Φάκελος περιοχής: GR Όρος Βαρδούσια. Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων.

Transcript

1 Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Φάκελος περιοχής: GR Όρος Βαρδούσια Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων Ανάδοχοι: Τ. Δημαλέξης Δ. Μπούσμπουρας Οκτώβριος 2009

2 Ομάδα μελέτης: Τάσος Δημαλέξης Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Δημήτρης Μπούσμπουρας Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Θάνος Καστρίτης Ωκεανογράφος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Άρης Μανωλόπουλος Περιβαλλοντολόγος Συντονισμός ομάδας χαρτογράφησης και βάσης δεδομένων, Υπεύθυνος παραγωγής χαρτών, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Victoria Saravia Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Υπεύθυνη παραγωγής χαρτών ενδιαιτημάτων, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Λευτέρης Σταύρακας Μηχανικός Η/Υ Υπεύθυνος συμπλήρωσης βάσης δεδομένων Natura Ρούλα Τρίγκου Δασολόγος Συμμετοχή στη συγγραφή επιμέλεια Σχεδίων Δράσης Κώστας Μαργετουσάκης Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Διονυσία Μαρκοπούλου Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Δανάη Πορτόλου Ζωολόγος Επεξεργασία πληθυσμιακών δεδομένων ΙΒΑ και SPA Jakob Fric Φυσικός Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Κώστας Γαγάνης Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Άγγελος Ευαγγελίδης Περιβαλλοντολόγος Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Παναγιώτης Γκιόκας Διοικητική υποστήριξη Επιστημονική και τεχνική υποστήριξη: Τομέας Διατήρησης Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία

3 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Β: Ορνιθολογική Αξιολόγηση Περιοχών ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Έκθεση ορνιθολογικής αξιολόγησης της περιοχής «GR105 Όρη Βαρδούσια», για το χαρακτηρισμό της ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Σταύρος Ξηρουχάκης ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

4 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Ξηρουχάκης, Σ. (2009). Έκθεση Ορνιθολογικής αξιολόγησης περιοχής «GR105 Όρη Βαρδούσια». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Xirouchakis, S. (2009). Ornithological report for the evaluation of the site «GR105 Mount Vardousia». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Συνοπτική αξιολόγηση Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ SUMMARY OF ORNITHOLOGICAL EVALUATION AND PROPOSED DELIMITATION...18 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...22 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΧΑΡΤΕΣ ΟΠΤΙΚΟΥ ΔΙΣΚΟΥ (CD-ROM) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός της έκθεσης είναι η αξιολόγηση, η οριοθέτηση και ο χαρακτηρισμός της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (ΣΠΠ) «GR105 Όρη Βαρδούσια» ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας, σύμφωνα με το Άρθρο 4 της Οδηγίας για τα Πουλιά 79/409/ΕΟΚ. Το μέσον για την επίτευξη του σκοπού είναι η εφαρμογή των προδιαγραφών που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004), στην ανωτέρω περιοχή με παραδοτέα τα οποία αποσκοπούν στην ολοκλήρωση της τεχνικής προετοιμασίας για το χαρακτηρισμό της περιοχής αυτής ως ΖΕΠ. 1.1 Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Η περιοχή μελέτης είναι η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR105 Όρη Βαρδούσια», σύμφωνα με την έκδοση «Important Bird Areas in Europe» (Bourdakis & Vareltzidou 2000) του BirdLife International και τον χάρτη με τα όρια της περιοχής που έχει παραχθεί από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία για το Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ. Η έκταση της περιοχής μελέτης σύμφωνα με το BirdLife International (Bourdakis & Vareltzidou 2000) είναι km 2. Ο ορεινός όγκος των Βαρδουσίων γεωγραφικά χωρίζεται σε τρία συγκροτήματα. Το βόρειο με τις κορυφές Μεγάλη Χούνη (2286m) και Σινάνι (2059m). Το Νότιο που περιλαμβάνει και την κορφή Κόρακας 2495 την ψηλότερη των Βαρδουσίων και είναι μία στενόμακρη λουρίδα η οποία ουσιαστικά φτάνει μέχρι το φράγμα του Μόρνου και το δυτικό κομμάτι που είναι ένα σύνολο απόκρημνων κορφών ( Γιδοβούνι 2065m, Πυραμίδα 2350m, Αλογόραχη 2270m), ενώ ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

7 βορειοδυτικά εκτείνονται οι κορυφές Πάνω και Κάτω Ψηλό με εντυπωσιακές ορθοπλαγιές. Η περιοχή μελέτης περιλαμβάνει την ΣΠΠΕ και ουσιαστικά περικλείει τον ορεινό όγκο. Η οριοθέτηση της είναι σχετικά εύκολη από το υπάρχον οδικό δίκτυο περιμετρικά των Βαρδουσίων που ενώνει τα ορεινά χωριά Μουσουνίτσα (Αθ. Διάκος) και Αρτοτίνα και τον ποταμό Κόκκινο μέχρι το φράγμα του Μόρνου. Ο Γυπαετός, η Πετροπέρδικα και ο Κλειδωνάς είναι τα είδη της ορνιθοπανίδας για τα οποία η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR 105 Όρη Βαρδούσια» αξιολογήθηκε από το BirdLife International ότι πληροί τα κριτήρια για ένταξη στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας (πίνακας 1). Πίνακας 1. Κριτήρια ΙΒΑ 2000 Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Πληθυσμός BirdLife Alectoris graeca Πετροπέρδικα Κοινό Β2 Gypaetus barbatus Γυπαετός Β2, C6 Parus lugubris Κλειδωνάς Kοινό Β3 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

8 Χάρτης 1.1. Όρια περιοχής μελέτης (όρια Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά) (Bourdakis & Vareltzidou, 2000) 1.2 Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Οι κυριότερες εργασίες που αφορούν την περιοχή είναι οι ακόλουθες: Holzinger, J Schneefink (Montifringilla nivalis) im Vardousia und Giona Gebirge (Griechenland). Kartierung Mediterr. Brutvogel. 5:25-26 Αδαμακόπουλος Τ., Ματσούκα Π. και Β. Χατζηρβασάνης Τα βουνά της Ρούμελης, Εκδόσεις Πιτσιλός, Αθήνα. Αδαμακόπουλος, Τ., Σφήκας, Γ., και Β. Χατζηρβασάνης Αξιολόγηση και διαχείριση των οικοσυστημάτων της Γκιώνας. Αδημοσίευτη αναφορά: Κίνηση Προστασίας Εθνικών Δρυμών, Αθήνα. Χατζηρβασάνης, Β Τα ορεινά οικοσυστήματα της Γκιώνας: μελέτη ανάπτυξης με στόχο την προστασία. Αδημοσίευτη αναφορά, Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Άμφισσας. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

9 Hatzirvasanis, V.(compiler) Important Bird Areas in Greece: 105. Mount Vardousia. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) Σακούλης, Α., και Β. Χατζηρβασάνης (συντάκτες) Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Όρος Βαρδούσια» με κωδικό ΣΠΠΕ GR105. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ 1.3 Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς Η περιοχή έχει συμπεριληφθεί στον ενιαίο κατάλογο του δικτύου NATURA 2000 με την ονομασία psci: GR Όρη Βαρδούσια. Επίσης μία έκταση στρ. έχουν ανακηρυχθεί σε Καταφύγιο Άγριας Ζωής (Μακριά Ράχη, Δρυοδάσος Πενταγίων/ Κοκκίνου) ενώ δύο τμήματα της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά αποτελούν Ελεγχόμενες Κυνηγετικές Περιοχές, της Ορεινής Παρνασσίδας έκτασης στρεμμάτων και της Μακρινής Ράχης/ Δρυοδάσος Πενταγιών με έκταση στρεμμάτων. 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Για την έρευνα πεδίου αλλά και για τις απαιτούμενες εργασίες γραφείου εφαρμόστηκαν οι προδιαγραφές που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές», Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ήταν η ενδεδειγμένη για τον εντοπισμό επικρατειών και αποικιών αρπακτικών. Η μέθοδος βασίζεται στη μεταφορά σε χάρτη των σημείων παρατήρησης των διαφόρων ειδών, με σκοπό την καταγραφή των περιοχών που χρησιμοποιούν καθώς και τον εντοπισμό των ορίων των επικρατειών τους. Οι παρατηρήσεις έγιναν από ψηλά σημεία (vantage points) με εποπτική θέα ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

10 σαρώνοντας τον ορίζοντα στην ευρύτερη περιοχή. Επίσης για τον ίδιο σκοπό πραγματοποιήθηκαν διαδρομές με αυτοκίνητο (road surveys) κινούμενο με χαμηλή ταχύτητα (30-40 km/h, Fuller & Mosher 1981). Όλες οι δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν σε περιοχές με κατάλληλο βιότοπο φωλιάσματος για όλα τα είδη χαρακτηρισμού και το 2008 αλλά δυστυχώς σχετικά αργά σε σχέση με την αναπαραγωγική περίοδο. Αποτέλεσμα της εργασίας πεδίου ήταν ή χαρτογράφηση των επικρατειών των σημαντικότερων ειδών και η έμμεση εκτίμηση των πληθυσμών τους (Bibby et al. 1992). Στην έρευνα πεδίου χρησιμοποιήθηκαν κιάλια 10Χ50 και τηλεσκόπιο 20Χ60, Παγκόσμιο Σύστημα Εντοπισμού Θέσης (Global Positioning System-GPS) και χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού σε κλίμακα 1: Από τις καταγραφές, το αρχείο των ερευνητών του ΜΦΙΚ και τη διαθέσιμη βιβλιογραφική πληροφορία διαμορφώθηκαν οι χάρτες με τα κρίσιμα ενδιαιτήματα και τις επικράτειες για τα είδη χαρακτηρισμού και. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

11 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Συνοπτική αξιολόγηση Η παρούσα έρευνα δεν διεύρυνε την λίστα των ειδών που έχουν καταγραφεί στην περιοχή μελέτης. Ωστόσο βελτίωσε την γνώση μας για αρκετά είδη ως προς το μέγεθος του πληθυσμού τους και των επικρατειών τους. Αντίθετα οι περιοχές τροφοληψίας ήταν σχετικά εύκολο να χαρτογραφηθούν ενώ δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές αλλαγές στην κατανομή τους σε σχέση με την υπάρχουσα βιβλιογραφία. Ειδικότερα τα είδη που εντοπίστηκαν και πληρούν τα κριτήρια χαρακτηρισμού 1 και 6 είναι ο Χρυσαετός και ο Βλάχος. Ειδικότερα ο Χρυσαετός με τρεις επικράτειες σε σχετικά μικρή έκταση καθιστά την περιοχή μιά από τις πιο σημαντικές για την χώρα και από τους πιο σημαντικού πληθυσμούς του είδους στο νότιο άκρο της κατανομής του στην ηπειρωτική Ελλάδα. Παράλληλα ο Φιδαετός, ο Πετρίτης, ο Μαύρος Δρυοκολάπτης και η Δεντροσταρήθρα (Lullual arborea) ήταν τα σημαντικότερα είδη αφού οι πληθυσμοί τους στην περιοχή είναι σημαντικοί (>) σε εθνικό επίπεδο. 3.2 Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Για την περιοχή μελέτης δημιουργήθηκε αρχικά ένας πίνακας εργασίας με όλα τα είδη που απαντούν στην περιοχή, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για να ετοιμασθούν: α) ο πίνακας αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και και β) οι πίνακες 3.2.a-b του Τυποποιημένου Δελτίου Δεδομένων. Στον πίνακα αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και (βλ. Παράρτημα: Πίνακας Ι) σημειώθηκε ο πληθυσμός του κάθε είδους στη περιοχή μελέτης και εάν το είδος πληροί κάποιο από τα κριτήρια 1, 2, 3 και 6. Τέλος, με βάση την αξιολόγηση που παρουσιάζεται στον παραπάνω πίνακα, ετοιμάστηκε ο πίνακας 2 ο οποίος περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα κριτήρια 1-6 και συνεπώς πρόκειται για τα είδη χαρακτηρισμού της περιοχής και ο πίνακας 3 που περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα πληθυσμιακά όρια και αποτελούν τα είδη της περιοχής μελέτης (δηλαδή τα είδη τα ενδιαιτήματα των οποίων μπορούν να ληφθούν υπόψη για την οριοθέτησή της ως ΖΕΠ). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

12 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 2. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την περιοχή: «GR105 Όρη Βαρδούσια» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική Είδη χαρακτηρισμού ονομασία Aquila chrysaetos Χρυσαετός Ισχύει * 415 Emberiza hortulana Βλάχος Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί > του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 3. Είδη για την περιοχή: «GR105 Όρη Βαρδούσια» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη 76 Circaetus gallicus Φιδαετός αναπ. πληθ. Ελλάδας 102 Falco peregrinus Πετρίτης αναπ. πληθ. Ελλάδας 246 Dryocopus martius Μαύρος δρυοκολάπτης αναπ. πληθ. Ελλάδας 260 Lullula arborea Δεντροσταρήθρα αναπ. πληθ. Ελλάδας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

13 3.3 Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται συνοπτικά ο ελληνικός πληθυσμός των ειδών χαρακτηρισμού και, το καθεστώς παρουσίας τους στην περιοχή μελέτης, τα κρίσιμα ενδιαιτήματά (θέσεις φωλιάσματος, τροφοληψίας και καταφυγίου) και οι απειλές τους, καθώς και τα ενδεδειγμένα μέτρα διατήρησης. Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Κοσμοπολίτικο είδος ο Χρυσαετός εξαπλώνεται σε όλες τις ηπείρους με 5-6 υποείδη. Ο Ευρωπαϊκός πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε ζευγάρια και αποτελεί το 5-24% του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους (BirdLife International 2004). Στην Ελλάδα ο Χρυσαετός ήταν κοινός μέχρι τις αρχές του 19 ου αιώνα σε ολόκληρη την ηπειρωτική χώρα αλλά και σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου (Harrison & Pateff 1937). Σήμερα το είδος απαντάται με δύο υποείδη στην ορεινή ενδοχώρα και την Κρήτη (Handrinos & Akriotis 1997) το Aquila chrysaetos chrysaetos και το Aquila chrysaetos homeyeri αντίστοιχα (Cramp & Simmon 1980). Η κατανομή του Χρυσαετού περιλαμβάνει ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Θράκης, της ανατολικής και κυρίως δυτικής Μακεδονίας καθώς και της οροσειράς της Πίνδου μέχρι και την Στερεά. και ορισμένες περιοχές της Πελοποννήσου και της Εύβοιας (Handrinos & Akriotis 1997). Από τα νησιά απαντάται στην Κρήτη και πιθανόν στις Κυκλάδες (Σύρο). Ο πληθυσμός του την δεκαετία του 1980 κυμαίνονταν σε ζευγάρια (Handrinos 1987) με τάση μείωσης αφού το 1990 εκτιμήθηκε σε ή ζευγάρια (Tucker & Heath 1994, ΒirdLife 2004). Στα Βαρδούσια εντοπίστηκαν τρεις επικράτειες όπου παρατηρήθηκαν ενήλικα άτομα σε ζευγάρια. Συγκεκριμένα ένα ζευγάρι χαρτογραφήθηκε στην περιοχή των οικισμών Αθανάσιος Διάκος (Πάνω Μουσουνίτσα) Κονιάκος δηλαδή στο βορειανατολικό τμήμα του ορεινού όγκου. Ένα δεύτερο ζευγάρι παρατηρήθηκε στο νοτιοδυτικό τμήμα των Βαρδουσίων και ειδικότερα στην ημιορεινή ζώνη που οριοθετείται μεταξύ των ορεινών οικισμών Δάφνη και Διακόπη με σταθερή παρουσία στα αλπικά λιβάδια της κεντρικής οροσειράς (μέχρι τα ορειβατικά καταφύγια) και τις κορυφογραμμές Κόρακας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

14 Κοκκινιάς Όρνιο Κοράκια. Η τρίτη επικράτεια οριοθετείται στο βορειοδυτικό τμήμα των Βαρδουσίων (κορυφές Σούφλες Μπάλα Κάτω & Πάνω Ψηλό) ενώ το ζευγάρι παρατηρήθηκε να κυνηγά κυρίως στην αλπική ζώνη της δυτικής πλευράς του βουνού (Αρτοτινά λιβάδια). Δεδομένου ότι οι επικράτειες του είδους κυμαίνονται από km 2, (Watson, Watson 1997) ο ορεινός όγκος των Βαρδουσίων μπορεί θεωρητικά να φιλοξενήσει 1-6 ζευγάρια. Ωστόσο με βάση την εμπειρία μας και την πληθυσμιακή πυκνότητα που παρατηρείται στην Ευρώπη (100 km 2, Haller 1982, Bergo 1984, Xirouchakis 2001) ένα λογικό νούμερο για τον πληθυσμό του Χρυσαετού στην περιοχή θεωρούμε πως είναι τα 2-3 ζευγάρια (2+). Οικολογία. Το είδος περιορίζεται σε ορεινές περιοχές με βραχώδεις εξάρσεις (Handrinos & Akriotis 1997). Προτιμά τις ανοιχτές εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση και αποφεύγει τα δάση αν και ενδέχεται να ενδημεί σε δασικές εκτάσεις χρησιμοποιώντας τα διάκενα για ανεύρεση τροφής (Adamakopoulos et al. 1995). Ο Χρυσαετός φωλιάζει κυρίως σε βράχια ( m, Handrinos 1987) αν και έχει καταγραφεί φώλιασμα και σε δέντρα σε περιοχές με αφθονία τροφής. Η δίαιτα του αποτελείται κυρίως από πουλιά και θηλαστικά μικρού και μεσαίου μεγέθους καθώς και νεκρά ζώα, ειδικά το χειμώνα (Handrinos 1987, Hallmann 1989, Handrinos & Akriotis 1997). Στην ηπειρωτική Ελλάδα τα ερπετά αποτελούν βασική πηγή τροφής με κύριο αντιπρόσωπο τις χελώνες (Handrinos & Akriotis 1997). Στην Κρήτη η δίαιτά του αποτελείται από πουλιά και θηλαστικά μεσαίου μεγέθους όπως φάσες Columba palumbus, αγριοπερίστερα (Columba oenas), καλιακούδες (Pyrrhocorax spp.), πέρδικες (Alectoris chukar), λαγούς (Lepus europeus), νεογέννητα αμνοερίφια αλλά και ψοφίμια (Xirouchakis 2001). Απειλές: Βασικές απειλές για το είδος είναι η λαθροθηρία, η χρήση δηλητηρίων και η υποβάθμιση των βιοτόπων τροφοληψίας του (κυρίως η εγκατάλειψη των ορεινών καλλιεργειών), καθώς και σε τοπικό επίπεδο η υπερθήρευση ορισμένων βασικών ειδών διατροφής όπως η πέρδικα και ο λαγός. Επίσης οι εκτεταμένες αναδασώσεις και η φυσική δάσωση εγκαταλελειμμένων γαιών είναι αρνητικές για το είδος. Η χρήση δολωμάτων για τον λύκο είναι καθοριστική για το είδος στην περιοχή μελέτης. Μαρτυρίες για χρήση δηλητηρίων και νεκρά άτομα υπάρχουν από την δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

15 Βλάχος (Emberiza hortulana) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Βλάχου στη χώρα μας εκτιμάται σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Κοινός καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή μελέτης, παρατηρείται στα αλπικά λιβάδια και σε χέρσες ανοικτές εκτάσεις αλλά και κοντά σε στάνες στην ορεινή και υποαλπική ζώνη. Θεωρείται κοινό είδος στην περιοχή μελέτης χωρίς ωστόσο να έχει εκτιμηθεί ο πληθυσμός του. Οικολογία. Προτιμά ανοιχτές αγροτικές εκτάσεις με αραιά δέντρα, ενώ στη νότια Ευρώπη αναπαράγεται σε βραχώδεις λιβαδικές εκτάσεις με διάσπαρτους θάμνους και ελαιώνες (Tucker & Heath 1994). Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά στο έδαφος με σπόρους και μικρά ασπόνδυλα (Snow & Perrins 1998). Απειλές: Η σημαντικότερη αιτία μείωσης των πληθυσμών του στην Ευρώπη είναι η εντατικοποίηση της γεωργίας. Η επικράτηση των μονοκαλλιεργειών εξαφάνισε τους φυτοφράχτες και τα δένδρα και μείωσε την ποικιλότητα του αγροτικού τοπίου με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση των ενδιαιτημάτων του είδους. Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Μεταναστευτικό είδος, ο Φιδαετός παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση στην δυτική Παλαιαρκτική καθώς συναντάται από την δυτική και νότια Ευρώπη μέχρι την κεντρική Ασία. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του εκτιμάται σε 51, ,000 ενώ στην Ευρώπη κυμαίνεται μεταξύ ζευγάρια (BirdLife 2004). Το είδος ξεχειμωνιάζει στην υποσαχάρια Αφρική ενώ στην Ελλάδα έρχεται στα μέσα Μάρτη μέχρι αρχές Απρίλη. Παρατηρείται σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική χώρα αλλά και σε πολλά νησιά συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης. Είναι ίσως ο πιο κοινός αετός των ορεινών όγκων της κεντρικής Ελλάδας. Ο πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε ζευγάρια (Hallman 1985). Στην περιοχή μελέτης το είδος έχει έντονη παρουσία με τέσσερις ενεργές επικράτειες (μία ανά γεωγραφικό τεταρτημόριο). Τα ζευγάρια παρατηρήθηκαν αντίστοιχα να αναζητούν τροφή στις κορυφές Όρνιο, βουνό Χωμήριανης, βουνό Κωστάριτσας και στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού Μακριά Ράχη (νοτιοδυτικά Βαρδούσια). Δεδομένου ότι ο Φιδαετός σε ηπειρωτικές περιοχές διατηρεί επικράτειες περίπου 50 km 2 (Pettreti ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

16 1988) και τον βιότοπο που είναι κατάλληλος για τροφοληψίας στην περιοχή, τότε στο σύνολο των Βαρδουσίων είναι εφικτό να χωροθετηθούν τα παραπάνω ζευγάρια. Ωστόσο οι περιοχές αναπαραγωγής θα πρέπει να βρίσκονται σε χαμηλότερο υψόμετρο και είναι δύσκολο να χαρτογραφηθούν εφόσον οι επισκέψεις μας έγιναν σχετικά αργά μετά την περίοδο φωλιάσματος. Οικολογία. Τυπικό είδος των Μεσογειακών οικοσυστημάτων συναντάται σε ανοιχτές εκτάσεις κυρίως με παραδοσιακές χρήσεις γης όπως βοσκότοπους, αραιούς θαμνώνες και χωράφια με ξερολιθιές και χέρσες εκτάσεις (Cramp & Simmons 1980). Φωλιάζει σε ψηλά δέντρα (κωνοφόρα αλλά και φυλλοβόλα) σε δασικές συστάδες με διάκενα ή με πεδιάδες σε άμεση γειτνίαση. Ο τυπικός βιότοπος κυνηγίου του περιλαμβάνει λοφώδεις περιοχές με χαμηλή βλάστηση και αραιή δασοκάλυψη. Επίσης είναι κοινός σε αλπικά λιβάδια με βράχια και σάρες αρκεί να υπάρχει ικανοποιητική πυκνότητα ερπετών. Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με φίδια (>90%) και σαύρες. Απειλές. Βασικές απειλές για το είδος αποτελούν η λαθροθηρία, οι πυρκαγιές (ειδικά στις Μεσογειακές χώρες) και η απομάκρυνση των ώριμων δέντρων που του στερούν σημαντικές θέσεις φωλιάσματος. Επίσης η εγκατάλειψη των εκτατικών μορφών γεωργίας και κυρίως η παρακμή των παραδοσιακών συστημάτων βόσκησης έχουν ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση του βιοτόπου κυνηγίου. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. Είδος που απαντάται σε όλες τις ηπείρους από την Τούνδρα μέχρι τους τροπικούς. Ο παγκόσμιος πληθυσμός εκτιμάται σε άτομα (Ferguson-Lees et al. 2001). Στην Ευρώπη ενδημούν ζευγάρια (BirdLife 2004) ενώ στην χώρα μας ο πληθυσμός του είδους κυμαίνεται μεταξύ 100 και 250 ζευγάρια (Tucker & Heath 1994). Δεδομένου της συμπεριφοράς κυνηγίου του είδους (ενέδρα) είναι σχετικά δύσκολο να εντοπιστούν οι επικράτειες του και οι βράχοι φωλιάσματος. Το είδος παρατηρήθηκε στο βορειοδυτικό τμήμα του βουνού (οικισμός Διχώρι, Βαρδουσόρεμα), στα νότια στην περιοχή του οικισμού Διακόπι και επίσης στα νοτιανατολικά κοντά στο φράγμα του Μόρνου (κορυφή Προφήτης Ηλίας). Ωστόσο ο συνολικός πληθυσμός των Βαρδουσίων πρέπει να ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

17 αριθμεί περισσότερα από 3 ζευγάρια λόγω καταλληλότητας βιοτόπου (4-6), αλλά δυστυχώς το μέγεθος του δεν ήταν δυνατόν να εκτιμηθεί με ακρίβεια. Οικολογία. Ο Πετρίτης ενδημεί σε απόκρημνες ορεινές περιοχές αλλά και σε πεδινές αρκεί να υπάρχουν κατάλληλα βράχια όπως παράκτιες ορθοπλαγιές ενώ τις τελευταίες δεκαετίες εξαπλώνεται και σε κατοικημένες περιοχές όπου φωλιάζει σε ψηλά κτίρια και τρέφεται με περιστέρια και ψαρόνια. Φωλιάζει σε απότομα βράχια αν και ένας μικρός πληθυσμός στις χώρες της Βαλτικής προτιμά τα ψηλά δένδρα ενώ στην Φιλανδία φωλιάζει στο έδαφος. Τρέφεται κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις κυνηγώντας μικρού ή μεσαίου μεγέθους πουλιά (Ratcliffe 1993). Απειλές. Σημαντικότερες απειλές θεωρούνται η χρήση εντομοκτόνων και βαρέων μετάλλων (οργανοφωσφορικά, PCBs), που μέσω της τροφικής αλυσίδας φθάνουν στο είδος (βιοσυσσώρευση), καθώς και το παράνομο κυνήγι και το παράνομο εμπόριο αυγών και νεοσσών για ιερακοθηρία. Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) Καθεστώς παρουσίας - Πληθυσμός. O Μαύρος Δρυοκολάπτης παρουσιάζει ευρεία κατανομή στην χώρα μας αν και οι πληθυσμοί του είναι σχετικά αραιοί. Συναντάται κυρίως σε ώριμα δάση της βορείου και κεντρικής χώρας φτάνοντας στα νότια μέχρι τον Παρνασσό και την Οίτη. Στην περιοχή μελέτης το είδος εντοπίστηκε από τον χαρακτηριστικό έντονο ήχο αναζήτησης τροφής σε ώριμα δέντρα (drumming) κυρίως στο βόρειο τμήμα του βουνού (Μουσουνίτσα/ Προφήτης Ηλίας και Καρυώτικο ρέμα). Ο πληθυσμός αν και δύσκολο να εκτιμηθεί είναι σίγουρα περισσότερα από 2 ζευγάρια που αποτελεί και κριτήριο ΖΕΠ. Ωστόσο θεωρώντας ως κατάλληλο βιότοπο για το είδος την έκταση που καταλαμβάνουν τα αυτοφυή δάση κωνοφόρων (43% της περιοχής) και ένα μέγεθος επικράτειας 4 km/ ζευγάρι τότε o μέγιστος πληθυσμός του είδους είναι θεωρητικά 22 ζευγάρια. Οικολογία. Ο βιότοπος του Μαύρου Δρυοκολάπτη είναι συνήθως τα ελατοδάση σε υψόμετρο πάνω από τα 800m (Handrinos & Akriotis 1997). Ωστόσο στην βόρειο Ελλάδα παρατηρείται και σε μικτά δάση φυλλοβόλων-κωνοφόρων ή ακόμη και πάνω από το δασοόριο αρκεί να υπάρχουν διάσπαρτα γέρικά ή νεκρά δέντρα όπου μπορεί να τραφεί και να φωλιάσει. Τρέφεται κυρίως με λάρβες εντόμων και λιγότερο με ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

18 σπόρους. Χωροκρατικό είδος χρειάζεται ha/ ζευγάρι με κατάλληλο βιότοπο τροφοληψίας και φωλιάσματος (Cramp & Simmons 1980). Απειλές. Η βασικότερη απειλή για το είδος είναι η απουσία κατάλληλων θέσεων για φώλιασμα λόγω της αφαίρεσης ώριμων συστάδων. Επίσης ο κατακερματισμός των δασών έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση του βιοτόπου τροφοληψίας και κατ επέκταση την συρρίκνωση των επικρατειών του. Δεντροσταρήθρα (Lullula arborea) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός: Είναι κοινό επιδημητικό είδος στην χώρα μας με ευρεία εξάπλωση και υψομετρική κατανομή ( m, Handrinos & Akritotis 1997). O συνολικός πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε ζευγάρια ενώ έχει υποστεί σοβαρότατη μείωση (περίπου 75%) στα τελευταία 30 έτη. Στην περιοχή μελέτης παρατηρήθηκαν διάσπαρτα άτομα στην αλπική ζώνη και την μακκία βλάστηση στο νοτιοδυτικό τμήμα του βουνού. Ωστόσο με βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία θεωρείται κοινό σε όλα τα Βαρδούσια χωρίς ωστόσο να έχει εκτιμηθεί ο πληθυσμός του. Οικολογία: Τα ενδιαιτήματα της Δενδροσταρήθρας συμπίπτουν συνήθως με τους θαμνότοπους όπου ασκείται εκτατική κτηνοτροφία. Οι βασικές απαιτήσεις του είδους σε τροφοληψία και φώλιασμα καλύπτονται από το συνδυασμό χαμηλής ποώδους με αραιή θαμνώδη ή δενδρώδη βλάστηση και ταυτόχρονη χέρσα εδάφη. Τρέφεται με σπόρους και έντομα ενώ φωλιάζει στο έδαφος συνήθως στην βάση των θάμνων. Απειλές: Σημαντικότερη απειλή για τη Δενδροσταρήθρα είναι οι αλλαγές των χρήσεων γης σε συνδυασμό με την εντατικοποίηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

19 3.4 Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και Στον επισυναπτόμενο χάρτη 2 παρουσιάζονται τα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών χαρακτηρισμού και. Ο χάρτης 2 διαμορφώθηκε από τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από την εργασία πεδίου. Επισημαίνεται ότι για τα περισσότερα είδη αρπακτικών πουλιών έγινε λεπτομερής χαρτογράφηση των κρίσιμων ενδιαιτημάτων, και σημειώθηκαν οι επικράτειες τους οι οποίες περιλαμβάνουν κυρίως τις περιοχές τροφοληψίας. 4. ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ Στον επισυναπτόμενο χάρτη 3 (κλίμακας 1: ) παρουσιάζονται: α) η προτεινόμενη οριοθέτηση της περιοχής μελέτης ως ΖΕΠ και β) τα υφιστάμενα όρια ΤΚΣ και ΖΕΠ πλησίον ή εντός της περιοχής μελέτης. Η πρόταση της περιοχής μελέτης ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας διαμορφώθηκε έτσι ώστε να περιλάβει τα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών χαρακτηρισμού για όλες τις εποχές που αυτά χρησιμοποιούν την περιοχή, καθώς και τα αντίστοιχα ενδιαιτήματα των ειδών, σύμφωνα με τις προδιαγραφές ΖΕΠ (βλ. Δημαλέξης κ.ά. 2004). Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όρια τους. Καθοριστικά είδη για την προτεινόμενη οριοθέτηση ήταν ο Χρυσαετός, ο Φιδαετός, ο Μαύρος Δρυοκολάπτης και τα μικρόπουλα (Sylvia spp. Emberiza spp.). Ωστόσο δεδομένου ότι όλα τα παραπάνω είδη αρπακτικών φωλιάζουν σε βράχια ενώ κυνηγούν στις ανοιχτές εκτάσεις τις περιοχής είτε πρόκειται για φρύγανα είτε για αραιή μακκία ή δασικές συστάδες η οριοθέτηση της περιοχής δεν παρουσίασε δυσκολίες. Τα προτεινόμενα όρια της ΖΕΠ επιδιώχθηκε να είναι εύκολα αναγνωρίσιμα για τη διαχείριση της περιοχής, με βάση φυσιογραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής (δρόμοι, ρέματα και κορυφογραμμές, (Δημαλέξης κ.ά. 2004). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

20 Ξεκινώντας από βόρεια το όριο τη προτεινόμενης ΖΕΠ ξεκινά στην τοποθεσία Μύτικας, στο βόρειο δυτικό άκρο της υφιστάμενης ΤΚΣ με κωδικό GR και συνεχίζει προς ανατολικά ακολουθώντας το βόρειο όριο της προαναφερόμενης ΤΚΣ μέχρι τη διασταύρωση τοπικών δρόμων στην τοποθεσία Γερακάρη. Από εκεί ακολουθεί το ρέμα το Αρκουδόρεμα με νότια κατεύθυνση μέχρι της εκβολές του στο ποταμό Μόρνο. Σε συνέχεια ακολουθεί με νότια κατεύθυνση την κοίτη του ποταμού Μόρνου μέχρι την τεχνητή λίμνη Μόρνου και σε συνέχεια τη μέση της τεχνητής λίμνης μέχρι την τοποθεσία Αμπάδες. Από εκεί ακολουθεί το ποταμό Κόκκινο με βορειοδυτική κατεύθυνση μέχρι την τοποθεσία Προφ. Ηλίας. Από εκεί ακολουθεί το όριο της υφιστάμενης ΤΚΣ με κωδικό GR μέχρι την τοποθεσία Καλύβια. Από εκεί ακολουθεί το Διχαλόρεμα βόρεια, περικλείει το ορεινό όγκο του Προφήτη Ηλία από νότια και συνεχίζει ανατολικά μέχρι την αρχική τοποθεσία Μύτικας. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

21 5. SUMMARY OF ORNITHOLOGICAL EVALUATION AND PROPOSED DELIMITATION The international ornithological importance of the study area is supported by the presence of the the Golden Eagle (Aquila chrysaetos) and the Hortolan Bunting (Emberiza hortulana). Additionally, on a national level the area holds a significant population (> of the national population) of the Short-toed Eagle (Circaetus gallicus), the Black Woodpecker (Dryocopus martius), the Peregrine (Falco peregrinus) as well as the Woodlark (Lullula arborea). In Map 2 the most critical habitat of the aforementioned species is depicted. More specifically data were acquired by territory mapping mainly targeting their area of occurrence. The foraging habitat encompass the entire area covering the subalpine zone and the major cliff walls above the tree line. In addition alpine meadows and maquis vegetation in the mountain zone were also included as well as the forests in the periphery of the mountain and the rangelands with scattered trees and shrubs around the upland villages Map 3 in the CD-ROM (scale 1: ) depicts the boundaries of the proposed Special Protection Area. The boundaries have been designed so as to include all critical habitats of selection species during all seasons that they are using the area. Additionally and in accordance with the specifications for the delimitation of SPAs (see Dimalexis A., E. Bourdakis and E. Hadjicharalambous 2004) all habitats of delimitation species have also been included in the porposed SPA. The proposed SPA boundaries were drawn on the closest possible precision based on the available topographic maps using natural landlines and landmarks (coastline, rivers, crescents) or other landscape characteristics (roads, trails) of the area (see Dimalexis et al. 2004). The proposed site have distinct landscape features and a uniform ecological character although it forms a part of the mountain complex of Paranssos Giona Vardousia mountain complex in central Greece. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

22 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ADAMAKOPOULOS, T., GATZOYANNIS, S. & POIRAZIDIS, C. (Eds) Special Environmental Study of Dadia Forest. WWF Greece, Athens. (Unpublished Study) ΒΛΑΧΟΣ, Α Χλωρίδα βλάστηση και οικολογία του ορεινού συγκροτήματος των Βαρδουσίων. Διδακτορική διατριβή, Παν/μιο Πατρών, Τμήμα βιολογίας, Τομέας βιολογίας φυτών, Εργαστήριο οικολογίας φυτών. Πάτρα, 343 σελ. BERGO, G Populaiton size, sapcing and age structure of Golden Eagle Aquila chrysaetos in Hordaland, west Norway. Fauna Norv. Ser. C, Cinclus 7 : BIBBY, C.J., N.D. BURGESS & D.A. HILL Bird census techniques. Academic Press, London, England. BIRDLIFE INTERNATIONAL, Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. BirdLife Conservation series No. 12. BirdLife International. Cambridge. BOURDAKIS S. & VARELTZIDOU, S Greece pp In Heath, M. F. & Evans, M. I., eds Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p BOURDAKIS, S Localization and mapping of breeding areas and colonies of the species: Griffon vulture Gyps fulvus, Black vulture Aegypius monachus, Bearded vulture Gypaetus barbatus, Egyptian vulture Neophron percnopterus, Golden eagle Aquila chrysaetos and Imperial eagle Aquila heliaca in Greece. Technical Report. Hellenic Ornithological Society, Athens. (in Greek) CRAMP S. & SIMMONS K.E.L Edits. The birds of Western Palearctic. Oxford University Press, Vol.II. FULLER & MOSHER Raptor survey techniques. In: Pendleton B.A.G, Misslap B.A, Cline K.W. & Bird D.M. Edits. Raptor management techniques manual. Natl. Wildl. Fed., Washington, DC, Pp ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

23 HALLER, H Dispersion and population dynamics of Golden Eagle Aquila chrysaetos in the Central Alps. Der Ornithologische 79: (In German). HALLMANN B Status and conservation problems of birds of prey in Greece. In: I. Newton and R. Chancellor (eds.), Conservation Studies of Raptors. ICBP Technical Publication No 5. pp , Cambridge, UK. HALLMANN B Status and distribution of the Aquila in Greece. Biol. Gallohellenica 15: HANDRINOS, G The Golden Eagle in Greece. Actes 1er Coll. Intern. Aigle Royal en Europe, Arvieux, June 1986 : HANDRINOS, G. & AKRIOTIS, T The Birds of Greece. London, UK: Helm Publ. HARRISON, J.M. & P. PATEFF An ornithological survey of Thrace, the islands of Samothraki, Thasos and Thasopoulo in the North Aegean, and observations in the Struma Valley and the Rhodope Mountains, Bulgaria. Ibis 14: PETRETTI, F Notes on the behaviour and the ecology of the Short-Toed Eagle in Italy. Le Gerfaut 78: RATCLIFFE, D The Peregrine Falcon. T. & A.D. Poyser, London. SNOW, D. & PERRINS, C. M. (eds.) (1998) The Birds of the Western Palearctic, Concise Edition. Vol. 2. Oxford University Press, Oxford. TUCKER, G.M. & HEATH, M.F Birds in Europe: their conservation status. XIROUCHAKIS, S The Golden eagle Aquila chrysaetos in Crete. Distribution, population status and conservation problems. Avocetta 25: Βrown 1988). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ Α., E. ΜΠΟΥΡΔΑΚΗΣ & E. ΧΑΤΖΗΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ Προδιαγραφές Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

24 ΧΑΤΖΗΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ E., ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ, A., ΜΠΟΥΡΔΑΚΗΣ, E. & Δ. ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Τεύχος αναλυτικών προδιαγραφών των απαραίτητων εργασιών για την οριοθέτηση ΖΕΠ και των παραδοτέων τους. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

25 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ANNEXES ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

26 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας Ι. Αξιολόγηση των ειδών χαρακτηρισμού και ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

27 Πίνακας Ι. Αξιολόγηση των ειδών χαρακτηρισμού και για την περιοχή «GR105 Όρη Βαρδούσια» AA Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Καθεστώς παρουσίας στην περιοχή μελέτης Res (p) Br (p) Win Stage παγκος. απειλ. ειδ. (ζευγά ρια) Κριτ. 1 (C1) αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε (αναπαραγω γή) Ε.Ε. 25 (διαχείμαση) αναπαρ. πληθ. (αναπαραγωγή) άτ υδροβια ή ζ Θαλασσοπ Κριτ. 4 (C4) πελαργ αρπακτ γεραν στρ Κριτ. 5 (C5) 5 σημ περ γεωγ περ > εθ πλ ή >0,1 βιογ πληθ Κριτ. 6 (C6) αναπ. πληθ. Ελλάδας 2 Gavia arctica Υ 1 4 Tachybaptus ruficollis Υ 15 5 Podiceps cristatus Υ Podiceps grisegena Υ 8 Podiceps nigricollis Υ 1 9 Calonectris diomedea Θ Puffinus yelkouan 20/60 ind Θ Hydrobates pelagicus Θ Phalacrocorax carbo Υ Phalacrocorax aristotelis Υ Phalacrocorax pygmeus Υ Pelecanus onocrotalus Υ Pelecanus crispus 10/30 ind Υ Botaurus stellaris Υ Ixobrychus minutus Υ Nycticorax nycticorax Υ Ardeolla ralloides Υ Egretta garzetta Υ Casmerodius albus Υ Ardea cinerea Υ 6 Ελλάδας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

28 AA Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Καθεστώς παρουσίας στην περιοχή μελέτης Res (p) Br (p) Win Stage παγκος. απειλ. ειδ. (ζευγά ρια) Κριτ. 1 (C1) αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε (αναπαραγω γή) Ε.Ε. 25 (διαχείμαση) αναπαρ. πληθ. (αναπαραγωγή) 27 Ardea purpurea Υ Ciconia nigra Υ Π Ciconia ciconia Υ Π Plegadis falcinellus Υ άτ υδροβια ή ζ Θαλασσοπ Κριτ. 4 (C4) πελαργ αρπακτ γεραν στρ Κριτ. 5 (C5) 5 σημ περ γεωγ περ > εθ πλ ή >0,1 βιογ πληθ Κριτ. 6 (C6) αναπ. πληθ. Ελλάδας 31 Platalea leucorodia Υ Phoenicopterus ruber Υ Cygnus olor Υ 1 37 Anser albifrons / 250 Ελλάδας Υ Anser erythropus 15 ind Υ 1 39 Anser anser / Υ 1 41 Branta ruficollis 60 ind. / regula r presen ce Υ Tadorna ferruginea Υ Tadorna tadorna Υ 1 44 Anas penelope Υ Anas strepera Υ 1 46 Anas crecca Υ 47 Anas platyrhynchos Υ 1 48 Anas acuta Υ 49 Anas querquedula Υ 0 51 Anas clypeata Υ 53 Netta rufina Υ 0 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

29 AA Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Καθεστώς παρουσίας στην περιοχή μελέτης Res (p) Br (p) Win Stage παγκος. απειλ. ειδ. (ζευγά ρια) Κριτ. 1 (C1) αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε (αναπαραγω γή) Ε.Ε. 25 (διαχείμαση) αναπαρ. πληθ. (αναπαραγωγή) 54 Aythya ferina Υ 0 55 Aythya nyroca 20/60 ind άτ υδροβια ή ζ Θαλασσοπ Κριτ. 4 (C4) πελαργ αρπακτ γεραν στρ Κριτ. 5 (C5) 5 σημ περ γεωγ περ > εθ πλ ή >0,1 βιογ πληθ Κριτ. 6 (C6) αναπ. πληθ. Ελλάδας Υ Aythya fuligula Υ 57 Aythya marila Υ 1 61 Melanitta fusca / Υ 62 Bucephala clangula Υ 63 Mergelus albellus Υ 1 64 Mergus serrator Υ 3 65 Mergus merganser Υ 1 regula 66 Oxyura leucocephala r presen ce Υ 3 67 Pernis apivorus non br X Α Milvus migrans 300 Α Haliaeetus albicilla Α Gypaetus barbatus 1 Α 1 1 Ελλάδας regula 73 Neophron percnopterus r 16 Α 1 1 presen ce 74 Gyps fulvus 180 Α Aegypius monachus 5/15 ind 14 Α Circaetus gallicus 4 X 54 Α Circus aeruginosus 290 Α 1 1 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26

30 AA Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Καθεστώς παρουσίας στην περιοχή μελέτης Res (p) Br (p) Win Stage παγκος. απειλ. ειδ. (ζευγά ρια) Κριτ. 1 (C1) αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε (αναπαραγω γή) Ε.Ε. 25 (διαχείμαση) αναπαρ. πληθ. (αναπαραγωγή) 78 Circus cyaneus 110 Α 79 Circus macrourus 15 ind Α 80 Circus pygargus 94 Α Accipiter brevipes non br άτ υδροβια ή ζ Θαλασσοπ Κριτ. 4 (C4) πελαργ αρπακτ γεραν στρ Κριτ. 5 (C5) 5 σημ περ γεωγ περ > εθ πλ ή >0,1 βιογ πληθ Κριτ. 6 (C6) αναπ. πληθ. Ελλάδας 10 Α Buteo buteo Α Buteo rufinus 2 Α Aquila pomarina 70 Α Aquila clanga 6 ind 1 Α 89 Aquila nipalensis 50 Α 90 Aquila heliaca X 2/ 6 1 Α 0 0 ind 91 Aquila chrysaetos 3 41 Α Hieraaetus pennatus 27 Α Hieraaetus fasciatus 9 Α Pandion haliaetus 53 Α 95 Falco naumanni 20/60 ind 180 Α Falco vespertinus 30 ind 9 Α 98 Falco columbarius 76 Α Falco eleonorae X 140 Α Falco biarmicus 1 Α 1 1 Ελλάδας regula 102 Falco cherrug r 2 Α presen ce 103 Falco peregrinus Α 2 2 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27

31 AA Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Καθεστώς παρουσίας στην περιοχή μελέτης Res (p) Br (p) Win Stage παγκος. απειλ. ειδ. (ζευγά ρια) Κριτ. 1 (C1) αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε (αναπαραγω γή) Ε.Ε. 25 (διαχείμαση) αναπαρ. πληθ. (αναπαραγωγή) 105 Bonasa bonasia Tetrao urogallus Alectoris graeca Coturnix coturnix Porzana porzana Υ Porzana parva Υ Crex crex 20/60 ind άτ υδροβια ή ζ Θαλασσοπ Κριτ. 4 (C4) Υ 122 Fulica atra Υ πελαργ αρπακτ γεραν στρ Κριτ. 5 (C5) 5 σημ περ γεωγ περ > εθ πλ ή >0,1 βιογ πληθ Κριτ. 6 (C6) αναπ. πληθ. Ελλάδας 127 Otis tarda 30 ind ind Haematopus ostralegus Υ Himantopus himantopus Υ Recurvirostra avosetta Υ Burhinus oedicnemus Υ Glareola pratincola Υ Charadrius dubius Υ Charadrius hiaticula Υ Charadrius alexandrinus Υ Charadrius leschenaultii 10 Υ 142 Pluvialis apricaria Υ Pluvialis squatarola Υ Hoplopterus spinosus Υ Vanellus vanellus Υ Calidris canutus Υ 1 Ελλάδας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 28

32 AA Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Καθεστώς παρουσίας στην περιοχή μελέτης Res (p) Br (p) Win Stage παγκος. απειλ. ειδ. (ζευγά ρια) Κριτ. 1 (C1) αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε (αναπαραγω γή) Ε.Ε. 25 (διαχείμαση) αναπαρ. πληθ. (αναπαραγωγή) 149 Calidris alba / άτ υδροβια ή ζ Θαλασσοπ Κριτ. 4 (C4) 470 Υ πελαργ αρπακτ γεραν στρ Κριτ. 5 (C5) 5 σημ περ γεωγ περ > εθ πλ ή >0,1 βιογ πληθ Κριτ. 6 (C6) αναπ. πληθ. Ελλάδας 150 Calidris minuta Υ Calidris temminckii Υ 154 Calidris ferruginea Υ 156 Calidris alpina Υ 157 Limicola falcinellus Υ 158 Philomachus pugnax 510 Υ Lymnocryptes minimus Υ Gallinago gallinago Υ 163 Scolopax rusticola Υ Limosa limosa 30 ind Υ 165 Limosa lapponica Υ Numenius phaeopus Υ regula 167 Numenius tenuirostris r presen ce 1 Υ 168 Numenius arquata Υ 169 Tringa erythropus Υ Tringa totanus Υ Tringa stagnatilis Υ 172 Tringa nebularia Υ Tringa ochropus Υ Tringa glareola Υ 177 Actitis hypoleucos Υ Arenaria interpres Υ 1 Ελλάδας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 29

33 AA Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Καθεστώς παρουσίας στην περιοχή μελέτης Res (p) Br (p) Win Stage παγκος. απειλ. ειδ. (ζευγά ρια) Κριτ. 1 (C1) αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε (αναπαραγω γή) Ε.Ε. 25 (διαχείμαση) αναπαρ. πληθ. (αναπαραγωγή) άτ υδροβια ή ζ Θαλασσοπ πελαργ αρπακτ γεραν στρ 5 σημ περ γεωγ περ > εθ πλ ή >0,1 βιογ πληθ αναπ. πληθ. Ελλάδας 187 Larus melanocephalus Υ Larus minutus Υ Larus ridibundus Υ 191 Larus genei Υ Larus audouinii 20/60 ind Κριτ. 4 (C4) Κριτ. 5 (C5) Κριτ. 6 (C6) Υ Larus canus Υ 194 Larus fuscus Υ Gelochelidon nilotica Υ Sterna caspia Υ 203 Sterna sadvicensis Υ Sterna hirundo Υ Sterna albifrons Υ Chlidonias hybridus Υ Chlidonias niger Υ Chlidonias leucopterus Υ 214 Columba oenas Columba palumbus Streptopelia turtur Clamator glandarius Otus scops X Bubo bubo Asio flammeus Caprimulgus europaeus Apus apus Ελλάδας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 30

34 AA Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Καθεστώς παρουσίας στην περιοχή μελέτης Res (p) Br (p) Win Stage παγκος. απειλ. ειδ. (ζευγά ρια) Κριτ. 1 (C1) αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε (αναπαραγω γή) Ε.Ε. 25 (διαχείμαση) αναπαρ. πληθ. (αναπαραγωγή) 234 Apus melba Alcedo atthis Merops apiaster Coracias garrulus Jynx torquilla Picus canus Dryocopus martius Χ Dendrocopos syriacus Dendrocopos medius Dendrocopos leucotos Picoides tridactylus Melanocorypha calandra Calandrella brachydactyla άτ υδροβια ή ζ Θαλασσοπ Κριτ. 4 (C4) πελαργ αρπακτ γεραν στρ Κριτ. 5 (C5) 5 σημ περ γεωγ περ > εθ πλ ή >0,1 βιογ πληθ Κριτ. 6 (C6) αναπ. πληθ. Ελλάδας Σ Σ Lullula arborea Σ Alauda arvensis Σ Riparia riparia Σ Hirundo rustica Σ Delichon urbica Σ Anthus campestris Σ Motacilla flava Σ Phoenicurus phoenicurus Σ Oenanthe isabellina Σ Oenanthe hispanica Σ Monticola saxatilis Σ 100 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία Ελλάδας 31

35 AA Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Καθεστώς παρουσίας στην περιοχή μελέτης Res (p) Br (p) Win Stage παγκος. απειλ. ειδ. (ζευγά ρια) Κριτ. 1 (C1) αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε (αναπαραγω γή) Ε.Ε. 25 (διαχείμαση) αναπαρ. πληθ. (αναπαραγωγή) 305 Turdus torquatus Σ Acrocephalus melanopogon άτ υδροβια ή ζ Θαλασσοπ Κριτ. 4 (C4) πελαργ αρπακτ γεραν στρ Κριτ. 5 (C5) 5 σημ περ γεωγ περ > εθ πλ ή >0,1 βιογ πληθ Κριτ. 6 (C6) αναπ. πληθ. Ελλάδας 130 Σ Hippolais pallida Σ Hippolais olivetorum 30 Σ Sylvia rueppelli 30 Σ Sylvia hortensis Σ Sylvia nisoria 820 Σ Muscicapa striata Σ Ficedula parva Σ Ficedula semitorquata Σ Ficedula albicollis Σ 365 Sitta krueperi 20 1 Σ Oriolus oriolus Σ Lanius collurio Σ Lanius minor 65 Σ Lanius excubitor Σ 377 Lanius senator Σ Lanius nubicus 45 Σ Pyrrhocorax pyrrhocorax 150 Σ Passer hispaniolensis Σ Emberiza cineracea 10/30 ind 1 Σ Emberiza hortulana > Σ Emberiza caesia 130 Σ Emberiza Σ 300 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία Ελλάδας 32

36 AA Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία melanocephala Καθεστώς παρουσίας στην περιοχή μελέτης Res (p) Br (p) Win Stage παγκος. απειλ. ειδ. (ζευγά ρια) Κριτ. 1 (C1) αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε (αναπαραγω γή) Ε.Ε. 25 (διαχείμαση) αναπαρ. πληθ. (αναπαραγωγή) άτ υδροβια ή ζ Θαλασσοπ Κριτ. 4 (C4) πελαργ αρπακτ γεραν στρ Κριτ. 5 (C5) 5 σημ περ γεωγ περ > εθ πλ ή >0,1 βιογ πληθ Κριτ. 6 (C6) αναπ. πληθ. Ελλάδας Ελλάδας Υπόμνημα (Explanations): Ειδικότερες επεξηγήσεις σχετικά με τα πληθυσμιακά όρια και τα κριτήρια που αναφέρονται στον πίνακα, υπάρχουν στις Προδιαγραφές Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Φάσης Β του έργου (βλ. Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους 2004). AA Πιν.Ι: Αύξων αριθμός του Πίνακα Ι. «Κατάλογος των ειδών που απαντούν στην Ελλάδα, καθεστώς παρουσίας τους και κατηγοριοποίηση με βάση την Οδηγία των πτηνών», σύμφωνα με τις Προδιαγραφές Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Φάσης Β του έργου (βλ. Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους 2004). Επιστημονική ονομασία (Scientific name): Με έντονα στοιχεία (Bold) φαίνονται τα είδη που χρησιμοποιούνται για το χαρακτηρισμό ΖΕΠ ενώ με κανονικά στοιχεία φαίνονται τα είδη (Selection species are indicated in bold Delimitation species are indicated in normal). Καθεστώς παρουσίας στην περιοχή μελέτης: Όπως αναφέρονται στο Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων (βλέπε European Commission 1995 Standard Data Form) Res: βρίσκεται στον τόπο καθ όλη τη διάρκεια του έτους Br: χρησιμοποιεί τον τόπο για να φωλιάζει και να ανατρέφει τους νεοσσούς Win: το είδος χρησιμοποιεί τον τόπο κατά τη διάρκεια του χειμώνα Stage: τόπος που χρησιμοποιείται στη μετανάστευση ή για την πτερόρροια εκτός των περιοχών αναπαραγωγής 4: Υ: είδος που περιλαμβάνεται στα μεταναστευτικά υδρόβια είδη (migratory water birds) Θ: είδος που περιλαμβάνεται στα αποδημητικά θαλασσοπούλια (migratory sea birds) 5: Π: Πελαργοί (Ciconiidae), Α: Aρπακτικά (Accipitridae), Γ: Γερανοί (Gruidae), Σ: Στρουθιόμορφα (Passeriformes) Κατά τον υπολογισμό του πληθυσμού λαμβάνονται υπόψη όλα τα είδη των μεταναστευτικών στρουθιόμορφων. Τα σκιασμένα κελιά δείχνουν το κριτήριο που πληροί κάθε είδος (Highlighted cells indicate the criteria fulfilled by a single species). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 33

37 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΧΑΡΤΕΣ ΟΠΤΙΚΟΥ ΔΙΣΚΟΥ (CD-ROM) (Ψηφιακά αρχεία εικόνας τύπου tiff) Χ2. Χάρτης κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και (1: ) Χ3. Χάρτης προτεινόμενης (1: ) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 34