό παιδί έως ότου να καταλήξουν στο φιλικό ή συγγενικό σπίτι. Φθάνοντας στον τελικό προορισµό τους, τα παιδιά των δύο (ή και περισσοτέρων) οικογενειών ξεκίναγαν τα παιχνίδια. Όταν κουράζονταν, έτρεχαν στον καναπέ για να ακούσουν, µε ιδιαίτερη χαρά, τα παραµύθια που τους διηγούνταν η γιαγιά. Στο στολισµένο τραπέζι, µε διάφορες λιχουδιές, κάθονταν οι ενήλικες, ενώ η νοικοκυρά του σπιτιού έπλεκε την προίκα της κόρης της. Η βεγγέρα διαρκούσε έως τις 10 ή 11 τη νύχτα. Στο τελείωµα της βραδιάς, οι καλεσµένοι άναβαν και πάλι το λυχνάρι τους, ευχαριστούσαν τους οικοδεσπότες και επέστρεφαν στο σπίτι τους. Έθιµο της Αγάπης Πρόκειται για ένα πανάρχαιο έθιµο, που αναβιώνει κάθε χρόνο, τη ευτέρα του Πάσχα, στο χωριό Κτικάδος. Έχει τις ρίζες του στην πρωτοχριστιανική εποχή και σχετίζεται µε τη βαθιά πίστη των Τηνίων στην Ανάσταση του Χριστού. Στόχος του εθίµου, που ονοµάζεται Αγάπη, είναι αυτή την ηµέρα, που ουσιαστικά υµνείται η Ανάσταση του Ιησού, να συµφιλιωθούν όλοι οι πιστοί (Ορθόδοξοι και Καθολικοί) µεταξύ τους, αλλά και να τιµήσουν τους δικούς τους που δεν είναι πια στη ζωή. Έτσι µετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας στην εκκλησία της Υπαπαντής, γίνεται περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως σε ολόκληρο τον οικισµό. Στις δώδεκα το µεσηµέρι, η καµπάνα χτυπά χαρµόσυνα, προσκαλώντας τους κατοίκους, αλλά και τους επισκέπτες στην αίθουσα, χωρητικότητας 300 ατόµων, που βρίσκεται κάτω από τον Ιερό Ναό. Εκεί υπάρχει ένα ευρύχωρο και µακρόστενο πέτρινο τραπέζι, µε πεζούλια, το οποίο οι ντόπιοι αποκαλούν Κοινή Τράπεζα. Οι γυναίκες του χωριού έχουν µαγειρέψει σούπα από µοσχάρι, ψητό κρέας, κυρίως µοσχαρίσιο και διάφορους άλλους εκλεκτούς µεζέδες, όπως το έθιµο επιβάλλει. Παράλληλα, έχουν φροντίσει ώστε το τραπέζι να είναι εορταστικά στρωµένο. Όλοι µαζί κάθονται σε αυτό το πραγµατικά τεράστιο, ενιαίο τραπέζι, µε προεξάρχοντα τον ιερέα. Μόλις σερβιριστεί το φαγητό, ο παπάς ψέλνει τρεις φορές το Χριστός Ανέστη και αρχίζει το γεύµα. Ακολουθεί αλληλοσυγχώρηση µεταξύ των παρευρισκόµενων, τρισάγιο, οµιλία του εφηµέριου, επιµνηµόσυνη δέηση, ονοµαστική αναφορά στη µνήµη των αποθανόντων, καθώς και αναστάσιµοι ύµνοι στο µικρό παρεκκλήσι που βρίσκεται στον ίδιο χώρο. 16

17 Ροδάρια Είναι ένα ιδιαίτερο έθιµο, µοναδικό σε ολόκληρη την Ελλάδα, το οποίο αναβιώνει κάθε Κυριακή του Θωµά στο µεγάλο πανηγύρι της Παναγίας της Λακκωτιανής, στα Ιστέρνια. Η ροδάρια λαµβάνει χώρα µετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας στην οµώνυµη εκκλησία, η οποία βρίσκεται λίγο έξω από τον οικισµό. Σύµφωνα µε το έθιµο, όλοι οι προσκυνητές κάθονται και γευµατίζουν σε ένα κοινό τραπέζι, µε πλούσια φαγητά. Εκείνη τη στιγµή, οι πιστοί ανταλλάσσουν µε τα προσφιλή και αγαπητά τους πρόσωπα τις ροδάριες, που είναι ένα µικρό µπουκέτο λουλουδιών, συνοδευόµενο από κάρτα µε αναστάσιµες ευχές. Η ροδάρια θυµίζει κατάλοιπο των αρχαίων Ανθεστηρίων, της µεγάλης τριήµερης γιορτής των ανθέων, που γίνονταν στην Αθήνα προς τιµή του ιόνυσου, κατά τη διάρκεια του µήνα Ανθεστηρίωνα. Παράλληλα, αναµφισβήτητα έχει κοινά στοιχεία µε το χριστιανικό έθιµο της Αγάπης. Τραπέζι της Αδελφότητας Πρόκειται για ένα ακόµη παλαιό χριστιανικό έθιµο, µε µοναστηριακό τυπικό, που πραγµατοποιείται τις ηµέρες των Χριστουγέννων στον Τριπόταµο. Κάθε χρόνο µία οικογένεια, της οποίας ο αρχηγός αποκτά τον τίτλο του Κάβου, αναλαµβάνει να φροντίζει την εκκλησία του χωριού, που είναι αφιερωµένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Στις υποχρεώσεις της είναι να διατηρεί αναµµένο το καντήλι που βρίσκεται πάνω από την εικόνα της Γέννησης του Χριστού, καθόλη τη διάρκεια του έτους. Επιπρόσθετα, διατηρεί το ναό καθαρό, επωµίζεται τα έξοδα της Θείας Λειτουργίας των Χριστουγέννων και της προµήθειας των κεριών, ενώ είναι υπεύθυνη για την κατασκευή της µεγάλης λαµπάδας που χρησιµοποιείται στην τελετή της νέας χρονιάς. Το µεσηµέρι των Χριστουγέννων, ο Κάβος παραθέτει γεύµα στο σπίτι του, όπου συµµετέχουν µόνο οι άνδρες - αρχηγοί των οικογενειών του χωριού και ο ιερέας. Οι προσκεκληµένοι φέρνουν µαζί τους, δεµένα σε µία πετσέτα, το πιρούνι, το κουτάλι, το ψωµί και το κρασί τους. Στο τραπέζι της αδελφότητας, ο Κάβος προσφέρει πλουσιοπάροχο φαγητό, στο οποίο περιλαµβάνεται σούπα και βραστό από µοσχάρι, κοκκινιστό κρέας, στιφάδο, ντολµαδάκια και άλλα τοπικά εδέσµατα. Το κρασί σερβίρεται στα τάσια, δηλαδή σε κύπελλα ηµισφαιρικού σχήµατος από ορείχαλκο, τα οποία είθισται να χρησιµοποιούνται µόνο τη συγκεκριµένη µέρα. Μετά το γεύµα, ο ιερέας και µερικοί από τους συνδαιτυµόνες µεταφέρουν την εικόνα της Γέννησης του Χριστού από την εκκλησία στο σπίτι του οικοδεσπότη, ψέλνοντας χριστουγεννιάτικους ύµνους. Η εικόνα τοποθετείται πάνω στο τραπέζι, µοιράζεται αντίδωρο, ενώ οι παρευρισκόµενοι ανάβουν κεριά, όµοια µε αυτά της πρωινής λειτουργίας. Εκείνη τη στιγµή, ο παπάς ορίζει τον επόµενο Κάβο. Μετά το κέρασµα των παραδοσιακών γλυκισµάτων, η εικόνα επιστρέφει στην εκκλησία υπό τους ψαλµούς χριστουγεννιάτικων ύµνων. Την επόµενη µέρα (26 εκεµβρίου) µαζεύονται και πάλι όλοι οι άντρες στο σπίτι του παλιού Κάβου, για να αποτελειώσουν τα φαγητά που περίσσεψαν την προηγούµενη. Τυπικά, οι υποχρεώσεις του παλιού Κάβου ολοκληρώνονται µε το γεύµα των Χριστουγέννων. Ωστόσο, έως και την τελευταία µέρα του χρόνου, πρέπει να διατηρεί αναµµένο το καντήλι. Μετά τη Θεία Λειτουργία της 31ης εκεµβρίου, ακολουθεί περιφορά της εικόνας για το ποδαρικό σε όλα τα σπιτικά του χωριού. 17

18 Σήµερα, η λίστα για τους Κάβους φτάνει έως το 2025, γεγονός που υποδηλώνει το έντονο ενδιαφέρον των ντόπιων για το συγκεκριµένο έθιµο. Όµως τα παλαιότερα χρόνια, ο Κάβος βρίσκονταν πάντα την τελευταία στιγµή, καθώς οι οικονοµικές συνθήκες ήταν ιδιαίτερα δύσκολες. Έθιµο της Πρωτοµαγιάς Αναβιώνει έως και σήµερα σε αρκετές περιοχές του νησιού, ενώ παλαιότερα ήταν ένα από τα πιο δηµοφιλή έθιµα. Σύµφωνα µε την παράδοση, όπως γίνεται σε ολόκληρη την Ελλάδα, έτσι και στην Τήνο, φτιάχνονται οι γνωστοί Μάηδες, τα λουλουδένια στεφάνια που στολίζουν τις πόρτες ή και τα µπαλκόνια των σπιτιών. Η διαφορά είναι πως το βράδυ της παραµονής της 1ης Μαΐου, οι νεαροί τού κάθε οικισµού ξεχύνονται στα σοκάκια και «κλέβουν» τους Μάηδες και τις γλάστρες από τις αυλές των κατοικιών, όπου διαµένουν ανύπαντρα κορίτσια. Στη συνέχεια πάνε και τοποθετούν τα «κλοπιµαία» τους στα περβάζια της εκκλησίας. Το επόµενο πρωί, οι κοπέλες αναζητούν τα λουλούδια τους σε αυτό το χώρο. Έθιµο του Κλήδονα Ο Κλήδονας µεγαλουργεί στην εορτή του Αγίου Ιωάννη του Φωταρά (24 Ιουνίου). Ουσιαστικά, το έθιµο αναφέρεται σε ένα είδος λαϊκής µαντείας που τελείται συνήθως τη συγκεκριµένη ηµέρα. Λίγο νωρίτερα, κάθε ένας από τους κατοίκους του χωριού τοποθετεί κρυφά ένα αντικείµενο µέσα στον Κλήδονα, ο οποίος και σφραγίζεται όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία. Την ηµέρα της γιορτής, όλοι οι ντόπιοι συγκεντρώνονται για να τον ξεκλειδώσουν. Κάθε ένας από τους συµµετέχοντες πιάνει στο χέρι του τυχαία ένα αντικείµενο. Για να πάρει πίσω το δικό του, πρέπει να απαγγείλει στίχους σε αυτόν που το κρατά. Σύµφωνα µε την παράδοση, στους παρευρισκόµενους προσφέρεται πίτα και βουνίσιο νερό. Σήµερα, το έθιµο αναβιώνει κυρίως στο χωριό Ιστέρνια. Πανηγύρια Τα πανηγύρια στην Τήνο δεν έχουν καµία σχέση µε τα εµποροπανήγυρα που διοργανώνονται σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, αλλά ούτε και µε το µεγάλο εορτασµό της Παναγίας που πραγµατοποιείται στη Χώρα το εκαπενταύγουστο. Αντίθετα, αποτελούν µέρος της ζωής των ντόπιων, περιβάλλονται από αρχαία έθιµα και παρακινούνται από το θρησκευτικό αίσθηµα. Ενδεικτικό είναι το γεγονός πως σε όλες ανεξαιρέτως τις εκκλησίες και τα εξωκλήσια του νησιού τελούνται µεγαλοπρεπείς Θείες Λειτουργίες, την ηµέρα του εορτασµού του τιµώµενου Αγίου, που συνοδεύεται από κέρασµα στον προαύλιο χώρο. Επίσης χαρακτηριστικό του τόπου είναι πως κάθε πανηγύρι έχει το δικό του παραδοσιακό πιάτο. Ενδεικτικά αναφέρονται: τα ρεβίθια στον εορτασµό της Αγίας Βαρβάρας, οι καπνιστές σαρδέλες στο πανηγύρι του Κτικάδου, οι ντολµάδες στη γιορτή των Εισοδείων στον Τριπόταµο κ.ά. Ειδικότερα, την ηµέρα που γιορτάζει ο ενοριακός ναός ενός χωριού, όλοι συµµετέχουν ενεργά στις προετοιµασίες. Τεχνίτες ασπρίζουν το εσωτερικό και το εξωτερικό της εκκλησίας, ενώ οι γυναίκες καθαρίζουν το χώρο, γυαλίζουν τα καντήλια, τα µανουάλια και τοποθετούν λουλούδια στο Ιερό. Μετά την τελετή, ακολουθεί κέρασµα στην αυλή. Στη 18

19 συνέχεια, σύµφωνα µε την παράδοση που διατηρείται αναλλοίωτη έως και τις ηµέρες µας, όλα τα νοικοκυριά είναι ανοικτά τόσο για τους συντοπίτες, όσο και για τους επισκέπτες. Έξω από την εκκλησία, δίνεται µία άτυπη µάχη για το ποιος από τους χωριανούς θα πρωτοπάρει στο σπίτι του τους προσκυνητές που ήρθαν από άλλους οικισµούς ή ακόµη και τους τουρίστες. Τραπέζια στρωµένα επίσηµα µε τα καλά σερβίτσια και τα κάτασπρα τραπεζοµάντιλα, αλλά και πλουσιοπάροχα τοπικά εδέσµατα µε άφθονο κρασί αποτελούν αναπόσπαστο κοµµάτι του πανηγυριού, αλλά και της Τήνιας φιλοξενίας. Κρέας ιδιωτικής παραγωγής, σπιτικά τυράκια, λούζα, αγκινάρες τουρσί ή µαγειρεµένες, αρωµατικά λαχανικά από το περιβόλι είναι µόνο µερικά από τα φαγητά που συµπεριλαµβάνοντα στο εορταστικό γεύµα. Ειδικά τα σπιτικά που έχουν εορταζόµενο, υποδέχονται τους επισκέπτες ως αργά το βράδυ. Ψαράκια, γλυκές τυρόπιτες, µαρέγκες, παστέλια, ξεροτήγανα και άλλα ντόπια γλυκίσµατα προσφέρονται µαζί µε το οικογενειακό ρακί σε όσους περνούν για να ευχηθούν. Είναι γεγονός πως οι άνθρωποι που βρίσκονται για πρώτη φορά σε µία τέτοια γιορτή ζουν µία ξεχωριστή εµπειρία. Σε πολλές περιπτώσεις, το πανηγύρι ολοκληρώνεται µε το χορό του συλλόγου, στην κεντρική πλατεία του χωριού. Άντρες και γυναίκες κάθε ηλικίας χορεύουν µπάλλο και συρτό στους ήχους των τοπικών οργάνων, που έχουν ως βάση το βιολί. Στις συνήθειες των ντόπιων είναι ο τραγουδιστής να σταµατά τα όργανα και να τραγουδά αυτοσχέδια δίστιχα, τα οποία συνήθως εξυµνούν τις χορευτικές ικανότητες των παρευρισκόµενων. Η καλή µουσική, η παρέα και το κρασάκι συντελούν στην εξαίσια διάθεση για διασκέδαση. 19

20 Περιστεριώνες ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΤΗΝΟ Κτισµένοι στις λεγόµενες εξοχές του νησιού, οι περιστεριώνες διακοσµούν µε τρόπο ανεπανάληπτο το τοπίο. Πρόκειται για επιβλητικά και ογκώδη διώροφα λιθόκτιστα οικοδοµήµατα που θυµίζουν βυζαντινούς πύργους. Περιστεριώνες υπάρχουν και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων. Ωστόσο, στην Τήνο βρίσκονται αναµφισβήτητα οι περισσότεροι και οι πιο εντυπωσιακά διακοσµηµένοι. Ο ακριβής αριθµός τους δεν είναι γνωστός, παρόλα αυτά εικάζεται πως ξεπερνούν τους Το µεγαλύτερο ποσοστό συγκεντρώνεται στο κεντρικό, κεντρικο-ανατολικό τµήµα του νησιού και στην κοιλάδα του Ταραµπάδου. Από αρχιτεκτονικής πλευράς, όλοι είναι κτισµένοι µε τον ίδιο λιτό ρυθµό των κυκλαδικών σπιτιών. Όµως ο διάκοσµός τους µοιάζει µε κέντηµα, µετατρέποντάς τους σε µνηµεία λαϊκής τέχνης, µοναδικούς σε ολόκληρο τον κόσµο. Οι κτίστες τους, που δεν ήταν άλλοι από τους απλούς κατοίκους του νησιού, ήξεραν καλά πως έπρεπε να επιλέξουν την κατάλληλη τοποθεσία: πλαγιά ή ρεµατιά (όχι βουνό), έτσι ώστε τα περιστέρια να πετούν µε άνεση για να βρουν την τροφή τους, αλλά και να επιστρέφουν εύκολα στη φωλιά τους. Τα υλικά που χρησιµοποιούσαν για την ανέγερσή τους ήταν αυτά που η Τήνια γη πλουσιοπάροχα τους προµήθευε: πέτρα, ασβέστης και σχιστόλιθοι µε τους οποίους δηµιουργούσαν ασυνήθιστους σχηµατισµούς (ρόµβους, τρίγωνα, ήλιους, κυπαρίσσια κ.ά.) σε µία ή περισσότερες πλευρές του κτίσµατος. Οι περιστεριώνες στην Τήνο είναι διώροφα ορθογώνια κτίσµατα µε διαστάσεις συνήθως 3 Χ 4 Χ 5 µέτρα. Εξωτερικά, κανένας περιστεριώνας δεν είναι ολόιδιος µε τους άλλους. Αντίθετα, εσωτερικά είναι πανοµοιότυποι. Η πόρτα της εισόδου είναι ξύλινη και ασφαλίζει ερµητικά, ώστε να µην εισβάλλουν στο χώρο φίδια, ποντίκια κλπ. Το κάτω πάτωµα χρησιµοποιείται ως αποθήκη αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων και εργαλείων ή ακόµη και ως κατοικία. Πολλές φορές, το ισόγειο προεκτείνεται περισσότερο από την ευθεία της πρόσοψης για ευρυχωρία, ενώ λειτουργεί και ως προστατευτικό για τα νεογνά που πέφτουν από τις φωλιές τους. Στο επάνω πάτωµα ζουν τα περιστέρια. Η πρόσβαση εκεί είναι εφικτή από µία εσωτερική σκάλα. Τα πέτρινα ή - σπανιότερα - µαρµάρινα 20

21 διακοσµητικά, σε κάποιες περιπτώσεις είναι τόσα πολλά που δεν αφήνουν ακάλυπτο χώρο, ενώ σε άλλες είναι λιγότερα δηµιουργώντας λευκά παραδοσιακά διαστήµατα. Οι φωλιές, τοποθετηµένες ανάµεσα στους σχηµατισµούς, τελειοποιούν το ενιαίο διακοσµητικό σύνολο. Συχνά ο βορινός τοίχος προεκτείνεται, για να προφυλάσσει τα πουλιά από τον αέρα. Οι γωνίες του δώµατος είναι στολισµένες µε «τα σηµάδια των περιστεριών». Πρόκειται για κολονάκια που απεικονίζουν ψεύτικα περιστέρια, όρθιες πλάκες και άλλα σχέδια, τα οποία αποτελούν συγχρόνως θέσεις για τα περιστέρια, σκιάχτρα, αλλά και γνώρισµα των οικοδοµηµάτων. Παρόλο που περιστέρια υπήρχαν στο νησί πολλούς αιώνες πριν, φαίνεται πως οι Βενετοί ήταν αυτοί που εισήγαγαν τη συστηµατική εκτροφή τους, µεταφέροντας στο νησί την κληρονοµιά του «δικαιώµατος των περιστεριώνων» της µεσαιωνικής Ευρώπης. Ο αριθµός αυτών των κτισµάτων αυξήθηκε από το 18ο έως και τα µέσα περίπου του 19ου αιώνα. Κατά την τουρκοκρατία υπήρχαν τόσοι περιστεριώνες που καταγράφηκαν στο κτηµατολόγιο. Τα περιστέρια γρήγορα πολλαπλασιάστηκαν. Έτσι, ξεκίνησε η εξαγωγή τους προς τη Σµύρνη, την Πόλη και άλλες περιοχές, καθώς αποτελούσαν περιζήτητο και ακριβό έδεσµα. Οι Τηνιακοί δεν εκτρέφουν περιστέρια µόνο για το κρέας τους αλλά και για τα περιττώµατά τους, που θεωρούνται εξαιρετικό λίπασµα. Τα παλιά χρόνια χρησιµοποιούσαν επίσης τα φτερά, το αίµα και την καρδιά τους για να παρασκευάζουν θεραπευτικές κρέµες, ενώ, όσο κι αν ακούγεται βάρβαρο σήµερα, αποτελούσαν κι ένα θαυµάσιο στόχο για όσους επιθυµούσαν να εξασκηθούν στην σκοποβολή. Οι περιστεριώνες στην Τήνο τα παλιά χρόνια ήταν σύµβολο ευγενικής καταγωγής. Μόνο οι πολλοί πλούσιοι κι οι κάτοχοι µεγάλων καλλιεργήσιµων εκτάσεων είχαν τη δυνατότητα να χτίσουν και να συντηρήσουν περιστεριώνα ενώ όσο πιο περίτεχνα ήταν τα στολίδια του τόσο πιο πλούσιος θεωρείτο και ο ιδιοκτήτης τους. Όταν πια χάρη στο εµπόριο η Τήνος γνώρισε οικονοµική ανάπτυξη πολλοί ήταν εκείνοι που έφτιαξαν περιστεριώνες και ξεκίνησαν εξάγουν τα πιτσούνια και να εµπορεύονται το λίπασµα από τα περιττώµατα των περιστεριών. Σήµερα, οι ενεργοί περιστεριώνες δεν είναι πολλοί. 21