ΤΟΠΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ - Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΤΟΠΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ - Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Π.Μ.Σ. : Τεχνικές και Μέθοδοι στην Ανάλυση, Σχεδιασµό και ιαχείριση του χώρου Κατεύθυνση: Xαρτογραφική παραγωγή και Γεωγραφική ανάλυση. ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ ΤΟΠΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ - Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕΤΑΞΑΚΗΣ ΜΗΝΑΣ Επιβλέπων Καθηγητής: Μυρίδης Μύρων ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 9

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον κύριο Μυρίδη Μ., επιβλέπων της παρούσας µεταπτυχιακής εργασίας, για την καθοδήγησή του, τις συµβουλές του και την επιστηµονική συνεργασία µας ώστε να είναι δυνατή η ολοκλήρωσή της. Ακόµη, ευχαριστώ τους µεταπτυχιακούς φοιτητές Τσαµπούρη Ι., Μητσιάρα Β. και Χριστοδούλου Α. για τη βοήθεια τους σε ορισµένα προβλήµατα που παρουσιάστηκαν κατά την διεκπεραίωση της. Τέλος, ευχαριστώ θερµά την οικογένεια µου για την ηθική και οικονοµική συµπαράστασή τους, χωρίς αυτούς τίποτα δε θα ήταν δυνατό να πραγµατοποιηθεί, και µε βαθύτατη ευγνωµοσύνη τους ευχαριστώ για την εµπιστοσύνη που δείχνουν στο πρόσωπό µου. Θεσσαλονίκη, 9 Μηνάς Μεταξάκης

3 Στην Ισµήνη

4 Πρόλογος Το πρόβληµα που εξετάζεται σ αυτήν την εργασία, είναι οι τοπικές ανισότητες στο νοµό Ηρακλείου Κρήτης τόσο σε δηµογραφικό, οικονοµικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, πρόβληµα που απασχολεί την περιφερειακή επιστήµη και ένα ευρύ φάσµα ειδικοτήτων που ασχολείται µε τη χωρική διάσταση της ανάπτυξης. Σκοπός της παρούσας µελέτης είναι η ανάδειξη των χωρικών αναπτυξιακών ανισοτήτων και οι τοπικές διαφοροποιήσεις που συµβαίνουν στα δηµοτικά διαµερίσµατα του νοµού ούτως ώστε οι αναπτυξιακοί στόχοι στο σύνολο του νοµού να επιτευχθούν. Στο πλαίσιο αυτό, επιχειρείται µια εκτεταµένη γεωγραφική ανάλυση στο νοµό, επισηµαίνοντας τους παράγοντες που προσδιορίζουν τις εν λόγω διαφοροποιήσεις στην ανάπτυξη των δηµοτικών διαµερισµάτων του νοµού σε όλα τα επίπεδα, εντοπίζοντας τις εξελίξεις και τις µεταβολές που έχουν επέλθει και που εντείνουν τις ανισότητες στο νοµό. Η δ υσκολία προσδιορισµού του βαθµού ανάπτυξης µιας περιοχής, και κατά συνέπεια ενός µεγέθους µέτρησης των ανισοτήτων, έχει οδηγήσει στην αναγκαιότητα χρησιµοποίησης πλήθους δεικτών και µεταβλητών οι οποίες άλλοτε µπορούν να συσχετίζονται και άλλοτε όχι. Κατά συνέπεια, η παρούσα µελέτη αποκτά ουσιαστικό χαρακτήρα στην προσπάθεια µας να αντιµετωπιστούν αυτά τα φαινόµενα ανιχνεύοντας την υπάρχουσα κατάσταση και διατυπώνοντας συµπεράσµατα και ερωτήµατα ώστε να αντιµετωπιστούν αποτελεσµατικά παρόµοια θέµατα άσκησης οικονοµικής περιφερειακής πολιτικής. Η παρούσα εργασία αποτελείται από έντεκα κεφάλαια. Ειδικότερα, στο ο κεφάλαιο αναφέρονται βασικές έννοιες της ανάπτυξης και εντοπίζοντας τον ρόλο της τοπικής ανάπτυξης, ενώ γίνεται εκτενής αναφορά στο µοντέλο χωρικής ανάπτυξης της Ελλάδας. Στο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι προσεγγίσεις των δυο κύριων θεωρητικών ρευµάτων της άνισης ανάπτυξης του χώρου, οι οποίες εξηγούν την εµφάνιση και το µοντέλο δηµιουργίας των χωρικών ανισοτήτων ενώ ταυτόχρονα γίνεται αναφορά στους παράγοντες που οδηγούν στην δηµιουργία των αναπτυξιακών ανισοτήτων µεταξύ των χωρικών ενοτήτων. Στο ο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι γεωγραφικές ανισότητες στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης δίνοντας συγκεκριµένα παραδείγµατα, το περιφερειακό / τοπικό πρόβληµα της Ελλάδας, τα κοινοτικά προγράµµατα που έχουν ως στόχο τη σύµπτυξη των ανισοτήτων καθώς επίσης και οι τάσεις ανάπτυξης του Ελληνικού χώρου. Στο ο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στα

5 χαρακτηριστικά της περιοχής µελέτης καθώς και στη θέση της στον ευρύτερο Ελληνικό / Ευρωπαϊκό χώρο. Στη συνέχεια, σκιαγραφείται το µέγεθος ανάπτυξης κάθε δηµοτικού διαµερίσµατος µε την παρουσία σχετικών δεικτών, πινάκων, διαγραµµάτων και χαρτών µέσα από την ανάλυση διάφορων µεγεθών όπως πληθυσµιακών, απασχόλησης και των δικτύων των υποδοµών [Κεφάλαια πέντε έξι, επτά και επτά αντίστοιχα]. Στο 8ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αναπτυξιακή οργάνωση στο σύνολο του νοµού, αναδεικνύοντας το σηµαντικό ρόλο τ ο υ τοπικού πόλου ανάπτυξης και της ελκτικότητας που ασκεί στα τοπικά κ έ ν τ ρ α ανάπτυξης εντάσσοντας τ ο ν ο µ ό στον εθνικό ά ξ ο ν α ανάπτυξης. Τέλος, στο 9 κεφάλαιο τονίζονται τα σηµαντικά σηµεία, στα οποία πρέπει να δοθεί µεγαλύτερη έµφαση για να καταστεί περισσότερο δυνατό το σενάριο προς µια κατεύθυνση ισόρροπης ανάπτυξης και µείωσης των τοπικών ανισοτήτων, καταλήγοντας στα συµπεράσµατα που εξήχθησαν από την εκπόνηση της εν λόγω µελέτης.

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στα πλαίσια της παρούσας γεωγραφικής ανάλυσης επιχειρείται η µέτρηση του βαθµού των αναπτυξιακών ανισοτήτων των δηµοτικών διαµερισµάτων ενός νοµού, παρέχοντας κάθε πληροφορία που κρίνεται αναγκαία τόσο για την κατανόηση του βαθµού ανάπτυξής του όσο και της δυναµικότητάς του στους κοινωνικοοικονοµικούς τοµείς. Αρχικά, η εργασία αναφέρεται στη γεωγραφική διάσταση της ανάπτυξης δίνοντας περισσότερο έµφαση στην τοπική ανάπτυξη, αφού η τοπική παραγωγή µε τη χρήση τοπικών πόρων και κάτω από τον έλεγχο και την καθοδήγηση της τοπικής κοινωνίας µε σκοπό την τοπική κατανάλωση, αποτελεί τη µόνη ασφαλή και βιώσιµη λύση σε µια εποχή που πολλοί µιλούν για µια αναπόφευκτη παγκοσµιοποίηση και τη συρρίκνωση του τοπικού χώρου. Επιπλέον, αναφέρονται οι βασικές θεωρίες άνισης χωρικής ανάπτυξης, που σε συνδυασµό µε τα συµπεράσµατα που προκύπτουν από την εφαρµογή της εν λόγω ανάλυσης, υποδεικνύουν τις ανάγκες και τις αναπτυξιακές κατευθύνσεις του χωρικού πλαισίου αναφοράς. Συµπληρωµατικά, γίνεται αναφορά στις ανισότητες στον Ευρωπαϊκό χώρο και στις προσπάθειες που καταβάλλονται µέσα από κοινοτικά προγράµµατα για να καταπολεµηθούν καταλήγοντας στις µελλοντικές τάσεις που προδιαγράφονται. Στη συνέχεια, µέσα από την επεξεργασία και την ανάλυση στατιστικών δεδοµένων παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα που προκύπτουν και απεικονίζουν την αναπτυξιακή διάσταση και την πορεία ανάπτυξης των δηµοτικών διαµερισµάτων του νοµού. Συγκεκριµένα, η ανάλυση βασίζεται σε στοιχεία που αφορούν τον πληθυσµό, την εκπαίδευση, την απασχόληση, την οικονοµία και τις υποδοµές. Η επιλογή των συγκεκριµένων µεταβλητών έγινε µε τέτοιο τρόπο ώστε να δίνεται περισσότερο χωρική πληροφορία για την κατανόηση της αναπτυξιακής διάστασης του νοµού, ενώ για κάθε µία µεταβλητή ξεχωριστά εξήχθησαν οι αναγκαίοι δείκτες που φανερώνουν τις τοπικές αναπτυξιακές ανισότητες στο νοµό. Τέλος, παρουσιάζεται η αναπτυξιακή οργάνωση του χώρου στο νοµό υποδεικνύοντας το ρόλο των σηµαντικότερων τοπικών κέντρων ανάπτυξης που έχουν άµεση εξάρτηση από τον πόλο ανάπτυξης του νοµού, δίνοντας µια ολοκληρωµένη εικόνα της γεωγραφικής τους διάστασης, επισηµαίνονται δε τα σηµαντικότερα σηµεία στα οποία πρέπει να δοθεί έµφαση ώστε να καταστεί ο νοµός

7 σε πορεία ισόρροπης χωρικής ανάπτυξης µε απώτερο στόχο την άρση των τοπικών ανισοτήτων. 6

8 Abstract In this geographic analysis, the basic point is what is the degree of the development s inequalities from all the municipal districts of a county. This measurement of the degree shows any needfull, understanding information for the and its dynamic at the social and economic parts. First, in this project can been seen the geographic dimension of the development and the basic point is the local one (development), and the reason is the local production with the usage of local pores and with the help of the guidance and check of the local community for the local consumption, it is the only secure and feasible solution in nowdays, which is obvious that is against the development of local production. It can be seen also from the basic theories of the unequal local development and the sequiturs of its application, shows what are the needs and the developing directions. Also in this project can been seen the information for the inequalities in European area and the efforts of the European communities which try to fight off against the future stipulated tensions. The results of the developing diastasis and the process of development of municipal districts of the county, can been seen at the analysis and the process of the statistic data. The bases of this analysis are population, education, occupation, economy and the foundations. Those bases have been chosen because this is the best way of understanding the developing diastasis of the county, also for any base, there are the separate index which shows the developing inequalities. Finally, in this project can been seen also how the most important developing local centers, depend from the development pole of the county. That means that there is an obvious image of their geographic diastasis, also what are the most important points which show how the development of the county to be well-balanced. 7

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ " ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ". Ανάπτυξη και υπανάπτυξη.... Το τοπικό πρόβληµα της ανάπτυξης Η ανάδειξη του τοπικού επιπέδου λήψης αποφάσεων..... Οι «εκ των άνω» και «εκ των κάτω» σχέσεις 7. Χωρική ανάπτυξη στην Ελλάδα Στρατηγικές - µέθοδοι τοπικής ανάπτυξης..... Η στρατηγική ή µέθοδος της αυτοβοήθειας.... Η στρατηγική της τεχνικής βοήθειας.. Η στρατηγική των συγκρούσεων.... Κριτήρια επιλογής της στρατηγικής.... Οι νέες στρατηγικές περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης. 6. Η συµβολή της τοπικής ανάπτυξης.. 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ " ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΑΝΙΣΗΣ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ". Κλασικές θεωρίες για τη χωρική διάσταση της ανάπτυξης.... ιαφορική προικοδότηση περιοχών µε πόρους Χωροκοινωνικός δυαδισµός... Συσσωρευτική αιτιότητα Θεωρία πολωµένης ανάπτυξης Στάδια ανάπτυξης και οικιστική οργάνωση (κέντρο-περιφέρεια) Οι παραλλαγές του µοντέλου «κέντρο - περιφέρεια» 6. Παράγοντες δηµιουργίας και διατήρησης των γεωγραφικών ανισοτήτων.. 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ " Γ Ε Ω Γ Ρ Α Φ Ι Κ Ε Σ Α Ν Ι Σ Ο Τ Η Τ Ε Σ Σ Τ Η Ν ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ". ιαστάσεις περιφερειακής πολιτικής Το περιφερειακό πρόβληµα σήµερα. 7 8

10 . Χωρικές ανισότητες στον Ευρωπαϊκό χώρο 7.. Οι τάσεις χωροθέτησης κυρίων οικονοµικών δραστηριοτήτων και λειτουργιών στον ευρωπαϊκό χώρο 7.. Το νέο πρότυπο χωροθέτησης στην Ευρώπη Νέοι πόλοι και κέντρα ανάπτυξης στον Ευρωπαϊκό χώρο Μητροπολιτικά κέντρα Μεσαίες και µικρές πόλεις Περιοχές ενδογενούς δυναµικότητας 8. Ευρωπαϊκά - κοινοτικά προγράµµατα Τοπική ατζέντα (ΤΑ ) Ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Τοπική Ατζέντα Το πρόγραµµα Leader Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ) 9. Ελληνική πραγµατικότητα Οι µελλοντικές τάσεις στην περιφερειακή πολιτική και στον προγραµµατισµό - Η προγραµµατική περίοδος ΚΕΦΑΛΑΙΟ : " ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ". Περιοχή µελέτης Βασικά γεωγραφικά χαρακτηριστικά.... Κλιµατολογικά χαρακτηριστικά.... Μορφολογία, γεωλογία και υδρογεωλογία του νοµού Ακτογραµµή Ευαίσθητα οικοσυστήµατα Χλωρίδα και πανίδα Ζώνες µε ειδικό καθεστώς προστασίας.. 6. Ο νοµός Ηρακλείου σήµερα... Ο νοµός Ηρακλείου στην Ελλάδα Ο νοµός Ηρακλείου στην Ευρωπαϊκή Ένωση... 9

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ " ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ". Πληθυσµιακή ανάλυση Ηλικιακή διάρθρωση..... Φυσική κίνηση Αστικότητα Πληθυσµιακές ανισότητες Επίπεδο εκπαίδευσης.... Ανισότητες στο επίπεδο της εκπαίδευσης... ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 " ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ " 6. Απασχόληση κατά τοµέα Σύνθεση κατά τοµέα Ειδίκευση των δηµοτικών διαµερισµάτων (βάση της απασχόλησης) στους οικονοµικούς τοµείς σε επίπεδο νοµού ιάρθρωση της απασχόλησης και εγκατάσταση των δραστηριοτήτων Τοπικές ανισότητες στην απασχόληση Τοπικές ανισότητες ανά ατοµικό επάγγελµα Εργατικό δυναµικό-ανεργία Βιοµηχανική απασχόληση Επαγγελµατικοί κλάδοι Απασχόληση του τριτογενούς τοµέα Ανάλυση απόκλισης συµµετοχής Εφαρµογή της µεθόδου.. 86 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 " ΙΚΤΥΑ" 7. Οικιστικό δίκτυο 9 7. Τεχνικές υποδοµές Λιµενικές υποδοµές Αλιευτικά καταφύγια 7.. Οδικό δίκτυο

12 7... Χερσαίες συγκοινωνίες 7.. Αεροµεταφορές Αεροδρόµιο Ηρακλείου Νέο διεθνές αεροδρόµιο Κοινωνική υποδοµή Εκπαίδευση. 7.. Υγεία Κοινωνική πρόνοια Πολιτιστική δραστηριότητα Πολιτισµική υποδοµή.. 7. Τουρισµός Τουριστική υποδοµή Αθλητισµός Πανεπιστηµιακά Ερευνητικά ιδρύµατα και Ινστιτούτα ηµόσιες υπηρεσίες Καταγραφή δηµόσιων υπηρεσιών στο νοµό Ηρακλείου 7.9 Χωρική κατανοµή δηµόσιων υπηρεσιών στο νοµό Ηρακλείου και εξυπηρετούµενος πληθυσµός... 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 " Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΓΙΑ ΜΙΑ ΙΣΟΡΡΟΠΗ ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ" 8. Η οργάνωση του χώρου στο νοµό.. 8. Ορεινές - πεδινές περιοχές Ενεργοποίηση ενδογενών παραγωγικών δυνάµεων της υπαίθρου στην ΕΕ Αστικά κέντρα Μεταφορικές υποδοµές οµή και συνδέσεις Συγκριτικά πλεονεκτήµατα- Περιορισµοί και δυνατότητες Συγκριτικά πλεονεκτήµατα Ανασταλτικοί παράγοντες ανάπτυξης Περιορισµοί και δυνατότητες ανάπτυξης Στρατηγικοί στόχοι ανάπτυξης Βαθµός ελκτικότητας πόλου ανάπτυξης νοµού Ηρακλείου... 7

13 8.6 Ο ρόλος του τουρισµού Μια δυναµική πλευρά ανάπτυξης στο νοµό Τουριστική κίνηση Περιορισµοί και δυνατότητες ανάπτυξης Στόχοι- Συµπεράσµατα... 9 "ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ " "ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ" "ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ-ΠΙΝΑΚΕΣ" 9 "ΠΗΓΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ"..... ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας. Οι κύριες παράµετροι ενός συνθετικού θεωρητικού πλαισίου για την τοπική οικονοµική ανάπτυξη. 7. Κατανοµή οµάδων Leader ανάλογα µε τον προσανατολισµό τους. 89. Βασικά κλιµατολογικά στοιχεία του νοµού Ηρακλείου Σπήλαια στο νοµό Ηρακλείου Φαράγγια στο νοµό Ηρακλείου. 9. ήµοι και ηµοτικά ιαµερίσµατα του νοµού Ηρακλείου.... Πληθυσµός και µεταβολή Ηλικιακή διάρθρωση 99 Ποσοστό ανά δηµοτικό διαµέρισµα.. Ηλικιακή διάρθρωση και ποσοστό µεταβολής ανά είκτες εξάρτησης-γήρανσης τα έτη 99- ανά Γεννήσεις- Θάνατοι το έτος 6 ανά δήµο στο νοµό Ηρακλείου 7.6 Αστικός-Αγροτικός πληθυσµός στην Κρήτη το 8.7 Συντελεστής µεταβλητότητας πληθυσµού στο νοµό Ηρακλείου τα έτη Επίπεδο εκπαίδευσης ανά δηµοτικό διαµέρισµα το έτος 99 (%)....9 Επίπεδο εκπαίδευσης ανά δηµοτικό διαµέρισµα το έτος (%) Ποσοστό µεταβολής στο επίπεδο εκπαίδευσης ανά δηµοτικό διαµέρισµα τα έτη 99 (%).... Συντελεστής µεταβλητότητας ανά επίπεδο εκπαίδευσης Απασχολούµενοι ανά τοµέα παραγωγής ιάρθρωση Απασχόλησης ανά τοµέα παραγωγής 99 8

14 6. Συντελεστής Συµµετοχής Απασχόλησης Ειδίκευση δηµοτικών διαµερισµάτων ανά τοµέα παραγωγής Συντελεστής ειδίκευσης (CS) Συντελεστής εγκατάστασης (CL) Συντελεστής µεταβλητότητας ανά τοµέα παραγωγής Τοπική ειδίκευση στα ατοµικά επαγγέλµατα ανά δηµοτικό διαµέρισµα Τιµές συντελεστή µεταβλητότητας ανά ατοµικό επάγγελµα Άνεργοι τα έτη 99- και ποσοστό µεταβολής Μηνιαίες εγγραφές ανέργων έτους στα καταστήµατα ΟΑΕ νοµού Ηρακλείου είκτες εργατικού δυναµικού-ανεργίας τα έτη 99- και ποσοστό µεταβολής Ποσοστό απασχολούµενων στη βιοµηχανία τα έτη 99- ανά δηµοτικό διαµέρισµα και ποσοστό µεταβολής Ποσοστιαία κατανοµή απασχολούµενων σε κλάδους επαγγελµάτων και ποσοστό µεταβολής Κατανοµή απασχολούµενων στα τριτογενή επαγγέλµατα το 99 ανά δηµοτικό διαµέρισµα Κατανοµή απασχολούµενων στα τριτογενή επαγγέλµατα το ανά δηµοτικό διαµέρισµα Αριθµός επιχειρήσεων κατά κλάδο οικονοµικής ραστηριότητας - Νοµός Ηρακλείου Αριθµός επιχειρήσεων ανα τάξεις µεγέθους απασχόληση-νοµός Ηρακλείου Περιφερειακοί τύποι και ερµηνεία κατά Boudeville α Οι συνιστώσες συµµετοχής και απόκλισης των δηµοτικών διαµερισµάτων του νοµού Ηρακλείου Κρήτης- Πρωτογενής τοµέας β Οι συνιστώσες συµµετοχής και απόκλισης των δηµοτικών διαµερισµάτων του νοµού Ηρακλείου Κρήτης- ευτερογενής τοµέας γ Οι συνιστώσες συµµετοχής και απόκλισης των δηµοτικών διαµερισµάτων του νοµού Ηρακλείου Κρήτης- Τριτογενής τοµέας δ Οι συνιστώσες συµµετοχής και απόκλισης των δηµοτικών διαµερισµάτων του νοµού Ηρακλείου Κρήτης- Σύνολο Ταξινόµηση δηµοτικών διαµερισµάτων του νοµού Ηρακλείου Κρήτης κατά Boudeville

15 7. ιαµόρφωση οικιστικού δικτύου νοµού Ηρακλείου Κατάπλοι πλοίων στους κυριότερους λιµένες της Κρήτης Αριθµός επαγγελµατικών αλιευτικών σκαφών νοµού Ηρακλείου 7. Αριθµός αφίξεων αναχωρήσεων στο αεροδρόµιο Ηρακλείου όσον αφορά την κίνηση του εσωτερικού Αριθµός αφίξεων αναχωρήσεων όσον αφορά την κίνηση του εξωτερικού, στο αεροδρόµιο Ηρακλείου Σχολεία πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης νοµού Ηρακλείου 7.7 Σχολεία δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης νοµού Ηρακλείου Περιφερειακά ιατρεία νοµού Ηρακλείου Κέντρα υγείας νοµού Ηρακλείου Βρεφικοί, βρεφονηπιακοί και παιδικοί σταθµοί νοµού Ηρακλείου συγχρηµατοδοτούµενοι από το ΕΚΤ 7 7. Κέντρα ανοιχτής προστασίας ηλικιωµένων νοµού Ηρακλείου Προγράµµατα «Βοήθεια στο Σπίτι» & «Μονάδα Κοινωνικής Μέριµνας». 7. Επισκεψιµότητα αρχαιολογικών χώρων Κρήτης - 7. Μοναστήρια νοµού Ηρακλείου 6 7. Χαρακτηρισµένοι παραδοσιακοί οικισµοί νοµού Ηρακλείου Μουσεία Συλλογές νοµού Ηρακλείου Χωροταξικός πίνακας ξενοδοχειακού δυναµικού νοµού Ηρακλείου () 7.8 Χωροταξικός πίνακας ξενοδοχειακού δυναµικού νοµού Ηρακλείου (6) 7.9 Χωροταξικός πίνακας ξενοδοχειακού δυναµικού νοµού Ηρακλείου (7) 7. Ξενοδοχειακό δυναµικό νοµού Ηρακλείου (κύρια καταλύµατα, ).. 7. Εξέλιξη αριθµού καταλυµάτων και κλινών νοµού Ηρακλείου Το βασικό πλαίσιο άσκησης της χωροταξικής και αναπτυξιακής πολιτικής στις ζώνες της ευρωπαϊκής υπαίθρου Βαθµός ελκτικότητας Ηρακλείου Ταξινόµηση οικισµών βάση ελκτικού βαθµού της πόλης του Ηρακλείου Στάδια τουριστικής ανάπτυξης.. 8 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΑΡΤΩΝ Χάρτης. Κύριες λειτουργικές εξαρτήσεις στον Ελληνικό χώρο... 98

16 . Ο νοµός Ηρακλείου Κρήτης.... Γεωλογία και Ζώνες µε ειδικό καθεστώς προστασίας στο νοµό Ηρακλείου Κρήτης.. 9. Ποσοστό µεταβολής πληθυσµού τα έτη 99- (%)......α Ποσοστό µεταβολής της οµάδας ηλικιών - τα έτη 99- (%)...β Ποσοστό µεταβολής της οµάδας ηλικιών-6 τα έτη 99- (%)......γ Ποσοστό µεταβολής της οµάδας ηλικιών 6+ τα έτη 99- (%).... είκτης εξάρτησης για το έτος (%)..... είκτης γήρανσης για το έτος (%) Αστικός Αγροτικός πληθυσµός των δηµοτικών διαµερισµάτων το α Ποσοστό µεταβολής των αγράµµατων τα έτη 99- (%).....β Ποσοστό µεταβολής των ατόµων που δεν τέλειωσαν το δηµοτικό τα έτη 99 (%)....γ Ποσοστό µεταβολής αποφοίτων µέσης εκπαίδευσης τα έτη 99-(%)...δ Ποσοστό µεταβολής των αποφοίτων στοιχειώδους εκπαίδευσης τα έτη 99- (%)....ε Ποσοστό µεταβολής των ατόµων µε µεταπτυχιακό και διδακτορικό τα έτη 99 (%)...στ Ποσοστό µεταβολής των αποφοίτων Γυµνάσιου τα έτη 99-(%)......ζ Ποσοστό µεταβολής των πτυχιούχων ανωτάτων σχολών τα έτη 99- (%)....η Ποσοστό µεταβολής πτυχιούχων ανωτέρων σχολών τα έτη 99- (%)......θ Ποσοστό µεταβολής των πτυχιούχων Τ.Ε.Ι.(ΚΑΤΕ-ΚΑΤΕΕ) τα έτη 99- (%) Ποσοστό απασχόλησης στον πρωτογενή τοµέα το έτος 99 (%) Ποσοστό απασχόλησης στον πρωτογενή τοµέα το έτος (%) Ποσοστό µεταβολής στον πρωτογενή τοµέα τα έτη 99- (%) α Συντελεστής συµµετοχής στον πρωτογενή τοµέα το έτος β Συντελεστής συµµετοχής στον πρωτογενή τοµέα το έτος 6.. Ποσοστό απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα το έτος 99 (%) Ποσοστό απασχόλησης στον δευτερογενή τοµέα το έτος (%) Ποσοστό µεταβολής στον δευτερογενή τοµέα τα έτη 99- (%) 6...α Συντελεστής συµµετοχής στον δευτερογενή τοµέα το έτος β Συντελεστής συµµετοχής στον δευτερογενή τοµέα το έτος

17 6.. Ποσοστό απασχόλησης στον τριτογενή τοµέα το έτος 99 (%) Ποσοστό απασχόλησης στον τριτογενή τοµέα το έτος (%) Ποσοστό µεταβολής στον τριτογενή τοµέα τα έτη 99- (%). 6...α Συντελεστής συµµετοχής στον τριτογενή τοµέα το έτος β Συντελεστής συµµετοχής στον τριτογενή τοµέα το έτος Ειδίκευση (βάση της απασχόλησης) στους οικονοµικούς τοµείς το Ειδίκευση (βάση της απασχόλησης) στους οικονοµικούς τοµείς το Ποσοστό µεταβολής ανεργίας τα έτη 99- (%) Ποσοστό ανεργίας στο εργατικό δυναµικό το Ποσοστό µεταβολής απασχολούµενων στη βιοµηχανία τα έτη 99- (%) Ποσοστό κατανοµής απασχολούµενων στη γεωργία το έτος (%) Ποσοστό κατανοµής απασχολούµενων σε ορυχεία και λατοµεία το (%) Ποσοστό κατανοµής απασχολούµενων στην παραγωγή και παροχή ενέργειας το (%) Ποσοστό κατανοµής απασχολούµενων στις κατασκευές το (%) Ποσοστό µεταβολής των απασχολούµενων σε χρηµατοπιστωτικοί οργανισµούς τα έτη 99- (%) Ποσοστό µεταβολής των απασχολούµενων σε λοιπές υπηρεσίες τα έτη 99- (%) Ποσοστό µεταβολής των απασχολούµενων σε ξενοδοχεία και εστιατόρια τα έτη Ποσοστό µεταβολής των απασχολούµενων στη δηµόσια διοίκηση και άµυνα τα έτη 99- (%) Ποσοστό µεταβολής απασχολούµενων στην εκπαίδευση τα έτη 99-(%) Ποσοστό µεταβολής των απασχολούµενων στην υγεία και κοινωνική µέριµνα τα έτη 99-(%) Ποσοστό µεταβολής απασχολούµενων στις µεταφορές τα έτη 99-(%) Ποσοστό µεταβολής των απασχολούµενων στο χονδρικό και λιανικό εµπόριο τα έτη 99-(%) Ταξινόµηση δηµοτικών διαµερισµάτων του νοµού Ηρακλείου Κρήτης κατά Boudeville Κοινωνικές υποδοµές στον τοµέα της εκπαίδευσης Κοινωνικές υποδοµές στον τοµέα της υγείας Πολιτιστικές υποδοµές στο νοµό Ηρακλείου.. 6

18 7. Ποσοστό ξενοδοχειακού δυναµικού στο νοµό Ηρακλείου. 7. Λειτουργικές εξαρτήσεις και εξυπηρέτηση πληθυσµού στις δηµόσιες υπηρεσίες ίκτυα και ιεράρχηση οικισµών ίκτυο ορεινών και πεδινών οικισµών Βαθµός ασκούµενης ελκτικότητας πόλου ανάπτυξης νοµού Ηρακλείου Πρότυπο χωρικής ανάπτυξης Περιφέρειας Κρήτης ιαγραµµατική απεικόνιση της Περιφέρειας στον ευρύτερο Ευρωπαϊκό χώρο.. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ιάγραµµα. Το µοντέλο των βασικών αναγκών µε το µοντέλο της απεριόριστης ανάπτυξης 8. Προσδιορισµός και σχέση τοπικής και ενδογενούς ανάπτυξης.... Οι εκ των άνω και εκ των κάτω σχέσεις.. 7. Προσδιοριστικοί παράγοντες και στρατηγικές περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης H διαδικασία της συσσωρευτικής αιτιότητας.. 7. Η λειτουργία του µοντέλου «µητρόπολη δορυφόρος α Καµπύλη ειδίκευσης των µεγαλύτερων δηµοτικών διαµερισµάτων το 99 ανά τοµέα παραγωγής. 6..β Καµπύλη ειδίκευσης των µεγαλύτερων δηµοτικών διαµερισµάτων το ανά τοµέα παραγωγής. 6. Τοµεακή διάρθρωση απασχόλησης των δηµοτικών διαµερισµάτων Τυµπακίου, Μοιρών, Γαζίου, Νέας Αλικαρνασσού, και Ηρακλείου στο σύνολο του νοµού για τα έτη 99 και α Καµπύλη εγκατάστασης στον πρωτογενή τοµέα στο σύνολο του νοµού τα έτη 99 και β Καµπύλη εγκατάστασης στον δευτερογενή τοµέα στο σύνολο του νοµού τα έτη 99 και γ Καµπύλη εγκατάστασης στον τριτογενή τοµέα στο σύνολο του νοµού τα έτη 99 και Ταξινόµηση περιφερειών κατά Boudeville

19 6. Ταξινόµηση κυριότερων δηµοτικών διαµερισµάτων του νοµού Ηρακλείου Κρήτης κατά Boudeville 89 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Γράφηµα. Συγκριτική αποτύπωση ποσοστιαίας µεταβολής πληθυσµού νοµού Ηρακλείου, περιφέρειας Κρήτης και Ελλάδος 9. Φυσική κίνηση πληθυσµού νοµού Ηρακλείου το Ποσοστό µεταβολής ανέργων τα έτη Αφίξεις αεροδροµίου Ηρακλείου την περίοδο Αναχωρήσεις αεροδροµίου Ηρακλείου την περίοδο Αφίξεις αεροδροµίου Ηρακλείου, όσον αφορά την κίνηση του εξωτερικού την περίοδο Αναχωρήσεις αεροδροµίου Ηρακλείου, όσον αφορά την κίνηση του εξωτερικού την περίοδο Εξέλιξη επισκεψιµότητας αρχαιολογικού µουσείου Ηρακλείου Εξέλιξη ξενοδοχειακού δυναµικού νοµού Ηρακλείου ανά δήµο τα έτη -6 και 7 (Μονάδες) Εξέλιξη ξενοδοχειακού δυναµικού νοµού Ηρακλείου ανά δήµο τα έτη -6 και 7 (Καταλύµατα) 8. Εξέλιξη αφίξεων και διανυκτερεύσεων νοµού Ηρακλείου τα έτη Εξέλιξη πληρότητας νοµού Ηρακλείου τα έτη ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήµα 8..α Τοπικές συνδέσεις νοµού Ηρακλείου Κρήτης 6 8..β Περιφερειακές ιαπεριφερειακές συνδέσεις νοµού Ηρακλείου Κρήτης. 66 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 8. Το λιµάνι του Τυµπακίου ως «πύλη του Νότου» για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα άλλα κράτη της Νοτιοανατολικής Μεσογείου (µακέτα) 67 8

20 ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΥΠΑΝΑΠΤΥΞΗ Η «πρωταρχική» έννοια της ανάπτυξης θα πρέπει να αναζητηθεί στις απαρχές του σύγχρονου δυτικού πολιτισµού, του πολιτιστικού προτύπου δηλαδή, που είναι κυρίαρχο σήµερα παγκοσµίως. Κυρίαρχο, ως προς το ότι αποτελεί το µέτρο των σύγχρονων πολιτισµών, τον πρότυπο πολιτισµό, ο οποίος έχει κυρίως την οικονοµική ισχύ να επιβληθεί και να επεκταθεί. Οι πρώτοι παρατηρητές της σύνθεσης του φαινοµένου του καπιταλισµού, στα τέλη του 8ου αιώνα, είναι αυτοί που εξ αρχής θεώρησαν την έννοια της ανάπτυξης ως βασικό παράγοντα της ανθρώπινης ευηµερίας. Τόσο ο Σµίθ, όσο και οι Μάλθους, Ρικάρντο, Μαρξ, εστίασαν, σε διαφορετικό βαθµό ο καθένας, στην πορεία της οικονοµίας ενός έθνους στον χρόνο ενώ κατάφεραν µε τις ιδέες τους, να εγκαταστήσουν στην οικονοµική θεωρία και κατ επέκταση στην οικονοµική πολιτική - τους βασικούς στόχους της ανάπτυξης. Οι Σµιθ, Μάλθους διατύπωσαν την ανάγκη για επέκταση. Γι αυτούς, η διατήρηση µιας ευηµερούσας οικονοµίας σηµαίνει την ίση κάλυψη της αύξησης του πληθυσµού µε αύξηση της παραγωγής, δηλαδή µε την αύξηση των καλλιεργειών. Όσο αυτό θα συµβαίνει, η κοινότητα θα ευηµερεί, θα έχουµε αύξηση του εθνικού πλούτου και του εθνικού προϊόντος. Όµως, και οι δύο θεωρητικοί αναγνωρίζουν ότι αυτή η προοπτική είναι µια µαταιότητα. Η επέκταση, δεν γίνεται να καλύπτει πάντα την αύξηση του πληθυσµού, αφού για κάθε επίπεδο ανάπτυξης, ο πληθυσµός, ικανοποιηµένος από το αυξηµένο βιοτικό του επίπεδο, θα αυξάνεται περαιτέρω. Ο Σµιθ, υπερθεµατίζει στην µαταιότητα της συνεχούς ανάπτυξης: «τυχερό είναι το έθνος εκείνο που αναπτύσσεται γρήγορα. Άτυχο είναι, πάλι, το έθνος εκείνο που έχει φτάσει στην ισορροπία µε ηµεροµίσθια ίσα µε το επίπεδο συντήρησης της προσφοράς εργασίας. Βρίσκεται σε στάσιµη ισορροπία, µε τους εργαζόµενους µάλιστα να µην µπορούν να ελπίζουν σε βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης τους». Οι Μαρξ, Ρικάρντο καθόρισαν την έννοια της ανάπτυξης µε το στοιχείο της συσσώρευσης

21 κεφαλαίου. Η συσσώρευση κεφαλαίου, µαζί µε την τεχνολογική ανάπτυξη είναι οι παράγοντες που µπορούν να µας βγάλουν από το τέλµα της απαισιοδοξίας, να µας εξασφαλίσουν αέναη ανάπτυξη. Στο σενάριο του Μάλθους, ο εδαφικός συντελεστής παραγωγής είναι πεπερασµένος, ενώ ο εργασιακός συντελεστής αυξάνεται συνέχεια. Χωρίς τεχνική πρόοδο, η συσσώρευση κεφαλαίου και η εισροή του σε µεγαλύτερες ποσότητες από την αύξηση εργασίας στην παραγωγή, θα προκαλέσει αύξηση της παραγωγής, άρα αύξηση του εθνικού πλούτου, µείωση της αµοιβής του κεφαλαίου (επιτόκιο), αύξηση της αµοιβής του συντελεστή εργασίας (ηµεροµίσθια), που είναι σχετικά σπάνια, και αύξηση του λόγου κεφάλαιο προς παραγωγή. Η έννοια της ανάπτυξης, ήρθε στο προσκήνιο µετά το Β Παγκόσµιο πόλεµο. Οι ιστορικές συνθήκες που επικρατούσαν τότε ήταν οι εξής: καταλύθηκαν οι αποικιοκρατικές δυνάµεις της Αγγλίας και της Γαλλίας, και στις πρώην αποικίες ξέσπασαν εθνικοαπελευθερωτικά κινήµατα, οι χώρες απέκτησαν την ανεξαρτησία τους και συγκροτήθηκαν σε κράτη. Όµως, η αποικιοκρατία είχε δηµιουργήσει τεράστια οικονοµικά και κοινωνικά προβλήµατα, οπότε τέθηκε το ζήτηµα µε ποιον τρόπο οι χώρες αυτές θα ξεπεράσουν τα προβλήµατά τους και θα αναπτυχθούν. Η γενικότερη άποψη που επικράτησε την εποχή εκείνη, ήταν ότι οι χώρες αυτές, θα αναπτυχθούν µέσα από την εκβιοµηχάνιση κατά το πρότυπο των υτικών Ευρωπαϊκών και κεντρικών καπιταλιστικών χωρών, και την ανατροπή του αγροτικού µοντέλου της οικονοµίας. Οι λόγοι για τους οποίους, οι χώρες αυτές δεν ακολούθησαν ένα δικό τους δρόµο ανάπτυξης, ήταν οι εξής: (α) Απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, αλλά η οικονοµική τους δοµή ήταν εξαρτηµένη από τις πρώην µητροπόλεις. (β) Η άρχουσα τάξη (που είχε διαµορφωθεί από την αποικιοκρατία) ήταν φορέας πολιτικά, ιδεολογικά και οικονοµικά, των δυτικών συµφερόντων. (γ) Οι κεντρικές καπιταλιστικές χώρες, επενέβαιναν στις χώρες αυτές προκειµένου να επιβάλουν πολιτική που θα διευκόλυνε τα δικά τους συµφέροντα. Είναι συνδεδεµένη ε την έννοια της υπανάπτυξης, σ' ένα δίπολο το οποίο απασχολεί διεθνείς οργανισµούς και εθνικά κράτη και επιστήµονες διαφόρων κλάδων. Το ζήτηµα της ανάπτυξης /υπανάπτυξης αρχίζει να τίθεται από τον ο αιώνα, παράλληλα ε την «ανακάλυψη» των νέων χωρών και τις απαρχές του διεθνούς εµπορίου. Σ' αυτή τη φάση εξάπλωσης του καπιταλισµού συνδέθηκαν σταδιακά σε ένα παγκόσµιο σύστηµα οι αναπτυσσόµενες µητροπόλεις, στην Ευρώπη και αργότερα στις ΗΠΑ, και οι υπο-αναπτυσσόµενοι δορυφόροι τους στις εξερευνώµενες ηπείρους.

22 Το δίπολο ανάπτυξη / υπανάπτυξη έχει εκφραστεί ε µια σειρά άλλα δίπολα, που το περιγράφουν ή αναφέρονται σ' αυτό από διαφορετικές θεωρητικές και πολιτικές οπτικές: «κέντρο περιφέρεια», «µητρόπολη ενδοχώρα», «Βορράς Νότος», «ύση - Τρίτος Κόσµος Σε κάθε περίπτωση, τα δίπολα αποδίδουν ε διαφορετικούς τρόπους γεωγραφικές και κοινωνικές ανισότητες, τις οποίες περιγράφουν από την πλευρά των αναπτυγµένων χωρών, περιφερειών, κοινωνικών οµάδων. Οι θεωρητικές προσεγγίσεις της ανάπτυξης / υπανάπτυξης είναι πολλές και εξελισσόµενες, καθώς οι συγκυρίες µεταβάλλονται και το πρόβληµα τίθεται κάθε φορά ε διαφορετικούς όρους. Ανάπτυξη για την οικονοµική επιστήµη, οικονοµική ανάπτυξη, σηµαίνει συσσώρευση κεφαλαίου και επέκταση. Η επέκταση είναι αυτή που παράγει κεφάλαιο, το οποίο συσσωρεύεται, προκειµένου να χρησιµοποιηθεί για την αύξηση της παραγωγής, η οποία αθροιζόµενη, µας δίνει το εθνικό προϊόν. Όπως στα µοντέλα γηςεργασίας η επέκταση χρειάζεται για την εκµετάλλευση νέων εδαφών, στα µοντέλα κεφάλαιο-εργασία, η επέκταση δηµιουργεί κεφάλαιο. Οι θεωρίες ανάπτυξης / υπανάπτυξης διακρίνονται σε δυο ρεύµατα : A. Στο πρώτο ρεύµα, ανήκουν οικονοµολόγοι και οι κοινωνιολόγοι που υιοθετούν την αστική οικονοµική θεωρία και ιδεολογία. B. Στο δεύτερο ρεύµα, ανήκουν συγγραφείς που επιχείρησαν να ερµηνεύσουν το χάσµα µεταξύ κεντρικών καπιταλιστικών και περιφερειακών χωρών, αντλώντας στοιχεία από τη µαρξιστική θεωρία (Νεοµαρξιστικό ρεύµα). Το πρώτο ρεύµα υποστήριξε ότι: ð Η πλήρης ενσωµάτωση των περιφερειακών χωρών στο διεθνές καπιταλιστικό σύστηµα θα γεφύρωνε το χάσµα µεταξύ κεντρικών καπιταλιστικών και περιφερειακών χωρών. ð Τα αίτια της υπανάπτυξης των περιφερειακών χωρών είναι εσωτερικά, δηλαδή, πρέπει να αναζητηθούν στις εσωτερικές συνθήκες των χωρών. Το ρεύµα αυτό άσκησε σηµαντική επιρροή µεταξύ 9-96, όµως πέρασε σε δεύτερη µοίρα όταν έγινε φανερό ότι οι χώρες του τρίτου κόσµου ακολουθώντας το αναπτυξιακό πρότυπο των υτικών χωρών δεν προσέγγιζαν τις χώρες αυτές αλλά το χάσµα µεγάλωνε. Αγγελόπουλος,989

23 Το δεύτερο ρεύµα, υποστήριξε ότι: ð Η ένταξη των περιφερειακών χωρών στο ιεθνές Καπιταλιστικό Σύστηµα, δηµιουργεί όχι ανάπτυξη αλλά υπανάπτυξη, µέσω της εκµετάλλευσής τους από τις κεντρικές καπιταλιστικές χώρες. ð Τα αίτια της υπανάπτυξης είναι εξωτερικά, και εποµένως, για να αναπτυχθούν οι χώρες αυτές θα πρέπει να διαρρήξουν τις οικονοµικές και πολιτικές σχέσεις εξάρτησης και να αποσπαστούν από το ιεθνές Καπιταλιστικό Σύστηµα. Το πόσο σηµαντικές είναι οι απαρχές της σύγχρονης οικονοµική σκέψης για την έννοια της ανάπτυξης, αντικατοπτρίζεται στο γεγονός ότι, για χρόνια περίπου, και µε σχετική οµοφωνία µάλιστα, χρησιµοποιούταν σαν δείκτης ανάπτυξης το ακαθάριστο εθνικό προϊόν (ΑΕΠ). Η εµµονή στην αύξηση του µεγέθους της παραγωγής, εξηγείται από την έντονη αίσθηση των θεωριών του Μάλθους ότι πρέπει συνεχώς να επεκτείνουµε τον οικονοµικό µας κύκλο. Ο ιδανικός δείκτης θα έπρεπε, σύµφωνα µε τις κλασσικές οικονοµικές αντιλήψεις, να µας πληροφορεί για την πορεία των δύο αναγκαίων συνθηκών για ανάπτυξη: è αν επεκτείνεται η οικονοµία (αν αυξάνεται η εγχώρια παραγωγή) è πόσο κεφάλαιο περισσευούµενο δηµιουργεί, πόσο κεφάλαιο συσσωρεύει για µελλοντικές παραγωγικές επενδύσεις. Το ΑΕΠ, µετράει µε ικανοποιητικό τρόπο αυτές τις δύο παραµέτρους. Μας λέει όµως, σαν δείκτης, τόσα λίγα για την πραγµατική ευηµερία των ανθρώπων που παράγουν, είναι τόσο µονοδιάστατος ως προς θέµατα παραγωγής και διανοµής, που η χρησιµοποίηση του σαν µοναδικού δείκτη ανάπτυξης για τόσα συναπτά έτη είναι ένα λάθος που έχει προκαλέσει µεγάλη µείωση στην ευηµερία πολλών ανθρώπων σε όλο τον κόσµο. Έπρεπε να φτάσουµε µετά τον Β Παγκόσµιο πόλεµο, για να φανεί πλέον καθαρά η αδυναµία του ΑΕΠ να µας δώσει µια εικόνα για την ανθρώπινη ευηµερία. Οι πλούσιες χώρες βρίσκονται σε ξέφρενη οικονοµική ανάπτυξη, το κατά κεφαλήν εισόδηµα συνεχώς αυξάνεται την τελευταία πεντηκονταετία, κι όµως η φτώχεια στις πλούσιες χώρες αγγίζει όλο και µεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσµού. Παρά την ευηµερία του δείκτη ανάπτυξης, παρά τη συνεχή τεχνολογική πρόοδο και την εξέλιξη της συσσώρευσης κεφαλαίου σε επιστήµη (χρηµατοοικονοµική), η εικόνα των κρατών είναι ανησυχητική καθώς η επέκταση και η συσσώρευση δεν είναι

24 παράγοντες ικανοί να µετρήσουν την ανάπτυξη, αλλά µια στενότερη έννοια, την οικονοµική ανάπτυξη. Έτσι η έννοια της ανάπτυξης φεύγει από τα όρια τ η ς οικονοµικής επιστήµης, τα οποία αποδείχτηκαν στενά. Σίγουρα, η οικονοµική ανάπτυξη ενυπάρχει µέσα στην έννοια της ανάπτυξης, αλλά όχι µόνη της. Η µονοδιάστατη προσέγγιση της έννοιας της ανάπτυξης δέχτηκε το τελειωτικό χτύπηµα µε την έκρηξη των ζητηµάτων υγείας και οικολογίας. Η αίσθηση ότι τα όρια στην ανάπτυξη υπάρχουν ξανά και είναι επιτακτικό να τα σεβαστούµε, οδήγησε τους περισσότερους στην συνειδητοποίηση της µονοδιάστατης φύσης της οικονοµικής ανάπτυξης. Η ανάπτυξη νοούµενη σαν µεγέθυνση, αύξηση δηλαδή του «εθνικού πλούτου», µεγαλύτερο εισόδηµα, µεγαλύτερη συσσώρευση, δεν πληροφορεί για ζητήµατα παραγωγής και διανοµής. Ποιος καταναλώνει αυτή την επιπλέον ποσότητα που παράγεται και νοείται σαν ανάπτυξη; Είναι το ίδιο για την ευηµερία, εάν φτιαχτεί ένα εργοστάσιο καλλυντικών ή εάν φτιαχτούν εργατικές κατοικίες; Από την πλευρά του ΑΕΠ, η απάντηση είναι καθαρά ποσοτική. Το ποιος επωφελείται από την αύξηση του «εθνικού πλούτου», είναι ένα ερώτηµα που απλώς δεν τίθεται. Η µονόπλευρη στατιστική προσέγγιση της έννοιας της ανάπτυξης, ανάγκασε την οικονοµική επιστήµη να διευρύνει το πεδίο της προκειµένου να περιγράψει την έννοια της ανάπτυξης επαρκώς. Νεότεροι ορισµοί της οικονοµικής ανάπτυξης προσπαθούν να περιλάβουν ζητήµατα διανοµής του προϊόντος, διάρθρωσης της παραγωγής, ποιότητας ζωής και πολιτεύµατος ακόµα και γενικότερα η έννοια της ανάπτυξης έχει αρχίσει να διευρύνεται. Σίγουρα, δεν είναι µονοδιάστατες πλέον οι προσπάθειες, αλλά βλέποντας τον παρακάτω ορισµό των Kindleberger και Herrick, θα πρέπει να αναρωτηθούµε µήπως πλέον οι οικονοµολόγοι προσπαθούν να χωρέσουν υπερβολικά πολλούς παράγοντες στην έννοια αυτή. Κατά τους Kindleberger και Herrick λοιπόν, η οικονοµική ανάπτυξη περιλαµβάνει: «τη βελτίωση της υλικής ευηµερίας, ιδίως των ατόµων που έχουν τα χαµηλότερα εισοδήµατα, την εξάλειψη της πενίας των µαζών και των φαινοµένων που την συνακολουθούν, δηλαδή του αναλφαβητισµού, των ασθενειών και των πρώιµων θανάτων, τη µεταβολή της σύνθεσης των εισροών και εκροών η οποία γενικά Kindleberger C., Herrick B. (98)

25 συµπεριλαµβάνει και µετατοπίσεις της διάρθρωσης της παραγωγής από τις γεωργικές προς τις µεταποιητικές δραστηριότητες, την οργάνωση της οικονοµίας κατά τέτοιο τρόπο ώστε η παραγωγική απασχόληση να είναι καθολική στον πληθυσµό εργασιακής ηλικίας παρά να αποτελεί κατάσταση µιας προνοµιούχου µειονότητας και την αντίστοιχα µεγαλύτερη συµµετοχή οµάδων ευρύτερης βάσης στη λήψη αποφάσεων ως προς τις κατευθύνσεις, οικονοµικές ή άλλες, προς τις οποίες πρέπει να στραφούν για να βελτιώσουν τη ευηµερία τους». Παρατηρούµε πως η µονοδιάστατη µέτρηση της ανάπτυξης µέσω ΑΕΠ, ολοκληρώνεται µόλις στην µισή πρώτη πρόταση, στη συνέχεια ακολουθούν µια σειρά παραγόντων που κατά τους συγγραφείς αποτελούν στοιχεία ανάπτυξης: η αναδιανοµή του εισοδήµατος ώστε να κλείνει η ψαλίδα µεταξύ πλούσιων και φτωχών, η άνοδος του µορφωτικού και του βιοτικού επιπέδου, διαρθρωτικές αλλαγές µε έµφαση στη µεταποίηση και τις υπηρεσίες, πλήρης απασχόληση, περισσότερη άµεση δηµοκρατία. Ο Geiger (97), υποστηρίζει ότι η διαφωνία που υπάρχει οφείλεται στο γεγονός ότι ο όρος ανάπτυξη δεν έχει την ίδια επιστηµονική σηµασία, αλλά διάφορες σηµασίες ανάλογα µε το κοινωνικό υπόβαθρο, τις διανοητικές εµπειρίες και τους πολιτικούς σκοπούς του χρήστη. Ο Bertrand (97), σηµειώνει οκτώ αιτίες στις οποίες οφείλεται, κατά τη γνώµη του, η σύγχυση του υπάρχει στον καθορισµό του τι είναι ανάπτυξη : α. Η βαθµιαία µεταβολή της εννοιολογικής σηµασίας της, β. Το πλήθος των επιθέτων που χρησιµοποιούνται (π.χ. οικονοµική ανάπτυξη, βιοµηχανική ανάπτυξη, κοινοτική ανάπτυξη, γεωργική ανάπτυξη, αγροτική ανάπτυξη, κοινωνική ανάπτυξη, περιφερειακή ανάπτυξη, πολιτιστική ανάπτυξη, κλπ), γ. Τις αλλαγές που εµφανίστηκαν στους σκοπούς των αναπτυξιακών προγραµµάτων, δ. Την έλλειψη ξεκάθαρης διαφοροποίησης µεταξύ της έννοιας της ανάπτυξης και συγκεκριµένων άλλων όρων που σχετίζονται µε τάσεις αλλαγής (εκβιοµηχάνιση, εκσυγχρονισµός), ε. Τον πληθυσµό στον οποίο απευθύνεται η ανάπτυξη (ποιους δηλαδή αφορά η ανάπτυξη: τα χαµηλά εισοδηµατικά στρώµατα ή όλα τα στρώµατα µιας κοινωνίας), αουτόπουλος,

26 στ. Την απροθυµία των κοινωνιολόγων να ασχοληθούν σοβαρά µε τη διατύπωση ενός θεωρητικού και µεθοδολογικού πλαισίου που είναι απαραίτητο για µια ουσιαστική επιστηµονική πρόοδο, ζ. Τη σηµαντική απόκλιση στις απόψεις των ειδικών σχετικά µε το πεδίο δράσης των σχετικών προγραµµάτων (εθνικών ή διεθνών), και, η. Τις ιδεολογικές απόψεις όσων εργάζονται στην ανάπτυξη. Οι Oberle, Stowers κ α ι Darby (97), δίνουν έναν χρήσιµο ορισµό της ανάπτυξης στον οποίο εµπλέκονται τα ενδιαφέροντα τριών επιστηµονικών κλάδων: της οικονοµικής επιστήµης, της κοινωνιολογίας και της ηθικής. Σύµφωνα µε αυτούς, η ανάπτυξη ορίζεται ως: «µια διαδικασία στην οποία ένας όλο και µεγαλύτερος αριθµός ατόµων µιας δεδοµένης περιοχής ή περιβάλλοντος παίρνει και υλοποιεί κοινωνικά υπεύθυνες αποφάσεις, η πιθανή συνέπεια των οποίων είναι, η καλυτέρευση των συνθηκών ζωής µερικών ατόµων χωρίς να χειροτερεύουν οι συνθήκες ζωής άλλων». ύο σηµεία του παραπάνω ορισµού πρέπει να τονιστούν. Πρώτον, το γεγονός ότι η ανάπτυξη δεν θεωρείται το αποκλειστικό πεδίο ευθύνης της οικονοµικής επιστήµης (άποψη που εµφανίστηκε στη βιβλιογραφία στη διάρκεια της δεκαετίας του 97). εύτερον, η ανάπτυξη δεν είναι το αποκλειστικό καθήκον µιας µειοψηφίας (τεχνοκράτες, κυβερνητικοί αξιωµατούχοι, πολιτικοί κλπ.), αλλά ενός ολοένα αυξανόµενου αριθµού ατόµων που παίρνουν και υλοποιούν κοινωνικά υπεύθυνες αποφάσεις. Με άλλα λόγια, η ανάπτυξη δεν πραγµατοποιείται σε ένα κοινωνικό κενό και συνεπώς τα ίδια τα άτοµα πρέπει να αποφασίζουν πάνω στο είδος της ανάπτυξης που επιθυµούν τα ίδια. Ο γνωστός Αµερικανός αγροτοκοινωνιολόγος Everett Rogers (976), περιγράφει το κυρίαρχο µοντέλο ανάπτυξης και τους παράγοντες που οδήγησαν στην πτώση του κύρους του µέσα στους επιστηµονικούς κύκλους, στα µέσα της δεκαετίας του 97, και τις νέες διεξόδους που παρουσιάστηκαν. Ο ίδιος συµπυκνώνοντας τις νέες αντιλήψεις για την ανάπτυξη, την ορίζει ως : «...µια ευρεία συµµετοχική διαδικασία κοινωνικής αλλαγής σε µια κοινωνία, που σκοπεύει να οδηγήσει τόσο σε κοινωνικές όσο και υλικές προόδους (µεγαλύτερη ισότητα, περισσότερη ελευθερία και άλλες επιθυµητές κοινωνικές βελτιώσεις) για την αουτόπουλος, 6

27 πλειοψηφία των ανθρώπων µέσα από την απόκτηση µεγαλύτερου ελέγχου πάνω στο περιβάλλον τους». Ο καθηγητής Axinn (978), συνδέει την ανάπτυξη µόνο µε την επιθυµητή αλλαγή και τονίζει ότι οι άνθρωποι στους οποίους απευθύνονται τα προγράµµατα ανάπτυξης και όχι κάποιοι άλλοι, πρέπει να καθορίζουν ποιες αλλαγές είναι επιθυµητές για τους ίδιους: «Η ανάπτυξη υποδηλώνει αλλαγή. Εάν δεν υπάρχει αλλαγή δεν υπάρχει ανάπτυξη....κάθε είδους αλλαγή δεν είναι αναγκαστικά και ανάπτυξη. Η ανάπτυξη µπορεί να οριστεί ως εκείνες οι αλλαγές που χαρακτηρίζονται ως επιθυµητές εκ µέρους της συγκεκριµένης οµάδας ατόµων που υφίσταται την αλλαγή. Ούτε οικονοµικοί δείκτες ούτε πολιτικά ιδανικά, ούτε ακόµη απλοί δείκτες γεννητικότητας και θνησιµότητας µπορούν να αποτελέσουν τη βάση για µια αναπτυξιακή στρατηγική».. Ο Seers (979) σηµειώνει ότι: «... δεν µπορούµε να αποφύγουµε αυτό που οι θετικιστές χαρακτηρίζουν περιφρονητικά ως «κρίσεις βασισµένες στις προσωπικές µας αξίες» (value judgments). Η ανάπτυξη είναι αναπόφευκτα µια δεοντολογική έννοια, σχεδόν συνώνυµη µε την πρόοδο. Το να ισχυρίζεται κανείς κάτι άλλο είναι µια προσπάθεια για την απόκρυψη των προσωπικών του αξιολογικών κρίσεων». Με τη δεοντολογική διάσταση του όρου συµφωνεί και ο Simoni (98), ο οποίος συνδέει την ανάπτυξη µε την κατανοµή των πόρων της κοινωνίας είτε αυτοί είναι υλικοί, π.χ. φυσικοί ή οικονοµικοί πόροι είτε άϋλοι, π.χ. δύναµη λήψης αποφάσεων, γνώση, πληροφορίες κλπ. Κατά τον Simoni µια κοινωνία που αναπτύσσεται είναι µια κοινωνία στην οποία περιορίζεται η άνιση κατανοµή των πόρων της. Οι συνθήκες για την πραγµάτωση των δυνατοτήτων της ανθρώπινης προσωπικότητας, σύµφωνα µε τον Seers, είναι τέσσερις: α. Επαρκής τροφή, β. Εργασία, γ. Επαρκής µόρφωση, δ. Συµµετοχή στα κοινά ως πολίτης µιας χώρας που είναι πραγµατικά ανεξάρτητη (οικονοµικά και πολιτικά). Η θέση του Seers είναι ταυτόσηµη µε τη θέση των βασικών αναγκών (τροφή, ρούχα και στέγη) που προτάθηκε από πολλούς επιστήµονες σε πολλές χώρες του κόσµου, 7

28 π.χ. Meadows κ.ά. 97, Schumacher, 97. Θέσεις που αναπτύχθηκαν στα µέσα της δεκαετίας του 97 και οι οποίες τονίζουν την ανθρωπιστική προσέγγιση στα προβλήµατα της ανάπτυξης απορρίπτοντας το δόγµα της απεριόριστης ανάπτυξης σε έναν πλανήτη µε δεδοµένους και ανεπαύξητους πλουτοπαραγωγικούς πόρους. Τις απόψεις αυτές συνοψίζει παραστατικά το παρακάτω διάγραµµα. ιάγραµµα.: Το µοντέλο των βασικών αναγκών µε το µοντέλο της απεριόριστης ανάπτυξης ( αουτόπουλος, ) Αντί λοιπόν να επιδιώξουµε την ανύψωση του πάρα πολύ χαµηλού επιπέδου διαβίωσης των ατόµων στις φτωχές χώρες στα επίπεδα των πλουσίων χωρών (καµπύλη Β), γεγονός που όπως εξετάσαµε είναι ανέφικτο, πρέπει να επιδιώξουµε την προσέγγιση στο επίπεδο των βασικών αναγκών (καµπύλη ) και παράλληλα να χαµηλώσουµε το επίπεδο διαβίωσης των ατόµων στις πλούσιες χώρες στο επίπεδο των βασικών αναγκών (από την καµπύλη Α να ακολουθήσουµε την πορεία που προτείνει η καµπύλη Γ). Αυτοί ή και περισσότεροι είναι οι παράγοντες που θα πρέπει να συµπεριλαµβάνονται στην σύγχρονη έννοια της ανάπτυξης. ιαφορετικοί ορισµοί πιθανόν να διαφωνούν ως προς τους επιµέρους παράγοντες που θα πρέπει να συµπεριληφθούν στην έννοια της ανάπτυξης, οπότε ορισµένες γενικεύσεις στον ορισµό της ανάπτυξης είναι απαραίτητες προκειµένου να επιτευχθεί συµφωνία. 8

29 Αναφερόµαστε λοιπόν, σε µια πολύπλευρη διαδικασία που επιφέρει µόνιµες µεταβολές στην διάρθρωση της παραγωγής, αλλά και στο κοινωνικό, τεχνολογικό, και θεσµικό - πολιτικό πλαίσιο, µέσα στο οποίο παράγεται και διανέµεται το προϊόν. Κάθε µεταβολή αυτών των πλαισίων, γίνεται προς την κατεύθυνση της ολοκλήρωσης της ανθρώπινης προσωπικότητας σε ατοµικό και σε συλλογικό (κοινωνικό) επίπεδο. ιάφοροι εναλλακτικοί δείκτες ανάπτυξης επεξεργάζονται συνεχώς, µε µετρήσεις µεταβλητών όπως ατοµική ασφάλεια και απονοµή δικαιοσύνης, φυσικό περιβάλλον, κοινωνικό περιβάλλον, υγεία, εκπαίδευση, ελεύθερος χρόνος. Η έννοια των «βασικών αναγκών», των αναγκών που οπωσδήποτε επιθυµούν να ικανοποιούν οι πολίτες µιας χώρας, µας βοηθάει να αναγνωρίσουµε διαφορετικούς δρόµους στην αναπτυξιακή πορεία των εθνών. Το σύνολο των «βασικών αναγκών» για ένα έθνος είναι ένα σύνολο που δεν καθορίζεται αντικειµενικά, αλλά µεταβάλλεται σε κάθε ιστορική συγκυρία.. ΤΟ ΤΟΠΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η ενδογενής ανάπτυξη είναι εκείνη η µορφή περιφερειακής ανάπτυξης, στην οποία όλο το υπάρχον τοπικό δυναµικό (οργανισµοί, φορείς, επιχειρήσεις, υπηρεσίες, κάτοικοι και τοπική πρωτοβουλία), οι τοπικές δοµές της παραγωγικής διαδικασίας, οι τοπικοί φυσικοί πόροι, η κοινωνικοοικονοµική δοµή, η πολιτιστική κληρονοµιά και οι παραδόσεις, καθώς και πιθανές τοπικές ιδιαιτερότητες (γεωφυσικές/ περιβαλλοντικές, πολιτισµικές) συµµετέχουν και προωθούν την αναπτυξιακή διαδικασία µε στόχο την οικονοµική µεγέθυνση και τη βελτίωση του επιπέδου ζωής. Η συµµετοχή των κατοίκων στην αναπτυξιακή διαδικασία προωθεί την ενεργοποίηση του πληθυσµού (σε επίπεδο οικονοµικό, κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό, περιβαλλοντικό) και τ η ν τοπική επιχειρηµατικότητα. Πρόκειται για παραµέτρους απαραίτητες στην αυτοδύναµη ανάπτυξη και στην κατάκτηση και θεµελίωση της οικονοµικής και πολιτικής δηµοκρατίας (αφού ο κάθε πολίτης καθίσταται και αισθάνεται «υπεύθυνος» και «υπαίτιος» για την πρόοδο ή οπισθοδρόµηση της «δικής του περιοχής»). Αξιοποιεί όλα τα τοπικά διαθέσιµα και στοχεύει στην παράλληλη ανάπτυξη όλων των χωρικών µονάδων κάθε περιφέρειας µε τη διατήρηση του οικιστικού ιστού µε την προώθηση της τοπικής αυτάρκειας σε: αγαθά, δυνατότητα απασχόλησης, τεχνική - κοινωνική - πολιτιστική υποδοµή. Με αουτόπουλος, 9

30 τον τρόπο αυτό θωρακίζει την περιφέρεια απέναντι στην κεντροµόλα δύναµη των πόλεων. Οι τοπικές πολιτικές αποτελούν πλέον το νέο µοντέλο περιφερειακής πολιτικής. Ο όρος τοπική δεν αφορά µόνο τη συγκεκριµένη χωρική µονάδα, αλλά αναφέρεται σε κάθε δραστηριότητα ή διαδικασία, που γίνεται µε πρωτοβουλία ή υποστηρίζεται από τους τοπικούς φορείς και γενικότερα τον τοπικό πληθυσµό (Coffey and Polese, 98). Η έννοια της τοπικής ανάπτυξης δεν ταυτίζεται µε την ανάπτυξη µίας συγκεκριµένης χωρικής µονάδας, αλλά µε την ανάπτυξη η οποία βασίζεται σε τοπικούς παράγοντες. Είναι µία µορφή περιφερειακής ανάπτυξης και ένα νέο µέσο της περιφερειακής πολιτικής, όπου τοπικοί παράγοντες (τοπικοί οργανισµοί και φορείς, τοπικές επιχειρήσεις, τοπική πρωτοβουλία και επιχειρηµατικότητα) συνιστούν τους βασικούς µοχλούς της αναπτυξιακής διαδικασίας, έχουν το πλεονέκτηµα ότι βρίσκονται πιο κοντά στα τοπικά προβλήµατα και µπορούν να χειριστούν καλύτερα το ζήτηµα των τοπικών ιδιαιτεροτήτων. Είναι βέβαιο ότι η ορθολογική ανάπτυξη ενός νοµού συµβάλλει και επηρεάζει την ανάπτυξη της περιφέρειας, αµέσως ανώτερη διοικητική βαθµίδα, που µε τη σειρά της συµβάλλει και επηρεάζει την ανάπτυξη της χώρας, µε αποτέλεσµα την αναβάθµιση της ή την άνοδο της στο οικονοµικό block των άλλων κρατών. Η τοπική ανάπτυξη χαρακτηρίζεται από ενδογενείς παράγοντες όπως και από εξωγενείς µεταβλητές. Η αναπτυξιακή διαδικασία σε πολλές περιπτώσεις, βασίζεται περισσότερο σε εξωγενείς παράγοντες απ' ότι σε ενδογενείς. Μία προσεκτική ανάλυση της τυπολογίας της τοπικής ανάπτυξης εξαίρει άµεσα τις διαφορές µεταξύ των υποδειγµάτων της εξωγενούς ανάπτυξης (εξαρτώµενα από αποφάσεις λαµβανόµενες κυρίως εκτός της τοπικής κοινωνίας) και υποδειγµάτων ενδογενούς ή αυτόνοµης ανάπτυξης (βασιζόµενα σε µεταβλητές οι οποίες κυρίως ελέγχονται από παράγοντες της τοπικής κοινωνίας). Οι σηµαντικότεροι παράγοντες οι οποίοι αποτελούν τη βάση των δύο παραπάνω οµάδων αναπτυξιακών υποδειγµάτων είναι προφανώς πολύ διαφορετικοί. Προφανώς, η ιδιαίτερη φύση του υποδείγµατος ανάλογα µε την περίπτωση που αναφέρεται, είναι πιο σηµαντική στη δεύτερη οµάδα υποδειγµάτων (Garofoli 99, 99). Απ' αυτή την άποψη, οι όροι τοπική και ενδογενής ανάπτυξη, αν και είναι στενά συνδεδεµένοι, διαφοροποιούνται µερικώς, µε τον πρώτο να έχει σαφώς ευρύτερο περιεχόµενο από το δεύτερο. Η σχέση και η διαφοροποίηση αυτή παρουσιάζεται σχηµατικά ως εξής:

31 ιάγραµµα.: Προσδιορισµός και σχέση τοπικής και ενδογενούς ανάπτυξης (Χριστοφάκης,) Σύµφωνα µε την ανάλυση αυτή, ο ορισµός και το περιεχόµενο της τοπικής ανάπτυξης, είναι λιγότερο περιοριστικός από αυτόν που προτείνεται από τη µεγαλύτερη πλειοψηφία των απόψεων, οι οποίες ταυτίζουν την τοπική µε την ενδογενή ανάπτυξη, µε καθοριστικό και αποκλειστικό το ρόλο των τοπικών παραγόντων. Οι Coffey κ α ι Polese (98, 98), ταυτίζουν την τοπική µε την ενδογενή ανάπτυξη προτείνοντας τέσσερα στάδια τοπικής ανάπτυξης, ως καλά τεκµηριωµένη απάντηση στα επιχειρήµατα υπέρ του εξωτερικού ελέγχου. Τα στάδια αυτά είναι (Malecki-Nijkamp, 996): ) Ανάδυση της τοπικής επιχειρηµατικότητας. ) Ανάπτυξη και επέκταση των τοπικών επιχειρήσεων. ) ιατήρηση των τοπικών επιχειρήσεων κάτω από τοπικό έλεγχο. ) Επίτευξη µίας οικονοµικής διάρθρωσης µε λειτουργίες και επιχειρηµατικές υπηρεσίες που βρίσκονται κάτω από τον τοπικό έλεγχο. Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας µας προσφέρει έναν µεγάλο αριθµό ορισµών της Τοπικής Ανάπτυξης (ΤΑ). Από το πλήθος αυτό των ορισµών είναι χρήσιµο να σταθούµε σε τέσσερις6. Ένας από τους πρώτους ορισµούς διατυπώθηκε στο Cambridge της Αγγλίας το 98 (community development, 98). Σύµφωνα µε τους συνέδρους, η Τοπική Ανάπτυξη ορίζεται ως: «Μια διαδικασία στην οποία τα άτοµα µιας κοινότητας οργανώνονται για την κατάρτιση σχεδίων και την ανάληψη δράσης κατά τις οποίες: προσδιορίζουν τις ανάγκες τους και τα προβλήµατα τους, καταστρώνουν σχέδια για να 6 αουτόπουλος, - Επεξεργασία συγγραφέα

32 ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους και να επιλύσουν τα προβλήµατα τους, εφαρµόζουν αυτά τα σχέδια µε τη µέγιστη δυνατή χρησιµοποίηση κοινοτικών πόρων και συµπληρώνουν αυτούς τους πόρους µε υπηρεσίες και υλικά που τους δίνονται από εξωκοινοτικές, κυβερνητικές και µη, υπηρεσίες». Ο ορισµός αυτός δίνει έµφαση στο στοιχείο της αυτοβοήθειας. εν κάνει καθόλου µνεία της µεθόδου της τεχνικής βοήθειας κατά την οποία ειδικοί αναλαµβάνουν να οργανώσουν και να υποστηρίξουν τοπικές προσπάθειες ανάπτυξης. Επίσης, βλέπει την κοινοτική ανάπτυξη ως µια προσπάθεια η οποία θα έρθει µέσα από συναινετικές διαδικασίες. Έτσι, αγνοεί την κοινωνική σύγκρουση ως µια διαδικασία ή στρατηγική τοπικής ανάπτυξης. Ο Αµερικανός αγροτοκοινωνιολόγος Warren (977), ορίζει την ΤΑ ως: «µια διαδικασία βοήθειας των ανθρώπων µιας κοινότητας για την ανάλυση των προβληµάτων τους, για την άσκηση µιας όσο το δυνατόν µεγαλύτερης αυτονοµίας, και για την προαγωγή της συναισθηµατικής ταύτισης µε την κοινότητα τόσο για τα άτοµα όσο και για τις οργανώσεις της». Στον ορισµό αυτό ο Warren δίνει έµφαση στο στοιχείο της τεχνικής βοήθειας των κατοίκων των τοπικών κοινωνιών για τη σχεδίαση και εφαρµογή προγραµµάτων ΤΑ. Τονίζει επίσης και δύο άλλα στοιχεία: (α) την προαγωγή της αυτονοµίας και (β) της συναισθηµατικής ταύτισης των κατοίκων µε τον τόπο διαµονής τους. Τα δύο αυτά στοιχεία και ιδιαίτερα το δεύτερο έχουν µεγάλη σηµασία για τις αναπτυγµένες χώρες όπου η αποξένωση και η µεγάλη γεωγραφική κινητικότητα µειώνουν τους δεσµούς των πολιτών στις τοπικές κοινωνίες. Αντίθετα, για τις αναπτυσσόµενες χώρες του τρίτου κόσµου και ιδιαίτερα για τις πρώην αποικίες, η ΤΑ µπορεί να συµβάλλει στην πολιτική ανάπτυξη τους δίνοντας έµφαση στην ανάπτυξη της εθνικής ταυτότητας και την αύξηση της εµπιστοσύνης των πολιτών στη ηµόσια ιοίκηση. Μια επιτροπή εµπειρογνωµόνων του Οργανισµού των Ηνωµένων Εθνών όρισε την ΤΑ ως: «µια διαδικασία µε την οποία ενώνονται οι προσπάθειες των ατόµων µε αυτές των κρατικών αρχών για τη βελτίωση των οικονοµικών, κοινωνικών και πολιτισµικών συνθηκών των κοινοτήτων, για την ενσωµάτωση των κοινοτήτων στη ζωή του έθνους και για να τις επιτρέψει να συµβάλλουν τα µέγιστα στην εθνική πρόοδο. Συνεπώς, η σύνθετη αυτή διαδικασία συγκροτείται από δύο βασικά στοιχεία: τη συµµετοχή των ίδιων των ατόµων σε προσπάθειες που αποβλέπουν στη βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης, που να βασίζονται όσο το δυνατόν περισσότερο στη δική τους

33 πρωτοβουλία, και τον εφοδιασµό µε τεχνικές και άλλες υπηρεσίες που ενθαρρύνουν την πρωτοβουλία, την αυτοβοήθεια και αµοιβαία βοήθεια και τις κάνουν π ι ο αποτελεσµατικές. Εκφράζονται σε προγράµµατα σχεδιασµένα µε τρόπο που να επιτυγχάνουν µια µεγάλη ποικιλία συγκεκριµένων βελτιώσεων». Όπως διαπιστώνει κανείς, ο ορισµός των εµπειρογνωµόνων του ΟΗΕ δίνει έµφαση στον κυβερνητικό έλεγχο, στην εθνική πρόοδο και την αυτοβοήθεια. εν λαµβάνει καθόλου υπόψη του την ύπαρξη διαφωνιών ή ακόµη και σύγκρουσης στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας. Ο Αµερικανός Αγροτοκοινωνιολόγος Sanders (98), που απέκτησε πλούσια ερευνητική εµπειρία και από τον Ελλαδικό χώρο, βλέπει και ορίζει την τοπική ανάπτυξη από τέσσερις διαφορετικές πλευρές. Ως µια διαδικασία, µια µέθοδο, ένα πρόγραµµα και ένα κίνηµα. Οι επεξηγήσεις που έδωσε ο ίδιος σε καθεµιά από τις παραπάνω διαστάσεις της ΤΑ, είναι οι εξής7 : Α. ΜΙΑ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ Η ΤΑ ως µια διαδικασία κινείται κατά στάδια από µια κατάσταση στην επόµενη. Περιλαµβάνει µια διαδοχική σειρά αλλαγών όσον αφορά συγκεκριµένα κριτήρια. Είναι ένας ουδέτερος και επιστηµονικός όρος που µπορεί σχετικά εύκολα να οριστεί και µετρηθεί κυρίως µε αναφορά στις κοινωνικές σχέσεις, π.χ. αλλαγή από µια κατάσταση όπου ένας ή δύο άνθρωποι ή µια µικρή µειοψηφία (ελίτ) µέσα ή έξω από την τοπική κοινότητα παίρνει αποφάσεις για τους υπόλοιπους ανθρώπους, σε µια κατάσταση όπου οι ίδιοι οι άνθρωποι παίρνουν αποφάσεις για τα κοινά θέµατα, από µια κατάσταση ελάχιστης συνεργασίας σε µια κατάσταση µέγιστης συνεργασίας, από µια κατάσταση όπου λίγοι συµµετέχουν στα κοινά σε µια κατάσταση όπου συµµετέχουν οι πολλοί, από µια κατάσταση όπου όλοι οι πόροι και οι ειδικοί έρχονται από έξω σε µια κατάσταση όπου οι τοπικοί άνθρωποι κάνουν τη µέγιστη δυνατή χρήση των δικών τους πόρων, κλπ. Η έµφαση βρίσκεται πάνω στο τι συµβαίνει στους ανθρώπους κοινωνικά και ψυχολογικά. Β. ΜΙΑ ΜΕΘΟ ΟΣ ( ιαδικασία και Αντικειµενικός Σκοπός) 7 αουτόπουλος - Επεξεργασία συγγραφέα

34 Η ΤΑ αποτελεί το µέσο για την πραγµατοποίηση ενός σκοπού, ένας τρόπος εργασίας για την πραγµάτωση κάποιου στόχου. Άλλες µέθοδοι (όπως η αλλαγή µε νοµοθετικές ρυθµίσεις ή διατάγµατα, αλλαγή µε τη χρησιµοποίηση διαφορετικών ανταµοιβών, αλλαγή µε εκπαίδευση) µπορεί να είναι συµπληρωµατικές στη µέθοδο της ΤΑ η οποία επιδιώκει να περάσει µέσα από τα στάδια που υποδείχθηκαν στη διαδικασία σε τρόπο ώστε να πραγµατοποιηθεί η επιθυµία αυτών που χρησιµοποιούν αυτή τη µέθοδο (εθνική κυβέρνηση, µη Κυβερνητικές οργανώσεις πρόνοιας ή οι ίδιοι οι άνθρωποι ενός τόπου). Η διαδικασία κατευθύνεται προς ένα συγκεκριµένο σκοπό, ο οποίος µπορεί να αποδειχθεί "βλαβερός" ή "ωφέλιµος" στην τοπική κοινότητα, ανάλογα µε το συγκεκριµένο σκοπό και τα κριτήρια που χρησιµοποιεί αυτός που κάνει την κρίση. Η έµφαση είναι στην ύπαρξη κάποιου αντικειµενικού σκοπού. Γ. ΕΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ (Μέθοδος και Περιεχόµενο) Η µέθοδος διατυπώνεται ως ένα σύνολο διαδικασιών και το περιεχόµενο ως ένας κατάλογος δραστηριοτήτων. Με την εκτέλεση των διαδικασιών, υποτίθεται ότι εκτελούνται και οι δραστηριότητες. Όταν το πρόγραµµα είναι τυποποιηµένο σε υψηλό βαθµό, όπως γίνεται σε πολλά Πενταετή Προγράµµατα, η έµφαση τείνει να δοθεί στο πρόγραµµα παρά στο τι συµβαίνει στους ανθρώπους που περιλαµβάνονται στο πρόγραµµα. Στο ότι είναι πρόγραµµα οφείλεται στο γεγονός ότι η ΤΑ έρχεται σε επαφή µε τους κατά αντικείµενο ειδικούς, όπως: υγεία, πρόνοια, γεωργία, βιοµηχανία, τουρισµός αναψυχή κλπ. Η έµφαση είναι πάνω στις δραστηριότητες.. ΕΝΑ ΚΙΝΗΜΑ (Πρόγραµµα και Συναισθηµατικές υναµικές) Η ΤΑ είναι µια «σταυροφορία», ένας λόγος στον οποίο δίνονται ολόψυχα οι άνθρωποι. εν είναι ουδέτερη (όπως η διαδικασία) αλλά έχει κάποιο συναισθηµατικό φορτίο. Κάποιος είναι υπέρ της ή εναντίον της. Είναι αφιερωµένη στην πρόοδο, ως µια φιλοσοφική και όχι ως µια επιστηµονική έννοια, µια και η πρόοδος πρέπει να προσεγγιστεί µε αναφορά στις αξίες και στους στόχους οι οποίοι διαφέρουν κάτω από διαφορετικά πολιτικά και κοινωνικά συστήµατα. Η ΤΑ ως ένα κίνηµα τείνει να γίνει θεσµός, οικοδοµώντας τη δική της οργανωτική δοµή, αποδεκτές διαδικασίες και επιστήµονες που την εφαρµόζουν. Τονίζει και διαδίδει την ιδέα της Τοπικής Ανάπτυξης όπως την ερµηνεύουν οι οπαδοί της».

35 Οι Christenson και Robinson (98), αφού παρουσιάζουν µια σειρά ορισµών της ΤΑ και αναλύουν µερικούς από αυτούς αγνοώντας την ενδεχόµενη συµβολή ενός οργανωµένου φορέα ΚΑ, δίνουν τον παρακάτω ορισµό που συγκροτείται από έξι στοιχεία: (α) ένα σύνολο ατόµων (β) σε µια τοπική κοινωνία (γ) που παίρνει την απόφαση (δ) να ξεκινήσει µια διαδικασία κοινωνικής δράσης (δηλ. σχεδιασµένη παρέµβαση) (ε) για να αλλάξει (στ) την οικονοµική, κοινωνική και πολιτισµική ή περιβαλλοντική του κατάσταση. Ο Gary Green, ορίζει την Τοπική Ανάπτυξη ως: «Μια δραστηριότητα δηµοκρατικής ανάπτυξης η οποία εστιάζεται σε γεωγραφικές οµάδες πολιτών οι οποίες συµµετέχουν στη δηµιουργία κεφαλαίων (assets) τα οποία αυξάνουν την ικανότητα των κατοίκων να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους». Τέλος, ο αουτόπουλος (986) ορίζει την Τοπική Ανάπτυξη, ως: «Σχεδιασµένη αλλαγή σε τοπικό επίπεδο που αποβλέπει στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του τοπικού πληθυσµού και µπορεί να υποβοηθείται από έναν φορέα αλλαγής σε τρόπο ώστε να επιτευχθεί η µέγιστη δυνατή συµµετοχή των κατοίκων τόσο στον προσδιορισµό του περιεχοµένου του τοπικού προγράµµατος αλλαγής όσο και στη διαδικασία υλοποίησης του»... Η ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΕΠΙΠΕ ΟΥ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Η µετάθεση της έµφασης από τις κεντρικές στις τοπικές πολιτικές έχει κωδικοποιηθεί ως αντιπαράθεση δύο διαφορετικών µοντέλων: ð σε µια συγκεντρωτική περιφερειακή πολιτική η οποία κατευθύνει έναν τύπο ανάπτυξης που διαχέεται «εκ των άνω», ð σε αποκεντρωµένες τοπικές πολιτικές που κινητοποιούν «εκ των κάτω» έναν τύπο τοπικής ανάπτυξης. Τα δύο µοντέλα διαδέχθηκαν χρονικά το ένα το άλλο. Το πρώτο κυριαρχούσε την περίοδο των γρηγορούν ρυθµών ανάπτυξης (δεκαετία '6), ενώ το δεύτερο εµφανίστηκε µετά την περίοδο της κρίσης (δεκαετία '8). ιαφοροποιούνται επίσης ως προς τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και εφαρµογής προγραµµάτων και ως προς τον τρόπο που γίνεται κατανοητή η ίδια η διαδικασία ανάπτυξης.

36 Η θεωρητική συζήτηση γύρω από το µοντέλο ανάπτυξης «εκ των κάτω» εµφανίστηκε στο τέλος της δεκαετίας του '7 (Friedmann - Weaver, 979 Stohr Taylor, 98) δίνοντας έµφαση όχι στη δυναµική της χωροθέτησης των µεγάλων επιχειρήσεων και των εθνικών πολιτικών αναδιανοµής της ανάπτυξης, αλλά στη µικρότερη κλίµακα, στο ενδογενές δυναµικό και στις δυνατότητες που έχουν οι περιοχές να διαχειριστούν οι ίδιες το ζήτηµα της ανάπτυξης τους. Για µεγάλο διάστηµα, η άποψη αυτή κυριάρχησε, ακριβώς επειδή και στην ευρύτερη θεωρία επικράτησε η άποψη ότι µετά την κρίση υπήρξε µια δοµική αλλαγή του συνολικού µοντέλου λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήµατος (βλ. π.χ. Piore - Sabel, 98). Με την κατεύθυνση αυτή συµβαδίζουν και οι απόψεις περί «ευέλικτης εξειδίκευσης» που αντλούν τα επιχειρήµατα τους από τα πετυχηµένα παραδείγµατα των τοπικών παραγωγικών συστηµάτων ορισµένων περιοχών, όπως αυτών της λεγόµενης Τρίτης Ιταλίας. Στο επίπεδο του περιφερειακού προγραµµατισµού, η προσέγγιση αυτή σηµαίνει την ανάπτυξη πολιτικών που ασκούνται αποκεντρωµένα «εκ των κάτω» από τις περιφερειακές και τις τοπικές αρχές και αποσκοπούν στην κινητοποίηση της ανάπτυξης µιας συγκεκριµένης περιοχής. Τα επιχειρήµατα που χρησιµοποιούνται συνήθως υπέρ αυτής της κατεύθυνσης, αντλούνται αφενός από την επιτυχία των συγκεκριµένων παραδειγµάτων και αφετέρου από την υπόθεση ότι οι τοπικοί φορείς είναι σε θέση να γνωρίζουν καλύτερα τα τοπικά προβλήµατα και τις δυνατότητες ανάπτυξης και συνεπώς να αναπτύξουν πρωτοβουλίες και πολιτικές που κινητοποιούν το τοπικό ενδογενές δυναµικό. Η τοπική οικονοµική ανάπτυξη είναι µία διαδικασία που δίνει έµφαση στην ποιότητα και αποτελεσµατική χρήση των υπαρχόντων ανθρώπινων και φυσικών πόρων για τη δηµιουργία απασχόλησης και πλούτου µέσα σε µία καθορισµένη τοπική κοινότητα, µε την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της γνώσης και της νέας τεχνολογίας. Η διαδικασία αυτή ξεκινάει "εκ των κάτω", δηλαδή µε την ενεργή συµµετοχή των τοπικών φορέων και του τοπικού πληθυσµού, οι οποίοι είναι και οι κύριοι φορείς αποφάσεων και σχεδιασµού. 6

37 Πίνακας.: Οι κύριες παράµετροι ενός συνθετικού θεωρητικού πλαισίου για την τοπική οικονοµική ανάπτυξη (Χριστοφάκης, ) Αναπτυξιακές Παλιές κατευθύνσεις Νέες κατευθύνσεις Περισσότερες και µεγαλύτερες επιχειρήσεις, που δηµιουργούν περισσότερες θέσεις εργασίας. Χαµηλότεροι µισθοί - χαµηλότερο κόστος, που δηµιουργούν περισσότερες θέσεις εργασίας. Ενίσχυση της αξίας του ατόµου-βελτίωση του εργατικού δυναµικού και των τόπων εγκατάστασης τους. Εταιρείες (κυρίως ΜΜΕ που είναι αποτέλεσµα της τοπικής επιχειρηµατικότητας) οι οποίες δηµιουργούν θέσεις εργασίας σχετικά υψηλής ποιότητας, που ταιριάζουν στον τοπικό πληθυσµό και είναι ευέλικτες. Ενίσχυση οικονοµικών παραγωγικών τοµέων (βασικός - µη βασικός). ηµιουργία νέων οικονοµικών θεσµών (δίκτυα, συνεργασίες, συνέργιες) που προωθούν την εξωστρέφεια και την ανταγωνιστικότητα της τοπικής οικονοµίας. Συγκριτικό πλεονέκτηµα βασιζόµενο κυρίως στη διαθεσιµότητα των φυσικών πόρων και στη γεωγραφική θέση της περιοχής. Ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα βασιζόµενο περισσότερο στο ποιοτικό περιβάλλον (οικονοµικό, κοινωνικό, πολιτιστικό), την καινοτοµία και την πληροφόρηση. ιαθέσιµη εργατική δύναµη. Η γνώση ως οικονοµική γεννήτρια και βάση της καινοτοµίας, ποιοτικό εργατικό δυναµικό, Ε&ΤΑ, λειτουργική διασύνδεση έρευνας και παραγωγής. Συγκεντρωτικό, "εκ των άνω" διαχείριση της ανάπτυξης Αποκεντρωτικό, «εκ των κάτω» ανάπτυξη, ενίσχυση των τοπικών θεσµών, διαµόρφωση τοπικής κοινωνικής συναίνεσης παράµετροι Εργατικό δυναµικό Οικονοµική Αναπτυξιακή βάση Παραγωγική δοµή Χαρακτήρας χωροθέτησης Γνώση- ΤεχνολογίαΚαινοτοµία Θεσµικό πλαίσιο... Οι «εκ των άνω» και «εκ των κάτω» σχέσεις Το παρακάτω διάγραµµα επιχειρεί να συµπυκνώσει τα θετικά και τα αρνητικά σηµεία του κάθε µοντέλου. Το διάγραµµα δείχνει, ότι η «εκ των άνω» προσέγγιση είναι περισσότερο κατάλληλη να χειριστεί το ζήτηµα των περιφερειακών ανισοτήτων, ενώ η «εκ των κάτω» τα θέµατα που αφορούν την κάθε συγκεκριµένη περιοχή: ιάγραµµα.: Οι εκ των άνω και εκ των κάτω σχέσεις (Ανδρικοπούλου, 99) 7

38 Η κλασική κεντρική περιφερειακή πολιτική έχει το πλεονέκτηµα, ότι µπορεί να χειριστεί κεντρικά το ζήτηµα των περιφερειακών ανισοτήτων και να στρέψει την προσοχή της στις λιγότερο ανεπτυγµένες περιοχές αντίθετα µε τις τοπικές πολιτικές, οι οποίες έχουν το πλεονέκτηµα ότι µπορούν να χειριστούν τις τοπικές ιδιαιτερότητες και να προωθήσουν έναν τύπο ανάπτυξης καλύτερα προσαρµοσµένο στο χαρακτήρα και το ενδογενές δυναµικό της περιοχής. Η σχέση των δύο κατευθύνσεων είναι εν δυνάµει συµπληρωµατική, καθώς τα πλεονεκτήµατα της µίας αποτελούν συµµετρικά τα µειονεκτήµατα της άλλης. Β ασικό µειονέκτηµα της κεντρικής περιφερειακής πολιτικής είναι ότι δεν µπορεί εύκολα να λάβει υπόψη τα ειδικά προβλήµατα της κάθε συγκεκριµένης περιοχής. Έχει µια συνολική αντίληψη για το περιφερειακό πρόβληµα, αλλά δεν µπορεί να εξειδικευτεί τόσο (ώστε να ανταποκριθεί και να προσαρµοστεί στις διάφορες τοπικές ιδιαιτερότητες). Αυτή η άποψη προβάλλεται έντονα στα πλαίσια της περιφερειακής πολιτικής της Κοινότητας που δίνει µεγάλη έµφαση στην αποκέντρωση και στις τοπικές πρωτοβουλίες. Για παράδειγµα, αναφέρεται συγκεκριµένα ότι «καµία συγκεντρωτική ή συστηµατική οργάνωση της αναπτυξιακής δράσης δεν είναι σε θέση να λάβει υπόψη της την ποικιλία των τοπικών καταστάσεων» (ΕΕΚ-Γ, 989, σ. ). Το βασικό µειονέκτηµα των τοπικών πολιτικών είναι ότι δεν µπορούν εύκολα να ξεφύγουν από τα στενά πλαίσια του τοπικού επιπέδου. εν είναι σε θέση να δεχτούν µια συνολική απάντηση στο περιφερειακό πρόβληµα και δεν µπορούν να προσφέρουν λύση στο ζήτηµα των περιφερειακών ανισοτήτων. Η κάθε περιοχή αναπτύσσει τις δικές της πολιτικές και δύσκολα γίνονται αντιληπτές οι συνέπειες τόσο από τη σχετική θέση της περιοχής στη διεθνή και εθνική διαίρεση εργασίας όσο και από τις επιπτώσεις των στρατηγικών της επιλογών σε άλλες περιοχές, στα πλαίσια του ίδιου εθνικού χώρου. Είναι γεγονός, ωστόσο, ότι οι τοπικές πολιτικές αποτελούν σήµερα ένα κυρίαρχο µοντέλο πολιτικής και συνυπάρχουν µε τις διάφορες µορφές κεντρικής περιφερειακής πολιτικής που εξακολουθούν να επιβιώνουν.. ΧΩΡΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Μια γεωγραφική περιοχή θεωρείται αναπτυγµένη όταν χαρακτηρίζονται ως αναπτυγµένες και οι χωρικές της υποδιαιρέσεις. Εποµένως και στην Ελλάδα, το πρόβληµα ανάπτυξης ολόκληρης της χώρας εκφράζεται από το πρόβληµα ανάπτυξης των περιφερειών της. Έτσι: 8

39 ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ô ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ - ΤΟΠΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Η αναπτυξιακή πολιτική που εφαρµόσθηκε τουλάχιστον µέχρι το 98, εµφανίζει αδυναµίες διαρθρωτικού χαρακτήρα. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα: Ø την καθυστέρηση και την εξάρτηση της επαρχίας από το κέντρο Ø την αποδιοργάνωση του παραγωγικού συστήµατος των περιφερειών και Ø την αποδυνάµωση της ανθρωπογεωγραφικής δυναµικής των περιφερειών Το περιφερειακό / τοπικό πρόβληµα στην Ελλάδα εκφράζεται µε τη δηµογραφική κατάρρευση της υπαίθρου, ως το φυσικό επακόλουθο της µαζικής εσωτερικής και εξωτερικής µετανάστευσης που προκάλεσαν: η ανεργία, η υποαπασχόληση και τα χαµηλά εισοδήµατα ως συνέπεια, κυρίως, του µεταπολεµικού τρόπου ανάπτυξης της χώρας. Το αρνητικό φαινόµενο της εγκατάλειψης της επαρχίας ενισχύθηκε και από τη συγκεντρωτική συσσώρευση του κεφαλαίου σε εκείνους τους οικονοµικούς τοµείς που εξασφάλιζαν σε σχετικά µικρό χρονικό διάστηµα µεγάλα κέρδη. Τέτοιοι τοµείς υπήρξαν η οικοδοµή και το εµπόριο, τοµείς οι οποίοι αναπτύχθηκαν κ υ ρ ί ω ς στα µεγάλα αστικά κέντρα. Άλλο στοιχείο αποπροσανατολισµού των διαθέσιµων πόρων, από οικονοµική και γεωγραφική άποψη, υπήρξε το «σίγουρο και γρήγορο κέρδος» που συνδέεται µε παρασιτικές ή µεταπρατικές δραστηριότητες, παρά η «αβεβαιότητα και η αναµονή» από τις παραγωγικές επενδύσεις. Η «ανάπτυξη» του βιοµηχανικού τοµέα επέδρασε αποφασιστικά στην οργάνωση του γεωγραφικού χώρου. Οι βιοµηχανικές µονάδες συγκεντρώθηκαν αρχικά, στην Αθήνα, εν συνεχεία, στους κύριους πόλους του άξονα Αθήνας - Θεσσαλονίκης και στις προεκτάσεις του. Βεβαίως, οι δυναµικότερες τάσεις εκφράζονται µε τη δηµιουργία των ευρύτερων εκβιοµηχανιζόµενων περιοχών γύρω από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Το φυσιολογικό επακόλουθο των παραπάνω επιλογών ήταν: η εγκατάλειψη της καλλιέργειας της γεωργικής γης, 9

40 η πώληση των αγροτεµαχίων (και µάλιστα «σε καλή τιµή») για την εγκατάσταση των βιοµηχανικών µονάδων, η κατακερµατισµός και η οικοπεδοποίηση της γεωργικής γης (περιαστικής και αγροτικής) µε τη δηµιουργία «ιδιωτικών σχεδίων», η πρόσληψη των πρώην ιδιοκτητών γης ως ανειδίκευτων εργατών στις εν λόγω µονάδες, η εµφάνιση των «αυθαίρετων» γύρω από τα εργοστάσια - πόλους, προκειµένου οι εργάτες να βρίσκονται κατά το δυνατό πλησιέστερα στον τόπο εργασίας τους, η ανυπαρξία έργων υποδοµής όπως, ύδρευση, αποχέτευση, οδικό δίκτυο (µε αποτέλεσµα τη «γκετοποίηση» αυτών των ανθρώπων), η υποβάθµιση και καταστροφή του περιβάλλοντος. Ανάλογος υπήρξε και ο ρόλος του τουριστικού τοµέα, καθώς οι εξελίξεις στον τουρισµό χαρακτηρίζονται από την εξάρτηση της τοπικής ανάπτυξης από το κέντρο και τη µεταφορά µεγάλου τµήµατος της ωφέλειας σε αυτό. Έτσι, «αναπτύχθηκαν» ή αξιοποιήθηκαν τουριστικά θέρετρα και αρχαιολογικοί χώροι σε άµεση συνάφεια κυρίως µε την Αθήνα, ενώ µόλις τα τελευταία χρόνια άρχισαν να αναδεικνύονται και περιοχές µακριά από την πρωτεύουσα. Φαίνεται, ότι η αναπτυξιακή πολιτική που εφαρµόσθηκε στη χώρα εκφράζει τη συνισταµένη της οικονοµικής (που ονοµάζεται περιφερειακή) και χωροταξικής πολιτικής. Αυτό σηµαίνει ότι δεν είναι δυνατή η αναφορά στην ανάπτυξη µόνον µε τη µορφή οικονοµικών δεικτών, εφ' όσον οι τιµές τους σχετίζονται άµεσα µε τη ρύθµιση του γεωγραφικού χώρου λόγω της συνεχούς αλληλοεπίδρασης ανθρώπου και περιβάλλοντος. Τα ίδια τα νοµοθετήµατα δείχνουν ότι µέχρι τον Ν. 6/976, η αναπτυξιακή πολιτική αντιµετωπίζεται ως «περιφερειακή πολιτική» που εφαρµόζεται µε τα «κίνητρα περιφερειακής ανάπτυξης». Με τον Ν. 6/976 γίνεται κατανοητό από την Πολιτεία ότι στη διαδικασία της ανάπτυξης πρέπει να συµµετέχει και η χωροταξία ή η ρύθµιση του γεωγραφικού χώρου, προκειµένου να επιλυθούν προβλήµατα ανάπτυξης που σχετίζονται άµεσα µε αυτόν. Η αγνόηση της χωρικής διάστασης στην αναπτυξιακή διαδικασία δηµιούργησε έντονες καταστάσεις ανισορροπίας στο φυσικό και δοµηµένο περιβάλλον, µε άµεσα αποτελέσµατα τη δυσπραγία στην υλοποίηση παραγωγικών επενδύσεων. Σχηµατοποιηµένα τα αναφερόµενα αποδίδονται ως εξής:

41 Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΣΥΝΑΡΤΑΤΑΙ ΜΕ8 : Τη δηµογραφική κατάρρευση της υπαίθρου Την αποδυνάµωση του οικιστικού συστήµατος Εσωτερική Μετανάστευση Εξωτερική Τη συγκεντρωτική συσσώρευση του κεφαλαίου στην οικοδοµή και στο εµπόριο( τοµείς που αναπτύσσονται στα µεγάλα αστικά κέντρα) Την αποδυνάµωση του οικιστικού συστήµατος Τις παρασιτικές ή µεταπρατικές δραστηριότητες Τη µεταφορά πόρων από το εξωτερικό (µετανάστες, ναυτικοί) Την ανάπτυξη του βιοµηχανικού τοµέα Τα χωρικά και περιβαλλοντικά προβλήµατα Την ανάπτυξη του τουριστικού τοµέα Τα χωρικά και περιβαλλοντικά προβλήµατα Συµπεραίνουµε ότι το Ελληνικό αναπτυξιακό πρόβληµα διαρθρώνεται από τα επί µέρους προβλήµατα της Ελληνικής οικονοµίας και της Ελληνικής χωροταξίας που µε τη σειρά τους εκφράζονται από: ΤΙΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΗΣ ΤΟ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ - ΜΕΘΟ ΟΙ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ9 Η τοπική ανάπτυξη χρησιµοποιεί τρεις προσεγγίσεις για να υλοποιήσει τα προγράµµατα της και να πετύχει τους στόχους της, που δεν είναι άλλοι από τη βελτίωση των συνθηκών ζωής και εργασίας των ανθρώπων στις αγροτικές περιοχές. Οι στρατηγικές αυτές είναι: η στρατηγική της αυτοβοήθειας, της τεχνικής βοήθειας και η στρατηγική της σύγκρουσης. 8 9 Λαφαζάνη, 7 αουτόπουλος,-επεξεργασία συγγραφέα

42 .. Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ Ή ΜΕΘΟ ΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ Η εν λόγω στρατηγική είναι πολύ δηµοφιλής, καθώς η αυτοβοήθεια και η ΤΑ εµφανίστηκαν συγχρόνως και για µεγάλο χρονικό διάστηµα θεωρούνταν ως συνώνυµες εκφράσεις. Ο Littrell (98), ορίζει τη στρατηγική της αυτοβοήθειας ως: «µια διαδικασία η οποία υποθέτει ότι οι άνθρωποι µπορούν να συγκεντρωθούν όλοι µαζί, να εξετάσουν τα προβλήµατα τους, να σχεδιάσουν στρατηγικές που να ασχολούνται µε τα διάφορα τµήµατα του χώρου τους και να εφαρµόσουν σχέδια για βελτίωση». Συνεπώς, οι κάτοικοι των τοπικών κοινωνιών έχουν όχι µόνο το αναφαίρετο δικαίωµα, αλλά και µπορούν µε συλλογικές προσπάθειες και µε ελάχιστη εξωγενή βοήθεια, να προσδιορίσουν τα προβλήµατα τους, να σχεδιάσουν τον τρόπο επίλυσης τους και να θέσουν αυτά τα σχέδια σε εφαρµογή. Ο ρόλος των στελεχών ΤΑ είναι εκπαιδευτικός και οργανωτικός, συνίσταται στο να βοηθήσει την κοινότητα να προσδιορίσει περισσότερο καθαρά τους στόχους της και την πραγµατοποίηση αυτών των στόχων. Είναι αναγκαίο, τα στελέχη της ΤΑ να βοηθούν τους κατοίκους στη διερεύνηση όλων των εναλλακτικών λύσεων και στη λήψη των δικών τους αποφάσεων. Η εφαρµογή της στρατηγικής της αυτοβοήθειας δεν είναι πάντοτε απαλλαγµένη από προβλήµατα. Όπως τονίζει ο Litterll (98) «είναι εύκολο να συζητάς για την ιδέα της δηµοκρατικής αυτοβοήθειας παρά να την εφαρµόζεις στην πράξη». Γνωρίζουµε πόσο δύσκολο είναι να φτάσεις σε κοινά αποδεκτές αποφάσεις ή προτάσεις όταν στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων συµµετέχει ένας µεγάλος αριθµός ατόµων, ενώ µεγάλο µέρος της διαφοράς ανάµεσα στη θεωρία και στην πράξη της αυτοβοήθειας, οφείλεται στο γεγονός ότι τα στελέχη της ΤΑ καλούνται συχνά να παρέµβουν για να επιταχύνουν µια τοπική κίνηση αυτοβοήθειας. Ακόµα και σε µια τέτοια περίπτωση µικρής παρέµβασης σε έναν κοινωνικό χώρο, δηµιουργούνται προβλήµατα από το γεγονός ότι: α) οι στόχοι του στελέχους της ΤΑ µπορεί να έρχονται σε αντίθεση µε τους στόχους των ανθρώπων της τοπικής κοινωνίας, και β) τα στελέχη της ΤΑ µπορεί να εργάζονται για τη βελτίωση της θέσης των κατοίκων των τοπικών κοινωνιών, αλλά ο όρος "βελτίωση" είναι ένας πολύ γενικός και ασαφής όρος. Καθένας µπορεί να δώσει στον όρο αυτό διαφορετική έννοια ανάλογα µε το τι αυτός θεωρεί ως σωστό (ύπαρξη δεοντολογικής ή αξιολογικής διάστασης).

43 .. Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ Η χρησιµοποίηση της στρατηγικής της τεχνικής βοήθειας (technical assistance/ planning) για αναπτυξιακούς σκοπούς είναι αρκετά δηµοφιλής στη πρακτική της Τοπικής ανάπτυξης. Οι Gamm και Fisher (98) ορίζουν την τεχνική βοήθεια ως µια στρατηγική: «που σκοπεύει στο να βοηθήσει τις τοπικές κοινωνίες να προσδιορίσουν τα προβλήµατα και τις ανάγκες τους και τις δυνατές λύσεις ενώ επιτρέπει κάποιο βαθµό αυτονοµίας... στον καθορισµό και την επίλυση του προβλήµατος». Η ύπαρξη της τεχνικής βοήθειας βασίζεται στις παρακάτω προϋποθέσεις: α) κάποιος γνωρίζει κάτι το οποίο αγνοεί κάποιος άλλος, υπάρχει δηλαδή ένα γνωστικό χάσµα, β) κάποιος αποφασίζει (ο δότης, ο αποδέκτης, ή κάποιος άλλος) ότι ο πιθανός αποδέκτης χρειάζεται βοήθεια, γ) ότι υπάρχει ένα κλίµα που επιτρέπει τη δηµιουργία σχέσεων δότη-αποδέκτη, και, δ) κάποιος χορηγεί τη βοήθεια και κάποιοι την αποδέχονται. Η σχετικά πρόσφατη και αλµατώδης ανάπτυξη της τεχνικής βοήθειας, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, συνδέεται κατά τους Gamm και Fisher (98), µε το γεγονός ότι και οι τέσσερις παραπάνω προϋποθέσεις φαίνεται να ταυτίζονται µε τις συνθήκες που δηµιουργούνται στις σύνθετες κοινωνίες. Ως τέτοιες αναφέρονται: α) η αυξανόµενη διαφοροποίηση και εξειδίκευση ανάµεσα στους οργανισµούς, β) η αυξανόµενη αλληλεξάρτηση ανάµεσα στους οργανισµούς και τις κοινωνίες, γ) τα βελτιωµένα µέσα επικοινωνίας και δ) οι αυξανόµενες ποσότητες πληροφοριών που διατρέχουν τα δίκτυα επικοινωνίας, όπως και άλλοι παράγοντες. Η ανάπτυξη της τεχνικής βοήθειας στο διεθνές επίπεδο είναι δυνατόν να οφείλεται σε µια σειρά από κίνητρα τόσο στους δότες όσο και στους αποδέκτες της τεχνικής βοήθειας.

44 .. Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ Σε αντίθεση µε τις δύο προηγούµενες στρατηγικές που προσπαθούν να βελτιώσουν, µέσα από συναινετικές διαδικασίες, τις υφιστάµενες δοµές κ α ι λειτουργίες στον κοινοτικό χώρο, η στρατηγική των συγκρούσεων παίρνει µια πιο δυναµική θέση στο θέµα της κοινωνικής αλλαγής. Η στρατηγική των κοινωνικών συγκρούσεων υποστηρίζει ότι η ανακατανοµή των δικαιωµάτων και προνοµίων µπορεί να επιτευχτεί µόνο µέσα από την αντιπαράθεση των οµάδων που τα κατέχουν και αυτών που τα στερούνται. Στην κοινωνική σύγκρουση συνεπώς έχουµε πάντοτε δύο µέρη µε ασυµβίβαστες θέσεις ή επιδιώξεις. Η κοινωνική σύγκρουση ορίζεται ως «τον άµεσο και ανοικτό ανταγωνισµό ανάµεσα σε άτοµα ή κοινωνικές οµάδες για την πραγµατοποίηση του ίδιου αντικειµενικού σκοπού (διεκδίκηση δικαιωµάτων, προνοµίων ή κάποιων κοινωνικών πόρων) που µπορεί να επιτευχθεί µε την αδρανοποίηση, νίκη ή υποταγή του ενός από τα δύο αντιµαχόµενα µέρη». Είναι ευρύτερα διαδεδοµένη η άποψη ότι η κοινωνική σύγκρουση οδηγεί στην αποσταθεροποίηση των δηµοκρατικών πολιτευµάτων και συνεπώς πρέπει ν α αποφεύγεται µε κάθε τρόπο, άποψη που δέχεται έντονη κριτική γιατί το δηµοκρατικό πολίτευµα βασίζεται στο σύστηµα της αντιπαλότητας ανάµεσα στις διάφορες κοινωνικές οµάδες και γενικά στις οµάδες πίεσης που επιδιώκουν να προωθήσουν τα συµφέροντα τους που δεν είναι πάντοτε κοινά. Όπως τονίζει ο Kriesberg (97), οι χώρες που έχουν υιοθετήσει την ελεύθερη οικονοµία, την ελευθερία του τύπου, την ελευθερία του λόγου, την ελευθερία της συνάθροισης και ίδρυσης συλλόγων και το δικαίωµα της διαφωνίας θα συνεχίσουν χωρίς αµφιβολία να έχουν κοινωνικές συγκρούσεις, γεγονός που οι κοινωνικές συγκρούσεις θεωρούνται ως αναπόσπαστες λειτουργίες των δηµοκρατικών κοινωνιών... ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ιαπιστώνουµε πως δ ε ν υπάρχει η τέλεια στρατηγική και η εκλογή της στρατηγικής που θα χρησιµοποιηθεί, πρέπει να εκτιµάται κάθε φορά συναρτώµενη από τους παρακάτω παράγοντες: ) Η φύση του προβλήµατος. Ο ρισµένα προβλήµατα προσφέρονται για τη χρησιµοποίηση συγκεκριµένης µεθόδου. Για παράδειγµα, για ένα πρόβληµα διεκδίκησης θα χρησιµοποιούνταν η µέθοδο της σύγκρουσης ενώ αντίθετα, για µια δεντροφύτευση σε µια περιοχή θα προσφεύγαµε στη µέθοδο της αυτοβοήθειας.

45 ) Ο προσανατολισµός του στελέχους της ΤΑ. Οι προτιµήσεις του στελέχους της ΤΑ σε κάποια από αυτές τις τρεις στρατηγικές αποτελούν λόγο προτίµησης κάποιας σε βάρος των άλλων καθώς κάθε στέλεχος της ΤΑ θα είναι το ίδιο ικανό στη χρησιµοποίηση και των τριών µεθόδων. εν είναι απλό ότι όταν η ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης συνηγορεί για τη χρησιµοποίηση µιας συγκεκριµένης στρατηγικής το στέλεχος της ΤΑ θα προχωρεί αµέσως στην εφαρµογή αυτής της στρατηγικής. Πολλές φορές υπάρχουν προβλήµατα από το γεγονός ότι το στέλεχος της ΤΑ έχει προτίµηση σε µια συγκεκριµένη στρατηγική που δεν είναι της αρεσκείας ή της έγκρισης του φορέα στον οποίο εργάζεται ή και αντίστροφα. ) Ο προσανατολισµός του φορέα της αλλαγής. Αν ο φορέας στον οποίο εργάζεται ένα στέλεχος και έχει προσανατολιστεί προς τη χρήση µιας συγκεκριµένης στρατηγικής είναι δύσκολο για ένα να χρησιµοποιήσει µια άλλη στρατηγική. Για παράδειγµα, αν ο φορέας είναι υπέρ της χρήσης της στρατηγικής της αυτοβοήθειας και εµείς κρίνουµε ότι πρέπει να χρησιµοποιηθεί η στρατηγική της σύγκρουσης είναι βέβαιο πως αν προχωρήσουµε στην εφαρµογή της θα έρθουµε σε αντίθεση µε τους προϊσταµένους και διακινδυνεύοντας τη θέση µας στο φορέα. ) Ο προσανατολισµός του πληθυσµού-στόχου. Η επιθυµία του τοπικού πληθυσµού στη χρησιµοποίηση µιας στρατηγικής πρέπει να λαµβάνεται υπόψη από τα στελέχη της ΤΑ. Για παράδειγµα, αν πιστεύουν ότι µε την στρατηγική της αυτοβοήθειας θα ξεπεράσουν το πρόβληµα τους δεν είναι σωστό να αντιτίθεται το κοινό για χρήση µιας άλλης στρατηγικής. Κάθε µια στρατηγική έχει τα δικά της πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα γεγονός που µας έχει οδηγήσει τις τελευταίες δεκαετίες στην χρησιµοποίηση περισσοτέρων της µιας στρατηγικών. Αντί της χρησιµοποίησης µιας και µόνο στρατηγικής, είναι προτιµότερη η συνδυασµένη χρήση δύο στρατηγικών. Ο πιο διαδεδοµένος συνδυασµός είναι η χρησιµοποίηση της στρατηγικής της τεχνικής βοήθειας µε τη στρατηγική της αυτοβοήθειας. Η στρατηγική της τεχνικής βοήθειας χρησιµοποιείται στην αρχή ενός κοινοτικού προγράµµατος ανάπτυξης και ακολουθεί η χρησιµοποίηση της στρατηγικής της αυτοβοήθειας. Οι Οργανισµοί και οι Υπηρεσίες που χρησιµοποιούν τη στρατηγική της τεχνικής βοήθειας προσπαθούν να την εµπλουτίσουν µε στοιχεία από τη στρατηγική της αυτοβοήθειας για να εξασφαλίσουν τη µεγαλύτερη δυνατή επιτυχία στα προγράµµατα τους.

46 .. ΟΙ ΝΕΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η υιοθέτηση αυτών των αναπτυξιακών θεωριών οδήγησε απ' τη µία πλευρά στην προσαρµογή των παλαιότερων στρατηγικών περιφερειακής ανάπτυξης στις νέες συνθήκες και από την άλλη στην εµφάνιση νέων στρατηγικών που αναφέρονται σε περιφερειακό, καθώς και σε τοπικό επίπεδο. Οι στρατηγικές αυτές και οι µεταξύ τους διασυνδέσεις, παρουσιάζονται σχηµατικά ως εξής: (Σιδηρόπουλος,996) ιάγραµµα.: Προσδιοριστικοί παράγοντες και στρατηγικές περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης (Χριστοφάκης, ) Από το παραπάνω σχήµα φαίνεται καθαρά ότι για την περίοδο µετά τις αρχές της δεκαετίας του 97, σηµαντικό ρόλο στις στρατηγικές περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης παίζουν παράγοντες όπως η αναβάθµιση του ενδογενούς δυναµικού, η πληροφόρηση, η έρευνα και ανάπτυξη, η ενίσχυση των καινοτοµιών, οι ΜΜΕ και η οργάνωση τοπικών δικτύων συνεργασίας. Το καινοτοµικό περιβάλλον (innovative millieu) αποκτά σηµαντική σπουδαιότητα, ανεξάρτητα αν αυτό αναφέρεται στο ενδογενές δυναµικό, στις ΜΜΕ και στις τοπικές πρωτοβουλίες ή στις δυνατότητες των πολικών συγκεντρώσεων υψηλής τεχνολογίας. Η ταχύτητα απορρόφησης της γνώσης και µετατροπής αυτής σε καινοτοµίες ενισχύει το ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα των περιφερειακών οικονοµιών. Ειδικότερα, η ικανότητα των επιχειρήσεων και των θεσµοθετηµένων οργάνων να µαθαίνουν διαρκώς, να πειραµατίζονται, να ανταλλάσσουν εµπειρίες - σε επίπεδο 6

47 προϊόντων, διαδικασιών και οργανωτικών δοµών - και να προσαρµόζονται στις πιέσεις που ασκεί ο ανταγωνισµός, αποτελεί βασικό παράγοντα επιτυχίας. Η διαδικασία αυτή ενισχύει την καινοτοµία και δηµιουργεί δίκτυα γνώσης και αλληλεπίδρασης µε βασικό πεδίο αναφοράς το τοπικό επίπεδο, οδηγώντας στη µεταβολή, στην αλλαγή, στο επίπεδο προϊόντων, διαδικασιών και θεσµών. Στη βάση αυτή στηρίζεται η στρατηγική του λεγόµενου «Περιφερειακού Πειραµατισµού» (Regional Experimentalism). Έτσι, η σύγχρονη αυτή θεώρηση του περιφερειακού προβλήµατος, προσπαθεί να ξεφύγει από το στρατηγικό δίδυµο της «εκ των άνω» και «εκ των κάτω» ανάπτυξης και τείνει να διαµορφώσει ένα νέο πρότυπο περιφερειακής ανάπτυξης (Κονσόλας, ). Πρόκειται για µία σηµαντική παραλλαγή του προτύπου της «εκ των κάτω» ανάπτυξης, αφού τα µοντέλα του «περιφερειακού πειραµατισµού» στηρίζονται στην κινητοποίηση των τοπικών φορέων καινοτοµικών γνώσεων και στη δηµιουργία του απαραίτητου κλίµατος κοινωνικής συναίνεσης (consensus building) και τοπικής συλλογικής δράσης. Στο πλαίσιο αυτό, οικοδοµείται µία κοινή αναπτυξιακή στρατηγική, που πραγµατώνεται µε βάση την «τοπική εµπειρία» και στηρίζεται στην καινοτοµία και στην ενεργοποίηση του ενδογενούς δυναµικού. Η τοπική ανάπτυξη στηρίζεται στο ενδογενές δυναµικό, στις τοπικές πρωτοβουλίες και στην επιχειρηµατικότητα, στη συµµετοχή του τοπικού πληθυσµού στις αναπτυξιακές διαδικασίες, στην ευελιξία, στις ΜΜΕ, στις υποδοµές. Η ανάπτυξη µ έ σ ω τ ω ν τεχνοπόλεων και τεχνολογικών πάρκων στηρίζεται στην ύπαρξη πανεπιστηµίων, ερευνητικών κέντρων και ινστιτούτων, στο ειδικευµένο εργατικό δυναµικό, στις υψηλής ποιότητας συνθήκες διαβίωσης, στην ανάπτυξη υπηρεσιών αιχµής, στις οικονοµίες αστικής συγκέντρωσης, στα κρατικά κίνητρα, στο τοπικό δυναµικό και την επιχειρηµατικότητα. Γίνεται κατανοητό ότι οι θεωρίες και πολιτικές του χώρου περνούν τα τελευταία χρόνια µία φάση διαρκών αλλαγών και συνεχούς εµπλουτισµού µε νέα στοιχεία. Τα δύο αναπτυξιακά πρότυπα, αυτά της πολικής και της ολοκληρωµένης - ενδογενούς ανάπτυξης, µέσα στο κρισιακό πλαίσιο και τις παγκόσµιες ανακατατάξεις σε όλους τους τοµείς της σύγχρονης πραγµατικότητας, εφαρµόζονται παράλληλα και µε διάφορους συνδυασµούς (Παπαδασκαλόπουλος, 99). Στο νέο πλαίσιο που διαµορφώνεται, η τοπική - ενδογενής ανάπτυξη αποκτά ιδιαίτερη σηµασία. Όµως, ακόµη και η έννοια της τοπικής ανάπτυξης σε πολλές περιπτώσεις συνδέεται µε τον παλαιότερο προσδιορισµό του πόλου ανάπτυξης. Στην περίπτωση των τεχνοπόλεων και των τεχνολογικών πάρκων, πρόκειται πάλι για συγκεντρώσεις «προωθητικών» 7

48 επιχειρήσεων, µόνο που τώρα προωθητική βιοµηχανία αποτελούν η Έρευνα και Ανάπτυξη και οι δραστηριότητες υψηλής τεχνολογίας. Όµως ο ρόλος τους στην περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη διαφέρει από εκείνο των πόλων. Η δηµιουργία των δεύτερων αποτελεί κυρίως προσπάθεια δηµιουργίας ιεραρχηµένων δικτύων πόλεων και µικρότερων οικισµών που εξαρτώνται απ' αυτές. Στις τελευταίες δεκαετίες όµως του εικοστού αιώνα, η διαµόρφωση τέτοιου είδους ιεραρχιών φαίνεται ότι δεν µπορεί να αποδώσει και να οδηγήσει στη διάχυση της ανάπτυξης σε όλο τον υπόλοιπο χώρο. Αντίθετα, οι αποκεντρωµένες µορφές ανάπτυξης, όπως για παράδειγµα τα τεχνολογικά και επιστηµονικά πάρκα, τα πάρκα υπηρεσιών κ.λπ., προσαρµόζονται καλύτερα στις γρήγορες οικονοµικές και χωρικές ανακατατάξεις και µπορούν να συµβάλλουν αποτελεσµατικότερα στην ολοκληρωµένη ανάπτυξη, που είναι και το ζητούµενο. Βέβαια, η κατασκευή του υποδείγµατος της τοπικής ανάπτυξης ακόµη δεν έχει δοµηθεί πλήρως, σε βαθµό που δεν µπορούµε να µιλάµε για µία αµιγή θεωρία ενδογενούς ανάπτυξης, παρά για παράθεση ορισµένων επιτυχηµένων παραδειγµάτων από διάφορες περιοχές και την προσπάθεια σύνδεσης τους µε τα χαρακτηριστικά της ενδογενούς ανάπτυξης (Χατζηµιχάλης, 99).. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ολοκληρώνοντας, η συµβολή της τοπικής ανάπτυξης στην ευηµερία της ελληνικής υπαίθρου έχει πολλαπλά οφέλη: ) Κινητοποίηση των τοπικών παραγωγικών δυνάµεων που παραµένουν σήµερα αδρανείς και «εγκλωβισµένες» στα πλαίσια της συγκεντρωτικής δοµής και λειτουργίας του σύγχρονου ελληνικού κράτους, γεγονός ωφέλιµο όχι µόνο για την τοπική κοινωνία αλλά και για το σύνολο του έθνους αφού τώρα πλέον θα βασίζεται στην έµπνευση, το µεράκι και τις ικανότητες όχι µιας µειοψηφίας, αλλά µιας πανστρατιάς εθνικών δυνάµεων. Τα σηµερινά υψηλά επίπεδα ανάπτυξης των ΗΠΑ και των χωρών της υτικής Ευρώπης οφείλονται κατά ένα µεγάλο µέρος στην απεµπόληση του συγκεντρωτισµού. Οι Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα δαπανούν το % του ΑΕΠ ενώ στη Σουηδία το,%. ) Βελτίωση της αποτελεσµατικότητας της ελληνικής οικονοµίας αφού πολύτιµος χρόνος και παραγωγικές δυνάµεις αναλίσκονται στο µουντζούρωµα χαρτιών ενώ θα ήταν αναγκαίο ο παραγωγικός χρόνος να αξιοποιείται παραγωγικές διαδικασίες. ) Αύξηση της αυτοπεποίθησης στις τοπικές δυνάµεις µεταξύ των κατοίκων της 8

49 υπαίθρου καθώς υπάρχουν πολλά παραδείγµατα τοπικής ανάπτυξης σε όλη την Ελλάδα ( αουτόπουλος, 99). Πολλοί δεν το επιχειρούν, είτε γιατί νοµίζουν ότι δεν θα τα καταφέρουν είτε γιατί χαρακτηρίζονται από απάθεια ) Αποκατάσταση οµόνοιας στην αγροτική ενδοχώρα που µέχρι πρότινος ήταν µοιρασµένη σε καφενεία, συνεταιρισµούς και παρέες που εµπνέονται από ταυτότητα κοµµατικής ένταξης. Θεωρείται απαραίτητο να σταµατήσουν να ανάγονται σ ε υπέρτατη αξία όλων των δραστηριοτήτων τους καθώς σε όσα έργα τοπικής ανάπτυξης έγιναν επικρατούσε οµόνοια. Την πιο ουσιαστική συµβολή στην αναπτυξιακή πορεία του τόπου αποτελούν η κινητοποίηση των τοπικών δυνάµεων µέσω συλλόγων που λειτουργούν στα πλαίσια των τοπικών κοινωνιών καθώς µπορούν να δώσουν µια καινούρια πνοή και να σηµάνουν την απαρχή της αναγεννητικής πορείας που έχει ανάγκη ο τόπος µας. 9

50 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΑΝΙΣΗΣ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. ΚΛΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΧΩΡΙΚΗ ΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η µεταβλητή του χώρου, αν και ενσωµατώθηκε σχετικά αργά στις οικονοµικές θεωρίες και στην άσκηση της οικονοµικής πολιτικής, θεωρείται σηµαντικός παράγοντας της ανάπτυξης στις διάφορες χώρες, καθώς ορισµένα προβλήµατα του χώρου (διαφορετικά επίπεδα ανεργίας από περιοχή σε περιοχή, διαπεριφερειακές ανισότητες στα εισοδήµατα, παρακµή παραδοσιακών κλάδων ορισµένων περιφερειών κ.ά.) δηµιουργούν εντάσεις στο κοινωνικό, οικονοµικό και πολιτικό πεδίο. Σύµφωνα µε τον Isard, η παραγωγή έχει πρωταρχικά χωρική διάσταση και πραγµατοποιείται σε προσδιορισµένο γεωγραφικό χώρο και χρόνο. Εποµένως, η ανάλυση και η παρέµβαση στους παραγωγικούς µετασχηµατισµούς, η αποβιοµηχάνιση, οι αλλαγές στην αγορά εργασίας και τελικά, οι διαδικασίες της ανάπτυξης, πρέπει πραγµατοποιούνται απαραίτητα σ' να λαµβάνουν υπόψη το γεγονός ότι ένα «γεωγραφικό κόσµο» ( Basquero, 99). ηλαδή λαµβάνουν χώρα σε συγκεκριµένες περιοχές που είναι και οι αποδέκτες των εκάστοτε µεταβολών των κοινωνικοοικονοµικών συστηµάτων. Η παραδοχή της εξισορροπητικής λειτουργίας της ελεύθερης αγοράς στο γεωγραφικό χώρο καταρρέει, καθώς διαπιστώνονται στρεβλώσεις που οδηγούν σε διαιώνιση των κοινωνικοοικονοµικών ανισοτήτων τόσο ανάµεσα σε επιµέρους περιοχές των ίδιων των χωρών όσο και σε διαφορετικές χώρες. Ακόµα, η αποδοχή µιας οµαλά εξελισσόµενης οικονοµικής πραγµατικότητας ερχόταν σε αντίφαση µε την πραγµατικότητα των διαδοχικών αναταράξεων (περίοδοι ανόδου, ύφεσης και αναδιάρθρωσης) των καπιταλιστικών οικονοµιών, διαδικασία που είχε µελετηθεί

51 παλιότερα από θεωρητικούς της ανάπτυξης (Kondratiev, Kuznets και άλλοι), (Knox & Agnew 998: -). Η άνιση γεωγραφική ανάπτυξη εκφράζεται ως αντιπαράθεση δυνάµεων που επιδιώκουν τη γεωγραφική συγκέντρωση της παραγωγής ή τη διασπορά της. Οι τάσεις συγκέντρωσης ευνοούν την ανάπτυξη µεγάλων αστικών κέντρων δηµιουργώντας πόλωση και διαφοροποίηση ανάµεσα σε ζώνες υψηλού και χαµηλού ρυθµού ανάπτυξης, ενώ οι τάσεις διασποράς διαχέουν την ανάπτυξη από συγκεκριµένα σηµεία του χώρου σε µια ευρύτερη γειτονική επιφάνεια. Η κινητικότητα του κεφαλαίου και η τάση για µείωση των χωρικών εµποδίων αποτελούν τα κλειδιά για να αντιληφθούµε τη γρήγορη διασπορά της κυκλοφορίας του κεφαλαίου στο γεωγραφικό χώρο. Ακόµη, οι περιορισµοί στην κινητικότητα του κεφαλαίου που προέρχονται από τοπικές δυνάµεις έλξης (εξωτερικές οικονοµίες) είναι παράγοντες που τείνουν να κρατούν το κεφάλαιο δέσµιο συγκεκριµένων γεωγραφικών τόπων. Η κυκλοφορία του κεφαλαίου ευθύνεται για την εµφάνιση κοινωνικών εντάσεων και συγκρούσεων µε επίκεντρο χωρικά αιτήµατα., αφού ένα τµήµα του συνολικού κοινωνικού κεφαλαίου πρέπει να αξιοποιηθεί στο χώρο µε τη µορφή υποδοµών και κοινωνικού εξοπλισµού, ώστε να αυξήσει τη γεωγραφική κινητικότητα του υπόλοιπου τµήµατος του αφού βασική επιδίωξη του κεφαλαίου για «εκµηδένιση του χώρου µέσω του χρόνου» µπορεί να πραγµατοποιηθεί µόνο µέσω της παραγωγής του χώρου. Η υλοποίηση µιας συνθήκης προϋποθέτει την υλοποίηση µιας άλλης που όµως αποτελεί άρνηση της πρώτης. Πρόκειται για µία αντίφαση που εµπεριέχεται στη λογική της καπιταλιστικής συσσώρευσης: ένα τµήµα του συνολικού κεφαλαίου είναι υποχρεωµένο να ακινητοποιείται σε φυσικές δοµές χώρου (κεφάλαιο ως αξία χρήσης) προκειµένου να εξασφαλίζει στο υπόλοιπο τµήµα ελευθερία γεωγραφικής κινητικότητας (κεφάλαιο ως ανταλλακτική αξία). Με βάση τις παρακάτω προσεγγίσεις χωρικής ανισότητας διαµορφώθηκαν οι αναπτυξιακές και χωροταξικές πολιτικές που κυριάρχησαν µεταπολεµικά στις δυτικές χώρες της φορντικής εκβιοµηχάνισης. Με το ξέσπασµα της διεθνούς οικονοµικής κρίσης στις αρχές της δεκαετίας του 97 και η µετέπειτα στροφή των δυτικών κυβερνήσεων σε νεοφιλελεύθερα σχήµατα οικονοµικής διαχείρισης, έθεσαν εµπόδια στην υλοποίηση κρατικών προγραµµάτων στο γεωγραφικό χώρο και έδωσαν ώθηση σε εναλλακτικές προσεγγίσεις και στρατηγικές προσανατολισµένες στην τοπική κλίµακα. Η κορύφωση των εξελίξεων αυτών περιγράφεται µε το φαινόµενο της «παγκοσµιοποίησης» ( globalization), βασικό χαρακτηριστικό της οποίας είναι η

52 µείωση της σηµασίας των µεταβολών στις επιµέρους εθνικές οικονοµίες και η αύξηση της σηµασίας των επιδράσεων που ασκούνται σ' αυτές από τις µεταβολές στην παγκόσµια οικονοµία (Κονσόλας, 997). Από τις αρχές της δεκαετίας του 97 και µετά δροµολογούνται ευρύτερες αλλαγές στην οικονοµία και γεωγραφία του ανεπτυγµένου καπιταλισµού. Οι αλλαγές αυτές ενισχύονται από τις πετρελαϊκές κρίσεις (97-7 και ), χωρίς να προκαλούνται από αυτές. Αποτελούν εκδηλώσεις βαθύτερων διαρθρωτικών µεταβολών στην πορεία της καπιταλιστικής εκβιοµηχάνισης και αφορούν τη σύσταση νέων όρων πραγµατοποίησης της συσσώρευσης κεφαλαίου, οργάνωσης της εργασίας και της παραγωγής, χρήσης των νέων τεχνολογιών και ανάπτυξης των διεπιχειρηµατικών σχέσεων και συναλλαγών. Οι διαδικασίες αυτές διαµορφώνουν διαφορετικές οικονοµικές γεωγραφίες της παραγωγής και της ανάπτυξης, που είναι αδύνατον πλέον να ερµηνευτούν µε συµβατικές θεωρητικές προσεγγίσεις. Αποτέλεσµα των παραπάνω εξελίξεων είναι οι θεωρίες και πολιτικές περιφερειακής ανάπτυξης να διέρχονται µία περίοδο σηµαντικών αλλαγών, που συνδέονται µε τη µείωση της κυριαρχίας του ευρύτατα διαδεδοµένου προτύπου της πολικής ανάπτυξης και της διάχυσης, όπου η ανάπτυξη, κατευθυνόµενη «εκ των άνω» µ ε δράσεις των κεντρικών φορέων της διοίκησης, να συγκεντρώνεται σε ορισµένα σηµεία και µετά διαχέεται στον ευρύτερο χώρο αυτών. Η µείωση της κυριαρχίας του πολικού προτύπου συνοδεύεται µε την εφαρµογή πιο ισορροπηµένων µορφών χωρικής ανάπτυξης, που έχουν στη βάση τους το πρότυπο της ολοκληρωµένης - ενδογενούς ανάπτυξης. Αναπτύσσονται δηλαδή ισόρροπα όλες οι χωρικές µονάδες, αξιοποιώντας τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα και το ενδογενές δυναµικό τους, την καινοτοµία και τις νέες τεχνολογίες. Στη συνέχεια και µε βάση τα παραπάνω, θα συζητηθούν οι πλέον αντιπροσωπευτικές προσεγγίσεις που εντάσσονται στη σχολή της άνισης χωρικής ανάπτυξης... ΙΑΦΟΡΙΚΗ ΠΡΟΙΚΟ ΟΤΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΜΕ ΠΟΡΟΥΣ Η προσέγγιση αυτή αναπτύχθηκε από τον Perloff και τους συνεργάτες του (Perloff et al 96 Perloff & Wingo 97) και βασίζεται στην ιδέα ότι οι γεωγραφικές ανισότητες είναι αποτέλεσµα της διαφορετικής προικοδότησης των επιµέρους Κουρλιούρος, - Επεξεργασία συγγραφέα

53 περιοχών µε φυσικούς και άλλους παραγωγικούς πόρους. Η εν λόγω προσέγγιση µελετά το ρόλο που έπαιξαν οι πόροι των διάφορων περιφερειών των ΗΠΑ στην οικονοµική τους ανάπτυξη κατά τις διάφορες ιστορικές περιόδους. ιακρίνονται τρεις τέτοιες περίοδοι (Perloff & Wingo 97): Α) Η περίοδος της πρώιµης αγροτικής ανάπτυξης διήρκεσε µέχρι τα µέσα του 9ου αιώνα. Την περίοδο αυτή, κρίσιµοι αναπτυξιακοί παράγοντες ήταν η εύφορη γη, το ευνοϊκό κλίµα και οι άφθονοι υδατικοί πόροι. Οι υποδοµές (λιµάνια) και η αυξηµένη ζήτηση των ευρωπαϊκών αγορών για αγροτικά προϊόντα δηµιούργησαν το πλαίσιο για την αξιοποίηση των πόρων αυτών και για την ανάπτυξη των αντίστοιχων περιοχών. Η ανάπτυξη ήταν γεωγραφικά άνιση, εφόσον µόνο οι περιοχές που συγκέντρωναν αφθονία αγροτικών πόρων ήταν σε θέση να επωφεληθούν περισσότερο από την αυξηµένη ζήτηση των ευρωπαϊκών αγορών. Β) Η περίοδος της εξορυκτικής οικονοµίας που άρχισε να εµφανίζεται περί τα µέσα του 9ου αιώνα κατά την οποία οι κρίσιµοι αναπτυξιακοί παράγοντες ήταν οι ορυκτοί πόροι των διάφορων περιφερειών. Η αξιοποίηση των πόρων αυτών έγινε δυνατή λόγω της ανάπτυξης του σιδηροδροµικού δικτύου και των εργοστασίων επεξεργασίας µεταλλευµάτων και παραγωγής σιδήρου και χάλυβα. Η γεωγραφική κατανοµή της ανάπτυξης ήταν άνιση, αφού ευνοήθηκαν οι περιοχές οι οποίες αφενός ήταν κοντά στους τόπους εξόρυξης και στα εργοστάσια µεταποίησης και αφετέρου αποτελούσαν κέντρα ευρύτερων περιοχών αγοράς για τα προϊόντα σιδήρου και χάλυβα. Η εξάντληση των παλιότερων και η αξιοποίηση νέων κοιτασµάτων σε άλλες περιοχές οδηγούσαν την παραγωγή σε αντίστοιχες γεωγραφικές µετατοπίσεις δηµιουργώντας εναλλασσόµενα τοπία χωρικής ανάπτυξης και παρακµής. Γ) Η περίοδος των υπηρεσιών και των πόρων εξυπηρέτησης. Η σηµασία των πόρων αυτών, άρχισε να προβάλλεται στα. µέσα του ου αιώνα και αφορά φυσικούς παράγοντες που δεν αποτελούν άµεσες εισροές στην παραγωγή αλλά που επηρεάζουν τα πρότυπα χωροθέτησης πληθυσµών και δραστηριοτήτων, µετατοπίζοντας για άλλη µια φορά τις ζώνες ανάπτυξης σε διαφορετικές περιφέρειες. Οι φυσικοί αυτοί παράγοντες είναι το κλίµα, το ελκυστικό φυσικό περιβάλλον, οι παράκτιες ζώνες κ.λπ., συγκεντρώνοντας πληθυσµό που αναζητά καλύτερες συνθήκες ζωής και οικονοµικές δραστηριότητες που επιδιώκουν την αξιοποίηση των εν λόγω πόρων, όπως η τουριστική βιοµηχανία και οι υπηρεσίες ελεύθερου χρόνου. Η ανάπτυξη των µεταφορών και επικοινωνιών αύξησε το βαθµό χωροθετικής ελευθερίας των

54 επιχειρήσεων αποδεσµεύοντας τις από τοπικές έλξεις, ευνοώντας µετεγκαταστάσεις µονάδων σε περιοχές που διέθεταν τους παραπάνω πόρους. Η παραπάνω προσέγγιση οικοδοµήθηκε πάνω σε µια υπεραιτιοκρατική αντίληψη της χωρικής ανισότητας, αντίληψη που πιστεύει ότι περιοχές καταδικασµένες να µη διαθέτουν κάποιο βασικό πόρο θα παραµείνουν για πάντα σε αναπτυξιακή αποτελµάτωση. Αδυνατεί όµως να εξηγήσει περιπτώσεις φτωχών σε πόρους περιοχών ή χωρών (Ιαπωνία), των οποίων όµως η αναπτυξιακή δυναµική βρίσκεται στο απόγειο και, αντίθετα, περιπτώσεις περιοχών πλούσιων σε φυσικούς πόρους, που όµως είναι σε αναπτυξιακή καθυστέρηση. Παραβλέπει τις περίπλοκες χωροοικονοµικές εξαρτήσεις που αναπτύσσονται ανάµεσα στις διάφορες περιφέρειες, προσφέροντας µια ατελή θεώρηση των µηχανισµών που υποκινούν την αναπτυξιακή διαδικασία στο χώρο. Υιοθετεί την ιδεολογία του περιβαλλοντικού ντετερµινισµού, σύµφωνα µε την οποία οι αναπτυξιακές δυνατότητες των διάφορων περιοχών προσδιορίζονται από τις δυνατότητες και περιορισµούς του περιβάλλοντος τους. Γενικά, η παραπάνω θεωρητική προσέγγιση επισηµαίνει µερικούς εµπειρικούς παράγοντες που συµβάλλουν στην ανάπτυξη ορισµένων περιοχών και στην καθυστέρηση άλλων, χωρίς να εξηγεί τα βαθύτερα αίτια που κρύβονται πίσω από τους παράγοντες αυτούς... ΧΩΡΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΥΑ ΙΣΜΟΣ Αυτές οι θεωρητικές προσεγγίσεις βασίζονται σε µια απλουστευτική δυαδική λογική, την οποία επεκτείνουν σε όλους τους τοµείς της οικονοµικής, κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής. Ο Boeke υποστήριξε ότι οι κοινωνίες αυτές παρουσιάζουν έναν έντονο δυαδισµό στην εσωτερική τους οργάνωση, στα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης, στις κοινωνικές τους δοµές και στις µορφές πολιτικής τους οργάνωσης και στις πολιτιστικές τους αξίες. Στο δυαδικό σχήµα παρατηρούνται παραδοσιακές και σύγχρονες δοµές, χωρίς να υφίσταται σηµαντική επίδραση µεταξύ των δύο. Σύµφωνα µε τον Tamas Szentes, οι λιγότερο ανεπτυγµένες οικονοµίες συγκροτούνται από ένα µοντέρνο καπιταλιστικό τοµέα προσανατολισµένο στις εξωτερικές αγορές και από έναν παραδοσιακό τοµέα βασισµένο σε προκαπιταλιστικούς τρόπους παραγωγής και προσανατολισµένο στην εσωτερική αγορά. Ο µοντέρνος καπιταλιστικός τοµέας λειτουργεί ως θύλακας, του οποίου τα αναπτυξιακά αποτελέσµατα δ ε ν διαχέονται στην εγχώρια οικονοµία ώστε να προκαλέσουν διαδοχικές διακυµάνσεις ανάπτυξης και εκσυγχρονισµού της. Ο λόγος

55 είναι ότι όλες οι οικονοµικές συναλλαγές (εµπόριο, προµήθειες εισροών, διοχέτευση εκροών κ.λπ.) πραγµατοποιούνται στο εσωτερικό των µεγάλων επιχειρήσεων (πολυεθνικών), οι οποίες ελέγχουν το µοντέρνο τοµέα, και όχι στα πλαίσια της τοπικής οικονοµίας που παραµένει υπανάπτυκτη. Το δυαδικό αυτό σχήµα προεκτείνεται στο χώρο δηµιουργώντας µια αντίστοιχη δυαδική χωροοικονοµική οργάνωση, η οποία αποτελείται αφενός, από περιοχές σύγχρονων καπιταλιστικών δραστηριοτήτων και αφετέρου από περιοχές που χαρακτηρίζονται από παραδοσιακούς, προκαπιταλιστικούς ή τρόπους παραγωγής. Οι παραπάνω θεωρίες ήταν αρκετά δηµοφιλείς κατά τις προηγούµενες δεκαετίες, ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 97, και παρουσιάζουν πολλά κοινά σηµεία µε τις θεωρίες συσσωρευτικής αιτιότητας, πόλων ανάπτυξης, σταδίων ανάπτυξης και οικιστικής οργάνωσης, καθώς και µε διάφορες ριζοσπαστικές νεοµαρξιστικές θεωρίες εξάρτησης και υπανάπτυξης. Μειονέκτηµα τους αποτελεί η δυαδική οπτική που υιοθετούν για να αναλύσουν τη σύνθετη διαδικασία της άνισης χωρικής ανάπτυξης αδυνατώντας ν α ερµηνεύσουν τη χωρική αλλαγή όπως την ανάδυση νέων χώρων ανάπτυξης σε πρώην λιγότερο ανεπτυγµένες περιοχές... ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΙΚΗ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑ Η προσέγγιση αυτή αποτελεί από τις πιο δηµοφιλείς συµβολές στις θεωρίες άνισης ανάπτυξης του χώρου. Εµφανίστηκε τα µέσα του ου αιώνα µέσω του Gunnar Myrdal (97) και του Albert Hirschman(98). Σύµφωνα µε το G. Myrdal, η οικονοµική ανάπτυξη δεν εµφανίζεται ταυτόχρονα σε όλες τις περιοχές µιας χώρας, αλλά επιλεκτικά, σε εκείνες που διαθέτουν από την αρχή συγκριτικά πλεονεκτήµατα λόγω διαφορετικής προικοδότησης τους σε πόρους ή λόγω της ιστορικής τους πορείας. Από τη στιγµή που εκδηλώνεται ανάπτυξη σε κάποια περιοχή, οι δυνάµεις της ελεύθερης αγοράς τείνουν να ενισχύσουν την αρχική ανισότητα µε συσσωρευτικό τρόπο, λόγω της κεντροµόλου έλξης που ασκούν στον υπόλοιπο γεωγραφικό χώρο οι θετικές εξωτερικότητες που δηµιουργεί η εκβιοµηχάνιση στην αρχική περιοχή οι οποίες προσελκύουν βοηθητικές βιοµηχανίες, οι οποίες µε τη σειρά τους, δηµιουργούν ένα πλέγµα εξωτερικών οικονοµιών κλίµακας ευνοώντας την παραπέρα ανάπτυξη του νέου κλάδου. Οι παραπάνω διαδικασίες προκαλούν αύξηση της τοπικής απασχόλησης και του πληθυσµού, πράγµα που οδηγεί στην αύξηση της προσφοράς εξειδικευµένης εργασίας ως εισροή στο νέο κλάδο. Η αύξηση του τοπικού πληθυσµού προκαλεί, µε τη σειρά της, αύξηση τον καταναλωτικών αναγκών 6

56 για τοπικά παραγόµενα βιοµηχανικά προϊόντα και υπηρεσίες, γεγονός που προκαλεί προσέλκυση κεφαλαίων (επιχειρήσεων) για την εξυπηρέτηση των αναγκών αυτών. Η αύξηση των επιχειρήσεων αυτών προκαλεί ανάπτυξη του τοµέα των υπηρεσιών, πράγµα που συµβάλλει στην πύκνωση των εξωτερικών οικονοµιών στην περιοχή µε αποτέλεσµα να αυξάνεται η οικονοµική και κοινωνική ευηµερία στην περιοχή µε συνέπεια την αύξηση των τοπικών εσόδων µέσω της φορολογίας, η οποία επιτρέπει την παροχή καλύτερης τεχνικής και κοινωνικής υποδοµής, ευνοώντας την παραπέρα προσέλκυση επενδύσεων στο νέο κλάδο ( ιάγραµµα ). Η διαδικασία αυτή, λόγω χωροταξικής αλληλεξάρτησης, επιφέρει «αποτελέσµατα αποµύζησης» των πόρων (υλικών και ανθρώπινων) των λιγότερο ανεπτυγµένων περιοχών από την περιοχή αρχικής συγκέντρωσης της ανάπτυξης. ιάγραµµα.: H διαδικασία της συσσωρευτικής αιτιότητας ( Κουρλιούρος, Επεξεργασία συγγραφέα) Από τη στιγµή που οι σχηµατισµοί κεφαλαίου, οι οποίοι είναι εγκατεστηµένοι στη βιοµηχανικά ανεπτυγµένη περιοχή, επωφελούνται από τις αναπτυσσόµενες εξωτερικές οικονοµίες, τις υπηρεσίες και τις υποδοµές πραγµατοποιώντας υψηλές αποδόσεις, αρχίζουν να εµφανίζονται αντίστροφες διαδικασίες διάχυσης της 7

ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ. Αναστασία Στρατηγέα. Υπεύθυνη Μαθήματος

ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ. Αναστασία Στρατηγέα. Υπεύθυνη Μαθήματος ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΜΕΛΕΤΗ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Πηγή: Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα: Μάρκετινγκ και Διοίκηση Λειτουργιών

Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα: Μάρκετινγκ και Διοίκηση Λειτουργιών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα: Μάρκετινγκ και Διοίκηση Λειτουργιών Μακρο-οικονομική: Εισαγωγή στην Μακροοικονομία Διδάσκων: Μποζίνης Η. Αθανάσιος Οικονομική παγκοσμιοποίηση και άνιση ανάπτυξη Οικονομική

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 2 : Γενικά χαρακτηριστικά στοιχεία του Νοµού

Κεφάλαιο 2 : Γενικά χαρακτηριστικά στοιχεία του Νοµού VII σελίδα Πρόλογος - Ευχαριστίες Περιεχόµενα V VII 0. Εισαγωγή 1 Κεφάλαιο 1 : Ιστορική Εξέλιξη 1.1 Αρχαίοι χρόνοι 5 1.2 Βυζαντινή Περίοδος 6 1.3 Οθωµανική Κυριαρχία 7 1.4 Αφετηρία της σύγχρονης περιόδου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α

ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Όλγα Ιακωβίδου, Καθηγήτρια ΑΠΘ Τµήµα Γεωπονίας, Τοµέας Αγροτικής Οικονοµίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης e-mail:olg@agro.auth.gr Ο αγροτουρισµός,

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος του Τμήματος: Οικονομικής & Περιφερειακής Ανάπτυξης (152)

Στόχος του Τμήματος: Οικονομικής & Περιφερειακής Ανάπτυξης (152) Οικονομικής & Περιφερειακής Ανάπτυξης (152) Το Τμήμα: Το Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης ιδρύθηκε το 1989 με αρχική ονομασία «Τμήμα Αστικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης». Ανήκει στην ομάδα

Διαβάστε περισσότερα

Πριν όµως περάσω στο θέµα που µας απασχολεί, θα ήθελα µε λίγα λόγια να σας µιλήσω για το ρόλο του Επιµελητηρίου Μεσσηνίας.

Πριν όµως περάσω στο θέµα που µας απασχολεί, θα ήθελα µε λίγα λόγια να σας µιλήσω για το ρόλο του Επιµελητηρίου Μεσσηνίας. Οµιλία του Προέδρου του Επιµελητηρίου Μεσσηνίας κ. Γ. Καραµπάτου στο Α.Τ.Ε.Ι. Καλαµάτας µε θέµα: «Η ανάγκη συνεργασίας µεταξύ Επιµελητηρίου και Πανεπιστηµίων µέσω των γραφείων διασύνδεσης» Τρίτη, 30 Σεπτεµβρίου

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Οι κλασικές προσεγγίσεις αντιμετωπίζουν τη διαδικασία της επιλογής του τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων ως αποτέλεσμα επίδρασης ορισμένων μεμονωμένων παραγόντων,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑΣ

ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα διπλωµατική εργασία µε τίτλο «Η πόλη της Καστοριάς ως τουριστικός προορισµός», µελετάται η σχέση τουρισµού και πόλης, εξετάζοντας αν η αλλαγή που παρατηρείται σήµερα στη φυσιογνωµία

Διαβάστε περισσότερα

2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες 2.2.2 Ιστορική εξέλιξη τον µάνατζµεντ.

2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες 2.2.2 Ιστορική εξέλιξη τον µάνατζµεντ. 2.2 Οργάνωση και ιοίκηση (Μάνατζµεντ -Management) 2.2.1. Βασικές έννοιες Έχει παρατηρηθεί ότι δεν υπάρχει σαφής αντίληψη της σηµασίας του όρου "διοίκηση ή management επιχειρήσεων", ακόµη κι από άτοµα που

Διαβάστε περισσότερα

43,97 % 43,97 % 1698/2005,

43,97 % 43,97 % 1698/2005, 5.3.3. Άξονας 3: Ποιότητα ζωής στις αγροτικές περιοχές και διαφοροποίηση της αγροτικής οικονοµίας Κατά τη Γ Προγραµµατική Περίοδο στο πλαίσιο του µονοταµειακού Επιχειρησιακού Προγράµµατος (Ε.Π.) «Αγροτική

Διαβάστε περισσότερα

Η Περιφερειακή Επιστήμη.

Η Περιφερειακή Επιστήμη. VII. Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ Η Περιφερειακή Επιστήμη. Τι είναι; Τι την συνέθεσε; ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι δυνατότητες της περιφερειακής οικονομικής ανάλυσης είναι περιορισμένες. Η φύση των προβλημάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΤΥΠΟ ΥΛΙΚΟ 4 ης ΙΑΛΕΞΗΣ

ΕΝΤΥΠΟ ΥΛΙΚΟ 4 ης ΙΑΛΕΞΗΣ ΕΝΤΥΠΟ ΥΛΙΚΟ 4 ης ΙΑΛΕΞΗΣ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Τα τελευταία χρόνια η ενδογενής ανάπτυξη, η αξιοποίηση δηλαδή του ενδογενούς φυσικού και πολιτιστικού πλούτου καθώς και του ανθρώπινου δυναµικού του κάθε τόπου,

Διαβάστε περισσότερα

Το οικονομικό κύκλωμα

Το οικονομικό κύκλωμα Το οικονομικό κύκλωμα 1 Το εισόδημα των νοικοκυριών: Y = C + S C = a + by APC = C Y APS = S Y Συνολική ζήτηση (κλειστή οικονομία): AD = C + I + G 2 Το οικονομικό κύκλωμα Η κυκλική ροή του εισοδήματος σε

Διαβάστε περισσότερα

ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ H ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ TOY ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ. Αναστασία Στρατηγέα. Υπεύθυνη Μαθήματος

ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ H ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ TOY ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ. Αναστασία Στρατηγέα. Υπεύθυνη Μαθήματος ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ H ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ TOY ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Πηγή: Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και

Διαβάστε περισσότερα

Σχέση εθνικής µεγέθυνσης και εριφερειακών ανισοτήτων

Σχέση εθνικής µεγέθυνσης και εριφερειακών ανισοτήτων ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Σχέση εθνικής µεγέθυνσης και εριφερειακών ανισοτήτων Καµπύλη Williamson Περι φερει ακές ανισό τητες Αύξηση ανισοτήτων Περιοχή απόκλισης Μεταβατική περίοδος

Διαβάστε περισσότερα

Η Ελληνική Οικονομία και η κρίση: Προκλήσεις και Προοπτικές

Η Ελληνική Οικονομία και η κρίση: Προκλήσεις και Προοπτικές Project1:Layout 1 3/23/2012 3:38 PM Page 1 Η Ελληνική Οικονομία και η κρίση: Προκλήσεις και Προοπτικές Π. Ε. Πετράκης Η Ελληνική Οικονομία και η κρίση: Προκλήσεις και Προοπτικές Συγγραφέας Π.Ε. Πετράκης

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστήριο Χωροταξικού Σχεδιασμού. 10 η Διάλεξη Όραμα βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης Εισήγηση: Ελένη Ανδρικοπούλου

Εργαστήριο Χωροταξικού Σχεδιασμού. 10 η Διάλεξη Όραμα βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης Εισήγηση: Ελένη Ανδρικοπούλου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διδακτική ομάδα: Ελένη Ανδρικοπούλου, Γρηγόρης Καυκαλάς 10 η Διάλεξη Όραμα βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης Εισήγηση: Ελένη Ανδρικοπούλου Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ 14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ 14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15 Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ Περιεχόμενα ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ 14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15 ΜΕΡΟΣ Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ» Ποσοστό στη.. του Μέτρου. Ποσό (σε ΕΥΡΩ)

ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ» Ποσοστό στη.. του Μέτρου. Ποσό (σε ΕΥΡΩ) ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΜΕΤΡΟΥ 7.9 : «EΝΘΑΡΡΥΝΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ» Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΕΤΡΟΥ Κ.Π.Σ. 2000-2006 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕΤΡΟ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΩΦΕΛΟΥΜΕΝΟΙ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΤΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 2014 2020

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΤΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 2014 2020 ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΤΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΔΗΜΟΥΣ 1 1. ΓΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΑ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 1.1 Αναφερθείτε

Διαβάστε περισσότερα

Πλαίσια Χωρικού Σχεδιασµού στον Ευρωπαϊκό και Ελληνικό χώρο: πολιτικές και θεσµοί Αθηνά Γιαννακού ρ. Χωροτάκτης-Πολεοδόµος (M.Sc.&Ph.D.

Πλαίσια Χωρικού Σχεδιασµού στον Ευρωπαϊκό και Ελληνικό χώρο: πολιτικές και θεσµοί Αθηνά Γιαννακού ρ. Χωροτάκτης-Πολεοδόµος (M.Sc.&Ph.D. Πλαίσια Χωρικού Σχεδιασµού στον Ευρωπαϊκό και Ελληνικό χώρο: πολιτικές και θεσµοί Αθηνά Γιαννακού ρ. Χωροτάκτης-Πολεοδόµος (M.Sc.&Ph.D. LSE) ΜΕΡΟΣ 2 To πλαίσιο του χωρικού σχεδιασµού στην Ελλάδα Το κανονιστικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 17

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 17 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ............................................... 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Θεωρίες περιφερειακών ανισοτήτων Μια σύντομη παρουσίαση...................... 21 1.1 Εισαγωγή...........................................

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΠΑΝΑΠΤΥΞΗΣ : ανέπτυξε τη θεωρία περί «άνισης ανταλλαγής». Η θεωρία του αποτελεί μέρος μιας πιο λεπτομερούς ερμηνείας της μεταπολεμικής

Διαβάστε περισσότερα

Ευρώπη 2020 Αναπτυξιακός προγραμματισμός περιόδου 2014-2020 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012

Ευρώπη 2020 Αναπτυξιακός προγραμματισμός περιόδου 2014-2020 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ Ενδιάμεση Διαχειριστική Αρχή Ευρώπη 2020 Αναπτυξιακός προγραμματισμός περιόδου 2014-2020 ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Μακεδονία Θράκη»

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ, ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ, ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΝΤΥΠΟ ΥΛΙΚΟ 1 ΗΣ ΙΑΛΕΞΗΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ, ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ι. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Τουρισµός είναι η επίσκεψη ενός τόπου της ηµεδαπής ή αλλοδαπής µε σκοπό την ξεκούραση ή ψυχαγωγία

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι η Περιφερειακή Ε ιστήµη

Τι είναι η Περιφερειακή Ε ιστήµη ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Τι είναι η Περιφερειακή Ε ιστήµη Είναι νέα επιστήµη, αναπτύχθηκε µετά το 2ο Παγκόσµιο Πόλεµο, όταν το µέγεθος των ανισοτήτων των περιφερειών άρχισε να αυξάνεται

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝEΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Κοινωνίες αγροτικού τύπου (παραδοσιακές, στατικές κοινωνίες)

ΓΕΝEΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Κοινωνίες αγροτικού τύπου (παραδοσιακές, στατικές κοινωνίες) ΓΕΝEΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Κοινωνίες αγροτικού τύπου (παραδοσιακές, στατικές κοινωνίες) Αξίες αδιαµφισβήτητες από γενιά σε γενιά Οι σχέσεις καθορισµένες από ήθη και έθιµα Εξωτερική ηθική Κοινωνίες

Διαβάστε περισσότερα

OΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Βασικά συµπεράσµατα

OΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Βασικά συµπεράσµατα OΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Βασικά συµπεράσµατα 1. Καταγράφεται σαφής σχέση µεταξύ µορφωτικού επιπέδου και οικονοµικής κατάστασης. Κατά την εξέταση του επιπέδου εκπαίδευσης, ξεκινώντας από τον αναλφαβητισµό

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ. Δήμος Σοφάδων ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ

ΣΧΕΔΙΟ. Δήμος Σοφάδων ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 2014-2019 Δήμος Σοφάδων ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ 79 ΕΝΤΥΠΟ ΕΠ_08: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 2.1. ΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΣΟΦΑΔΩΝ Ο Δήμος Σοφάδων, όπως διαμορφώθηκε μετά

Διαβάστε περισσότερα

Η Έννοια της Εταιρικής Σχέσης & τα νέα Χρηματοδοτικά Εργαλεία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Η Έννοια της Εταιρικής Σχέσης & τα νέα Χρηματοδοτικά Εργαλεία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Η Έννοια της Εταιρικής Σχέσης & τα νέα Χρηματοδοτικά Εργαλεία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Δρ. Ράλλης Γκέκας Επιστημονικός Συνεργάτης ΚΕΔΕ Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Δημάρχων & Δημοτικών Συμβούλων Πρόγραμμα Επιμόρφωσης

Διαβάστε περισσότερα

Περιφερειακή ανάπτυξη- Περιφερειακές ανισότητες. Εισαγωγικές έννοιες

Περιφερειακή ανάπτυξη- Περιφερειακές ανισότητες. Εισαγωγικές έννοιες Περιφερειακή ανάπτυξη- Περιφερειακές ανισότητες. Εισαγωγικές έννοιες «Χωρικές, Οικονομικές, Κοινωνικές και Περιβαλλοντικές Διαστάσεις της Ανάπτυξης και του Σχεδιασμού» Διδάσκων: Ι. Σαγιάς, Επίκουρος Καθηγητής

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ Τ.Ε.Φ.Α.Α.

ΟΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ Τ.Ε.Φ.Α.Α. ΟΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ Τ.Ε.Φ.Α.Α. Η δυνατότητα για εργασιακή απασχόληση αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους δείκτες κοινωνικής καταξίωσης και αποδοχής του ατόμου από το κοινωνικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ. Ιδέες από το Αναπτυξιακό Συνέδριο

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ. Ιδέες από το Αναπτυξιακό Συνέδριο ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ Ιδέες από το Αναπτυξιακό Συνέδριο εκέµβριος 2005 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τη διενέργεια του Αναπτυξιακού Συνεδρίου της Περιφέρειας, αλλά και από τις επιµέρους συσκέψεις για

Διαβάστε περισσότερα

1. Οικονομική Πολιτική, Περιφερειακή Πολιτική,

1. Οικονομική Πολιτική, Περιφερειακή Πολιτική, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ενότητα 1: ( ιάρκεια 50 ώρες ): Περιφερειακή και Πολιτική. Βασικές Θεωρητικές Έννοιες 1. Οικονομική Πολιτική, Περιφερειακή Πολιτική, Περιφερειακή : Βασικές Έννοιες

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ (αναφορικά µε την κατηγορία, τον κωδικό, τον τίτλο, το επίπεδο

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ (αναφορικά µε την κατηγορία, τον κωδικό, τον τίτλο, το επίπεδο ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2008-2009 (αναφορικά µε την κατηγορία, τον κωδικό, τον τίτλο, το επίπεδο συνθετότητας και το εξάµηνο διδασκαλίας του κάθε µαθήµατος)

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνική Περιβαλλοντική ευθύνη και απασχόληση. ρ Χριστίνα Θεοχάρη

Κοινωνική Περιβαλλοντική ευθύνη και απασχόληση. ρ Χριστίνα Θεοχάρη Κοινωνική Περιβαλλοντική ευθύνη και απασχόληση Συνάντηση Εργασίας ρ Χριστίνα Θεοχάρη Περιβαλλοντολόγος Μηχανικός Γραµµατέας Οικολογίας και Περιβάλλοντος ΓΣΕΕ 7 Ιουνίου 2006 1 1. Η Κοινωνική εταιρική ευθύνη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ Γ τρίµηνο 2007

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ Γ τρίµηνο 2007 ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ OΣ Πειραιάς, 19 εκεµβρίου 2007 ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ Γ τρίµηνο 2007 Η Γενική Γραµµατεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος

Διαβάστε περισσότερα

Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση στην πόλη της Κέρκυρας με εστίαση στην πολιτιστική & δημιουργική οικονομία

Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση στην πόλη της Κέρκυρας με εστίαση στην πολιτιστική & δημιουργική οικονομία ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Π.Ι.Ν. Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση στην πόλη της Κέρκυρας με εστίαση στην πολιτιστική & δημιουργική οικονομία εισήγηση στην 1 η συνάντηση για την ΟΧΕ πόλης Κέρκυρας -ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΧΩΡΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Ι. ΤΑ ΚΡΙΣΙΜΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Οι κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές επηρεάζουν τον χώρο. Ο Χώρος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Δ. ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ-ΜΕΝΕΜΕΝΗΣ Απρίλιος 2012 Ανάλυση της Τοπικής Αγοράς Εργασίας 1. Περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών της περιοχής παρέμβασης στην οποία θα εφαρμοστεί

Διαβάστε περισσότερα

«Χώροι για ανάπτυξη κοινωνικής συνοχής»

«Χώροι για ανάπτυξη κοινωνικής συνοχής» «Χώροι για ανάπτυξη κοινωνικής συνοχής» Κύριοι Υπουργοί, του Χρήστου Πολυζογώπουλου Προέδρου της ΓΣΕΕ Κύριοι Βουλευτές, Κυρίες και κύριοι, Φίλες και φίλοι, Θα ήθελα καταρχήν εκ µέρους της ΓΣΕΕ να ευχαριστήσω

Διαβάστε περισσότερα

Η Πρόκληση της Ανταγωνιστικότητας Η Εκθεση για την Παγκόσµια Ανταγωνιστικότητα,

Η Πρόκληση της Ανταγωνιστικότητας Η Εκθεση για την Παγκόσµια Ανταγωνιστικότητα, Xαιρετισµός Υπουργού Εµπορίου, Βιοµηχανίας και Τουρισµού κ. Αντώνη Μιχαηλίδη στην εκδήλωση που διοργανώνεται από την Κυπριακή Τράπεζα Αναπτύξεως και το Cyprus College µε τη στήριξη των Price Waterhouse

Διαβάστε περισσότερα

Το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα

Το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα Το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα Δομή Το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα διαρθρώνεται σε τρεις διαδοχικές βαθμίδες: την Πρωτοβάθμια, τη Δευτεροβάθμια και την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Η Εκπαίδευση στην Ελλάδα

Διαβάστε περισσότερα

Το Επενδυτικό σχέδιο 3. Βασικές έννοιες και ορισµοί

Το Επενδυτικό σχέδιο 3. Βασικές έννοιες και ορισµοί ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ I Διδάσκων: Δρ. Κ. Αραβώσης Το Επενδυτικό σχέδιο 3. Βασικές έννοιες

Διαβάστε περισσότερα

Δημογραφία. Ενότητα 11.1: Παράδειγμα - Περιφερειακές διαφοροποιήσεις και ανισότητες του προσδόκιμου ζωής στη γέννηση

Δημογραφία. Ενότητα 11.1: Παράδειγμα - Περιφερειακές διαφοροποιήσεις και ανισότητες του προσδόκιμου ζωής στη γέννηση ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Δημογραφία Ενότητα 11.1: Παράδειγμα - Περιφερειακές διαφοροποιήσεις και ανισότητες του προσδόκιμου ζωής στη γέννηση Μιχάλης Αγοραστάκης Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας &

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (ΠΑΑ )

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (ΠΑΑ ) ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΓΕΩΡΓΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η Ευρώπη επενδύει στις Αγροτικές περιοχές ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 2014-2020 (ΠΑΑ 2014-2020) ΜΕΤΡΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Σημειώσεις Μαθήματος Ανθρωπογεωγραφίας-Ανάλυση Περιφερειακού Χώρου Ηλίας Μπεριάτος ΒΟΛΟΣ 2000 «Ανάλυση του Περιφερειακού Χώρου»

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομική Ανάπτυξη. Ενότητα # 1: Εισαγωγή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών

Οικονομική Ανάπτυξη. Ενότητα # 1: Εισαγωγή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Οικονομική Ανάπτυξη Ενότητα # 1: Εισαγωγή Διδάσκων: Πάνος Τσακλόγλου Τμήμα: Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΟΔΟΥ TOY ΠΕΠ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ 2000-2006

ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΟΔΟΥ TOY ΠΕΠ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ 2000-2006 ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΡΟΟΔΟΥ TOY ΠΕΠ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ 2000-2006 Διανύουμε το τελευταίο έτος εφαρμογής της Γ Προγραμματικής Περιόδου και κατ ακολουθία και αν δεν εδίδετο παράταση λόγω των καταστροφικών

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ Ι. ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ; Η πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί για την πραγματοποίηση των αντικειμενικών

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ» Ποσοστό στη.. του Μέτρου. Ποσό (σε ΕΥΡΩ)

ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ» Ποσοστό στη.. του Μέτρου. Ποσό (σε ΕΥΡΩ) ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΜΕΤΡΟΥ 7.2 «ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ» Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΕΤΡΟΥ Κ.Π.Σ. 2000-2006 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕΤΡΟ Αγροτική Ανάπτυξη Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ. Ζητήματα ανάπτυξης: παραγωγικές προοπτικές και προστασία των φυσικών πόρων

ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ. Ζητήματα ανάπτυξης: παραγωγικές προοπτικές και προστασία των φυσικών πόρων ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΑΣΤΡΑΣ Ζητήματα ανάπτυξης: παραγωγικές προοπτικές και προστασία των φυσικών πόρων 1 Η «σύγχρονη» έννοια της ανάπτυξης Στηρίζεται στην βασική παραδοχή της αειφορίας, που επιτάσεις την στενή σχέση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΠ ΑΝ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

ΠΕΠ ΑΝ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΕΠ ΑΝ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Νίκος Μποµπόλιας Πληθυσµός: ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Α.Μ.Θ.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Μέθοδοι και Τεχνικές Περιφερειακής Ανάλυσης

ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Μέθοδοι και Τεχνικές Περιφερειακής Ανάλυσης ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Μέθοδοι και Τεχνικές Περιφερειακής Ανάλυσης ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΕΣ: Αθανάσιος Παπαδασκαλόπουλος Καθηγητής Τμήματος Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης Παντείου Μανώλης Χριστοφάκης Επίκουρος

Διαβάστε περισσότερα

«Η ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ»

«Η ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» Ι ΡΥΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ FOUNDATION FOR ECONOMIC & INDUSTRIAL RESEARCH Αθήνα, 25 Σεπτεµβρίου 2012 ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ «Η ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» Επίίδραση του τουριισµού

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ (ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΚΑΡΝΑΓΙΟΥ) ΔΗΜΟΣ ΚΑΒΑΛΑΣ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ (ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΑΛΙΟΥ ΚΑΡΝΑΓΙΟΥ) ΔΗΜΟΣ ΚΑΒΑΛΑΣ Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Ο Λ Ο Κ Λ Η Ρ Ω Μ Ε Ν Ω Ν Π Α Ρ Ε Μ Β Α Σ Ε Ω Ν Α Σ Τ ΙΙ Κ Η Σ Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η Σ Ε.. Τ.. Π.. Α.. & Ε.. Κ.. Τ.. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΔΗΜΟΥ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

«Συνεχιζόµενη επαγγελµατική κατάρτιση Εκπαίδευση και αρχική κατάρτιση»

«Συνεχιζόµενη επαγγελµατική κατάρτιση Εκπαίδευση και αρχική κατάρτιση» «Συνεχιζόµενη επαγγελµατική κατάρτιση Εκπαίδευση και αρχική κατάρτιση» Ελένη Κρικέλα, Προϊσταµένη Μονάδας Γ ΕΥΣΕΚΤ ράσεις Επαγγελµατικής Κατάρτισης Συγχρηµατοδοτούµενες από το ΕΚΤ στα Επιχειρησιακά Προγράµµατα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΚΤΥΟ ΟΙΝΟΠΟΙΩΝ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΙΚΤΥΟ ΟΙΝΟΠΟΙΩΝ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΙΚΤΥΟ ΟΙΝΟΠΟΙΩΝ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Το ίκτυο Οινοποιών Νοµού Ηρακλείου ιδρύθηκε ως αστική µη κερδοσκοπική εταιρεία τον Νοέµβριο του 2006 και αποτελεί την κύρια συλλογική, συγκροτηµένη και συντονισµένη έκφραση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ «ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΣ ΜΠΑΛΤΑΤΖΗΣ» 2007-2013

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ «ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΣ ΜΠΑΛΤΑΤΖΗΣ» 2007-2013 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ «ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΣ ΜΠΑΛΤΑΤΖΗΣ» 2007-2013 Γενική Περιγραφή: Το Πρόγραµµα Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013 (ΠΑΑ) αποτελεί το µέσο για την υλοποίηση του Εθνικού Στρατηγικού

Διαβάστε περισσότερα

Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση στην πόλη της Κέρκυρας με εστίαση στην πολιτιστική & δημιουργική οικονομία

Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση στην πόλη της Κέρκυρας με εστίαση στην πολιτιστική & δημιουργική οικονομία ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Π.Ι.Ν. Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση στην πόλη της Κέρκυρας με εστίαση στην πολιτιστική & δημιουργική οικονομία εισήγηση στην 1 η συνάντηση για την ΟΧΕ πόλης Κέρκυρας -ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Πολεοδοµίας και Χωροταξίας Ακαδ. Έτος 2004-2005

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Πολεοδοµίας και Χωροταξίας Ακαδ. Έτος 2004-2005 Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Πολεοδοµίας και Χωροταξίας Ακαδ. Έτος 2004-2005 Περίληψη Εργασίας του µαθήµατος: Σύγχρονες πρακτικές του σχεδιασµού και δυναµική των χωρικών δοµών και

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΠΙΚΗΕΥΗΜΕΡΙΑΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΕΤΟΠΙΚΟΕΠΙΠΕ Ο ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΟΜΠΟΤΗ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΤΟΠΙΚΗΕΥΗΜΕΡΙΑΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΕΤΟΠΙΚΟΕΠΙΠΕ Ο ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΟΜΠΟΤΗ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΤΟΠΙΚΗΕΥΗΜΕΡΙΑΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΕΤΟΠΙΚΟΕΠΙΠΕ Ο ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΟΜΠΟΤΗ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΤΟΠΙΚΗΕΥΗΜΕΡΙΑ Ηαυξημένησημασίατηςτοπικήςευημερίαςσυμπίπτει με την πιο ετερογενή,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ: Τρίµηνο 2011 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ. Πειραιάς, 15 Μαρτίου 2012

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ: Τρίµηνο 2011 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ. Πειραιάς, 15 Μαρτίου 2012 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Πειραιάς, 15 Μαρτίου 2012 ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ: Τρίµηνο 2011 Κατά το Τρίµηνο του 2011 ο αριθµός των απασχολούµενων ανήλθε σε 3.932.790 άτοµα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙ ΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΠ. ΛΑ ΙΑΣ

ΕΙ ΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΠ. ΛΑ ΙΑΣ ΕΙ ΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΠ. ΛΑ ΙΑΣ ISBN 978-960-02-3056-7, Σχήµα 17x24, Σελίδες 350, Τιµή: 25,00 (δεν συµπερ. 6,5% ΦΠΑ), Έκδοση Αθήνα, εκέµβριος 2014, Κωδικός στον Εύδοξο: 41986851

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΩΓΡΑΦΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

ΓΕΩΓΡΑΦΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Ηµερίδα «Σπουδές στη Γεωγραφία και Προοπτικές Σταδιοδροµίας», Τµήµα Γεωγραφίας, Πανεπιστηµίου Αιγαίου, Αθήνα, 24 Φεβρουαρίου 2006. ΓΕΩΓΡΑΦΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Παναγιώτης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΠ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ

ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΠ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ Σελ. 1 ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΠ Ενόψει της 3 ης Συνεδρίασης της Επιτροπής Παρακολούθησης (Επ.Πα) του ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας, η ΕΥ ΠΕΠ ΚΜ εισηγείται την τροποποίηση σηµείων

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Κλειτώ Λεοντίδου- Γεράρδη

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Κλειτώ Λεοντίδου- Γεράρδη ΠΡΟΛΟΓΟΣ Με το παρόν ερευνητικό πρόγραµµα «Στρατηγικό Πλαίσιο Χωρικής Ανάπτυξης για την Αθήνα Αττική» και µε τη συµµετοχή ενός ευρέως φάσµατος πανεπιστηµιακών δασκάλων και άλλων ερευνητών και συνεργατών,

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Σελ. 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Η επικαιροποίηση της ανάλυσης της υπάρχουσας κατάστασης στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας η οποία πραγµατοποιήθηκε από το Σύµβουλο Αξιολόγησης

Διαβάστε περισσότερα

Περιφερειακή Ανάπτυξη

Περιφερειακή Ανάπτυξη ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Περιφερειακή Ανάπτυξη Διάλεξη 2: Οικονομική Ανάπτυξη και Οικονομική Μεγέθυνση (κεφάλαιο 1, Πολύζος Σεραφείμ) Δρ. Βασιλείου Έφη Τμήμα Οργάνωση και Διοίκηση Επιχειρήσεων Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΑΣΗ 2 ΗΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΠΕΠ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ

ΠΡΟΤΑΣΗ 2 ΗΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΠΕΠ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ Σελ. 1 ΠΡΟΤΑΣΗ 2 ΗΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΠΕΠ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ Στόχος της αναθεώρησης του Προγράµµατος είναι η διασφάλιση ρεαλιστικών προϋποθέσεων υλοποίησης των στόχων και των έργων, µε

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομία. Η οικονομία του νομού Ιωαννίνων βασίζεται στην κτηνοτροφία, κυρίως μικρών ζώων, στη γεωργία και στα δάση. Η συμβολή της βιομηχανίας και

Οικονομία. Η οικονομία του νομού Ιωαννίνων βασίζεται στην κτηνοτροφία, κυρίως μικρών ζώων, στη γεωργία και στα δάση. Η συμβολή της βιομηχανίας και Οικονομία. Η οικονομία του νομού Ιωαννίνων βασίζεται στην κτηνοτροφία, κυρίως μικρών ζώων, στη γεωργία και στα δάση. Η συμβολή της βιομηχανίας και της βιοτεχνίας είναι αρκετά χαμηλή, παρότι είναι μεγαλύτερη

Διαβάστε περισσότερα

Οµιλία του Προέδρου του ΣΕΒ. κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου. «Περιφερειακή Ανάπτυξη και Απασχόληση»

Οµιλία του Προέδρου του ΣΕΒ. κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου. «Περιφερειακή Ανάπτυξη και Απασχόληση» Οµιλία του Προέδρου του ΣΕΒ κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου στην Ηµερίδα της ΓΣΕΕ «Περιφερειακή Ανάπτυξη και Απασχόληση» Θεσσαλονίκη 5 Σεπτεµβρίου 2003 Ηλέκτρα Παλλάς 1 Τα τελευταία χρόνια, παρά την ταχεία ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

8. Συµπεράσµατα Προτάσεις

8. Συµπεράσµατα Προτάσεις 8. Συµπεράσµατα Προτάσεις Όπως φάνηκε από όλα τα παραπάνω ο οικότοπος των Μεσογειακών Εποχικών Λιµνίων αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτηµα των περιοχών µελέτης και η διατήρηση του µπορεί να συνδυαστεί άµεσα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΕΙ ΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Ταχ. /νση: ΥΨΗΛΑΝΤΗ 12 Ταχ.Κωδ: 35100- ΛΑΜΙΑ Τηλ.: 2231-052861-3/FAX 2231-052864 e-mail

Διαβάστε περισσότερα

Παγκόσμια οικονομία. Διεθνές περιβάλλον 1

Παγκόσμια οικονομία. Διεθνές περιβάλλον 1 Παγκόσμια οικονομία Διεθνές περιβάλλον 1 Επιλεγμένοι δείκτες ασιατικών χωρών Διεθνές περιβάλλον 2 Αλλαγές στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον Πρωτεύον ρόλος της κίνησης στην κίνηση των κεφαλαίων σε σχέση

Διαβάστε περισσότερα

Αθήνα, 20-21 Νοεμβρίου 2014 ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ

Αθήνα, 20-21 Νοεμβρίου 2014 ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ Αθήνα, 20-21 Νοεμβρίου 2014 ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ Oι πολυάριθμοι φορείς της κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας που συμμετείχαν και συνεργάστηκαν στο Φόρουμ Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, 20-21 Νοεμβρίου

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ: Γ Τρίµηνο 2013 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ. Πειραιάς, 19 εκεµβρίου 2013

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ: Γ Τρίµηνο 2013 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ. Πειραιάς, 19 εκεµβρίου 2013 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Πειραιάς, 19 εκεµβρίου 2013 ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ: Γ Τρίµηνο 2013 Κατά το Γ Τρίµηνο του 2013 ο αριθµός των απασχολούµενων ανήλθε σε 3.635.905

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. σε χιλιάδες 4200 4150 4100 4050 4000 3950 3900 3850 3800 3750 3700

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. σε χιλιάδες 4200 4150 4100 4050 4000 3950 3900 3850 3800 3750 3700 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Πειραιάς, 13 Σεπτεµβρίου 2012 ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ: Β Τρίµηνο 2012 Κατά το Β Τρίµηνο του 2012 ο αριθµός των απασχολούµενων ανήλθε σε 3.793.147

Διαβάστε περισσότερα

Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό ΓΕΝΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ, ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ. 4η Γραπτή Εργασία Ακαδημαϊκού Έτους

Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό ΓΕΝΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ, ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ. 4η Γραπτή Εργασία Ακαδημαϊκού Έτους Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό ΓΕΝΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ, ΑΝΘΡΩΠΟΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ 4η Γραπτή Εργασία Ακαδημαϊκού Έτους 2010-2011 Φοιτητής : Λιούμπας Ανδρέας

Διαβάστε περισσότερα

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57 Για την πληρέστερη κατανόηση της μεθοδολογίας, με την οποία γίνεται από το μαρξισμό ο διαχωρισμός της αστικής κοινωνίας στο σύνολό της σε τάξεις, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε τον κλασικό ορισμό που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

η ενημέρωση για τις δράσεις που τυχόν υιοθετήθηκαν μέχρι σήμερα και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτές.

η ενημέρωση για τις δράσεις που τυχόν υιοθετήθηκαν μέχρι σήμερα και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτές. Με ιδιαίτερη χαρά σας καλωσορίζω στην έδρα της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Σας ευχαριστώ θερμά για τη συμμετοχή σας, η οποία πιστεύω ότι είναι ένα ακόμη βήμα στην προσπάθεια που κάνουμε όλοι, για την ανάδειξη

Διαβάστε περισσότερα

Αγροτική Κοινωνιολογία

Αγροτική Κοινωνιολογία Αγροτική Κοινωνιολογία Θεματική ενότητα 3: Η αγροτική κοινότητα 2/3 Όνομα καθηγητή: Χαράλαμπος Κασίμης Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Εκπαιδευτικοί στόχοι Στόχος εδώ είναι να παρουσιαστεί το

Διαβάστε περισσότερα

Πίνακες Εισροών-Εκροών της Ελληνικής Οικονοµίας για τον Τουρισµό. Σύνοψη Μελέτης

Πίνακες Εισροών-Εκροών της Ελληνικής Οικονοµίας για τον Τουρισµό. Σύνοψη Μελέτης Πίνακες Εισροών-Εκροών της Ελληνικής Οικονοµίας για τον Τουρισµό Σύνοψη Μελέτης Η παρούσα µελέτη των Πινάκων Εισροών-Εκροών µε επίκεντρο τους τοµείς τουρισµού του έτους 1992 εκπονήθηκε µε χρηµατοδότηση

Διαβάστε περισσότερα

1. Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ

1. Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ κ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΗΝ 1 Η ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΠ ΔΕΠΙΝ 2007-2013 ΚΕΡΚΥΡΑ 6 3-2008 1. Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.2 Η Επιχείρηση http://www.economics.edu.gr 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 1.2 Η Επιχείρηση : σχολικό βιβλίο 1.2.1 Εισαγωγικές έννοιες Η επιχείρηση αποτελεί ένα στοιχείο της κοινωνίας µας, το ίδιο σηµαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Ποσοστό στη.. του Μέτρου. Ποσό (σε ΕΥΡΩ)

Ποσοστό στη.. του Μέτρου. Ποσό (σε ΕΥΡΩ) ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΜΕΤΡΟΥ 7.3 : «ΕΜΠΟΡΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ» Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΕΤΡΟΥ Κ.Π.Σ. 2000-2006 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕΤΡΟ Αγροτική Ανάπτυξη Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου

Διαβάστε περισσότερα

2ο ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ (PROJECT DEVELOPMENT LAB) ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ

2ο ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ (PROJECT DEVELOPMENT LAB) ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠ ΠΑΜΘ 2ο ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ (PROJECT DEVELOPMENT LAB) ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗ Στρατηγική

Διαβάστε περισσότερα

Αειφόρος Ανάπτυξη. Αµφιλεγόµενη έννοια αλλά και στόχος των νέων πολιτικών Τρεις άξονες: οικονοµία, περιβάλλον, κοινωνία

Αειφόρος Ανάπτυξη. Αµφιλεγόµενη έννοια αλλά και στόχος των νέων πολιτικών Τρεις άξονες: οικονοµία, περιβάλλον, κοινωνία Αειφόρος Ανάπτυξη Αµφιλεγόµενη έννοια αλλά και στόχος των νέων πολιτικών Τρεις άξονες: οικονοµία, περιβάλλον, κοινωνία Η µετάβαση προς την αειφόρο ανάπτυξη Οικονοµική µεγέθυνση: παραγωγή, κατανάλωση, εκσυγχρονισµός

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη και Διαχείριση του Αγροτικού Χώρου» Ενότητα 2: Αγροτική Κοινότητα και Αγροτικός Μετασχηματισμός (1/2) 2ΔΩ Διδάσκων:

Διαβάστε περισσότερα

Συνεργασίες με τον Λευτέρη Παπαγιαννάκη. Ερευνητικά προγράμματα Ε.Μ.Π. για την. Ερευνητικό πρόγραμμα Ε.Μ.Π. για ένα. Αθήνας Αττικής (δεκαετία 2000)

Συνεργασίες με τον Λευτέρη Παπαγιαννάκη. Ερευνητικά προγράμματα Ε.Μ.Π. για την. Ερευνητικό πρόγραμμα Ε.Μ.Π. για ένα. Αθήνας Αττικής (δεκαετία 2000) Ημερίδα Τ.Ε.Ε. / 11 Φεβρουαρίου 2010 Λουδοβίκος Κ. Βασενχόβεν Ομότιμος Καθηγητής Ε.Μ.Π. Συνεργασίες με τον Λευτέρη Παπαγιαννάκη Ερευνητικά προγράμματα Ε.Μ.Π. για την περιοχή του Ελαιώνα (δεκαετία του 1990)

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2014-2020 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2014-2020 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 2014-2020 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Παρουσίαση της Ενδιάμεσης Διαχειριστικής Αρχής στη Συνεδρίαση της ΠΕΔ Βορείου Αιγαίου, Μυτιλήνη, 27 Φεβρουαρίου 2014 Σκέλος Αρχιτεκτονική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ. στο ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΠΕΠ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ. στο ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΠΕΠ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Λαμία, 28 Ιουνίου 2018 Α.Π: 28693 ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΤΗ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΟΥ «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ» ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΛΑΜΙΕΩΝ ΜΕ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ «ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΧΩΡΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΚΑΙ Η ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΚΑΙ Η ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ Οι πόλεις δεν έχουν το ίδιο μέγεθος, αλλά όσο αυξάνεται ο πληθυσμός των πόλεων τόσο μειώνεται ο αριθμός τους. Οι οικισμοί βρίσκονται σε συνεχείς σχέσεις αλληλεξάρτησης, οι οποίες μεταβάλλονται με το χρόνο

Διαβάστε περισσότερα

ΦΟΡΟΥΜ III: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ (Οµάδα Εργασίας: Π. Ζέϊκου, Κ. Νάνου, Ν. Παπαµίχος, Χ. Χριστοδούλου)

ΦΟΡΟΥΜ III: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΣΥΝΟΧΗ (Οµάδα Εργασίας: Π. Ζέϊκου, Κ. Νάνου, Ν. Παπαµίχος, Χ. Χριστοδούλου) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ Στρατηγικό Σχέδιο για τη Βιώσιµη Ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης Υλοποίηση Σχεδίου ράσης Φόρουµ Κοινωνικού ιαλόγου ΦΟΡΟΥΜ III: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΤΗ ICAP Group για την Απασχόληση και την Ανεργία Για πρώτη φορά λιγότεροι οι απασχολούμενοι από τους οικονομικά ανενεργούς πολίτες

ΜΕΛΕΤΗ ICAP Group για την Απασχόληση και την Ανεργία Για πρώτη φορά λιγότεροι οι απασχολούμενοι από τους οικονομικά ανενεργούς πολίτες ΜΕΛΕΤΗ ICAP Group για την Απασχόληση και την Ανεργία Για πρώτη φορά λιγότεροι οι απασχολούμενοι από τους οικονομικά ανενεργούς πολίτες 10 Ιουνίου 2011 Η δραματική επιδείνωση της ελληνικής οικονομίας την

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΑΙΟΥ από τον Σάββα Γ. Ρομπόλη

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΑΙΟΥ από τον Σάββα Γ. Ρομπόλη Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών. 114. 2004. 205-211 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΑΙΟΥ από τον Σάββα Γ. Ρομπόλη Χρήστος Μπάγκαβος, 2003, Δημογραφικές μεταβολές, αγορά εργασίας και συντάξεις στην Ελλάδα και την

Διαβάστε περισσότερα

Ευκαιρίες για την επιχειρηματικότητα μικρής κλίμακας

Ευκαιρίες για την επιχειρηματικότητα μικρής κλίμακας Μας αρέσει να λέμε ότι ζούμε στην εποχή της «παγκοσμιοποίησης» της χωρίς όρια κυκλοφορίας των ιδεών, των προϊόντων, αλλά πάνω από όλα των χρημάτων. Αρκετοί ισχυρίζονται ότι είμαστε στην φάση, μιας γενικότερης

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΕΦΟΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΕΦΟΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ Κυπριακή Δημοκρατία ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΕΦΟΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ «Ο Ρόλος και η Σημαντικότητα του Εκπαιδευτικού Συστήματος στην Ανάπτυξη της Συνεργατικής Κουλτούρας» Εκπρόσωπε του Υπουργού

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΠ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ

ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΠ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ Σελ. 1 ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΠ Τον Ιούλιο του 2004, υποβλήθηκε στην Ε.Ε. το τελικό προτεινόµενο κείµενο για την αναθεώρηση του ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας. Το προτεινόµενο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ Γ τρίµηνο 2008

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ Γ τρίµηνο 2008 ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ OΣ Πειραιάς, 18 εκεµβρίου 2008 ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ Γ τρίµηνο 2008 Η Γενική Γραµµατεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος

Διαβάστε περισσότερα