ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 25 ΜΑΪΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

Transcript

1 Α1. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 25 ΜΑΪΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Με αυτά λοιπόν τα µέσα εφοδιασµένοι οι άνθρωποι κατοικούσαν στην αρχή διασκορπισµένοι και δεν υπήρχαν πόλεις. Αφανίζονταν λοιπόν από τα θηρία, επειδή ήταν από κάθε πλευρά λιγότερο δυνατοί από αυτά και επειδή οι τεχνικές γνώσεις τους βοηθούσαν βέβαια ικανοποιητικά για ανεύρεση τροφής, όµως ήταν ανεπαρκείς στον πόλεµο µε τα θηρία γιατί δεν είχαν ακόµα την τέχνη για την οργάνωση της πολιτείας, της οποίας µέρος είναι η πολεµική τέχνη εποµένως επιζητούσαν να µαζεύονται πολλοί και να εξασφαλίζουν τη σωτηρία τους χτίζοντας πόλεις. Όποτε λοιπόν µαζεύονταν πολλοί, αδικούσαν ο ένας τον άλλο, επειδή δεν είχαν την πολιτική τέχνη, ώστε σκορπίζονταν εδώ και εκεί και άρχισαν πάλι να σκοτώνονται. Ο Δίας λοιπόν, επειδή ανησύχησε για το γένος µας µήπως χαθεί ολότελα, στέλνει τον Ερµή στους ανθρώπους, να τους φέρει το σεβασµό και τη δικαιοσύνη, για να εξασφαλίζουν αυτά τάξη στις πόλεις και να αποτελούν δεσµούς, που θα ενώνουν τους ανθρώπους µε φιλία. Β1. Σε προηγούµενη ενότητα έχει αναφερθεί ότι ο Προµηθέας έκλεψε από τον Ήφαιστο και την Αθηνά τις τεχνικές γνώσεις και τη φωτιά και τα δώρισε στους ανθρώπους. Είναι γεγονός πως η φωτιά και οι σχετικές µε αυτήν γνώσεις είναι αποκλειστικά κτήµα των θεών γιατί πρώτον η φωτιά έχει ευεργετική χρήση και επίδραση, αφού µε αυτήν ο άνθρωπος θερµαίνεται, έχει καταλυτική και µεταµορφωτική δύναµη, επειδή µπορεί να καταστρέψει τα πάντα στο πέρασµα της και να µεταµορφώσει τη σκληρότατη µάζα των µετάλλων και κυρίως έχει έναν µυστηριώδη τρόπο να ενσκήπτει στη γη από τα ηφαίστεια και µε τους κεραυνούς. Η φωτιά εποµένως αποτελεί το θεϊκό µερίδιο που είχαν την τύχη, χάρη στην παρέµβαση του Προµηθέα, να λάβουν οι άνθρωποι. Είναι θεϊκό γιατί το κατείχαν ως τότε µόνον οι θεοί, είναι θεϊκό γιατί οι άνθρωποι το απέκτησαν µε θεϊκή παρέµβαση του Προµηθέα, είναι επίσης θεϊκό γιατί, επιτρέποντας στον άνθρωπο να αναπτύξει πολιτισµό, του επέτρεψε κατά συνέπεια να αναγνωρίσει την ύπαρξη των θεών. Η πρώτη και άµεση συνέπεια του δώρου της φωτιάς, σύµφωνα µε τον Πρωταγόρα, είναι ακριβώς η εµφάνιση της θρησκείας. Έτσι και ο άνθρωπος πήρε µερίδιο στη θεική φύση, αφού απέκτησε αυτά τα θεϊκά στοιχεία (θείας µετέσχε µοίρας) και έτσι δηµιουργήθηκε ένα είδος συγγένειας του µε τους θεούς. Το παραπάνω λοιπόν είναι θεϊκό µερίδιο γιατί α)

2 η φωτιά και οι τεχνικές γνώσεις ανήκαν στους θεούς και µόνο αυτοί τα χρησιµοποιούσαν και β) οι άνθρωποι τα απέκτησαν µε θεική παρέµβαση, του Προµηθέα. Β2. Οι φάσεις από τις οποίες διέρχεται η προσπάθεια των ανθρώπων να δηµιουργήσουν πολιτικά οργανωµένες κοινωνίες είναι οι εξής: -Αρχικά, οι άνθρωποι, σύµφωνα µε τον Πρωταγόρα, ζούσαν µεµονωµένοι και κατοικούσαν σκορπισµένοι εδώ και εκεί. Όµως η ζωή τους κινδύνευε από τα θηρία, που τους αφάνιζαν. Αυτή την απειλή δεν µπορούσαν να την αντιµετωπίσουν για δύο λόγους: α) ως προς τη δύναµη και τις άλλες σωµατικές ικανότητες υστερούσαν από τα θηρία και β) είχαν βέβαια εργαλεία για την εξασφάλιση της τροφής, όχι όµως και κατάλληλα όπλα για την προστασία τους από τα θηρία. Αυτήν την ανεπάρκεια ο Πρωταγόρας την αποδίδει στο ότι οι άνθρωποι δεν είχαν ακόµα αναπτύξει την πολιτική τέχνη και εποµένως δεν είχαν ούτε την πολεµική τέχνη για να µπορούν να αντικρούσουν τις επιθέσεις των θηρίων ή να τα σκοτώνουν. -Έπειτα, για να προστατέψουν τη ζωή τους από τον κίνδυνο των θηρίων και να εξασφαλίσουν τη σωτηρία τους από αυτά, αναγκάστηκαν να συναθροίζονται και να χτίζουν σπίτια οργανώνοντας ευρύτερους οικισµούς, όπου ζούσαν µαζί για την άµυνα τους. Όµως προέκυπτε κάθε φορά ένα νέο πρόβληµα, που οφειλόταν και αυτό στην έλλειψη πολιτικής οργάνωσης: καθώς ζούσαν πολλοί µαζί στους πρώτους αυτούς κοινωνικούς σχηµατισµούς, αδικούσαν ο ένας τον άλλο. Αυτή η συµβατική συµβίωση δεν είχε διάρκεια και άρχιζαν να σκορπίζονται και να σκοτώνονται και πάλι από τα θηρία. Αίτιο λοιπόν της δηµιουργίας των πρώτων κοινωνικών σχηµατισµών κατά τον Πρωταγόρα ήταν ο κίνδυνος από τα θηρία, ενώ οι άνθρωποι δεν είναι πλασµένοι εκ φύσεως να ζουν οργανωµένοι σε πόλεις, αλλά αυτή την οργάνωση τους την επέβαλε η ανάγκη, δηλαδή ο φόβος των θηρίων. Εποµένως η οργάνωση των ανθρώπων σε πόλεις είναι προϊόν συµφωνίας και αποτελεί βιασµό της ανθρώπινης φύσης. -Στη συνέχεια, επειδή οι άνθρωποι αφανίζονταν είτε µεταξύ τους είτε από τα θηρία, ο Δίας άρχισε να ανησυχεί µήπως το ανθρώπινο είδος αφανιστεί ολότελα. Γι αυτό, ως υπέρτατος ρυθµιστής των πάντων και πατέρας των ανθρώπων, αποφασίζει να σταµατήσει τον αφανισµό τους και να τους σώσει. Έτσι, επεµβαίνει δυναµικά και τους στέλνει την αἰδῶ και την δίκην, τα µέσα για την εξασφάλιση της τάξης στο σύνολο και οµαλών σχέσεων ανάµεσα στα άτοµα, ώστε να γίνει δυνατή η οργάνωση των κοινωνιών και να αναπτυχθεί παραπέρα ο πολιτισµός. Ο Δίας λοιπόν στέλνει τον Ερµή, τον αγγελιοφόρο των θεών, να µοιράσει τα δυο δώρα του στους ανθρώπους. Και ο Ερµής προβληµατίζεται ως προς τον τρόπο µε τον οποίο θα τα µοιράσει. Έτσι, ρωτάει το Δία, αν πρέπει να τα µοιράσει µόνο σε λίγους, όπως έχει γίνει στο παρελθόν µε τις τέχνες, ή σε όλους τους ανθρώπους. Μάλιστα, υπενθυµίζει στο Δία τον τρόπο µε τον οποίο είχε γίνει η µοιρασιά. Σύµφωνα µε τα λόγια του οι τέχνες

3 είχαν µοιραστεί στο παρελθόν µόνο σε λίγους, δηλαδή σε όσους θα ήταν αρκετοί να εξυπηρετήσουν ο καθένας µε την τέχνη του πολλούς άλλους. Ως προς την αἰδῶ και τη δίκη, ο Δίας δίνει αυστηρή εντολή να µοιραστούν σε όλους γενικά τους ανθρώπους, υποστηρίζοντας πως δεν είναι δυνατόν να συγκροτηθούν πόλεις, αν δεν συµµετέχουν όλοι στην αιδώ και τη δίκη γιατί αυτές αποτελούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις και τις βάσεις για τη συγκρότηση και τη διατήρηση πόλεων. Είναι απόλυτη η θέση του Δία: όλοι, χωρίς καµιάν απολύτως εξαίρεση, πρέπει να συµµετέχουν στην αιδώ και την δίκη. Β3. Με βάση το απόσπασµα του πρωτότυπου κειµένου είναι κατανοητό πως ο Δίας επιβάλλει έναν σκληρότατο νόµο. Επισείει τη θανατική ποινή σε εκείνον που δεν θα είναι σε θέση να έχει µερίδιο στην αιδώ και τη δίκη, που δεν θα µπορεί ή δεν θα θέλει να ενταχτεί στο κοινωνικό σύστηµα. Και υπογραµµίζει την αυστηρότητα του νόµου τονίζοντας ότι ο ίδιος είναι εκείνος που τον επιβάλλει και προσθέτοντας µια παροµοίωση: όποιος δε θα έχει µερίδιο, θα µοιάζει µε αρρώστια της πόλης, θα είναι επικίνδυνος γι αυτή και θα πρέπει να θανατωθεί για την εξυγίανση της. Η αιδώς και η δίκη µοιράζονται σε όλους τους ανθρώπους, όµως αυτό δεν σηµαίνει ότι τις κάνουν κτήµα τους όλοι, γιατί ενδέχεται να υπάρχουν κάποιοι που δεν θέλουν ή δεν µπορούν να τις αποκτήσουν, παρόλο που τους προσφέρονται υποχρεωτικά. Έτσι, µπορούµε να εννοήσουµε ότι επαφίεται στην ελεύθερη βούληση του ανθρώπου να δεχτεί τα δώρα του Δία και ότι ίσως δεν αρκεί η προσφορά του θεού, αλλά απαιτείται επιπλέον και εσωτερικός αγώνας και προσπάθεια του ανθρώπου για την κατάκτηση των δυο παραπάνω αξιών. Εξάλλου αυτό δέχεται και ο Πρωταγόρας, όταν υποστηρίζει ότι η πολιτική αρετή είναι διδακτή και όταν τη διδάσκει ο ίδιος στους νέους. Εποµένως, όλοι οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα και την υποχρέωση να αποκτήσουν την αιδώ και τη δίκη, όµως γι αυτό χρειάζεται η διδασκαλία και η προσωπική τους προσπάθεια. Με βάση το µεταφρασµένο κείµενο γίνεται κατανοητό πως ο Πρωταγόρας υποστηρίζει ότι υπάρχουν και κάποιοι άνθρωποι που δεν έχουν µερίδιο στην αρετή. Αυτούς µε τη διδασκαλία και µε την τιµωρία πρέπει να τους οδηγούµε στην αρετή, βελτιώνοντας τους. Αν ωστόσο δεν προσαρµόζονται, πρέπει να εκδιώκονται από την πόλη ή να θανατώνονται. Ο Πρωταγόρας επανέρχεται στην θανάτωση όσων δεν έχουν συµµετοχή στην αρετή και στην παροµοίωση τους µε σωµατική νόσο, σύµφωνα µε το µύθο του Δία. Όµως εδώ προστίθενται στο θάνατο και άλλες ποινές, βαρύτατες: ο θάνατος ήταν βέβαια η εσχάτη των ποινών, όµως και η εξορία για τον αρχαίο πολίτη είναι και αυτή, πέρα από την ατίµωση, µια µορφή θανάτου, αφού η ζωή του πολίτη µπορεί να νοηθεί µόνο στο πλαίσιο της πόλης. Αλλά και η δήµευση της περιουσίας ή η κατεδάφιση του σπιτιού, που θα ανάγκαζαν τον πολίτη να περιφέρεται ανέστιος και πένης, ήταν όχι µόνο οδυνηρές οικονοµικά, αλλά, κυρίως, πέρα για πέρα ταπεινωτικές για ένα πολίτη.

4 Β4. α. Σωστό β. Λάθος γ.λάθος δ.σωστό ε. Λάθος Β5. Λοχαγός: ἄγοντα Αγαλλίασις: ἀγάλµατα Θρέψις: τροφὰς Βαθµίς: βωµούς Άφιξις: ἱκανὴ Οχυρός: µετέσχε Διάδηµα: ὑποδέσεις Νεογνός: γένοιντο Ολέθριος: ἀπόλοιτο Δεισιδαίµων: δείσας

5 Γ. Αδίδακτο κείµενο Θουκυδίδου Ἰστορίαι Α (εκδ.teubner) Γ1. Τέτοιες ήταν οι ναυτικές δυνάµεις των Ελλήνων στα παλιά χρόνια και αργότερα. Απέκτησαν, όµως, πολύ σηµαντική ισχύ αυτοί που έστρεψαν την προσοχή τους σ αυτές, µε την αύξηση των προσόδων και την κυριαρχία σε άλλους. Διότι, κάνοντας επιδροµές στα νησιά, ιδιαίτερη όσοι δεν είχαν αρκετή γη, τα υπέτασσαν. Στη στεριά, αντίθετα, δεν έγινε κανένας πόλεµος από τον οποίο να προκύψει ισχύς για κάποιους. Όλοι, όσοι έγιναν, διεξάγονταν ανάµεσα σε γείτονες και οι Έλληνες δεν επιχειρούσαν εκστρατείες µακριά από τη χώρα τους, για να υποτάξουν άλλους. Γιατί δεν προσχωρούσαν ως υπήκοοι στις πολύ µεγάλες πόλεις, ούτε πάλι οι ίδιοι έκαναν κοινές εκστρατείες µε ίσους όρους. Γ2. - ἔσται Γ3. α. - ἐλάττοσι(ν) - πρόσσχωµεν - ἐπιπλεῖτε - κατεστράφθω - µάλα - ὦ διαρκές - ἐκδήµοις - οὐδεµιᾶς - ἐξελθεῖν - τά ναυτικά : υποκείµενο στο ρήµα ἦν ( αττική σύνταξη ) - αὐτοῖς : αντικείµενο στη µετοχή προσσχόντες - ἄλλων : γενική ως ετερόπτωτος προσδιορισµός, γενική αντικειµενική στο «ἀρχῇ» - ἐπί καταστροφῇ :επιρρηµατικός προσδιορισµός, εµπρόθετος προσδιορισµός του σκοπού στο ρήµα «οὐκ ἐξῆσαν» - ὑπήκοοι : επιρρηµατικό κατηγορούµενο του τρόπου στο εννοούµενο «οἱ Ἕλληνες»

6 Γ3.β. - Ἅπαντες γιγνώσκουσιν ὅτι ἰσχὺν περιεποιήσαντο ὅµως οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς. (ειδική πρόταση) - Ἅπαντες γιγνώσκουσιν ἰσχύν περιποιησαµένους ὅµως οὐκ ἐλαχίστην τοὺς προσσχόντας αὐτοῖς.(κατηγορηµατική µετοχή) - Ἅπαντες γιγνώσκουσιν ἰσχὺν περιποιήσασθαι ὅµως οὐκ ἐλαχίστην τοὺς προσσχόντας αὐτοῖς.(ειδικό απαρέµφατο) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΒΟΥΖΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΠΑΕΥΘΥΜΙΟΥ ΧΑΡΑ