ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΥΟΛΖ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΣΜΖΜΑ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΜΔΟΓΔΗΑΚΑ ΔΠΟΥΗΚΑ ΣΔΛΜΑΣΑ. Μαξηάλζε Φαξνπδάθε. Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο: Π.

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΥΟΛΖ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΣΜΖΜΑ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΜΔΟΓΔΗΑΚΑ ΔΠΟΥΗΚΑ ΣΔΛΜΑΣΑ Μαξηάλζε Φαξνπδάθε Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο: Π. Γεκεηξαθφπνπινο Μπηηιήλε 2015

2 ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Αξρηθά ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ ππεχζπλν ηεο δηπισκαηηθήο κνπ εξγαζίαο, θαζεγεηή θ. Παλαγηψηε Γεκεηξαθφπνπιν γηα ην ελδηαθέξνλ, ηελ εκπηζηνζχλε θαη ηελ ππνζηήξημή πνπ κνπ έδεημε γηα ηελ εθπφλεζε ηεο δηπισκαηηθήο κνπ εξγαζίαο. Δπηπιένλ, ζα ήζεια λα εθθξάζσ έλα κεγάιν επραξηζηψ ηνπο γνλείο κνπ θαη ηελ αδεξθή κνπ γηα ηε ζπκπαξάζηαζε ηνπο πνπ απιφρεξα κνπ έδσζαλ θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο αθαδεκατθήο κνπ πνξείαο. i

3 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Σα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα είλαη, ζχκθσλα κε ηελ Δπξσπατθή λνκνζεζία (Οδεγία 92/43/ΔΟΚ γηα ηνπο νηθνηφπνπο), νηθφηνπνη πξνηεξαηφηεηαο (θσδηθφο: *3170) κεγάιεο ζεκαζίαο, πνπ πξέπεη λα ηχρνπλ κέξηκλαο θαη πξνζηαζίαο. Παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή κεηαβιεηφηεηα σο πξνο ην κέγεζνο, ην βάζνο, ηελ πεξίνδν θαη ηε δηάξθεηα ηεο πιεκκχξαο, ε νπνία αληηθαηνπηξίδεηαη ζηελ ηδηαίηεξε βηνπνηθηιφηεηα ηνπο. Καηαζηξέθνληαη θπξίσο ιφγσ ηεο πεξηνξηζκέλεο πξνζηαζίαο ηνπο θαη ηεο άγλνηαο ηνπ θνηλνχ γηα ηε ζεκαληηθή αμίαο ηνπο. ηελ παξνχζα βηβιηνγξαθηθή εξγαζία αξρηθά παξνπζηάδνληαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ νηθνηφπνπ πξνηεξαηφηεηαο, νη ιεηηνπξγίεο ηνπ, νη πεξηνρέο εκθάληζεο θαη ην ζεζκηθφ πιαίζην πνπ ηζρχεη, κε αλαθνξέο ζε ζηνηρεία απφ ζπγθεθξηκέλεο βάζεηο δεδνκέλσλ. Δπίζεο θαηαγξάθνληαη ε αμία, νη πηέζεηο θαη νη απεηιέο πνπ πθίζηαληαη ηα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα απφ δηάθνξεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο θαη παξαηίζεληαη ηα κέηξα πνπ πξέπεη λα ιακβάλνληαη γηα ηελ απνθαηάζηαζε, πξνζηαζία θαη δηαηήξεζή ηνπο, κε παξάζεζε ζρεηηθψλ κέηξσλ πνπ έρνπλ εθαξκνζηεί. ABSTRACT The Mediterranean Temporary Ponds (MTPs), according to the European legislation (Habitats Directive 92/43/EEC) are priority habitats (code: * 3170) of great importance, which should be under care and protection. They present a significant variability in terms of size, depth, period and duration of flooding, which is reflected in their particular biodiversity. They are being destroyed mostly because of their limited protection and the ignorance of the public of their significant value. This bibliographic study does initially present the specific characteristics of the Mediterranean Temporary Ponds, its functions, their display areas and the institutional framework in force, with reference to data from specific databases. Besides, it describes the value, the pressure and the threats that Mediterranean Temporary Ponds undergo from various human activities and there are set out the measures to be taken in regard to restoration, protection and preservation, with quotation of relevant measures that have been implemented. Keywords: Mediterranean Temporary Ponds, MTPs, threads, protection, restoration, conservation ii

4 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ 1. ΔΗΑΓΧΓΖ ζελ ΔΠΟΥΗΚΑ ΣΔΛΜΑΣΑ ζελ ΜΔΟΓΔΗΑΚΑ ΔΠΟΥΗΚΑ ΣΔΛΜΑΣΑ ζελ Γενικά ζελ Πποέλεςζη ζελ Τδπολογία ζελ Υημικά σαπακηηπιζηικά ζελ Υλωπίδα και πανίδα ζελ Θεζμικό πλαίζιο ζελ ΑΞΗΑ ΣΧΝ ΜΔΟΓΔΗΑΚΧΝ ΔΠΟΥΗΚΧΝ ΣΔΛΜΑΣΧΝ ζελ ΑΠΔΗΛΔ ΣΧΝ ΜΔΟΓΔΗΑΚΧΝ ΔΠΟΥΗΚΧΝ ΣΔΛΜΑΣΧΝ ζελ Γενικά ζελ Πποζσώζειρ ζελ Τπεπεκμεηάλλεςζη ςδποθοπέα ζελ Δκβάθςνζη ζελ Σποποποιήζειρ ηηρ λεκάνηρ ζελ Ρύπανζη ζελ Τπεπβόζκηζη ζελ Καηαπάηηζη ηων θάμνων ζελ Πςπκαγιέρ ζελ Υωποκαηακηηηικά είδη ζελ Ανεπαπκήρ σπήζη ζελ Σοςπιζηικέρ δπαζηηπιόηηηερ ζελ Αζηική εξάπλωζη / ανάπηςξη ζελ. 26 iii

5 5.14 Κλιμαηική αλλαγή ζελ ΘΔΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ - ΚΑΘΔΣΧ ΠΡΟΣΑΗΑ ζελ Διζαγωγή ζελ Πποζηαηεςόμενερ πεπιοσέρ ζελ Θεζμικό πλαίζιο ζελ Υωποθέηηζη Μεζογειακών εποσικών ηελμάηων ζηην Δ.Δ. ζελ Μεζογειακά εποσικά ηέλμαηα ζηον ελλαδικό σώπο ζελ ΠΡΟΣΑΗΑ ΚΑΗ ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ ΣΧΝ ΜΔΟΓΔΗΑΚΧΝ ΔΠΟΥΗΚΧΝ ΣΔΛΜΑΣΧΝ ζελ Γενικά ζελ Δνεπγή διασείπιζη ζελ Άλλα ζσεηικά μέηπα ζελ Διδικέρ απαιηήζειρ ζελ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ζελ. 59 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ζελ. 62 iv

6 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1. ΔΗΑΓΧΓΖ Μέρξη ζήκεξα έρνπλ θεξπρζεί ζε φιν ηνλ θφζκν ρηιηάδεο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο, νη νπνίεο ππάγνληαη ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο πξνζηαζίαο (πεξηνρέο απζηεξήο / απφιπηεο πξνζηαζίαο, εζληθά πάξθα, θπζηθά πάξθα, κλεκεία ηεο θχζεο, θπζηθά θαηαθχγηα, πξνζηαηεπφκελα ηνπία, θ.α.). Ζ αξρηθή ζεψξεζε ηνπ ζεζκνχ ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, ζεσξνχζε ηηο πεξηνρέο απηέο σο ρψξνπο «απφιπηεο πξνζηαζίαο» απνθιείνληαο έηζη θάζε αλζξψπηλε παξέκβαζε. ηελ πνξεία έγηλε θαλεξφ φηη ε απνκφλσζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ, φρη κφλν δελ εμαζθαιίδεη ηε δηαηήξεζε ηνπ πξνζηαηεπφκελνπ αληηθεηκέλνπ, αιιά κπνξεί λα έρεη θαη ηα αληίζεηα απνηειέζκαηα. Ζ δηαπίζησζε απηή νδήγεζε ζηαδηαθά ζηελ εγθαηάιεηςε ηεο ηδέαο ηεο απφιπηεο πξνζηαζίαο θαη ζηελ αλάγθε ελζσκάησζεο ηεο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρήο ζηνλ επξχηεξν νηθνινγηθφ, νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ πεξίγπξν. χκθσλα κε ηηο ζχγρξνλεο αληηιήςεηο, πξέπεη λα δηαρεηξηδφκαζηε ηηο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο κε ηξφπν βηψζηκν, πνπ λα εμαζθαιίδεη αθελφο ηελ πξνζηαζία ηεο θχζεο θαη αθεηέξνπ ηε ζπλέρηζε ζηηο πεξηνρέο απηέο ησλ ζπκβαηψλ κε ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο παξαδνζηαθψλ αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ εκπεξηέρνπλ ηζηνξηθέο, πνιηηηζηηθέο θαη θνηλσληθέο αμίεο. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ζε θάζε ρψξα ππάξρνπλ ζεκαληηθέο εθηάζεηο κε ηδηαίηεξα νηθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά, αιιά δελ ραξαθηεξίδνληαη φιεο σο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο. Δθείλν πνπ δηαθνξνπνηεί ηηο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο απφ άιιεο παξφκνηεο εθηάζεηο, είλαη ην γεγνλφο φηη δηέπνληαη απφ ηδηαίηεξν λνκνζεηηθφ θαζεζηψο θαη ε αλάγθε εηδηθήο πξνζηαζίαο - δηαρείξηζήο ηνπο θαηνρπξψλεηαη απφ ηελ πνιηηεία. Με ηε ζέζπηζε ηεο Οδεγίαο 92/43/ΔΟΚ, επηρεηξήζεθε κία ζεκαληηθή ηνκή ζην πιαίζην ηεο πξνζηαζίαο ηεο θχζεο, δίλνληαο έκθαζε φρη πηα κφλν ζηα είδε αιιά θαη ζηνπο νηθνηφπνπο. Οη ηχπνη θπζηθψλ νηθνηφπσλ θνηλνηηθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ δηαηξέρνπλ ηνλ θίλδπλν λα εμαθαληζηνχλ θαη γηα ηε δηαηήξεζε ησλ νπνίσλ ε Κνηλφηεηα θέξεη ηδηαίηεξε επζχλε ιφγσ ηνπ κεγέζνπο ηνπ ηκήκαηνο ηεο θπζηθήο θαηαλνκήο ηνπο νξίδνληαη σο «ηχπνη θπζηθψλ νηθνηφπσλ πξνηεξαηφηεηαο». Σα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα, έλα απφ ηα πιένλ απεηινχκελα είδε επνρηθψλ ηεικάησλ, είλαη οικόηοπορ πποηεπαιόηηηαρ, πνπ απαληάηαη θπξίσο ζην λφηην ηκήκα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ζε μεξέο θαη (ππν)άλπδξεο πεξηνρέο θαζψο θαη ζηηο ινηπέο 1

7 πεξηνρέο ηεο Μεζνγείνπ. Δκθαλίδνπλ δηαθνξνπνηήζεηο ζε ζρέζε κε ηε γεσινγία, ηε γεσκνξθνινγία, ηελ επηθάλεηα, ην ζρήκα, ην βάζνο θαη ηελ πξνέιεπζε ηνπ λεξνχ πνπ πεξηζηαζηαθά ηα θαηαθιχδεη, κε απνηέιεζκα ηελ αλάπηπμε ηεο ηδηαίηεξεο ραξαθηεξηζηηθήο ρισξίδαο θαη παλίδαο ηνπο. ηελ παξνχζα εξγαζία γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα φρη κφλν λα παξνπζηαζηνχλ νη νηθφηνπνη απηνί, ε αμία θαη ε ζπκβνιή ηνπο ζηε βηνπνηθηιφηεηα, αιιά θαη λα αλαδεηρζνχλ νη θίλδπλνη πνπ ηνπο απεηινχλ θαη λα παξνπζηαζηνχλ ηα ελδεδεηγκέλα κέηξα γηα ηελ απνηειεζκαηηθή πξνζηαζία ηνπο, ζην πιαίζην ησλ πξνβιέςεσλ ηνπ ηζρχνληνο Δλσζηαθνχ θαη Δζληθνχ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ. Δπίζεο ζηφρνο είλαη λα γίλεη θαηαλνεηφ φηη ε επηηπρία ησλ εθάζηνηε αξκφδησλ αξρψλ γηα ηελ επηηπρή δηαρείξηζε ησλ πξναλαθεξζέλησλ νηθνηφπσλ, δελ εμαξηάηαη κφλν απφ ην ζεζκηθφ πιαίζην θαη ηελ θξαηηθή ππνζηήξημε κε ηελ παξνρή ζπγθεθξηκέλσλ θηλήηξσλ, αιιά ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ πνπ ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε πξέπεη λα ελεκεξσζεί θαη επαηζζεηνπνηεζεί γηα ηελ αμία ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ, πξνθεηκέλνπ λα ζπκβάιιεη ζηελ πξνζπάζεηα γηα ηελ πξνζηαζία θαη δηαηήξεζήο ηνπο. 2

8 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2. ΔΠΟΥΗΚΑ ΣΔΛΜΑΣΑ Σα επνρηθά ηέικαηα είλαη κηα κνξθή πγξνηφπνπ. Χο πγξφηνπνο νξίδεηαη θάζε ηφπνο πνπ θαιχπηεηαη επνρηθά ή κφληκα απφ ξερά γιπθά ή αξκπξά λεξά ή πνπ δελ θαιχπηεηαη πνηέ απφ λεξφ αιιά έρεη πγξφ ππφζηξσκα γηα κεγάιν δηάζηεκα ηνπ έηνπο. εκαληηθή γηα ηελ πξνζηαζία ησλ πγξνηφπσλ είλαη ε πλζήθε Ramsar, ε νπνία ππνγξάθεθε ζην Ηξάλ ην 1971 θαη επηθπξψζεθε απφ ηελ Διιάδα ην χκθσλα κε ηε πλζήθε Ramsar ηα επνρηθά ηέικαηα είλαη κηθξέο ξερέο πδαηνζπιινγέο έθηαζεο κηθξφηεξεο ησλ 100 ζηξεκκάησλ, απνκνλσκέλεο απφ κφληκα πδαηηθά ζπζηήκαηα, πνπ ππφθεηληαη ζηνλ πεξηνδηθφ θχθιν ηεο πιεκκχξαο θαη ηεο μεξαζίαο. Γεκηνπξγνχληαη θπξίσο ζε κηθξά βπζίζκαηα ηνπ εδάθνπο ή ησλ βξάρσλ πνπ έρνπλ θπζηθή ή ηερλεηή πξνέιεπζε, ζηα νπνία ζπγθεληξψλεηαη λεξφ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρεηκψλα θαη απνμεξαίλνληαη ζπλήζσο θαηά ηε ζεξηλή πεξίνδν ιφγσ εμάηκηζεο. Δίλαη κηθξήο έθηαζεο νηθφηoπνη, νη νπνίνη θηινμελνχλ ζεκαληηθφ αξηζκφ εηδψλ ρισξίδαο θαη παλίδαο κε ζπάληα ελδεκηθά είδε, πξνζαξκνζκέλα ζηηο ζπλζήθεο ελαιιαγήο ηεο πιεκκχξαο θαη μεξαζίαο. Σα επνρηθά ηέικαηα απαληψληαη ζε φιν ζρεδφλ ηνλ πιαλήηε, αιιά είλαη πην ζπρλέο νη εκθαλίζεηο ηνπο ζε μεξέο, εκίμεξεο θαη άλπδξεο δψλεο. Δκθαλίδνληαη θπξίσο ζηε Μεζφγεην αιιά θαη ζην λνηηνδπηηθφ Ζλσκέλν Βαζίιεην ζηελ πεξηνρή ηεο Κνξλνπάιιεο, ζηε Βφξεην θαη Νφηην Ακεξηθή, ζηε Nφηηo Αθξηθή, ζηελ Απζηξαιία θαη ζηελ Κεληξηθή Αζία. ηνπο ράξηεο πνπ αθνινπζνχλ παξνπζηάδεηαη ε παγθφζκηα ρσξνζέηεζε ησλ επνρηαθψλ ηεικάησλ. Τίτλορ: Παγθόζκηνο ράξηεο επνρηθώλ ηεικάησλ Πηγή: Basses temporals Menorca 3

9 Τίτλορ: Παγθόζκηα θαηαλνκή επνρηθώλ ηεικάησλ Πηγή: Zacharias et al., 2007 (απφ Deil, 2005) Σα επνρηθά ηέικαηα αλαθέξνληαη ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία κε δηάθνξα νλφκαηα φπσο: Amphibious Mediterranean grasslands, Artificial/semi-natural temporary pools, Brumal pools, Cupular pools, Dayas, Ephemeral waters, Mediterranean temporary ponds, Padule, Poljes and dolines, Rain pools, Riparian pools, Seasonal wetlands, Vernal pools or potholes (Deil, 2005: Zacharias et al., 2007). Φση. 1.1: Utah ΖΠΑ Φση. 1.2: Αξγεληηλή Φση. 1.3: Καιηθφξληα ΖΠΑ Φση. 1.4: Αθξηθή 4

10 Φση. 1.5: Δζζνλία Φση. 1.6: Φιφξηληα ΖΠΑ Φση. 1.7: Βξαδηιία Φση. 1.8: Κίλα Φση. 1.9: Μνγγνιία Φση. 1.10: Κίλα Τίτλορ: Φσηνγξαθίεο επνρηθώλ ηεικάησλ από δηάθνξεο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε Πηγή: (θση. 1.1), (θση.1.2, 1.6) (θση. 1.3) (θση. 1.4) (θση. 1.5) (θση. 1.7) (θση.1.8) (θση.1.9) (θση. 1.10) 5

11 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3. ΜΔΟΓΔΗΑΚΑ ΔΠΟΥΗΚΑ ΣΔΛΜΑΣΑ 3.1 Γενικά Σα Μεζογειακά εποσικά ηέλμαηα ή λιμνία (Mediterranean temporary ponds, MTPs) είλαη ξερνί πγξφηνπνη, νη νπνίνη πιεκκπξίδνπλ γηα επαξθψο κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα (ην ρεηκψλα ή κέρξη θαη ην ηέινο ηεο άλνημεο), θαζηζηψληαο δπλαηή ηελ αλάπηπμε ηεο (εκη)πδξφβηαο βιάζηεζεο θαη παλίδαο ηνπο (Dimitriou et al. 2006: Zacharias et al. 2008). ην Δγρεηξίδην Δξκελείαο Οηθνηφπσλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο / Interpretation Manual of European Union Habitats - EUR28 (2013, 41), ηα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα νξίδνληαη σο «Πνιχ ξερά ηέικαηα (βάζνπο κεξηθψλ εθαηνζηψλ) πνπ ππάξρνπλ κφλν ην ρεηκψλα ή κέρξη ηα ηέιε ηεο άλνημεο, κε ρισξίδα πνπ απνηειείηαη θπξίσο απφ Μεζνγεηαθά ζεξφθπηα θαη γεψθπηα, πνπ αλήθνπλ ζηηο ζπλελψζεηο Isoetion, Nanocyperion flavescentis, Preslion cervinae, Agrostion salmanticae, Heleochloion θαη Lythrion tribracteati». Δίλαη κηθξήο έθηαζεο νηθφηoπνη, νη νπνίνη θηινμελνχλ ζεκαληηθφ αξηζκφ εηδψλ ρισξίδαο θαη παλίδαο κε ζπάληα ελδεκηθά είδε. Δκθαλίδνληαη ζε βπζίζκαηα (θνηιφηεηεο) ηνπ εδάθνπο φπνπ ην λεξφ ζπγθεληξψλεηαη θαηά ηε ρεηκεξηλή πεξίνδν θαη μεξαίλνληαη, θπξίσο ιφγσ εμάηκηζεο, γηα έλα επαξθέο ρξνληθφ δηάζηεκα, έηζη ψζηε λα απνθιείεηαη ε παξνπζία θπηηθψλ θαη δσηθψλ θνηλνηήησλ πνπ είλαη ραξαθηεξηζηηθέο ησλ κφληκσλ λεξψλ. Ζ ζσζηή ιεηηνπξγία ησλ ζρεκαηηζκψλ απηψλ απαηηεί ηε ιεηηνπξγία ηνπ πεξηνδηθνχ θχθινπ ελαιιαγήο πιεκκχξαο θαη μεξαζίαο. πλήζσο πιεκκπξίδνπλ γηα κεξηθνχο κήλεο θάζε ρξφλν θαη μεξαίλνληαη θαηά πεξίπησζε ηελ πεξίνδν Μαξηίνπ - Ηνπλίνπ. Απηή ε ελαιιαγή εληζρχεη ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ησλ «Υαξαθηεξηζηηθψλ Δηδψλ» ηεο ρισξίδαο θαη παλίδαο ηνπο. εκεηψλεηαη φκσο φηη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο νη θαηαθιχζεηο ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ δηαηεξνχληαη γηα δηάζηεκα κεγαιχηεξν ηνπ έηνπο ρσξίο ηε κεζνιάβεζε μεξήο πεξηφδνπ, ελψ ζε άιιεο πεξηπηψζεηο ηα επνρηθά ηέικαηα κπνξεί λα παξακείλνπλ μεξά γηα πεξηζζφηεξεο απφ κία πεξηφδνπο, αλάινγα κε ηελ πνζφηεηα ησλ βξνρνπηψζεσλ. Πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη απηφο ν ηχπνο νηθνηφπνπ απαηηείηαη λα δηαηεξείηαη δηαρσξηζκέλνο απφ κφληκεο πδάηηλεο κάδεο. Ζ πδξαπιηθή επηθνηλσλία κε κφληκεο πδάηηλεο κάδεο, ζπλεπάγεηαη ηνλ επνηθηζκφ ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ ηεο πιεκκχξαο κε ρισξίδα θαη παλίδα ησλ κφληκσλ πδαηνζπιινγψλ, κε 6

12 απνηέιεζκα ηε κεηαβνιή ηεο ζχλζεζεο ηεο βηνθνηλφηεηαο θαη ηελ απψιεηα ησλ πεξηζζφηεξσλ απφ ηα «Υαξαθηεξηζηηθά Δίδε» ηνπο ιφγσ ηεο επίδξαζεο ησλ κεραληζκψλ ελδνεηδηθνχ θαη δηαεηδηθνχ αληαγσληζκνχ (π.ρ. ζήξεπζεο). Δπνρηθά ηέικαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δπλακηθή πνηακνχ, αιιά δελ είλαη ζε άκεζε πδξαπιηθή επηθνηλσλία κε απηφλ, βξίζθνληαη ζπλήζσο ζε θνηιφηεηεο βάζνπο κηθξφηεξνπ ηνπ ελφο κέηξνπ. Ζ δίαηηά ηνπο εμαξηάηαη απφ ηα φκβξηα χδαηα (βξνρνπηψζεηο), ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο απφ ηηο δηαθπκάλζεηο ηεο ζηάζκεο ηνπ πδξνθφξνπ νξίδνληα, φρη φκσο απφ ηηο πιεκκχξεο ηνπ πνηακνχ. Μεξηθέο θνξέο κπνξνχλ λα επεξεαζηνχλ θαη απφ ηηο πιεκκχξεο ησλ πνηακψλ κε ζπλέπεηα ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηηο βηνθνηλφηεηέο ηνπο. Σέηνηεο κεηαβνιέο είλαη ζπάληεο επεηδή, εάλ ην θαηλφκελν δελ είλαη ζπρλφ, θαηά ηελ πεξίνδν ηεο μεξαζίαο επηηειείηαη ε επαλαθνξά βηνθνηλφηεηαο ζηελ αξρηθή ηεο ζχλζεζε. Σα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα απαληψληαη ηδηαίηεξα ζε μεξέο θαη ππνάλπδξεο πεξηνρέο ηεο Μεζνγείνπ, ζε ρψξεο πνπ βξίζθνληαη ζην λφηην ηκήκα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (Πνξηνγαιία, Ηζπαλία, Γαιιία, Ηηαιία, Διιάδα, Μάιηα θαη Κχπξν). εκεηψλεηαη φκσο φηη κνξθνινγηθή ελφηεηα κε ηα ραξαθηεξηζηηθά απηά έρεη εληνπηζηεί θαη ζην λνηηνδπηηθφ ηκήκα ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ (πεξηνρή Κνξλνπάιιεο). Τίτλορ: Φώξεο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο κε εκθαλίζεηο Μεζνγεηαθώλ επνρηθώλ ηεικάησλ Πηγή: Zacharias et al., 2007 (από Deil, 2005) Αθνινπζνχλ θσηνγξαθίεο απφ δηάθνξα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα ζηελ Δ.Δ. θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πιεκχξαο. 7

13 Φση. 2.1: La Nava, Ηζπαλία Φση. 2.2: La Gitanilla, Ηζπαλία Φση. 2.3: Menorca, Ηζπαλία Φση. 2.4: Sagres, Πνξηνγαιία Φση. 2.5: Miguel, Πνξηνγαιία Φση. 2.6: Mare de Catcheou, Γαιιία Φση. 2.7: Plaine des Maures, Γαιιία Φση. 2.8: Gargano & Tremiti Islands, Ηηαιία 8

14 Φση. 2.9: Stagni della Mercareccia, Ηηαιία Φση. 2.10: Salendo Lecce, Ηηαιία Φση. 2.11: San pawl Tat-Targa, Μάιηα Φση. 2.12: Διαθνλήζη, Διιάδα Φση. 2.13: Φαιάζαξλα, Διιάδα Φση. 2.14: Γαχδνο, Διιάδα Τίτλορ: Φσηνγξαθίεο Μεζνγεηαθώλ επνρηθώλ ηεικάησλ ζηελ Επξσπατθή Έλσζε Πηγή:1.European Pond Conservation Network (EPCN), A preliminary assessment of Important Areas for Ponds (IAPs) in the Mediterranean Basin and Alpine Arc (θση. 2.1, 2.2, 2.3, 2.4, 2.5, 2.6, 2.7, 2.8, 2.9, 2.10, 2.11) 2. Lake Net, ΕΛΚΕΘΕ /ΙΕΥ (θση. 2.12, 2.13, 2.14) Δθηφο απφ ηηο ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο πνπ πξναλαθέξζεθαλ, ηα Μεζνγεηαθά επνρηθή ηέικαηα εκθαλίδνληαη θαη ζηηο ινηπέο Μεζνγεηαθέο ρψξεο (Μαπξνβνχλην, Αιβαλία, Μαξφθν, Αιγεξία, Σπλεζία, Ληβχε, Αίγππην, Ηζξαήι, Λίβαλν, πξία θαη Σνπξθία). ε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο κνηξάδνληαη θνηλά ραξαθηεξηζηηθά ζε φ,ηη αθνξά ηελ παλίδα θαη ηε ρισξίδα, πθίζηαληαη δε παξφκνηεο πηέζεηο θαη απεηιέο. 9

15 Φση.3.1: Moronis, Μαπξνβνχλην Φση. 3.2: Massif du Bouhachem, Μαξφθν Φση. 3.3: Doukkala - Abda, Μαξφθν Φση. 3.4: Eastern Numidia, Αιγεξία Φση. 3.5: Majen Coucha, Σπλεζία Φση. 3.6: Kroumirie, Σπλεζία Φση. 3.7: Al Jabal - Al Akhdar, Ληβχε Φση. 3.8: Nile Al-Minya, Αίγππηνο 10

16 Φση. 3.9: Homs, πξία Φση. 3.10: Bekaa, Λίβαλνο Τίτλορ: Φσηνγξαθίεο Μεζνγεηαθώλ επνρηθώλ ηεικάησλ ζηελ πεξηνρή ηεο Μεζνγείνπ εθηόο Επξσπατθήο Έλσζεο Πηγή: European Pond Conservation Network (EPCN), A preliminary assessment of Important Areas for Ponds (IAPs) in the Mediterranean Basin and Alpine Arc (θση. 3.1, 3.2, 3.3,3.4, 3.5, 3.6, 3.7, 3.8, 3.9, 3.10) Όπσο ζα παξνπζηαζηεί ζηε ζπλέρεηα, ηα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα είλαη κηθξέο πξνζσξηλέο πδαηνζπιινγέο, νη νπνίεο εκθαλίδνπλ κεγάιε δηαθχκαλζε ζε ζρέζε κε ηε γεσινγία ηνπο, ηε γεσκνξθνινγία ηνπο, ην πςφκεηξν ζην νπνίν επξίζθνληαη, ην κέγεζνο θαη ην βάζνο ηνπο, ηε δηάξθεηα ηεο πιεκκχξαο θαζψο θαη ηελ πεγή πξνέιεπζεο ηνπ λεξνχ κε ην νπνίν ηξνθνδνηνχληαη. Κάζε έλα απφ ηα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα έρεη ηε δηθή ηνπ νηθνινγηθή ηαπηφηεηα θαη πδξνπεξίνδν θαζψο θαη ηε δηθή ηνπ ηδηάδνπζα θαη κνλαδηθή πνηθηιφκνξθε ρισξίδα θαη παλίδα. 3.2 Πποέλεςζη Οη θνηιφηεηεο ζηηο νπνίεο εκθαλίδνληαη ηα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα είλαη θπζηθήο ή ηερλεηήο πξνέιεπζεο. Σα θπζηθήο πξνέιεπζεο επνρηθά ηέικαηα έρνπλ δεκηνπξγεζεί απφ δηάθνξεο γεσκνξθνινγηθέο δηεξγαζίεο φπσο θαζίδεζε, αηνιηθή δηάβξσζε ή δηάιπζε ηνπ αζβεζηφιηζνπ ζε θαξζηηθέο πεξηνρέο. Σα πην ραξαθηεξηζηηθά είδε επνρηθψλ ηεικάησλ θπζηθήο πξνέιεπζεο εκθαλίδνληαη ζε θνηιφηεηεο νη νπνίεο βξίζθνληαη ζε αδηαπέξαζηεο επηθάλεηεο απφ πειφ θαη κάξγεο ή ζε ρψξνπο φπνπ ν πδξνθφξνο νξίδνληαο έξρεηαη ζε επαθή κε ην ππέδαθνο ηνπο θαηά ηε βξνρεξή ρεηκεξηλή πεξίνδν. Δπίζεο εκθαλίδνληαη σο βξαρψδεηο κηθξέο ιίκλεο ζε θνηιφηεηεο πνπ έρνπλ δηακνξθσζεί ζε ζθιεξφ βξάρν ή ζε πιάθεο πεηξψκαηνο απφ πδξηθή δηάβξσζε πνπ έρεη πξνθιεζεί απφ βξνρνπηψζεηο. ε απηά ηα επνρηθά ηέικαηα ε μεξή πεξίνδνο είλαη αθξαία, ην ζηξψκα ηνπ εδάθνπο είλαη πνιχ ιεπηφ θαη ε βιάζηεζε ζπάληα. 11

17 Μπνξνχλ επίζεο λα εκθαληζηνχλ ζε πφιγεο θαη δνιίλεο, δειαδή ζε θαξζηηθνχο ζρεκαηηζκνχο. ηελ πεξίπησζε απηή ην λεξφ πξνέξρεηαη απφ ηηο βξνρνπηψζεηο θαη ηα ππφγεηα χδαηα θαη ε πδαηνζπιινγή θαηαιακβάλεη πξνζσξηλά ην θεληξηθφ θάησ κέξνο ηεο δνιίλεο. Απηφ ην είδνο ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ ηείλνπλ λα έρνπλ κηα πινχζηα παλίδα θαη ρισξίδα. Σα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα ηερλεηήο πξνέιεπζεο έρνπλ δεκηνπξγεζεί γηα λα εμππεξεηνχλ ην πφηηζκα βννεηδψλ θαη αηγνπξνβάησλ θαη γηα λα ιεηηνπξγνχλ σο δεμακελέο λεξνχ ή έρνπλ πξνθχςεη θαηά ηελ αθαίξεζε πιηθψλ απφ ην έδαθνο φπσο ζηελ πεξίπησζε ησλ εγθαηαιεηκκέλσλ ιαηνκείσλ. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο νθείινληαη ζε θάπνηα παιαηά αλζξψπηλε ππνδνκή φπσο έλα πέηξηλν ηνίρν ή έλα παιηφ κνλνπάηη πνπ ιεηηνπξγεί σο ηερλεηφ αλάρσκα. Ο ηχπνο ηνπ ππνζηξψκαηνο θαζνξίδεη ζπρλά ηε ζνιφηεηα ηνπ λεξνχ, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο επεξεάδεη ηελ αλάπηπμε ησλ βηνθνηλνηήησλ. Σα επνρηθά ηέικαηα πνπ δηαζέηνπλ βξαρψδεο ή ακκψδεο ππφζηξσκα έρνπλ ζπλήζσο ρακειήο ζνιφηεηαο λεξφ, ελψ ζηα ηέικαηα φπνπ ηα ππεξθείκελα πιηθά ηνπ ππνζηξψκαηνο απνηεινχληαη απφ κηθξφηεξνπ κεγέζνπο ζσκαηίδηα φπσο άξγηιν ή κάξγεο, ην λεξφ παξνπζηάδεη πςειφηεξε ζνιφηεηα. 3.3 Τδπολογία Σα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή κεηαβιεηφηεηα ζε φ,ηη αθνξά ζηελ πξνέιεπζε ηνπ λεξνχ, ηε δηάξθεηα ηεο πδξνπεξηφδνπ, δειαδή ηελ πεξίνδν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο πιεκκπξίδνπλ, θαζψο θαη ηελ έλαξμε ηεο πεξηφδνπ πιεκκχξαο. Σν λεξφ ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, πξνέξρεηαη απφ ηε βξνρή, ηελ απνξξνή ηεο ιεθάλεο ζηελ νπνία επξίζθνληαη ή/θαη απφ ηα ππφγεηα χδαηα. Σα επνρηθά ηέικαηα πνπ εμαξηψληαη απνθιεηζηηθά απφ ηηο βξνρνπηψζεηο εκθαλίδνληαη ζε κηθξά θαη ξερά θνηιψκαηα κε αδηαπέξαζην ππφζηξσκα, βξαρψδεο ή αξγηιψδεο θαη ζπλήζσο αλήθνπλ ζε κηα ζρεηηθά κηθξή ιεθάλε απνξξνήο απφ ηελ νπνία ηξνθνδνηνχληαη. Σα επνρηθά ηέικαηα ηα νπνία εμαξηψληαη απφ ηα ππφγεηα χδαηα έρνπλ ζπλήζσο θαξζηηθή πξνέιεπζε ή δηαζέηνπλ ακκψδεο ππφζηξσκα. ηελ πεξίπησζε πνπ βξίζθνληαη ζε θαξζηηθέο πεξηνρέο, ξνή ππνγείσλ πδάησλ πξνεξρφκελε έμσ απφ ηελ 12

18 πεξηνρή ηεο ιεθάλεο απνξξνήο είλαη δπλαηφλ λα νδεγήζεη ζε άλνδν ηεο ζηάζκεο ηνπ λεξνχ ζε απηά. Ζ δηαπεξαηφηεηα θαη ε θιίζε ηνπ ππνζηξψκαηνο ηνπ ηέικαηνο θαζνξίδεη ηελ πνζφηεηα ηνπ λεξνχ πνπ κπνξεί λα θηάζεη ζην επνρηθφ ηέικα κέζσ ηεο επηθαλεηαθήο απνξξνήο θαη απφ ηα ππφγεηα χδαηα, γεγνλφο πνπ επεξεάδεη ηελ πδξνπεξίνδν θαη ηε ζχλζεζε ηνπ νηθνζπζηήκαηνο. χκθσλα κε ηνλ D.D. Williams (1997) ππάξρνπλ δχν δηαθνξεηηθνί ηχπνη επνρηθψλ ηεικάησλ: Αζςνεσή ηέλμαηα (Intermittent ponds), πνπ αθνινπζνχλ έλα επνρηαθφ θπθιηθφ ζρήκα μεξαζίαο θαη πιεκκχξαο. Δπειζοδιακά ηέλμαηα (Episodic ponds), πνπ πιεκκπξίδνπλ απξφβιεπηα. Ζ πδξνινγηθή δπλακηθή ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ εμαξηάηαη απφ ηελ ηζνξξνπία κεηαμχ ησλ εηζεξρφκελσλ θαη εμεξρφκελσλ πδάησλ. χκθσλα κε ηνπο Grillas et al. (2004a, 2004b), νη επνρηαθέο θαη εηήζηεο κεηαβνιέο ζηνλ φγθν ηνπ λεξνχ ελφο ηέικαηνο πξνθχπηνπλ απφ ην πδαηηθφ ηζνδχγην εηζξνψλ θαη εθξνψλ. Οη εηζξνέο νθείινληαη θαηά πεξίπησζε ζηελ άκεζε θαηαθξήκληζε (βξνρή), ηελ επηθαλεηαθή απνξξνή, ην ιηψζηκν ηνπ ρηνληνχ θαη εηζξνέο ησλ ππφγεησλ πδάησλ. Οη εθξνέο κπνξεί λα νθείινληαη ζε δηήζεζε, ππεξρείιηζε θαη ηελ εμαηκηζνδηαπλνή. Ζ εθξνή κέζσ δηήζεζεο παξαηεξείηαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ην ππφζηξσκα είλαη δηαπεξαηφ (ακκψδεο ή θαξζηηθφ). Οη Keely & Zedler (1996) αλέθεξαλ φηη ζε έλα επνρηθφ ηέικα παξαηεξνχληαη ηέζζεξα ζηάδηα: 1. Τγπή θάζη (wetting phase). 2. Φάζη καηακλςζμού (aquatic or inundation phase). 3. Κοπεζμένη - σεπζαία θάζη (waterlogged-terrestrial phase). 4. Φάζη ξηπαζίαρ (drought phase). Απηέο νη πδξνινγηθέο αιιαγέο είλαη απνιχησο θπζηνινγηθέο θαη φπσο κεηαβάιιεηαη ε πνζφηεηα ηνπ λεξνχ, αιιάδεη ε πδξφβηα αλαπηπζζφκελε βιάζηεζε θαη ηα αζπφλδπια. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο πιεκκχξαο, ν πδξνβηφηνπνο έρεη δηαζέζηκνπο δηαηξνθηθνχο πφξνπο θαη ε ζήξεπζε είλαη ρακειή. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο μεξαζίαο, ε πςειφηεξεο ππθλφηεηα παλίδαο νδεγεί ζε κεγαιχηεξν αληαγσληζκφ θαη ζήξεπζε απφ ηα αξπαθηηθά (Brendonck et al., 2002: Grillas et al., 2004a: Spencer et αl., 1999). 13

19 3.4 Υημικά σαπακηηπιζηικά Σα επνρηθά ηέικαηα δηαθέξνπλ απφ ηηο κφληκεο πδαηνζπιινγέο. ηα επνρηθά ηέικαηα ηα θπζηθά θαη ρεκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ λεξνχ, παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο δηαθπκάλζεηο πνπ πξνζσξηλά κπνξεί λα πξνζεγγίδνπλ ή λα ππεξβαίλνπλ ην νκνηνζηαηηθφ πιάησκα, δειαδή ηα φξηα αληνρήο ησλ νξγαληζκψλ ζηηο κεηαβιεηέο ηνπ πεξηβάιινληνο. Οη ζπγθεληξψζεηο ληηξηθψλ θαη θσζθνξηθψλ αιάησλ αλ θαη ζρεηηθά ρακειέο, πνηθίιινπλ ζεκαληηθά θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο. Ζ αιαηφηεηα κπνξεί λα απνηειέζεη ζεκαληηθφ ξπζκηζηηθφ ή πεξηνξηζηηθφ παξάγνληα ηεο βηνθνηλφηεηαο ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ, ηδίσο πξνο ην ηέινο ηεο πγξήο πεξηφδνπ νπφηε απμάλεηαη ιφγσ ηεο εμάηκηζεο. Γηα ην ιφγν απηφ θαη ε αλνρή ζηελ αιαηφηεηα, κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ νκάδσλ νξγαληζκψλ πνπ βξίζθνληαη ζηα επνρηθά ηέικαηα, πνηθίιιεη ζεκαληηθά. πρλά παξαηεξνχληαη αθξαίεο αιιαγέο ζην ph θαη ζηα επίπεδα ηνπ δηαιπκέλνπ ζην λεξφ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα θαη νμπγφλνπ. Σν ph ειέγρεηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ην ζχζηεκα δηνμείδην ηνπ άλζξαθνο - δηηαλζξαθηθά άιαηα έηζη θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο θσηνζχλζεζεο, κε ηελ εμάληιεζε ηνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα (CO 2,) ην ph κπνξεί λα απμεζεί θαηά 2-3 κνλάδεο κέζα ζε ιίγεο ψξεο. Σν επίπεδν ηνπ δηαιπκέλνπ νμπγφλνπ (DO) είλαη θπκαηλφκελν θαη ζπρλά ιακβάλεη ρακειέο ηηκέο. Λφγσ ηεο πνιχ πςειήο αλαινγίαο ηεο επηθάλεηαο σο πξνο ηνλ φγθν ηεο πδάηηλεο θάζεο ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ, ηα πεξηζζφηεξα βηψλνπλ αθξαίεο αιιαγέο ηεο ζεξκνθξαζίαο. ηελ αξρή ηεο εκέξαο κπνξεί λα παξνπζηάζνπλ ζρεηηθά πινχζηεο ζπλζήθεο βηνινγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Όζν απμάλεη ε έληαζε ηνπ ειηαθνχ θσηφο, ηφζν ε θσηνζχλζεζε επηβξαδχλεηαη απφ ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ δηαζέζηκνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα. Δπίζεο ε δηαζεζηκφηεηα ηνπ νμπγφλνπ ελδέρεηαη λα κεησζεί. Σν ππφζηξσκα ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηα ρεκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο. Δπίζεο θαίλεηαη φηη ε ζηαζεξφηεηα ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ εμαξηάηαη απφ ηε γξήγνξε απνζχλζεζε ηεο νξγαληθήο χιεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο μεξήο θάζεο, ε νπνία επεξεάδεη ζε κεγάιν βαζκφ ην ξπζκφ ζπζζψξεπζεο ηδήκαηνο. Ζ έξεπλα ζρεηηθά κε ηα ρεκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ είλαη πεξηνξηζκέλε. Δηδηθφηεξα, ιίγα είλαη γλσζηά ζρεηηθά κε ηηο ρεκηθέο αιιαγέο πνπ ζπκβαίλνπλ θαζψο πεξλνχλ απφ ηα δηάθνξα δηαδνρηθά ζηάδηα. 14

20 3.5 Υλωπίδα και πανίδα Σα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα, σο κηθξήο έθηαζεο ηχπνη θπζηθψλ νηθφηνπσλ ηεο Οδεγίαο 92/43/ΔΟΚ, ζηνπο νπνίνπο ελαιιάζζνληαη νη θάζεηο ηεο πιεκχξαο θαη ηεο μεξαζίαο, θηινμελνχλ ζεκαληηθφ αξηζκφ «Υαξαθηεξηζηηθψλ Δηδψλ» ρισξίδαο θαη παλίδαο κε ζπάληα ελδεκηθά είδε. Ζ δηάξθεηα ηεο πδξνπεξηφδνπ θαζνξίδεη ηελ αλαπηπζζφκελε ρισξίδα θαη παλίδα (Grillas et al., 2004: Warwick & Brock, 2003). Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε πδξφβηα βιάζηεζε θαη έλα ζεκαληηθφ κέξνο ησλ αζπφλδπισλ ησλ ηεικάησλ εμαξηψληαη απφ ηνπο ζπφξνπο, ηα ζπφξηα, ηα απγά θαη ηα απνζέκαηα θχζηεο γηα λα επηβηψζνπλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο μεξήο πεξηφδνπ. Σν έδαθνο ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ ραξαθηεξίδεηαη ζπλήζσο σο "ηξάπεδα ζπφξσλ γηαηί εθεί ζπγθξαηνχληαη θαη δηαρεηκάδνπλ ηφζν ηα ζπέξκαηα ησλ θπηψλ φζν θαη θχζηεο κε ζπφξηα θαξθηλνεηδψλ, ηα νπνία γηα λα ελεξγνπνηεζνχλ θαη λα βιαζηήζνπλ αλακέλνπλ επλντθέο ζπλζήθεο γηα απηά ζρεηηθέο κε ην λεξφ, ηελ πγξαζία ηνπ εδάθνπο, ηε ζεξκνθξαζία θιπ. ε φ,ηη αθνξά ηε ρισξίδα, ηα ζπγθεθξηκέλα θπηά πνπ ππάξρνπλ ζηα επνρηθά ηέικαηα εμαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηνλ ηχπν ηνπ ππνζηξψκαηνο, ην βάζνο ηνπ λεξνχ θαη ηε δηάξθεηα ηεο πιεκκχξαο. Πξέπεη λα έρνπλ ζχληνκν θχθιν δσήο θαη λα είλαη ζε ζέζε λα παξάγνπλ ζπφξνπο ζε βξαρππξφζεζκε επλντθή ρξνληθή πεξίνδν. Απηή ε θαηάζηαζε επλνεί ηα κνλνεηή θπηά ηφζν ζηελ πγξή φζν θαη ζηε μεξή πεξίνδν. πλνπηηθά ζηε ρισξίδα ησλ ηεικάησλ εθείλσλ ζηα νπνία ην λεξφ δηαηεξείηαη γηα ρξνληθφ δηάζηεκα κεγαιχηεξν απφ κεξηθέο εβδνκάδεο, θπξηαξρνχλ θαηά ηελ πγξή πεξίνδν νη πγξνθπηηθέο θαη πγξφθηιεο θνηλσλίεο. Με ηελ εκθάληζε ηεο πεξηφδνπ ηεο μεξαζίαο απηέο ππνρσξνχλ θαη εμαθαλίδνληαη αξρηθά ηα πγξφθπηα θαη κεηά ηα πγξφθηια θπηά ελψ αξρίδεη ε θπξηαξρία ησλ πνσδψλ θπηψλ. Αξγφηεξα, εθφζνλ έρεη κεγάιε δηάξθεηα ε μεξή πεξίνδνο, κπνξεί λα εκθαληζηνχλ αθφκε θαη μεξνθπηηθνί ζάκλνη. Ζ κνλαδηθή αμία ησλ Μεζνγεηαθψλ Δπνρηθψλ Σεικάησλ νθείιεηαη ζε ζπγθεθξηκέλεο θνηλφηεηεο θπηψλ, ηδίσο ησλ πδξφβησλ θηεξψλ (Isoetes). ην παξαθάησ απφζπαζκα πνπ πξνέξρεηαη απφ ην Δγρεηξίδην Δξκελείαο Οηθνηφπσλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Interpretation Manual of European Union Habitats - EUR28 (2013, 41-42), θαηαγξάθεηαη ε ρισξίδα θαη ηα θπηά πνπ ζπλήζσο παξαηεξνχληαη ζηα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα. 15

21 Υλωπίδα (flora) Φςηά (plants) Μεζογειακά εποσικά ηέλμαηα * Μεζνγεηαθά ζεξφθπηα θαη γεψθπηα πνπ αλήθνπλ ζηηο ελψζεηο Isoetion, Nanocyperion flavescentis, Preslion cervinae, Agrostion almanticae, eleochloion θαη Lythrion tribracteati Agrostis pourretii, Centaurium spicatum, Chaetopogon fasciculatus, Cicendia filiformis, Crypsis aculeata, C. alopecuroides, C. schoenoides, Cyperus flavescens, C. fuscus, C. michelianus, Damasonium alisma, Elatine macropoda, Eryngium corniculatum, E. galioides, Exaculum pusillum, Fimbristylis bisumbellata, Glinus lotoides, Gnaphalium uliginosum, Illecebrum verticillatum, #Isoetes boryana, I. delilei, I. duriei, I. heldreichii, I. histrix, #I. malinverniana, I. velata, Juncus buffonius, J. capitatus, J. pygmaeus, J. tenageia, Lythrum castellanum, *L. flexuosum, L. tribracteatum, #Marsilea batardae, #M. strigosa, Mentha cervina, Ranunculus dichotomiflorus, R. lateriflorus, Serapias lingua, S. neglecta, S. vomeracea. * ηηο Αδφξεο νη αληίζηνηρεο θαηεγνξίεο είλαη: Anthemido-Menthetum pulegii Lüp., κε Anthemis nobilis, Mentha pulegium, Juncus bulbosos, Hypericum humifusum, Scirpus setacea, Peplis portula, Isoetes azorica. Ζ παλίδα ησλ Μεζνγεηαθψλ Δπνρηθψλ Σεικάησλ πνηθίιεη αλάινγα κε ηελ πδξνπεξίνδν, ηηο θιηκαηηθέο ζπλζήθεο, ην κέγεζνο θαη ηε γεσκνξθνινγία ηνπο, αιιά θαη ην πςφκεηξν ζην νπνίν βξίζθνληαη. Απνηεινχλ ηφπν αλάπαπζεο θαη δηαηξνθήο γηα πδξφβηα (φπσο θαηά πεξίπησζε κηθξά θαξθηλνεηδή θαη λχκθεο πδξφβησλ εληφκσλ, κηθξναζπφλδπια, βαηξάρηα, λεξνρειψλεο, ιάβξεο θ.α.) θαζψο θαη γηα ελδεκηθά θαη απνδεκεηηθά πνπιηά. Σα κηθξά θαξθηλνεηδή πνπ έρνπλ πνιχ ζχληνκν θχθιν δσήο είλαη έλα ηππηθφ ζηνηρείν ηεο παλίδαο, κε κεξηθά είδε λα δνπλ απνθιεηζηηθά ζηα επνρηθά ηέικαηα. Έληνκα ρξεζηκνπνηνχλ επίζεο επθαηξηαθά θαηά ηελ πγξή πεξίνδν ηα επνρηθά ηέικαηα γηα ηελ αλαπαξαγσγή ή ηε δηαηξνθή ηνπο, αιιά κε ηελ έιεπζε ηεο μεξαζίαο κεηαλαζηεχνπλ ζε άιια πδαηηθά ζπζηήκαηα. Ζ ρισξίδα θαη ε παλίδα ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ είλαη πξνζαξκνζκέλεο ψζηε λα κπνξνχλ λα αληεπεμέιζνπλ ζε κεγάιν εχξνο δηαθχκαλζεο ησλ ζπληειεζηψλ ηνπ πεξηβάιινληνο. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, ηα είδε εμαξηψληαη απφ ηηο πδξνινγηθέο κεηαβνιέο ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ γηα ηελ αλαπαξαγσγή ηνπο ή γηα ηελ νινθιήξσζε ηνπ θχθινπ δσήο ηνπο. Δπηζεκαίλεηαη φκσο φηη ε πδξαπιηθή επηθνηλσλία επνρηθνχ ηέικαηνο κε κφληκεο πδάηηλεο κάδεο ζπρλά νδεγεί ζηελ εηζαγσγή ςαξηψλ, καιαθφζηξαθσλ θαη πξνλχκθσλ ακθηβίσλ. Ζ εηζαγσγή ησλ ςαξηψλ ηξνπνπνηεί έληνλα ηε ζχλζεζε ηεο θνηλφηεηαο ησλ αζπφλδπισλ πνπ ππήξραλ πξνεγνπκέλσο, κε ηελ αλάπηπμε ησλ εηδψλ πνπ ζπλήζσο δελ ζεξεχνληαη απφ ςάξηα. Απηφ ζα κπνξνχζε λα κεηαβάιιεη ηε 16

22 βηνινγηθή ζχλζεζε ηεο πεξηνρήο θαη λα πξνθαιέζεη ηελ απψιεηα ησλ πεξηζζφηεξσλ «Υαξαθηεξηζηηθψλ Δηδψλ» ηεο πξνζσξηλήο ιίκλεο ιφγσ ηνπ αληαγσληζκνχ θαη ηεο ζήξεπζεο. ε θάζε πεξίπησζε, ηα επνρηθά ηέικαηα ζπκβάιινπλ ζηε κεγηζηνπνίεζε ηεο πνηθηινκνξθίαο, γεγνλφο πνπ κπνξεί λα είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ επηβίσζε ησλ εηδψλ, αληηκεησπίδνληαο πηζαλέο κειινληηθέο πεξηβαιινληηθέο αιιαγέο παγθφζκηαο θιίκαθαο (Beja & Alcazar, 2003: Grillas et al., 2004b: Warwick & Brock 2003: Williams, 1997). 3.6 Θεζμικό πλαίζιο Ζ ηδηαίηεξε αμία θαη ε αλάγθε πξνζηαζίαο ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ έρεη ζεζκνζεηεζεί ζην πιαίζην ηεο Οδεγίαο 92/43/ΔΟΚ «γηα ηε δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ θαζψο θαη ηεο άγξηαο παλίδαο θαη ρισξίδαο». ην πιαίζην ηεο Οδεγίαο 92/43/ΔΟΚ ζπζηήζεθε έλα ζπλεθηηθφ επξσπατθφ νηθνινγηθφ δίθηπν Δηδηθψλ Εσλψλ, κε ηελ νλνκαζία Natura 2000 φπνπ επξίζθνληαη ζεκαληηθνί ζε επξσπατθφ επίπεδν ηχπνη θπζηθψλ νηθνηφπσλ πνπ εκθαίλνληαη ζην παξάξηεκα I ηεο νδεγίαο θαη νηθνηφπσλ εηδψλ πνπ εκθαίλνληαη ζην παξάξηεκα II ηεο νδεγίαο. Οη ηχπνη θπζηθψλ νηθνηφπσλ θνηλνηηθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ δηαηξέρνπλ ηνλ θίλδπλν λα εμαθαληζηνχλ θαη γηα ηε δηαηήξεζε ησλ νπνίσλ ε Κνηλφηεηα θέξεη ηδηαίηεξε επζχλε ιφγσ ηνπ κεγέζνπο ηνπ ηκήκαηνο ηεο θπζηθήο θαηαλνκήο ηνπο, νξίδνληαη σο «ηχπνη θπζηθψλ νηθνηφπσλ πξνηεξαηφηεηαο», νη νπνίνη ζεκεηψλνληαη κε αζηεξίζθν (*) ζην παξάξηεκα I ηεο Οδεγίαο 92/43/ΔΟΚ. Σα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα, ζχκθσλα κε ηελ Δπξσπατθή λνκνζεζία γηα ηνπο νηθνηφπνπο (νδεγία 92/43/ΔΟΚ), είλαη νηθφηνπνη πξνηεξαηφηεηαο (θσδηθφο: *3170) εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο θαη ζπνπδαηφηεηαο, νη νπνίνη πξέπεη λα ηχρνπλ κέξηκλαο θαη πξνζηαζίαο επεηδή απνηεινχλ: πξνζηαηεπφκελνπο νηθνηφπνπο, ζχκθσλα κε δηεζλείο ζπκβάζεηο, επαίζζεηα θαη κνλαδηθά νηθνζπζηήκαηα πνπ ρξήδνπλ πξνζηαζίαο θαη δηαηήξεζεο, δείθηεο νηθνινγηθήο ηζνξξνπίαο Αλαιπηηθή αλάπηπμε ζε ζρέζε κε ην ζρεηηθφ ζεζκηθφ πιαίζην παξνπζηάδεηαη ζην Κεθάιαην 6. 17

23 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4. ΑΞΗΑ ΣΧΝ ΜΔΟΓΔΗΑΚΧΝ ΔΠΟΥΗΚΧΝ ΣΔΛΜΑΣΧΝ Σα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα, παξά ην ζρεηηθά κηθξφ κέγεζνο ηνπο, εμαηηίαο ησλ θπζηθψλ ιεηηνπξγηψλ θαη δηεξγαζηψλ πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζε απηά, έρνπλ πνιπδηάζηαην ξφιν θαη παξέρνπλ ζεκαληηθά θαη πνιππνίθηια νθέιε ζην πεξηβάιινλ θαη ζηνλ άλζξσπν. Χο πγξνηνπηθέο πεξηνρέο, έζησ θαη επνρηθέο, έρνπλ ζεκαληηθή πδξνινγηθή, βηνγεσρεκηθή, θιηκαηηθή, παξαγσγηθή, νηθνινγηθή θαζψο θαη ινηπή αμία: Υδπολογική αξία Ζ πδξνινγηθή αμία ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ ζπλίζηαηαη ζηε ζπγθξάηεζε θαη παξνρή λεξνχ γηα πφηηζκα εθηξεθφκελσλ θαη άγξησλ δψσλ, γηα άξδεπζε θαιιηεξγεηψλ θαζψο θαη γηα εκπινπηηζκφ ησλ ππφγεησλ πδάησλ. Βιογεωχημική αξία Ζ βηνγεσρεκηθή αμία ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ ζπλίζηαηαη ζηελ βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ λεξνχ θαη ζηελ παγίδεπζε, κεηαζρεκαηηζκφ θαη αδξαλνπνίεζε ξχπσλ. Κλιματική αξία Ζ θιηκαηηθή αμία ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ ζπλίζηαηαη ζηελ ηξνπνπνίεζε ηνπ κηθξνθιίκαηνο ηεο πεξηνρήο, θαζηζηψληαο απηφ επηφηεξν θαη ζπκβάιινληαο ζηελ ειαρηζηνπνίεζε εκθάληζεο αθξαίσλ θαηλνκέλσλ (παγεηφο, θαχζσλαο). Παπαγωγική αξία Ζ παξαγσγηθή αμία ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ ζπλίζηαηαη ζηελ παξαγσγή ηξνθήο γηα βφζθεζε παξαγσγηθψλ αγξνηηθψλ δψσλ θαη γηα ζπληήξεζε ησλ ηξνθηθψλ πιεγκάησλ ηεο άγξηαο δσήο. Οικολογική αξία Ζ νηθνινγηθή αμία ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ ζπλίζηαηαη ζηε ζπκβνιή ηνπο ζηε δηαηήξεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο θαη ηεο πνηθηιίαο ησλ ελδηαηηεκάησλ. Αλεμάξηεηα απφ ην ζρεηηθά κηθξφ κέγεζνο, είλαη κείδνλνο ζεκαζίαο γηα ηε δηαηήξεζε ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, ζπρλά δε απνηεινχλ βηφηνπν ή βξίζθνπλ ζε απηά θαηαθχγην πνιιά ζπάληα θαη απεηινχκελα είδε. 18

24 Άλλερ αξίερ Σα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα παξέρνπλ πνιππνίθηιεο επθαηξίεο γηα αλαςπρή, έξεπλα, πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε, νηθνηνπξηζκφ θ.α. ην ζρήκα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδνληαη ζρεκαηηθά νη ζεκαληηθφηεξεο ιεηηνπξγίεο θαη αμίεο ησλ πγξνηφπσλ. Τίτλορ: Οη ζεκαληηθόηεξεο ιεηηνπξγίεο θαη αμίεο ησλ πγξνηόπσλ Πηγέρ: e.g. Zalewski 2000, Novitzki et al. 2000, Grillas et al. 2004, πξνζαξκνγή Θ. Κνπζνπξήο

25 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5. ΑΠΔΗΛΔ ΣΧΝ ΜΔΟΓΔΗΑΚΧΝ ΔΠΟΥΗΚΧΝ ΣΔΛΜΑΣΧΝ 5.1 Γενικά Σα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα είλαη ηδηαίηεξα ηξσηέο θαη αζηαζείο βηνθνηλφηεηεο κε κεγάιε νηθνινγηθή ζεκαζία πνπ ιφγσ ησλ ηζρπξψλ αλζξσπνγελψλ πηέζεσλ, ηεο κηθξήο ηνπο έθηαζεο θαη ηεο κε ζηαζεξήο ελαιιαγήο ηεο πγξήο θαη μεξήο ηνπο πεξηφδνπ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πεξηνξηζκέλε πξνζηαζίαο ηνπο, είλαη ηδηαίηεξα επηξξεπείο ζηελ ππνβάζκηζε, ηε ζπξξίθλσζε ή θαη ηελ εμαθάληζε. Ζ ηξσηφηεηα ηνπο νθείιεηαη ζηνλ θίλδπλν κεηαβνιψλ ησλ παξαγφλησλ (βηνηηθψλ θαη αβηνηηθψλ) νη νπνίνη δεκηνχξγεζαλ θαη δηαηεξνχλ ηα ηέικαηα. εκεηψλεηαη φηη ιφγσ ηνπ κηθξνχ ηνπο κεγέζνπο, ππφθεηληαη ζε απξφβιεπηνπο θηλδχλνπο ιφγσ ηπραίαο θαηαζηξνθήο. ή άγλνηαο. ηελ πεξίπησζε ππνβάζκηζεο ή θαηαζηξνθήο δελ είλαη εχθνιν λα απνθαηαζηαζνχλ. Οη απεηιέο, νη νπνίεο επαπεηινχλ ηα επνρηθά ηέικαηα πξνέξρνληαη ηφζν απφ θιηκαηηθέο κεηαβνιέο (αλνκβξία, μεξαζία) φζν θαη απφ αλζξσπνγελείο δξαζηεξηφηεηεο. Ζ γεσξγία θαη ε αζηηθή αλάπηπμε δηαδξακαηίδνπλ νινέλα θαη ζεκαληηθφηεξν ξφιν ζηελ πεξηνρή ηεο Μεζνγείνπ. Ζ αιιαγή ρξήζεσλ γεο, ε εγθαηάιεηςε ηεο παξαδνζηαθήο ρξήζεο ηεο γεο θαη ε αζχκβαηε ρξήζε ηνπο φπσο ε ππεξβνιηθή θαη εθηφο θαηάιιειεο επνρήο βφζθεζε, πνπ ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο νθείινληαη ζε ειιηπή ελεκέξσζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ηνπ θνηλνχ, έρνπλ ζνβαξφ αληίθηππν ζηε δηαηήξεζή ηνπο. Ζ ππεξάληιεζε πδάησλ γηα πφηηζκα ή άξδεπζε έρεη σο απνηέιεζκα ηελ απνζηαζεξνπνίεζε θαη θαηάξξεπζε ησλ πδξνινγηθψλ ζπλζεθψλ ηνπο. Οη πην θνηλέο απεηιέο γηα ηα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα, ζχκθσλα µε ηνπο Grillas et al. (2004), είλαη: θαηαζηξνθή ησλ πεξηνρψλ ζηηο νπνίεο απαληηνχληαη, πδξνινγηθέο δηαηαξαρέο, δηαηαξαρέο απφ θσηηέο, αιιαγή νηθνινγηθψλ ζπλζεθψλ πνπ επλννχλ αληαγσληζηηθά θπηά, εηζξνή ζξεπηηθψλ πιηθψλ, ηνμηθνί ξχπνη θαη απνξξίκκαηα, θπζηθέο δηαηαξαρέο ηνπ ηδήκαηνο, πιήξσζε απφ ηδεκαηνγελείο απνζέζεηο, εμσηηθά είδε-εηζβνιείο παλίδαο θαη ρισξίδαο, επηδξάζεηο απφ νηθηαθά δψα ή απφ ζεξαµαηηθή παλίδα. Δίλαη θαλεξφ φηη νη απεηιέο δηαθνξνπνηνχληαη ζε ζεκαζία θαη βαξχηεηα αλά πεξηνρή, αλάινγα µε ην βαζκφ ηεο έληαζήο ηνπο. 20

26 Οη θπξηφηεξεο απεηιέο ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ πξνέξρνληαη απφ ηηο πξνζρψζεηο, ηελ ππεξεθκεηάιιεπζε ηνπ πδξνθνξέα θαη ηελ ππεξβφζθεζε, ηελ απνζηξάγγηζε, ηελ εθβάζπλζε, ηηο ηξνπνπνηήζεηο ηεο ιεθάλεο, ηε ξχπαλζε, ηελ θαηαπάηεζε ησλ ζάκλσλ, ηηο ππξθαγηέο, ηα ρσξνθαηαθηεηηθά είδε, ηελ αλεπαξθή ρξήζε, ηηο ηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ηελ αζηηθή αλάπηπμε θαη ηελ θιηκαηηθή αιιαγή. 5.2 Πποζσώζειρ Οη πξνζρψζεηο, δειαδή ε πιήξσζε ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ κε ηδεκαηνγελείο απνζέζεηο, θαηλφκελν πνπ είλαη κέξνο ηεο θπζηθήο ηνπο εμέιημεο, κπνξνχλ λα επηηαρπλζνχλ απφ δηάθνξεο αηηίεο, φπσο ηζρπξέο αιιαγέο ζηε ιεθάλε απνξξνήο ιφγσ θαηαζηξνθήο ηεο θπηνθάιπςεο κε επαθφινπζν ηελ αχμεζε ηεο δηάβξσζεο θαη ηεο κεηαθνξάο ησλ ζηεξενπαξνρψλ ζε απηά. Δπίζεο ε γεσξγηθή δξαζηεξηφηεηα γχξσ απφ ηελ πεξηνρή έρεη σο απνηέιεζκα πξνζρψζεηο ζηα επνρηθά ηέικαηα. 5.3 Τπεπεκμεηάλλεςζη ςδποθοπέα Ζ αλφξπμε γεσηξήζεσλ γχξσ απφ ηα επνρηθά ηέικαηα ή ε απεπζείαο άληιεζε λεξνχ γηα άξδεπζε γεσξγηθψλ εθηάζεσλ, πφηηζκα δσηθνχ θεθαιαίνπ θαη νηθηαθή ρξήζε, θαζψο θαη ε δελδξνθχηεπζε κε θπηά πνπ έρνπλ κεγάιεο απαηηήζεηο λεξνχ φπσο νη επθάιππηνη, κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ αξλεηηθά ηελ πδξνινγία ηεο πεξηνρήο θαη λα πξνθαιέζνπλ εμάληιεζε ηνπ πδξνθνξέα κε απνηέιεζκα ζεκαληηθή ππνβάζκηζε / απνζηαζεξνπνίεζε θαηά ηελ μεξά πεξίνδν. Ζ δηαδηθαζία κπνξεί λα νδεγήζεη αθφκε θαη ζε απνμήξαλζε ησλ επνρηαθψλ ηεικάησλ, ηα νπνία ηξνθνδνηνχληαη θπξίσο απφ ππφγεηα χδαηα, κε ζπλέπεηα ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο αθφκε θαη ηελ απψιεηα ηνπ νηθνηφπνπ. Παξά ην γεγνλφο φηη ην απφζεκα ζπφξσλ θαη αζπφλδπισλ κπνξεί λα αληηζηαζεί ζηηο κεγάιεο πεξηφδνπο ηεο μεξαζίαο, πνπ κεξηθέο θνξέο κπνξεί λα δηαξθέζεη γηα ρξφληα, ε παξαηεηακέλε μεξαζία κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζεκαληηθή απψιεηα ηεο πνηθηινκνξθίαο θαη ζε αθξαίεο πεξηπηψζεηο ζηελ πιήξε απψιεηα ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ νηθνηφπνπ. 5.4 Δκβάθςνζη ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ην πφηηζκα δψσλ (πξνβάησλ, βννεηδψλ θιπ), πξνθεηκέλνπ λα απμεζνχλ νη δηαζέζηκεο πνζφηεηεο λεξνχ ηφζν 21

27 πνζνηηθά φζν θαη ρξνληθά, πξαγκαηνπνηείηαη εθβάζπλζε απηψλ κε απνηέιεζκα λα κεηαηξέπνληαη ηειηθά ζε κφληκνπο πγξνηφπνπο. Δπίζεο, ιφγσ εμφξπμεο κεηαιιεπκάησλ, πεινχ θαη γφληκνπ εδάθνπο, ηα επνρηθά ηέικαηα δχλαηαη λα κεηαηξαπνχλ ζε κφληκνπο πγξνηφπνπο. Ζ εθβάζπλζε έρεη θαηαζηξεπηηθή επίδξαζε ζηελ ηξάπεδα ζπεξκάησλ, κεηψλνληαο ηελ βηνπνηθηιφηεηα ησλ θπηψλ. Παξάιιεια, ε εηζβνιή ησλ μπισδψλ εηδψλ, ηα νπνία ζα απμήζνπλ ηελ εμαηκηζνδηαπλνή ηνπηθά, ζα έρεη ζαλ απνηέιεζκα κηθξφηεξε πδξνπεξίνδν. Ζ δηαδηθαζία απηή κπνξεί λα πξνθαιέζεη ηελ εηζβνιή ιηγφηεξν εηδηθεπκέλσλ θαη πην αληαγσληζηηθψλ θπηψλ θαη δψσλ θαη λα απεηιήζεη ηηο βαζηθέο αμίεο ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, κέζσ ηεο αχμεζεο ηεο ζήξεπζεο θαη ηνπ αληαγσληζκνχ. 5.5 Σποποποιήζειρ ηηρ λεκάνηρ Σξνπνπνηήζεηο/παξεκβάζεηο ζηε ιεθάλε φπσο ε απνςίισζε ηεο βιάζηεζεο γηα αχμεζε ηεο θαιιηεξγνχκελεο γεο, ε θαηαζθεπή θαλαιηψλ ψζηε λα νδεγείηαη ην λεξφ ηνπ επνρηθνχ ηέικαηνο εθηφο ηεο πεξηνρήο ή γηα λα κεηαθέξεηαη λεξφ ζηελ πεξηνρή ηνπ επνρηαθνχ ηέικαηνο (πεηξαηείεο πδάησλ) κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ αξλεηηθά ηνλ νηθφηνπν. Ζ απψιεηα ηεο βιάζηεζεο θαη ην φξγσκα νδεγνχλ ζε αχμεζε ηεο δηάβξσζεο θαη απφζεζεο ηδεκάησλ θαη ζξεπηηθψλ νπζηψλ ζην επνρηθφ ηέικα, κε απνηέιεζκα ηνλ επηξνθηζκφ ηνπ θαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ηελ εμαθάληζή ηνπ. Πνιιά επνρηθά ηέικαηα απνζηξαγγίδνληαη γηα λα απμεζεί ε θαιιηεξγήζηκε γε ή επεηδή ζεσξνχληαη εζηία παξαζίησλ γηα ηελ επξχηεξε πεξηνρή. Ζ απνζηξάγγηζε, ε νπνία γίλεηαη ζπλήζσο κε ηελ θαηαζθεπή ηάθξσλ γηα ηελ απνκάθξπλζε ηνπ λεξνχ έρεη σο απνηέιεζκα αθφκε θαη ηελ εμαθάληζε ησλ επνρηαθψλ ηεικάησλ. Ζ ηερλεηή απνζηξάγγηζε ηνπ ηέικαηνο κεηψλεη ηελ πεξίνδν ηεο πιεκκχξαο, ε νπνία επεξεάδεη ηνπο νξγαληζκνχο πνπ εμαξηψληαη απφ ηελ πδξφβηα θάζε γηα ηελ αλαπαξαγσγή θαη αλάπηπμε ηνπο. ηελ πεξίπησζε πνπ δηψξπγεο πξνζάγνπλ λεξφ γηα ηνλ ηερλεηφ εκπινπηηζκφ (επαλαθφξηηζε) ηνπ επνρηθνχ ηέικαηνο, ζε ζπλδπαζκφ πνιιέο θνξέο κε εθβάζπλζή ηνπ, ε πεξίζζεηα λεξνχ αιιάδεη ηελ πδξνινγηθή δπλακηθή θαη ηελ ελ γέλεη ιεηηνπξγία ηνπ θαη κπνξεί ηειηθά λα πξνθαιέζεη κεηαηξνπή ηνπ επνρηαθνχ ηέικαηνο ζε κφληκν πγξφηνπν. Ζ δηαδηθαζία απηή κπνξεί κεξηθέο θνξέο λα είλαη ζεηηθή γηαηί νη πγξφηνπνη πνπ ζπγθξαηνχλ λεξφ γηα κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα κπνξεί λα ππνζηεξίμνπλ 22

28 θαιχηεξα ηελ αλαπαξαγσγή ησλ εηδψλ ηεο παλίδαο, σζηφζν ε παξάηαζε ηεο πεξηφδνπ ηεο πιεκκχξαο κπνξεί επίζεο λα νδεγήζεη ζε πην έληνλν αληαγσληζκφ ησλ πδξφβησλ θνηλψλ εηδψλ θπηψλ, αληηθαζηζηψληαο ζπάληα είδε πνπ είλαη ραξαθηεξηζηηθά γηα ηα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα. 5.6 Ρύπανζη Ζ ξχπαλζε πνπ επεξεάδεη ηα επνρηθά ηέικαηα νθείιεηαη θπξίσο ζηε ρξήζε ζηε γχξσ πεξηνρή θπηνθαξκάθσλ θαη ιηπαζκάησλ σο απνηέιεζκα ηεο εληαηηθνπνίεζεο ησλ γεσξγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ζε δεκνηηθά ιχκαηα θαη βηνκεραληθά απφβιεηα θαζψο θαη ζε αεξνκεηαθεξφκελνπο ξχπνπο (Everts, 1997: Lahr et al., 2000). Δπίζεο ε ρξήζε ηνπ λεξνχ ηνπο γηα επηηφπνπ πιχζηκν, έρεη σο απνηέιεζκα ηελ εηζξνή θσζθνξηθψλ αιάησλ απφ ηα απνξξππαληηθά. Απηφ ην είδνο ηεο ξχπαλζεο είλαη ηδηαίηεξα δχζθνιν λα αληηκεησπηζηεί, θαζψο κπνξεί λα θηάζεη ζην ηέικα ηφζν κε ηηο επηθαλεηαθέο απνξξνέο φζν θαη απφ ηελ εηζξνή ππνγείσλ πδάησλ. Ζ ξχπαλζε δεκηνπξγεί πξφβιεκα ζηελ παξνπζία θαη αλάπηπμε ησλ «Υαξαθηεξηζηηθψλ Δηδψλ» ηεο ρισξίδαο θαη ηεο παλίδαο ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ, γηαηί κεηαβάιιεη ηηο ζπλζήθεο ζηηο νπνίεο είλαη πξνζαξκνζκέλα. Σα ιηπάζκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνπο γεσξγνχο ζηελ πεξηνρή γχξσ απφ ηα επνρηθά ηέικαηα νδεγνχλ ζηνλ επηξνθηζκφ ηνπο. Οξηζκέλα επνρηθά ηέικαηα είλαη νιηγνηξνθηθά θαη ε αχμεζε ησλ ζξεπηηθψλ νπζηψλ ηείλεη λα ηξνπνπνηήζεη ηνλ ηξνθηζκφ ηνπο πξνο κεζνηξνθηθφ ή επηξνθηθφ επίπεδν. Χζηφζν, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, ππάξρεη δπλαηφηεηα επαλαθνξάο ζηηο πξφηεξεο ζπλζήθεο απφ ηνπο θπζηθνχο θχθινπο φπσο κε ηελ απνληηξνπνίεζε πνπ πξνθαιεί ε ελαιιαγή ησλ πιεκκπξψλ θαη ησλ μεξψλ ζπλζεθψλ. Δπηπιένλ κε ηε ξχπαλζε επεξεάδνληαη / κεηψλνληαη νη πιεζπζκνί ησλ επάισησλ νξγαληζκψλ, πνπ είλαη πνιχ επαίζζεηνη ζε ρεκηθέο αιιαγέο ζην λεξφ, ζηα θπηνθάξκαθα θαη εηδηθφηεξα ζηα δηδαληνθηφλα. Κάπνηα αζπφλδπια, φπσο νη ιηβεινχιεο, είλαη πνιχ επαίζζεηεο ζηα θπηνθάξκαθα θαηά ηελ πδξφβηα πεξίνδφ ηνπο. 5.7 Τπεπβόζκηζη Αλ θαη ε νξζνινγηθή βφζθεζε ζπκβάιιεη ζηε δηαηήξεζε ηεο ηζνξξνπίαο ζηε ρισξίδα θαη παλίδα ηνπ επνρηθνχ ηέικαηνο, ε ππεξβφζθεζε κε ηε ζπγθέληξσζε πνιιψλ δψσλ ζε κηα ηφζν κηθξή θαη εππαζή πεξηνρή κπνξεί λα αθαλίζεη είδε ή/θαη λα δηαθνξνπνηήζεη ηε ζχλζεζή ηνπο θαη λα ξππάλεη ην λεξφ. 23

29 Ζ ππεξβφζθεζε κπνξεί λα νδεγήζεη ζε επηξνθηζκφ, έληνλε απνθχιισζε ηεο θπζηθήο βιάζηεζεο, θαηαζηξνθή ησλ θπηψλ κε ην πνδνπάηεκα, κείσζε ηεο ηθαλφηεηαο ησλ θπηψλ γηα παξαγσγή ζπφξσλ ζηελ πεξίπησζε πνπ ε βφζθεζε γίλεηαη θαηά ηελ πεξίνδν ηεο αλζνθνξίαο, απψιεηα ηεο δνκήο ηνπ εδάθνπο θαη γεληθφηεξα αιιαγέο ζηε ζχλζεζε ηεο ρισξίδαο θαη ηεο παλίδαο. Οη θνπξηέο ησλ δψσλ έρνπλ σο ζπλέπεηα ηνλ εκπινπηηζκφ ησλ ηεικάησλ κε πεξίζζεηα ζξεπηηθψλ νπζηψλ κε ζπλέπεηα ηελ εηζβνιή πην αληαγσληζηηθψλ θπηηθψλ εηδψλ, ελψ παξάιιεια ην λεξφ θαζίζηαηαη αθαηάιιειν γηα ην πφηηζκα ησλ δψσλ. Οη επηπηψζεηο απφ ηε βφζθεζε πνηθίινπλ αλάινγα κε ηνλ ηχπν ησλ δψσλ πνπ βφζθνπλ θαη ηελ επνρή ηεο βφζθεζεο. Οη πην ζεκαληηθέο δεκηέο ζηε βιάζηεζε πξνθαινχληαη απφ κεγάια δψα φπσο βννεηδή θαη άινγα θαζψο θαη απφ ηελ ππεξβφζθεζε ζε πιεκκπξηζκέλεο θαη πγξέο ζπλζήθεο. Σν πνδνπάηεκα απφ ηα κεγάια δψα αιιάδεη θαη ηα γεσκνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ εδάθνπο, κε απνηέιεζκα λα θαζίζηαηαη αδχλαην γηα νξηζκέλα θπηά λα βιαζηήζνπλ. Ζ βφζθεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο μεξήο θάζεο είλαη ιηγφηεξν επηδήκηα, δεδνκέλνπ φηη δελ πξνθαιεί βιάβεο ζηε δνκή ηνπ εδάθνπο. Ζ βφζθεζε ζηα ηέιε ηεο άλνημεο κπνξεί λα είλαη επσθειήο γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά θπηηθά είδε ηνπ νηθνηφπνπ, θαζψο κεηψλεη ηελ θαηάιεςε ηνπ εδάθνπο απφ πνιπεηή είδε, ε νπνία δπζρεξαίλεη ηελ αλάπηπμε άιισλ. 5.8 Καηαπάηηζη ηων θάμνων Ζ δηαδηθαζία εηζβνιήο κεγάινπ κεγέζνπο θπηηθψλ εηδψλ, ηα νπνία θαιχπηνπλ πιήξσο ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο θαη εκπνδίδνπλ ηελ αλάπηπμε ησλ κηθξφηεξσλ θπηψλ έρεη δηάθνξεο επηπηψζεηο ζηα επνρηθά ηέικαηα. Σν ζηξψκα πνπ δεκηνπξγνχλ ηα θχιια πνπ θαηαιήγνπλ ζην λεξφ πεξηνξίδνπλ ηελ εηζεξρφκελε ζην λεξφ ειηαθή αθηηλνβνιία, κε απνηέιεζκα ηε κείσζε ηνπ θσηηζκνχ θαη ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη κε ζπλέπεηα ηελ εμαθάληζε ησλ ηππηθψλ θπηψλ ηνπ ηέικαηνο, πξνβιήκαηα ζηελ εθθφιαςε απγψλ ακθίβησλ θ.ά. Λφγσ ηεο εμαηκηζνδηαπλνήο ην επνρηθφ ηέικα ζηεξεχεη, ελψ ε αχμεζε ησλ πξάζηλσλ απνξξηκκάησλ πξνθαιεί θξαγκφ ηεο πεξηνρήο θαη νδεγεί ζηνλ επηξνθηζκφ. 5.9 Πςπκαγιέρ Οη ππξθαγηέο, νη νπνίεο ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο πξνθαινχληαη απφ επηζθέπηεο ηεο πεξηνρήο ησλ επνρηαθψλ ηεικάησλ, κπνξνχλ λα θαηαζηξέςνπλ ηε βιάζηεζε ηεο πεξηνρήο θαη λα κεηψζνπλ ηελ ηξάπεδα ησλ ζπφξσλ θαη ην δσηθφ πιεζπζκφ. 24

30 Σν απνηέιεζκα απφ ηελ θακέλε βιάζηεζε κπνξεί κεξηθέο θνξέο λα είλαη ζεηηθφ, κε ηελ έλλνηα φηη ε θαηαζηξνθή ησλ μπισδψλ εηδψλ επλνεί ηα κεζνγεηαθά είδε. Δίλαη φκσο γλσζηφ φηη ε ππξθαγηά ζηελ πδξνινγηθή ιεθάλε νδεγεί ζε απμεκέλε δηάβξσζε θαη έρεη ζεκαληηθή επίπησζε ζην νηθνζχζηεκα ηνπ επνρηαθνχ ηέικαηνο επεηδή θέξεη ζην ηέικα ζηάρηεο, ρψκα θαη ζξεπηηθέο νπζίεο κε απνηέιεζκα απηφ λα γίλεηαη έλα ηέιεην έδαθνο γηα αληαγσληζηέο φπσο ηα ειηφθπηα θαη νη ζάκλνη, πνπ κπνξνχλ λα απνηξέςνπλ ηελ εθ λένπ ζέζπηζε ηεο αξρηθήο βιάζηεζεο. ε ζρεηηθά ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα ην ηέικα κπνξεί λα εμαθαληζηεί εληειψο Υωποκαηακηηηικά είδη ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνπο αγξφηεο σο ηακηεπηήξεο πνπ ηξνθνδνηνχληαη κε λεξφ απφ αξδεπηηθά θαλάιηα απφ ηα νπνία δηάθνξα μεληθά δψα φπσο ηρζχεο, θαξαβίδεο ή επεκβαηηθά θαβνχξηα κπνξνχλ λα απνηθίζνπλ ηα επνρηθά ηέικαηα θαη λα επεξεάζνπλ ηφζν ηελ παλίδα φζν θαη ηε ρισξίδα ηνπο. Απηά ηα αξπαθηηθά δψα είλαη γλσζηφ φηη ηξψλε απγά ακθηβίσλ θαη πξνλχκθεο, πνπ είλαη ραξαθηεξηζηηθά είδε ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ, κεηψλνληαο έηζη ηνπο πιεζπζκνχο ηνπο. Αλ ε ζπγθεθξηκέλε ρξήζε είλαη πεξηζηαζηαθή, ην πξφβιεκα εμαθαλίδεηαη κε ην ηέινο ηεο. ε επνρηθά ηέικαηα θνληά ζε αζηηθέο πεξηνρέο ε ζθφπηκε εηζαγσγή ςαξηψλ είλαη ζχλεζεο θαηλφκελν Ανεπαπκήρ σπήζη Μεγάινη θίλδπλνη πξνέξρνληαη απφ ειιηπή ελεκέξσζε, επαηζζεηνπνίεζε θαη πεξηβαιινληηθή ζπλείδεζε κε απνηέιεζκα νη θάηνηθνη ηεο πεξηνρήο λα έρνπλ απαμησηηθή εηθφλα γηα ηα επνρηθά ηέικαηα θαη λα ηα ρξεζηκνπνηνχλ σο ρψξν αλεμέιεγθηεο δηάζεζεο απνξξηκκάησλ, κπαδψλ θαη άρξεζησλ πιηθψλ. Ζ αλεμέιεγθηε απφζεζε, πέξαλ απφ ηελ αηζζεηηθή ππνβάζκηζε ηεο πεξηνρήο, ππνβαζκίδεη ή/θαη θαηαζηξέθεη ηνπο νηθνηφπνπο. Δπίζεο, νη αγξφηεο έρνπλ ηελ ηάζε είηε λα πξνρσξνχλ ζε επίρσζε ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηε γε γηα ηε γεσξγία, ή εάλ έρνπλ ήδε έλα ζεκαληηθφ βάζνο κε πξφζζεηε εθβάζπλζε λα ηα κεηαηξέςνπλ ζε κφληκεο δεμακελέο λεξνχ γηα πφηηζκα δψσλ ή θαιιηεξγεηψλ (Luis Cancela de Fonseca et al., 2008). Ζ πξναλαθεξζείζα κεηαηξνπή ηνπο επλνεί ηε δηακνλή πδξφβησλ πηελψλ φιεο ηηο επνρέο ηνπ ρξφλνπ. 25

31 5.12 Σοςπιζηικέρ δπαζηηπιόηηηερ Δπεηδή ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηαθψλ ηεικάησλ βξίζθεηαη ζε πεξηνρέο κε απμεκέλν ηνπξηζηηθφ ελδηαθέξνλ, ν απμαλφκελνο αξηζκφο ηνπξηζηψλ πνπ επηζθέπηνληαη ηε πεξηνρή ηνπο απμάλεη ηελ πίεζε ζηα ελδηαηηήκαηα ηφζν ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ φζν θαη ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηνπο, απφ δξαζηεξηφηεηεο φπσο ε ηππαζία, ε δηάβαζε νρεκάησλ εθηφο δξφκνπ, νη εθδειψζεηο πηθ-ληθ θαζψο θαη ε εγθαηάζηαζε ρψξσλ πξνζσξηλήο ζηάζκεπζεο απηνθηλήησλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο μεξήο πεξηφδνπ. Οη δξαζηεξηφηεηεο απηέο ζπληζηνχλ απεηιή γηα ηα επνρηθά ηέικαηα επεηδή ηζνπεδψλνπλ θαη αιιάδνπλ ηε δνκή ηνπ εδάθνπο, απμάλνπλ ηε δηάβξσζε ζηελ πεξηνρή ηεο ιεθάλεο, θαηαζηξέθνπλ ηε βιάζηεζε, κεηαβάιινπλ ηελ πδξνινγηθή ιεηηνπξγία ηεο πεξηνρήο θαη γεληθφηεξα επεξεάδνπλ ην ζχλνιν ηεο θπηηθήο θαη δσηθήο θνηλφηεηαο Αζηική εξάπλωζη / ανάπηςξη Ζ αζηηθνπνίεζε ζηελ πεξηνρή ηεο Μεζνγείνπ νδήγεζε κέζσ ηεο αλάπηπμεο/επέθηαζεο νηθηζηηθψλ πεξηνρψλ, ηεο θαηαζθεπήο νδηθψλ θαη ινηπψλ έξγσλ ππνδνκήο, θαζψο θαη ηεο δεκηνπξγίαο βηνηερληθψλ θαη βηνκεραληθψλ πεξηνρψλ ζηελ εμαθάληζε πνιιψλ επνρηθψλ ηεικάησλ. Οη απεηιέο παξακέλνπλ ζηα δηαηεξνχκελα ηέικαηα Κλιμαηική αλλαγή Ζ θιηκαηηθή αιιαγή επίζεο, ζα κπνξνχζε λα επεξεάζεη ηελ χπαξμε ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ, ηα νπνία εμαξηψληαη απφ ηνλ εηήζην θχθιν ησλ βξνρνπηψζεσλ θαη ηεο μεξαζίαο. Ζ αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ πιαλήηε ιφγσ ηεο ξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο, κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αιιαγέο ζηε ζπρλφηεηα, ζηε ρξνληθή θαηαλνκή θαη ζηελ έληαζε ησλ βξνρνπηψζεσλ κε απνηέιεζκα λα ηξνπνπνηεζνχλ νη πεξίνδνη ηεο πιεκκχξαο θαη ηεο μεξαζίαο. Μείσζε ησλ βξνρνπηψζεσλ ζηελ πεξηνρή ηεο Μεζνγείνπ ζα έρεη σο απνηέιεζκα ηελ απνζηαζεξνπνίεζε ή θαη ηελ θαηάξξεπζε ησλ επνρηθψλ ηεικάησλ. Σν κήθνο ησλ πδξνπεξηφδσλ κπνξεί λα γίλεη πνιχ κηθξφ ή θαη αθφκε νη πγξέο πεξίνδνη λα κελ εκθαληζηνχλ θαζφινπ ιφγσ ηεο πηψζεο ηεο ζηάζκεο ηνπ πδξνθφξνπ νξίδνληα θαη ηεο κεησκέλεο πνζφηεηαο βξφρηλνπ λεξνχ πνπ θαηαιήγεη ζε απηά κέζσ ηεο επηθαλεηαθήο απνξξνήο. 26

32 Έληνλεο βξνρνπηψζεηο κπνξνχλ λα παξαηείλνπλ ηελ πεξίνδν ηεο πιεκκχξαο ελψ παξαηεηακέλε μεξαζία κπνξεί λα ηελ ζπληνκεχζεη ή αθφκε θαη λα ηελ εμαιείςεη, κε απνηέιεζκα λα επεξεαζηνχλ νη βηφηνπνη νη νπνίνη δελ ζα είλαη ζε ζέζε λα δηαηεξήζνπλ ηηο νηθνινγηθέο ηνπο ιεηηνπξγίεο. Τπάξρεη επίζεο θίλδπλνο ε αχμεζε ησλ βξνρνπηψζεσλ ζε ηνπηθφ επίπεδν, λα θαηαζηήζνπλ ηα επνρηθά ηέικαηα κφληκεο ιίκλεο, κε απνηέιεζκα απηά λα ράζνπλ ηελ ηδηφηεηα ηνπ πξνζσξηλνχ πγξνηφπνπ θαη ηεο ζπλαθνχο ρισξίδαο θαη παλίδαο ηνπο. 27

33 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6. ΘΔΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ - ΚΑΘΔΣΧ ΠΡΟΣΑΗΑ 6.1 Διζαγωγή ε θάζε ρψξα ππάξρνπλ ζεκαληηθέο εθηάζεηο κε ηδηαίηεξα νηθνινγηθά ή θαη ηνπηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο θαη δηέπνληαη απφ ηδηαίηεξν θαζεζηψο πξνζηαζίαο ην νπνίν έρεη ζεζπηζηεί απφ ηε πνιηηεία. Ζ ηδηαίηεξε αμία θαη ε αλάγθε πξνζηαζίαο ησλ Μεζνγεηαθψλ επνρηθψλ ηεικάησλ, έλα απφ ηα πην απεηινχκελα είδε επνρηθψλ ηεικάησλ, έρεη αλαγλσξηζηεί ζην πιαίζην ηεο Οδεγίαο 92/43/ΔΟΚ «γηα ηε δηαηήξεζε ησλ θπζηθψλ νηθνηφπσλ θαζψο θαη ηεο άγξηαο παλίδαο θαη ρισξίδαο», ζην πιαίζην ηεο νπνίαο δεκηνπξγήζεθε ην Γίθηπν Natura Σα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα βξίζθνληαη ζε πνιιέο ρψξεο ηεο πεξηνρήο ηεο Μεζνγείνπ, πνιιέο απφ ηηο νπνίεο δελ αλήθνπλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη σο εθ ηνχηνπ ε πξναλαθεξζείζα Οδεγία δελ εθαξκφδεηαη εθεί. Χζηφζν, ε δηαηήξεζή ηνπο θαη εθηφο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο είλαη επίζεο πνιχ ζεκαληηθή θαη ζην πιαίζην απηφ νη θαηάιιειεο πνιηηηθέο θαη δηαρεηξηζηηθά κέηξα ζα πξέπεη λα ιακβάλνληαη πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί πηζαλή νηθνινγηθή ππνβάζκηζή ηνπο. Με ηε ζέζπηζε ηεο Οδεγίαο 92/43/ΔΟΚ, επηρεηξήζεθε κία ζεκαληηθή ηνκή ζην πιαίζην ηεο πξνζηαζίαο ηεο θχζεο, δίλνληαο έκθαζε φρη πηα κφλν ζηα είδε αιιά θαη ζηνπο νηθνηφπνπο. Οη ηχπνη θπζηθψλ νηθνηφπσλ θνηλνηηθνχ ελδηαθέξνληνο πνπ δηαηξέρνπλ ηνλ θίλδπλν λα εμαθαληζηνχλ θαη γηα ηε δηαηήξεζε ησλ νπνίσλ ε Κνηλφηεηα θέξεη ηδηαίηεξε επζχλε ιφγσ ηνπ κεγέζνπο ηνπ ηκήκαηνο ηεο θπζηθήο θαηαλνκήο ηνπο, νξίδνληαη σο «ηύπνη θπζηθώλ νηθνηόπσλ πξνηεξαηόηεηαο». Σα Μεζνγεηαθά επνρηθά ηέικαηα, είλαη νηθφηνπνο πξνηεξαηφηεηαο (θσδηθφο *3170), πνπ θαηαηάζζεηαη ζηελ θαηεγνξία ησλ νηθνηφπσλ ησλ ζηάζηκσλ γιπθψλ πδάησλ, ε δηαηήξεζή ηνπ νπνίνπ απαηηεί ηνλ ραξαθηεξηζκφ ησλ πεξηνρψλ εκθάληζήο ηνπ σο Δηδηθψλ Εσλψλ Γηαηήξεζεο αξρηθά ηνπ Γηθηχνπ Natura 2000 θαη ζήκεξα σο Πεξηνρήο Πξνζηαζίαο Οηθφηνπσλ θαη Δηδψλ θαηά ηελ εζληθή καο λνκνζεζία (λφκνο 1650/1986 φπσο ηζρχεη). 28

34 6.2 Πποζηαηεςόμενερ πεπιοσέρ Ζ ζέζπηζε πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζε παγθφζκην επίπεδν έρεη κηα ζεκαληηθή πξντζηνξία. Οξηζκέλνη ηζηνξηθνί θάλνπλ αλαθνξά ζε εηδηθέο πεξηνρέο ζηελ Ηλδία φπνπ πξηλ απφ δπν ρηιηάδεο ρξφληα αθήλνληαλ ειεχζεξεο απφ νπνηαδήπνηε εθκεηάιιεπζε, κε ζηφρν ηελ πξνζηαζία ησλ θπζηθψλ πφξσλ. ηελ Δπξψπε δηαζέηνπκε ηηο πξψηεο αλαθνξέο γηα πεξηνρέο πνπ πξνζηαηεχνληαλ σο θπλεγφηνπνη ζρεδφλ κία ρηιηεηία πξηλ γηα ηνπο ιίγνπο πξνλνκηνχρνο ηεο επνρήο. Ζ ίδξπζε ηνπ Δζληθνχ Πάξθνπ Yellowstone ζηηο Ζ.Π.Α., ην 1872 ήηαλ ε πξψηε πξνζπάζεηα γηα ηε ζεζκνζέηεζε πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζε παγθφζκην επίπεδν. Απφ ηφηε σο ζήκεξα έρνπλ θεξπρζεί ζε φιν ηνλ θφζκν ρηιηάδεο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο, νη νπνίεο αλάινγα κε ηελ εμεηδίθεπζε ησλ ζηφρσλ ηνπο θαη ηα επηκέξνπο ραξαθηεξηζηηθά ηνπο ππάγνληαη ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο πξνζηαζίαο (πεξηνρέο απζηεξήο / απφιπηεο πξνζηαζίαο, εζληθά πάξθα, θπζηθά πάξθα, κλεκεία ηεο θχζεο, θπζηθά θαηαθχγηα, πξνζηαηεπφκελα ηνπία, θ.ι.π). ήκεξα, ην παγθφζκην ζχζηεκα ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ έρεη απμεζεί εθζεηηθά, ηδηαίηεξα θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξνεγνχκελσλ εηψλ. Ο θαηάινγνο ηνπ έηνπο 2014 ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ αξηζκεί πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο θαιχπηνληαο Km 2, κε ην 3,41% ηεο ζαιάζζηαο επηθάλεηαο θαη ην 14% ηεο ρεξζαίαο επηθάλεηαο ηνπ πιαλήηε λα πξνζηαηεχεηαη (UNEP-WCMC, 2014). Σα ζρεηηθά ζηνηρεία παξνπζηάδνληαη ζηνλ πίλαθα, ζην δηάγξακκα θαη ζην ράξηε πνπ αθνινπζνχλ. Έηορ Απιθμόρ πεπιοσών ςνολική πποζηαηεςόμενη έκηαζη, (Km 2 ) Τίτλορ: Σσξεπηηθή αύμεζε αξηζκνύ θαη επηθάλεηαο πξνζηαηεπόκελσλ πεξηνρώλ ζε παγθόζκην επίπεδν κεηαμύ ησλ εηώλ 1962 θαη Πηγή: UNEP-WCMC,

35 Τίτλορ: Μεηαβνιή αξηζκνύ θαη επηθάλεηαο πξνζηαηεπόκελσλ πεξηνρώλ ζε παγθόζκην επίπεδν κεηαμύ ησλ εηώλ 1962 θαη Πηγή: UNEP-WCMC,2014 Τίτλορ: Παγθόζκηνο ράξηεο πξνζηαηεπόκελσλ πεξηνρώλ Πηγή: UNEP-WCMC,2014 Σε κεγαιχηεξε ζπλεηζθνξά ζηελ αχμεζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ έρνπλ νη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, ζηηο νπνίεο θαη απνδίδεηαη ηδηαίηεξε ζεκαζία επεηδή θαηέρνπλ ηα πςειφηεξα επίπεδα βηνπνηθηιφηεηαο. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φκσο φηη ε δηαρείξηζε ησλ πξνζηαηεπφκελσλ πεξηνρψλ ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο παξνπζηάδεη κεγάιεο πξνθιήζεηο, δεδνκέλσλ ησλ ηνπηθψλ ζπλζεθψλ φπσο εμάπισζε ηεο 30