ITE / Ινστιτούτο Επιστημών Χημικής Μηχανικής

Transcript

1 ITE / Ινστιτούτο Επιστημών Χημικής Μηχανικής Δίκτυο ΑΡΥς: Ανάπτυξη και Αξιολόγηση Ροφητικών Υλικών για Περιβαλλοντικές Εφαρμογές ΗΜΕΡΙΔΑ «ΡΥΠΑΝΣΗ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ» Παρασκευή, 18 Μαΐου 2012 Αίθουσα Σεμιναρίων ΙΤΕ/ΙΕΧΜΗ 10:30 10:40 Προσέλευση καφές ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ 10:40 10:45 Χαιρετισμοί Χ. Κορδούλης, Καθηγ. Τμ. Χημείας Π. Πατρών Συντονιστής Δικτύου 10:45 11:00 Παρουσίαση ΙΤΕ/ΙΕΧΜΗ Κ. Γαλιώτης, Διευθυντής ΙΤΕ/ΙΕΧΜΗ Καθηγ. Παν. Πατρών 11:00 11:30 International Pellet Watch: Organic micropollutants carried by marine plastics and their transfer to marine organisms. Hideshige Takada, Professor, Tokyo University of Agriculture and Technology, Tokyo, Japan 11:30 11:45 Πτυχές της ρύπανσης του Αιγαίου από πετρελαϊκά και στερεά απόβλητα. Πέτρος Παυλάκης, Διευθυντής Ερευνών, Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας, Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών 11:45 12:00 Πανελλαδική Εκστρατεία εθελοντικών καθαρισμών ακτών, βυθού και φυσικών περιοχών «ΚΑΘΑΡΙΣΤΕ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ». Ναταλία Ρουμελιώτη, Υπεύθυνη Παράκτιας Διαχείρισης, Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS 12:00 12:15 Εκτίμηση της κατάστασης ρύπανσης του Πατραϊκού Κόλπου. Μιχάλης Λεοτσινίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Εργαστήριο Υγιεινής, Ιατρικό Τμήμα, Πανεπιστήμιο Πατρών 12:15 12:30 Μόλυνση του νερού από παθογόνους μικροοργανισμούς και επιπτώσεις για τη Δημόσια Υγεία. Απόστολος Βανταράκης, Επικ. Καθηγητής Υγιεινής, Εργαστήριο Υγιεινής, Ιατρικό Τμήμα, Πανεπιστήμιο Πατρών 12:30 Ελαφρύ γεύμα

2 International Pellet Watch: Organic micropollutants carried by marine plastics and their transfer to marine organisms Shige Takada (LOG : Laboratory of organic geochemistry, Tokyo University of Agriculture and Technology, Fuchu, Tokyo , Japan) International Pellet Watch (IPW) is global monitoring of organic micropollutants (POPs) by using beached plastic resin pellets. Because of the easy participation, approximately ~ 100 individuals from 50 countries have been joining IPW since Based on the analysis of resin pellets from remote islands, background levels of POPs were determined (Heskette et al., 2011). Through global comparison, hot spots of PCB pollution were identified, e.g., Le Havre (France), Athens (Greece), Tokyo Bay (Japan), Los Angeles, San Francisco, Boston Harbor, New York Bight, Lake Erie (USA) (Ogata et al., 2009; IPW homepage Pellet Watch can be applied to the detailed scale monitoring to pinpoint the pollution sources (e.g., Karapanagioti et al., 2011). Combination of IPW with passive air sampling indicates that legacy pollution is major contributor to most of the hot spots of PCB pollution. By comparison of POPs concentrations in pellets from industrially-developing countries (e.g., Ghana) with the background levels, PCB inputs from e-wastes were suggested. In addition to the spatial variation, pellet watch was applied to study temporal trend in POPs pollution in California coast, Tokyo Bay, and South Africa. IPW indicates the characteristics of marine plastics as carrier of POPs in marine environments, i.e., long-range transport without sinking and sporadic high concentrations of POPs. Sporadically high concentrations of POPs are often observed in plastic resin pellets and fragments collected on remote beaches. This heterogenic presence of POPs in marine plastic is likely to be associated with slow sorption/desorption of POPs to plastics with size of a few mm (Karapanagioti et al. 2010). Also additive-derived chemicals contribute to the sporadic high concentrations of some POPs in marine plastics. Marine plastics are potential carrier of POPs to marine organisms in remote areas. Some species of marine organisms such as seabirds are known to ingest marine plastics. Transfer of PCBs from ingested plastics to the tissue of the seabirds was suggested (Yamashita et al., 2011). Furthermore, BDE209 (a congener of polybrominated diphenyl ethers) was detected in abdominal adipose of short-tailed shearwaters which ingested plastic fragments (Tanaka et al., in preparation). BDE209 is normally not detected in marine fish (e.g., Mizukawa et al., 2009). On the other hand, BDE209 was detected in marine plastics (Hirai et al., 2011). These findings gave an evidence of transfer of chemicals from ingested plastics to the organisms.

3 Πτυχές της ρύπανσης του Αιγαίου από πετρελαϊκά και στερεά απόβλητα Πέτρος Παυλάκης, Διευθυντής Ερευνών, Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας, Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, 46.7 Km Λεωφ. Αθηνών-Σουνίου, Ανάβυσσος , Αττική Η ναυσιπλοΐα στο Αιγαίο είναι εντατική, αφού στην τοπική κίνηση των πλοίων προστίθενται και οι τράνζιτ διελεύσεις από και προς τις παρευξείνιες χώρες. Όμως η κίνηση των διερχόμενων πλοίων δεν είναι αβλαβής για το θαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον της περιοχής. Εκτός από πιθανά ναυτικά ατυχήματα, που αποτελούν πάντοτε δυνητικό παράγοντα ρύπανσης, πιο συχνή είναι η ηθελημένη απόρριψη υγρών και στερεών αποβλήτων στη θάλασσα. Η διεθνής νομοθεσία απαγορεύει τέτοιες πρακτικές, όμως η διαφοροποίηση της εφαρμογή της στις διάφορες χώρες και ιδιαίτερα στις εκτός ΕΕ, καθιστά το Αιγαίο ευάλωτο. Δορυφορικές παρατηρήσεις δείχνουν ότι οι γνωστές ως λειτουργικές απορρίψεις των πλοίων, που αφορούν κυρίως καθάρισμα δεξαμενών και άδειασμα σεντίνων, είναι συχνές στην περιοχή. Το περιεχόμενο των τελευταίων θεωρείται μάλιστα ιδιαίτερα τοξικό, αφού περιλαμβάνει υγρά απόβλητα από όλες τις λειτουργίες του πλοίου, όπως λιπαντικά και ψυκτικά υγρά, αντισκωρικά, βαφές, διαλυτικά, απορρυπαντικά, κλπ. Η πλημμελής διαχείριση των στερεών απορριμμάτων στη χέρσο, οι προαναφερθείσες πρακτικές των διερχόμενων πλοίων, καθώς και άλλων τοπικών θαλάσσιων δραστηριοτήτων όπως η αλιεία, ο τουρισμός κλπ, καθιστούν το Αιγαίο αποδέκτη μεγάλου φορτίου στερεών αποβλήτων επίσης, με κύρια συνιστώσα τα πλαστικά. Μεγάλο μέρος από αυτά επιπλέει και μεταφέρεται υπό την επίδραση του ανέμου και των θαλάσσιων ρευμάτων σε μεγάλες αποστάσεις, παραμένοντας έτσι για μεγάλο χρονικό διάστημα στη θάλασσα, όπου διαβρώνονται και διασπόνται σε μικρότερα θραύσματα. Η είσοδος και έξοδος θαλάσσιων μαζών, που χαρακτηρίζει την γενική θαλάσσια κυκλοφορία στο Αιγαίο, συμβάλλει σε κάποιο βαθμό στην απομάκρυνση των καταλοίπων που προκύπτουν από τη συστηματική αυτή θαλάσσια ρύπανση. Όμως, η μορφολογική ιδιαιτερότητα της περιοχής σε συνδυασμό με τοπικά ωκεανογραφικά φαινόμενα, όπως μέτωπα σύγκλισης και περιδινήσεις, ημι-μόνιμης ή περιοδικής εμφάνισης, συμβάλουν στο να κατακρατείται σημαντικό ποσοστό του ρυπαντικού φορτίου στην περιοχή. Δημιουργούνται έτσι συνθήκες επιλεκτικής χρόνιας τοπικής ρύπανσης, με κάποιες περιοχές να είναι συγκριτικά πιο εκτεθειμένες σε σχετικά αυξημένες συγκεντρώσεις ρυπαντικού φορτίου.

4 Πανελλαδική Εκστρατεία εθελοντικών καθαρισμών ακτών, βυθού και φυσικών περιοχών «ΚΑΘΑΡΙΣΤΕ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ» Ναταλία Ρουμελιώτη, Υπεύθυνη Παράκτιας Διαχείρισης, Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS, Μαμάη 3 Α, Αθήνα Η εκστρατεία «ΚΑΘΑΡΙΣΤΕ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ» είναι μια πανελλαδική εκστρατεία εθελοντικών καθαρισμών, που διοργανώνεται από το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS εδώ και 17 χρόνια. Σκοπός αυτής της προσπάθειας είναι η περιβαλλοντική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση όλων των πολιτών, αναφορικά με τα προβλήματα που δημιουργούν τα απορρίμματα σε είδη, οικοτόπους, αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο. Κατά τη διάρκεια των καθαρισμών, οι εθελοντές καλούνται να συμπληρώσουν το ειδικό Φύλλο Καταγραφής Απορριμμάτων και Παρατήρησης Φυσικών Περιοχών. Τα Φύλλα Καταγραφής έχουν σχεδιαστεί με τη βοήθεια του Εργαστηρίου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών βάσει κριτηρίων που εφαρμόζονται από τη Διεθνή Επιστημονική Κοινότητα και ταξινομούν τα απορρίμματα σύμφωνα με το υλικό κατασκευής και την πρώτη χρήση τους. Η καταγραφή των στερεών απορριμμάτων από τους χιλιάδες εθελοντές της εκστρατείας έχει οδηγήσει στην αποτύπωση του ρυπαντικού φορτίου σε ένα μεγάλο αριθμό ακτών (28 το 2009, 70 το 2010, 85 το 2011), τοποθετώντας πλέον την Ελλάδα στις ευρωπαϊκές χώρες που παρακολουθούν τη ρύπανση των ακτών τους. Σύμφωνα με τα προκαταρκτικά αποτελέσματα των καταγραφών του 2011, περίπου τα μισά απορρίμματα στις ελληνικές ακτές ήταν πλαστικά (48%), ενώ ακολουθούσαν σημαντικά ποσοστά χάρτινων (20%) και μεταλλικών (13%) απορριμμάτων. Όσον αφορά στην πρώτη χρήση των απορριμμάτων, τα πολυπληθέστερα απορρίμματα που συναντώνται είναι τα πλαστικά μπουκάλια και καπάκια νερού, αναψυκτικού ή ποτού, οι πλαστικές σακούλες, τα κομμάτια χαρτιού και τα καλαμάκια. Ο καθορισμός του υλικού και της χρήσης των απορριμμάτων στις ακτές προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες για τον ακριβέστερο εντοπισμό των πηγών ρύπανσης των ακτών με απορρίμματα, που αποτελεί το πιο κρίσιμο σημείο στη διαχείριση και στον περιορισμό τους. Διαπιστώνεται, λοιπόν, πως οι δραστηριότητες αναψυχής που λαμβάνουν χώρα στην παράκτια ζώνη είναι η κυρίαρχη πηγή ρύπανσης. Τα αποτελέσματα των πρώτων φύλλων παρατήρησης για τα έτη 2006 και 2007, που είναι υπό δημοσίευση στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Aquatic Ecosystem Health & Management, βρίσκονται σε απόλυτη συμφωνία με τα προκαταρκτικά αποτελέσματα του 2011, γεγονός που ενισχύει σημαντικά την αξιοπιστία της μεθόδου καταγραφής.

5 Εκτίμηση της κατάστασης ρύπανσης του Πατραϊκού Κόλπου Μιχάλης Λεοτσινίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Εργαστήριο Υγιεινής, Ιατρικό Τμήμα, Πανεπιστήμιο Πατρών Τα επίπεδα ρύπανσης του Νοτίου τμήματος του Πατραϊκού Κόλπου εκτιμήθηκαν μέσω του προσδιορισμού φυσικοχημικών παραμέτρων και των συγκεντρώσεων τοξικών ουσιών μετάλλων και οργανικών ρυπαντών σε δείγματα θαλασσινού νερού, ιζημάτων και ζώντων οργανισμών κατά τις περιόδους και Ως βιολογικός δείκτης επελέγη το δίθυρο οστρακοειδές Pina squamoza, το οποίο ως αυτόχθονο είδος καθιστά εφικτή τη διαχρονική παρακολούθηση. Δείγματα ιζημάτων ελήφθησαν από το επιφανειακό στρώμα του πυθμένα στις ισοϋψείς των 10 και 30 μέτρων καθώς και δείγματα νερού στις αντίστοιχες θέσεις σε διάφορα βάθη. Η περιοχή δειγματοληψίας εκτείνετο από το δυτικότερο άκρο του κόλπου, το οποίο και θεωρήθηκε ως αναφορά, δεδομένου ότι δεν υφίστανται εμφανείς πηγές ρύπανσης, μέχρι τις παρυφές του νέου λιμένα της Πάτρας. Δίθυρα ελήφθησαν από το κέντρο περίπου της νότιας παράκτιας περιοχής (Τσουκαλέϊκα-Βραχνέϊκα). Η εκτίμηση της τοξικότητας των ιζημάτων βασίσθηκε: α) στις κατευθυντήριες γραμμές για την ποιότητα των ιζημάτων (SQGs) αξιολογώντας τους μέσους όρους των αθροισμάτων των λόγων των συγκεντρώσεων των μετάλλων προς τις τιμές των ERM ή PEL, χαρακτηριζόμενες όλες οι περιοχές κατ αυτό το τρόπο ως μέτριας-χαμηλής τοξικότητας, β) στη χρήση ως διαγνωστικών εργαλείων του δείκτη ρύπανσης και του βαθμού ρύπανσης όπως αυτά αναπτύχθηκαν από τον Hakanson το 1980 και που βασίζονται στη σύγκριση των υπό μελέτη περιοχών με περιοχή αναφοράς. Όλες οι περιοχές διαβαθμίσθηκαν ως μέτριου βαθμού ρύπανσης. Τα μέταλλα ταξινομήθηκαν σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ανάλυσης παραγόντων σε ενδογενούς, ανθρωπογενούς και μικτής προέλευσης. Σημαντική μείωση των ανθρωπογενούς προέλευσης παρατηρείται στη περίοδο Στα δίθυρα παρατηρήθηκε μείωση του χαλκού και του υδραργύρου. Οι μικροβιολογικές αναλύσεις των θαλασσινών νερών τα κατατάσσουν σε καλής ποιότητας, όσον αφορά δε στις φυσικοχημικές παραμέτρους ιδιαίτερο εύρημα αποτελεί η σημαντική μείωση των τιμών του φωσφόρου. Η ελεύθερη αμμωνία υπολογίζεται σε 0,0096 mg/l, όταν τιμές μέχρι και 0,0125 mg/l θεωρούνται ασφαλείς όσον αφορά στις τοξικές επιδράσεις σε ευαίσθητους θαλάσσιους οργανισμούς. Σύμφωνα με τα ανωτέρω η κατάσταση της περιοχής του Πατραϊκού που διερευνήθηκε θεωρείται ικανοποιητική και παρατηρείται σαφής βελτίωση στο διάστημα της τελευταίας εικοσαετίας, γεγονός που αποδίδεται στη παύση της ανεξέλεγκτης διάθεσης ανεπεξέργαστων βιομηχανικών και αστικών αποβλήτων μετά τη κατασκευή των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων και υποθαλασσίων αγωγών της Βιομηχανικής Περιοχής και της ΔΕΥΑ Πατρών.

6 Μόλυνση του νερού από παθογόνους μικροοργανισμούς και επιπτώσεις για τη Δημόσια Υγεία Απόστολος Βανταράκης, Επικ. Καθηγητής Υγιεινής, Εργαστήριο Υγιεινής, Ιατρικό Τμήμα, Πανεπιστήμιο Πατρών Η ποιότητα των υδάτων αναψυχής είναι ένα πολύ σημαντικό περιβαλλοντικό ζήτημα. Η υποβάθμιση των υδάτων αναψυχής μέσω των ανθρωπογενών επιδράσεων και των φυσικών διεργασιών μπορούν να παρεμποδίσουν τη χρήση τους για κατανάλωση, βιομηχανική, γεωργική χρήση, αναψυχή ή για άλλους σκοπούς. Επιπλέον μπορούν να προκαλέσουν σημαντικές επιπτώσεις στη Δημόσια Υγεία με την πρόσκληση υδατογενών λοιμώξεων. Ο Πατραϊκός Κόλπος είναι ένας σχετικά αβαθής θαλάσσιος κόλπος που συνδέει τον βαθύ Κορινθιακό Κόλπο με το Ιόνιο Πέλαγος. Το δέλτα του ποταμού Εύηνου και η λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου βρίσκονται στη βορειοανατολική πλευρά του Κόλπου. Ο ποταμός Αχελώος εκβάλει επίσης στην βορειοανατολική πλευρά και οι χείμαρροι Πύρος και Γλαύκος εκβάλουν στη νότια πλευρά του Κόλπου. Ο Αχελώος και ο Εύηνος είναι οι πιο σημαντικές πτυχές όσον αφορά την τροφοδοσία γλυκού νερού στον Κόλπο. Οι ποσότητες γλυκού νερού που παρέχονται από τον Πύρο και τον Γλαύκο είναι σημαντικά μικρότερες. Το πολεοδομικό συγκρότημα της Πάτρας με πληθυσμό γύρω στις είναι τοποθετημένο στην ανατολική πλευρά του Κόλπου και τα απόβλητά του, κατά μεγάλο ποσοστό επεξεργασμένα μέσω βιολογικών καθαρισμών, διατίθενται στον Κόλπο. Οι επιπτώσεις από τη διάθεση των λυμάτων στο θαλάσσιο οικοσύστημα μπορούν να διακριθούν σε: Επιπτώσεις στην άμεση περιοχή της εκβολής μετά την αρχική αραίωση στο επιφανειακό πλουμίο που σχετίζονται με την πιθανή διάθεση τοξικών ουσιών (χλώριο,αμμωνία). Μακροχρόνιες επιπτώσεις στο θαλάσσιο αποδέκτη μετά την επιφανειακή διασπορά των λυμάτων από τα επιφανειακά ρεύματα που μπορεί να σχετίζονται με τη συσσώρευση θρεπτικών αλάτων αζώτου και φωσφόρου. Επιπτώσεις στις ακτές κολύμβησης από τη μεταφορά παθογόνων μικροοργανισμών (βακτηρίων, ιών, παρασίτων). Η μόλυνση του υδάτινου περιβάλλοντος από παθογόνους μικροοργανισμούς, μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην Δημόσια υγεία και να προκαλέσει σοβαρή θνησιμότητα και θνητότητα. Η προστασία από υδατογενείς ασθένειες και τις επιπτώσεις τους είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ποιότητα της ζωής ενός πληθυσμού. Παράλληλα, η πρόσβαση σε ασφαλές υδάτινο περιβάλλο είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη Δημόσια Υγεία. Σημαντικό ρόλο στην προστασία της Δημόσιας Υγείας παίζει η αναγνώριση, διαχείριση και πρόληψη των υδατογενών ασθενειών αφενός μεν στους ασθενείς αφετέρου στις κοινότητες.