«Εκτίμηση της διατροφικής πρόσληψης και των διατροφικών συνηθειών των εφήβων του Ν. Κιλκίς»

Transcript

1 ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ Τ.Ε.Ι. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ & ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΑΣ «Εκτίμηση της διατροφικής πρόσληψης και των διατροφικών συνηθειών των εφήβων του Ν. Κιλκίς» Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Φοιτήτρια: Ζησιού Ελένη (Α.Μ.: 3273) Επιβλέπων Καθηγητής: Κυρανάς Ευστράτιος Θεσσαλονίκη 2014

2 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη...5 Abstract.7 1. Εφηβεία και Διατροφή 1.1. Εφηβεία Σωματική ανάπτυξη κατά την εφηβεία Διατροφικές ανάγκες κατά την εφηβεία Απαιτήσεις σε ενέργεια Απαιτήσεις σε πρωτεΐνες Απαιτήσεις σε λιπίδια Απαιτήσεις σε υδατάνθρακες Απαιτήσεις σε βιταμίνες Απαιτήσεις σε ανόργανα στοιχεία Διαιτητική συμπεριφορά Διατροφικές συνήθειες των εφήβων Παράγοντες που επηράζουν τις διατροφικές συνήθειες των εφήβων Επιπτώσεις των διατροφικών συνηθειών στην υγεία των εφήβων Διατροφική εκπαίδευση Θέματα διατροφής κατά τη εφηβεία Παχυσαρκία Σεξουαλική ωρίμανση εγκυμοσύνη Άθληση Μεθοδολογία έρευνας 2.1. Δείγμα Εργαλεία μέτρησης Σχεδιασμός και στατιστική ανάλυση Περιορισμοί Αποτελέσματα 3.1. Ανάλυση δείγματος Ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά Ημερήσια γεύματα Ενέργεια και θρεπτικά συστατικά Συμπεράσματα 98 Bιβλιογραφία

4 4

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισαγωγή: Η διαιτητική συμπεριφορά κάθε ανθρώπου αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη κατά την παιδική και την εφηβική ηλικία καθώς και για τη διατήρηση της υγείας στην ενήλικη ζωή. Στη σημερινή εποχή οι διατροφικές συνήθειες των εφήβων ενοχοποιούνται για την ανάπτυξη σοβαρών νοσημάτων, όπως η παχυσαρκία, που έχει λάβει επιδημικές διαστάσεις στο δυτικό κόσμο αλλά και στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες. Ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες (οικογένεια, κύκλος συνομηλίκων, μέσα μαζικής ενημέρωσης) επηρεάζουν συχνά με αρνητικό τρόπο τη διαιτητική συμπεριφορά των εφήβων. Για την αποφυγή δυσμενών επιπτώσεων θεωρείται απαραίτητη η παρέμβαση, ώστε να υιοθετηθούν από τους εφήβους στάσεις ζωής, αντιλήψεις και συνήθειες επωφελείς για την υγεία και τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους. Σκοπός: Η παρούσα έρευνα στοχεύει στην καταγραφή των διατροφικών συνηθειών και στην εκτίμηση της διατροφικής πρόσληψης των εφήβων του Νομού Κιλκίς. Τα συμπεράσματα θα συμβάλλουν στη διαμόρφωση ολοκληρωμένης εικόνας για τη διατροφή των εφήβων στην Ελλάδα και στην προώθηση των απαραίτητων διατροφικών συστάσεων. Δείγμα -Μέθοδος: Στην έρευνα συμμετείχαν 1175 μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου, αγόρια και κορίτσια, ηλικίας ετών, οι οποίοι συμπλήρωσαν ένα Ερωτηματολόγιο Συχνότητας Κατανάλωσης Τροφίμων (Ε.Σ.Κ.Τ.) και ένα Ερωτηματολόγιο Διατροφικής Πρόσληψης 24ώρου. Οι έφηβοι κλήθηκαν επίσης να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικά με την ατομική και οικογενειακή κατάσταση, τις διαιτητικές συνήθειες και τη φυσική δραστηριότητά τους. Αποτελέσματα: Με βάση τον Δείκτη Μάζας Σώματος το μεγαλύτερο ποσοστό των εφήβων αποτελείται από τους φυσιολογικούς. Ακολουθούν οι υπέρβαροι με ποσοστό ανησυχητικό και οι ελλιποβαρείς και παχύσαρκοι με αρκετά χαμηλά ποσοστά. Από τα αποτελέσματα της έρευνας διαπιστώσαμε ότι η πρόσληψη ενέργειας και θρεπτικών συστατικών ήταν χαμηλότερη από τις απαραίτητες ημερήσιες απαιτήσεις. Επίσης διαπιστώθηκε θετική συσχέτιση της συχνότητας 5

6 κατανάλωσης πρωινού με το Δείκτη Μάζας Σώματος και αρνητική συσχέτιση του Δείκτη Μάζας Σώματος με την συχνότητα κατανάλωσης γευμάτων. Συμπεράσματα: Η καταγραφή και ανάλυση των διαιτητικών συνηθειών των εφήβων καταδεικνύει την ανάγκη της έγκυρης πληροφόρησης και της διατροφικής καθοδήγησης των παιδιών από την οικογένεια και το σχολείο με στόχο την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής. Λέξεις κλειδιά: έφηβοι, διατροφικές συνήθειες, παχυσαρκία, Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), διατροφική αξιολόγηση. 6

7 ABSTRACT Introduction: The dietary behaviour of every human is a key factor for growth during childhood and adolescence and for maintaining health in adulthood. Nowadays, adolescents eating habits have been implicated in the development of serious diseases, such as obesity, which has reached epidemic proportions in the western world, including Greece, over the recent decades. Psychological and social factors (family, peer group, mass media, etc) often affect in a negative way the dietary behaviour of adolescents. In order to avoid adverse impacts, intervention is considered necessary. Teenagers must be taught to adopt attitudes, perceptions and habits beneficial for their health and the formation of their personality. Aim: The present research aims at identifying the eating habits and assessment of dietary intake of adolescents of the Kilkis Prefecture. Results will contribute to gain a comprehensive insight into the nutrition of adolescents in Greece and implement specific dietary recommendations. Target group- Method: The research involved 1175 adolescent students, both male and female, aged 13 to 18 years. They were asked to complete a food frequency questionnaire and recall their nutritional intake within the previous 24 hours. Personal and family status, dietary habits and physical activities were also determined from self-report. Results: According to the BMI, the higher percentage of adolescents consists of normal, followed by an alarming rate of overweight and fairly low rates of underweight and obese teenagers. Research results indicate that the average daily levels of energy and nutrients intakes are lower than recommended. There is a positive correlation between the frequency of breakfast consumption and BMI and inverse correlation between BMI and meal frequency. Conclusions: Recording and analysis of the dietary habits of adolescents demonstrates the need for accurate information and nutritional guidance to children from family and school in order to adopt a healthy lifestyle. Key words: adolescents, eating habits, obesity, Body Mass Index (BMI), nutrition assessment. 7

8 8

9 1. ΕΦΗΒΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ 1.1. Εφηβεία Τα στάδια της ζωής του ανθρώπου περιλαμβάνουν την εγκυμοσύνη, το θηλασμό, την βρεφική ηλικία, την παιδική ηλικία, την εφηβική ηλικία, την ενήλικη ζωή και την υπερήλικη ζωή (Ζαμπέλας, 2003). Η εφηβεία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα στάδια ανάπτυξης του ανθρώπου. Σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας η εφηβεία ορίζεται ως η περίοδος μεταξύ 10 και 19 ετών. Αρχίζει με τις μεταβολές της φυσιολογίας της ήβης και τελειώνει με τον σχηματισμό της προσωπικής ταυτότητας (Feldman & Elliot, 1990). Η εφηβική ηλικία αρχίζει στα 10 ½ με 11 χρόνια και τελειώνει με την έναρξη της ενήλικης ζωής (από τα 18 έως τα 21 χρόνια). Διαχωρίζεται σε τρία στάδια: 1) Πρώιμη εφηβική ηλικία από 10 ½ έως 14 ετών. 2) Μέση εφηβική ηλικία από 14 έως ετών. 3) Όψιμη εφηβική ηλικία έως ετών (Ζαμπέλας, 2003). Κάθε στάδιο χαρακτηρίζεται από σωματικές, ψυχοκοινωνικές και γνωστικές μεταβολές, όπως αύξηση του βάρους και του ύψους, αλλαγές στην σύσταση του σώματος καθώς και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του ατόμου. Ο ρυθμός ανάπτυξης αυξάνεται και διαφοροποιείται μεταξύ των δύο φύλων (Ζαμπέλας, 2003). Η ψυχοσεξουαλική εξέλιξη αποτελεί το υπόβαθρο πολλών διεργασιών και καθοριστικό συστατικό της προσωπικής ταυτότητας. Το σώμα και η εικόνα του βρίσκονται στο επίκεντρο των παθολογικών καταστάσεων και των ψυχολογικών διεργασιών που συντελούνται κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Ο έφηβος μαθαίνει να αναγνωρίζει την εικόνα του εαυτού του μέσα από το έμφυλο σώμα και να συνδέει τα συναισθήματά του με τον πραγματικό κόσμο. Η ψυχονοητική και γνωστική ανάπτυξη καθώς και η συναισθηματική ωρίμανση, στοιχεία καθοριστικά για την φυσιολογική ανάπτυξη του εφήβου μπορούν να παρεμποδιστούν από ψυχοπαθολογικές καταστάσεις (Ζηλίκης, 2007). 9

10 1.2. Σωματική ανάπτυξη κατά την εφηβεία H εφηβεία είναι μια από τις σημαντικότερες ηλικίες, όσον αφορά την ανάπτυξη του ανθρώπου και τις μεταβολές που συμβαίνουν στο σώμα του. Κατά την διάρκεια της εφηβικής ηλικίας οι μύες, ο όγκος του αίματος και τα όργανα του σώματος αυξάνονται λόγω της ταχείας ανάπτυξης του οργανισμού και κατ επέκταση αυξάνονται και οι απαιτήσεις σε θρεπτικά συστατικά (Mahan & Escott- Stump, 2004 & Ζαμπέλας, 2003). Πριν την εφηβεία δεν παρατηρούνται διαφορές στο σωματικό μέγεθος ανάμεσα στα δύο φύλα. Από την έναρξη της ήβης όμως οι ρυθμοί ανάπτυξης των δύο φύλων διαφοροποιούνται. Για τα κορίτσια ο ρυθμός ανάπτυξης φτάνει στο μέγιστο περίπου στα 10 ή 11 χρόνια, ενώ στα αγόρια στα 12 ή 13 χρόνια. Η σύσταση του σώματος κατά την εφηβεία μεταβάλλεται ανάλογα με το φύλο. Στην προ-ηβική ηλικία το ποσοστό λίπους στα κορίτσια κυμαίνεται γύρω στο 19%, ενώ στα αγόρια στο 15%. Και ο μυϊκός ιστός κυμαίνεται στο ίδιο επίπεδο. Στην διάρκεια της εφηβικής ηλικίας τα κορίτσια εμφανίζουν αυξημένο ποσοστό λίπους στο στήθος και τους γλουτούς.έτσι στο τέλος της εφηβικής ηλικίας το ποσοστό λίπους στα κορίτσια ανέρχεται σε ποσοστό περίπου 23% και στα αγόρια 12% (Mahan & Escott-Stump, 2004 & Ζαμπέλας, 2003). Στα κορίτσια ο μέγιστος ρυθμός ανάπτυξης ύψους προηγείται κατά 6 μήνες από το μέγιστο ρυθμό ανάπτυξης βάρους και φθάνει σε μια αύξηση των 8,3 κιλών / χρόνο στη ηλικία των 12,5 χρόνων. Στα αγόρια ο μέγιστος ρυθμός ανάπτυξης βάρους συμπίπτει με το μέγιστο ρυθμό αύξησης ύψους και φθάνει σε μια αύξησα των 9 κιλών / χρόνο. Kατά τη διάρκεια της εφηβείας οι μύες, ο όγκος του αίματος και γενικά τα περισσότερα όργανα του σώματος διπλασιάζονται σε μέγεθος. Η οστική μάζα αυξάνεται σημαντικά και ο ρυθμός εναπόθεσης αλάτων στα οστά είναι μεγαλύτερος από κάθε άλλη ηλικία. Στα αγόρια η οστική μάζα συνεχίζει να αυξάνεται μέχρι την ηλικία των ετών, ενώ στα κορίτσια μέχρι τα έτη (Bonjour et al., 1991). 10

11 1.3. Διατροφικές ανάγκες στην εφηβεία Ο άνθρωπος για να επιτελέσει τις βιολογικές του ανάγκες και να αναπτυχθεί είναι αναγκαίο να προσλαμβάνει μέσω της τροφής όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την σωστή λειτουργία του οργανισμού του. Οι ομάδες των θρεπτικών συστατικών είναι η ομάδα των μεγαλομοριακών ενώσεων που περιλαμβάνει τους υδατάνθρακες, τα λίπη και τις πρωτεΐνες, η ομάδα των βιταμινών, των ανόργανων αλάτων και το νερό (Αθανασίου, 2007). Εξίσου σημαντική με τη διατροφή παράμετρο της σωματικής ανάπτυξης και υγείας του ατόμου αποτελεί η φυσική δραστηριότητα. Οι στάσεις και οι συμπεριφορές σχετικά με την διατροφή και την φυσική δραστηριότητα διαμορφώνονται από την παιδική ηλικία και μονιμοποιούνται κατα την εφηβική ηλικία. Η ποιότητα της διατροφής και το επίπεδο φυσικής δραστηριότητας των εφήβων αποτελούν σημαντικά θέματα που αφορούν την δημόσια υγεία (Swinburn et al., 2011). Η εφηβεία είναι μια από τις σημαντικότερες ηλικίες όσον αφορά την ανάπτυξη του ανθρώπου και τις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα του, γεγονός που καθιστά εξίσου σημαντική την προσαρμογή των διατροφικών συνηθειών των εφήβων. Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και η ταχύτητα ανάπτυξης απαιτούν την πρόσληψη μεγαλύτερων ποσοτήτων ποιοτικών θρεπτικών συστατικών (Herbold et al., 2000). Οι έφηβοι χρειάζονται ενέργεια για την ανάπτυξη των οστών, των κυττάρων και του εγκεφάλου, η οποία ποικίλλει ανάλογα με το επίπεδο της φυσικής δραστηριότητα, το ύψος, τα μεταβολικό ρυθμό κ.ά. Η ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών στην ηλικία αυτή έχει ως αποτέλεσμα μακροχρόνια συμπτώματα στασιμότητας ύψους, οστεοπόρωση και καθυστέρηση στη σεξουαλική ωρίμανση. Οι φτωχές διατροφικές συνήθειες έχουν συσχετιστεί με καρδιαγγειακές παθήσεις, καρκίνο και παχυσαρκία (Brady et al., 2000), υπέρταση και διαβήτη (Bronner, 1996, & Cavadini et al., 2000). Έρευνες στην Αμερική έχουν αποδείξει τη συσχέτιση της εφηβικής παχυσαρκίας με τα καρδιαγγειακά νοσήματα και σχέση της μειωμένης πρόσληψξης φρούτων και λαχανικών με την εμφάνιση ορισμένων μορφών καρκίνου (Cavadini et al., 2000). Συνοπτικά η διατροφή κατά την εφηβική ηλικία είναι ιδιαίτερα σημαντική για τους παρακάτω λόγους: 11

12 Παροχή ενέργειας και θρεπτικών συστατικών για την επίτευξη της φυσιολογικής εφηβικής ανάπτυξης και της καθημερινής εφηβικής δραστηριότητας. Πρόληψη παθολογικών καταστάσεων κατά την εφηβική ηλικία (σιδηροπενική αναιμία, οδοντική τερηδόνα). Πρόληψη παθολογικών καταστάσεων κατά την ενήλικο ζωή (οστεοπόρωση, υπέρταση, καρδιαγγειακή νόσος, καρκινογένεση, παχυσαρκία) Απαιτήσεις σε ενέργεια κατά την εφηβική ηλικία Οι ενεργειακές απαιτήσεις κατά την εφηβική ηλικία είναι ιδιαίτερα αυξημένες λόγω του έντονου ρυθμού της αναπτυξιακής διαδικασίας. Γενικά είναι αποδεκτό ότι η ημερήσια διατροφική σύσταση των θρεπτικών συστατικών που προσλαμβάνει ένας έφηβος πρέπει να περιλαμβάνει: α) 50-55% υδατάνθρακες, β) 15-20% πρωτεΐνες και γ) 30% λιπίδια (Μόρτογλου & Μόρτογλου, 2002). Ο υπολογισμός της απαιτούμενης ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης καθορίζεται από πολλούς παράγοντες, όπως η ηλικία, το φύλο, η ανάπτυξη, το ύψος, το βάρος, ο βασικός μεταβολισμός και η φυσική δραστηριότητα (DGAC, 2010). Τα αγόρια έχουν μεγαλύτερες ενεργειακές απαιτήσεις από τα κορίτσια, γιατί βιώνουν ταχύτερες αλλαγές στο ύψος, στο βάρος και στη μυϊκή τους μάζα. Παράγοντες που επηρεάζουν την ενεργειακή πρόσληψη είναι επίσης ο μυϊκός ιστός, το ποσοστό του λιπώδους ιστού και η αύξηση των οργάνων του σώματος (Mahan & Escott-Stump, 2004). Λόγω της μεγάλης μεταβλητότητας στο χρόνο ανάπτυξης και ωρίμανσης στους εφήβους, ο υπολογισμός των ενεργειακών αναγκών είναι προτιμότερο να βασίζεται στο ύψος παρά στις ημερήσιες θερμιδικές συστάσεις (Stang & Story, 2005). 12

13 Πίνακας 1: Συνιστώμενες ενεργειακές απαιτήσεις εφήβων αγοριών σε kcal με βάση τα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας (ΙΟΜ, 2010). ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΘΙΣΤΙΚΗ ΖΩΗ ΜΕΤΡΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Πίνακας 2: Συνιστώμενες ενεργειακές απαιτήσεις εφήβων κοριτσιών σε kcal με βάση τα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας (ΙΟΜ, 2010). ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΘΙΣΤΙΚΗ ΖΩΗ ΜΕΤΡΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

14 Απαιτήσεις σε πρωτεΐνες Οι πρωτεΐνες είναι λειτουργικά και δομικά χαρακτηριστικά κάθε κυττάρου, απαραίτητα για την υποστήριξη των βασικών λειτουργιών του σώματος. Είναι μεγαλομοριακές ενώσεις, φυτικής ή ζωικής προέλευσης, και συντίθενται από αμινοξέα. Εννιά από τα αμινοξέα προσλαμβάνονται μόνο με την τροφή, γιατί δεν μπορεί να τα συνθέσει ο οργανισμός (Κυρανάς, 2011). Η ποιότητα των πρωτεϊνών είναι συνυφασμένη με την ικανότητα να παρέχει στον οργανισμό άζωτο και αμινοξέα πολύτιμα για την ανάπτυξη, τη συντήρηση και την επισκευή των κυττάρων. Οι πρωτεΐνες ζωικής προέλευσης έχουν υψηλότερη βιολογική αξία και απορροφητικότητα από τις πρωτεΐνες φυτικής προέλευσης. Οι ανάγκες των εφήβων σε πρωτεΐνη είναι μεγάλες εξαιτίας της ανάπτυξης τους. Στη διάρκεια της εφηβείας, οι πρωτεϊνικές ανάγκες υπολογίζονται με γνώμονα τη διατήρηση της καλής λειτουργίας του οργανισμού και τις απαιτήσεις για την ανάπτυξη του οργανισμού (Dewey et al, 1996). Σύμφωνα με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) μια ασφαλής πρόσληψη πρωτεϊνών ξεκινά από το 1 g πρωτεΐνης / kg σωματικού βάρους / ημέρα στην ηλικία των 10 ετών για τα κορίτσια και καταλήγει σε 0,80 g πρωτεΐνης / kg σωματικού βάρους / ημέρα στην ηλικία των 18 ετών. Για τα αγόρια οι αντίστοιχες τιμές είναι 0,99 g και 0,86 g αντίστοιχα. Χωρίς να απαιτείται υπερκατανάλωση, ο έφηβος θα πρέπει να καταναλώνει πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας όπως ψάρια, αυγά και γαλακτοκομικά για να μπορέσει να καλύψει τις ανάγκες του (Mahan & Escott- Stump, 2004& Ζαμπέλας, 2003). Πίνακας 3: Συνιστώμενες ημερήσιες απαιτήσεις πρωτεϊνών (gr / ημέρα) ανά φύλο & ηλικία (ΙΟΜ, 2010). ΚΟΡΙΤΣΙΑ 9-13 ΕΤΩΝ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΕΤΩΝ ΑΓΟΡΙΑ 9-13 ΕΤΩΝ ΑΓΟΡΙΑ ΕΤΩΝ Απαιτήσεις σε λιπίδια Τα λιπίδια είναι πολυμορφικές ενώσεις. Τα απλούστερα λιπίδια είναι τα λιπαρά οξέα και ταξινομούνται ως προς το μέγεθος και το βαθμό ακορεστότητας σε 14

15 κορεσμένα (SFA), μονοακόρεστα (MUFA) και πολυακόρεστα (PUFA). Από τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα ιδιαίτερο διατροφικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ω-3 και τα ω-6 λιπαρά οξέα (Κυρανάς, 2011). Η πρόσληψη λιπιδίων είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη των εφήβων. Σύμφωνα με την ΙΟΜ η κατανάλωση λιπιδίων θα πρέπει να καλύπτει το 25% - 30% της συνολικής ημερήσιας προσλαμβανόμενης ενέργειας. Τα κορεσμένα λιπαρά οξέα θα πρέπει να καλύπτουν λιγότερο από το 10% και η συνολική πρόσληψη χοληστερόλης να μην ξεπερνά τα 300 mg. Αυτές οι συστάσεις αφορούν σε ηλικίες από 2 ετών και πάνω, άσχετα από το φύλο και την ηλικία (Krauss et al., 2000). Σε προσλήψεις μικρότερες του 30% υπάρχει κίνδυνος ελλιπούς πρόσληψης λιποδιαλυτών βιταμινών με αποτέλεσμα να εμφανίζονται προβλήματα στην ανάπτυξη των παιδιών. Αντίθετα δίαιτες με υψηλό ποσοστό λίπους δημιουργούν θετικό ισοζύγιο, με αποτέλεσμα την εμφάνιση παχυσαρκίας. Έρευνα που έγινε το 2001 σε εφήβους στη βόρεια Ελλάδα έδειξε ότι η πρόσληψη λίπους αποτελούσε το 43,5 % της συνολικής προσλαμβανόμενης ενέργειας στα κορίτσια και το 40,9% στα αγόρια (Ηassapidou & Fotiadou, 2001). Πίνακας 4: Επαρκείς προσλήψεις (ΑΙ) ορισμένων απαραίτητων λιπαρών οξέων (ΙΟΜ, 2010) ΗΛΙΚΙΑ ΛΙΝΟΛΕΝΙΚΟ ΟΞΥ Α-ΛΙΝΕΛΑΪΚΟ ΟΞΥ ΚΟΡΙΤΣΙΑ 9-13 ΕΤΩΝ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΕΤΩΝ ΑΓΟΡΙΑ 9-13 ΕΤΩΝ ΑΓΟΡΙΑ ΕΤΩΝ 10 g (5-10% kcal) 1 g (0,6-1,2% kcal) 11 g (5-10% kcal) 1,1 g (0,6-1,2% kcal) 12 g (5-10% kcal) 1,2 g (0,6-1,2% kcal) 16 g (5-10% kcal) 1,6 g (0,6-1,2% kcal) Απαιτήσεις σε υδατάνθρακες Οι υδατάνθρακες (σάκχαρα, άμυλο και φυτικές ίνες) είναι βασικά συστατικά των τροφίμων και αποτελούν σημαντικό τμήμα της υγιεινής διατροφής. Σύμφωνα με τις συστάσεις διεθνών οργανισμών (IOM, EFSA) οι υδατάνθρακες πρέπει να 15

16 αποτελούν το 45-65% της συνολικής προσλαμβανόμενης ενέργειας. Η IOM για ηλικίες > 1 έτους συστήνει για τους υδατάνθρακες RDA 130 g και ανώτερο όριο πρόσληψης σακχάρων (π.χ. από γλυκά, μαρμελάδες, ζάχαρη) το 25% της συνολικής προσλαμβανόμενης ενέργειας. Για τους έφηβους συστήνεται πρόσληψη 50-55% των συνολικών θερμίδων. Οι σύνθετοι υδατάνθρακες, που συναντώνται σε μη επεξεργασμένα δημητριακά, όπως τα δημητριακά πρωινού ολικής, τα μακαρόνια, το ρύζι και το ψωμί ολικής άλεσης, θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στο καθημερινό διαιτολόγιο των εφήβων, διότι είναι πλούσια σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β, απαραίτητες για την σωστή πνευματική λειτουργία και τη σχολική απόδοση. Εκτός του ότι είναι τρόφιμα πλουσιότερα σε θρεπτικά συστατικά από τα επεξεργασμένα, περιέχουν φυτικές ίνες που συμβάλουν στην καλύτερη λειτουργία του εντέρου αλλά και στην επίσπευση του αισθήματος κορεσμού, που σημαίνει καλύτερη ρύθμιση των θερμίδων που προσλαμβάνονται (Ζαμπέλας, 2003). Για τις φυτικές ίνες η ΙΟΜ συστήνει (ΑΙ) μία μέση ημερήσια πρόσληψη 14 g ανά kcal. Πίνακας 5: Συνιστώμενες ημερήσιες προσλήψεις υδατανθράκων και φυτικών ινών ανά ηλικία (ΙΟΜ, 2010). ΗΛΙΚΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ % ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ RDA ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ ΦΥΤΙΚΕΣ ΙΝΕΣ (g) ΚΟΡΙΤΣΙΑ 9-13 ΕΤΩΝ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΕΤΩΝ ΑΓΟΡΙΑ 9-13 ΕΤΩΝ ΑΓΟΡΙΑ ΕΤΩΝ (g/d) 45-65% % % % Απαιτήσεις σε βιταμίνες Οι βιταμίνες είναι οργανικές ουσίες απαραίτητες για την σωστή λειτουργία του οργανισμού. Χωρίζονται σε δυο κατηγορίες, τις υδροδιαλυτές και τις λιποδιαλυτές (A,D,E,K). Οι έφηβοι, λόγω των αυξημένων απαιτήσεων σε ενέργεια, έχουν αυξημένες απαιτήσεις σε θειαμίνη, νιασίνη και ριβοφλαβίνη. Οι παραπάνω 16

17 βιταμίνες σχετίζονται άμεσα με την μεταφορά ενέργειας. Επίσης αυξημένες απαιτήσεις υπάρχουν για τις βιταμίνες D (για γρήγορη σκελετική ανάπτυξη), Α, C και Ε, οι οποίες είναι απαραίτητες για την διατήρηση των δομικών και λειτουργικών ιδιοτήτων των νέων κυττάρων. Έχει βρεθεί πως οι έφηβοι που αποφεύγουν συστηματικά την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, αλλά και αυτοί που κάνουν ακραίες δίαιτες, έχουν τη χαμηλότερη πρόσληψη βιταμίνης C (Rickert, 1996). Επιπρόσθετα, μελέτες έχουν δείξει πως οι έφηβοι που βρίσκονται στη δεύτερη περίοδο της εφηβείας (μετά την ηλικία των 15 ετών) έχουν ίδιες απαιτήσεις στις περισσότερες βιταμίνες με τους ενηλίκους (Worthington-Roberts & Rees, 1996). Πίνακας 6: Συνιστώμενες ημερήσιες προσλήψεις υδατοδιαλυτών βιταμινών (ΙΟΜ, 2010). ΗΛΙΚΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ 9-13 ΕΤΩΝ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΕΤΩΝ ΑΓΟΡΙΑ 9-13 ΕΤΩΝ ΑΓΟΡΙΑ ΕΤΩΝ BIT C (mg/d) BIT B12 (mg/d) BIT B6 (mg/d) ΘΕΙΑΜΙΝΗ (mg/d) ΡΙΒΟΦΛΑΒΙΝΗ (mg/d) ΝΙΑΣΙΝΗ (mg/d) ΦΟΛΙΚΟ ΟΞΥ (mg/d) 45 1,8 1 0,9 0, ,4 1, ,8 1 0,9 0, ,4 1,3 1,2 1, Πίνακας 7: Συνιστώμενες ημερήσιες προσλήψεις λιποδιαλυτών βιταμινών (ΙΟΜ, 2010). ΗΛΙΚΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ 9-13 ΕΤΩΝ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΕΤΩΝ ΑΓΟΡΙΑ 9-13 ΕΤΩΝ ΑΓΟΡΙΑ ΕΤΩΝ BIT Α (mg/d) BIT D (mg/d) BIT E (mg/d) BIT K (mg/d)

18 Απαιτήσεις σε ανόργανα στοιχεία Ο οργανισμός του εφήβου για να αναπτυχθεί σωστά πρέπει να καλύπτει τις ανάγκες του σε μικροθρεπτικά συστατικά. Η κάλυψη των μικροθρεπτικών συστατικών σχετίζεται όχι μόνο με την σωστή ανάπτυξη του εφήβου αλλά και με την διατήρηση ενός ιδανικού επιπέδου υγείας στην ενήλικη ζωή. (Mahan & Escott- Stump, 2004 & Ζαμπέλας, 2003). Ασβέστιο: Το ασβέστιο είναι ένα από τα σημαντικότερα ανόργανα στοιχεία λόγω της αυξανόμενης μυϊκής και σκελετικής ανάπτυξης των εφήβων. Η επίτευξη της μέγιστης δυνατής οστικής μάζας θεωρείται ο καλύτερος τρόπος πρόληψης της οστικής απώλειας και του κινδύνου εμφάνισης καταγμάτων στο μέλλον. Κατά συνέπεια οι έφηβοι έχουν υψηλότερες απαιτήσεις σε ασβέστιο σε σχέση με τους ενήλικες. Η επαρκής πρόσληψη ασβεστίου (ΑΙ) και για τα δύο φύλα ηλικίας 9 με 18 ετών είναι 1300 mg/ημέρα. Οι έφηβοι που αποφεύγουν να καταναλώνουν γαλακτοκομικά προϊόντα για οποιονδήποτε λόγο (αποστροφές, χρόνιες δίαιτες, διαταραχές λήψης τροφής, φυτοφαγία, δυσανοχή στη λακτόζη) χρειάζονται παρακολούθηση για την εξασφάλιση της μεγαλύτερης δυνατής πρόσληψης ασβεστίου. Η μειωμένη πρόσληψη τόσο του ασβεστίου όσο και των άλλων θρεπτικών συστατικών που σχετίζονται με την υγεία των οστών, σε συνδυασμό με την ελλιπή φυσική δραστηριότητα κατά την εφηβική ηλικία, αποτελούν προδιαθεσικούς παράγοντες για την εμφάνιση οστεοπόρωσης στην τρίτη ηλικία (Branca & Vatuena, 2001). Σίδηρος: Ένα ακόμα μικροθρεπτικό συστατικό που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον στην εφηβεία είναι ο σίδηρος. Η πρόσληψη σιδήρου σχετίζεται με την ηλικία, το φύλο και το δείκτης μάζας σώματος. Οι ημερήσιες ανάγκες σε σίδηρο παρουσιάζονται αυξημένες και αυτό οφείλεται στην αύξηση του ολικού όγκου του αίματος και της μυϊκής μάζας. Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη του (DRI) σιδήρου είναι 11 mg για τα αγόρια και 15 mg για τα κορίτσια. Στα κορίτσια οι ανάγκες είναι μεγαλύτερες λόγω της εμφάνισης της εμμήνου ρύσεως και των συναφών περιοδικών απωλειών αίματος (Rossander-Hulthen & Hallberg, 1996). Μειωμένη πρόσληψη σιδήρου από την τροφή σε συνδυασμό με αυξημένες 18

19 απώλειες, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση σιδηροπενικής αναιμίας, ιδιαίτερα στα κορίτσια λόγω της ενασχόλησης με δίαιτες (Ζαμπέλας, 2003). Η κατανάλωση μικρών ποσοτήτων τροφίμων που αποτελούν καλές πηγές σιδήρου, όπως το κόκκινο κρέας, εξασφαλίζει την απαραίτητη πρόσληψη σιδήρου. Ο σίδηρος που περιέχεται σε τροφές φυτικής προέλευσης απορροφάται πολύ λίγο (1-5%), ενώ ο σίδηρος που περιέχεται σε κρέατα και ψάρια έχει σημαντικά μεγαλύτερο συντελεστή απορρόφησης (25%). Η βιταμίνη C αποτελεί ενεργοποιητή της απορρόφησης σιδήρου, ενώ ο καφές και το τσάι αναστέλλουν την απορρόφηση και πρέπει να λαμβάνονται με απόσταση τουλάχιστον μίας ώρας από τα γεύματα. Στους εφήβους που αθλούνται, οι ανάγκες σε σίδηρο είναι ακόμη μεγαλύτερες και μπορεί να χρειαστεί εξωγενής χορήγηση σιδήρου. Ψευδάργυρος: Ο ψευδάργυρος σχετίζεται με την πρωτεϊνοσύνθεση, παίρνει μέρος στην επούλωση πληγών, στο ανοσοποιητικό σύστημα, στην ανάπτυξη και τη διατήρηση των ιστών. Είναι ιδιαίτερα σημαντικός στην εφηβεία λόγω του ρόλου του στη σωματική και σεξουαλική ανάπτυξη. Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη για εφήβους ετών είναι 12 mg για τα κορίτσια και 15 mg για τα αγόρια. 19

20 Πίνακας 8: Συνιστώμενες ημερήσιες προσλήψεις μετάλλων (ΙΟΜ, 2010). ΗΛΙΚΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ 9-13 ΕΤΩΝ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΕΤΩΝ ΑΓΟΡΙΑ 9-13 ΕΤΩΝ ΑΓΟΡΙΑ ΕΤΩΝ ΑΣΒΕΣΤΙΟ (mg/d) ΚΑΛΙΟ (g/d) ΝΑΤΡΙΟ (g/d) ΦΩΣΦΟΡΟΣ (mg/d) ΣΙΔΗΡΟΣ (mg/d) ΜΑΓΝΗΣΙΟ (mg/d) ΧΑΛΚΟΣ (μg/d) ΨΕΥΔΑΡΓΥΡΟΣ (mg/d) ΙΩΔΙΟ (μg/d) ΣΕΛΗΝΙΟ (μg/d) ,5 2, ,7 2, , ,7 2, ΧΡΩΜΙΟ (μg/d) 20

21 1.4. Διαιτητική συμπεριφορά Με τον όρο διαιτητική συμπεριφορά περιγράφουμε τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε την τροφή, τις διαιτητικές προτιμήσεις αλλά και την επιλογή των τροφών. Η κατανόηση των παραγόντων που επηρεάζουν την διαιτητική συμπεριφορά καθώς και ο σχεδιασμός και η αξιολόγηση προγραμμάτων αλλαγής της διαιτητικής συμπεριφοράς αποτελούν πεδίο έντονης επιστημονικής δράσης τα τελευταία χρόνια. Παρόλο που όλοι οι υγιείς άνθρωποι χρειάζονται τα ίδια θρεπτικά συστατικά κατά την διάρκεια της ζωής τους, οι ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά και τρόφιμα διαφοροποιούνται συνεχώς σε κάθε περίοδο της ζωής, αρχίζοντας από την περίοδο πριν την σύλληψη του εμβρύου και φτάνοντας μέχρι την τρίτη ηλικία. Βασική προϋπόθεση για την καλή υγεία και τη μακροβιότητα είναι η τήρηση ενός υγιεινού διαιτολογίου από την παιδική και την εφηβική ηλικία. Η εφηβική ηλικία είναι ιδιαίτερα σημαντική, για τη διαμόρφωση της διαιτητικής συμπεριφοράς του ανθρώπου, γιατί κατά τη διάρκειά της ο έφηβος αποκτά συνήθειες που τον ακολουθούν στην ενήλικη ζωή του με τις ανάλογες θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία του. Έναν παιδί που συνήθισε να τρώει φρούτα και λαχανικά καθημερινά είναι πιθανότερο να συνεχίσει να τα περιλαμβάνει στη διατροφή του και στη μετέπειτα ζωή, αντίθετα με ένα παιδί που έχει εκτεθεί από μικρή ηλικία σε πληθώρα τροφών πλούσιων σε λίπος και ζάχαρη (Birch & Fischer, 1998). Η ισορροπημένη διατροφή για τον έφηβο χαρακτηρίζεται από μέτρο και ποικιλία τροφών καλής ποιότητας και εξασφαλίζει στον οργανισμό τα θρεπτικά συστατικά που απαιτούνται για την υγεία και την ανάπτυξή του. Μία δίαιτα πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια και δημητριακά, κρέας και γαλακτοκομικά καλύπτει συνήθως τις ανάγκες του εφήβου σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά (Ζαμπέλας, 2003). Συμφώνα με την Ένωση Ελλήνων Διαιτολόγων οι βασικές συστάσεις για την ηλικία αυτή είναι: 1) Να μην παραλείπονται κύρια γεύματα. 2) Το πρωινό είναι από τα σημαντικότερα γεύματα της ημέρας. 21

22 3) Να μην καταναλώνονται μεταξύ των γευμάτων πρόχειρες τροφές. Οι πρόχειρες τροφές περιέχουν αρκετό λίπος, αλάτι αλλά και κενές θερμίδες. Γι αυτό πρέπει να χρησιμοποιούνται με μέτρο. 4) Λιγότερα λίπη και ζάχαρη. 5) Κατανάλωση περισσότερων τροφών πλούσιες σε φυτικές ίνες. 6) Άφθονα φρούτα και λαχανικά. 7) Κατανάλωση ποικιλίας τροφών καθημερινά. 8) Διατήρηση κανονικού βάρους του σώματος. 9) Αργό μάσημα. 10) Άφθονο νερό. 11) Να αποφεύγονται τα οινοπνευματώδη ποτά. 12) Να αποφεύγεται η υπερκατανάλωση γλυκών και αναψυκτικών. 13) Να αποφεύγεται το πολύ αλάτι. 14) Άσκηση καθημερινά Διατροφικές συνήθειες των εφήβων Οι διατροφικές συνήθειες των εφήβων αντικατοπτρίζουν τις αλλαγές που υφίστανται σε όλους τους τομείς τις ζωής τους. Οι έφηβοι βιώνουν μια διαδικασία διαφοροποίησης από τους γονείς, η οποία οδηγεί στην αμφισβήτηση του τρόπου ζωής των ενηλίκων, στην επιδίωξη της ανεξαρτησίας και στη χαλάρωση των δεσμών με την οικογένεια. Η αναζήτηση του εαυτού τους περνά πλέον μέσα από τον κύκλο των συνομηλίκων, που έχουν καθοριστικό ρόλο στη συγκρότηση της προσωπικότητας των εφήβων. Οι τυπικές διαιτητικές συνήθειες των εφήβων περιλαμβάνουν: Ακατάστατα γεύματα : Οι έφηβοι συχνά παραλείπουν γεύματα και τρώνε περίεργες τροφές σε ασυνήθιστες ώρες. Το πιο συχνό γεύμα που παραλείπουν οι έφηβοι είναι το πρωινό. Το φαινόμενο της παράλειψης γευμάτων είναι πιο συχνό στα κορίτσια και οφείλεται κυρίως στο φόβο της παχυσαρκίας και στην προσπάθεια μείωσης του βάρους τους (Herbold et al., 2000). Eπίσης συνηθίζουν να καταναλώνουν ενδιάμεσα γεύματα αμφιβόλου διατροφικής αξίας (snacks) και τρώνε συχνά εκτός σπιτιού πρόχειρα γεύματα (fast food). Τα 22

23 γεύματα αυτά είναι πολυθερμιδικά, πλούσια σε λίπος, κορεσμένα λιπαρά οξέα και αλάτι ενώ έχουν μειωμένη περιεκτικότητα σε ασβέστιο, βιταμίνες και φυτικές ίνες. Ισχυρές προτιμήσεις σε ορισμένα τρόφιμα: Σύμφωνα με έρευνες τα είδη που προτιμούν περισσότερο να καταναλώνουν οι έφηβοι είναι τα μη οινοπνευματώδη ποτά, τα hamburgers, οι πίτσες, οι τηγανιτές πατάτες, τα γλυκά και τα ζυμαρικά. Ως επί το πλείστον δεν τους αρέσουν τα κρέατα, το ψάρι και τα λαχανικά. Πηγές τροφών αμφιβόλου ποιότητας: Οι έφηβοι «τσιμπολογούν» οτιδήποτε βρουν έτοιμο. Τα αυτόματα μηχανήματα πώλησης έτοιμων προϊόντων αποτελούν την κυριότερη πηγή τροφίμων κακής ποιότητας που καταναλώνουν οι έφηβοι. Δίαιτες: Οι δίαιτες αδυνατίσματος είναι πολύ συνηθισμένες, ιδιαίτερα σε νεαρά κορίτσια και σε αθλητές και των δύο φύλων που πρέπει να ανταποκριθούν σε περιορισμούς βάρους. Σύμφωνα με αρκετές μελέτες, το 70% των εφήβων που εξετάσθηκαν παραδέχτηκαν ότι έκαναν δίαιτα. Στις περιπτώσεις αυτές ελλοχεύει ο κίνδυνος οι έφηβοι να ακολουθήσουν επικίνδυνες» δίαιτες (κορίτσια) ή να χρησιμοποιήσουν επικίνδυνα συμπληρώματα διατροφής (αγόρια). Χρήση οινοπνεύματος: Το αλκοόλ έχει το ρόλο του μέσου για την αντιμετώπιση νέων και αγχωδών καταστάσεων στις οποίες ο έφηβος καλέιται να προσαρμοστεί. Στις περισσότερες χώρες πολλοί έφηβοι κάνουν κατάχρηση αλκοόλ. Το 30 40% των εφήβων πίνουν μέτρια έως υπερβολικά και το ποτό αποτελεί ένα από τα αίτια των αυτοκινητιστικών ατυχημάτων, που είναι η κύρια αιτία θανάτου στην ηλικία αυτή (Nestle, 1987). Έρευνες στην Ελλάδα έχουν δείξει ότι 15-17% των εφήβων κάνουν συχνή κατανάλωση και περίπου 3% παρουσιάζουν εξάρτηση (Δουζένης, 2009) Παράγοντες που επηρεάζουν τις διατροφικές συνήθειες των εφήβων Η διατροφική συμπεριφορά των εφήβων επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες. Εκτός από το οικογενειακό περιβάλλον, η επιθυμία των εφήβων να 23

24 γίνουν αποδεκτοί στον κοινωνικό τους περίγυρο, η υπερβολική ενασχόληση με την εικόνα του σώματος και η πίεση των προτύπων ομορφιάς που προωθούν τα ΜΜΕ καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό τις διατροφικές συνήθειες των εφήβων. Οικογένεια: Ο ρόλος των γονέων στη διατροφή των παιδιών είναι ιδιαίτερα σημαντικός, γιατί αυτοί καθορίζουν τη διαθεσιμότητα των τροφίμων στο σπίτι και επηρεάζουν την επιλογή των παιδιών. Οι γονείς αποτελούν παράδειγμα για τα παιδιά τους όχι μόνο με τις διαιτητικές τους συνήθειες αλλά ακόμα και με τον τρόπο που αντιμετωπίζουν το φαγητό σε συνδυασμό με διάφορες ψυχολογικές καταστάσεις, όπως πολυφαγία μετά από στρες, ενδιάμεσα γεύματα από ανία, κ.ά. (Μόρτογλου & Μόρτογλου, 2002). Οι γονείς πρέπει να δημιουργούν ένα διατροφικό περιβάλλον που να χαρακτηρίζεται από υγιεινές επιλογές, ποικιλία τροφίμων και αυτοσυγκράτηση στην ενεργειακή πρόσληψη (Κανέλλου, 1999 & Bronner, 1996). Το διατροφικό περιβάλλον των παιδιών διαμορφώνεται ήδη από την παιδική ηλικία κυρίως από τις επιλογές της μητέρας (Birch and Fisher, 1998). Η σύγχρονη εργαζόμενη γυναίκα, που διαθέτει περιορισμένο χρόνο για ψώνια και μαγείρεμα, πολύ συχνά καταφεύγει στη λύση των έτοιμων ή προπαρασκευασμένων τροφίμων. Αποτέλεσμα αυτής της συνήθειας είναι μια διατροφή με βιομηχανοποιημένα χαρακτηριστικά, τα οποία επιδρούν αρνητικά στην υγεία των μελών της οικογένειας και κυρίως στην ανάπτυξη των παιδιών. Κοινωνική δραστηριότητα Παρέα: Οι έφηβοι, σε αντίθεση με τα παιδιά, έχουν αυξημένες εκπαιδευτικές, αθλητικές και κοινωνικές δραστηριότητες και περνούν περισσότερο χρόνο έξω από το σπίτι. Συχνά αναγκάζονται ή επιλέγουν να γευματίζουν σε μέρη μαζικής εστίασης, όπως τα κυλικεία των σχολείων και των χώρων άθλησης. Η έξοδος για φαγητό με την παρέα των συνομηλίκων σε ταχυφαγεία αποτελεί ένα από τους συνηθέστερους τρόπους διασκέδασης των εφήβων σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο. Έρευνα που διεξήχθη στο San Francisco των Η.Π.Α. έδειξε ότι το 80% των εφήβων επιδιώκουν τη κοινωνικοποίησή τους μέσα από φιλικές συναθροίσεις με σκοπό το φαγητό (Farthing, 1991). Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης: Η διαφήμιση τροφίμων στα Μ.Μ.Ε. αποτελεί σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσης της καταναλωτικής συμπεριφοράς των εφήβων. Έχει παρατηρηθεί ότι οι επιλογές των εφήβων για το φαγητό σχετίζονται με την συχνότητα και τον τρόπο που αυτά διαφημίζονται (Faith et al., 2001). Τα 24

25 μηνύματα των διαφημίσεων συνήθως δεν αναφέρονται στη θρεπτική αξία του τροφίμου αλλά προβάλλουν ιδιότητες που σχετίζονται με το σύγχρονο τρόπο ζωής, όπως η ευεργετική επίδραση στην εμφάνιση ανδρών και γυναικών, η εξοικονόμηση χρόνου της εργαζόμενης νοικοκυράς, η αισθητική απόλαυση, κ.α. Οι περισσότερες διαφημίσεις τροφίμων είναι αντίθετες με την υγιεινή δίαιτα των παιδιών και των εφήβων και συνήθως σχετίζονται με γλυκά επιδόρπια, ροφήματα χαμηλά σε θρεπτικά συστατικά, αλμυρά snacks, πρωινά με προσθήκη ζάχαρης (Herbold et al., 2000, Νικολόπουλος, 2008). Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ένα παιδί στην Αμερική, όταν φθάσει στην εφηβεία, θα έχει παρακολουθήσει πάνω από διαφημίσεις τροφίμων, που αφορούν κυρίως σε τρόφιμα πλούσια σε λίπος και ζάχαρη (Worthington- Roberts & Rees, 1996). Η έρευνα έχει αποδείξει ότι η αύξηση της κατανάλωσης τροφίμων πλούσιων σε θερμίδες είναι ευθέως ανάλογη με την αύξηση του χρόνου παρακολούθησης της τηλεόρασης. Ταυτόχρονα, η παρακολούθηση της τηλεόρασης οδηγεί σε καθιστική ζωή και συμβάλλει στην αύξηση της παχυσαρκίας (Farthing, 1991). Συνοπτικά οι παράγοντες που επηρεάζουν τις διατροφικές συνήθειες των εφήβων είναι οι εξής: ( Worthington Roberts & Reeds, 1996). 1) Η δομή της οικογένειας. 2) Οι διαιτητικές συνήθειες των γονιών. 3) Οι διαφημίσεις και τα πρότυπα των ΜΜΕ. 4) Τα σωματικά πρότυπα. 5) Η ψυχοκοινωνική ανάπτυξη. 6) Οι προσωπικές εμπειρίες και αξίες. 7) Η γεύση και η εμφάνιση του τροφίμου. 8) Η ευκολία και η αμεσότητα παρασκευής. 9) Η αμφισβήτηση του τρόπου ζωής των ενηλίκων. 10) Η αναζήτηση ανεξαρτησίας. 11) Η υπερβολική ενασχόληση με την εικόνα σώματος. 12) Η έντονη δραστηριότητα εκτός σπιτιού. 13) Η επιρροή της παρέας. 14) Η κατανάλωση σνακ. 15) Η αποφυγή κατανάλωσης γευμάτων. 25

26 16) Η κατανάλωση fast food. 17) Οι εξαντλητικές δίαιτες Επιπτώσεις των διατροφικών συνηθειών στην υγεία των εφήβων Τα σύγχρονα διατροφικά πρότυπα και η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας λειτουργούν αθροιστικά στην παθητική υπερκατανάλωση ανθυγιεινών τροφίμων (Gibson & Neate, 2007). Η αύξηση της κατανάλωσης τροφίμων αφενός πλούσιων σε λίπος και ζάχαρη και αφετέρου φτωχών σε θρεπτικές ουσίες και φυτικές ίνες οδηγεί εύλογα στο συμπέρασμα ότι οι διαιτητικές ελλείψεις είναι αναμενόμενες στην εφηβική ηλικία. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, τα συμπεράσματα αυτά δεν έχουν τεκμηριωθεί με βεβαιότητα. Η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων τροφίμων φαίνεται ότι εξασφαλίζει επάρκεια θρεπτικών ουσιών, με εξαίρεση τις περιπτώσεις εφήβων που προέρχονται από χαμηλά εισοδηματικά στρώματα, είναι εθισμένοι στο αλκοόλ ή τα ναρκωτικά, ασθενούν ή εγκυμονούν. Οι έρευνες σχετικά με τη διαιτητική πρόσληψη αναφέρουν ότι, ενώ οι ποσότητες ασβεστίου, σιδήρου, ορισμένων βιταμινών και μεταλλικών αλάτων είναι χαμηλότερες από τα πρότυπα RDA, πολύ μικρό ποσοστό εφήβων παρουσιάζει κλινικές ή βιοχημικές ενδείξεις υποσιτισμού. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί έρευνα που έγινε στην Αμερική και έδειξε ότι η πλειοψηφία των Αμερικανών εφήβων καταναλώνει 3 γεύματα με ή χωρίς ενδιάμεσα και μόνο ένα ποσοστό κάτω του 10% καταναλώνει 1 γεύμα. Στο πλαίσιο αυτής της έρευνας διαπιστώθηκε ότι οι έφηβοι που καταναλώνουν 2 γεύματα την ημέρα με ή χωρίς ενδιάμεσα λαμβάνουν επαρκή διατροφικά συστατικά (Siega-Riz et al., 1998). Παρότι η πλούσια σε λίπος και ζάχαρη δίαιτα δεν φαίνεται εξαρχής να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία, οι μακροχρόνιες συνέπειες δεν είναι δυνατόν να εξακριβωθούν. Μία εμφανής και συνηθισμένη επίπτωση της δίαιτας στην υγεία είναι η φθορά των δοντιών (Farthing, 1991). Υπάρχουν ωστόσο ενδείξεις για σοβαρότερες επιπτώσεις, όπως η απόφραξη των στεφανιαίων αρτηριών, η οστεοπόρωση, καρκινογένεση, παχυσαρκία, κ.ά. Η ολοένα αυξανόμενη συχνότητα εμφάνισης της παχυσαρκίας επιβεβαιώνει τον καθοριστικό ρόλο αυτών των πααργόντων (Ζέρβα & Ζέρβιλα, 2009). 26

27 Ο συσχετισμός μεταξύ διατροφής κατά την παιδική ηλικία και κινδύνου καρκίνου στην ενήλικη ζωή, έδειξε μια σαφή προστατευτική επίδραση της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών. Κατά συνέπεια για την αποφυγή μακροπρόθεσμων επιπτώσεων των εφηβικών διατροφικών συνηθειών στην υγεία και την πρόληψη παθολογικών καταστάσεων κατά την ενήλικο ζωή θεωρείται σκόπιμο να λαμβάνονται εγκαίρως διαιτητικά μέτρα (Nestle, 1987). Μια σημαντική παράμετρος που επιδρά αρνητικά στην διατήρηση της καλής υγείας είναι η συνήθεια της αποφυγής του πρωινού, η οποία συνήθως συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή (Lake et al., 2006). Η λήψη πρωινού γεύματος σχετίζεται άμεσα με την πνευματική εγρήγορση, τη συγκέντρωση και την απόδοση του ατόμου στις διάφορες δραστηριότητες. H μη λήψη πρωινού έχει συσχετιστεί με μεγαλύτερο Δείκτη Μάζας Σώματος και την εμφάνιση παχυσαρκίας. Έρευνες έχουν καταδείξει την αντίστροφη σχέση μεταξύ της κατανάλωσης γαλακτοκομικών και δημητριακών με το Δείκτη Μάζας Σώματος (Barton et al., 2005) Διατροφική εκπαίδευση Οι διατροφικές συνήθειες του ανθρώπου διαμορφώνονται στην παιδική και στην εφηβική ηλικία. Καθοριστική σημασία για την υιοθέτηση ενός ισορροπημένου διατροφικού προγράμματος έχει η κατάλληλη εκπαίδευση και η υποστήριξη από την οικογένεια (Gilbert et al., 2007). Η διατροφική εκπαίδευση των εφήβων αποτελεί ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρημα, για τους παρακάτω λόγους: Οι έφηβοι αισθάνονται απόλυτα υγιείς και δεν έχουν κίνητρο για να αλλάξουν τη διατροφή τους. Είναι γνωστικά προσκολλημένοι στο παρόν και δεν μπορούν να προβλέψουν τις συνέπειες στο μέλλον. Οι συνήθειες είναι δύσκολο να αλλάξουν σε όλες τις ηλικίες. Ο έφηβος θεωρεί τον τρόπο διατροφής του εύκολο και βολικό, ώστε να εξυπηρετεί το βαρύ πρόγραμμά του (Τσίτσικα, 2014). Η παιδεία σε θέματα διατροφής μπορεί να είναι ένα χρήσιμο όπλο, ώστε να επιτευχθούν αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες των εφήβων, τόσο στη 27

28 συμμόρφωση τους στη διατήρηση ενός φυσιολογικού βάρους, όσο και στην εναρμόνιση τους με την παραδοσιακή κουζίνα, από την οποία έχουν απομακρυνθεί λόγω της επικράτησης του δυτικού τρόπου ζωής (Hassapidou et al., 2006). Ο καταλληλότερος χώρος για την υλοποίηση δράσεων διατροφικής εκπαίδευσης είναι το σχολείο. Τα προγράμματα «Αγωγής Υγείας», που περιλαμβάνουν στους στόχους τους την προάσπιση και προαγωγή της ψυχικής και σωματικής υγείας και ευεξίας και την πρόληψη του κοινωνικού αποκλεισμού, μπορούν να διδάξουν στους μαθητές την υγιεινή διατροφή και να αλλάξουν προς το καλύτερο τις διατροφικές τους συνήθειες (Βελαώρα, 2008 & Τσελέντη, 2010). Ωστόσο, για να επιτύχει οποιαδήποτε παρέμβαση στην ηλικία αυτή, πρέπει να υπάρχει συνειδητή συμμετοχή του εφήβου. Έρευνα σχετικές με τη γνώμη των εφήβων σε θέματα διατροφής στην Αμερική (ΝΑSHS = National Adolescent Students Health Survey) έδειξε ότι αν και το 74% των εφήβων δήλωσε ότι είχε πάρει μαθήματα διατροφής, οι περισσότεροι δεν είχαν επαρκείς γνώσεις για να κάνουν σωστές διατροφικές επιλογές. Η έρευνα Olsen (1984) έδειξε ότι υπάρχει μικρή συσχέτιση μεταξύ μαθημάτων διατροφής και κατανόησης των βασικών αρχών διατροφής. Επίσης η έρευνα των Story και Resnick (1986) έδειξε ότι, ενώ οι έφηβοι ήταν καλά ενημερωμένοι σε θέματα διατροφής, δεν έκαναν σωστές επιλογές, παρέλειπαν γεύματα, έτρωγαν ακανόνιστα και περιλάμβαναν στη διατροφή τους πολλά snacks. Σε άλλη έρευνα στη Γερμανία διαπιστώθηκε ότι οι έφηβοι ενδιαφέρονται πρισσότερο για θέματα δiατροφής που σχετίζονται με την εξωτερική εμφάνιση και την άσκηση(westenhoefer, 2001). Σε διεθνές επίπεδο έχει γίνει πλέον αντιληπτό ότι μόνο τα μακροχρόνια προγράμματα διατροφικής εκπαίδευσης μπορούν συμβάλλουν αποτελεσματικά στην αλλαγή των διατροφικών συνηθειών των εφήβων και ότι τα προγράμματα αυτά πρέπει να αρχίζουν πριν την ηλικία των 12 ετών, γιατί τα μικρά παιδιά υιοθετούν ευκολότερα τις διατροφικές συστάσεις. Σημαντικός είναι επίσης ο ρόλος των γονέων και γενικότερα της οικογένειας, που πρέπει να υποστηρίζει σε πρακτικό επίπεδο την πρόσβαση σε υγιεινές τροφές και να ενθαρρύνει το παιδί να έχει έντονη φυσική δραστηριόρτητα και να αποφεύγει την καθιστική ζωή, τη τηλεόραση και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια (Παπαβραμίδης, 2002). 28

29 1.5. Θέματα διατροφής κατά την εφηβεία Η τυπική διαίτα των φυσιολογικών εφήβων δεν παρουσιάζει συνήθως έλλειψη θρεπτικών συστατικών και ενέργειας. Υπάρχουν ωστόσο ορισμένες ομάδες που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής. Σε αυτούς περιλαμβάνονται έφηβοι που προέρχονται από οικογένειες χαμηλών εισοδηματικών τάξεων, όσοι πάσχουν από διάφορα νοσήματα ή διαιτητικές διαταραχές, οι παχύσαρκοι, οι εγκυμονούσες, οι αθλητές. Για τα άτομα αυτά είναι ιδιαίτερα σημαντικό να εκτιμηθούν σωστά οι διατροφικές τους συνήθειες και να δοθούν οι κατάλληλες συστάσεις ανάλογα με το στάδιο σωματικής και πνευματικής ανάπτυξης και στον τρόπο ζωής τους Παχυσαρκία Ως παχυσαρκία ορίζεται η διαταραχή κατά την οποία το άτομο εμφανίζει Δείκτη Μάζας Σώματος μεγαλύτερο από 30kg/m 2 ή έχει βάρος 20% υψηλότερο από το ιδανικό. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η υπερβολική συσσώρευση σωματικού λίπους, το οποίο δημιουργεί επιπτώσεις στην υγεία και οδηγεί στη μείωση του προσδόκιμου ζωής (Dietz, 1994). Ανεξάρτητα από το αίτιό της η παχυσαρκία υποχωρεί δύσκολα όταν εγκατασταθεί. Οι αυξημένοι αριθμοί των λιποκυττάρων διατηρούνται και, όταν υπάρξει στέρηση θερμίδων, εκπέμπουν σήμα υποσιτισμού προς τον εγκέφαλο, διεγείροντας συνεχώς την όρεξη. Διαγνωστικά κριτήρια της εφηβικής παχυσαρκίας είναι: Καμπύλες ανάπτυξης: Στα παιδιά και τους έφηβους είναι δύσκολο να προσδιοριστεί το ιδανικό βάρος, διότι τα παιδιά δεν αναπτύσσονται όλα με τον ίδιο ρυθμό. Η τιμή του ιδανικού βάρους κυμαίνεται ανάλογα με το φύλο, την ηλικία και το ύψος και αλλάζει συνεχώς κατά την περίοδο ανάπτυξης τους. Οι καμπύλες ανάπτυξης δείχνουν αν το βάρος βρίσκεται μέσα σε φυσιολογικά πλαίσια σε σχέση με τα σωματικά δεδομένα. Για τον παιδικό και εφηβικό πληθυσμό έχει προταθεί η 95 η εκατοστιαία θέση στις καμπύλες ΔΜΣ ως το κατώτατο όριο για να θεωρεί ένα παιδί παχύσαρκο και η 85 η εκατοστιαία θέση για το υπέρβαρο. Λόγω της μεγάλης ανόδου της 95 ης εκατοστιαίας θέσης στον ελληνικό πληθυσμό καθώς και της ανάγκης αντικειμενικής εκτίμησης και σύγκρισης ανάμεσα σε πληθυσμούς διαφορετικών λαών, πρόσφατα έχει 29

30 προταθεί σαν τρόπος ορισμού της παιδικής παχυσαρκίας η προέκταση των εκατοστιαίων θέσεων του ΔΜΑ των ενηλίκων στις καμπύλες ΔΜΣ των παιδιών. Συγκεκριμένα, στα παιδιά, το όριο του ΔΜΣ που σηματοδοτεί την παχυσαρκία σε κάθε ηλικία προκύπτει από την εκατοστιαία θέση (ΕΘ) που αποτελεί την προέκταση του ΔΜΣ = 30 του ενήλικα, στις καμπύλες ΔΜΣ των παιδιών. Κατ αναλογία ένα παιδί θεωρείται υπέρβαρο, όταν υπερβαίνει στις καμπύλες ΔΜΣ την ΕΘ που αποτελεί την προέκταση του ΔΜΣ = 25 του ενήλικα. Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) Βody Mass Index (BMI): O Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ ή ΒΜΙ) ορίζεται ως ο λόγος του βάρους (Kg) προς το ύψος (m) στο τετράγωνο (Kg/m 2 ) και αποτελεί τον πλέον αποδεκτό τρόπο μέτρησης του σωματικού λίπους. Με βάση τον ΔΜΣ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και άλλοι διεθνείς οργανισμοί έχουν καθορίσει τις διεθνείς οριακές τιμές για την κατηγοριοποίηση της παχυσαρκίας. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι οι έφηβοι που παρουσιάζουν υψηλές τιμές του Δείκτη Μάζα Σώματος έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας (Ζαμπέλας, 2007). Άλλες μέθοδοι: Ένας απλός τρόπος διάγνωσης της παχυσαρκίας είναι ο υπολογισμός του λόγου της περιφέρειας μέσης προς την περιφέρεια των γλουτών. Άλλες μέθοδοι είναι η πυκνομετρία, η απορροφησιομετρία διπλής ενέργειας (DXA), η βιοηλεκτρική εμπέδηση, ο υπέρηχος, ο υπολογισμός του ολικού νερού σώματος και η δερματοπτυχομέτρηση (Αργυροπούλου, 2007). 30

31 Πίνακας 9: Διεθνείς οριακές τιμές (κριτήρια) Δείκτη Μάζας Σώματος για υπέρβαρους και παχύσαρκους εφήβους ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΗΛΙΚΙΑ (έτη) ΥΠΕΡΒΑΡΟ (Kg/m 2 ) ΠΑΧΥΣΑΡΚΟ (Kg/m 2 ) ΥΠΕΡΒΑΡΟ (Kg/m 2 ) ΠΑΧΥΣΑΡΚΟ (Kg/m 2 ) 11 20,6-25,1 >25,1 20,7-25,4 >25, ,12-26,0 >26,0 21,7-26,7 >26, ,9-26,8 >26,8 22,6-27,8 >27, ,6-27,6 >27,6 23,3-28,6 >28, ,3-28,3 >28,3 23,9-29,1 >29, ,9-28,9 >28,9 24,4-29,4 >29, ,5-29,4 >29,4 24,7-29,7 >29, ,0-30,0 >30,0 25,0-30,0 >30,0 Η παχυσαρκία είναι τυπικό παράδειγμα πολυπαραγοντικής νόσου και θεωρείται αποτέλεσμα διαφόρων παραγόντων, όπως ο τρόπος ζωής, η δίαιτα, η ηλικία, το φύλο και η κληρονομικότητα. Ορμονικά προβλήματα, όπως ο υποθυρεοειδισμός, η υπερκορτιζολαιμία, η ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης και διάφορα σύνδρομα, αποτελούν τις λιγότερο συχνές αιτίες της παιδικής και εφηβικής παχυσαρκίας. Κληρονομικότητα: Αφορά στα γονίδια που καθορίζουν το σωματότυπο κάθε ανθρώπου. Παιδιά με γονείς παχύσαρκους έχουν 80% πιθανότητα να γίνουν παχύσαρκα, ενώ το ποσοστό πέφτει στο 40%, αν μόνο ένας γονιός είναι παχύσαρκος, και στο 8%, αν κανείς από τους δύο δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα αυξημένου σωματικού βάρους. Είναι ωστόσο αποδεκτό ότι, παρά την κληρονομική προδιάθεση, η παχυσαρκίας είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης γονιδίων και περιβάλλοντος (Ζαμπέλας, 2007). Διατροφή: Η διατροφή είναι καθοριστικό στοιχείο της διαμόρφωσης των χαρακτηριστικών του σώματος. Η υψηλή κατανάλωση λίπους αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης της εφηβικής παχυσαρκίας, καθώς αποθηκεύεται στο σώμα σαν λιπώδης ιστός (Tambolane, 1997). Η αυξημένη 31

32 κατανάλωση snack και fast food έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση κατανάλωσης λίπους και υδατανθράκων και μείωση κατανάλωσης σε φρούτα, λαχανικά και άλλα απαραίτητα στοιχεία για τον οργανισμό (Bowman, 2003). Η κατανάλωση ζαχαρούχων ποτών σχετίζεται επίσης άμεσα με την εμφάνιση της παχυσαρκίας, γιατί οδηγεί σε θετικό ισοζύγιο με μειωμένη κατανάλωση πρωτεϊνών, ιχνοστοιχείων και βιταμινών (Ludwig D.S. et al., 2001). Έχει βρεθεί ότι η κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων σχετίζεται με ύπαρξη χαμηλού σωματικού βάρους και με χαμηλή κατανάλωση αναψυκτικών σε έφηβα κορίτσια (Barba et al., 2005). Η προβολή συγκεκριμένων τροφίμων από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παρακολούθηση τηλεόρασης αποτελεί επίσης παράγοντα εμφάνισης της εφηβικής παχυσαρκίας, καθώς οι διαφημίσεις επηρεάζουν καθοριστικά τις επιλογές και τις τις διατροφικές συνήθειες των εφήβων (Tambolane, 1997). Τρόπος ζωής: Οι διατροφικές συνήθειες των γονέων δημιουργούν ένα διατροφικό περιβάλλον που επηρεάζει άμεσα τα παιδιά. Ο παχύσαρκοι γονείς διευκολύνουν την πρόσβαση σε τροφές πλούσιες σε λιπαρά. Έχει βρεθεί πως, σε μια οικογένεια, αν μειωθεί το βάρος των γονιών μειώνεται και το βάρος των παιδιών (Bowman, 2003). Φυσική δραστηριότητα: Η μειωμένη φυσική δραστηριότητα εξαιτίας του σύγχρονου τρόπου ζωής έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του σωματικού βάρους. Αυτό συμβαίνει γιατί η ενεργειακή πρόσληψη του ατόμου είναι μεγαλύτερη από την ενεργειακή απώλεια. Στη δημιουργία παχυσαρκογενούς περιβάλλοντος συμβάλλουν οι αυξημένες σχολικές υποχρεώσεις, οι ελάχιστες ώρες γυμναστικής στα σχολεία και κυρίως η υπερβολική παρακολούθηση της τηλεόρασης (Pipes & Trahms, 1996). Ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες: Η συναισθηματική κατάσταση των ατόμων καθώς και η σχέση των παιδιών με τους γονείς συμβάλλουν στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Η έλλειψη αυτοπεποίθησης, το αίσθημα μοναξιάς και το άγχος οδηγούν στην υπερφαγία. Οι παχύσαρκοι έφηβοι συχνά εγκλωβίζονται σε έναν φαύλο κύκλο, καθώς η κακή εικόνα του 32

33 σώματός τους έχει ως αποτέλεσμα τη χαμηλή αυτοεκτίμηση και την έλλειψη κινήτρων για τη βελτίωση της υγείας και της εμφάνισής τους (Tambolane, 1997). Πίνακας 10: Παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση της παιδικής και της εφηβικής παχυσαρκίας / Παχυσαρκογενές περιβάλλον (Συντώσης, 2010). Σωματική δραστηριότητα Ελάχιστες ώρες γυμναστικής στο σχολείο Έλλειψη παιδότοπων Αύξηση καθιστικών δραστηριοτήτων Τρόφιμα υψηλού θερμιδικού περιεχομένου Αυξημένη πρόσληψη snacks, αναψυκτικών και γευμάτων εκτός σπιτιού Προώθηση ανθυγιεινών τροφίμων μέσω διαφημίσεων Οικογένεια Εκπαίδευση - Πληροφόρηση Γενετική προδιάθεση Υπέρβαροι γονείς Αποχή μητρικού θηλασμού Διατροφικές συνήθειες γονέων Απουσία υγιεινού τρόπου ζωής στο σχολείο Απουσία διατροφικής εκπαίδευσης στο σχολείο Οι επιπτώσεις της παιδικής παχυσαρκίας στην υγεία διακρίνονται σε βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες. Σύμφωνα με έρευνες τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά εμφανίζουν μεγαλύτερη αρτηριακή πίεση από εκείνα με φυσιολογικό βάρος. Ακόμα, η χαμηλή συγκέντρωση της HDL χοληστερόλης, και η αυξημένη συγκέντρωση τριγλυκεριδίων στο αίμα, έχουν συσχετιστεί με το αυξημένο σωματικό βάρος και το συσσωρευμένο κοιλιακό λίπος σε εφήβους 8-17 ετών με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλος κίνδυνος εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Η συχνότητα εμφάνισης ψυχοκοινωνικών νοσημάτων είναι μεγαλύτερη στους παχύσαρκους έφηβους από τους μη παχύσαρκους (Ζαμπέλας, 2007). Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις αναφέρονται κατά κύριο λόγο στον κίνδυνο να διατηρηθεί η παχυσαρκία και στην ενήλικη ζωή. Ο υψηλός δείκτης μάζας σώματος στην παιδική ηλικία εμφανίζει θετική συσχέτιση με αυξημένο δείκτη μάζας σώματος στην ενήλικη ζωή. Επιπλέον τα παχύσαρκα παιδιά εμφανίζουν ορμονικές διαταραχές (καθυστέρηση ανάπτυξης), αναπνευστικά προβλήματα, τερηδόνα λόγω της αυξημένης κατανάλωσης ζάχαρης, διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος 33

34 και ψυχολογικά προβλήματα όπως διαταραχές της εικόνας του σώματος, με αποτέλεσμα χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθημα απόρριψης. Ως πολυπαραγοντική νόσος η παχυσαρκία ανταποκρίνεται καλύτερα σε μια θεραπευτική αντιμετώπιση που περιλαμβάνει αλλαγές στη διατροφική συμπεριφορά και στη φυσική δραστηριότητα (Berkley et al., 2000). Η American Heart Association έχει συντάξει ορισμένες κλινικές συστάσεις που συνοψίζουν τους κυριότερους τρόπους αντιμετώπισης της εφηβικής παχυσαρκίας. Αυτές είναι: Επιλογή υγιούς δίαιτας όπου το λίπος παρέχει λιγότερο από το 30% της συνολικής ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης. Διατροφή με μέτρο, χωρίς περιορισμούς, έτσι ώστε τα αγαπημένα φαγητά των παιδιών να μη θεωρούνται απαγορευμένα. Μείωση των προσλαμβανόμενων θερμίδων αλλά όχι στέρηση. Αποδεκτά snacks είναι υγιεινές τροφές, όπως φρούτα και λαχανικά. Το φαγητό δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως επιβράβευση. Αύξηση της φυσικής δραστηριότητας συμπεριλαμβανομένων του περπατήματος και της ποδηλασίας. Προσθήκη ενός επίσημου προγράμματος άσκησης στο ημερήσιο πρόγραμμα του παιδιού. Εξατομίκευση αυτού του προγράμματος άσκησης ώστε να είναι ευχάριστο στον εκάστοτε έφηβο. Η άσκηση θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα και όχι κάτι που απλώς θα συμπληρώνει τον χρόνο του παιδιού. Οι γονείς θα πρέπει να αποτελούν υγιή πρότυπα. Επίτευξη ρεαλιστικών προσδοκιών όσον αφορά στην αλλαγή της εξωτερικής εμφάνισης Σεξουαλική ωρίμανση - εγκυμοσύνη Η εφηβεία είναι η ηλικία της σεξουαλικής ωρίμανσης του ανθρώπου. Σε ορισμένες περιπτώσεις ωστόσο πααρτηρείται καθυστέρηση της έναρξης της ήβης. Τα αίτια δεν είναι γνωστά με βεβαιότητα, αλλά η αργοπορημένη σεξουαλική ωρίμανση έχει συσχετιστεί με κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, την υπερβολική 34

35 δραστηριότητα και ορισμένους παράγοντες διαιτητικής φύσης: μικρή σωματική διάπλαση, χαμηλό σωματικό βάρος, ασιτία και δίαιτα. Η έναρξης της ήβης στα κορίτσια συνοδεύεται από την εμμηνορυσία. Στα ανεπτυγμένα κράτη παρατηρείται μείωση της ηλικίας έναρξης της εμμηνορυσίας, η οποία αποδίδεται στην καλύτερη διατροφή και στις βελτιωμένες κοινωνικοοικονωμικές συνθήκες. Η εμμηνορυσία αρχίζει νωρίτερα σε κορίτσια με υψηλότερο σωματικό βάρος και αυξημένο σωματικό λίπος. Αντίθετα καθυστερεί σε περιπτώσεις ασιτίας, ανορεξίας και υπερβολικής σωματικής δραστηριότητας. Επίσης ο σοβαρός περιορισμός των θερμίδων και η υπερβολική άσκηση μπορούν να οηγήσουν σε διακοπή ή ακανόνιστη εμφάνιση των εμμήνων. Τα φαινόμενα αυτά αποδίδονται σε ορμονικές μεταβολές που προκαλούνται από τη μειωμένη ποσότητα λίπους και την έντονη φυσική δραστηριότητα. Η μεγαλύτερη κατανάλωση τροφής και η μείωσης της άσκησης συνήθως επαναφέρουν την ορμονική ισορροπία και την κανονικότητα του κύκλου των εμμήνων. H εγκυμοσύνη κατά την εφηβεία αποτελεί σοβαρό κοινωνικό και υγειονομικό πρόβλημα. Οι έφηβες έγκυοι, ακολουθώντας τη στερεότυπη συμπεριφορά των συνομηλίκων τους ως προς την εμφάνιση, ακολουθούν συχνά επικίνδυνες δίαιτες αδυνατίσματος. Επίσης δεν επαρκεί στην περίπτωση αυτή η φυσιολογική διατροφή των εφήβων.οι εγκυμονούσες έφηβες πρέπει να καταναλώνουν επαρκή ποσότητα τροφών, ώστε να καλύψουν τις βασικές ενεργειακές και θρεπτικές απαιτήσεις ανάγκες του οργανισμού τους αλλά και του εμβρύου. Παράλληλα πρέπει να υποστηρίζονται συμβουλευτικά σε όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης σε θέματα οικογενειακού προγραμματισμού και κοινωνικής βοήθειας (Nestle, 1987) Άθληση Οι έφηβοι αθλητές δεν χρειάζονται ειδική δίαιτα, αρκεί να λαμβάνουν τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά. Στις περιπτώσεις που υπάρχει ανάγκη αύξησης της ποσότητας των πρωτεϊνών, αυτή μπορεί να ακλυφθεί από την καθημερινή διατροφή. Οι βασικές διαιτητικές συστάσεις ενδείκνυνται για αθλητές κάθε ηλικίας. Ωστόσο, ορισμένοι έφηβοι, για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των αθλημάτων τους, ακολουθούν διατροφικά προγράμματα επιβλαβή για την υγεία τους. Οι 35

36 χρόνιες αυτές δίαιτες μπορούν να καθυστερήσουν την έναρξη της ήβης ή να οδηγήσουν σε ανωμαλίες της εμμηνορυσίας και πρέπει να αποφεύγονται (Nestle, 1987). 36

37 2. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 2.1. Δείγμα Το δείγμα της παρούσας μελέτης αποτελείται από μαθητές σχολείων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του νομού Κιλκίς, ο οποίοι έλαβαν μέρος σε έρευνα που διεξήχθη το 2012 (πιν. 1). Ο υπό μελέτη πληθυσμός περιλαμβάνει 1175 άτομα, 526 αγόρια και 649 κορίτσια, ηλικίας ετών. ΠΙΝ. 1. ANAΛΥΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΑΓΟΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ Γυμνάσιο Πολυκάστρου ΚPGO ο Γυμνάσιο Κιλκίς KKG ο ΕΠΑΛ Κιλκίς KKT Ενιαίο Λύκειο Πολυκάστρου KPLO ο Ενιαίο Λύκειο Κιλκίς KKL Ενιαίο Λύκειο Γουμένισσας KGLO ΣΥΝΟΛΟ Εργαλεία μέτρησης Ως μέσο συλλογής των δεδομένων της έρευνας χρησιμοποιήθηκε ένα σύνθετο ερωτηματολόγιο το οποίο αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος περιλάμβανε: ερωτήσεις σχετικές την ατομική και οικογενειακή κατάσταση του μαθητή, τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της οικογένειας, την μόνιμη κατοικία, τις ατομικές και διατροφικές συνήθειες του μαθητή. ερωτηματολόγιο συχνότητας κατανάλωσης τροφίμων σε επταβάθμια κλίμακα. Το δεύτερο μέρος περιλάμβανε: 37

38 ερωτηματολόγιο διατροφικής πρόσληψης 24ωρου (είδος γεύματος: πρωινό, ενδιάμεσο, μεσημεριανό, απογευματινό, δείπνο, ώρα, λεπτομερής περιγραφή, τρόπος μαγειρέματος, ποσότητα). πίνακα μετρήσεων των ανθρωπομετρικών στοιχείων κάθε μαθητή (βάρος, ύψος, περίμετροι μέσης και περιφέρειας, δερματοπτυχές). Το Ερωτηματολόγιο Συχνότητας Κατανάλωσης Τροφίμων (food frequency questionnaire) είναι μια ποιοτική μέθοδος διερεύνησης των διατροφικών συνηθειών μιας πληθυσμιακής ομάδας (Μανιός, 2006). Η χρήση του στην παρούσα έρευνα αποσκοπούσε στη συλλογή δεδομένων για τη συνήθη διαιτητική πρόσληψη των μαθητών και τον προσδιορισμό της συχνότητας κατανάλωσης μεμονωμένων τρόφιμων ή ομάδων τροφίμων κατά τη διάρκεια μιας εβδομάδας. Η λίστα τροφίμων απαρτιζόταν από 140 είδη, που χρησιμοποιούνται συνήθως στην διατροφή του ελληνικού πληθυσμού. Το Eρωτηματολόγιο Διατροφικής Πρόσληψης 24ωρου (24-hour dietary recall) είναι μια ποσοτική μέθοδος μνημονικής ανάκλησης περιστασιακής διαιτητικής πρόσληψης κατά την οποία το εξεταζόμενο άτομο καλείται να καταγράψει με ακρίβεια όλα τα τρόφιμα που κατανάλωσε το προηγούμενο 24ωρο, τις ποσότητες και τον τρόπο παρασκευής τους (Κλεφτούρη, 1996). Ο καθορισμός των ποσοτήτων των καταναλισκομένων τροφίμων και ποτών μπορεί να επιτευχθεί με τη χρήση οικιακών μονάδων (π.χ. 1 ποτήρι νερού), φυσικών μεγεθών (π.χ. 1 μέτριο πορτοκάλι), πρότυπων μεγεθών (π.χ. 1 κεσεδάκι γιαούρτι), προπλάσματα, σχέδια, κ.λ.π., ανάλογα με την ηλικία και το μορφωτικό επίπεδο του εξεταζομένου. Η εκτίμηση της καταναλισκόμενης ποσότητας επιτυγχάνεται με μετατροπή των μέσων ποσοτικοποίησης σε γραμμάρια τροφίμων με τη βοήθεια κατάλληλων πινάκων (Παρλαπάνη & Τζώτζας, 2010). Η μέθοδος αυτή εμφανίζει υψηλή ανταπόκριση και θεωρείται γρήγορη και αποτελεσματική, ιδιαίτερα τα στοιχεία λαμβάνονται κατά τη διάρκεια συνέντευξης από ειδικά εκπαιδευμένο συνεντευκτή. H συνέντευξη μπορεί να γίνει είτε τηλεφωνικά με πλεονέκτημα τη λήψη αυθόρμητων απαντήσεων είτε κατά πρόσωπο, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα διευκρινίσεων (Willett, 1998). Στα μειονεκτήματα της μεθόδου περιλαμβάνονται η μη αντιπροσωπευτικότητα των πληροφοριών όσον αφορά τη συνήθη διαιτητική πρόσληψη των ατόμων, αν η 38

39 καταγραφή περιοριστεί σε μία μόνο ανάκληση, η εξάρτηση από τη μνήμη του εξεταζομένου και το γεγονός ότι για τη διαξαγωγή της έρευνας απαιτείται η συμμετοχή ενός επιστήμονα υγείας (Μανιός, 2006) Σχεδιασμός και στατιστική ανάλυση Η ερευνητική διαδικασία στηρίχτηκε στο περιγραφικό μοντέλο, με βάση το οποίο περιγράφονται μεταβλητές και συγκρίνονται ομάδες ατόμων με κάποια μεταβλητή με τη δειγματοληψία να είναι τυχαία. Η ψηφιακή επεξεργασία των ερωτηματολογίων ανάκλησης 24ώρου έγινε με το πρόγραμμα Food Processor, ένα διεθνώς αναγνωρισμένο λογισμικό διατροφικής ανάλυσης, στο οποίο έχουν προστεθεί επιπλέον στοιχεία για τη διατροφή των Ελλήνων με βάση τους «Πίνακες σύνθεσης τροφίμων και ελληνικών φαγητών» (Τριχοπούλου, 2004). Για τη σύγκριση και αξιολόγηση της θρεπτικής πρόσληψης χρησημοποιήθηκαν οι Διαιτητικές Συστάσεις Αναφοράς (Dietary Reference Intakes, DRIs) του Institute of Μedicine των Η.Π.Α. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης καταγράφηκαν στο πρόγραμμα υπολογιστικών φύλλων Microsoft Excel και αναλύθηκαν με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS Οι συνεχείς μεταβλητές παρουσιάζονται ως μέσες τιμές (και μια τυπική απόκλιση), καθώς επίσης και ως 95% διάστημα εμπιστοσύνης, ενώ οι κατηγορικές μεταβλητές παρουσιάζονται ως απόλυτες και σχετικές συχνότητες. Τέλος, ως επίπεδο σημαντικότητας θεωρήθηκε το 5% Περιορισμοί Η μέθοδος καταγραφής 24ώρου παρέχει δεδομένα για τη διατροφική πρόσληψη μόνο μιας ημέρας, τα οποία δεν είναι πάντοτε αντιπροσωπευτικά της καθημερινότητας του ατόμου. Η εφαρμογή μεθόδου που θα επέτρεπε την καταγραφή της διατροφικής πρόσληψης περισσότερων ημερών στις οποίες θα περιλαμβάνονται ημέρες αργίας και άλλες εργάσιμες, σε συνδυασμό με τις μεθόδους μνήμης, θα εξουδετέρωνε το παραπάνω μειονέκτημα και θα έδινε ακριβέστερα αποτελέσματα. Έχει αποδειχθεί ότι το ποσοστό λάθους της έρευνας 39

40 ελαχιστοποιείται όσο αυξάνονται οι μέρες λήψης διαιτολογικών στοιχείων (Κλεφτούρη, 1996, Χασαπίδου, 1996). Οι πίνακες τροφίμων της Τριχοπούλου για την ανάλυση των τροφίμων στην πλειονότητά τους δεν είναι ελληνικοί. Πέραν τούτου, οι ελληνικοί πίνακες υστερούν στην ανάλυση των μικροθρεπτικών συστατικών. Εξαιτίας αυτών των δύο παραγόντων δεν είναι δυνατή η ακριβής ανάλυση των δεδομένων της έρευνας. Τέλος, το δείγμα της έρευνας είναι σχετικό μικρό, καθώς περιορίζεται στους μαθητές ορισμένων σχολείων του Ν. Κιλκίς. Η συγκριτική μελέτη των αποτελεσμάτων με τα δεδομένα αντίστοιχων ερευνών σε άλλες περιοχές της χώρας θα οδηγήσει σε ασφαλέστερα συμπεράσματα για τη διατροφική πρόσληψη των σημερινών εφήβων σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια. 40

41 Δείγμα ερωτηματολογίου διατροφικών συνηθειών. Α μέρος: Ερωτήσεις για την κατάσταση και τις συνήθειες του μαθητή, σ

42 42

43 43

44 44

45 Δείγμα ερωτηματολογίου διατροφικών συνηθειών. Α μέρος: Ερωτηματολόγιο Συχνότητας Κατανάλωσης Τροφίμων, σ

46 46

47 47

48 48

49 Δείγμα ερωτηματολογίου διατροφικών συνηθειών. Β μέρος : Ερωτηματολόγιο διατροφικής πρόσληψης 24ώρου, σ

50 50

51 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1. Ανάλυση δείγματος Στην έρευνα συμμετείχαν συμμετείχαν 1175 μαθητές από τους οποίους 526 ήταν αγόρια (ποσοστό 44,8%) και 649 ήταν κορίτσια (ποσοστό 55,20%). Το ηλικιακό εύρος των μαθητών περιλαμβάνει ηλικίες από 13 έως 18 χρονών. Με βάση το κριτήριο της ηλικίας, ποσοστό 18,3% των εφήβων ήταν ηλικίας 13 ετών (N=215, αγόρια Ν=96, κορίτσια Ν=119), 10,9% ήταν 14 ετών (Ν=128, αγόρια Ν=62, κορίτσια Ν=66), 7,3% ήταν ηλικίας 15 ετών (Ν=86, αγόρια Ν=38, κορίτσια Ν=48), 23,7% ήταν ηλικίας 16 ετών (Ν=278, αγόρια Ν=138, κορίτσια Ν=148), 26,7% ήταν ηλικίας 17 ετών (Ν=314, αγόρια Ν=127, κορίτσια Ν=187) και 13,1% ήταν ηλικίας 18 ετών (Ν=154,αγόρια Ν= 65, κορίτσια Ν=89). Με βάση τον Δείκτη Μάζας Σώματος, ο στατιστικός έλεγχος έδειξε ότι από τους 1175 μαθητές που συμμετείχαν το 2,8% ήταν ελλιποβαρείς (Ν=33), το 86,1% ήταν φυσιολογικοί Ν=1012), το ποσοστό 10% ήταν υπέρβαροι (Ν=118) και μόνο 1% παχύσαρκοι (Ν=12) : Κατανομή δείγματος ανά φύλο (πίνακας & γράφημα). 51

52 3.1.2: Κατανομή δείγματος ανά ηλικία (πίνακας & γράφημα) : Κατανομή δείγματος ανά κατηγορία ΔΜΣ (πίνακας & γράφημα). 52

53 3.2: Ανθρωπομετρικά στοιχεία και λίπος ανά φύλο και ηλικία. 53

54 3.2.1: Μέση τιμή λίπους (Kg) ανά φύλο και ηλικία : Μέση τιμή βάρους (kg) ανά φύλο και ηλικία. 54

55 3.2.3: Μέση τιμή ύψους (cm) ανά φύλο και ηλικία : Μέση τιμή περιμέτρου μέσης (cm) ανά φύλο και ηλικία. 55

56 3.2.5: Μέση τιμή περιμέτρου περιφέρειας (cm) ανά φύλο και ηλικία. 3.3: Ημερήσια γεύματα Η σύγκριση του αριθμού των ημερήσιων γευμάτων με το ΔΜΣ κατέδειξε ότι το 42% των φυσιολογικών αγοριών καταναλώνει τέσσερα γεύματα την ημέρα, το 35% των υπέρβαρων αγοριών καταναλώνει πέντε γεύματα την ημέρα και το 66,7 % των παχύσαρκων αγοριών καταναλώνει επίσης πέντε γεύματα την ημέρα. Στα κορίτσια ποσοστό 36,4% των ελλιποβαρών καταναλώνει τέσσερα με πέντε γεύματα την ημέρα, το 45% των φυσιολογικών καταναλώνει τέσσερα γεύματα την ημέρα, το 43,6% των υπέρβαρων καταναλώνει τέσσερα γεύματα την ημέρα και τέλος το 44,4% των παχύσαρκων καταναλώνει επίσης τέσσερα γεύματα την ημέρα. Από την σύγκριση της συχνότητας κατανάλωσης πρωινού με το ΔΜΣ των αγοριών προκύπτει ότι το 73,9 % των φυσιολογικών, το 70% των υπέρβαρων και το 66,7% των παχύσαρκων καταναλώνουν καθημερινά πρωινό. Για τα κορίτσια το 66,7% των ελλιποβαρών, το 73% των φυσιολογικών, το 72,7 των υπέρβαρων και το 66,7% των παχύσαρκων καταναλώνουν καθημερινά πρωινό. 56

57 3.3.1: Αριθμός ημερησίων γευμάτων ανά ΔΜΣ αγοριών (πίνακας και γράφημα). 57

58 3.3.2: Αριθμός ημερησίων γευμάτων ανά ΔΜΣ κοριτσιών (πίνακας και γράφημα). 58

59 3.3.3: Συχνότητα κατανάλωσης πρωινού ανά ΔΜΣ αγοριών (πίνακας και γράφημα). 59

60 3.3.4: Συχνότητα κατανάλωσης πρωινού ανά ΔΜΣ κοριτσιών (πίνακας και γράφημα). 60

61 3.4. Ενέργεια και μακροθρεπτικά συστατικά Η στατιστική ανάλυση της ημερήσιας πρόσληψης θερμίδων από τους εφήβους κατέδειξε ότι η μέση τιμή είναι 1394,34 kcal. Συγκεκριμένα η πρόσληψη θερμίδων για τα αγόρια είναι 1553,85 kcal και για τα κορίτσια 1265,01 kcal. Από τα αποτελέσματα αυτά συμπεραίνουμε ότι η πρόσληψη θερμίδων είναι μεγαλύτερη στα αγόρια σε σύγκριση με τα κορίτσια. Ο έλεγχος κατανάλωσης μακροθρεπτικών συστατικών έδειξε πως τα αγόρια (Ν=480) κατανάλωσαν 58,14 g πρωτεΐνης, 188,38 g υδατανθράκων και 66,76 g λίπους. Αντίστοιχα τα κορίτσια (Ν=592) κατανάλωσαν 47,07 g πρωτεΐνης, 153,70 g υδατανθράκων και 55,33 g λίπους. Από τις τιμές αυτές προκύπτει ότι τα αγόρια εμφανίζουν μεγαλύτερη κατανάλωση όλων των μακροθρεπτικών συστατικών. Όσον αφορά την κατανάλωση κορεσμένων, μονοακόρεστων και πολυακόρεστων λιπαρών οξέων δεν υπάρχει ουσιατική διαφορά μεταξύ των μέσων τιμών (p κορεσμένων 0,889, p μονοακόρεστων 0,825, p πολυακόρεστων 0,936 > 0,05). Η κατανάλωση κορεσμένων, μονοακόρεστων και πολυακόρεστων λιπαρών οξέων στα αγόρια είναι 26,78 g, 25,55 g και 6,88 g και στα κορίτσια 22,56 g, 21,42 g και 5,63 g αντίστοιχα : Μέση τιμή ενέργειας και μακροθρεπτικών συνστατικών ανά ΔΜΣ του δείγματος (πίνακας & γράφημα). 61

62 3.4.2: Μέση τιμή ενέργειας και μακροθρεπτικών συστατικών ανά φύλο και συνολικά (πίνακας & γράφημα). 62

63 63

64 3.5. Ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης Α Η στατιστική ανάλυση της ημερήσιας πρόσληψης της βιταμίνης Α από αγόρια έδειξε ότι το 11,0% παρουσιάζει κάλυψη του DRI από 50% έως 100%. Το 1,5% παρουσιάζει κάλυψη μεγαλύτερη του 100%,ενώ το 87,5% των αγοριών καταναλώνει την βιταμίνη A σε ποσοστό μικρότερο του 50% της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης. Όσον αφορά τα αγόρια που καταναλώνουν την βιταμίνη σε ποσοστό μεγαλύτερο του 100% παρατηρείται μία μείωση του ποσοστού τους καθώς αυξάνεται η ηλικία (1,0% των αγοριών ηλικίας 13 ετών και 0% στην ηλικία των 18 ετών). Ίδια αποτελέσματα εμφανίζονται στην κάλυψη του DRI απο 50% έως 100%. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρείται μείωση του ποσοστού τους καθώς αυξάνεται η ηλικία. Το 15,6% των αγοριών ηλικίας 13 ετών που καλύπτουν την βιταμίνη από 50% έως 100% πέφτει στο 10,8%. Αντίστροφα είναι τα αποτελέσματα στην κάλυψη του DRI έως 50%. Συγκεκριμάνα παρατηρείται αύξηση του ποσοστού κάλυψης όσος αυξάνεται η ηλικία(83,3% των αγοριών ηλικίας 13 ετών και 89,2% στην ηλικία 18 ετών). Από την στατιστική επεξεργασία μεταξύ των κατηγοριών του ποσοστού κάλυψης των αγοριών κάθε ηλικίας προέκυψε το p-value=0,541>0,050, ένδειξη που δεν φανερώνει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Η αντίστοιχη ανάλυση πρόσληψης βιταμίνης Α για τα κορίτσια κάθε ηλικίας κατέδειξε ότι το 18,6% παρουσιάζει κάλυψη από %, το 2,2% κάλυψη μεγαλύτερη από το 100% και το 79,2% μικρότερη από το 50%. Όσον αφορά τα κορίτσια που παρουσιάζουν κάλυψη από % παρατηρείται ότι όσο αυξάνει η ηλικία μειώνεται το ποσοστό κάλυψης (23,5% στα κορίτσια 13 ετών και 13,5 % στα κορίτσια 18 ετών). Στα κορίτσια που παρουσιάζουν κάλυψη μεγαλύτερη από 100% παρατηρείται μείωση του ποσοστού κάλυψης καθώς αυξάνεται η ηλικία (2,5% στα κορίτσια 13ετών και 1,1% στα κορίτσια 18 ετών). Στα κορίτσια που εμφανίζουν ποσοστό κάλυψης μικρότερο από το 50% παρατηρείται ότι όσο αυξάνεται η ηλικία αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης. Από την στατιστική επεξεργασία προκύπτει ότι η τιμή κάλυψης των κοριτσιών κάθε ηλικίας είναι p=0,077>0,050, ένδειξη που σημαίνει ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δυο μεταβλητών 64

65 3.5.1: Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Α αγοριών ανά ηλικία : Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Α κοριτσιών ανά ηλικία. 65

66 3.5.3: Κάλυψη βιταμίνης Α ανά φύλο και ηλικία (p-value=0,001) Ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης B1 Από τη στατιστική ανάλυση σχετικά με το ποσοστό κάλυψης της βιταμίνης Β1 αγοριών κάθε ηλικίας προκύπτει ότι το 35,7% παρουσιάζει κάλυψη %, το 49,2% παρουσιάζει κάλυψη μεγαλύτερη από το 100% και το 15% παρουσιάζει κάλυψη μικρότερη από 50%. Στα αγόρια που παρουσιάζουν κάλυψη % παρατηρείται ότι όσο αυξάνεται η ηλικία το ποσοστό κάλυψης μειώνεται (46,9% στα αγόρια 13 ετών και στα 32,3%. Στα αγόρια 18 ετών). Στα αγόρια που παρατηρείται κάλυψη μεγαλύτερη από το 100% βλέπουμε ότι όσο αυξάνεται η ηλικία αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης καθώς το ποσοστό κάλυψης (41,7% στα αγόρια 13 ετών και 44,6% στα αγόρια 18 ετών). Στα αγόρια που παρουσιάζουν κάλυψη μικρότερη από 50% παρατηρούμε ότι όσο αυξάνει η ηλικία αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης (11,5% στα αγόρια 13 ετών και 23,1% στα αγόρια 18 ετών). Από την στατιστική επεξεργασία προκύπτει ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δυο μεταβλητών (τιμή p=0,108>0,050). Στα κορίτσια η στατιστική ανάλυση για το ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Β1 έδειξε ότι το 40,5% εμφανίζει κάλυψη %, το 38,2 μεγαλύτερη από το 100% και το 21,3% μικρότερη από 50%. Όσον αφορά τα κορίτσια που παρουσιάζουν ποσοστό % διαπιστώνεται ότι το ποσοστό κάλυψης δεν επηρεάζεται από την ηλικία. Στα 66

67 κορίτσια που παρουσιάζουν κάλυψη μεγαλύτερη από το 100% το ποσοστό κάλυψης μειώνεται όσο αυξάνεται η ηλικία (41,2% στα κορίτσια 13 ετών και 34,8% στα κορίτσια 18 ετών). Στα κορίτσια που εμφανίζουν κάλυψη μικρότερη από το 50% παρατηρείται ότι όσο αυξάνει η ηλικία αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης (13,4% στα κορίτσια 13 ετών και 21,3% στα κορίτσια 18 ετών). Επειδή η τιμή p είναι p=0,005<0,050, φαίνεται ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δυο μεταβλητών : Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Β1 αγοριών ανά ηλικία : Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Β1 κοριτσιών ανά ηλικία. 67

68 3.6.3: Κάλυψη βιταμίνης Β1 ανά φύλο και ηλικία (p-value=0,001) Ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης B2 Όπως προκύπτει από τον πίνακα του ποσοστού κάλυψης της βιταμίνης B2 αγοριών ανά ηλικία, το 32,7% παρουσιάζει κάλυψη του DRI από 50% έως 100%. Το 355,1% παρουσιάζει κάλυψη μεγαλύτερη του 100% ενώ το 12,2% των αγοριών καταναλώνει την βιταμίνη Β2 σε ποσοστό μικρότερο του 50% της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης. Όσον αφορά τα αγόρια που καταναλώνουν την βιταμίνη σε ποσοστό μεγαλύτερο του 100% παρατηρείται μία μείωση του ποσοστού καθώς αυξάνεται η ηλικία (49,0% στην ηλικία 13 ετών και 46,2% στην ηλικία 18 ετών). Όμοια αποτελέσματα εμφανίζονται στην κάλυψη του DRI από %. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρείται μείωση του ποσοστού καθώς αυξάνεται η ηλικία με το 38,5% των αγοριών ηλικίας 13 ετών να φτάνει στο 32,3% στην ηλικία 18 ετών. Αντίθετα αποτελέσματα εμφανίζονται στη κάλυψη έως 50%. Συγκεκριμένα με την αύξηση της ηλικίας παρατηρείται αύξηση και στο ποσοστό κάλυψης καθώς το 12,5% των αγοριών 13 ετών να φτάνει στο 21,5% στα αγόρια 18 ετών. Από την στατιστική επεξεργασία μεταξύ των κατηγοριών του ποσοστού κάλυψης των αγοριών κάθε ηλικίας προέκυψε 68

69 το p-value=0,126>0,050, ένδειξη που δεν φανερώνει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Από τον πίνακα ποσοστού κάλυψης βιταμίνης Β2 στα κορίτσια κάθε ηλικίας προκύπτει ότι το ποσοστό 25,6% παρουσιάζει κάλυψη από %, το 62,7% μεγαλύτερη από το 100% και το 11,7% μικρότερη από το 50%. Όσον αφορά τα κορίτσια που παρουσιάζουν κάλυψη από % παρατηρείται ότι όσο αυξάνει η ηλικία μειώνεται (7% στα κορίτσια 13 ετών και 24,7 % στα κορίτσια 18 ετών). Στα κορίτσια που παρουσιάζουν κάλυψη μεγαλύτερη από 100% παρατηρείται αύξηση του ποσοστού κάλυψης καθώς αυξάνεται η ηλικία ( 65,5% στα κορίτσια 13ετών και 66,3% στα κορίτσια 18 ετών). Στα κορίτσια που εμφανίζουν ποσοστό κάλυψης μικρότερο από το 50% παρατηρείται ότι όσο αυξάνεται η ηλικία αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης με ποσοστό κάλυψης (6,7% στα κορίτσια 13 ετών και 9% στα κορίτσια 18 ετών). Από την στατιστική επεξεργασία προκύπτει ότι η τιμή κάλυψης των κοριτσιών κάθε ηλικίας είναι p=0,012<0,050, ένδειξη που σημαίνει ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δυο μεταβλητών : Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Β2 αγοριών ανά ηλικία. 69

70 3.7.2 : Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Β2 κοριτσιών ανά ηλικία : Κάλυψη βιταμίνης Β2 ανά φύλο και ηλικία (p-value=0,018). 70

71 3.8. Ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης B3 Με βάση την στατιστική ανάλυση σχετικά με το ποσοστό κάλυψης της βιταμίνης Β3 ανά ηλικία προκύπτει ότι 20,7% παρουσιάζει κάλυψη του DRI από 50% έως 100% και το 17,5% μεγαλύτερη του 100% και το 61,8% μικρότερη από το 50% της ημερήσιας συνιστώμενης πρόσληψης. Στα αγόρια που έχουν κάλυψη πάνω από το 100% παρατηρείται μείωση της πρόσληψης καθώς αυξάνεται η ηλικία με το 12,5% στα αγόρια 13 ετών να φτάνει 7,7 στα αγόρια 18 ετών. Στην κάλυψη % παρατηρείται ότι όσο αυξάνει η ηλικία αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης αφού στα αγόρια 13 ετών το ποσοστό ανέρχεται σε 14,6% και στα αγόρια 18 ετών το ποσοστό ανέρχεται σε 20%. Στα αποτελέσματα για την κάλυψη έως 50% παρατηρείται μείωση της πρόσληψης στις ηλικίες ετών και αύξηση στη ηλικία των 18 ετών. Από την στατιστική επεξεργασία προκύπτει ότι η τιμή κάλυψης των αγοριών της κάθε ηλικίας είναι p=0,093>0,050, ένδειξη που σημαίνει ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Η στατιστική ανάλυση σχετικά με την κάλυψη της βιταμίνης Β3 στα κορίτσια έδειξε ότι το ποσοστό κάλυψης είναι 20,5 % για κάλυψη από %, 8,8% για κάλυψη μεγαλύτερη από 100% και 70,7%για κάλυψη μικρότερη από 50%. Στα κορίτσια που έχουν κάλυψη % μείωση του ποσοστού με την αύξησης της ηλικίας, καθώς το ποσοστό στα κορίτσια 13 ετών είναι 23,5%και στα κορίτσια 18 ετών είναι 16,9%. Στα κορίτσια που παρατηρείται κάλυψη μεγαλύτερη από 100% διαπιστώνεται ότι τα ποσοστά κάλυψης μειώνονται με την αύξηση της ηλικίας. Τα ποσοστά είναι για τα κορίτσια 13 ετών 8,4% και για τα κορίτσια 18 ετών 5,6%. Από την στατιστική επεξεργασία προκύπτει ότι η τιμή κάλυψης των κοριτσιών κάθε ηλικίας είναι p=0,254 >0,050, ένδειξη που σημαίνει ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. 71

72 3.8.1: Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Β3 αγοριών ανά ηλικία : Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Β3 κοριτσιών ανά ηλικία. 72

73 3.8.3: Κάλυψη βιταμίνης Β3 ανά φύλο και ηλικία (p-value=0,001) Ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης B6 Από την στατιστική ανάλυση της βιταμίνης Β6 των αγοριών κάθε ηλικίας προκύπτει ότι το 42,4% εμφανίζει ποσοστό κάλυψης %, το 26,8% εμφανίζει ποσοστό κάλυψης μεγαλύτερο από 100% και το 30,8% εμφανίζει ποσοστό κάλυψης μικρότερο από το 50 %. Όσον αφορά το ποσοστό κάλυψης % σημειώνεται μείωση του ποσοστού κάλυψης με το πέρασμα της ηλικίας αφού το ποσοστό για τα αγόρια 13 ετών κυμαίνεται στο 51% ενώ στα αγόρια 18 ετών κυμαίνεται στο ποσοστό 36,9%. Στο ποσοστό κάλυψης που είναι μεγαλύτερο από το 100% παρατηρείται μείωση του ποσοστού κάλυψης με την αύξηση της ηλικίας με ποσοστό 20,8 για τα αγόρια 13 ετών και 18,5% για τα αγόρια 18 ετών. Η στατιστική επεξεργασία προέκυψε ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δυο μεταβλητών αφού p=0.075> Στα κορίτσια η στατιστική ανάλυση για το ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Β6 έδειξε ότι το 39.3% εμφανίζει κάλυψη %, το 23.7% εμφανίζει κάλυψη μεγαλύτερη από το 100% και το 37% εμφανίζει ποσοστό κάλυψης μικρότερο από 50%. Όσον αφορά τα κορίτσια που παρουσιάζουν ποσοστό % διαπιστώνουμε ότι το ποσοστό κάλυψης δεν επηρεάζεται από την ηλικία. Στα κορίτσια που παρουσιάζουν κάλυψη μεγαλύτερη από το 100% το ποσοστό κάλυψης μειώνεται όσο αυξάνεται η ηλικία έτσι τα κορίτσια 13 ετών εμφανίζουν ποσοστό 73

74 κάλυψης 31.9% και τα κορίτσια 18 ετών εμφανίζουν ποσοστό 22.5%. Στα κορίτσια που εμφανίζουν κάλυψη μικρότερη από το 50% παρατηρείται ότι όσο αυξάνει η ηλικία αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης με ποσοστό 34.5% στα κορίτσια 13 ετών και 36% στα κορίτσια 18 ετών. Επειδή η τιμή p είναι p=0,299>0,050 φαίνεται ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δυο μεταβλητών : Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Β6 αγοριών ανά ηλικία : Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Β6 κοριτσιών ανά ηλικία. 74

75 3.9.3: Κάλυψη βιταμίνης Β6 ανά φύλο και ηλικία (p-value=0,081) Ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης B12 Όπως προκύπτει από τον πίνακα του ποσοστού κάλυψης της βιταμίνης B12 αγοριών ανά ηλικία, το 40.3% παρουσιάζει κάλυψη του DRI από 50% έως 100%. Το 24.9% παρουσιάζει κάλυψη μεγαλύτερη του 100% ενώ το 34.8% των αγοριών καταναλώνει την βιταμίνη D σε ποσοστό μικρότερο του 50% της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης. Όσον αφορά τα αγόρια που καταναλώνουν την βιταμίνη σε ποσοστό % παρατηρείται μείωση του ποσοστού κάλυψης με την αύξηση της ηλικίας με ποσοστό 44,8% στα αγόρια 13 ετών και 32,3% στα αγόρια 18 ετών. Τα αγόρια που καταναλώνουν που καταναλώνουν βιταμίνη Β12 μεγαλύτερη από το 100% παρατηρείται μείωση του ποσοστού κάλυψης καθώς αυξάνεται η ηλικία αφού το ποσοστό κάλυψης στα αγόρια 13 ετών είναι 19,8% και στα αγόρια 18 ετών είναι 13,8%. Για τα αγόρια που καταναλώνουν βιταμίνη Β12 μικρότερη από το 50% παρατηρείται αύξησης του ποσοστού καθώς αυξάνεται η ηλικία. Το ποσοστό στα αγόρια είναι Από την στατιστική επεξεργασία μεταξύ των κατηγοριών του ποσοστού κάλυψης των αγοριών και της κάθε ηλικίας προέκυψε το p-value=0.006<0.050 πράγμα το οποίο φανερώνει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. 75

76 Τα αποτελέσματα από τον πίνακα ποσοστού κάλυψης βιταμίνης Β12 για τα κορίτσια όλων των ηλικιών έδειξαν ότι το 44,8% παρουσιάζει κάλυψη % στην οποία παρατηρούμε ότι όσο αυξάνεται η ηλικία αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης καθώς το ποσοστό στα κορίτσια 13 ετών είναι42,9% και στα κορίτσια 18 ετών είναι 49,4%. Το 15,6% των κοριτσιών παρουσιάζει κάλυψη μεγαλύτερη από 100%. Συγκεκριμένα παρατηρούμε ότι με την αύξησης της ηλικίας μειώνεται το ποσοστό κάλυψης αφού στα κορίτσια 13 ετών το ποσοστό είναι 19,3% και στα κορίτσια 18 ετών το ποσοστό είναι 11,2%. Το 39,6% παρουσιάζει κάλυψη μικρότερη από το 50% και διαπιστώνουμε ότι με την αύξηση της ηλικίας αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης, με ποσοστό 37,8 στα κορίτσια 13 ετών και ποσοστό 39,3% στα κορίτσια 18 ετών. Από τον στατιστικό έλεγχο προκύπτει ότι η τιμή p=0,579>0,050 που σημαίνει ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δυο μεταβλητών : Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης B12 αγοριών ανά ηλικία. 76

77 3.10.2: Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Β12 κοριτσιών ανά ηλικία : Κάλυψη βιταμίνης Β12 ανά φύλο και ηλικία (p-value=0,002). 77

78 3.11. Ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης C Η στατιστική ανάλυση της βιταμίνης C αγοριών έδειξε ότι το 19,4% παρουσιάζει κάλυψη του DRI από 50% έως 100%, το 26% μεγαλύτερη του 100% και το 54,6% μικρότερη από το 50% της ημερήσιας συνιστώμενης πρόσληψης. Στα αγόρια που έχουν κάλυψη πάνω από το 100% παρατηρείται μείωση της πρόσληψης καθώς αυξάνεται η ηλικία με το 27,1% στα αγόρια 13 ετών να φτάνει 16,9% στα αγόρια 18 ετών. Όσον αφορά την κατηγορία κάλυψης % παρατηρείται μείωση του ποσοστού κάλυψης όσο αυξάνεται η ηλικία (19,8% στα αγόρια 13 ετών και 15,4% στα αγόρια 18 ετών). Στην κατηγορία κάλυψης μικρότερης από το 50% παρατηρείται αύξηση του ποσοστού κάλυψης όσο αυξάνεται η ηλικία (53,1% στα αγόρια 13 ετών και ποσοστό 67,7% στα αγόρια 18 ετών). Από την στατιστική επεξεργασία προκύπτει ότι η τιμή κάλυψης των αγοριών της κάθε ηλικίας είναι p=0,498>0,050, ένδειξη που σημαίνει ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Στα κορίτσια η στατιστική ανάλυση για το ποσοστό κάλυψης βιταμίνης C έδειξε ότι το 23,6% εμφανίζει κάλυψη %, το 30,5% μεγαλύτερη από το 100% και το 45,9% μικρότερο από 50%. Όσον αφορά τα κορίτσια που παρουσιάζουν ποσοστό κάλυψης % διαπιστώνεται ότι το ποσοστό κάλυψης δεν επηρεάζεται από την ηλικία, καθώς το ποσοστό κάλυψης στα κορίτσια 13 ετών είναι 25,2% και στα κορίτσια 18 ετών είναι 24,7%). Στα κορίτσια που παρουσιάζουν κάλυψη μεγαλύτερη από το 100% το ποσοστό κάλυψης μειώνεται όσο αυξάνεται η ηλικία (37,0% στα κορίτσια 13 ετών και 23,6% στα κορίτσια 18 ετών). Στα κορίτσια που εμφανίζουν κάλυψη μικρότερη από το 50% παρατηρείται ότι όσο αυξάνει η ηλικία αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης (37,8% στα κορίτσια 13 ετών και 51,7% στα κορίτσια 18 ετών). Επειδή η τιμή p είναι p=0,174>0,050 φαίνεται ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δυο μεταβλητών. 78

79 : Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης C αγοριών ανά ηλικία : Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης C κοριτσιών ανά ηλικία. 79

80 3.11.3: Κάλυψη βιταμίνης C ανά φύλο και ηλικία (p-value=0,013) Ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης D Από τη στατιστική ανάλυση σχετικά με το ποσοστό κάλυψης της βιταμίνης D ανά ηλικία προκύπτει ότι το 36,9% των αγοριών παρουσιάζει κάλυψη του DRI από 50% έως 100% και το 43,0% παρουσιάζει κάλυψη μεγαλύτερη του 100%. Το 20,2% παρουσιάζει κάλυψη του DRI μικρότερη από το 50% της ημερήσιας συνιστώμενης πρόσληψης. Στα αγόρια που έχουν κάλυψη πάνω από το 100% παρατηρείται ποσοστιαία μείωση της πρόσληψης καθώς αυξάνεται η ηλικία (36,5% στα αγόρια ηλικίας 13 ετών και 29,2% στα αγόρια 18 ετών). Αντίθετα στην κατηγορία κάλυψης % παρατηρείται ότι η αύξηση της ηλικίας δεν επηρεάζει το ποσοστό. Στην κατηγορία κάλυψης έως 50% παρατηρείται αύξηση του ποσοστού, καθώς το ποσοστό για τα αγόρια 13 ετών είναι στο 22,9% και στα αγόρια 18 ετών ανέρχεται στο 29,2%. Από την στατιστική επεξεργασία προκύπτει ότι η τιμή κάλυψης των αγοριών της κάθε ηλικίας είναι p=0,058>0,050, ένδειξη που σημαίνει ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. 80

81 Όπως προκύπτει από τον πίνακα του ποσοστού κάλυψης της βιταμίνης D κοριτσιών ανά ηλικία, το 40,8% παρουσιάζει κάλυψη του DRI από 50% έως 100%. Το 36,8% παρουσιάζει κάλυψη μεγαλύτερη του 100% ενώ το 22,3% καταναλώνει βιταμίνη D σε ποσοστό μικρότερο του 50% της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης. Στα κορίτσια που καταναλώνουν την βιταμίνη σε ποσοστό μεγαλύτερο του 100% παρατηρείται μία αύξηση του ποσοστού τους καθώς αυξάνεται η ηλικία (,35,3% των κοριτσιών ηλικίας 13 ετών και 50,6% στην ηλικία των 18 ετών). Αντίστροφα αποτελέσματα εμφανίζονται στην κάλυψη του DRI έως 50% και από %. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρείται μείωση του ποσοστού καθώς αυξάνεται η ηλικία. Τα ποσοστά κάλυψης βιταμίνης D σε κορίτσια ηλικία 13 ετών από 21% κάλυψη βιταμίνης έως 50% και 43,7% κάλυψη σε ποσοστό % των κοριτσιών μειώνεται σε 13,5% και 36% αντίστοιχα. Από την στατιστική επεξεργασία μεταξύ των κατηγοριών του ποσοστού κάλυψης των κοριτσιών και της κάθε ηλικίας προκύπτει p- value=0,002<0,050, ένδειξη που φανερώνει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών : Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης D αγοριών ανά ηλικία. 81

82 3.12.2: Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης D κοριτσιών ανά ηλικία : Κάλυψη βιταμίνης D ανά φύλο και ηλικία (p-value=0,101). 82

83 3.13. Ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης E Η στατιστική ανάλυση της πρόσληψης βιταμίνης Ε αγοριών έδειξε ότι το 1,0% παρουσιάζει κάλυψη του DRI από 50% έως 100% και το 0,6% κάλυψη μεγαλύτερη του 100%. Το 98,5% παρουσιάζει κάλυψη του DRI μικρότερη από το 50% της ημερήσιας συνιστώμενης πρόσληψης. Στα αγόρια που έχουν κάλυψη πάνω από 100% παρατηρείται μείωση της πρόσληψης καθώς αυξάνεται η ηλικία (2,1% στα αγόρια 13 ετών και 0% στα αγόρια 18 ετών). Το ίδιο παρατηρείται και στην κάλυψη %, ενώ αντίστροφα είναι τα αποτελέσματα για την κάλυψη έως 50% καθώς όσο αυξάνεται η ηλικία αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης από 96,9% σε 100%. Επίσης από την στατιστική επεξεργασία προκύπτει ότι η τιμή κάλυψης των αγοριών κάθε ηλικίας είναι p=0,420>0,050, ένδειξη που σημαίνει ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Η στατιστική ανάλυση κάλυψης της βιταμίνης Ε για τα κορίτσια έδειξε ότι το 0,3% εμφανίζει κάλυψη από %, το 0,3% μεγαλύτερη από 100% και το 99,4% μικρότερη από το 50%. Στα κορίτσια που έχουν κάλυψη % και μεγαλύτερη από 100% παρατηρείται ανεπαρκής κάλυψη όσο αυξάνεται η ηλικία. Στα κορίτσια που παρατηρείται κάλυψη μικρότερη από το 50% διαπιστώσαμε ότι τα ποσοστά κάλυψης είναι ίδια για όλες τις ηλικίες. Από την στατιστική επεξεργασία προκύπτει ότι η τιμή κάλυψης των κοριτσιών κάθε ηλικίας είναι p=0,028 <0,050, ένδειξη που σημαίνει ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών : Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Ε αγοριών ανά ηλικία

84 3.13.2: Ποσοστό κάλυψης βιταμίνης Ε κοριτσιών ανά ηλικία : Κάλυψη βιταμίνης Ε ανά φύλο και ηλικία (p-value=0,286). 84

85 3.14. Ημερήσια πρόσληψη φολικού οξέος Η στατιστική ανάλυση για την πρόσληψη φολικού οξέος για τα αγόρια κάθε ηλικίας έδειξε ότι το 9,1% εμφανίζει κάλυψη %, το 7,6% μεγαλύτερη από το 100% και το 83,3% μικρότερη από το 50%. Συγκεκριμένα τα αγόρια στα οποία παρατηρείται κάλυψη % υπάρχει μείωση του ποσοστού με την αύξηση της ηλικίας. Στα αγόρια 13 ετών το ποσοστό κάλυψης είναι 4,2% και στα αγόρια 18 ετών το ποσοστό είναι 3,1%. Στα αγόρια που εμφανίζουν κάλυψη μεγαλύτερη από το 100% παρατηρείται μείωση του ποσοστού με την αύξηση της ηλικίας καθώς το ποσοστό για τα αγόρια ηλικίας 13 ετών είναι 7,3% και για τα αγόρια 18 ετών είναι 6,2%. Στα αγόρια που εμφανίζουν κάλυψη μικρότερη από το 50% παρατηρείται ότι η κάλυψη είναι ίδια σε όλες τις ηλικίες. Από την στατιστική επεξεργασία προκύπτει ότι οι δύο μεταβλητές έχουν συσχέτιση μεταξύ τους αφού η τιμή p=0,035<0,050. Τα αποτελέσματα από τον πίνακα ποσοστού κάλυψη φολικού οξέος για τα κορίτσια όλων των ηλικιών έδειξαν ότι το 8,5% παρουσιάζει κάλυψη % στην οποία παρατηρείται ότι όσο αυξάνεται η ηλικία αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης, καθώς το ποσοστό στα κορίτσια 13 ετών είναι 5,0% και στα κορίτσια 18 ετών είναι 9,0%. Το 3,7% των κοριτσιών παρουσιάζει κάλυψη μεγαλύτερη από 100%. Συγκεκριμένα παρατηρείται ότι με την αύξησης της ηλικίας μειώνεται το ποσοστό κάλυψης καθώς στα κορίτσια 13 ετών το ποσοστό είναι 5,0% και στα κορίτσια 18 ετών το ποσοστό είναι 2,2%. Το 87,8% παρουσιάζει κάλυψη μικρότερη από το 50% και διαπιστώνεται ότι με την αύξηση της ηλικίας το ποσοστό κάλυψης δεν επηρεάζεται, με ποσοστό 89,9 στα κορίτσια 13 ετών και ποσοστό 88,8% στα κορίτσια 18 ετών. Από τον στατιστικό έλεγχο προκύπτει ότι η τιμή p=0,218>0,050 που σημαίνει ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δυο μεταβλητών. 85

86 3.14.1: Ποσοστό κάλυψης φολικού οξέος αγοριών ανά ηλικία : Ποσοστό κάλυψης φολικού οξέος κοριτσιών ανά ηλικία. 86

87 3.14.3: Κάλυψη φολικού οξέος ανά φύλο και ηλικία (p-value=0,013) Ημερήσια πρόσληψη παντοθενικού οξέος Τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης για την πρόσληψη παντοθενικού οξέος στα αγόρια κάθε ηλικίας δείχνουν ότι το 28,7% παρουσιάζει κάλυψη %, το 2,3% μεγαλύτερη από το 100% και το 69,0% κ μικρότερη από το 50%. Συγκεκριμένα στα αγόρια που έχουν κάλυψη %παρατηρείται αύξηση του ποσοστού με την αύξηση της ηλικίας με τα αγόρια 13 ετών να έχουν ποσοστό κάλυψης 19,8% και τα αγόρια 18 ετών ποσοστό κάλυψης 20,0%. Στην κατηγορία κάλυψηα μεγαλύτερη από το 100% παρατηρείται μείωση και στα αγόρια που έχουν κάλυψη μικρότερη από το 50% παρατηρείται άνοδος του ποσοστού με την αύξηση της ηλικίας (για τα αγόρια 13 ετών 79,2% και τα αγόρια 18 ετών 80,0%). Η στατιστική επεξεργασία έδειξε ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών (p=0,021<0,050). Όπως προκύπτει από τον πίνακα του ποσοστού κάλυψης παντοθενικού οξέος στα κορίτσια, το 18,2% παρουσιάζει κάλυψη του DRI από 50% έως 100%. Το 2,9% παρουσιάζει κάλυψη μεγαλύτερη του 100%, ενώ το 78,9% των κοριτσιών καταναλώνει παντοθενικό οξύ σε ποσοστό μικρότερο του 50% της συνιστώμενης ημερήσιας 87

88 πρόσληψης. Όσον αφορά τα κορίτσια που καταναλώνουν παντοθενικό οξύ σε ποσοστό μεγαλύτερο του 100% παρατηρείται μία αύξηση του ποσοστού τους καθώς αυξάνεται η ηλικία, με το 1,7% των κοριτσιών ηλικίας 13 ετών να φτάνει στο 3,4% στην ηλικία των 18 ετών. Αντίστροφα αποτελέσματα εμφανίζονται στην κάλυψη του DRI από καθώς παρατηρείται μείωση του ποσοστού με την αύξηση της ηλικίας με ποσοστό 18,5% στα κορίτσια 13 ετών να φτάνει στο 15,7% στα κορίτσια 18 ετών. Στο ποσοστό κάλυψης μικρότερο από το 50% μικρή αύξησης του ποσοστού αλλά τα ποσοστά είναι ίδια για όλες τις ηλικίες. Από την στατιστική επεξεργασία των κατηγοριών του ποσοστού κάλυψης των κοριτσιών κάθε ηλικίας προέκυψε p- value=0,071>0,050, ένδειξη που φανερώνει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών : Ποσοστό κάλυψης παντοθενικού οξέος αγοριών ανά ηλικία. 88

89 3.15.2: Ποσοστό κάλυψης παντοθενικού οξέος κοριτσιών ανά ηλικία : Κάλυψη παντοθενικού οξέος ανά φύλο και ηλικία (p-value=0,001). 89

90 3.16. Ημερήσια πρόσληψη σιδήρου Με βάση την στατιστική ανάλυση για την κάλυψη σιδήρου των αγοριών βλέπουμε ότι το 51,3% των αγοριών παρουσιάζει κάλυψη %, το 23,2%παρουσιάζει κάλυψη μεγαλύτερη από το 100% και το 25,5% παρουσιάζει κάλυψη μικρότερη από το 50%. Συγκεκριμένα στο ποσοστό κάλυψης % παρατηρείται αύξηση του ποσοστού κάλυψης με την αύξηση της ηλικίας με ποσοστό 46,9% για τα αγόρια 13 ετών και 60,0% για τα αγόρια 18 ετών. Στα αγόρια με κάλυψη μεγαλύτερη από το 100% παρατηρείται μείωση του ποσοστού με την αύξηση της ηλικίας αφού το ποσοστό για τα αγόρια 13 ετών είναι 19,8% και για τα αγόρια 18 ετών το ποσοστό είναι 15,4%. Όσον αφορά το αγόρια με ποσοστό κάλυψης μικρότερο από το 50% παρατηρείται μείωση του ποσοστού με ποσοστό για τα αγόρια 13 ετών 33,3% και για τα αγόρια 18 ετών 24,6%. Η στατιστική επεξεργασία έδειξε ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών αφού η τιμή της p=0,045<0,050. Στα κορίτσια η στατιστική ανάλυση για το ποσοστό κάλυψης σιδήρου έδειξε ότι το 32,2% εμφανίζει κάλυψη %, το 3,7% εμφανίζει κάλυψη μεγαλύτερη από το 100% και το 64,1% εμφανίζει ποσοστό κάλυψης μικρότερο από 50%. Όσον αφορά τα κορίτσια που παρουσιάζουν ποσοστό % διαπιστώνουμε ότι το ποσοστό κάλυψης μειώνεται με την αύξηση της ηλικίας καθώς το ποσοστό κάλυψης στα κορίτσια 13 ετών είναι 34,5% και στα κορίτσια 18 ετών το ποσοστό είναι 30,3%. Στα κορίτσια που παρουσιάζουν κάλυψη μεγαλύτερη από το 100% το ποσοστό κάλυψης μειώνεται όσο αυξάνεται η ηλικία έτσι τα κορίτσια 13 ετών εμφανίζουν ποσοστό κάλυψης 3,4% και τα κορίτσια 18 ετών εμφανίζουν ποσοστό 0,0%. Στα κορίτσια που εμφανίζουν κάλυψη μικρότερη από το 50% παρατηρείται ότι όσο αυξάνει η ηλικία αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης με ποσοστό 62,2% στα κορίτσια 13 ετών και 69,7% στα κορίτσια 18 ετών. Επειδή η τιμή p είναι p=0,182>0,050 φαίνεται ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δυο μεταβλητών. 90

91 3.16.1: Ποσοστό κάλυψης σιδήρου αγοριών ανά ηλικία : Ποσοστό κάλυψης σιδήρου κοριτσιών ανά ηλικία. 91

92 3.16.3: Κάλυψη σιδήρου ανά φύλο και ηλικία (p-value=0,001) Ημερήσια πρόσληψη μαγνησίου Όπως προκύπτει από τον πίνακα του ποσοστού κάλυψης μαγνησίου αγοριών ανά ηλικία, το 18,8% παρουσιάζει κάλυψη του DRI από 50% έως 100%. Το 1,5% παρουσιάζει κάλυψη μεγαλύτερη του 100%, ενώ το 79,7% των αγοριών καταναλώνει μαγνήσιο σε ποσοστό μικρότερο του 50% της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης. Όσον αφορά τα αγόρια που καταναλώνουν μαγνήσιο σε ποσοστό μεγαλύτερο του 100% παρατηρείται μείωση του ποσοστού καθώς αυξάνεται η ηλικία, με το 1,0% των αγοριών ηλικίας 13 ετών να φτάνει στο 0,0% στην ηλικία των 18 ετών. Στα αγόρια που καταναλώνουν μαγνήσιο % παρατηρείται μείωση του ποσοστού με την αύξηση της ηλικίας με ποσοστό για τα αγόρια 13 ετών στο 13,5% και στα αγόρια 18 ετών με ποσοστό 9,2%. Στα αγόρια που εμφανίζουν κάλυψη μικρότερη από το 50% παρατηρείται αύξηση του ποσοστού κάλυψης με την αύξηση της ηλικίας με ποσοστά 85,4 και 90,8% για τα αγόρια 13 και 18 ετών αντίστοιχα Από την στατιστική επεξεργασία μεταξύ των κατηγοριών του ποσοστού κάλυψης των αγοριών και της 92

93 κάθε ηλικίας προέκυψε το p-value=0,026<0,050, ένδειξη που φανερώνει συσχέτιση μεταξύ των δύο μεταβλητών. Για τα κορίτσια κάθε ηλικίας από τον πίνακα ποσοστού κάλυψης μαγνησίου προκύπτει ότι το ποσοστό 20,8% παρουσιάζει κάλυψη από %, το 4,0% μεγαλύτερη από το 100% και το 75,2% μικρότερη από το 50%. Όσον αφορά τα κορίτσια που παρουσιάζουν κάλυψη από %, παρατηρείται ότι, όσο αυξάνει η ηλικία, μειώνεται το ποσοστό κάλυψης με ποσοστό κάλυψης18,5% στα κορίτσια 13 ετών και 15,7 % στα κορίτσια 18 ετών. Στα κορίτσια που παρουσιάζουν κάλυψη μεγαλύτερη από 100% παρατηρείται μείωση του ποσοστού κάλυψης καθώς αυξάνεται η ηλικία με ποσοστό 4,2% στα κορίτσια 13ετών και 3,4% στα κορίτσια 18 ετών. Στα κορίτσια που εμφανίζουν ποσοστό κάλυψης μικρότερο από το 50% παρατηρείται ότι όσο αυξάνεται η ηλικία αυξάνεται και το ποσοστό κάλυψης με ποσοστό κάλυψης στα κορίτσια 13 ετών 77,3% και στα κορίτσια 18 ετών 80,9%. Από την στατιστική επεξεργασία προκύπτει ότι η τιμή κάλυψης των κοριτσιών κάθε ηλικίας είναι p=0,287>0,050, ένδειξη που σημαίνει ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δυο μεταβλητών : Ποσοστό κάλυψης μαγνησίου αγοριών ανά ηλικία. 93

94 3.17.2: Ποσοστό κάλυψης μαγνησίου κοριτσιών ανά ηλικία : Κάλυψη μαγνησίου ανά φύλο και ηλικία (p-value=0,023). 94