ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΩΝ Α ΕΛΦΩΝ ΓΚΡΙΜ: ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΜΑΤΙΑ

Transcript

1 Ερευνητική Εργασία Α Τάξης 1 ου Εσπερινού ΕΠΑΛ Ταύρου ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΤΩΝ Α ΕΛΦΩΝ ΓΚΡΙΜ: ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΜΑΤΙΑ Αγγελόπουλος Νίκος Γεωργιάδης Παύλος Γκουζιούνα Αµαλία οξαστάκη Άννα Κατσίµπρα Μαρία Λαζίδης Κωνσταντίνος Λουδάρου Έλενα Μικρόπουλος Στέφανος ΤΑΥΡΟΣ, Μάιος 2012

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή Οι αδελφοί Γκρίµ (βιογραφικά) οµή παραµυθιών Οι λειτουργίες (Πρόπ) Τα παραµύθια µας... 7 Α. Το Παιδί της Παναγιάς...7 Β. Τα 12 αδέλφια Γ. Το παιδί που ξεκίνησε να µάθει τί θα πει φόβος Ο λύκος και τα επτά κατσικάκια Παρέα µε...έναν παραµυθά Παραµύθι για ένα παγκάκι Επίλογος Βιβλιογραφία- Ιστογραφία Παράρτηµα

3 1. Εισαγωγή Όταν οι καθηγητές µας έδωσαν τα θέµατα για το project ανάµεσα σε αρκετά θέµατα ήταν και τα παραµύθια. ιαλέξαµε τα παραµύθια γιατί µας άρεσε πολύ σαν θέµα, και γιατί ίσως πάρα την ηλικία µας αισθανόµαστε ακόµα παιδιά. Έτσι γίναµε µια οµάδα να δουλέψουµε µε πολύ χαρά και αγάπη για τα παραµύθια. Επιλέξαµε να ασχοληθούµε µε τα παραµύθια των αδελφών Γκριµ, γιατί µε κάποια από αυτά τα παραµύθια µεγαλώσαµε και εµείς σαν παιδιά, και γιατί το 2012 είναι αφιερωµένο στους αδελφούς Γκριµ, οι όποιοι πριν από 200 χρόνια, το 1812, κυκλοφορήσαν τον πρώτο τους τόµο µε τα παραµύθια τα οποία συνέλεξαν και κατέγραψαν. Βασικό στοιχείο της εργασίας θεωρούµε, ως εκ τούτου, την σύντοµη παράθεση κάποιων βασικών βιογραφικών στοιχείων των Γκριµ. Κατόπιν, αποφασίσαµε ενδεικτικά να ασχοληθούµε µε τέσσερα παραµύθια των αδελφών Γκριµ αναλυτικά, µελετώντας τα µε βάση κάποιους κανόνες δοµής και περιεχοµένου, που παραδοσιακά τους συναντούµε στα παραµύθια, και που τα έχουν επεξεργαστεί έτσι και παλιότεροι µελετητές, για να δούµε πώς τελικά χτίζεται ένα παραµύθι, αν είναι εύκολο ή δύσκολο και αν υπάρχει κάποιος κοινός πυρήνας στην εξέλιξή τους. Βοήθεια πολύτιµη αποτέλεσε και η επαφή µας µε µία συγγραφέα παραµυθιών και αφηγήτρια, που µας διαφώτισε σε σχέση µε τη λειτουργία των παραµυθιών, το πώς γεννιούνται, και πώς λειτουργούν στον αναγνώστη και ακροατή. 2. Οι αδελφοί Γκρίµ (βιογραφία) Οι αδελφοί Γκριµ γεννηθήκαν σ ένα µικρό χωριό της Γερµανίας, ο Γιάκοµπ στις 4 Ιανουαρίου του 1785 και ο Βίλχελµ στις 24 Φεβρουαρίου του Και οι δυο σπούδασαν νοµικά. Από µικρή ηλικία έδειξαν τεράστιο ενδιαφέρον για τις γερµανικές λαϊκές αφηγήσεις και παραδόσεις. Συνέλεγαν παραδοσιακές ιστορίες αποτυπώνοντας στο χαρτί την τεχνική και τις λέξεις, που χρησιµοποιούσαν οι αφηγητές. Από αυτές εµπνεύστηκαν, για να γράψουν περισσότερα από 200 παραµύθια. Ο Γιάκοµπ ως φιλόλογος έδειξε 3

4 ενδιαφέρον για τη µεσαιωνική λογοτεχνία και γλωσσολογία, ενώ διατύπωσε και µια γενική αρχή, γνωστή ως Νοµός του Γκρίµ, που περιγράφει τη σχέση µεταξύ των διαφόρων γλωσσών. Το 1829 τα δυο αδέλφια έγιναν βιβλιοθηκάριοι και καθηγητές στο Πανεπιστήµιο του Gottingen. Ο Γιάκοµπ εξέδωσε τις Γερµανικές Μυθολογίες. Τα 1840 έγιναν µέλη της Βασιλικής Ακαδηµίας Επιστήµων. Ξεκίνησαν τη δηµιουργία ενός τεραστίου ιστορικού λεξικού, το όποιο άφησαν ηµιτελές. Ο Βίλχελµ πέθανε στις 16 εκεµβρίου του 1859 και ο Γιάκοµπ στις 20 Σεπτεµβρίου του Μερικά από τα παραµύθια των Αδελφών Γκριµ: Ραπουνζέλ Η φυλακισµένη του πύργου, Πρίγκιπας βάτραχος, ο µαγεµένος αυλός, η Κοκκινοσκουφίτσα, η Πεντάµορφη και το τέρας, η Χιονάτη και οι επτά νάνοι, η Σταχτοπούτα, ο Χάνσελ και η Γκρέτελ, ο Λύκος και τα επτά κατσικάκια, ο Γενναίος ραφτικός, ο Κοντορεβιθούλης, τα τρία γουρουνάκια, 2 3. οµή παραµυθιών Επιλέξαµε να αναλύσουµε ενδεικτικά µερικά παραµύθια των αδελφών Γκρίµ, για να εµβαθύνουµε στην αξία τους. Η ανάλυση έγινε µε άξονες την µελέτη της δοµής και του περιεχοµένου των ιστοριών, και µε βάση κάποιες σταθερές γραµµές, κάποια στερεότυπα. Πιο συγκεκριµένα, µελετάµε σε επίπεδο δοµής: α) ποιός είναι ο αφηγητής, αν είναι ενδοκειµενικός, αποτελώντας ήρωα της ιστορίας και της πλοκής ή εξωκειµενικός, δηλαδή ένας αφηγητής που απλά λέει την ιστορία χωρίς να εµπλέκεται β) τον τόπο, που εκτυλίσσεται η κάθε ιστορία, σε κάποιον συγκεκριµένο χώρο, σε περιοχές που είναι γνωστές και ονοµατισµένες, ή κάπου γενικά και αόριστα

5 γ) τον χρόνο, δηλαδή αν κάτι συµβαίνει σε συγκεκριµένη χρονική περίοδο ή κάποτε αόριστα. Επίσης, πώς κινείται η ιστορία, δηλαδή αν η αφήγηση είναι γραµµική, από την αρχή µέχρι το τέλος, µε σειρά κανονικής ροής του χρόνου, ή ανάδροµη, δηλαδή αν κινείται από το παρόν προς το παρελθόν, ή εγκιβωτισµένη, αν έχει κάποια ιστορία µέσα στην κύρια αφήγηση. δ) τους ήρωες, αν υπάρχει κάποιος κύριος, τον πρωταγωνιστή, και τους δευτερεύοντες ρόλους. 4. Οι λειτουργίες (Πρόπ) Επίσης, σε επίπεδο περιεχοµένου, µελετήσαµε τις λειτουργίες του Πρόπ. O Vladimir Propp 3 γεννήθηκε στις 17 Απριλίου το 1895 στη Ρωσία και πέθανε στις 22 Αύγουστου σε ηλικία 75 ετών. Το επάγγελµα του ήταν λογοτεχνικός κριτικός, λόγιος. Ο Vladimir Prop αφού µελέτησε τα λαϊκά ρώσικα παραµύθια της χώρας του τα χώρισε σε τµήµατα. Μέσα από αυτά τα τµήµατα ήταν σε θέση να καθορίσει την ιστορία σε µια σειρά από αλληλουχίες που πρόεκυψαν στο πλαίσιο του ρώσικου παραµυθιού. Συνήθως υπάρχει µια αρχική κατάσταση, µετά την οποία η ιστορία παίρνει 31 λειτουργίες, δηλαδή 31 διαφορετικές εκδοχές πλοκής, που στα περισσότερα παραµύθια είναι κοινές. Ο Vladimir Propp χρησιµοποιεί αυτή τη µέθοδο για να αποκρυπτογραφήσει τη ρωσική λαογραφία και τα παραµύθια. Οι λειτουργίες αυτές είναι οι εξής: Ι. Αρχική κατάσταση Παρουσιάζονται τα μέλη μιας οικογένειας ή μιας κοινότητας και η κατάστασή τους. Ανάμεσα σ αυτά βρίσκεται και ο πρωταγωνιστής, που θα γίνει ήρωας. 1. Ένα από τα μέλη της οικογένειας απουσιάζει από το σπίτι ή η οικογένεια στερείται κάτι. ΙΙ. Προπαρασκευαστικό µέρος 2. Στον ήρωα προβάλλεται μια απαγόρευση 3 en.wikipedia.org/wiki/vladimir_propp 5

6 3. Ο ήρωας παραβαίνει την απαγόρευση. 4. Ο ανταγωνιστής επιχειρεί να κάνει ανίχνευση. 5. Στον ανταγωνιστή δίδονται πληροφορίες για το θύμα του. ΙΙΙ. Αρχή της πλοκής 6. Ο ανταγωνιστής επιχειρεί να ξεγελάσει το θύμα του, για να γίνει αυτός κύριος των υπαρχόντων του ήρωα ή και να αιχμαλωτίσει τον ίδιο τον ήρωα. 7. Το θύμα πέφτει στην παγίδα και βοηθά άθελά του τον εχθρό. 8. Ο ανταγωνιστής αρπάζει κάτι και έτσι ζημιώνει ή προσβάλλει ένα από τα μέλη της οικογένειας. Αυτό συνήθως προκαλεί έντονη στέρηση, είναι αντικείμενο επιθυμίας μέλους ή μελών της οικογένειας. 9. Η δυστυχία ή η έλλειψη γνωστοποιείται, απευθύνουν στον ήρωα παράκληση ή εντολή, αποφασίζεται να φύγει από το μέρος της οικογένειας. 10. Ο ήρωας-αναζητητής συμφωνεί ή αποφασίζει να αναλάβει δράση. ΙV. ωρητές 11. Ο ήρωας εγκαταλείπει το σπίτι του και πηγαίνει προς τον δωρητή. 12. Ο ήρωας δοκιμάζεται από τον δωρητή, του υποβάλλει αυτός ερωτήματα, δέχεται επιθέσεις και προετοιμάζεται η λήψη μαγικού μέσου ή βοηθού. 13. Ο ήρωας αντιδρά στις πράξεις του μελλοντικού δωρητή. Αντέχει στις δοκιμασίες του και προσφέρει ποικίλες υπηρεσίες για να αποδείξει ότι είναι ικανός. 14. Ο ήρωας παίρνει το μαγικό μέσο. V. Δοκιμασίες-περιπέτεια 15. Ο ήρωας μεταφέρεται, παραδίδεται ή οδηγείται στον τόπο όπου βρίσκεται το αντικείμενο της αναζήτησης. 16. Ο ήρωας και ο ανταγωνιστής συναντώνται και παλεύουν 17. Ο ήρωας σημαδεύεται. 18. Ο ανταγωνιστής νικιέται. 19. Η αρχική δυστυχία ή έλλειψη εξαλείφεται. 20. Ο ήρωας επιστρέφει. 21. Ο ήρωας καταδιώκεται. 6

7 22. Ο ήρωας σώζεται από την καταδίωξη. VII. Πορεία προς την έκβαση 23. Ο ήρωας φτάνει αγνώριστος στο σπίτι του ή σε άλλη χώρα. 24. Ο ψεύτικος ήρωας προβάλλει αβάσιμες απαιτήσεις. 25. Στον ήρωα τίθεται ένα δύσκολο πρόβλημα 26. Το πρόβλημα λύνεται. 27. Αναγνωρίζεται ο ήρωας. 28. Αποκάλυψη του ψεύτικου ήρωα και του κακοποιού. 29. Ο ήρωας αποκτά νέα όψη (μεταμόρφωση). 30. Τιμωρία του εχθρού 31. Ο ήρωας παντρεύεται και ανεβαίνει στο θρόνο. 5. Τα παραµύθια που επεξεργαστήκαµε Α. Το Παιδί της Παναγιάς 4 ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΙ ΕΝΑ ΚΑΙΡΟ ζούσε σ ένα δάσος ένας ξυλοκόπος µε τη γυναίκα του και το κοριτσάκι τους, οι οποίοι ήταν πολύ φτωχοί. Κάποια µέρα παρουσιάστηκε η Παναγία και τους είπε να το πάρει, για να το φροντίζει αυτή και οι γονείς δέχτηκαν. Το κοριτσάκι µεγάλωνε πλούσια στον ουρανό και όταν έγινε δεκατεσσάρων η Πανάγια της έδωσε δεκατρία κλειδιά, για να ανοίξει δώδεκα πόρτες ποτέ όµως τη δέκατη τρίτη. Το κοριτσάκι δεν άκουσε και άνοιξε την απαγορευµένη πόρτα. Η Πανάγια το κατάλαβε και την έδιωξε από τον παράδεισο. Την έστειλε στη γη πολύ φτωχή και χωρίς µιλιά. Την είδε ένα βασιλόπουλο και την παντρεύτηκε. Όταν έκανε το πρώτο της παιδί η Παναγία της είπε να παραδεχτεί το λάθος της, αλλιώς θα της πάρει το παιδί. Η βασίλισσα αρνήθηκε και η Παναγία της πήρε το παιδί. Αυτό έγινε τρεις φορές. Ο λαός έλεγε, ότι η βασίλισσα τρώει τα παιδιά της και πρέπει να την κάψουν. Η ίδια, ενώ καιγόταν, µετάνιωσε και παραδέχθηκε το λάθος της και έτσι βρήκε τη µιλιά της και πηρέ πίσω τα παιδιά της. 4 βλ. Παράρτημα σελ. 33 7

8 ΟΜΗ ΑΦΗΓΗΤΗΣ: Εξωκειµενικός ΤΟΠΟΣ: Παράδεισος, δάσος παλάτι ΧΡΟΝΟΣ: όχι συγκεκριµένος ΑΦΗΓΗΣΗ: Γραµµική ΗΡΩΕΣ: οι βασικοί είναι η Κοπέλα, και η Παναγία. Παραπληρωµατικοί ήρωες, οι γονείς της κοπέλας και το βασιλόπουλο. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ 1) Η οικογένεια του ξυλοκόπου στερείται το παιδί της, η βασιλοπούλα στερείται τα παιδιά της. 2) Η Παναγία απαγορεύει στην κοπέλα να ανοίξει ένα δωµάτιο. 3) Η κοπέλα ανοίγει το δωµάτιο και παραβαίνει την απαγόρευση της Παναγίας. 6) Ο ήρωας έρχεται αντιµέτωπος µε τον εγωισµό του. 8) Η Παναγία παίρνει τα παιδιά της βασιλοπούλας προκαλώντας έντονη στέρηση. 9) Η έλλειψη των παιδιών γνωστοποιείται κόσµος αντιδρά και θέλει την τιµωρία της βασίλισσας. 15) Η κοπέλα πάει στον ουρανό µε την Παναγία και βλέπει τα παιδιά της. 19) Η Παναγία δίνει στη βασιλοπούλα τα παιδιά. ΚΡΙΤΙΚΗ ΜΑΤΙΑ Στο παραµύθι αυτό το βασικό ηθικό δίδαγµα είναι ότι στην ανυπακοή και στο ψέµα υπάρχει πάντα τιµωρία, αλλά αρκεί η µετάνοια, έστω και την τελευταία στιγµή, για να συγχωρεθούν όλα τα λάθη. Η επαναληπτικότητα στην τιµωρία, όπως την παρακολουθούµε στην εξέλιξη του παραµυθιού, ίσως υπονοεί ότι απαιτείται συνεχής και επαναλαµβανόµενος έλεγχος για την εµπέδωση της τιµωρίας, ώστε να µην ξαναγίνουν τα ίδια λάθη. Αξιοσηµείωτη είναι η ανάµειξη του παραµυθιού µε έντονα θρησκευτικά στοιχεία. Πολύ έντονος ο ρόλος της Παναγίας, που αν και δεν είναι ο πρωταγωνιστής, αφού η βασιλοπούλα ταυτίζεται µε το παιδί, έχει άµεση αναφορά σε αυτό, και πιο συγκεκριµένα η βασιλοπούλα αρµόζει µε το 8

9 κοριτσάκι στην ανυπακοή, στην περιέργεια, στο ψέµα και στην τιµωρία, φαίνεται ως η καλή της ιστορίας, ενώ ο κεντρικός ήρωας είναι κακός, που όµως στο τέλος συνετίζεται. Αυτό το στοιχείο είναι κάτι το σχετικά εξαιρετικό. Εντύπωση µας προκαλεί και το ότι το παραµύθι έχει πολλά σκληρά στοιχεία σαν τιµωρία, π.χ. ότι στο τέλος την βασιλοπούλα έχουν στόχο να την κάψουν γιατί την θεωρούν µάγισσα, που τρώει τα παιδιά της. Τα συγκεκριµένα στοιχεία αντλούνται από την εποχή του Μεσαίωνα, όταν η Ιερά Εξέταση έπαιζε σηµαντικό ρόλο στην ζωή των ανθρώπων, κρίνοντας το ήθος τους µε βάση τα θρησκευτικά τους πιστεύω, µε συνηθέστερη τιµωρία την πυρά. Άλλωστε, οι Γκριµ αποδεικνύεται από αυτό και µόνο ότι συνέλλεγαν τις ιστορίες που άκουγαν και που πήγαζαν από παλιότερες εποχής, στην Γερµανία. Το περιεχόµενο του συγκεκριµένου παραµυθιού ταιριάζει µε ελληνικές παραλλαγές 5. Αυτό, αν και έπεσε τυχαία στην αντίληψή µας, απάντησε στην αρχική µας επιθυµία να ασχοληθούµε και µε ελληνικούς µύθους, ενώ µας προβληµάτισε σε σχέση και µε διάφορες θεωρίες, σύµφωνα µε τις οποίες τα παραµύθια διαφόρων τόπων και από διαφορετικές εποχές, έχουν οµοιότητες. Πώς προέκυψαν οι διαφορές; Από αλληλεπίδραση, από στόµα σε στόµα, ή ήταν συµπτωµατικό; Αξίζει να σηµειώσουµε τις διαφορές ανάµεσα στα παραµύθια. Στην ελληνική εκδοχή µε το σκουλήκι, το ηθικό δίδαγµα είναι πιο περίπλοκο, αφού υπάρχουν πολλά διληµµατικά στοιχεία, αφού ο ανταγωνιστής είναι µια αφηρηµένη και πολύπλοκη έννοια, ο καηµός, και όχι ένα ξεκάθαρο πρότυπο, όπως η Παναγία. Επίσης, το παιδί ανταµείβεται γιατί δεν ρίχνει τις ευθύνες σε άλλους, αναγνωρίζει ότι φταίει και σαν να αυτοτιµωρείται. Κοινά στοιχεία βέβαια υπάρχουν, η βασιλοπούλα δεν µαρτυρούσε και στα δύο παραµύθια, και στα δύο παραµύθια ο ανταγωνιστής έπαιρνε τα παιδιά, τρία και στα δύο παραµύθια. 5 Αγγελοπούλου, Α. Μπρούσκου, Α. (1994). Επεξεργασία παραµυθιακών τύπων και παραλλαγών, ΑΤ , Αθήνα :Γενική Γραµµατεία Νέας Γενιάς :Κέντρο Νεολληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε. (σελ ). Bλ. και Παράρτημα σελ

10 Β. Τα δώδεκα αδέλφια 6 Μια φορά και έναν καιρό ήταν µια βασίλισσα και ένας βασιλιάς που ήταν πολύ αγαπηµένοι. Είχαν δώδεκα γιούς και η βασίλισσα έµεινε έγκυος στο 13ο παιδί. Αν το παιδί που θα γεννούσε ήταν κορίτσι, τότε θα έπρεπε να θανατωθούν τα 12 αγόρια, ώστε να µείνουν όλα τα πλούτη στην κόρη. Η βασίλισσα πριν γεννήσει έστειλε τα παιδιά της στο δάσος για να τα σώσει. Όταν µεγάλωσε η µικρή κόρη, πληροφορήθηκε την ιστορία των αδελφών της και ξεκίνησε να τους αναζητήσει. Τους βρήκε, έµεινε µαζί τους στο δάσος και µια µέρα έκοψε δώδεκα µαγεµένα λουλούδια, χωρίς να το γνωρίζει, µε αποτέλεσµα τα αδέλφια της να µεταµορφωθούν σε κοράκια. Για να λυθούν τα µάγια, η κοπέλα έπρεπε να βουβαθεί για επτά χρόνια. Συνέχισε να µένει µόνη της στο δάσος ώσπου µια µέρα την βρήκε ένας πρίγκιπας και την παντρεύτηκε. Επειδή όµως δεν µιλούσε, στο πέρασµα του καιρού την κατηγόρησαν για µάγισσα και αποφάσισαν να την εκτελέσουν. Την στιγµή της εκτέλεσης πέρασαν τα επτά χρόνια σιωπής και εµφανίστηκαν µπροστά της τα 12 αδέλφια, λύνοντας µε αυτόν τον τρόπο τα µάγια. ΟΜΗ ΑΦΗΓΗΤΗΣ: Εξωκειµενικός ΤΟΠΟΣ: παλάτι, δάσος ΧΡΟΝΟΣ: αόριστος ΑΦΗΓΗΣΗ: γραµµική ΉΡΩΕΣ: τα 12 αδέλφια, η αδελφή τους (κεντρικοί), ο βασιλιάς, η βασίλισσα, το πριγκιπόπουλο, η µάγισσα και η µητέρα του πριγκιπόπουλου (δευτερεύοντες) ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ 1. Φεύγουν όλα τα παιδιά, αρχικά τα αγόρια 2.Να µην γυρίσουν τα αγόρια στο βασίλειο 9. Το κορίτσι µαθαίνει την ύπαρξη των αδελφιών, και αποφασίζει να φύγει. 10. Το κορίτσι αναζητεί τα αδέλφια της, τα βρίσκει, αναλαµβάνει και δράση µαζί τους. 6 βλ. Παράρτημα σελ

11 12. Η µικρή αδελφούλα, για να σώσει τα αδέλφια της, καλείται σε δοκιµασία αφωνίας για επτά χρόνια, και δέχεται έτσι µαγική βοήθεια από τον δωρητήγριά. 16. Η πεθερά ανταγωνίζεται µε την αδελφή, αλλά δεν είναι µια άµεση πάλη, όµως η ηρωίδα µας µπαίνει σε δοκιµασίες. 18. Η ανταγωνίστρια νικιέται και στο τέλος τιµωρείται σκληρά, η ηρωίδα έχει αντέξει 19. Η βασιλοπούλα λυτρώνεται, βρίσκει τη φωνή της και τα αδέλφια της έχουν πλέον µεταµορφωθεί ΚΡΙΤΙΚΗ ΜΑΤΙΑ Γενικά το παραµύθι αυτό ακολουθεί τους συµβατικούς κανόνες του Πρόπ. Υπερισχύουν τα µαγικά στοιχεία, οι µεταµορφώσεις, οι εξαφανίσεις, µαγικοί αριθµοί, όπως το 12 και το 13 που είναι συνυφασµένο µε την κακοτυχία, 7 χρόνια αφωνίας. Επίσης, έντονα είναι και τα θρησκευτικά στοιχεία, όπως το όνοµα του νεότερου αγοριού, Βενιαµίν, που σηµειώνεται και στην ίδια την αφήγηση του παραµυθιού ότι συνδέεται µε θρησκευτικό πρόσωπο, κάτι που τονίζει ότι το παιδί που ακούει το παραµύθι πρέπει να εµπεδώσει στοιχεία από τη Βίβλο. Στοιχείο που συνδέεται µε το Μεσαίωνα και τα ήθη της εποχής εκείνης είναι και η τιµωρία της βασιλοπούλας, ως µάγισσας, επειδή κατά βάση ήταν διαφορετική από τους άλλους, και µάλιστα µε τον συνήθη τρόπο, την πυρά, όπως γινόταν συνήθως µετά την κρίση της Ιεράς Εξέτασης. Γ. Παραµύθι για ένα παλικάρι που ξεκίνησε να µάθει τι θα πει φόβος 7 Μια φορά κι ένα καιρό ζούσε ένας πατέρας µε δυο γιούς. Ο ένας εργατικός αλλά φοβητσιάρης ο άλλος άεργος αλλά όχι φοβητσιάρης, που έλεγε συνέχεια ότι θέλει να µάθει τι θα πει φόβος. Κάποια στιγµή εµφανίστηκε στην οικογένεια ο καντηλανάφτης, που προσφέρθηκε να πάρει τον γιο και να 7 βλ. Παράρτημα σελ

12 τον µάθει τί θα πει φόβος. Τελικά, ο ίδιος κίνδυνο ακόµη και να χάσει τη ζωή του, δεν τα κατάφερε. Το παιδί επέστρεψε στο σπίτι, και ο πατέρας απεγνωσµένος τον έδιωξε. Το παιδί συνάντησε έναν ξένο, που το προκάλεσε να ξεπεράσει το φόβο του περνώντας µια νύχτα κάτω από ένα δέντρο µε επτά κρεµασµένους. Το παιδί πάλι δεν φοβήθηκε, και στο διάβα του συνάντησε έναν αµαξά, που τον πήγε σε µια ταβέρνα. Εκεί ο ταβερνιάρης του αποκάλυψε ότι σε έναν καταραµένο πύργο, µε αµύθητους θησαυρούς και αµέτρητα δαιµόνια, υπάρχουν κάποιες τροµερές δοκιµασίες, που όποιος τις περάσει κερδίζει ως βραβείο την κόρη του βασιλιά. Ο µικρός παρουσιάζεται στο βασιλιά και παίρνει από αυτόν τρία χρήσιµα εργαλεία, φωτιά, τόρνο και πάγκο µαραγκού µε το µαχαίρι του. Με αυτά, κατάφερε σε τρεις διαδοχικές νύχτες να εξολοθρεύσει τα δαιµόνια του πύργου, να λύσει τα µάγια και να παντρευτεί τη βασιλοπούλα. Παρόλες τις περιπέτειες, δεν έµαθε τί σηµαίνει φόβος. Τελικά, η βάγια του έµαθε τί θα πεί φόβος, ρίχνοντας του έναν κουβά µε παγωµένο νερό µε ψάρια την ώρα που κοιµόταν, αφού ο νεαρός πια έτρεµε σαν το ψάρι. ΟΜΗ ΑΦΗΓΗΤΗΣ: Εξωκειµενικός ΤΟΠΟΣ: σπίτι, καµπαναριό, δάσος, στοιχειωµένος πύργος, κάστρο ΧΡΟΝΟΣ: αόριστος ΑΦΗΓΗΣΗ: γραµµική ΗΡΩΕΣ: κεντρικοί ήρωες: ο ατρόµητος γιος, πατέρας, καντηλανάφτης, άγνωστος περιπατητής, δαιµόνια δευτερεύοντες: βασιλιάς, η βασιλοπούλα, ο αµαξάς, ο ταβερνιάρης, ο δουλευτής γιός, η βάγια. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ 1. Ο γιός φεύγει από το σπίτι για να µάθει τί θα πει φόβος 6. Ο ανταγωνιστής καντηλανάφτης πάει να ξεγελάσει το παιδί. Προκύπτει στην πορεία και άλλος ένας ανταγωνιστής, ο περιπατητής, που θέλει να τον 12

13 ξεγελάσει για να του πάρει τα λεφτά. 9. Η καντηλανάφτισσα αποκαλύπτει ότι απέτυχε ο άντρας της και το παιδί φεύγει από το σπίτι. 14. Ο δωρητής βασιλιάς δίνει τρία πολύτιµα εργαλεία στο παιδί για να ξεπεράσει τη δοκιµασία. 15. Το παλικάρι πάει στον στοιχειωµένο πύργο 16. Πάλη µε τα δαιµόνια 18. Οι ανταγωνιστές νικιούνται 19. Η δυστυχία εξαλείφεται, ο πύργος λυτρώνεται, και τελικά η βάγια δίνει και τη λύση στην αρχική δυστυχία. ΚΡΙΤΙΚΗ ΜΑΤΙΑ Γενικά θα λέγαµε ότι το συγκεκριµένο παραµύθι δεν απευθύνεται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας αλλά αντίθετα σε παιδιά µεγαλύτερης ηλικίας λόγω της πολυπλοκότητας του περιεχοµένου, των τροµαχτικών σκηνών και των επιµυθίων. Στο παραµύθι επανέρχεται το θέµα των µαγικών αριθµών επτά (επτά οι κρεµασµένοι το δέντρο) και τρία (τρία τα όπλα που πήρε µαζί του το παλικάρι, τρία τα σεντούκια γεµάτα χρυσάφι που κέρδισε, τρεις οι νύχτες που πέρασε στον στοιχειωµένο πύργο). Στοιχείο που συνδέεται µε τον Μεσαίωνα είναι οι κρεµασµένοι στο δέντρο. Το µήνυµα που εν δυνάµει θα µπορούσε κανείς να λάβει από το συγκεκριµένο παραµύθι είναι το θρησκευτικό επιµύθιο µακάριοι οι πτωχοί τω πνεύµατι, καθώς το παλικάρι, όντας φτωχός στο πνεύµα- µε την έννοια της άγνοιας του φόβου- κατάφερε να επικρατήσει των δοκιµασιών που του επιφυλάχθηκαν. Επίσης, σε σχέση µε το εκκλησιαστικό περιβάλλον του Μεσαίωνα, σχετίζεται και ο ρόλος του καντηλανάφτη, ο οποίος παρουσιάζεται να θέλει να βοηθήσει ανιδιοτελώς και όχι να ξεγελάσει, όπως προβαλλόταν ότι έκανε η παπική εκκλησία. 13

14 . Ο κακός λύκος και τα εφτά κατσικάκια 8 Ήταν µια φορά µια κατσίκα µε τα 7 κατσικάκια της. Μια µέρα η κατσίκα πήγε στο δάσος προειδοποιώντας τα κατσικάκια της για τον λύκο. Αφού έφυγε η κατσίκα, ο λύκος χτύπησε την πόρτα προσποιούµενος την µητέρα τους, τα κατσικάκια κατάλαβαν ότι ήταν ο λύκος και δεν του άνοιξαν την πόρτα. Όµως ο λύκος επέµενε και στη συνέχεια άλλαζε κάποια χαρακτηριστικά του, αρχικά τη φωνή του και µετά το χρώµα των ποδιών του, ώσπου παραπλάνησε τα κατσικάκια και του άνοιξαν την πόρτα. Μόλις µπήκε µέσα ο λύκος, άρχισε να καταπίνει τα κατσικάκια το ένα πίσω απ το άλλο, µόνο το έβδοµο κατσικάκι, το πιο µικρό, δεν το βρήκε. Όταν γύρισε η κατσίκα, βρήκε µόνο το µικρότερο κατσικάκι. Παρά τη θλίψη της, πήγε να βρει τον λύκο, που ήταν ξαπλωµένος στην πρασινάδα, και µε ένα ψαλίδι έκοψε την κοιλιά του και βγήκαν τα κατσικάκια ζωντανά. Μετά έβαλαν πέτρες στην κοιλιά του λύκου και η µητέρα κατσίκα τον έραψε. Όταν ο λύκος ξύπνησε, δίψασε και πήγε στο πηγάδι να πιεί νερό, όµως έπεσε και πνίγηκε. ΟΜΗ Αφήγηση: γραµµική Αφηγητής: εξωκειµενικός Τόπος: το σπίτι της κατσίκας και το δάσος Χρόνος: αόριστος Ήρωες: η κατσίκα, τα 7 κατσικάκια και ο λύκος (κεντρικοί) πλανόδιος πωλητής, φούρναρης και ο µυλωνάς (δευτερεύοντες) ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ 1. Η κατσίκα φεύγει στο δάσος 2. Η κατσίκα λέει στα παιδιά της να µην ανοίξουν την πόρτα, προειδοποιώντας τους ότι υπάρχει ο λύκος και µπορεί να τους ξεγελάσει. 4.Ο λύκος επιχειρεί να µπει στο σπίτι. 6.Ο λύκος µεταµφιέζεται για να ξεγελάσει τα κατσικάκια. 7.Τα κατσικάκια ανοίγουν την πόρτα στον λύκο. 8 βλ. Παράρτημα σελ

15 8.Ο λύκος τρώει τα 6 κατσικάκια, ως αποτέλεσµα να στεναχωρηθεί πολύ η κατσίκα. 9.Γυρνάει η κατσίκα απ το δάσος µαθαίνοντας τα άσχηµα µαντάτα. 10. Η κατσίκα πηγαίνει να βρει τον λύκο. 16.Βρίσκει η κατσίκα τον λύκο και του κόβει την κοιλιά. 18.Ο λύκος πνίγεται στο πηγάδι. 19. Είναι όλα τα κατσικάκια ζωντανά. ΚΡΙΤΙΚΗ ΜΑΤΙΑ Το παραµύθι αυτό ακολουθεί τους συµβατικούς κανόνες του Πρόπ. Αξιοσηµείωτος είναι ο ρόλος του αριθµού 7 που είναι σηµαδιακός και µαγικός. Στο παραµύθι υπάρχουν και ρεαλιστικά στοιχεία, όπως το κόψιµο και το ράψιµο της κοιλιάς του λύκου, που υποδηλώνει την καισαρική τοµή. Επίσης υπάρχει η κιµωλία που στα παλιά χρόνια την χρησιµοποιούσαν οι έγκυες γυναίκες για αναπλήρωση ουσιών στον οργανισµό τους, που τους έλειπαν. Αυτά τα στοιχεία περισσότερο παραπέµπουν στην εποχή των Γκριµ, όταν η ιατρική αναπτυσσόταν και άρα, πιθανόν να είναι προσωπικές τους προσθήκες. Στο παραµύθι ακόµα αναφέρονται και άνθρωποι που είναι αδύναµοι και φοβητσιάρηδες, ίσως και αυτό στοιχείο παρµένο από την αληθινή ζωή, αφού την εποχή εκείνη, οι άνθρωποι φοβόντουσαν τον βασιλιά, σε αντίθεση µε τους Γκριµ, που πλήρωσαν την αντίστασή τους στο καθεστώς. Το ηθικό δίδαγµα του παραµυθιού είναι ότι τα παιδιά πάντα πρέπει να ακούν την µητέρα τους και να µην ξεγελιούνται από κάθε κακό άνθρωπο. 6. Παρέα µε...έναν παραµυθά Αξίζει να σηµειωθεί ότι στο παράρτηµα της εργασίας (σελ ) παραθέτουµε όλα τα λεγόµενα της κυρίας Γεροκώστα, που προέκυψαν από ανοιχτές ερωτήσεις που της κάναµε, και που θεωρήσαµε ότι είναι περιττό να τις παραθέσουµε και αυτές, αφού θα κούραζαν τον αναγνώστη και θα αντέφασκαν µε το ύφος της συνάντησής µας µε την συγγραφέα, που ήταν µια ανοιχτή και αυθόρµητη σε πολλά σηµεία συζήτηση. Επίσης, σε συνοδευτικό 15

16 CD παραθέτουµε ηχογραφηµένες και τις αφηγήσεις της κυρίας Γεροκώστα 9, αφού θεωρούµε ότι είναι σηµαντικό και πρόσφορο σε κριτική ανάλυση το ύφος και ο ρόλος της προφορικής αφήγησης, σε σχέση µε τον ψυχαγωγικό αλλά και παιδαγωγικό ρόλο των παραµυθιών. Αναφορικά µε την συνάντησή µας µε την κυρία Γεροκώστα, µας έκανε εντύπωση η έµφαση που δίνει στην αξία της προφορικής αφήγησης, όπως επίσης και η σηµασία του να κρατιούνται τα παραµύθια στην ψυχή του ακροατή. Η µελέτη των γραπτών βέβαια δεν αποκλείει για εµάς την άσκηση φαντασίας, αλλά χάνεται η ζωντάνια της επαφής. Το γραπτό, πάντως, τις περισσότερες φορές αλλοιώνει το αρχικό περιεχόµενο και τη µορφή, αφού και εµείς εντοπίσαµε στα παραµύθια µας στοιχεία της εποχής των Γκριµ. Ένα ακόµη στοιχείο είναι ότι στο γραπτό χάνεται η ζωντάνια της προφοράς κάθε τόπου, οι ιδιωµατισµοί των τοπικών διαλέκτων, κάτι που εµείς το στερηθήκαµε έτσι και αλλιώς στους Γκριµ, που δυστυχώς, µόνο από µεταφράσεις µπορούσαµε να διαβάσουµε τα παραµύθια. Για την κυρία Γεροκώστα, το παιδί είναι ο πιο αυστηρός κριτής και ακροατής του παραµυθιού, του έχει εµπιστοσύνη, από την επιλογή του ακούσµατος µέχρι και το ηθικό δίδαγµα, και άρα πρέπει το παραµύθι να προβλέπει και τις όποιες απορίες έχει. Αυτό συµφωνεί µε την ανάλυση εκ µέρους µας του παραµυθιού «Το παιδί της Παναγίας», όπου η Παναγία από την αρχή είναι καλή, δεν αρπάζει το παιδί, το βοηθάει. Επίσης, δεν χρειάζονται οι περικοπές στα παραµύθια, αφού το παιδί έχει τη δύναµη να φιλτράρει το περιεχόµενο. Εντύπωση µας κάνει και το ότι και το ενήλικο κοινό παρακολουθεί τα παραµύθια και συµµετέχει. Μάλιστα, για τον ενήλικα το παραµύθι λειτουργεί και ψυχοθεραπευτικά, ο οποίος µε τον τρόπο του το επεξεργάζεται κριτικά, χωρίς να αποκλείεται και η κριτική µατιά του παιδιού. Πάντως, για την κυρία Γεροκώστα, η κριτική ανάλυση δεν έχει πρωτεύοντα ρόλο. Αναφέρθηκε και στον τρόπο διάδοσης των παραµυθιών, οµολογώντας ότι η αρχική προέλευση των παραµυθιών παραµένει ένα ερώτηµα. Πάντως, ανάµεσα στις δύο θεωρίες γένεσης των παραµυθιών, εµείς θεωρούµε πιο πιθανή την εκδοχής της διάδοσης των παραµυθιών από µία πηγή, αφού το 9 βλ. Παράρτημα σελ

17 παραµύθι είναι και θέµα έµπνευσης και ταλέντου ενός, που φτιάχνει µια ιστορία και µετά λειτουργούν και οι παραλλαγές. Επίσης, αξιοσηµείωτο είναι ότι µπορεί ένα παραµύθι, κατά τη γνώµη της κυρίας Γεροκώστα, όπως το εκλάβαµε, να χτιστεί και από τον αφηγητή, στο ταλέντο του, πάντα όµως στον βασικό κορµό και πυρήνα περιεχοµένου, δηλαδή να υπάρχει και αυτοσχεδιασµός. 7. Παραµύθι για ένα παγκάκι 10 Κάποτε υπήρχε µια πλατεία που γέµιζε µε πολύ κόσµο από το πρωί µέχρι το βράδυ. Μία µέρα καθώς καθόµουνα σε κάποιο παγκάκι άκουσα έναν βαθύ αναστεναγµό. Μου φάνηκε περίεργο πως ένα παγκάκι αναστενάζει. Μου ήρθε η περιέργεια να ρωτήσω γιατί αναστενάζει. Αυτό για κάποια στιγµή έµεινε βουβό. Μετά το ξαναρώτησα γιατί αναστενάζει έτσι. Μετά από πολλή ώρα άρχιζε να µου ανοίγει την καρδιά του και να µου µιλάει. Άρχισε µε µια παραπονεµένη κουβέντα γιατί. Γιατί να µου φέρνονται οι άνθρωποι έτσι;. ηλαδή το ρώτησα πώς. Τελικά αποφάσισε να µου µιλήσει. Από που να αρχίσω, µου λέει, από τους ανθρώπους που µου φέρονται άσχηµα; από τα πουλιά που δεν µε υπολογίζουν; από τα πόδια των ανθρώπων που ακουµπάνε απάνωµου; από που;. Ξερεις, µου λέει, τί τραβάω κάθε µέρα;; βασανιστήρια. Να φανταστείς, εχθές ήρθε ένας πιτσιρικάς και άρχισε να µε µουτζουρώνει. Ένας άλλος ήρθε και έκατσε ήσυχα-ήσυχα, ωραία λέω από µέσα µου και ξαφνικά βγάζει ένα µεταλλικό αντικείµενο και άρχισε να µε γρατζουνάει. Ξέρεις πόσο πόνεσα; ξέρεις πόσο έκλαψα; Αλλά που να ξέρετε εσείς οι άνθρωποι...μακάρι να µπορούσα να µιλήσω, να περπατήσω και να φύγω από δω. Εκείνη την ώρα έρχεται και κάθεται ένα περιστέρι, µου λέει µε σιγανή φωνή, κοίτα τί θα πάθω τώρα. Το περιστέρι άρχισε να τσιµπολογάει το παγκάκι. Ξαφνικά το παγκάκι είδε να έρχεται µια µπάλα κατά πάνω του, αφού και εγώ φοβήθηκα, πόσο µάλλον το ίδιο το παγκάκι... Βλέπεις, µου λέει, τι τραβάω... Του έδωσα απόλυτο δίκιο. εν περίµενα ότι ένα παγκάκι θα τραβάει τόσα πολλά...εκεί που καθόµουνα εγώ ήρθε και έκατσε µια οικογένεια. Είχα τρία παιδιά, πολύ παιχνιδιάρικα µπορώ να πω. Στην αρχή ήταν ήσυχα-το παγκάκι θα περάσει ήσυχο απόγευµα, λέω από µέσα µου. Αλλά ξεγελάστηκα. Τα παιδιά ήθελαν παγωτό, ο µπαµπάς τους δεν 10 Δια χειρός Νίκου Αγγελόπουλου 17

18 τους έπαιρνε και ξαφνικά, το ένα παιδί, που ήταν και το πιο µεγάλο τα έβαλε µε το παγκάκι: το κλώτσαγε, το έφτυνε, το γρατζουνούσε...`το λυπήθηκα το παγκάκι, ειλικρινά. Έτσι µου ερχότανε να πάω εγώ να µαλώσω τον πιτσιρικά. Το παγκάκι µε κοίταξε λυπηµένο, µε δάκρυα στα µάτια, σαν να µου έλεγε: βλέπεις τι τραβάω από τους ανθρώπους... Οι γονείς των παιδιών ούτε που µαλώσανε τα παιδιά τους για αυτήν την συµπεριφορά. Βράδιασε. Αφού καληνύχτισα το παγκάκι, που είχαµε γίνει φίλοι, µου λέει πριν φύγω: µακάρι να έπαιρνα µορφή, να δεις τι θα τους έκανα εγώ. Καθώς ξάπλωσα να κοιµηθώ, στριφογύριζα και µετά από πολλή ώρα µου ήρθε µια καταπληκτική ιδέα. Αποφάσισα να το κάνω σαν καινούργιο, γιατί οι άνθρωποι είναι τόσο άκαρδοι που ένα παγκάκι τους φαίνεται άψυχο, ενώ στην ουσία είναι ένα παγκάκι που έχει ψυχή, και ας είναι από ξύλο. Το άλλο απόγευµα που πήγα να το δω, του είπα τα ευχάριστα νέα, ότι δηλαδή είχα σκοπό να το κάνω σαν καινούργιο. Τον ρώτησα ποιο χρώµα θέλει να το βάψω και εκείνο διάλεξε ένα ωραίο γυαλιστερό καφέ χρώµα. Αρχίσαµε αµέσως δουλειά. Στην αρχή πονούσε πολύ γιατί ήταν σε άσκηµη κατάσταση. Είχε γρατζουνιές, κτυπήµατα, βρωµιές και σε µερικά σηµεία ήταν κατεστραµµένο. Μετά από πολύ κόπο κατάφερα να το κάνω και πάλι όπως ήταν στην αρχή. Αµέσως µετά, πήρα το χρώµα και ξεκίνησα να το βάφω. Αισθανόταν τόσο ωραία που γινόταν σαν καινούργιο! Η χαρά του ήταν τόσο µεγάλη, που δάκρυα είδα να κυλούν από τα µάτια του.. Τα άλλα παγκάκια το βλέπανε τώρα και ζηλεύανε που αυτό το παραµεληµένο παγκάκι έγινε σαν καινούργιο. Με ευχαρίστησε και µε καληνύχτισε. Παιδιά, να αγαπάτε τα παγκάκια και να τα σέβεστε γιατί και αυτά έχουν ψυχή και καταλαβαίνουν πάρα, µα πάρα πολλά Επίλογος Ως αποτίµηση της έρευνας µας, ολοκληρώσαµε τη µελέτη σχετικά λίγων παραµυθιών, χωρίς να εµβαθύνουµε αρκετά στην προέλευση των παραµυθιών. Εστιάσαµε στα στοιχεία δοµής, ανιχνεύοντας οµοιότητες τεχνικής, εντοπίζοντας και διαφορές ανάµεσα στα παραµύθια ως προς το περιεχόµενο. Εντοπίσαµε κοινούς συµβολισµούς, κοινή χρήση στερεοτύπων. Αποκαλυπτικό ήταν και το ότι εντοπίστηκαν παραλλαγές ελληνικές παραµυθιών που τα ξέραµε µόνο από τους αδελφούς Γκριµ. Μεθοδολογικά, δεν βασιστήκαµε σε στατιστική αποτίµηση δεδοµένων, γιατί αυτό απαιτεί µεγαλύτερο εύρος µελέτης παραµυθιών, που ελλείψει χρόνου δεν έγινε. 18

19 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αγγελίδου, Μ. (1994) µτφρ. Τα παραµύθια των Αδελφών Γκριµ. Τόµος Α. Αθήνα: Άγρα Αγγελοπούλου, Α. Μπρούσκου, Α. (1994). Επεξεργασία παραµυθιακών τύπων και παραλλαγών, ΑΤ Αθήνα: Γενική Γραµµατεία Νέας Γενιάς :Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε. (σελ ) Πρόπ, Β. Γ (2001). Μορφολογία του παραµυθιού. Η διαµάχη του Κλωντ Λεβί-Στρως µε τον Β. Γ. Προπ και άλλα κείµενα. Μετάφραση: Παρίση, Α. Αθήνα: Καρδαµίτσα ΙΣΤΟΓΡΑΦΙΑ (βιογραφία αδελφών Γκριµ) αδελφών Γκριµ) (βιογραφία en.wikipedia.org/wiki/vladimir_propp (βιογραφία Βλ.Προπ) 19

20 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 20

21 Συνέντευξη κ. Γεροκώστα Α μέρος - Σε αρχική ερώτηση της κυρίας Γεροκώστα, εξηγήσαμε γιατί αποφασίσαμε να ασχοληθούμε ερευνητικά με τα παραμύθια, αναλύοντάς τα, και ειδικότερα με όσα κατέγραψαν οι αδελφοί Γκριμ. Επίσης, αναφερθήκαμε στη μέθοδο εκ μέρους μας της προσέγγισης των ιστοριών. - Η κυρία Γεροκώστα μας εξομολογήθηκε ότι ποτέ δεν είχε ακούσει κάποιο παραμύθι, να της το αφηγείται κάποιος παππούς ή γιαγιά ή οι γονείς της, δεν έχει τέτοια βιώματα στη μνήμη της. Γνώρισε τα παραμύθια φιλολογικά, διαβάζοντάς τα. Η επαφή της με την αφήγηση παραμυθιών ξεκίνησε όταν, τελειώνοντας το σχολείο, σε ένα ταξίδι της στο Παρίσι, βρέθηκε σε ένα φεστιβάλ παραμυθιών, σε ένα παλιό μοναστήρι, στο οποίο νέοι παραμυθάδες, ουσιαστικά μελετητές ιστοριών και μύθων, από διάφορες χώρες, αφηγούνταν στο κοινό ιστορίες από τον τόπο τους, αλλά στην μητρική τους γλώσσα. Εκεί γοητεύτηκε από τη δύναμη της αφήγησης ενός αφρικανού και ενός κινέζου παραμυθά, αφού η ίδια καταλάβαινε τις ιστορίες, χωρίς την κατοχή της γλώσσας, γοητευμένη από την τέχνη και την τεχνική. Μετά από αυτήν την εμπειρία παρακολούθησε κάποια σεμινάρια αφήγησης στην Αθήνα, χωρίς να έχει στο μυαλό της να εντρυφήσει στο πεδίο αυτό των παραμυθιών. Γοητεύτηκε από τον τεράστιο κόσμο των ελληνικών παραμυθιών, με τις ελληνικές μάλιστα εκδοχές γνωστών ξένων παραμυθιών, όπως της Σταχτοπούτας, ενώ άρχισε να εμβαθύνει και στη λειτουργία των παραμυθιών βάσει των συμβόλων και των αρχετύπων τους. Η κυρία Γεροκώστα αναφέρθηκε σε συναδέλφους της, με τους οποίους ξεκίνησε μαζί την προβολή της σημασίας της αφήγησης παραμυθιών στην Ελλάδα, όπου παραμένει ακόμη κάτι σχετικά άγνωστο, έστω και αν στο Βέλγιο οι επαγγελματίες αφηγητές είναι περίπου είκοσι χιλιάδες. Με αυτούς τους συναδέλφους δημιουργήθηκε μια ομάδα επτά ατόμων, το «Κουβάρι με τα παραμύθια», που μέσω αυτής, δειλά και εθελοντικά, πραγματοποιούνταν αφηγήσεις σε ιδρύματα ή νοσοκομεία. Αυτή η ομάδα τελικά σταμάτησε να δρα μετά από δύο χρόνια, και ο καθένας πήρε το δικό του δρόμο, αφού η αφήγηση αποδεικνύεται μια μοναχική υπόθεση, ο αφηγητής τελικά μένει μόνος του. Η ίδια από το 2004 ασχολείται επαγγελματικά με την αφήγηση παραμυθιών, αλλά τα τελευταία χρόνια και με την αφήγηση λογοτεχνίας. Έχει αφηγηθεί πολλά παραμύθια, έχει ακούσει και καταγράψει ακόμη περισσότερα. Έχει αφηγηθεί παραμύθια σε άτομα διαφόρων ηλικιών, από πολύ μικρούς μέχρι πολύ μεγάλους, σε χώρους διασκέδασης, συνήθως μικρούς, αλλά και στο δρόμο, σε φυλακές, σε σχολεία, σε κέντρα απεξάρτησης, σε νοσοκομεία, σε φεστιβάλ, όπου υπάρχει κοινό πρόθυμο να ακούσει. Της είναι ιδιαίτερα δύσκολο, πάντως, να αφηγηθεί σε γνωστούς της. Της αρέσει να πειραματίζεται, έχει τύχει μάλιστα και να αφηγηθεί με τη συνοδεία μουσικού, αλλά και με παράλληλη ζωγραφική αποτύπωση της ιστορίας ή ταυτόχρονη μουσική απαγγελία. Σε κάποιες αφηγήσεις έχει χρησιμοποιήσει και συμβολικά αντικείμενα, παρμένα από την πλοκή της ιστορίας, σε συνδυασμό με το φως. Άλλες φορές έχει συνδυάσει με την αφήγηση την παρουσία μιας άφωνης μορφής, μιας κούκλας, που ξετυλίγει και αυτή με τη σειρά της το 21

22 παραμύθι, τονίζοντας ότι και η σιωπή μπορεί να λέει πολλά, και ότι πρέπει ακόμη και αυτήν να ακούμε. Πρόκειται να ανεβάσει τα παραμύθια της σε θεατρικές σκηνές ενηλίκων, ως δραματοποιημένα έργα με τη μορφή χοροθεάτρου, με πρωταγωνιστές μια ομάδα χορευτών, τις «Μικρές Χορογραφίες για τη Ζωή», ανάμεσα στους οποίους είναι και άτομα με κινητική αναπηρία, που επέλεξαν τις ιστορίες της κυρίας Γεροκώστα, ειδικά αυτήν με τον Ασιρού, βλέποντας με κάποιο τρόπο τον εαυτό τους στον ήρωα. Πάντως, επαγγελματικά η αφήγηση δεν είναι κάτι προσοδοφόρο, κανένας αφηγητής δεν πλούτισε από την αφήγηση παραμυθιών. Η ίδια δεν μπορεί έτσι και αλλιώς να δει το παραμύθι ως επάγγελμα, θα χάλαγε τη μαγεία της επαφής της με τον κόσμο των παραμυθιών, που για αυτήν είναι η πολυτέλεια της ζωής της. Ειδικά η αφήγηση είναι κάτι πολύ σημαντικό και κάθε φορά πρωτόγνωρο για την ίδια, ενστερνιζόμενη τη ρήση παλιού γάλλου παραμυθά, ότι κάθε φορά που λέει κάποιος ένα παραμύθι πρέπει να νιώθει σαν να κάνει πρόταση γάμου. - Παρακολούθησε και μαθήματα υποκριτικής, αλλά λόγω χαρακτήρα σταμάτησε, εστιάζοντας στην αφήγηση, που σαφώς την διαχωρίζει από το θέατρο και τις παραστάσεις. Ο κόσμος της αφήγησης για την ίδια λειτούργησε και ψυχοθεραπευτικά, αφού ένιωθε και η ίδια καλύτερα. Θεωρεί ότι τα παραμύθια μας μαθαίνουν να ακούμε, κάτι που όλοι το έχουμε ανάγκη για να ζούμε επικοινωνώντας με τους γύρω μας. Η ίδια δεν λέει «παραμύθια» στη ζωή της, αλλά χρησιμοποιεί τα παραμύθια, για να πει πράγματα και να εκφραστεί παραβολικά. - Σημασία σε ένα παραμύθι δεν έχει βασικά ο τρόπος αφήγησης, αλλά το περιεχόμενο, να μιλήσει η ιστορία πρώτα στον ίδιο τον αφηγητή. Σύμφωνα με την ίδια, βάσει και των λεγομένων ενός Γάλλου παλαιότερου παραμυθά, ένα παραμύθι πρέπει να το κρατήσει κάποιος στην ψυχή και στο μυαλό του εννιά μήνες, και μετά να την βγάλεις προς τα έξω, να την αφηγηθείς. Πρέπει να τη σκέφτεσαι κάθε βράδυ πριν κοιμηθείς, όχι να την παπαγαλίζεις, να την βιώνεις, και το πρωί θα λύνεται κάθε φορά και από μια απορία. Τα παραμύθια είναι η λύση σε πολλά προβλήματα και απορίες, είναι απλές ιστορίες, αλλά με βαθύ νόημα, που και την ίδια την έχουν βοηθήσει να βρεί λύσεις στη ζωή της. Παραμύθι είναι η ιστορία. Ειδικά στην αφήγηση, υπάρχει ένα τρίγωνο, ο αφηγητής, ο ακροατής και η ιστορία, με τον κύριο ρόλο να παίζεται από την ιστορία, αυτή είναι που έχει την μεγαλύτερη αξία. Ο παραμυθάς-αφηγητής είναι ο υπηρέτης της ιστορίας, ένας απλός άνθρωπος, που στην αφήγηση επιτρέπεται ακόμη και να νυστάξει και να χασμουρηθεί, δεν είναι ηθοποιός με κουστούμια. - Δεν πιστεύει ότι υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο στυλ, εμφανισιακά ή σε επίπεδο συμπεριφοράς, που ακολουθείται ή πρέπει να αναμένεται από έναν αφηγητή. Κάθε αφηγητής έχει τον τρόπο του και κάνει τις προσωπικές του επιλογές παραμυθιών, έχοντας και δικό του τρόπο αφήγησης, που τελικά απευθύνεται και σε διαφορετικό ίσως κοινό. - Η ίδια δεν ακολουθεί συνταγές για την συγγραφή των παραμυθιών της, θεωρεί ότι δεν υπάρχουν, ούτε βασίζεται σε κάποια προσχέδια ή σχεδιαγράμματα. Ξεκίνησε να γράφει παραμύθια πρώτα αφηγούμενη τις ιστορίες που σκεφτόταν, και αναλογιζόμενη αν μπορούν να είναι αντικείμενο αφήγησης. Τα παραμύθια της τα έγραψε με πολύ κόπο και προσπάθεια, αρχικά με σκοπό να αποτελέσουν έργα για κουκλοθέατρο, 22

23 για αυτό και η αφιέρωση σε δύο πρόσωπα κουκλοπαίχτριες στο βιβλίο της «Αστέρια στον πάτο της λίμνης». Ξεκίνησε τη συγγραφή από ένα σύνολο μεγάλο και κατόπιν αφαιρώντας, για να καταλήξει σε μια μορφή και σε ένα περιεχόμενο που να μην κουράζει τον ακροατή ή θεατή, πιο σύντομο, λιτό όπως επιβάλλει και η λαϊκή παράδοση. Γενικά θεωρεί πολύ δύσκολο να γράψει κανείς παραμύθια, ειδικά κατά παραγγελία εκδοτικών οίκων. Η έμπνευση είναι δύσκολη, αν υπάρχει κάτι τέτοιο, γιατί η ίδια θεωρεί ότι έμπνευση είναι η στιγμή, και σίγουρα πριν την έμπνευση πρέπει να υπάρχει και κάποιο βίωμα ζωής. Το παραμύθι «Αστέρια στον πάτο της λίμνης» το ξεκίνησε το 2008 και το τελείωσε το Το Ασιρού, το όνομα του ήρωά της στο συγκεκριμένο βιβλίο είναι αραβικό όνομα και σημαίνει σιρόπι, κάτι που ταίριαζε στον ήρωά της που έσταξε από το κλαδί της ελιάς. Το άκουσε σε ένα αραβικό παιδικό τραγούδι στο ραδιόφωνο, της κόλλησε στο ρεφρέν, το έψαξε και βρήκε την ερμηνεία, που άρμοζε στον ήρωά της. Το κοριτσάκι στο τέλος δεν έχει όνομα, θα βαφτιστεί όμως Ραζίνα χάριν της θεατρικής παράστασης. Είναι και αυτό αραβικό όνομα και σημαίνει ισορροπία. Γενικά, η ίδια δείχνει ιδιαίτερη αγάπη στις ιστορίες της Αραβίας, ακόμη και μουσικά θεωρεί ότι αυτή η μουσική ταιριάζει στα παραμύθια της. Το παραμύθι «Πώς γεννήθηκαν τα όνειρα» ξεκίνησε να το γράφει μετά από ένα όνειρο που είδε, ήταν περισσότερο μια εικόνα, βασισμένη όμως και σε ένα από τα αγαπημένα της βιβλία, το «Ερωτευμένο Σύννεφο» του Χικμέτ, από τα πρώτα βιβλία που είχε διαβάσει μικρή, και που θυμάται ακόμη ότι το είχε κερδίσει στην τρίτη τάξη του δημοτικού, στο φλουρί της βασιλόπιτας. Τελευταία έχει γράψει και παραμύθια με αυτόματη γραφή, κάτι πρωτόγνωρο για αυτήν στην αρχή, που όμως έχει εξελιχθεί σε πρόκληση για την ίδια. Πάντως, η ίδια δεν λειτουργεί καθόλου σαν συγγραφέας, δεν θεωρεί καν τον εαυτό της συγγραφέα, αφού αυτός χάνεται γενικά από τον κόσμο, και νοερά και πραγματικά, σε αντίθεση με την ίδια, που θέλει να ασχολείται με πολλά, και να μην αποκλείεται ή να απομονώνεται μόνο με ένα πράγμα, θέλει να είναι παντού και πάντα. - Δεν πιστεύει στην κατηγοριοποίηση των βιβλίων, βάσει ηλικιών, κάτι που είναι σύνηθες για εμπορικούς λόγους στην Ελλάδα, αλλά όχι στο εξωτερικό. Όλα τα παραμύθια είναι για όλους. Κάθε βιβλίο λειτουργεί διαφορετικά σε κάθε ηλικία. Θεωρεί ότι απαιτείται ψάξιμο πολύ μεγάλο για την εύρεση του κατάλληλου παιδικού βιβλίου, ώρες σε ένα βιβλιοπωλείο και όχι στις πρώτες προθήκες και στη βιτρίνα απαραίτητα, αλλά και στα πίσω ράφια, μαζί με τα παιδιά, με εμπιστοσύνη στο δικό τους κριτήριο, για να βρεθεί το βιβλίο που θα είναι για αυτά κάθε φορά το καλύτερο, αλλά και με τη συμβολή των έμπειρων και ενημερωμένων υπαλλήλων των βιβλιοπωλείων. Παράλληλα θεωρεί ότι σημασία τελικά έχει η ιστορία, και αν θα είναι όμορφη, αν θα αγγίξει τον αναγνώστη. Το βιβλίο και η μορφή του ομορφαίνουν από το περιεχόμενο, ακόμη και αν με την πρώτη ματιά δείχνουν άσχημα. Εξάλλου, η καλαισθησία είναι κάτι υποκειμενικό. Πάντως, ομολόγησε ότι η εικονογράφηση είναι καθοριστική σε ένα παιδικό βιβλίο για την επιλογή του από τον γονιό, αν και, για την ίδια, η εικόνα πρέπει να εξυπηρετεί το λόγο. Τόνισε ότι υπάρχουν και λογοτεχνικά παραμύθια, που στην έκδοσή τους δεν έχουν καθόλου εικόνες. Η εικονογράφηση στα δικά της παραμύθια έγινε από φίλους της, κάτι πολύ σημαντικό για την ίδια. Επίσης παραδέχεται ότι οι 23

24 εκδοτικοί οίκοι παίζουν το δικό τους ρόλο στην προβολή αλλά και τελική μορφοποίηση του περιεχομένου και της εικόνας ενός παραμυθιού, σε συνεννόηση βέβαια με τον συγγραφέα, αλλά όχι πάντα με απόλυτα ικανοποιητικό αποτέλεσμα, σε σχέση με τα κριτήρια και την αισθητική του δημιουργού και λογοτέχνη, που αναγκάζεται και σε κάποιους αναπόφευκτους συμβιβασμούς, για λόγους μάρκετινγκ. Γενικά, στην Ελλάδα, σε αντίθεση με το εξωτερικό, ομολόγησε ότι οι εκδοτικοί οίκοι δεν τολμούν στον τομέα της έκδοσης των παραμυθιών, είναι ιδιαίτερα συντηρητικοί και διστακτικοί, αν και έχει αποδειχθεί ότι τολμηρές ή ιδιαίτερες εκδόσεις έχουν αποδειχθεί και εμπορικές. - Εσκεμμένα χρησιμοποιεί ποικίλες, πολλές φορές ακόμη και δύσκολες ή σύνθετες εκφράσεις για τα παιδιά στα παραμύθια της, για να μην υπεραπλουστεύεται η γλώσσα και χάνεται στη δίνη των σημερινών εξελίξεων, αλλά και για να μην καταλαβαίνουν πάντα τα παιδιά και να ρωτάνε τον γονιό, και έτσι να τον εμπλέκουν και αυτόν στο να διαβάσει την ιστορία. Το παραμύθι δεν τελειώνει με το τέλος του, είναι και έναυσμα συζήτησης μετά, σκέψης. Το παραμύθι δεν τελειώνει ποτέ με το τέλος της αφήγησης. Το παραμύθι μπορεί κανείς να το σκεφτεί και να το πει παντού και πάντοτε. Εξάλλου, η ίδια τονίζει ότι τα παλιά χρόνια τα παραμύθια ήταν μόνο για τους μεγάλους, κάτι σαν απόκρυφες ιστορίες, και τα παιδιά κρυφάκουγαν. Πάντως, για την ίδια, τα παιδιά είναι οι πιο δεκτικοί και ταυτόχρονα οι πιο αυστηροί κριτές ενός παραμυθιού. Για αυτό και αφηγούμενη σε παιδιά δεν κάνει παράσταση, χρησιμοποιεί παραστατικά μέσα ως μέσο επεξήγησης ή γλαφυρότητας, αλλά όχι για να τα ξεγελάσει, περισσότερο για να πει την ιστορία μαζί τους, με τη συνδρομή τους, για να τα εμπλέξει, σε αντίθεση με τους ενήλικες, που ξεγελιούνται πιο εύκολα με τη θεατρικότητα μιας αφήγησης. - Δεν πιστεύει ότι τα παιδιά φοβούνται από τα στοιχεία βίας των παραμυθιών και ότι αυτά πρέπει να αποκρύπτονται. Τα παιδιά δεν φοβούνται, ξέρουν το καλό και το κακό, γιατί υπάρχει παντού, απλά στο παραμύθι έχει ποικίλους συμβολισμούς και εκφάνσεις. Εξάλλου, όλοι έχουμε μέσα μας συμβολικά, έναν λύκο ή μια κοκκινοσκουφίτσα, και τα παιδιά μπορούν και το αναγνωρίζουν αυτό. Στα πλαίσια αυτής της αναφοράς, σημείωσε και τη γενικότερη σκληρότητα στις ιστορίες των παραμυθιών, π.χ. στην Σταχτοπούτα, που στην αρχική της εκδοχή οι κόρες τρώνε τη μάνα τους, ενώ αναφέρθηκε και στην ερευνητική βιβλιογραφία, συγκεκριμένα σε μελέτες της Αγγελοπούλου, σε σχέση με την αλληλοβορά ως θέμα των παιδικών παραμυθιών. Θεωρεί πολύ σημαντική την ερευνητική και φιλολογική συνεισφορά των Γκριμ, αλλά και του Περό στη Γαλλία, ως προς τη συλλογή και διατήρηση των παραμυθιών, αλλά, έχοντας μελετήσει πολλές ιστορίες στην πρωτότυπή τους μορφή, πιστεύει ότι έτυχαν επεξεργασίας που αλλοίωσε το αρχικό τους περιεχόμενο, στρογγυλεύοντας κάπως το τελικό αποτέλεσμα, ειδικά σε περιπτώσεις παραμυθιών στα οποία η ωμότητα και η βία κυριαρχούν. Αυτό είναι κάτι που αλλοιώνει τη μορφή της ιστορίας. - Η κυρία Γεροκώστα διαχώρισε το μύθο από τα παραμύθια. Ο μύθος είναι πάντα κάτι πολύ συγκεκριμένο, έχει συγκεκριμένα πρόσωπα, χρόνο και χώρο, το παραμύθι έχει χρόνο άχρονο, πρόσωπα απρόσωπα, ο τόπος είναι άτοπος. Σημείωσε ότι υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα σε παραμύθια 24

25 διαφορετικών λαών, αφού υπάρχει και μια κοινή βάση, που όμως δεν έχει καταλήξει και η ίδια πώς προέκυψε. - Γενικά, δεν πιστεύει στην κριτική ανάλυση των παραμυθιών, έστω και αν δεν την απορρίπτει, θεωρώντας την ως ένα σημείο χρήσιμη και αναμενόμενη, αφού τα παραμύθια έχουν ένα υπόβαθρο. Ουσιαστικά όμως, το παραμύθι για την ίδια είναι διασκέδαση και όχι ανάλυση ή διδασκαλία, είναι να ακούσουν κάτι οι άνθρωποι και να ξεχαστούν, να χαλαρώσουν, να καταπραϋνθούν, τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο. Τα παραμύθια για την ίδια είναι όνειρα., που τα μοιραζόμαστε. Είναι γαλήνεμα ψυχής και επικοινωνία, έστω και αν εξυπηρετούν περαιτέρω και άλλους στόχους, διδακτικούς ή ψυχαναλυτικούς ή έχουν προχωρημένους συμβολισμούς. - Με αφορμή ερώτησή μας για το τι σημαίνει η αφιέρωση, που κάνει σε ένα βιβλίο της, στις πέτρες που λένε τα ωραιότερα παραμύθια, μας αφηγήθηκε μια ιστορία, λογοτεχνικό έργο του Αργύρη Χιόνη, πολυταξιδεμένου λογοτέχνη, που την εμπνέει και την εκφράζει, και μέσα από τα έργα του αλλά και από τη ζωή του, δηλώνοντας ο ίδιος, τα τελευταία χρόνια πριν πεθάνει και ζώντας σε ένα μικρό χωριό της Κορίνθου, ότι αποτελεί αγροτικό ποιητή, κάτι σαν αγροτικό ιατρό. Αυτή η ιστορία αναφέρεται εν μέρει και σε ένα δικό της δαχτυλίδι με μια πράσινη, ταπεινή πέτρα που δεν αποχωρίζεται ποτέ, γιατί η συγκεκριμένη πέτρα νιώθει ότι της μιλάει. Β μέρος - Η κυρία Γεροκώστα μας αφηγήθηκε την ιστορία του Γιόμο, ένα παραμύθι από την Αφρική, με ηθικό δίδαγμα ότι δεν πρέπει να απελπιζόμαστε και ότι ακόμη και από το τίποτα μπορούμε να φτιάξουμε τα πάντα. Για την κυρία Γεροκώστα, από τις πολύ αγαπημένες ιστορίες, έντονα παραβολική, που αρέσει αρκετά σε παιδιά και σε μεγάλους. - Οι χώρες που της αρέσει να μεταφράζει και να αφηγείται παραμύθια είναι οι αφρικανικές, οι αραβικές και μερικές φορές οι ασιατικές. - Μας περιέγραψε ένα ταξίδι της στην πλατεία των Θαυμάτων στο Μαρακές στο Μαρόκο, το 2006, ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα. Μια πλατεία, όπως μας την περιέγραψε, είκοσι φορές μεγαλύτερη από το Σύνταγμα, όπου πραγματικά έβρισκες τα πάντα, από γητευτές φιδιών, από μανάβηδες, εκτός από παραμυθάδες. Μετά από μια πρόσκαιρη απογοήτευση, της παρουσιάζουν έναν ηλικιωμένο με μια πολύχρωμη κελεμπία. Κάθεται δίπλα της, της αφηγούνταν μισή ώρα στα αραβικά, και η ίδια κατάλαβε το παραμύθι, έστω και αν ήταν σε άλλη γλώσσα. Μετά όμως, φεύγοντας από την πλατεία, έζησε μια από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές της ζωής της, συνάντησε έναν τυφλό ηλικιωμένο, να αφηγείται μόνος του, χωρίς κοινό, για τον εαυτό του, ιστορίες από το Κοράνι. - Μακάρι να μπορούμε να ταξιδεύουμε όλοι παντού, η ίδια ταξιδεύει παντού με το μυαλό της. - Σίγουρα γράφοντας κάποιος παραμύθια θέλει ο άλλος να καταλαβαίνει τι γράφει, να έχει μια συνοχή, γράφει με κάποια δομή, με έναν οδηγό στο μυαλό μας, πατώντας σε ένα μονοπάτι που κάπου οδηγεί, χωρίς απαραίτητα να είναι κάποιοι κανόνες απαριθμημένοι. 25

26 - Η κυρία Γεροκώστα μας αφηγήθηκε και μια παραδοσιακή ιστορία από την Κάρπαθο, που αποτελείται από δύο ιστορίες, που η μια ακολουθεί συνεχόμενα την άλλη, εφόσον η αφηγήτρια διακρίνει το ενδιαφέρον των ακροατών. Αυτό το καταλαβαίνει η αφηγήτρια από τα μάτια και τις εκφράσεις του ακροατηρίου, για αυτό και δεν θέλει να την φωτίζουν με προβολέα, όπως τους ηθοποιούς, γιατί έτσι δεν βλέπει τον ακροατή. Θέλει να την κοιτάνε και να κοιτάει το ακροατήριο. Σημασία για τον αφηγητή είναι να βρίσκεται στον τόπο που βρίσκεται εκείνη τη στιγμή, όχι σε άλλο χώρο και χρόνο, σε άλλη σφαίρα πραγματικότητας, που μπορεί να βρίσκεται ο ηθοποιός. - Η κυρία Γεροκώστα σημείωσε ότι υπάρχουν για κάθε παραμύθι παραλλαγές, αναλόγως του τόπου, με διάφορες συμβάσεις. Μία από αυτές τις συμβάσεις είναι ότι στο παραμύθι καλείσαι να πεις και ψέματα. - Με αφορμή έναν απρόσμενο ήχο από έξω, και το γεγονός ότι η κυρία Γεροκώστα δεν διέκοψε την αφήγηση, μας τόνισε ότι σε μια αφήγηση τα πάντα μπορούν να συμβούν, αλλά ο αφηγητής κατά το δυνατόν δεν πρέπει να επηρεαστεί και να διακόψει την αφήγηση. Η ίδια βέβαια είχε εμπειρία με σεισμό σε υπόγειο χώρο, όπου έπρεπε αναγκαστικά να διακόψει, αλλά σε αφηγήσεις σε παιδιά, με τους γονείς να ενοχλούν, χαλώντας την ατμόσφαιρα του παραμυθιού κυνηγώντας τα παιδιά π.χ. να φάνε κάτι, η ίδια δεν επηρεάζεται, αλλά προσπαθεί να φέρει την ατμόσφαιρα στο ιδανικό επίπεδο, ίσως με ματιές σε όσους δημιουργούν πρόβλημα. Ποτέ όμως δεν έχει διακόψει την αφήγηση. Μια φορά, σε διακοπή ρεύματος, σταμάτησε πρόσκαιρα, χρησιμοποιώντας φως από φαναράκια. Σε τέτοιες περιπτώσεις αξιοποιεί το απρόοπτο προς όφελος της ιστορίας, αφήνοντας να εννοηθεί ότι και αυτό είναι μέρος της ιστορίας, χωρίς να αποκαλύπτεται άμεσα. - Σε ερώτημα αν έχει σπουδάσει υποκριτική, τόνισε ότι οι κινήσεις και το στυλ στην αφήγηση της βγαίνουν αυθόρμητα και όχι μετά από πρόβες, όπως στους ηθοποιούς, όχι μελετημένα. Επίσης τόνισε ότι είχε παρακολουθήσει κάποια μαθήματα υποκριτικής, αλλά στις αφηγήσεις της δεν έχει συνεργαστεί με ηθοποιούς, αλλά περισσότερο με μουσικούς. Σε ένα πείραμα αφηγείται μαζί με έναν συγγραφέα την ίδια ιστορία, έργο του λογοτέχνη, για να φανούν οι διαφορετικές αφηγήσεις. Γενικά, η κυρία Γεροκώστα τονίζει ότι της αρέσουν οι πειραματισμοί, και θέλει να είναι με κάποιον στη σκηνή, πολλές φορές μόνης της νιώθει γυμνή, θέλει ένα στήριγμα, έστω και αν η αφήγηση είναι μια υπόθεση πολύ μοναχική. - Τόνισε ότι δυσκολεύεται να αφηγηθεί τα δικά της παραμύθια, των άλλων της είναι εύκολο, στα δικά της φοβάται, βρίσκει τα δικά της παραμύθια λιγότερο ενδιαφέροντα από των άλλων, ίσως για αυτό προτιμά να αφηγείται των άλλων, ίσως και λόγω χαρακτήρα. Θα προτιμούσε να ακούσει τα δικά της παραμύθια από κάποιον άλλο αφηγητή. - Η κυρία Γεροκώστα σημείωσε ότι στο εξωτερικό η αφήγηση είναι πολύ διαδεδομένη, και σε επαγγελματικό επίπεδο, αφού γίνονται αφηγήσεις όχι μόνο παραμυθιών αλλά ακόμη και προσωπικών ιστοριών, σε ιδιωτικό περιβάλλον, σε σπίτια, ή και σε διάφορες εκδηλώσεις, στο Βέλγιο λόγου χάριν σε κηδείες. - Μοιράστηκε μαζί μας μια ξεχωριστή της εμπειρία, από το Κουφονήσι των Μικρών Κυκλάδων, όπου είχε γνωρίσει τον παραμυθά του νησιού, τον παππού Γιώργο, παλιό τηλεφωνητή, που σύχναζε έξω από το τηλεφωνείο 26

27 του ΟΤΕ, έστω και αν αυτό ήταν πλέον εγκαταλειμμένο. Σε μια προσπάθειά της να μαγνητοφωνήσει τις ιστορίες του πριν πεθάνει (απεβίωσε τελικά το 2011, σε ηλικία άνω των εκατό ετών), για να διατηρηθούν και στις επόμενες γενιές, να τις μάθουν οι νεότεροι, ο ίδιος αρνήθηκε, λέγοντάς της ότι εκείνη έρχεται σε αυτόν για να ακούσει, να καταγράψει τις ιστορίες στο μυαλό και στην ψυχή της. Έτσι μόνο έχουν αξία τα παραμύθια, όταν μαθαίνουμε να ακούμε. Η ίδια τόνισε την αξία και της σιωπής σε ένα παραμύθι, να μάθουμε να ακούμε ακόμη και τη σιωπή. - Στην σημερινή εποχή θεωρεί ότι ο κόσμος ψάχνει να διασκεδάσει σε πιο κλειστό κύκλο και όχι πλέον σε αχανείς συγκεντρώσεις, θέλει κάτι πιο παρεΐστικο, και οι αφηγήσεις παραμυθιών εξυπηρετούν τέτοιου είδους ψυχαγωγία - Μοιράστηκε μαζί μας μια από τις συγκλονιστικές της εμπειρίες, το 2010, σε ένα φεστιβάλ αφήγησης στον Όλυμπο, όπου έχοντας αφηγηθεί μια αισιόδοξη ιστορία για έναν άνθρωπο που γινόταν σιγά σιγά δέντρο, την προσέγγισε μετά ένας νεαρός άνδρας, ευχαριστώντας την που τον λύτρωσε μέσω της ιστορίας, του έδωσε κουράγιο να συνεχίσει στη ζωή του, αφού ο ίδιος ένιωθε σαν τον ήρωα του παραμυθιού, πάσχοντας από μια εκφυλιστική πάθηση σκλήρυνσης των οστών, με το σώμα του σταδιακά να γίνεται άκαμπτο. Η ίδια, λοιπόν, συνειδητοποιεί ότι έχει και ευθύνη με την αφήγηση απέναντι στον ακροατή, μπορεί να λειτουργεί και ψυχαναλυτικά, για αυτό και υπάρχουν και κατάλληλες ιστορίες για τις κατάλληλες στιγμές της ζωής. Σε αφηγήσεις π.χ. που κάνει σε φυλακές αποφεύγει να μιλάει για τον θάνατο, επιλέγει ιστορίες πιο εύθυμες, αυτό που ζουν στη φυλακή, το αρνητικό το ξέρουν καλά, δεν χρειάζεται να τους το θυμίσει. Δεν υπάρχουν, βέβαια, ιστορίες απαγορευμένες, απλά πρέπει να υπάρχει μια μεγαλύτερη προσοχή στην επιλογή των ιστοριών, αναλόγως του ακροατηρίου. - Σημειώθηκε ότι ένα παραμύθι μπορεί να έχει έναν κοινό κορμό περιεχομένου και δομής σε διαφορετικούς λαούς, αλλά μπορεί να ανιχνευθεί η προέλευσή του κάθε φορά, από στοιχεία της ιστορίας, όπως τα ρούχα των ηρώων, αναφορές σε φαγητά, κοκ. - Η ίδια δεν είναι παντρεμένη, αν όμως προχωρήσει σε γάμο και αποκτήσει παιδιά, δεν είναι σίγουρη αν θα τους αφηγείται παραμύθια, μάλλον ναι, αν και τα ίδια το θέλουν. Πάντως, λόγω ενασχόλησης, νιώθει ότι έχει παιδιά, τους ακροατές της, ειδικά τους ανήλικους, στα πλαίσια θεατρικών και παιδαγωγικών προγραμμάτων. Δεν θα ήθελε, όμως, τα παιδιά και η ενασχόληση μαζί τους να είναι και επάγγελμα, δεν θα φανταζόταν τον εαυτό της εκπαιδευτικό σε σχολείο. - Το κοινό, στο οποίο προτιμά να απευθύνεται είναι οι ενήλικες, αφού το θεωρεί πρόκληση. Τα παιδιά περνάνε καλά έτσι και αλλιώς, τον ενήλικα καλείται να τον κερδίσει, να του αναιρέσει τις αντιστάσεις, γιατί ο ενήλικας ξεκινάει πολύ δύσπιστα, και αν τον κάνει δικό της με την αφήγηση, έχει πολύ μεγάλη ανταποδοτικότητα, αφού ο ενήλικας συμμετέχει στην πορεία πολύ ενεργά και διασκεδάζει πολύ. - Η καταγωγή της είναι από ένα χωριό στα Τρίκαλα και από το Αγρίνιο. Εξέφρασε το παράπονό της ότι δεν έχει επαφή με τη θάλασσα, αλλά ομολόγησε ότι τελικά, ασυναίσθητα, κοιτάει στα παραμύθια της περισσότερο ψηλά, στα βουνά και τον ουρανό, παρά στη θάλασσα. 27