ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ : ΝΟΜΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΝΟΜΙΚΗΣ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΟΝΟΜΑ Ι ΑΣΚΟΝΤΟΣ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΟΝΟΜΑ ΦΟΙΤΗΤΗ: ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΟΥΝΑ ΗΣ Α.Μ.: ΑΘΗΝΑ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ -ΕΙΣΑΓΩΓΗ..3 -ΚΕΦΑΛΑΙΟ I: ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΥΟ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ: 1.Το δικαίωµα της ελευθερίας του τύπου i) Το δικαίωµα της προσωπικότητας 6 ii) ηµόσια πρόσωπα και πρόσωπα επικαιρότητας..9 -ΚΕΦΑΛΑΙΟ II: Η ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΥΟ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ: 1.Η νοµοθετική κατοχύρωση της ελευθεροτυπίας.11 2.Η νοµοθετική κατοχύρωση της προσωπικότητας..13 -ΚΕΦΑΛΑΙΟ III: Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΩΝ ΥΟ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ..15 -ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV: ΜΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΗ ΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ..22 -ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.37 -ΠΕΡΙΛΗΨΗ-ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ 39 -SUMMARY-KEY WORDS.40 -ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα εργασία θα εξεταστεί το ζήτηµα "τύπος και δηµόσια πρόσωπα". Πιο συγκεκριµένα, θα διερευνηθεί η σύγκρουση του δικαιώµατος της προσωπικότητας µε το έννοµο αγαθό της ελευθερίας του τύπου. Το εν λόγω ζήτηµα είναι ιδιαίτερα επίκαιρο και σηµαντικό, ιδίως αν αναλογιστεί κανείς πως στη σύγχρονη κοινωνία η επεµβάσεις των µέσων µαζικής ενηµέρωσης και ιδίως του τύπου- στην προσωπικότητα του ανθρώπου ολοένα και αυξάνονται. Αν ληφθεί υπόψη και η γιγάντωση των απανταχού µέσων µαζικής επικοινωνίας µέσω των αυξηµένων δυνατοτήτων που παρέχει η τεχνολογική ανάπτυξη, γίνονται αντιληπτοί και οι κίνδυνοι στους οποίους εκτίθεται ο ιδιωτικός βίος στις µέρες µας. Ωστόσο, χάρη στα µέσα αυτά, ο τύπος έχει την δυνατότητα να ασκεί αποτελεσµατικότερα έλεγχο της κρατικής εξουσίας και της δραστηριότητας των προσώπων της πολιτικής και οικονοµικής ζωής της χώρας και φέρει στη δηµοσιότητα παραβιάσεις της εννόµου τάξεως. Όλα τα παραπάνω, καθιστούν αναγκαία την επανεκτίµηση των δυνατοτήτων που παρέχει η ελληνική έννοµη τάξη για την προστασία του προσώπου, αλλά και του τύπου. Η συγκέντρωση των ανθρώπων σε µεγάλα αστικά κέντρα, ο διαρκώς αυξανόµενος ανταγωνισµός, η γενικότερη κατάπτωση των ηθών και η συνεπακόλουθη διάβρωση των ανθρωπίνων σχέσεων είχαν ως αποτέλεσµα δύο συνταγµατικώς κατοχυρωµένα δικαιώµατα να έρθουν σε αντιπαράθεση: η ελευθερία του τύπου από τη µία και η αξία του ατόµου από την άλλη. Στις επόµενες σελίδες θα καταβληθεί προσπάθεια να καταστεί σαφής και κατανοητή η σύγκρουση αυτή µε την διεξοδική ανάλυση της προβληµατικής της σχέσεως µεταξύ του τύπου και της προσωπικότητας και ειδικότερα στο πεδίο των δηµοσίων προσώπων, µέσω της διερεύνησης των προαναφερθέντων εννοιών. Επιπροσθέτως, θα γίνει εκτενής αναφορά για την διαµόρφωση της σηµερινής ελληνικής έννοµης τάξης επί του θέµατος, στην οποία έχουν συµβάλλει τόσο η ελληνική νοµοθεσία όσο και η νοµολογία. 3

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ I Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΥΟ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1. Το δικαίωµα της ελευθερίας του τύπου Η ελευθεροτυπία ολοκληρώθηκε εδώ και περίπου τριακόσια χρόνια στις αγγλοσαξονικές χώρες και εκφράστηκε στα τέλη του 18 ου αιώνα εν αρχή από την αµερικανική και εν συνεχεία από την γαλλική επανάσταση. Στην Ελλάδα η ελευθερία του τύπου διακηρύχθηκε για πρώτη φορά στο συνταγµατικό σχέδιο του Ρήγα Βελεστινλή και στο άρθρο Η του συντάγµατος του Αστρους του Το άρθρο 26 του συντάγµατος της Τροιζήνας του 1827 προσέθεσε τη ρητή απαγόρευση της λογοκρισίας.το άρθρο 10 του συντάγµατος του 1844 απαγόρευσε ρητά την εγγυοδοσία. Η σηµερινή διατύπωση ανατρέχει στο άρθρο 14 του συντάγµατος του 1864, η οποία κατοχύρωσε ολοκληρωµένα την ελευθερία του τύπου. Η αναθεώρηση του 1911 πρόσθεσε στο άρθρο 14 την απαγόρευση δηµοσίευσης ειδήσεων που ανάγονται σε στρατιωτικές κινήσεις ή έργα οχυρώσεως και καθιέρωσαν την αλληλεγγύη αστική ευθύνη του εκδότη εφηµερίδας και του συγγραφέα δηµοσιεύµατος αναφεροµένου στον ιδιωτικού βίου. Το σύνταγµα του 1927 (άρθρο 16) επανέλαβε τη διάταξη αυτή. Το σύνταγµα του 1952 (άρθρο 14) επέτρεψε την κατάσχεση εντύπων και καθιέρωσε την δικαστική παύση εφηµερίδας. Το ισχύον Σύνταγµα του 1975 διατήρησε την περιοριστική διατύπωση του άρθρου 14 του συντάγµατος του 1952 Στις µέρες µας, σε ολόκληρη την ύση, αλλά και στις χώρες του πρώην «ανατολικού µπλοκ», όπως και σε ορισµένες χώρες του «τρίτου κόσµου» είναι κατοχυρωµένη σε κάποιες άλλες είναι περιορισµένη ενώ σε κάποιες άλλες είναι ανύπαρκτη. Το ζήτηµα της ελευθερίας του τύπου ήταν, είναι, και θα εξακολουθήσει να παραµένει πρωταρχικής σηµασίας και επίκαιρο, καθώς η ελευθεροτυπία κατέχει ουσιώδη σηµασία για την ελευθερία γενικότερα και τη δηµοκρατία αγτόγλου Π.., Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα Α, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ

5 Ήδη από τις αρχές του 19 ου αιώνα ο γάλλος πολιτικός συγγραφέας Chateaubriand είχε καταγράψει τη σπουδαιότητα της ελευθερίας του τύπου τονίζοντας ότι : «το σύνταγµα χωρίς την ελευθερία του τύπου δεν είναι παρά ένα παιχνίδι» διότι «δεν υπάρχει συνταγµατική ελευθερία χωρίς ελευθερία του τύπου». Από τότε, όµως, ο τύπος εξελίχθηκε σε συγκλονιστικό βαθµό. Σε κανέναν άλλο τοµέα δεν υπήρξαν τα εκπληκτικά αποτελέσµατα της τεχνολογίας τόσο ορατά, τόσο αισθητά, όσο στον τοµέα των µέσων επικοινωνίας και ενηµέρωσης, των εντύπων δηλαδή και οπτικοακουστικών µέσων µε τα οποία µεταδίδονται πληροφορίες, ειδήσεις, γνώσεις, ακόµα και γεγονότα 2. Από το απλό τετρασέλιδο ή δισέλιδο των αρχών του 19 ου αιώνα που ήταν υπόθεση ενός περιορισµένου αριθµού ανθρώπων περάσανε το στην επένδυση αµύθητων ποσών στο χώρο του τύπου και στη δηµιουργία τεραστίων συγκροτηµάτων τύπου που απασχολούν χιλιάδες ανθρώπων. Με δεδοµένα τα παραπάνω, ευκόλως εννοούµενη είναι η τεράστια επιρροή του Τύπου στις µεγάλες µάζες, αλλά και ο καθοριστικός ρόλος που διαδραµατίζει στη διαµόρφωση της κοινής γνώµης. Για αυτό το λόγο, είναι ιδιαιτέρως µεγάλη η ανάγκη το δικαίωµα της ελευθερίας του τύπου να αναλυθεί διεξοδικά και πολύπλευρα. Από ιστορικής απόψεως, η ελευθεροτυπία συνεπάγεται την ελευθερία του πολιτικού τύπου από τη λογοκρισία. Στη σύνδεση αυτή του τύπου µε την πολιτική «γίνεται σαφής η µετάβαση από το φιλελεύθερο-ατοµικό δικαίωµα (status libertatis) στο δηµοκρατικό-πολιτικό δικαίωµα του πολίτη (status activus)» 3. Σταδιακά όµως, πέραν του ατοµικού δικαιώµατος της ελευθερίας του τύπου καθιερώθηκε και ένας θεσµός, µε τη συνταγµατική κατοχύρωση του θεσµού του τύπου. Έτσι, λοιπόν, οι σκοποί του θεσµού αποτέλεσαν συνταγµατικώς προστατευόµενο δηµόσιο συµφέρον. Από τη µία µεριά δηλαδή, κατοχυρώνεται ως «ελευθερία εκφράσεως των στοχασµών δια του τύπου» (Σ 14 παρ. 1) για χάρη των φορέων της ως αυτοσκοπός, και από την άλλη µεριά το Σύνταγµα εγγυάται τον «ελεύθερο τύπο» (Σ 14 παρ. 2) ως θεσµό αναγκαίο για την δηµοκρατία. Το δικαίωµα και η «θεσµική εγγύηση» ισχύουν παράλληλα. 2. Λαµπροπούλου Ε., Η κατασκευή της κοινωνικής πραγµατικότητας και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, Εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, σελ αγτόγλου Π.., Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα Α, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ

6 Για το Σύνταγµα µιας φιλελεύθερης δηµοκρατίας, όπως η χώρα µας, ο τύπος συνιστά όργανο ελεύθερης έκφρασης το οποίο προωθεί το κοινό καλό. Επίσης, µέσω του τύπου επιτυγχάνεται η προβολή πολιτικών ιδεολογιών και ηγετών κάτι που συνεπάγεται την ορθή ενηµέρωση τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις εντός και εκτός της χώρας ώστε να είναι δυνατή η άµεση εκτίµηση τους και άρα η ανάληψη δράσης. Η ελευθεροτυπία όµως, ως δηµοκρατικός θεσµός, δύναται να αποκτήσει κάποια προνόµια, αλλά και να υποστεί ορισµένους περιορισµούς. Όσον αφορά στα προνόµια, είναι συµβατά µε το Σύνταγµα εφόσον εξυπηρετούν στο ακέραιο τη δηµοκρατική λειτουργία του τύπου. Αναφορικά µε τους περιορισµούς του τύπου, είναι σύµφωνοι µε τις συνταγµατικές επιταγές, µόνο όταν υπαγορεύονται από το Σύνταγµα ή από του εκτελεστικούς του συντάγµατος νόµους και δεν θίγουν τον πυρήνα του δικαιώµατος της ελευθερίας του τύπου. Θα πρέπει να σηµειωθεί ακόµα, πως οι όποιοι περιορισµοί επιβάλλονται για την προάσπιση της δηµοκρατικής λειτουργίας του τύπου και όχι για την παρεµπόδιση της. 2. i) Το δικαίωµα της προσωπικότητας Ο άνθρωπος θεωρούµενος καθ εαυτόν, ανεξαρτήτως δηλαδή της όποιας κοινωνικής του συµβίωσης είναι στ αλήθεια ένα ελεύθερο όν. Κατέχει εκ φύσεως τις δυνατότητες της οµιλίας, της κίνησης, του σκέπτεσθαι. Και αφού είναι φύσει ελεύθερος είναι και φύσει ίσος µε όλους τους συνανθρώπους του. Ο άνθρωπος διαθέτει αυτενέργεια, αυτόβουλο πνεύµα. Αυτή η έµφυτη ατοµικότητα του ανθρώπου εκδηλώνεται µέσω της προσωπικότητας του. Για αυτό το λόγο, η προστασία της προσωπικότητας αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του ηθικού και νοµικού µας πολιτισµού. Το δικαίωµα στην προσωπικότητα είναι ενιαίο. Ωστόσο, για λόγους συστηµατικούς διακρίνονται διάφορα στοιχεία της, τα οποία συνιστούν εκδηλώσεις του σχετικού δικαιώµατος : τιµή, ιδιωτική ζωή, σφαίρα του απορρήτου, σωµατική και ψυχική ακεραιότητα, όνοµα, εικόνα, καθώς και η ελεύθερη άσκηση θρησκευτικής, πολιτικής και οικονοµικής δραστηριότητας Καράκωστας Γ.Κ., Προσωπικότητα και Τύπος, 3 η Έκδοση, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ

7 Το δικαίωµα της προσωπικότητας θεωρείται «δικαίωµα πλαίσιο», το οποίο περικλείει, από τη µία, εκφάνσεις που συνθέτουν την αξία του ατόµου, συνιστώντας αναπόσπαστα στοιχεία της ανθρώπινης ιδιότητας, και από την άλλη, συντελεστές καθοριστικού της ατοµικότητας του ανθρώπου. Η αξία του ανθρώπου αποτελεί τον πυρήνα του δικαιώµατος της προσωπικότητας, όπως αυτός καθορίζεται από το Σύνταγµα(Σ 2 παρ. 1). Η αξία του ανθρώπου είναι απαραβίαστη και συνιστά αγαθό µη δεκτικό σταθµίσεως µε άλλα συµφέροντα. Τα στοιχεία της προσωπικότητας που κινούνται γύρω από τον πυρήνα είναι κατ αρχήν απαραβίαστα χωρίς, όµως, αυτό να σηµαίνει πως δεν θα υποχωρήσουν σε περίπτωση σύγκρουσης µε άλλο υπέρτερο αγαθό. Τα επιµέρους αγαθά της προσωπικότητας εµπίπτουν στην κατηγορία των εξουσιαστικών και απόλυτων δικαιωµάτων 5. αν δεχτούµε ότι τα απόλυτα δικαιώµατα ισχύουν έναντι όλων, και κάθε πρόσωπο οφείλει να τα αναγνωρίζει και να τα σέβεται, είναι ευκόλως εννοούµενο πως το δικαίωµα της προσωπικότητας έχει αναµφισβήτητα απόλυτο χαρακτήρα. Επιπρόσθετα, το δικαίωµα της προσωπικότητας είναι προσωποπαγές, συνδέεται δηλαδή τόσο στενά µε το πρόσωπο του δικαιούχου, ώστε δεν µπορεί να µεταβιβαστεί ή να κληρονοµηθεί. Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (αρ. 5 παρ. 1 του Συντάγµατος), όπως και οι συνταγµατικές επιταγές των άρθρων 2 παρ. 1 (σεβασµός και προστασία της αξίας του ανθρώπου), 7 παρ. 2 (απαγόρευση της προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ), 9 παρ. 1 (προστασία του ασύλου και της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) και 19 (απαραβίαστο του απορρήτου των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας ) εισχωρούν στο πεδίο του ιδιωτικού δικαίου µέσω «πυλών εισόδου» όπως είναι κυρίως οι γενικές ρήτρες και οι αόριστες νοµικές έννοιες του ιδιωτικού δικαίου, οι οποίες είναι επιδεκτικές ερµηνείας και έχουν ανάγκη πληρώσεως από τις αρχές που καθιερώνουν τα ατοµικά δικαιώµατα. Η γενική ρήτρα της Α.Κ. 57 συνιστά σύζευξη των συνταγµατικών διατάξεων των άρθρων 2 παρ. 1 και 5 παρ. 1, ούτως ώστε στο δικαίωµα του ιδιωτικού δικαίου της προσωπικότητας να περικλείεται τόσο η αξία του ανθρώπου, που αποτελεί τον πυρήνα του δικαιώµατος, όσο και η ακώλυτη ανάπτυξη της προσωπικότητας. 5. Καράκωστας Γ.Κ., Προσωπικότητα και Τύπος, 3 η Έκδοση, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ. 55 7

8 Οι εκφάνσεις του δικαιώµατος της προσωπικότητας είναι οι ακόλουθες 6 : Α) Φυσική υπόσταση : η φυσική υπόσταση του προσώπου περιλαµβάνει τη ζωή, τη σωµατική ακεραιότητα και την υγεία και προστατεύεται τόσο από τον Αστικό Κώδικα (Α.Κ. 588) όσο και από τον Ποινικό Κώδικα (Π.Κ 299, 308 επ.). Β) Ψυχική υπόσταση : η ψυχική υπόσταση του προσώπου περιλαµβάνει τον ψυχικό και συναισθηµατικό του κόσµο. Γ) Ηθική υπόσταση : στην ηθική υπόσταση περιλαµβάνεται ως επί το πλείστον η τιµή, η υπόληψη και η αξιοπρέπεια. ) Ανάπτυξη της προσωπικότητας : το δικαίωµα να διαθέτει το άτοµο τον αυτό του όπως το ίδιο επιθυµεί, αναπτύσσοντας κοινωνική, επιστηµονική, οικονοµική, και γενικά κάθε είδους νόµιµη δραστηριότητα Ε) Μέσα προσδιορισµού : δηλαδή η εικόνα, το όνοµα και κάθε άλλο στοιχείο που καθιστά το κάθε άτοµο ξεχωριστό. ΣΤ) Προϊόντα διάνοιας : κάθε πνευµατική δηµιουργία του ατόµου. Ζ) Σφαίρα απορρήτου : τα συµβάντα της ζωής του προσώπου που δεν είναι γνωστά και δεν επιθυµεί να γνωστοποιηθούν. Καθορισµός του περιεχοµένου της προσωπικότητας, µέσω των αγαθών που αυτή περιλαµβάνει, δεν είναι δυνατός, διότι εύλογα γεννάται το ερώτηµα ποια αγαθά του εξωτερικού κόσµου συνδέονται µε τέτοια αξιολογική σχέση µε το άτοµο, ώστε οι παράνοµες επενέργειες επ αυτών να αποτελούν προσβολή της προσωπικότητας. Για το λόγο αυτό η γερµανική επιστήµη προσδιόρισε τρεις σφαίρες προσωπικότητας : την ατοµική, την ιδιωτική και την απόρρητη σφαίρα. Η οριοθέτηση αυτών των σφαιρών δεν είναι απόλυτα σαφής αλλά εξαρτάται από τις συγκεκριµένες περιστάσεις ποια σφαίρα και σε ποιο βαθµό αποτέλεσε αντικείµενο προσβολής. Η ατοµική σφαίρα περιλαµβάνει όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα που προσδιορίζουν το άτοµο σε σχέση µε τον κοινωνικό του περίγυρο. Η ιδιωτική σφαίρα περικλείει όλες τις δραστηριότητες του ατόµου που είναι µεν γνωστές στον κύκλο της οικογενείας και των φίλων του, αλλά η πρόσβαση σε αυτές τρίτων επιτρέπεται υπό προϋποθέσεις. Τέλος στην απόλυτη σφαίρα εντάσσεται το σύνολο της ανθρώπινης δραστηριότητας που το πρόσωπο δεν αποκαλύπτει ούτε στα πιο έµπιστά του άτοµα. Η πρόσβαση στην απόρρητη σφαίρα επιτρέπεται µόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις. 6. Γεωργιάδης Α.Σ., Γενικές Αρχές Αστικού ικαίου, 3 η έκδοση, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ

9 ii) ηµόσια πρόσωπα και πρόσωπα επικαιρότητας Ο καθορισµός των ορίων της προσωπικότητας επαφίεται στον ίδιο τον φορέα του δικαιώµατος, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την περιφρούρηση της κοινωνικής του παρουσίας. Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας είναι συνταγµατικώς κατοχυρωµένο δικαίωµα και συνεπώς εναπόκειται στην κρίση του καθ ενός. Ποιες πτυχές του εαυτού του επιθυµεί να αποκαλύψει σε τρίτους 7. Η ελευθερία αυτοπροσδιορισµού είναι έννοια σχεδόν ταυτόσηµη µε την ελευθερία έκφρασης. Ωστόσο, η ελευθερία αυτό προσδιορισµού δεν είναι απεριόριστη. Ο φορέας του δικαιώµατος οφείλει να ανέχεται επεµβάσεις στην προσωπικότητα του, οι οποίες είναι άµεσα συνδεδεµένες µε τον τρόπο ζωής που ο ίδιος επέλεξε. Πιο συγκεκριµένα, όποιος µε την εν γένει κοινωνική του παρουσία δικαιολογεί την ανάπτυξη δηµοσίου ενδιαφέροντος πρέπει εκ των προτέρων να είναι διατεθειµένος να αποδεχτεί και τις όποιες επεµβάσεις στη σφαίρα της προσωπικότητας του. Αυτό ισχύει για τα πρόσωπα που ασκούν δηµόσιο λειτούργηµα ή που συµµετέχουν στην πολιτική ζωή. Σύµφωνα µε το άρθρο 13 του Ποινικού Κώδικα τα πρόσωπα που ασκούν δηµόσιο λειτούργηµα είναι οι δηµόσιοι υπάλληλοι, σε στενή έννοια, αλλά και όλα τα πρόσωπα στα οποία έχει ανατεθεί νοµίµως, έστω και προσωρινά, η άσκηση υπηρεσίας δηµόσιας δηµοτικής ή κοινοτικής ή άλλου νοµικού προσώπου δηµοσίου δικαίου 8. πολιτικοί θεωρούνται όσοι ασχολούνται µε την πολιτική σε ευρεία και ασκούν, άσκησαν ή επιδιώκουν να ασκήσουν πολιτικό δικαίωµα. Χαρακτηριστικό, άλλωστε, είναι το απόσπασµα από την υπ αριθµόν 9975/1986 απόφαση του Εφετείου Αθηνών : «σε µία δηµοκρατική κοινωνία το άτοµο το οποίο αποφασίσει να αναλάβει οποιαδήποτε θέση θεωρείται ή µπορεί να θεωρηθεί ότι αφορά το δηµόσιο βίο και προδήλως τέτοια είναι η θέση του κυβερνητικού επιτρόπου, έστω και προσωρινού, µιας Τράπεζας υπόκειται στον αµείλικτο έλεγχο του τύπου, τον οποίο, εφ όσον δεν θίγει ανεπίτρεπτα την τιµή ή την υπόληψη του είναι υποχρεωµένος να ανεχτεί». 7. Καράκωστας Γ.Κ., Η προστασία του ιδιωτικού βίου των προσώπων της επικαιρότητας από τη σκοπιά του συγκριτικού δικαίου, ΕΕ 1999 σελ 1222 επ. 8. Μακρής Β., Ποινική προστασία έναντι προσβολών των θεµελιωδών δικαιωµάτων των πολιτών από τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης, Κοινοβουλευτική επιθεώρηση, τ (1995), σελ.60 επ. 9

10 Συµπερασµατικά, λοιπόν, για τα πρόσωπα της επικαιρότητας υπάρχει δικαιολογηµένο ενδιαφέρον του κοινού να έχει ολοκληρωµένη εικόνα της προσωπικότητας τους κάτι που συνεπάγεται και γνώση στοιχείων του ιδιωτικού τους βίου. 10

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ II Η ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΥΟ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ 1. Νοµοθετική κατοχύρωση της ελευθεροτυπίας Όπως διατυπώνεται στο άρθρο 14 παρ. 1 και 2 του Συντάγµατος η ελευθερία του τύπου περιλαµβάνει το σύνολο της διαδικασίας ενηµερώσεως µέσω του τύπου της κοινής γνώµης. Τόσο στη θεωρία όσο και στη νοµολογία γίνεται δεκτό ότι η συνταγµατική κατοχύρωση της ελευθεροτυπίας καταλαµβάνει όλα τα στάδια που διανύει µία είδηση µέχρι να δει το φως της δηµοσιότητας 9. η διάκριση ανάµεσα στο ατοµικό δικαίωµα του «εκφράζεσθαι δια του τύπου» και της θεσµικής εγγυήσεως της ελευθερίας του τύπου - όπως αυτή ανελύθη στο πρώτο κεφάλαιο βρίσκει θεµέλιο στο άρθρο 14 παρ. 1 και 2 του ισχύοντος Συντάγµατος. Στο ατοµικό δικαίωµα αναφέρεται η διάταξη της παρ. 1 κατά την οποία «καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει δια του τύπου τους στοχασµούς του τηρώντας τους νόµους του κράτους». Τη θεσµική εγγύηση αφορά η διάταξη της παρ. 2 εδ. 1, κατά την οποία «ο τύπος είναι ελεύθερος». Χωρίς αυτή την διάκριση, η διάταξη αυτή θα ήταν περιττή επανάληψη της πρώτης. Το γεγονός ότι το ατοµικό δικαίωµα της ελευθερίας του τύπου ενέχει και την δυνατότητα εξασφαλίσεως ειδήσεων και πληροφοριών συνεπάγεται και την ενίσχυση του µε την δυνατότητα απόκρουσης κάθε κρατικής παρέµβασης που προσκρούει στην παρ. 2 του αρ. 14 κατά το στάδιο της δηµοσιογραφικής έρευνας. Η εκπλήρωση της αποστολής του τύπου µόνο τότε είναι δυνατή όταν εξοπλιστεί µε αξίωση παροχής πληροφοριών από τους αρµόδιους κρατικούς φορείς. Συνεπώς, η συνταγµατική κατοχύρωση της ελευθεροτυπίας περιλαµβάνει και το δικαίωµα πληροφορήσεως. Εξ άλλου, όπως είχε υπογραµµίσει και το Συµβούλιο της Επικρατείας στην υπ αριθµόν 2209/1977 απόφαση του : «κατά το Σύνταγµα, όλοι οι πολίται έχουν το δικαίωµα της εκφράσεως των φιλοσοφικών, θρησκευτικών, και πολιτικών πεποιθήσεων τους. 9 αγτόγλου Π.., Τύπος και Σύνταγµα, Εκδ. Σάκουλλα,1989, σελ 85 επ. 11

12 Το δικαίωµα αυτό περιλαµβάνει την ελευθερία της γνώµης και της ελευθερία αντλήσεως πληροφοριών ή ιδεών από κάθε προσιτό µέσο ενηµερώσεως χωρίς, κατ αρχήν, η κρατική εξουσία να έχει δικαίωµα επεµβάσεως». Το κράτος, δηλαδή, να ενηµερώνει τους πολίτες του για τα γεγονότα του δηµοσίου βίου. Η υποχρέωση αυτή δηµιουργεί µεν δικαίωµα των πολιτών για πληροφόρηση, δεν γεννά όµως αγώγιµη αξίωση κατά του κράτους 10. Το δικαίωµα της πληροφόρησης των εκπροσώπων του τύπου ενισχύεται και από τις διατάξεις του ν. 2690/1999 περί «Κυρώσεως του Κώδικα ιοικητικής ιαδικασίας και άλλες διατάξεις». Συγκεκριµένα, κατά το άρθρο 5 παρ. 1, 2, και 3 «κάθε ενδιαφερόµενος έχει το δικαίωµα ύστερα από γραπτή αίτηση του, να λαµβάνει γνώση των διοικητικών εγγράφων». «Το κατά της προηγούµενης παραγράφου δικαίωµα δεν υφίσταται στις περιπτώσεις που το έγγραφο αφορά την ιδιωτική ή την οικογενειακή ζωή τρίτου ή αν παραβλάπτεται απόρρητο το οποίο προβλέπεται από ειδικές διατάξεις». Όπως προαναφέρθηκε, το άρθρο 14 της παρ. 1 του Συντάγµατος ορίζει ότι : «καθένας µπορεί να εκφράζει δια του τύπου τηρώντας τους νόµους του κράτους». ηλαδή ο τύπος δεν είναι υπεράνω των νόµων. Η ανωτέρω συνταγµατική διάταξη περιέχει µια γενική επιφύλαξη νόµου. Και η ελευθεροτυπία υπάγεται στους γενικούς νοµικούς κανόνες συµβιώσεως και δεν συνεπάγεται σε καµία περίπτωση απαλλαγή από τις δεσµεύσεις των γενικών νόµων. «Νόµοι του κράτους» υπό την έννοια του αρ. 14 είναι µόνο οι τυπικοί νόµοι. Οι γενικοί αυτοί περιορισµοί που θέτουν οι «νόµοι του κράτους» πρέπει να εφαρµόζονται µόνο εφόσον, καθόσον και στο µέτρο που είναι αναγκαίοι (αρ. 10 παρ. 2 ΕΣ Α). Κατά τρόπο έµµεσο τριτενεργεί στο ιδιωτικό δίκαιο η συνταγµατική ελευθερία του τύπου 11. Εισέρχεται στο πεδίο του αστικού δικαίου µέσω της έννοιας του δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος (αρ. 367 Π.Κ.), της ενάσκησης δικαιώµατος ή εκπληρώσεως καθήκοντος που επιβάλλεται από το νόµο (αρ. 20 Π.Κ.) και των διατάξεων περί καταστάσεως ανάγκης (αρ. 25 Π.Κ.) και θεµελιώνει λόγο άρσης των κατ αρχήν παρανόµων πράξεων που διαπράττονται µέσω του τύπου. 10. Καράκωστας Γ.Κ., Το ίκαιο των Μ.Μ.Ε, Εκδ. Σάκκουλα, 1998, σελ. 97 επ. 11. Καράκωστας Γ.Κ., Προσωπικότητα και Τύπος, 3 η Έκδοση, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ

13 Καταλήγοντας, διαφωτιστικό είναι το σχόλιο του Π.. αγτόγλου 12 για την ελληνική περί τύπου νοµοθεσία : «η ισχύουσα ελληνική νοµοθεσία περί τύπου, είναι ένα συνονθύλευµα διατάξεων δικτατορικής συχνά εµπνεύσεως, περιοριστικής ή προνοµιακής νοοτροπίας και νοµοτεχνικής κακοφωνίας θλιβερών µερικές φορές διαστάσεων. Η κατάσταση αυτή έχει ανασταλτικές συνέπειες για την πρόοδο της χώρας µας». Ωστόσο θα πρέπει να σηµειωθεί, ότι ο τύπος στην πράξη είναι πολύ πιο ελεύθερος και από τις όποιες περιοριστικές διατάξεις του άρθρου του Συντάγµατος 14 παρ.3 και από τις λοιπές κηδεµονευτικές διατάξεις. 2. Νοµοθετική κατοχύρωση της προσωπικότητας Η προστασία της προσωπικότητας συνιστά το ακρογωνιαίο λίθο του νοµικού µας πολιτισµού. Αυτό µπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτό, αν αναλογιστούµε την πληθώρα των διατάξεων που αφορούν σε αυτή. Η προστασία αυτή έχει λάβει και συνταγµατική κατοχύρωση καθώς το άρθρο 2 παρ. 1 του Συντάγµατος ορίζει ότι : «ο σεβασµός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας». Επίσης κατοχυρώνεται και σε άλλες συνταγµατικές διατάξεις (Σ 5 παρ.1, Σ 7 παρ. 2, Σ 9 παρ. 1,Σ 19)13. Συγκεκριµενοποίηση αυτής της επιταγής αποτελούν οι Α.Κ. 57, άλλες ειδικότερες διατάξεις του Αστικού Κώδικα (Α.Κ. 58, 60, 932 κλπ.), καθώς και κανόνες του Ποινικού ικαίου (Π.Κ. 299 επ.,361 επ. κλπ). Η διαφορά της Α.Κ. 57 από τις υπόλοιπες είναι ότι αυτή καθιερώνει σφαιρική προστασία της προσωπικότητας. Ικανή και αναγκαία συνθήκη για την προστασία της προσωπικότητας είναι ο παράνοµος χαρακτήρας της προσβολής. Ο παράνοµος χαρακτήρας της προσβολής της προσωπικότητας συνίσταται στη χωρίς νόµιµο λόγο παραβίαση µιας δικαιικής αρχής που έχει τεθεί χάρη της προστασίας του προσβληθέντος εννόµου αγαθού. Γενικά, τόσο η ελληνική νοµολογία όσο και η θεωρία υποστηρίζουν ότι : κάθε επέµβαση στην προσωπικότητα είναι κατ αρχήν παράνοµη λόγω του απολύτου χαρακτήρα του δικαιώµατος. Και κατ εξαίρεση της αρχής αυτής, µια επέµβαση στην προσωπικότητα είναι νόµιµη εάν ο δράστης είχε την συναίνεση του θύµατος ή, εάν υφίστατο ένα προέχον ιδιωτικό ή δηµόσιο συµφέρον ή εάν υφίστατο νόµος. 12. αγτόγλου Π.., Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα Α, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ Γεωργιάδης Α.Σ., Γενικές Αρχές Αστικού ικαίου, 3 η έκδοση, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ

14 Η παραπάνω άποψη καθιστά σαφή την προτεραιότητα της προσωπικότητας σε σχέση µε τα άλλα έννοµα αγαθά που µπορεί να επικαλεστεί ο δράστης. Κατά συνέπεια, η προσωπικότητα παρέχει το µέτρο σταθµίσεως για να γίνει δεκτός ή όχι ο δικαιολογητικός λόγος που επικαλείται ο δράστης. Το θύµα οφείλει να αποδείξει ότι προσεβλήθη ή πρόκειται να προσβληθεί στοιχείο της προσωπικότητας του, ενώ ο δράστης πρέπει να αποδείξει ότι είχε δικαίωµα να πράξει όπως έπραξε. Επειδή ο νόµος δεν προσδιορίζει σαφώς το ακριβές περιεχόµενο της προσωπικότητας, προέχει η διαπίστωση εάν το προσβληθέν αγαθό συνιστά στοιχεία της προσωπικότητας και εάν, εποµένως, τίθεται ζήτηµα εφαρµογής των Α.Κ. 57 και 59. Εάν διαπιστωθεί ότι το προσβληθέν αγαθό της προσωπικότητας, είναι αυτονόητος ο παράνοµος χαρακτήρας της επέµβασης υπό την προϋπόθεση ότι δεν συντρέχει λόγος που δικαιολογεί την προσβολή. Θα πρέπει να τονιστεί όµως ότι ο κυρωτικός µηχανισµός των Α.Κ. 57 και 59 ενεργοποιείται µόνο όταν η επέµβαση στο χώρο της προσωπικότητας είναι σηµαντική. Μέσα στα πλαίσια της κοινωνικής συνυπάρξεως, κάποιες επεµβάσεις είναι αναπόφευκτες και για αυτό πρέπει να είναι και ανοιχτές. Αν η όποια επέµβαση δεν υπερβαίνει το όριο που θέτουν οι συνθήκες κοινωνικής συµβιώσεως δεν είναι και παράνοµη 14. Στο δύσκολο έργο της αξιολογικής στάθµισης της σπουδαιότητας των συγκρουόµενων αγαθών και της βαρύτητας των θιγοµένων συµφερόντων ο δικαστής θα βοηθηθεί από τις γενικές αρχές του δικαίου και τις συνταγµατικές διατάξεις για την προστασία των ατοµικών δικαιωµάτων, οι οποίες συνιστούν αξιολογικά κριτήρια, τα οποία πρέπει να λαµβάνονται υπόψη κατά την συγκεκριµενοποίηση και ερµηνεία διατάξεων αστικού δικαίου που καθιερώνουν συγκρουόµενα δικαιώµατα (Σ 25 παρ. 1). Αυτή η στάθµιση γίνεται σε κάθε περίπτωση βάσει των συγκεκριµένων συνθηκών και επ ουδενί τα διάφορα δικαιώµατα και στοιχεία της προσωπικότητας δεν µπορούν να ιεραρχηθούν εκ των προτέρων και αφηρηµένα. Μόνη η αξιοπρέπεια του ανθρώπου υπερισχύει έναντι όλων των άλλων (Σ 2, 5 και 110). 14. Καράκωστας Γ.Κ., Προσωπικότητα και Τύπος, 3 η Έκδοση, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ. 67 επ. 14

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ III Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΩΝ ΥΟ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Με δεδοµένο ότι η ελευθερία του τύπου δεν συνιστά αυτοσκοπό, η προστασία της δεν πρέπει να συνεπάγεται τη θυσία άλλων εννόµων αγαθών. Κατά το άρθρο 14 παρ. 1, η ελευθερία του τύπου υπάγεται στον γενικό περιορισµό της τηρήσεως των νόµων του κράτους. Ο τύπος, δηλαδή, πρέπει να αναπτύσσει την δραστηριότητα του µέσα στο γενικό νοµικό πλαίσιο όπως αυτό διαµορφώνεται από τους νόµους του κράτους 15. Από την άλλη, τα έννοµα αγαθά που περιλαµβάνει το δικαίωµα της προσωπικότητας, δεν είναι όλα αντικείµενα προσβολών από τα Μέσα Μαζικής Ενηµερώσεως. Κατά κανόνα, τα πληττόµενα αγαθά από τα Μ.Μ.Ε. είναι η τιµή, η ιδιωτική ζωή, η εικόνα και η σφαίρα του απορρήτου. Στην πράξη, η τιµή είναι το κατ εξοχήν προσβαλλόµενο αγαθό µέσω της δηµοσιεύσεως δηλαδή της χρησιµοποίησης και διάδοσης από τον τύπο προσβλητικών πληροφοριών και κρίσεων. Στην ανάπτυξη που έπεται αµέσως πιο κάτω, θα γίνει λόγος για τις τυπικές περιπτώσεις προσβολής αγαθών της προσωπικότητας µέσω δηµοσιευµάτων του τύπου, όπως είναι η προσβολή της τιµής, του ιδιωτικού βίου και της εικόνας του προσώπου. Το δίκαιο προστατεύει ειδικά την τιµή µέσω των ποινικών διατάξεων των άρθρων 361 επ. του Ποινικού Κώδικα περί εγκληµάτων κατά τιµής, οι οποίες θεµελιώνουν και τον παράνοµο χαρακτήρα της πράξεως, εξασφαλίζοντας την προστασία της τιµής και µέσω των διατάξεων περί αδικοπραξιών 16. Σηµειωτέον ότι, η προστασία της τιµής, ευρισκόµενη στο πλαίσιο προστασίας της προσωπικότητας, προστατεύεται και αυτοτελώς µε τις διατάξεις για την προστασία της προσωπικότητας. Η έννοια της τιµής διχοτοµείται σε δύο επιµέρους έννοιες : την «εσωτερική» τιµή και την «εξωτερική». Η πρώτη είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε την αξία του ανθρώπου, όπως αυτή ενυπάρχει στο άτοµο από την γέννησή του, και κατοχυρώνεται στο άρθρο 2 της παραγράφου 1 του Συντάγµατος. Η δεύτερη, η οποία καλείται και συναλλακτική τιµή ή υπόληψη, περιλαµβάνει και την κοινωνική καταξίωση του ανθρώπου, την αναγνώριση του από τον κοινωνικό περίγυρο, την καλή του φήµη, γενικότερα το «όνοµά» του. 15. Καράκωστας Γ.Κ., Προσωπικότητα και Τύπος, 3 η Έκδοση, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ. 77 επ. 16. Σπινέλλης.., Ποινικό ίκαιο, Ειδικό Μέρος, Εγκλήµατα κατά της τιµής, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα 1982, σελ

16 Στις περιπτώσεις συγκρούσεως της αξίωσης σεβασµού της τιµής µε την ελευθερία του τύπου, θιγόµενο αγαθό είναι η «εξωτερική» τιµή. Προκειµένου να διαπιστωθεί αν µια δραστηριότητα του τύπου αποτελεί προσβολή της τιµής, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα ακόλουθα κριτήρια 17. Εν αρχή, θα πρέπει να διερευνηθεί το περιεχόµενο και το είδος της προσβολής (αξιολογική κρίση ή πραγµατικός χειρισµός). Εν συνεχεία, να εξεταστεί η έκταση και η ένταση της προσβλητικής ενέργειας. Σε ένα τρίτο στάδιο, να διαπιστωθεί πόσων η τιµή εθίγη και το µέσον µε το οποίο πραγµατώθηκε η προσβολή (µικρής ή ευρείας κυκλοφορίας έντυπο). Τέλος, ιδιαίτερη σηµασία κατέχει η αναζήτηση των κινήτρων της προσβλητικής ενέργειας (σχέσεις επιτιθεµένου και θιγέντος, η πρόθεση προκλήσεως ζηµίας, ανταγωνισµός ή ικανοποίηση δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος). Τα παραπάνω συνιστούν κριτήρια µε βάση τα οποία θα πραγµατοποιηθεί η στάθµιση των αντιτιθεµένων συµφερόντων : του σεβασµού της τιµής, αφενός, και της ελευθεροτυπίας, αφετέρου. Ωστόσο, κρίνεται αναγκαίο να επισηµανθεί, πως τα όρια της ελευθερίας του τύπου σταµατούν εκεί όπου ξεκινά ο εσωτερικός πυρήνας της προσωπικότητας, δηλαδή η αξία του ατόµου, η οποία δεν είναι δεκτική σταθµίσεως µε κανένα άλλο έννοµο αγαθό. Ως επί το πλείστον, προσβολή της τιµής επιφέρουν δηµοσιεύµατα που εµπεριέχουν µειωτικές κρίσεις ή αναφέρονται σε πραγµατικά περιστατικά γύρω από την προσωπική, επαγγελµατική ή κοινωνική ζωή ενός ατόµου. Καθοριστική σηµασία έχει η διάκριση ανάµεσα σε προσβλητικούς πραγµατικούς ισχυρισµούς και στην έκφραση γνώµης, διότι η διαπίστωση της αναλήθειας των προσβλητικών πραγµατικών ισχυρισµών θεµελιώνει την αξίωση άρσεως της προσβολής. Η έκφραση αξιολογικών κρίσεων είναι επιτρεπτή εφόσον βασίζεται σε αληθή πραγµατικά περιστατικά. Οι αξιολογικές κρίσεις είναι προσβλητικές της τιµής όταν - λόγω της µορφής της κρίσεως αποτελούν έκφραση περιφρόνησης ή θίγουν κατά τρόπο αντιβαίνοντας τα χρηστά ήθη την προσωπικότητα. Επιπροσθέτως, επιτρεπτή θεωρείται η αξιολογική κρίση όταν τα πραγµατικά περιστατικά επάνω στα οποία εδράζεται παρουσιάζονται µε τέτοιο τρόπο ώστε ο αποδέκτης να είναι σε θέση να σχηµατίσει ιδία αντίληψη 18. Η δηµοσίευση προσβλητικών 17. Καράκωστας Γ.Κ., Συναλλακτικές υποχρεώσεις του τύπου και προστασία της προσωπικότητας, Ελλ /νη 34, 1993, σελ επ. 18. Καράκωστας Γ.Κ., Προσωπικότητα και Τύπος, 3 η Έκδοση, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ

17 πραγµατικών περιστατικών, τα οποία εκ των υστέρων αποδεικνύονται αναληθή, δεν επιφέρει την εφαρµογή των διατάξεων περί προστασίας της προσωπικότητας όποτε η επίθεση έχει διµερή χαρακτήρα, εκφράζοντας την µία από τις δύο πλευρές ενός έντονου διαλόγου µέσω του τύπου. Το δικαίωµα της τιµής σχετικοποιείται όταν η προσβολή της εντάσσεται στο µηχανισµό της αντεπιθέσεως. Η θέση αυτή εξηγείται από τη σηµασία που έχει ο λόγος και ο αντίλογος το σχηµατισµό της κοινής γνώµης. Σύµφωνα µε το άρθρο 367 του Ποινικού Κώδικα : «δεν αποτελούν άδικη πράξη οι δυσµενείς κρίσεις οι επιστηµονικές, καλλιτεχνικές ή επαγγελµατικές εργασίες». Προϋπόθεση της εφαρµογής της διάταξης αυτής θεωρείται η τήρηση της αρχής της αναλογικότητας, η οποία επιβάλλει οι δυσµενείς κρίσεις να είναι ανάλογες προς τον επιδιωκόµενο σκοπό. Η µη τήρηση της αρχής αυτής είναι η κατάχρηση της ελευθεροτυπίας, που συνεπάγεται ότι το δηµοσίευµα ενδέχεται να επιφέρει προσβολή της προσωπικότητας. Βάσει της αρχής αυτής, ο ασκών τη κριτική οφείλει να χρησιµοποιήσει το πλέον ανώδυνο µέσο για τα έννοµα αγαθά του θιγοµένου. Ωστόσο, τόσο η ελληνική όσο και η διεθνής νοµολογία έχουν αρχίσει να αποστασιοποιούνται απ την αρχή της αναλογικότητας µε το σκεπτικό ότι εφ όσον υφίσταται αφορµή η οποία δικαιολογεί την άσκηση κριτικής, το νόµιµο ή όχι της κριτικής δεν εξαρτάται από την αντιστοιχία του περιεχοµένου της προς τον επιδιωκόµενο σκοπό ούτε από τον ενδεχοµένως οξύ τόνο που χρησιµοποιεί ο συντάκτης. Προσβολή της τιµής µπορεί, όµως, να επέλθει όταν στον υπερβολικά οξύ τόνο της κριτικής διακρίνεται πρόθεση προσβολής εκ µέρους του συντάκτη. Χαρακτηριστική είναι η απόφαση υπ αριθµόν 9975/1986 του Εφετείου Αθηνών, το οποίο έκρινε ότι, παρά το γεγονός ότι τα δηµοσιεύµατα µιας εφηµερίδας ήταν αντικειµενικώς ανακριβή και ο τόνος της κριτικής οξύς, δεν προκλήθηκε προσβολή της τιµής δεδοµένου ότι η κριτική που ασκήθηκε εµπίπτει στα όρια της συνταγµατικής ελευθερίας του τύπου και του άρθρου 367 του Ποινικού Κώδικα. Καθίσταται, δηλαδή, σαφές ότι δεν έχει µείζονα σηµασία τόσο ο τόνος και η οξύτητα της κριτικής, αλλά ο σκοπός του δηµοσιεύµατος. Εφ όσον ο σκοπός του δηµοσιεύµατος είναι η άσκηση κριτικής επάνω σε συγκεκριµένο θέµα - και όχι η προσβολή της προσωπικότητας του θιγοµένου - δεν παραβιάζεται η αρχή του σεβασµού της προσωπικότητας. Οξεία κριτική δεν σηµαίνει κατ ανάγκην εξύβριση ή δυσφήµιση και ως εκ τούτου η στάθµιση συµφερόντων παραβιάζει το δικαίωµα της ελευθερίας τη γνώµης. 17

18 Τέλος, εξαιρετικά µεγάλη σηµασία έχει το κατά πόσον οι δυσµενής κριτική συντελεί στη διαµόρφωση κοινής γνώµης σε ένα ζήτηµα στο οποίο υφίσταται δικαιολογηµένο ενδιαφέρον 19. Όπως προαναφέρθηκε το άρθρο 367 παρ. 1 Π.Κ. καταλαµβάνει και την εκ µέρους του τύπου επίκριση πράξεων που ενδιαφέρουν το κοινό, όπως επίσης και της δράσεως προσώπων που κατέχουν δηµόσιο αξίωµα. Εποµένως, πρόσωπα που συνδέονται µε την λειτουργία του τύπου µπορούν να ασκήσουν κριτική σχετικά µε πράξεις και συµπεριφορά φυσικών ή νοµικών προσώπων ή οµάδων προσώπων που ενδιαφέρουν το κοινωνικό σύνολο, ακόµη και αν ασκούν οξεία κριτική και χρησιµοποιούν δυσµενείς χαρακτηρισµούς. Η υπ αριθµόν 1407/1988 απόφαση του Αρείου Πάγου είναι ενδεικτική της σκοπιάς από την οποία αντιλαµβάνεται το ζήτηµα η Ελληνική ικαιοσύνη. Μια ηµερήσια εφηµερίδα που εκδίδεται στην Αθήνα καταχώρησε σχόλιο του συντάκτη της µε τίτλο «Το πολιτικό απόβλητο της Βουλής», συνοδευόµενο µε εκφράσεις του τύπου : «η ασηµαντότητα που τον έριξε στην αφάνεια», «ο ελέω θείου πολιτικός της δεκάρας», «προδίδει αδιάντροπα την παράταξη που τον ψωµίζει», «µεταξοσκώληκα της πολιτικής», «το αµφίβιο του είδους του». Το Εφετείο έκρινε ότι το περιεχόµενο του εν λόγω δηµοσιεύµατος προσβάλλει την τιµή και την υπόληψη του αναιρεσίβλτητου τόσο ως πολιτικού όσο και ως κοινωνικού ατόµου. Οι παραπάνω εκφράσεις, είτε µόνες τους ληφθούν, είτε στο σύνολο τους, έχουν κατ αντικειµενική εκτίµηση, έντονο το στοιχείο της καταφρόνησης του προσώπου του αναιρεσίβλητου και χρησιµοποιήθηκαν εν γνώσει της υβριστικής τους σηµασίας και µε σαφή πρόθεση προσβολής και της υπόληψης του. Κρίθηκε, λοιπόν, ότι σκοπός του δηµοσιεύµατος δεν ήταν η άσκηση οξείας κριτικής εναντίον του αναιρεσίβλτητου λόγω της συµπεριφοράς του ως πολιτικού, αλλά η εξύβρισή του. Είναι σαφές ότι το δηµοσίευµα υπερέβη τα όρια που ο νόµος έχει θέσει για τον τύπο. Ο Άρειος Πάγος έκρινε ότι το Εφετείο δεχόµενο την ύπαρξη σκοπού εξυβρίσεως που αποκλείει την άρση του άδικου χαρακτήρα της πράξεως λόγω δικαιολογηµένου ενδιαφέροντος του δράστη, αιτιολόγησε επαρκώς την απόφαση του αναφορικά µε τις άνω προσβλητικές του αναιρεσίβλτητου φράσης. 19. Μαργαρίτης Μ, Ποινικός Κώδικας, Ερµηνεία και Εφαρµογή, Εκδ. Π.Ν. Σάκκουλα, σελ

19 Αντίθετα από την τιµή, η ιδιωτική ζωή είναι από τα αγαθά της προσωπικότητας τόσο κατά τη δηµοσιογραφική έρευνα όσο και κατά τη δηµοσίευση. Το έννοµο αυτό αγαθό προστατεύεται έναντι του κράτους από το ίδιο το Σύνταγµα. Οι σχετικές συνταγµατικές διατάξεις επενεργούν έµµεσα και στις σχέσεις µεταξύ ιδιωτών (έµµεση τριτενέργεια). Το έννοµο αγαθό του ιδιωτικού βίου προστατεύεται και από τις διεθνείς διακηρύξεις των δικαιωµάτων του ανθρώπου (Άρθρα 8 ΕΣ Α, 17 ΣΑΠ, 12 Οικ. ιακ.). ο ιδιωτικός βίος προστατεύεται επίσης από το άρθρο Ποιν. Κωδ. περί διαταράξεως της οικιακής ειρήνης, το άρθρο 366 Ποιν. Κωδ., µε το οποίο απαγορεύεται σε περίπτωση δυσφηµήσεως η απόδειξη του δυσφηµιστικού γεγονότος όταν αυτό αφορά σχέσεις ιδιωτικού ή οικογενειακού βίου, καθώς και από το άρθρο 370 Ποιν. Κωδ., το οποίο απαγορεύει τη παραβίαση του απορρήτου των επιστολών. Στο χώρο του αστικού δικαίου, η ιδιωτική ζωή προστατεύεται από τις διατάξεις των άρθρων 57 και 59. Το απόρρητο του ιδιωτικού βίου προσβάλλεται κάθε φορά που στοιχεία της ιδιωτικής ή οικογενειακής ζωής κοινοποιούνται χωρίς τη συναίνεση του θιγοµένου. Από την άλλη πλευρά, όµως, το κοινό έχει αξίωση ενηµερώσεως. Στο πλαίσιο αυτής της αξίωσης ενηµερώσεως του κοινού έχει ο τύπος δικαίωµα πληροφορήσεως του κοινού 20. Η σύγκρουση αυτή µεταξύ του ατοµικού δικαιώµατος της ιδιωτικής σφαίρας και του δηµοσίου συµφέροντος ενηµερώσεως του κοινού µπορεί να λυθεί µόνο µε µία στάθµιση των δύο εννόµων αγαθών. Μια γενική και αφηρηµένη στάθµιση δεν είναι όµως δυνατή, γιατί κανένα από τα δύο αντιτιθέµενα αγαθά δεν είναι a priori υπέρτερο ή υποδεέστερο του άλλου. Μόνο σε κάποιο επίπεδο εξειδικεύσεως είναι δυνατή η στάθµιση για τη στάθµιση των δύο εννόµων αγαθών είναι αναγκαίος ο εγγύτερος προσδιορισµός και η διαβάθµιση τόσο της προστατευτέας ιδιωτικής ζωής όσο και του προστατευτέου ενδιαφέροντος του κοινού και του τύπου. Και στις δύο περιπτώσεις, τα κριτήρια δεν είναι σταθερά και αµετακίνητα, αλλά ποικίλουν ανάλογα µε τις συγκεκριµένες περιστάσεις και τις υποκειµενικές συνθήκες. εν νοείται σε µία δηµοκρατική κοινωνία η πλήρης δηµοσιοποίηση του ιδιωτικού βίου ούτε, όµως, η πλήρης κατάργηση της δηµοσιότητας της κοινωνικής ζωής. 20. αγτόγλου Π.., Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα Α, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ

20 Το Σύνταγµα, ωστόσο, προστατεύει και αναγνωρίζει σε απόλυτο βαθµό έναν απαραβίαστο πυρήνα της ιδιωτικής ζωής που καθορίζεται από την ίδια την αξιοπρέπεια του ανθρώπου (Σ 2 παρ. 1 και Σ 7 παρ. 2) και προηγείται του οποιουδήποτε ενδιαφέροντος του κοινού. Από την άλλη µεριά, όµως, ουδείς µπορεί να παραβλέψει το ενδιαφέρον του κοινού για την ιδιωτική ζωή ορισµένων προσώπων (δηµόσια πρόσωπα και πρόσωπα επικαιρότητας), το ποίο ενδέχεται να είναι και δικαιολογηµένο 21. Όσο πιο πολύ προβάλλει κάποιος τον εαυτό του στην πολιτική, οικονοµική, καλλιτεχνική, κοινωνική και γενικότερα στη δηµόσια ζωή της χώρας, τόσο πιο πολύ οφείλει να ανέχεται τις όποιες επεµβάσεις στην ιδιωτική του ζωή. Συνεπώς, το µέτρο απορρήτου ιδιωτικού βίου είναι µεταβλητό. Σταθερός όµως παραµένει ο πυρήνας που παραµένει συνδεδεµένος µε την αξία του ανθρώπου (προσβάλλεται όταν αποκαλύπτονται ή περιγράφονται µε λεπτοµέρειες πλευρές της συναισθηµατικής ή σεξουαλικής του ζωής). Το ενδιαφέρον του κοινού (και το σχετικό δικαίωµα του τύπου) δεν είναι σε καµία περίπτωση δικαιολογηµένο, όταν συνιστά απλώς σκανδαλοθηρία. Η προστασία της προσωπικότητας πάντοτε προηγείται της όποιας οικονοµικής επιδίωξης του τύπου να αύξησης την κυκλοφορία µε σκανδαλοθηρικά δηµοσιεύµατα. Καταλήγοντας, λοιπόν, το συµφέρον διαφυλάξεως του ιδιωτικού βίου έχει κατ αρχήν προτεραιότητα. Υποχωρεί µόνο όταν το ενδιαφέρον πληροφορήσεως της κοινής γνώµης κριθεί ότι προέχει ύστερα από ad hoc στάθµιση των συγκρουόµενων συµφερόντων, όπως συµβαίνει όταν οι πληροφορίες αφορούν στον ιδιωτικό βίο προσώπων επικαιρότητας ή έχουν επίπτωση σε θέµατα που αφορούν στο κοινωνικό σύνολο ή σε µερίδα του κοινωνικού συνόλου. Η φωτογράφηση προσώπου και η έκθεση της φωτογραφίας σε κοινή θέα χωρίς την συναίνεση του, είναι παράνοµη, εκτός αν πρόκειται για φωτογραφίες προσώπων της καθηµερινής επικαιρότητας ή προσώπων που ανήκουν στη σύγχρονη ιστορία. Θα πρέπει, ωστόσο, να υπογραµµιστεί ότι, ακόµα και στις περιπτώσεις αυτές, η φωτογράφηση δεν πρέπει να στοχεύει στην αποτύπωση πτυχών ιδιωτικού βίου του φωτογραφιζοµένου εκτός και να πρόκειται για στιγµιότυπα που συνοδεύονται µε την ιδιότητα ή το λειτούργηµα του συγκεκριµένου προσώπου. Τα πρόσωπα της επικαιρότητας οφεί λουν να ανέχονται και την γελοιογραφική απεικόνιση της µορφής τους. 21. αγτόγλου Π.., Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα Α, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ

21 Με την γελοιογραφική απεικόνιση ενός προσώπου ασκείται κριτική που, εφόσον συνδέεται µε την ιδιότητα ή το λειτούργηµα του απεικονιζοµένου και δεν προκύπτει ή δεν διαφαίνεται σκοπός εξύβρισης ή δυσφήµισης, τα πρόσωπα της επικαιρότητας οφείλουν να ανέχονται 22. Το ενδιαφέρον για φωτογράφηση προσωπικοτήτων της δηµόσιας ζωής επιδέχεται διαβάθµιση ανάλογη προς την ένταση του ενδιαφέροντος. Κατά την άποψη αυτή, θα πρέπει να γίνει διάκριση µεταξύ προσώπων που ενδιαφέρουν απόλυτα την επικαιρότητα και αυτών που παρουσιάζουν σχετικό µόνο ενδιαφέρον για την κοινή γνώµη. Κριτήριο της διάκρισης είναι η χρονική διάρκεια του ενδιαφέροντος του κοινού για το συγκεκριµένο πρόσωπο. Με τη διάκριση αυτή προλειαίνεται το έδαφος για την αξιολογική στάθµιση των συγκρουοµένων συµφερόντων. Εφόσον η λήψη της φωτογραφίας είναι αναγκαία για την ικανοποίηση του ενδιαφέροντος της κοινής γνώµης, δικαιολογείται η φωτογράφηση, εάν το ενδιαφέρον που αποσκοπείται να ικανοποιηθεί µε αυτή υπερτερεί της µέσω της λήψεως επέµβασης στην προσωπικότητα. Η διαπίστωση όµως ότι η λήψη είναι επιτρεπτή δεν σηµαίνει υποχρεωτικά ότι επιτρέπεται και η διάδοση της. ιαφωτιστική για το όλο ζήτηµα είναι η υπ αριθµόν 13/1999 απόφαση της Ολοµέλειας Αρείου Πάγου (υπόθεση Γ. Μπαµπινιώτη) στην οποία διακηρύσσεται ότι η ελευθερία έκφρασης και διάδοσης των στοχασµών, ως αυτή καθιερώνεται µε τις διατάξεις του άρθρου 14 παρ. 1, 2 και 3 του Συντάγµατος, οι οποίες απαγορεύουν την κατάσχεση, την λογοκρισία ή κάθε άλλο ισοδύναµο προληπτικό µέτρο σε βάρος του τύπου, ο οποίος και ρητώς ανακηρύσσεται ελεύθερος, αποσκοπεί στη διαφύλαξη ύψιστων κοινωνικών αγαθών, αυτής, ήτοι εν λόγω προστασία, καλύπτει (νοµιµοποιεί) και τις προσβολές του δικαιώµατος της προσωπικότητας, που τυχόν ενυπάρχουν στην άσκηση των ανωτέρω ελευθεριών και οι οποίες, εφόσον δεν προσβάλλεται η αξία του ανθρώπου, δεν είναι παράνοµες. Άλλωστε, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Α.Γ ηµητρόπουλος : «η νόµιµη άσκηση δικαιωµάτων δεν οδηγεί σε σύγκρουση» Καράκωστας Γ.Κ., Προσωπικότητα και Τύπος, 3 η Έκδοση, Εκδ. Α.Ν. Σάκκουλα, σελ. 82 επ. 23. ηµτρόπουλος Α.Γ., Συνταγµατικά ικαιώµατα, Γενικό Μέρος, Εκδ. Σάκκουλα, σελ

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV ΜΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΗ ΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ Νοµολογία 4100/2002 Πολυµελές Πρωτοδικείο Υπόθεση προστασίας προσωπικότητας και ορίων ελευθεροτυπίας Απόφαση 10η «Ελευθεροτυπία και προσωπικότητα» Πρ. Πειραιά 4100/2002 Η προστασία της προσωπικότητας και τα όρια της ελευθεροτυπίας Πολ. Πρωτ. Πειρ. 4100/2002 Πρόεδρος: Ελέσα Χαραµουντάκη, Πρ. Πρωτοδικών, Ιωάννης ουρουκλάκης, Πρωτοδίκης, Εισηγητής. ικηγόροι: Τρύφων Κουταλίδης, Γρηγόρης Λογοθέτης, Γεώργιος Βουκελάτος, Ιωάννης Ηρειώτης, Γρηγόριος Τιµαγένης, Στέλιος Παπανδρεόπουλος. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ : Κατά το άρθρο 914 ΑΚ όποιος ζηµιώσει άλλον παράνοµα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζηµιώσει ενώ κατά το άρθρο 919 ΑΚ, όποιος µε πρόθεση ζηµιώσει άλλον κατά τρόπο αντίθετο προς τα χρηστά ήθη έχει υποχρέωση, να τον αποζηµιώση. Κατά το άρθρο 920 του ίδιου κώδικα όποιος γνωρίζοντας ή υπαίτια αγνοώντας, υποστηρίζει ή διαδίδει αναληθείς ειδήσεις που εκθέτουν σε κίνδυνο την πίστη, το επάγγελµα ή το µέλον άλλου, έχει υποχρέωση να τον αποζηµιώσει. Εξάλλου κατά τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου µόνον του Ν. 1178/1981 "περί αστικής ευθύνης του τύπου των άλλων τινών διατάξεων" η υποχρέωση προς αποζηµίωση για την παράνοµη περιουσιακή ζηµία και χρηµατική ικανοποίηση για την ηθική βλάβη που προξενήθηκαν υπαιτίως µε δηµοσίευµα το οποίο θίγει την τιµή ή την υπόληψη παντός ατόµου βαρύνει τον ιδιοκτήτη του εντύπου, έστω και αν κατά το άρθρο 919 πρόθεση και ή κατά το 920 ΑΚ υπαιτιότητα, η κατά το άρθρο 920 γνώση ή υπαίτια άγνοια συντρέχει στον συντάκτη του δηµοσιεύµατος, ή αν ο τελευταίος είναι άγνωστος στον εκδότη ή στο διευθυντή συντάξεως του εντύπου. Στην παρ. 2 του ίδιου άρθρου, όπως αντικαταστάθηκε µε την παρ. 4 του άρθρου µόνου του Ν. 2243/1994, ορίζεται το ελάχιστο ποσό, το οποίο θα πρέπει να καταβληθεί ως χρηµατική ικανοποίηση κατά το άρθρο 932 ΑΚ. Περαιτέρω κατά το άρθρο 1491 του Συντάγµατος καθένας µπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά και διά του τύπου τους στοχασµούς του τηρώντας τους νόµους του κράτους κατά δε τη διάταξη της παρ. 2 εδ. α` ο τύπος είναι ελεύθερος. Με τις διατάξεις αυτές καθιερώνεται η ελευθεροτυπία και συνακόλουθα η ελεύθερη δηµοσιογραφία η οποία, χωρίς να ανάγεται σε δηµόσια λειτουργία, πρέπει να λειτουργεί προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Η ελευθεροτυπία και η ελεύθερη δηµοσιογραφία µέσα στα πλαίσια 22

23 της συνταγµατικής και κατοχυρωµένης ελευθερίας του τύπου, εµφανίζεται ως ελεύθερη έκφραση στοχασµών, ως αδέσµευτη ειδησεογραφία και ως έντονη άσκηση κριτικής και ελέγχου των δηµοσίων προσώπων και πραγµάτων (Εφ. Αθ /1991 ΝοΒ 40 σελ Εφ. Αθ. 9975/1986 Ελλ νη µε ενηµερωτικό σηµείωµα Ε. Κρουσταλάκη). Τα όρια µεταξύ της ελεύθερης και της καταχρηστικής άσκησης του δικαιώµατος της ελευθεροτυπίας και της ελεύθερης δηµοσιογραφίας παραµένουν δυσδιάκριτα, προσδιορίζονται όµως σε ικανοποιητικό βαθµό, ως προς την προστασία της τιµής και της υπόληψης άρα και της προσωπικότητας από τις διατάξεις των άρθρων Π.Κ., χωρίς να αποκλείεται σε ακραίες περιπτώσεις η εφαρµογή του άρθρου 281 ΑΚ, σε συνδυασµό µε τοάρθρο 25 παρ. 3 του Συντάγµατος κατά τα οποία κανένα δικαίωµα, έστω και αν υποχρεώνεται από το Σύνταγµα, δεν µπορεί να ασκείται κατά τρόπο που προφανώς υπερβαίνει την καλή πίστη ή τα χρηστά ήθη ή τον κοινωνικό ή οικονοµικό σκοπό του δικαιώµατος. Το έγκληµα της συκοφαντικής δυσφηµήσεως, που προβλέπεται και τιµωρείται από τα άρθρα 362 και 363 Π.Κ., περιλαµβάνει αντικειµενικά τον ισχυρισµό ενώπιον τρίτου ή τη διάδοση γεγονότος πρόσφορου να βλάψει την τιµή ή την υπόληψη άλλου και αντικειµενικά τη γνώση του δράστη ότι το ισχυριζόµενο ή διαδιδόµενο είναι πρόσφορο να βλάψει την τιµή ή την υπόληψη άλλου, καθώς και τη θέλησή του να ισχυριστεί ενώπιον τρίτου ή να διαδώσει αυτό το γεγονός. Ακόµη απαιτείται το γεγονός, στο οποίο αναφέρεται ο παραπάνω ισχυρισµός ή η διάδοση, να είναι αναληθές και ο δράστης να γνωρίζει την αναλήθειά του. Ως γεγονός, κατά την έννοια των παραπάνω διατάξεων, νοείται κάθε συγκεκριµένο περιστατικό του εξωτερικού κόσµου που ανάγεται στο παρελθόν ή παρόν, υποπίπτει στις αισθήσεις και είναι δεκτικό αποδείξεως καθώς και κάθε συγκεκριµένη σχέση ή συµπεριφορά, αναφερόµενη στο παρελθόν ή παρόν, που υποπίπτει στις αισθήσεις και αντίκειται στην ηθική και την ευπρέπεια. Ετσι, στο έγκληµα της συκοφαντικής δυσφηµήσεως, η συµπεριφορά του υπαιτίου που εκδηλώνεται µε τον παραπάνω τρόπο, µπορεί να βλάψει την εκτίµηση του προσβαλλοµένου από τους άλλους, γιατί µε αυτή ο υπαίτιος παρέχει σε τρίτους στηρίγµατα, µε την αναφορά γεγονότων, στα οποία αυτοί θα στηρίξουν τη δική τους αρνητική κρίση για το πρόσωπο του προσβαλλοµένου (ΑΠ 1156/1985 ΝοΒ ΑΠ 1238/1985 ΝοΒ Η αξιολογική κρίση που συνοδεύει το γεγονός και θεµελιώνεται σ` αυτό δεν αποτελεί διαφορετική προσβολή της τιµής, αλλά συνιστά επίσης 23

24 δυσφήµιση (ΑΠ 1156/1985 ο.π. - ΑΠ 1821/84 ΠΧρ. ΛΕ Σπινέλλη: Ποινικό ίκαιο β` έκδοση αρ σελ ). Εξάλλου το άρθρο 367 παρ. 1 Π.Κ. ορίζει ότι δεν αποτελούν άδικη πράξη και εποµένως δεν δηµιουργούν υποχρέωση αποζηµειώσεως: α) δυσµενείς κρίσεις για επιστηµονικές, καλλιτεχνικές ή επαγγελµατικές εργασίες, β) δυσµενείς εκφράσεις που περιέχονται σε έγγραφο το οποίο ανάγεται στον κύκλο της υπηρεσίας γ) εκδηλώσεις που γίνονται για την εκτέλεση νόµιµων καθηκόντων, την άσκηστη νόµιµης εξουσίας ή για τη διαφύλαξη δικαιώµατος ή από δικαιολογηµένο ενδιαφέρον και δ) ανάλογες περιπτώσεις. Κατά την παρ. 2 του ίδιου άρθρου, δεν εφαρµόζεται η παρ. 1 όταν οι παραπάνω κρίσεις και εκδηλώσεις περιέχουν τα συστατικά στοιχεία της πράξης του άρθρου 363 ΠΚ. (συκοφαντικής δυσφήµησης) ή όταν από τον τρόπο της εκδηλώσεως ή από τις περιστάσεις υπό τις οποίες τελέστηκε η πράξη προκύπτει σκοπός εξυβρίσεως. ικαιολογηµένο ενδιαφέρον που πηγάζει από τη συνταγµατικά κατωχυρωµένη ελευθερία και την κοινωνική αποστολή του τύπου έχουν και τα πρόσωπα που συνδέονται µε τη λειτουργία του, κατά κύριο λόγο δε οι δηµοσιογράφοι, για τη δηµοσίευση γεγονότων και σχολίων σχετικών µε τις πράξεις και τη συµπεριφορά προσώπων, που προυσιάζουν ενδιαφέρον για το κοινωνικό σύνολο. Γι` αυτό µπορούν να δηµοσιεύσουν ειδήσεις και σχόλια για τη σχετική πληροφόρηση και ενηµέρωση του κοινού µε οξεία κριτική ή δυσµενείς χαρακτηρισµούς (ΑΠ 1407/1988 Ελλ νη ΑΠ 1653/83ΝοΒ ). Ο άδικος όµως χαρακτήρας της πράξης δεν αίρεται και συνεπώς παραµένει υποχρέωση αποζηµιώσεως του παθόντος κατά το αστικό δίκαιο (ΑΚ 5759, 299, 914, 932), αν συντρέχει περίπτωση συκοφαντικής δυσφήµησης ή από τις περιστάσεις που οδήγησαν στο δηµοσίευµα προκύπτει σκοπός εξυβρίσεως, δηλαδή πρόθεση που κατευθύνεται ειδικά στην προσβολή της τιµής (Εφ. Αθ /1991 ΝοΒ ). Με την υπό κρίση αγωγή οι ενάγοντες επικαλούµενοι ότι από αναφερόµενα σ` αυτή εξυβριστικά και συκοφαντικά δηµοσιεύµατα, τα οποία δηµοσιεύθηκαν στην ιδιοκτησία της πρώτης εναγοµένης, ηµερησίας πρωινής εφηµερίδας "...", της οποίας εκδότης και νόµιµος εκπρόσωπος είναι ο δεύτερος εναγόµενος διευθυντής αυτής ο τρίτος και δηµοσιογράφος αυτής η τετάρτη εναγοµένη, προσβλήθηκαν παράνοµα, η τιµή και η επαγγελµατική πίστη της πρώτης ενάγουσας, και η τιµή, η υπόληψη και η επαγγελµατική πίστη του δευτέρου ενάγοντος, ζητούν όπως το αίτηµα παραδεκτά περιορίστηκε εν µέρει σε αναγνωριστικό µε δήλωση των πληρεξουσίων δικηγόρων της η οποία καταχωρήθηκε στα πρακτικά 24

25 (άρθρ. 223 παρ. 1 ΚΠολ ) α) να υποχρεωθούν οι εναγόµενοι, αλληλεγγύως και είς ολόκληρον ο καθένας να καταβάλουν στην πρώτη ενάγουσα το ποσό του ευρώ και στο δεύτερο ενάγοντα το ποσό των ευρώ β) να αναγνωριστεί ότι οι εναγόµενοι τους οφείλουν αλληλεγγύως και εις ολόκληρον ο καθένας ευρώ στην πρώτη ενάγουσα και ευρώ στο δεύτερο ενάγοντα, µε το νόµιµο τόκο από την επίδοση της αγωγής, ως χρηµατική ικανοποίηση για την αποκατάσταση της ηθικής βλάβης ηου υπέστησαν από τα προαναφερόµενα επιλήψιµα δηµοσιεύµατα, γ) να διαταχθεί η καταχώρηση περίληψης της αποφάσεως που θα εκδοθεί, µε απειλή χρηµατικής ποινής 300 ευρώ για κάθε ηµέρα καθυστέρησης, δ) να υποχρεωθούν οι εναγόµενοι να παραλείψουν κάθε µελλοντική προσβολή της προσωπικότητας της στο µέλλον µε ανάλογα δηµοσιεύµατα, µε απειλή χρηµατικής ποινής ε) να κηρυχθεί η απόφαση προσωρινά εκτελεστή στ) να απαγγελθεί κατά του δευτέρου, τρίτου και τετάρτης των εναγοµένων προσωπική κράτηση, ως µέσο αναγκαστικής εκτέλεσης της απόφασης και ζ) να καταδικαστούν οι εναγόµενοι στη δικαστική δαπάνη. Η αγωγή για το καταψηφιστικό αίτηµα της οποίας έχει καταβληθεί το ανάλογο τέλος δικαστικού ενσήµου µε τις υπέρ τρίτων προσαυξήσεις (βλ. τις /2002, /2002 γραµ. εισπράξεως ΕΤΕ ΑΕ, τα , 13280/2002 διπλότυπο είσπραξης της ΟΥ ενσήµων Πειραιά, αρµοδίως φέρεται προς συζήτηση ενώπιον του ικαστηρίου αυτού (άρθρ. 681, 18, 22, 25 ΚΠολ ) κατά την ειδική διαδικασία των άρθρων 666 παρ. 1,670,. 671 και ΚΠολ, και είναι νόµιµη στηριζόµενη στις διατάξεις των άρθρων που προαναφέρθηκαν και αυτές των άρθρων 346, ΑΚ, 907, 908, 947, 176 ΚΠολ 361 ΠΚ. Πρέπει συνεπώς, να ερευνηθεί περαιτέρω κατ` ουσία. Οι εναγόµενοι αρνούνται την αγωγή και προβάλουν επικουρική την ένσταση του άρθρου 367 1ΠΚ, ισχυριζόµενοι ότι σε περίπτωση που κάποιο από τα δηµοσιεύµατα κριθεί ότι πληροί τις επικαλούµενες στην αγωγή διατάξεις τότε ο άδικος χαρακτήρας της πράξεως αίρεται, για το λόγο ότι τα δηµοσιεύµατα αυτά έγιναν στα πλαίσια ασκήσεως του δηµοσιογραφικού καθήκοντος. Ο ισχυρισµός αυτός πρέπει να ερευνηθεί περαιτέρω κατ` ουσία. Από τις ένοµες καταθέσεις των µαρτύρων, την ανωµοτί εξέταση της τετάρτης εναγοµένης, τα έγγραφα που οι διάδικοι προσκοµίζουν και επικαλούνται πιθανώς και τις /2002 ένορκες βεβαιώσεις του Ειρηνοδίκη Αθηνών και τις /2002 ένορκες βεβαιώσεις της συµβολαιογράφου Αθηνών και τις /2002 τις ένορκες βεβαιώσεις του Ειρηνοδίκη Αθηνών, οι οποίες παραδεκτά λαµβάνονται 25