Περιεχόμενα. Πρόλογος του καθηγητή Σωτηρίου Σβολόπουλου...19 Προλεγόμενα...23

Transcript

1 Περιεχόμενα Πρόλογος του καθηγητή Σωτηρίου Σβολόπουλου...19 Προλεγόμενα...23 ΚΕΦAΛΑΙΟ Ι: ΕΙΣΑΓΩΓΗ...31 Εισαγωγή...32 Παράγοντες συγκρότησης ενός πολιτισμικού ρεύματος...32 Η έννοια του φόβου...32 Η εσωτερική φιλοσοφία...35 Η επιστημονική κοσμοθεωρία...36 Η κοινωνική φιλοσοφία...37 Η ισόρροπη ανάπτυξη των πολιτισμικών πυλώνων...38 Πολιτισμικά ρεύματα ενός πυλώνα...39 Θεοκρατικό πολιτισμικό ρεύμα...39 Το διοικητικό πολιτισμικό ρεύμα...40 Η οικονομία...41 Το θετικιστικό πολιτισμικό ρεύμα...42 Η σύγκρουση των πολιτισμικών ρευμάτων...43 Γενική θεώρηση...43 Οι βάσεις του δυτικού πολιτισμικού ρεύματος...44 Το ιδεοκεντρικό πολιτισμικό ρεύμα...47 Η αδυναμία μετεξέλιξης του πυλώνα της επιστημονικής κοσμοθεωρίας...48 Η αδυναμία μετεξέλιξης του πυλώνα της κοινωνικής φιλοσοφίας...48 Η επίδραση της ελληνικής φιλοσοφίας στη συγκρότηση της χριστιανικής θεολογίας...49 Oι αιρέσεις...53 Aιρέσεις στους κόλπους του Xριστιανισμού...55 Γνωστικοί ή γνωστικιστές...57 H κοσμολογία των γνωστικών...58 Γνωστικισμός και χριστιανική Εκκλησία...59 Mοντανιστές, μοναρχιανοί, μανδαίοι και μανιχαίοι...67 Aρειανισμός...72 Mονοφυσιτισμός και Mονοθελητισμός...74 Δονατιστές και άλλες αιρέσεις...77 Η δημιουργία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας...80 Βυζαντινή αυτοκρατορία...94 Η ελληνικότητα του Βυζαντίου...97 Η επιστήμη και η τεχνολογία στο Βυζάντιο...99 Oι χρονολογήσεις στη Βυζαντινή αυτοκρατορία

2 ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΕΦAΛΑΙΟ ΙΙ: ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ( ) Υποπερίοδοι ή φάσεις στην πρωτοβυζαντινή περίοδο Η απομάκρυνση από το δόγμα του Χριστού Η αυγούστα Θεοδώρα Ιουστινιανός, μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα Η παιδεία κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο Πρωτοβυζαντινή περίοδος και σοφοί Οι φιλοσοφικές σχολές και οι εκπρόσωποί τους Η Σχολή των Αθηνών Πρόκλος ο Λύκιος Επιστημονική δραστηριότητα του Πρόκλου Άλλες μορφές της Σχολής και η διάλυσή της Ιάμβλιχος ο Χαλκιδεύς Θεόδωρος ο Ασιναίος Μαρίνος ο Νεαπολίτης Δομνίνος ο Λαρισαίος Δαμάσκιος ο Διάδοχος Σιμπλίκιος ο Κίλιξ Το τέλος της Σχολής των Αθηνών Η Σχολή της Αλεξάνδρειας Ανατόλιος ο Αλεξανδρεύς Αχιλλεύς Τάτιος Θέων ο Αλεξανδρεύς Δαμιανός ο Λαρισαίος Υπατία Συνέσιος ο Κυρηναίος Πάππος ο Αλεξανδρεύς Σερήνος ο Αντινοεύς Δίδυμος ο Τυφλός Ιούλιος-Κοΐντος Ιλαριανός Ήρων ο Νεοπλατωνικός Ευλόγιος ο Φαβώνιος Αμμώνιος Ερμείας Ηλιόδωρος ο Νεοπλατωνικός Ολυμπιόδωρος ο Νεοπλατωνικός Ευτόκιος ο Ασκαλωνίτης Ασκληπιός ο Τραλλιανός Οι σχολές της Κωνσταντινούπολης Θεμίστιος Αθηναΐς ή Ευδοκία Σωτήριχος Ιωάννης ο Φιλόπονος Οι θέσεις του για τη φυσική και η αντίθεσή του με τον Αριστοτελισμό Ο Ιωάννης ο Φιλόπονος και το δόγμα των τριαδιτών Το έργο του

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Λεόντιος ο Μηχανικός Μαξιμιανός ο Αθηναίος Οι επιμέρους κλάδοι των Θετικών Επιστημών: Ιατρική - Βοτανολογία - Φαρμακολογία Ορειβάσιος ο Περγαμηνός Θέων Αγαπητός Φιλάγριος Θεόδωρος ο Πρισκιανός Αδαμάντιος Μάρκελλος ο Εμπειρικός Αγάπιος ο Αλεξανδρεύς Οι ιατροί μαθητές του Πρόκλου Ασκληπιόδοτος ο Αλεξανδρεύς Ιάκωβος ο Ψύχρηστος ή Ψυχριστός Παλλάδιος Αέτιος ο Αμιδηνός Άνθιμος Αλέξανδρος ο Τραλλιανός Ελπίδιος Ρούστικος Γέσιος ο Ιατροσοφιστής Σαμψών Ζωολογία Ιεροκλής Αγαθότυχος Κλαύδιος Έρμερος Γεωπονία Ρουτίλιος Ταύρος Αιμιλιανός Παλλάδιος Βινδάνιος Ανατόλιος Δίδυμος ο Αλεξανδρεύς Γεωγραφία Αίθικος ο Ίστριος Μαρκιανός ο Ηρακλειώτης Καισάριος Παλλάδιος Αγαθοδαίμων Χριστόδωρος Ιεροκλής o Γραμματικός Προκόπιος ο Καισαρεύς Κόριππος ο Αφρικανός Στέφανος ο Βυζάντιος Νόννοσος Πρισκιανός Μαρκελλίνος ο Ιλλυρικιανός

4 ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Ιωάννης ο Γαζαίος Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης Γεώργιος ο Κύπριος Φυσική Ιστορία Φάβιος Πλανκιάδης Φουλγέντιος (Fabius Planciades Fulgentius) Αρχιτεκτονική και Μηχανική Ανθέμιος ο Τραλλιανός Ισίδωρος ο Μιλήσιος Ισίδωρος ο Μιλήσιος ο Νεότερος Ιουλιανός ο Αρχιτέκτων Η αστρολογία στην πρώιμη περίοδο του Βυζαντίου Μάξιμος ο Εφέσιος Ιουλιανός ο αυτοκράτωρ Ηλιοκεντρικό σύστημα Το τέλος του Ιουλιανού Παύλος ο Αλεξανδρεύς Ηφαιστίων ο Θηβαίος Ιωάννης Λαυρέντιος Λυδός Ρητόριος ο Βυζαντινός Η αλχημεία στην πρώιμη περίοδο του Βυζαντίου Ζώσιμος ο Πανοπολίτης Δημόκριτος ο Μυσταγωγός Μαρία η Ιουδαία Αγαθοδαίμων Συνέσιος Πελάγιος Ηλιόδωρος Ελάσσονες αλχημιστές Οι Πατέρες και οι ιεράρχες της Εκκλησίας Ο χρυσός αιώνας της θεολογίας και της εκκλησιαστικής ρητορικής Βασίλειος ο Μέγας Το έργο του Οι αιρέσεις ταλανίζουν την Εκκλησία Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός Γρηγόριος ο Νύσσης Ιωάννης ο Χρυσόστομος Επιφάνιος ο Κύπριος Αστέριος ο Αμασειεύς Κύριλλος Α Αλεξανδρείας Καισάριος Νεμέσιος, επίσκοπος Έμεσας Διονύσιος ο Μικρός ΚΕΦAΛΑΙΟ ΙΙΙ: ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝH ΠΕΡIΟΔΟΣ ( ) Εισαγωγή

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η επιστολή του Μωάμεθ Η ιστορία της μεσοβυζαντινής περιόδου Από τη δυναστεία του Ηράκλειου στη δυναστεία των Αμοριανών Εικονομαχία Η δυναστεία των Μακεδόνων Ιωάννης Κυριώτης ο Γεωμέτρης Το τέλος της δυναστείας των Μακεδόνων Το οριστικό σχίσμα των χριστιανικών Εκκλησιών Η δυναστεία των Δουκών Από τη δυναστεία των Κομνηνών έως την άλωση της Πόλης Η παιδεία κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο Αριθμητική - άλγεβρα Γεωμετρία Αστρονομία Φυσική Μεσοβυζαντινή περίοδος και οι σοφοί: Οι σοφοί και αστρονόμοι από τον Ηράκλειο έως τη Μακεδονική δυναστεία Ηράκλειος ο βασιλεύς Στέφανος ο Αλεξανδρεύς Το αλχημικό του έργο Θεόδωρος ο Ταρσεύς Λέων ο Φιλόσοφος ή ο Μαθηματικός Η επιστολή του Αλ Μαμούν Ο οπτικός τηλέγραφος ή το ωρονόμιο Ο Λέων και η αστρολογία Ο Λέων και τα κλασικά έργα των αρχαίων Ιωάννης ο Δαμασκηνός ή Χρυσορρόας Θεόφιλος ο Αστρονόμος Θεόδωρος ο Γεωμέτρης Θεοδήγιος Τιμόθεος Α Οι επιμέρους κλάδοι των Θετικών Επιστημών: Ιατρική - Φαρμακολογία Θεόφιλος ο Πρωτοσπαθάριος ή Μοναχός Ααρών ο Αλεξανδρεύς Παύλος ο Αιγινήτης Μερκούριος ο Μοναχός Ιωάννης ο Αλεξανδρεύς Στέφανος ο Αθηναίος Μελέτιος ο Ιατροσοφιστής Λέων ο Ιατροσοφιστής Θεοφάνης ο Νόννος Νικήτας o Βυζάντιος Στέφανος Μαγνήτης Ιωάννης, επίσκοπος Πρισδρυανών

6 ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Μιχαήλ Παντέχνης Οι εγχειρήσεις στο Βυζάντιο Ζωολογία Τιμόθεος ο Γαζαίος Αριστοφάνης ο Βυζάντιος Γεώργιος Πισίδης Βοτανική - Γεωπονία Κασσιανός Βάσσος Κωνσταντίνος Ζ ο Πορφυρογέννητος Ζωή η αυτοκράτειρα Πρακτικά Φυσιογραφικά εγχειρίδια Μιχαήλ Ψελλός Γεωγραφία Ευστάθιος ο Κατάφλωρος ή ο Θεσσαλονίκης Επιφάνιος ο Αγιοπολίτης Ιωάννης Φωκάς Φυσική Ιστορία Χημεία Καλλίνικος Αλχημεία - Αστρολογία Αλχημιστές και αστρολόγοι Θεοφύλακτος Σιμοκάττης Η ακμή της Παιδείας: Οι Βυζαντινοί σοφοί και αστρονόμοι κατά τη Μακεδονική δυναστεία Φώτιος ο Πατριάρχης Το έργο του Γεώργιος Σύγκελλος Αρέθας ο Πατρεύς Λέων ΣΤ ο Σοφός Κωνσταντίνος ο Σικελός ή Σικελιώτης Κωνσταντίνος Ζ ο Πορφυρογέννητος Ήρων ο Βυζάντιος Γρηγόριος ο Αστρονόμος Νικηφόρος ο Πατρίκιος Σούδα Ιωάννης Μαυρόπους Μιχαήλ Ψελλός Το έργο του Μαθητές και διάδοχοι του Μιχαήλ Ψελλού Ιωάννης ο Ιταλός Θεοφύλακτος Αχρίδος ή Βουλγαρίας Από τον Ψελλό έως την άλωση της Πόλης από τους σταυροφόρους Οι αστρονόμοι του 11ου αιώνα Συμεών Σηθ ή Σηθής

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ελευθέριος Ζεβεληνός Οι λόγιοι που ασχολήθηκαν και με τις θετικές επιστήμες Ο πνευματικός κύκλος της πριγκίπισσας Άννας Κομνηνής Άννα Κομνηνή Νικηφόρος Βρυέννιος Ιωάννης Ζωναράς Ευστράτιος ο Νικαίας Μιχαήλ Γλυκάς Μιχαήλ Ιταλικός Θεόδωρος ο Πρόδρομος ή Πτωχοπρόδρομος Οι θετικοί επιστήμονες λίγο πριν από την άλωση της Πόλης από τους σταυροφόφους..391 Ιωάννης ο Καματηρός Νεόφυτος ο Μοναχός Ευθύμιος Μαλάκης Ιωάννης Τζέτζης Κωνσταντίνος Μανασσής Πρόδρομος ο Μοναχός Οι φυσικές επιστήμες Θεόδωρος ο Σμύρνης ή ο Σμυρναίος Μιχαήλ ο Εφέσιος Ιερόφιλος ο Σοφιστής Μάρκος ο Έλλην Αυτοκράτορες και αστρολογία Μανουήλ Α Κομνηνός Εισαγωγή αραβικών ψηφίων Η πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV: ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ( ) Εισαγωγή Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας Η δυναστεία των Μεγάλων Κομνηνών του Πόντου (Τραπεζούντας) Το δεσποτάτο της Ηπείρου Η αυτοκρατορία της Νίκαιας Η νέα Βυζαντινή αυτοκρατορία Το κίνημα των Ζηλωτών Η παιδεία την υστεροβυζαντινή περίοδο Οι θετικοί επιστήμονες από την πρώτη άλωση έως την αρχή της δυναστείας των Παλαιολόγων ( ) Νικηφόρος Βλεμμύδης Το έργο του Φυσικές επιστήμες Επιτομή Φυσικής Νικόλαος Μεσαρίτης Θεόδωρος Β Δούκας Λάσκαρης

8 ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Μανουήλ-Μάξιμος Ολόβωλος Ιατρική και Βοτανολογία Νικόλαος Μυρεψός Ιωάννης Ζαχαρίας Αβραάμ ο Ακτουάριος Ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης - Η εποχή των Παλαιολόγων Οι επιστήμες την εποχή των Παλαιολόγων Οι θετικοί επιστήμονες κατά τη δυναστεία των Παλαιολόγων Γεώργιος Ακροπολίτης Το συγγραφικό του έργο Οι μαθητές του Γεώργιου Ακροπολίτη Γεώργιος ο Κύπριος (Γρηγόριος Β ) Γεώργιος Παχυμέρης Επιστήμες Ιωάννης Πεδιάσιμος ή Γαληνός Νικηφόρος Χούμνος Ιωσήφ Φιλάγριος Μανουήλ Καλέκας Μάξιμος Πλανούδης Το έργο του και το ινδοαραβικό σύστημα αρίθμησης Αραβικά ψηφία και μηδέν Ο Μάξιμος Πλανούδης και η γεωγραφία Μαθηματικά Μανουήλ Μοσχόπουλος Νικόλαος Αρτάβασδος Ραβδάς Οι επιμέρους κλάδοι των Θετικών Επιστημών: Ιατρική - κτηνιατρική - ζωολογία..471 Δημήτριος Πεπαγωμένος Μανουήλ Φιλής Ιωάννης Ζαχαρίου ή Ιωάννης ο Ακτουάριος Βοτανολογία Νεόφυτος Προδρομηνός Αλχημεία Κοσμάς Οι θετικοί επιστήμονες από τον Μανουήλ Βρυέννιο έως τον Ιωσήφ Βρυέννιο Μανουήλ Βρυέννιος Θεόδωρος Μετοχίτης Σταδιοδρομία Φιλολογικό έργο Επιστημονικό έργο Αστρονομία και αστρολογία Τα τελευταία χρόνια Ιωσήφ ο Φιλόσοφος ή Ρακενδύτης Δημήτριος Τρικλίνιος Βαρλαάμ ο Καλαβρός

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Το έργο του Ησυχασμός Βαρλαάμ και Ησυχασμός Νικηφόρος Γρηγοράς: ο μεγαλύτερος αστρονόμος του Βυζαντίου Εισαγωγή - Τα πρώτα χρόνια Διδακτικό έργο - Κοινωνική άνοδος Το επιστημονικό έργο του Σχόλια στα αστρονομικά έργα του Γρηγορά Αστρολάβος - υπολογισμός εκλείψεων Σχέδιο μεταρρύθμισης του πασχαλίου και του ημερολογίου Αστρολογία Συγκέντρωση χειρογράφων Ρωμαϊκή Ιστορία Τα τελευταία χρόνια Γεώργιος Λαπίθης Ιωάννης Αβράμιος Ελευθέριος ο Ηλείος Ισαάκ Αργυρός Θεόδωρος Μελιτηνιώτης Νικόλαος Καβάσιλας-Χαμαετός Μυστικισμός Επιστήμες Δημήτριος Κυδώνης Γεώργιος ο Γεωμέτρης ή Φιλόσοφος Ιωάννης Κατράρης Ιωσήφ Βρυέννιος Ανατολικές επιρροές Η επιστημονική δραστηριότητα στην Τραπεζούντα Ακαδημία και αστεροσκοπείο Γρηγόριος Χιονιάδης ή Χωνιάδης Κωνσταντίνος Λουκίτης ή Λυκίτης Μανουήλ ο Τραπεζούντιος Γεώργιος Χρυσοκόκκης Η Γεωγραφία στην αυτοκρατορία της Τραπεζούντας Ανδρέας Λιβαδηνός Μιχαήλ Πανάρετος Οι τελευταίοι αιώνες του Βυζαντίου: Ζωολογία - Φυσιογνωσία - Ορυκτολογία Θεόδωρος Μελιτηνιώτης Θεόδωρος Γαζής Νείλος Διασσορίνος Γεωγραφία Γεώργιος Κωδινός ο Κουροπαλάτης Το δεσποτάτο του Μυστρά Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων - Ο πρώτος Νεοέλληνας

10 ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Συγγραφικό έργο Κριτική στον Χριστιανισμό Γεώργιος Γεμιστός και αστρονομία Οι τελευταίοι σοφοί του Βυζαντίου Δημήτριος Χρυσολωράς Μιχαήλ Βαλσαμών Ισίδωρος ο Γλαβάς Ιωάννης Χορτασμένος Ισίδωρος ο Καρδινάλιος Βησσαρίων Γεώργιος Αμιρούτζης ή Αμιρούτσης Ματθαίος Καμαριώτης Γεννάδιος Β (Γεώργιος) Σχολάριος Θεόφιλος Παλαιολόγος Σύνοψη Επίλογος Παράρτημα Μελέτη και καταγραφή ηλιακών ρολογιών - Μια πρόταση ελέγχου Η καταγραφή των ηλιακών ρολογιών Ι. Αρχαία και Νεότερη Ελλάδα ΙΙ. Βυζαντινή Ελλάδα Πιθανή εξήγηση Σχολιασμός Βιβλιογραφία Ελληνική Ξένη Ηλεκτρονική Διευθύνσεις Internet Αλφαβητικό Ευρετήριο Ελληνικό Λατινικό Πίνακες Οι αστρονόμοι, οι χρονολόγοι, οι ιατροί και οι θετικοί επιστήμονες στη Βυζαντινή αυτοκρατορία Οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου, οι Λατίνοι αυτοκράτορες, οι αυτοκράτορες της Νίκαιας, οι δεσπότες του Μυστρά και τα έτη βασιλείας τους Επίσκοποι και πατριάρχες της Κωνσταντινουπόλεως - Κατά τη Βυζαντινή περίοδο, από την ίδρυση της Πόλης έως την άλωσή της από τους Οθωμανούς ( )