Árpád Rab. Ψηφιακή κουλτούρα - η ψηφιοποιημένη κουλτούρα και η κουλτούρα που δημιουργείται σε μια ψηφιακή πλατφόρμα

Transcript

1 Árpád Rab Ψηφιακή κουλτούρα - η ψηφιοποιημένη κουλτούρα και η κουλτούρα που δημιουργείται σε μια ψηφιακή πλατφόρμα Εισαγωγή Η λέξη κουλτούρα (culture) έχει τη ρίζα της στο λατινικό ρίμα colere, που σημαίνει καλλιεργώ. Πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τoν Κάτωνα 1 για να αναφερθεί στην καλλιέργεια της γης (αμπελώνες, κήποι, κτλ). Επομένως, ο όρος «cultura agri» αναφέρεται στη φροντίδα, στην καλλιέργεια, στη μεταβολή και τον εξωραϊσμό της «άγριας φύσης» που περιέβαλλε τον άνθρωπο. Μια δήλωση του Κικέρωνα 2 στο έργο του Tusculanae Disputationes, επέφερε μια σημαντική αλλαγή στη σημασία του όρου, πρόδρομος στον καθορισμό της τωρινής του σημασίας: «cultura animi philosophia est», (Kondor, 2001), ότι δηλαδή «η φιλοσοφία είναι η καλλιέργεια της ψυχής». Ο άνθρωπος είναι ταυτόχρονα βιολογικό και κοινωνικό ον. Η καλλιέργεια είναι αυτή εργαλεία, όργανα, ενδύματα, διακοσμήσεις, έθιμα, θεσμοί, πεποιθήσεις, τελετουργικά, παιχνίδια, έργα τέχνης κλπ., ακόμα και η γλώσσα που επιτρέπει την κοινωνικοποίηση του ατόμου. Ο L.A.White, διακεκριμένος πολιτισμικός αρχαιολόγος, ορίζει τον άνθρωπο ως ον που διαθέτει την ικανότητα να δημιουργεί σύμβολα και επομένως να παράγει πολιτισμό (White, 1942). Η κουλτούρα/πολιτισμός επιδέχεται διάφορους ορισμούς. 3 Στο κεφάλαιο αυτό θα θεωρήσουμε την κουλτούρα ως μια στρατηγική επιβίω πχ π.χ. 3 Οι A.Kroeber και C.Kluckhohn συγκέντρωσαν 160 ορισμούς του όρου «κουλτούρα»/«πολιτισμός» το 1952 και έκτοτε το πλήθος αυτό συνεχώς αυξάνεται. 271

2 272 Ψηφιακή κουλτούρα σης και ως άθροισμα όλων των μη κληρονομηθέντων πληροφοριών. 4 Η ολιστική προσέγγιση στην κουλτούρα έχει πρόσφατα συγκεφαλαιωθεί στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία από τον C. Geertz (1973). Με βάση τα παραπάνω, μπορούμε να καταλάβουμε ότι ο όρος «κουλτούρα» είναι μια πολύ περίπλοκη έννοια, το νόημα της οποίας μεταβάλλεται και η αντίληψη της διαφέρει από τη μια κοινωνική ομάδα στην άλλη. Εν προκειμένω, η ψηφιακή κουλτούρα μπορεί να θεωρηθεί ως ένα αυξανόμενο τμήμα της «παραδοσιακής» κουλτούρας, το οποίο δεν μπορεί αυτόνομα να ερμηνευτεί, η ακόμη και να υπάρξει από μόνο του. Η ψηφιακή κουλτούρα αποτελεί τμήμα της γενικότερης κουλτούρας και μπορεί να ιδωθεί ως ένα άθροισμα των πολιτισμικών εκείνων αντικειμένων (και του νοήματος που αυτά δηλώνουν) που υπάρχουν σε μια ψηφιακή πλατφόρμα, είτε αυτά έχουν δημιουργηθεί με ψηφιακό τρόπο, είτε έχουν υποστεί ψηφιοποίηση. Η ψηφιακή κουλτούρα (ψηφιακός πολιτισμός) είναι πολυσύνθετο πεδίο, το οποίο συμπεριλαμβάνει τις ακόλουθες υποπεριοχές: Τον τεχνικό εξοπλισμό που είναι αναγκαίος για την πρόσβαση στην ψηφιακή κουλτούρα. Αναφέρεται στην ανάπτυξη στις νέες δυνατότητες που παρουσιάζονται κλπ. Η περιοχή αυτή συμπεριλαμβάνει κάθε είδους εξοπλισμό, διαμέσου του οποίου είναι προσβάσιμα τα στοιχεία και τα φαινόμενα του ψηφιακού πολιτισμού (υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα, PDA, ψηφιακές κάμερες, σύγχρονοι τηλεοπτικοί δέκτες). Τη δυνατότητα της δημιουργίας πρόσθετης αξίας, διά μέσου της δυνατότητας χρήσης ψηφιακής κουλτούρας (αναφερόμαστε στον όρο «in or information literacy»). Όπως ακριβώς η συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας είχε αποκλειστεί από συγκεκριμένου τύπου διαλογικές συζητήσεις, δικαιώματα και υπηρεσίες στα πρώτα χρόνια της νεότερης ιστορίας, επειδή δεν γνώριζε να διαβάζει και να χρησιμοποιεί τη Λατινική γλώσσα, έτσι και η ανικανότητα δημιουργίας πρόσθετης αξίας διαμέσου της χρήσης της ψηφιακής κουλτούρας, μπορεί να αποκλείσει ένα μεγάλο μέρος του παγκοσμίου πληθυσμού από τη συμμετοχή του στην Κοινωνία της Πληροφορίας.. Την ψηφιοποίηση. Πολιτισμικά χαρακτηριστικά και στοιχεία, είτε αυτά δημιουργούνται ψηφιακά, είτε με τη χρήση κάποιας ψηφιακής πλατφόρμας Σε μια απλοποιημένη θεώρηση, ο ψηφιακός πολιτισμός μπορεί να προέρχεται από δύο πηγές: την ψηφιοποίηση ήδη υπαρχόντων πολιτισμικών αντικειμένων και την ψηφιακή δημιουργία διαφόρων στοιχείων πολιτισμού. Αμφότερες οι περιοχές αυτές παρουσιάζονται εξαιρετικά πολυπρόσωπες, όσο και συναρπαστικές και χάρη στη σύγχρονη επανάσταση, όσον αφορά το online περιεχόμενο και τους χρήστες του, η ψηφιακή δημιουργία κατέχει δεσπόζουσα θέση στο θέμα της ψηφιοποίησης. 4

3 Árpád Rab 273 Το παρόν κεφάλαιο, το οποίο είναι αφιερωμένο στη μελέτη του ψηφιακού πολιτισμού, ξεκινά με την επεξήγηση των ακόλουθων όρων: information literacy, δηλαδή την ικανότητα πρόσβασης και κατανόησης των πληροφοριών και την ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά, τη διάσωση και διατήρηση, σε ψηφιακή μορφή εκείνων των πολιτισμικών στοιχείων τα οποία έχουν χαρακτηρισθεί ως σημαντικά. Τέλος, θα αναφερθούμε εκτενώς στην ψηφιακή κουλτούρα. Σε ένα χρονοδιάγραμμα του ανθρώπινου πολιτισμού, ο υπολογιστής έχει εμφανισθεί «μόλις μερικές στιγμές πριν». Η μαζική συμμετοχή των ανθρώπων σε ένα ψηφιακό περιβάλλον, κάτι που κατέστη δυνατόν από τη μαζική διάδοση των υπολογιστών και του ψηφιακού εξοπλισμού (π.χ. ψηφιακές κάμερες), καθώς και η ανάπτυξη του Διαδικτύου, είναι φαινόμενα που παρατηρούνται μόλις τα τελευταία λίγα χρόνια. Το 2006, το 1/6 του παγκοσμίου πληθυσμού είχε πρόσβαση στο Διαδίκτυο και περίπου ένας στούς δύο ήταν χρήστης κινητού τηλεφώνου, παρ όλο που το Διαδίκτυο κατέστη προσβάσιμο στο πρώτο μισό της δεκαετίας του Όλα αυτά σημαίνουν ότι η ψηφιακή επανάσταση (ή η επανάσταση των συσκευών) άλλαξε τον κόσμο σε ένα διάστημα μόλις ετών. Information literacy 1. Σύντομη ιστορία της information literacy O όρος «Information Literacy» εμφανίστηκε ως αποτέλεσμα της τεχνολογικής επανάστασης που σημειώθηκε κατά τη δεκαετία του Τα τελευταία 30 χρόνια, η χρήση του όρου επεκτάθηκε σημαντικά με την ενσωμάτωση νέων σημασιολογικών στρωμάτων σε αυτόν, ταυτόχρονα όμως το πεδίο εφαρμογής του παρουσιάζει μια συρρίκνωση (χρησιμοποιείται διαρκώς περισσότερο αναφορικά με τους υπολογιστές και τη χρήση του Διαδικτύου). Είναι σημαντικό να τονίσουμε στο σημείο αυτό ότι η information literacy δεν αναφέρεται στην ικανότητα χειρισμού συγκεκριμένων συσκευών και εξοπλισμού, αλλά μάλλον υποδηλώνει την ικανότητα πρόσβασης στην πληροφορία και χρήση της, κάτι που αποτελεί αναπόσπαστο συστατικό του μέλλοντος κάθε πολίτη της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Οι περισσότεροι άνθρωποι ταυτίζουν την information literacy με τις δεξιότητες χρήσης υπολογιστών και την ικανότητα χειρισμού πληροφοριών προερχόμενων από το Διαδίκτυο (δηλαδή με την Internet liter cy). liter cy). iteracy). Οι σχολές της ανθρωπολογίας, των κοινωνικών επιστημών και της φιλοσοφίας που ερευνούν τις μεταβολές στη βασική δομή της literacy και σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, της γραπτής και προφορικής επικοινωνίας, δεν εστιάζουν το ενδιαφέρον τους, στην information literacy, ως σενάριο αυτό καθεαυτό. Σε αντίθεση με αυτό, η σχολή του Τορόντο (Havelock και Goody-Watt, όπως επίσης και οι οπαδοί και οι επικριτές τους), δημιούργησαν αρκετή βιβλιογραφία, ώστε να γεμίσουν μια ολόκληρη βιβλιοθή-

4 274 Ψηφιακή κουλτούρα κη. Ο βασικός τους όρος, η «δευτερογενείς ευχέρεια» ("secondary verbality"), εστιάζεται ακριβώς στις επιπτώσεις που επέφεραν στον πολιτισμό οι πρόσφατες αλλαγές στο ηλεκτρονικό περιβάλλον των Mέσων. Μια από τις πρώτες εμφανίσεις του όρου «information literacy» ανάγεται στο 1974 (Zurkowski, 1974), όταν ο όρος συνδεόταν στενά με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (κυρίως αυτήν των Η.Π.Α.) και ήδη από την αρχή σχετιζόταν με την αποδοτική χρήση της πληροφορίας. Το 1976 ο Buchinal όρισε την information literacy ως ένα σύνολο δεξιοτήτων, τις οποίες κατηγοριοποίησε σε τρία επίπεδα: 1) Δεξιότητες εύρεσης και χρήσης της πληροφορίας. 2) Χρήση των πληροφοριών σε διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων και λήψης αποφάσεων. 3) Αποδοτική αναζήτηση και χρήση της πληροφορίας. Οι δημιουργοί των τελευταίων εννοιολογικών σημασίων της information literacy επεξέτειναν και διαφοροποίησαν την κατάταξη αυτή, σύμφωνα με τις δικές τους αντιλήψεις. Το 1976 ο Owens (Behrens, 1994; Bawden, 2001) συνέδεσε την information literacy με την έννοια της δημοκρατίας, για να υπογραμμίσει τη σχέση μεταξύ της συμμετοχής σε μια κοινωνία των πολιτών και της information literacy, με την τελευταία να θεωρείται ως ικανότητα των ατόμων να έχουν πρόσβαση σε επίκαιρες ειδήσεις και να μπορούν να τις επεξεργάζονται. Ο Taylor ήταν αυτός που εισήγαγε τον όρο «information literacy» στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία και την επιστήμη της βιβλιοθηκονομίας στα 1979, από τις στήλες του περιοδικού Library Journal (Taylor, 1979;Behrens, 1994;Spitzer et al, 1999). Στη δεκαετία του 1970 ο όρος σχετιζόταν με υπηρεσίες που παρέχονται στούς πολίτες και είναι ξεκάθαρο ότι η «πληροφοριακή έκρηξη» που σημειώθηκε την εποχή εκείνη συνεισέφερε σε μεγάλο βαθμό στη δημιουργία του όρου (Behrens, 1994; Spitzer et al, 1998). Στη δεκαετία του 1980, η σημασία του όρου έδινε έμφαση στην ανώτερη εκπαίδευση στις Η.Π.Α. Την περίοδο αυτή 5 δημοσιεύθηκαν μερικές από τις πλέον σημαντικές εργασίες του κλάδου, οι οποίες είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Συγκεκριμένα, σε αυτές ο όρος «information literacy» δεν οριζόταν ως ένα σύνολο δεξιοτήτων, αλλά μάλλον ως ένα εργαλείο ή μια μέθοδος μάθησης. Έχουν εμφανιστεί και μερικές άλλες ερμηνείες του όρου «information literacy», επιπλέον του ακαδημαϊκού/βιβλιοθηκονομικού ορισμού και αυτών των επαγγελματικών κύκλων που ασχολούνται με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Μερικοί εξ αυτών αναφέρονται στο μοντέλο δεξιοτήτων χρήσης πληροφοριών και στο μοντέλο αναζήτησης πληροφορίας, όπως επίσης και σε μοντέλα που επικεντρώνονται στην έννοια της αντίληψης, ή των συμπεριφοριακών (μπιχεβιοριστικών) αντιλήψεων περί της εξαγωγής πληροφορίας. Μπορεί να ειπωθεί ότι έως τα τέλη 5 Το βιβλίο Educating Students to Think: the Role of the School Library Media Program δημοσιεύθηκε το 1986 και το Information Skills for an Information Society: A Review of Research του Kulthau το Η διαίρεση σε 6 κατηγορίες στο βιβλίο The Big Six Skills Approach που δημοσιεύθηκε το 1998 θεωρείται έως και σήμερα η καθοριστική πραγματεία περί του όρου της information literacy (βλ. επίσης και Eisenberg, M. & Berkowitz, L. 1990).

5 Árpád Rab 275 της δεκαετίας του 1980 η έννοια της information literacy είχε εισέλθει στη φάση ωριμότητας και ήταν σε ευρεία χρήση Η έννοια και τα μοντέλα της information literacy Η έννοια της «information literacy» είναι στενά συνδεδεμένη με τη λεγόμενη «network literacy», την «Internet literacy», τη «multimedia literacy» και την «hypertext literacy». Ο λόγος για τον οποίο ο περιληπτικός όρος «e-literacy» δεν έτυχε ευρείας αποδοχής, οφείλεται στο γεγονός ότι (στα Αγγλικά) ο όρος προφέρεται και ακούγεται σχεδόν ταυτόσημα με τον πλήρως αντίθετο όρο, «illiteracy» (αναλφαβητισμός). Η έκφραση «Internet literacy» βρίσκεται σε άτυπη χρήση ήδη από το 1995, αλλά πολύ σπάνια απαντάται στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία. Η «hyperte t hyperte t ypertext liter cy» liter cy» liter cy» liter cy» iteracy» αναφέρεται στην ικανότητα λήψης γνώσης η οποία είναι προσβάσιμη μέσω υπερκειμένων (κυρίως έγγραφα html και ιστοσελίδες). Από τη δεκαετία του 1990 και μετά, ο όρος «digital literacy» χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την ικανότητα ανάγνωσης και κατανόησης υπερκείμενων και πολυμεσικών μηνυμάτων (τα οποία εμπεριέχουν κείμενο, γραφικά και ήχο). Επομένως, η βελτίωση της information literacy δεν αναφέρεται στην ικανότητα χρήσης τεχνικού εξοπλισμού, αλλά μάλλον στην ανάπτυξη μιας ενσυνείδητης μεθόδου ή τρόπου σκέψης, διαμέσου του οποίου μπορεί κάποιος να επιτύχει στόχους. Με άλλα λόγια, η information literacy είναι η συνειδητοποίηση ότι κάποιες πληροφορίες λείπουν, η αναζήτηση προς εύρεση αυτών, ο επιτυχής εντοπισμός τους και, τέλος, η επεξεργασία της ευρεθείσας πληροφορίας. Επομένως, η βελτίωση της information literacy προφανώς προϋποθέτει (αλλά και συνεπάγεται) την κριτική σκέψη. Ο Andretta ομαδοποίησε τις δεξιότητες οι οποίες είναι απαραίτητες για την επίτευξη της information literacy σύμφωνα με τρία μοντέλα (2005). Το μπιχεβιοριστικό μοντέλο βασίζεται σε συμπεριφορές που μπορούν να παρατηρηθούν. Αυτό δέχεται επικρίσεις από πολλούς, λόγω του ότι μετρά επιμέρους (και για το λόγο αυτό όχι πλήρεις) δεξιότητες, όπως π.χ. το επίπεδο ικανοτήτων χρησιμοποίησης ενός φυλλομετρητή ιστοσελίδων, την αποδοτική χρήση εφαρμογών αναζήτησης κλπ. Τα κονστρουκτιβιστικά μοντέλα (constructivist models) δίνουν έμφαση στην κριτική σκέψη και στην ανεξάρτητη μάθηση. 6 α πρέπει να σημειωθεί ότι ο πρώτος προσωπικός υπολογιστής εμφανίστηκε το 1981, οπότε η ανά- Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο πρώτος προσωπικός υπολογιστής εμφανίστηκε το 1981, οπότε η ανάπτυξη του όρου «information literacy» προηγήθηκε σαφώς της μαζικής διάδοσης των PCs. Ο πρώτος οικιακός υπολογιστής εμφανίστηκε το Εκείνη τη χρονιά παρουσιάστηκε ένας μικρού μεγέθους και σχετικά φθηνός υπολογιστής, προορισμένος για οικιακή χρήση. Ονομαζόταν Altair 8800 κι έμοιαζε μάλλον με παιχνίδι, παρά με υπολογιστική μηχανή. Αγοράστηκε από μηχανικούς και από ανθρώπους που ασχολούνταν ερασιτεχνικά με τα ηλεκτρονικά. Ο προσωπικός υπολογιστής της IBM, το γνωστό μας PC, εμφανίστηκε στην αγορά το Σύντομα έγινε επιτυχία παγκοσμίου μεγέθους, τόσο ώστε οι πρόδρομοί του να χαρακτηριστούν περισσότερο ως πειραματικά, παρά ως αγοραία μοντέλα.

6 276 Ψηφιακή κουλτούρα Βασίζονται σε μοντέλα διανοητικών διεργασιών και σχετίζονται με την προσέγγιση «ας μάθουμε πως να μαθαίνουμε». Το σχεσιακό μοντέλο συμπληρώνει την κονστρουκτιβιστική προσέγγιση, δίνοντας έμφαση στην ανάπτυξη των προσωπικών κλίσεων που δίνουν προτεραιότητα στην κριτική θεώρηση της χρήσης της πληροφορίας. Η information literacy είναι η ικανότητα πρόσβασης στην πληροφορία και η χρήση αυτής προς παραγωγή επιπλέον αξίας. Μπορούμε να πούμε ότι ένα άτομο που κατέχει τη information literacy, γνωρίζει πότε του χρειάζεται πληρο φορία, ότι δηλαδή έχει μάθει πως να μαθαίνει. 3. Επίπεδα της information literacy και σχετικών δεξιοτήτων It can be seen that information literacy requires, or demands, several skills from the conscious citizens of the digital world. If the following skills are considered, it is easy to see how different people today are from the average citizen who lived in the early period of the modern age. These skills have never been expected of all people in any other previous period of history having been mainly in the domain of the intellectual elite. However, in today s world, defined by the availability or otherwise of information, its value, genuineness and speed of flow, these skills have become important for everyone. Without them individuals will be unable to assert their rights or exploit any opportunities even in their everyday lives. Μπορούμε να καταλάβουμε ότι η information literacy χρειάζεται, ή καλύτερα απαιτεί, ορισμένες δεξιότητες από τους συνειδητοποιημένους πολίτες του ψηφιακού κόσμου. Εάν θεωρήσουμε τις ακόλουθες δεξιότητες, εύκολα θα διαπιστώσουμε πόσο διαφορετικός είναι ο άνθρωπος της σημερινής εποχής από το μέσο πολίτη π.χ. των πρώιμων νεοτέρων ιστορικών χρόνων. Οι δεξιότητες αυτές, σε καμία προηγούμενη περίοδο της ιστορίας δεν ήταν απαιτητέες από κάθε άνθρωπο, αλλά μάλλον θεωρούνταν προνόμιο της διανοητικής ελίτ. Όμως, στον κόσμο του σήμερα, ο οποίος ορίζεται κυριολεκτικά από τη διαθεσιμότητα ή όχι της πληροφορίας, την αξία της, τη γνησιότητα της και την ταχύτητα ροής της, οι δεξιότητες αυτές έχουν γίνει απαραίτητες για όλους. Χωρίς αυτές, τα άτομα θα είναι ανίκανα να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους και τις παρουσιαζόμενες ευκαιρίες, ακόμη και στην καθημερινή τους ζωή. Ο ακόλουθος πίνακας δίνει μια περιληπτική παράθεση των δεξιοτήτων της information literacy.

7 Árpád Rab 277 Πίνακας 1. Δεξιότητες της information literacy. Καθορισμός εγχειρημάτων, εντοπισμός ελλείπουσας πληροφορίας Στρατηγική ανεύρεσης πληροφοριών Χρήση της πληροφορίας Σύνθεση Εκτίμηση Καθορισμός εγχειρημάτων, εντοπισμός της πληροφορίας που είναι απαραίτητη για την επίλυση αυτών και κατανόηση του λόγου για τον οποίο αυτή η συγκεκριμένη πληροφορία είναι απαραίτητη, καθώς επίσης και της σπουδαιότητάς της. Η δεξιότητα αυτή εμπλέκει τη διατύπωση της ερώτησης του γιατί χρειάζεται να αποκτηθεί η συγκεκριμένη πληροφορία. Η αναζητούμενη πληροφορία μπορεί να είναι προσβάσιμη σε περισσότερες από μια μορφές (έντυπη, σε ψηφιακή μορφή, άλλου τύπου μεταφοράς δεδομένων, τηλεοπτική) ή και να αποκτηθεί μέσω τρίτων (π.χ. φίλων). Θα πρέπει να αποφασιστεί πόσο ενεργοβόρα είναι η λήψη της πληροφορίας, όπως και εάν αυτή η λήψη είναι συμφέρουσα ως προς την αξία της πληροφορίας. Ταυτοποίηση των διαθέσιμων πηγών, εντοπισμός των θέσεών τους, όπως επίσης και του τρόπου και του χρόνου πρόσβασής τους. Η δεξιότητα αυτή εμπλέκει την ικανότητα χρήσης διάφορων πηγών πληροφόρησης, π.χ. την ικανότητα απόφασης περί του εάν η πληροφορία θα πρέπει να αναζητηθεί σε έντυπο υλικό ή μπορεί πιο εύκολα να εντοπιστεί σε κάποια online βάση δεδομένων. Η χρήση της πληροφορίας εμπλέκει τη δεξιότητα της αποδοτικής αναζήτησης, μέσω των κατάλληλων πηγών. Ο χρήστης θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζει την πληροφορία την οποία αναζητά και θα πρέπει να γνωρίζει επίσης εάν και πότε θα πρέπει να τερματιστεί η αναζήτηση. Σημαντικό στοιχείο εδώ είναι ότι ο χρήστης θα πρέπει να γνωρίζει να εκτιμά την αξία (αξιοπιστία, ορθότητα κλπ.) της ανευρεθείσας πληροφορίας. Η κριτική θεώρηση της πληροφορίας προφυλάσσει το χρήστη από άσκοπες περιπλανήσεις κατά τη διάρκεια της αναζήτησης, καθώς επίσης και από το να καταλήξει στην εύρεση λανθασμένης πληροφορίας. Αυτό είναι το επίπεδο στο οποίο πραγματοποιείται η ανάλυση της πληροφορίας και η επεξεργασία της. Εκτός από το να γνωρίζει πως να επιτελεί μια τέτοια ανάλυση, ο χρήστης θα πρέπει να καταλήγει σε μια νέα γνώση, μια νέα αντίληψη. Θα πρέπει να είναι ικανός να παρουσιάσει τα αποτελέσματα της αναζήτησης, κάτι που σε πρακτικό επίπεδο σημαίνει κυρίως την κατανόηση της ανευρεθείσας πληροφορίας, τη σύγκρισή της με άλλες, το συνδυασμό και την αναφορά της, σε συνειδητή χρήση. Αυτή είναι η δεξιότητα του ανώτατου επιπέδου, η οποία συμπεριλαμβάνει την ικανότητα αποθήκευσης της αποκτηθείσας πληροφορίας και τις επεξεργασθείσας γνώσης, όπως επίσης και την εξασφάλιση της ανάκτησής της για μελλοντική χρήση. Πηγή: Eisenberg, M. & Berkowitz, L., 1990

8 278 Ψηφιακή κουλτούρα Ο παραπάνω πίνακας συγκεφαλαιώνει τα επίπεδα και τις εμπλεκόμενες δεξιότητες της information literacy. Τα επίπεδα αυτά έχουν μια λογική, ιεραρχική δόμηση και συνεπάγονται τη δεξιότητα χρήσης της πληροφορίας και της γνώσης του τρόπου μάθησης. Η κατάκτηση αυτών των δεξιοτήτων της information literacy προϋποθέτει την ύπαρξη μιας ευρείας ποικιλίας τεχνικών δεξιοτήτων (π.χ. γνώση του τρόπου χρήσης καταλόγων βιβλιοθήκης κατά τη διάρκεια αναζήτησης πληροφοριών, ή δεξιότητες χρήσης και αναζητήσεις σε online βάσεις δεδομένων), σε κάθε επίπεδο. Οπωσδήποτε όμως, τα μέσα δεν πρέπει να ταυτιστούν με το στόχο, δηλαδή η ευχέρεια χρήσης των διαφόρων εργαλείων δεν είναι το ίδιο πράγμα με την επεξεργασία πληροφοριών. Οι παρακάτω ενότητες είναι αφιερωμένες στην ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι πρώτες πηγές ψηφιακού πολιτισμού δημιουργήθηκαν με αυτόν ακριβώς τον τρόπο και η πλειοψηφία των ψηφιακών δημι ουργημάτων εξακολουθεί να παράγεται μέσω της διαδικασίας της ψηφιοποίησης. Η ψηφιοποίηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και ο ρόλος της στην Κοινωνία της Πληροφορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης 4. Πολιτισμός, κληρονομιά, ψηφιοποίηση Ανέκαθεν, η ανθρωπότητα επιζητούσε την επίδειξη των θησαυρών της και τη διασφάλιση τους για τις επόμενες γενιές. Αυτή είναι μια από τις πλέον σημαντικές λειτουργίες του ανθρώπινου πολιτισμού. Φυσικά, τα διατηρηθέντα στοιχεία του πολιτισμού δεν έχουν μόνο αισθητική αξία, αλλά και πρακτική επίσης, για παράδειγμα στον τομέα της εκπαίδευσης, όπως και θεωρητική και ιδεολογική αξία. Η ψηφιοποιημένη πολιτιστική κληρονομιά θα πρέπει να παίξει και αυτή τον ίδιο ρόλο. Όμως, λόγω της τεχνικής φύσης της ψηφιακής συντήρησης, κάποιες λειτουργίες ενδεχομένως χάνονται, παραμορφώνονται ή εξασθενούν. Παραμορφώσεις λόγω τεχνολογικών περιορισμών μπορούν να προκύψουν όχι μόνο από προβλήματα κατά τη διαδικασία της ψηφιοποίησης, αλλά επίσης και από άλλες τεχνικές ατέλειες, π.χ. κατά την πρόσβαση στο ψηφιοποιημένο υλικό. Οι παραμορφώσεις αυτές ενδέχεται επίσης να οφείλονται σε ανθρώπινο λάθος (ατελής προπαρασκευή, ασυνεπής ή πλημμελής ψηφιοποίηση). Στα πλαίσια αυτά, η υπευθυνότητα που θα πρέπει να επιδειχθεί από τους επαγγελματίες του είδους και οι εμπλεκόμενες δυσκολίες, είναι πιο σημαντικές από τις εκάστοτε τεχνικές προκλήσεις. Το τεχνολογικό επίπεδό του λογισμικού και του υλικού υπολογιστών είναι κατά πολύ ανώτερο του θεωρητικού υπόβαθρου. Η απαίτηση για συστηματοποίηση, ταξινόμηση και χρήση των διατηρημένων θησαυρών της ανθρωπότητας, συμβαδίζει με την ανάπτυξη της επιστήμης. Είναι κοινώς γνωστό ότι κάθε πολιτισμός επεδίωκε τη διατήρηση των πολιτιστικών του επιτευγμάτων. Τι περισσότερο μπορεί να είναι λοιπόν η ψηφιοποίηση από, π.χ.

9 Árpád Rab 279 το σκάλισμα της πέτρας, εάν δεχθούμε ως αποδοτικές και ανθεκτικές στο χρόνο και τις δύο αυτές τεχνικές; Φυσικά, οι διαφορές των δύο αυτών μεθόδων προχωρούν πολύ πιο πέρα από μια απλή τεχνική διαφοροποίηση: ο πλέον σημαντικός παράγοντας από αυτή τη σκοπιά είναι τα διαφορετικά επίπεδα διαδραστικότητας. Το ψηφιοποιημένο υλικό αποκτά γνήσια αξία εάν μπορούμε να επιτελέσουμε «έξυπνες» λειτουργίες σε ένα κείμενο. Η ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς θέτει προβλήματα πρακτικής, θεωρητικής, τεχνικής και επιστημονικής φύσης. Απαιτεί τη συνεργασία δύο τουλάχιστον ομάδων («τεχνικών» και επιστημόνων), όπως επίσης και τη μεσολάβηση μιας ειδικά εκπαιδευμένης ομάδας, τα μέλη της οποίας πρέπει να είναι ικανά για την εκτέλεση καθηκόντων που εμπίπτουν στις δύο πρώτες ομάδες: π.χ. ειδικοί βιβλιοθηκονόμοι - πληροφορικοί, ή πληροφορικοί - μουσειολόγοι. Οι συνεργαζόμενες ομάδες πρέπει να μπορούν να διαλέγονται μεταξύ τους, κατά τη διάρκεια του οποίου διαλόγου θα πρέπει να γίνει σαφώς κατανοητό τι πρέπει να ψηφιοποιηθεί και τι όχι, καθώς και πως θα γίνει αυτό με αποτελεσματικό τρόπο, στα υπάρχοντα πλαίσια χρόνου και κόστους. Επιπλέον, τα εμπλεκόμενα μέρη θα πρέπει να συμφωνήσουν από κοινού τα αποδεκτά μεγέθη απώλειας αξίας, κατά τη διαδικασία της ψηφιοποίησης. Υπάρχει μια πληθώρα ερωτημάτων σχετικά με την ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Τι είδους πολιτισμός θα πρέπει να ψηφιοποιηθεί; Σύμφωνα με την παραδοσιακή εθνογραφική προσέγγιση, ο πολιτισμός διαχωρίζεται στο λαϊκό πολιτισμό και την κουλτούρα των ελίτ. Επίσης, μπορούμε να θεωρήσουμε την κουλτούρα/πολιτισμό αναφορικά με ένα χρονικό πλαίσιο. Ποια κουλτούρα θα πρέπει λοιπόν να ψηφιοποιηθεί; Ποιος είναι ο σκοπός της ψηφιοποίησης; Να καταγράψει το παρόν προς χάριν του μέλλοντος ή να προστατεύσει τους πολιτιστικούς θησαυρούς της ανθρωπότητας από τον αφανισμό τους στη λήθη του χρόνου; Είναι η διατήρηση του παρελθόντος μιας ορισμένης γεωγραφικής περιοχής, μέλημα των ανθρώπων που ζουν εκεί και μόνο; Η Ευρωπαϊκή ιστορία είναι εξαιρετικά πλούσια και πολυδαίδαλη και η σκέψη περί Ευρωπαϊκού πολιτισμού αυτόματα εγείρει ερωτήματα συνεργασίας πολλών χωρών μαζί. Όλα αυτά τα ερωτήματα φαίνεται να έχουν μια απλή απάντηση : «Ναι, τα πάντα θα πρέπει να ψηφιοποιηθούν, εφόσον κάθε στοιχείο πολιτισμού είναι σημαντικό». Όμως, ρεαλιστικά μιλώντας, είναι αδύνατη η εκτέλεση ενός τέτοιου εγχειρήματος στην πληρότητά του και ίσως μάλιστα να μην έχει νόημα κάτι τέτοιο, ακόμη και τώρα, σήμερα, όπου ποτέ μέχρι τώρα στην διάρκεια του ανθρώπινου πολιτισμού δεν φαινόταν πιο εύκολο. Η ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς θα πρέπει να διεξαχθεί λοιπόν με επιλεκτικό τρόπο. Για να τεθεί μια στέρεα βάση για αυτό, θα πρέπει να διενεργηθούν ερευνητικά προγράμματα εκτίμησης αξίας για όλη την πολιτιστική κληρονομιά (συμπεριλαμβανομένης και της σημερινής κουλτούρας). Τέτοιου είδους έρευνες μπορούν επίσης να συνεισφέρουν σε μελέτες βιωσιμότητας, οι οποίες σχετίζονται με την παγκοσμιοποίηση.

10 280 Ψηφιακή κουλτούρα Πίνακας 2: Διαδικασία επιλογής πολιτιστικής κληρονομιάς προς ψηφιοποίηση Οι έννοιες «πολιτισμός/κουλτούρα» και «πολιτιστική κληρονομιά» είναι γενικές και ασαφείς. Επομένως, επιβάλλεται μια διαδικασία επιλογής. Η πρώτη επιλογή είναι μέλημα της πολιτείας και της επιστημονικής κοινότητας. Η δεύτερη επιλογή διενεργείται, όταν εντοπιστούν τα σημεία συσσώρευσης (bottlenecks), π.χ. τεχνολογία, εμπειρία και εξειδίκευση, χρηματοδότηση, ποιότητα των πηγών, νομικό πλαίσιο. Η τρίτη επιλογή είναι η δημοσιοποίηση για το ενδιαφερόμενο κοινό (π.χ. τουρίστες), για τους φοιτητές και για τους ειδικούς ερευνητές. Προσβάσιμη και χρηστική ψηφιακή πολιτιστική αξία μπορεί να δημιουργηθεί μόνο μετά από τη σαφή οριοθέτηση του αρχικού γενικού και ασαφούς εγχειρήματος. Τα ψηφιακά αρχεία βασίζονται σε συλλογές αντικειμένων, αλλά κατά τη διάρκεια της ψηφιοποίησης το αποτέλεσμα αποκόπτεται από την πηγή που το προκάλεσε. Σε σύγκριση με παραδοσιακού τύπου αρχεία, η αξία των αντικειμένων των ψηφιακών αρχείων προσεγγίζεται με διαφορετικό τρόπο, δημιουργώντας μεγάλες ποσότητες προστιθέμενης αξίας. Ενώ η λειτουργία των παραδοσιακών μουσείων είναι η συλλογή, παρουσίαση, συντήρηση και διατήρηση φυσικών αντικειμένων που αναπαριστούν πολιτισμικές αξίες ή άλλου είδους πληροφορία, τα ψηφιακά αρχεία συλλέγουν και αποθηκεύουν μόνο την πληροφορία που υποδηλώνουν τα αντικείμενα αυτά. Με την εξαίρεση εκείνων των μέσων, τα οποία βασίζονται στη ροή πληροφοριών που λαμβάνει χώρα σε μια ψηφιακή πλατφόρμα, οι ψηφιακές βάσεις δεδομένων δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς τις αντίστοιχες παραδοσιακές συλλογές. Η ψηφιοποίηση είναι μια διαδικασία κατά την οποία τα διάφορα έργα (κείμενο, γραφικά, video και ήχος), τα οποία δημοσιεύθηκαν αρχικά σε μη-ψηφιακή μορφή, μετατρέπονται και κωδικοποιούνται σε μια μορφή κατανοητή και επεξεργάσιμη από υπολογιστές. Κατά την ψηφιοποίηση κειμένων, κάθε γραπτό σημείο (γράμμα, σημείο στίξης κλπ.) μετατρέπεται σε έναν αντίστοιχο κωδικό. Αυτοί συνήθως συνοδεύονται από πληροφορίες ελέγχου για την οπτική αναπαράσταση του κειμένου. Κατά την ψηφιοποίηση εικόνων η μονάδα φωτοανίχνευσης του σαρωτή σελίδων (scanner) ανιχνεύει κάθε εικονοστοιχείο του προς ψηφιοποίηση ειδώλου. Ο υπολογιστής αποθηκεύει την πληροφορία που συλλέγεται για κάθε εικονοστοιχείο, αυτή μεταδίδεται από τον σαρωτή και ανακατασκευάζεται το είδωλο με βάση την πληροφορία αυτή που είναι αποθηκευμένη στη μνήμη του υπολογιστή. Οι τυπωμένες σελίδες κειμένου μπορούν να επίσης να σαρωθούν και να ψηφιοποιηθούν ως γραφικά. Όμως, με τον τρόπο αυτό δεν ανακτάται το κείμενο της σελίδας, επειδή αυτό δεν είναι σε μορφή αναγνώσιμη από τον υπολογιστή. Κατά την ψηφιοποίηση του ήχου μια ειδική περιφερειακή μονάδα (π.χ. κάρτα ήχου) του υπολογιστή, χρησιμοποιείται για την μετα-

11 Árpád Rab 281 τροπή των αναλογικών ηχητικών σημάτων σε ψηφιακά. Κατά την αναπαραγωγή του ήχου, τα ψηφιακά αποθηκευμένα ηχητικά δεδομένα μετατρέπονται, ακολουθώντας μια αντίστροφη διαδικασία, σε ηχητικά αναλογικά σήματα. 5. Αντικείμενα, ψηφιοποιημένα αντικείμενα και ψηφιοποίηση Τα αντικείμενα, τα ψηφιοποιημένα αντικείμενα και η ψηφιοποίηση, όλα μαζί, επιτρέπουν τη δημιουργία ενός νέου, ανώτερου επιπέδου ποιότητας. Θα είναι οβαρό λάθος να θεωρηθεί ότι οι ψηφιακές συλλογές καθιστούν περιττές τις παραδοσιακές συλλογές αντικειμένων. Τα δύο αυτά είδη αρχείων ή μουσείων δεν είναι εναλλάξιμα και το ένα δεν μπορεί να υποκαταστήσει το άλλο. Παρ όλα αυτά, ο ρόλος του παραδοσιακού μουσείου έχει αλλάξει. Τα μουσεία έχουν πλέον απαλλαγεί σχεδόν οριστικά από τα προβλήματα και τις «δυσμενείς επιπτώσεις» που συνεπάγεται η δημοσίευση και έκθεση των αντικειμένων τους, ενώ οι πλέον σημαντικές λειτουργίες εξακολουθούν να παραμένουν η συλλογή, η αποθήκευση και τώρα και η ψηφιοποίηση του υλικού τους. Είναι σημαντική, στο σημείο αυτό, η αποφυγή υιοθέτησης μιας επιπόλαιης τεχνοκρατικής - εξελικτικής προσέγγισης και μιας εύκολης ερμηνείας της ανάγκης αυτής ως μονόδρομου, για μια μετεξέλιξη από την παραδοσιακή μουσειακή υποδομή σε ένα πλήρες ψηφιακό, εικονικό αρχείο. Η κατάσταση μπορεί καλύτερα να περιγραφεί με το συντονισμό τριών στοιχείων, τα οποία υπάρχουν και θα εξακολουθήσουν να λειτουργούν συμπληρωματικά το ένα ως προς το άλλο, με ορισμένες ανάγκες του καθενός, ως προς τη λειτουργία του. Σχήμα 1: Χάρτης προβλημάτων περί αντικειμένων, ψηφιοποιημένου προϊόντος και δηλούμενης πληροφορίας Πηγή: Rab, 2005

12 282 Ψηφιακή κουλτούρα Τα κύρια προβλήματα που σχετίζονται με τα αντίστοιχα σύνολα καταδεικνύονται στο σχήμα. Η παρακάτω ενότητα περιέχει μερικές συνοδευτικές παρατηρήσεις για το κάθε σύνολο. Πρώτο σύνολο : Αντικείμενα Στα παραδοσιακά μουσεία, υπάρχει ένταση μεταξύ της συντήρησης και τις έκθεσης των αντικειμένων. Η έκθεση και η παρουσίαση (ακόμη και σε ολιγάριθμες ομάδες ατόμων) εμπεριέχει αναπόφευκτα και την πιθανότητα πρόκλησης φθοράς και επομένως η συντήρηση των εκθεμάτων απαιτεί σημαντικά επιπλέον κόστη. Στην πραγ ματικότητα, η πλειοψηφία των αντικειμένων που διατηρούνται σε συλλογές δεν εκτίθεται και δεν είναι υπερβολή ο ισχυρισμός ότι το κοινό στερείται πρόσβασης στο 90% των περισσότερων συλλογών. Υπάρχουν συχνά πολλοί λόγοι για αυτό: δεν πληρούν όλα τα αντικείμενα τις απαιτήσεις της έκθεσης σε κοινή θέα, π.χ. δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένα ή δεν είναι επαρκούς ποιότητας κλπ. Η έκθεση με ηλεκτρονικό τρόπο ψηφιοποιημένων συλλογών εξαλείφεί την ένταση μεταξύ συντήρησης και έκθεσης, εφόσον δεν παρουσιάζονται τα ίδια τα φυσικά αντικείμενα, αλλά μια ψηφιακή τους αναπαράσταση, η πληροφορία δηλαδή που αυτά εμπεριέχουν. Τα εκθέματα των ψηφιακών συλλογών δεν υφίστανται, φυσικά, φθορές ή αλλοιώσεις κατά την έκθεσή τους. Επιπλέον, τα μουσειακά αντικείμενα θα έχουν μια διαφορετική λειτουργία να επιτελέσουν. Το πλέον σημαντικό θα είναι η δηλούμενη πληροφορία και όχι αυτό καθαυτό το φυσικό αντικείμενο. Δεύτερο σύνολο : Διαδικασία ψηφιοποίησης Πρακτικά μιλώντας, η ψηφιοποίηση είναι η επανεπιλογή μιας ήδη επιλεγμένης πραγματικότητας, με έναν τρόπο που επηρεάζεται από τεχνικούς και απόδοσης / κόστους παράγοντες. Μιλώντας για ψηφιοποίηση, ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια σειρά ερωτημάτων: τι είναι κουλτούρα / πολιτισμός, τι είναι κληρονομιά, ποια υλικά θα πρέπει να διατηρηθούν και να χρησιμοποιηθούν ψηφιακά; Από μια λειτουργική σκοπιά, η κουλτούρα μπορεί να θεωρηθεί ως το άθροισμα όλης της μη-γενετικά κληρονομημένης πληροφορίας, όπως επίσης και ως στρατηγική επιβίωσης μικρότερων ή μεγαλύτερων, αρκετά ή λιγότερο οργανωμένων ομάδων ανθρώπων. Φυσικά, ο ορισμός αυτός είναι πολύ γενικός για πρακτική χρήση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον της ψηφιοποίησης θα πρέπει να προηγηθεί η παραπάνω αναφερθείσα διαδικασία της επιλογής πολιτισμικών στοιχείων. Τρίτο σύνολο: Ψηφιοποιημένα προϊόντα Τα αρχεία ψηφιοποιημένων προϊόντων δεν είναι κατάλληλα μόνο για τη διάσω-

13 Árpád Rab 283 ση πληροφοριών: η πραγματική τους αξία έγκειται στη διαδραστική, online χρήση τους. Ο «ρεαλισμός» της μεταφοράς πληροφορίας των συστημάτων υλικού και λογισμικού είναι σημαντικός από πρακτικής πλευράς, άνευ σημασίας όμως, όσον αφορά το θεωρητικό επίπεδο. 6. Προκλήσεις και επιπτώσεις της ψηφιοποίησης - H περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης Κατά την τρέχουσα χρονική στιγμή, οι βιβλιοθήκες εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαθέτουν περισσότερο από 2,5 δισεκατομμύρια τόμους και τεύχη περιοδικών εκδόσεων. Λόγω της αποσάθρωσης των τεχνικών στοιχείων και του παρωχημένου του υλικού τους, δεκάδες χιλιάδες ωρών χάνονται κάθε χρόνο από τις παλαιότερες συλλογές των ευρωπαϊκών οπτικοακουστικών αρχείων. Ο μόνος τρόπος αναπλήρωσης των απωλειών αυτών είναι μέσω της (επανα)ψηφιοποίησης. Το 70% του υλικού κινδυνεύει, λόγω της ευπάθειας των μέσων καταγραφής, της ευαισθησίας τους ή του ότι έχουν χαρακτηριστεί ως παρωχημένα. Πολλά από τα υλικά αυτά είναι είτε πρωτότυπα, είτε σε αναλογική μορφή. Ήδη από την αρχή, οι φιλοδοξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφορικά με την Κοινωνία της Πληροφορίας θεώρησαν την χρήση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης ως μια σημαντική δύναμη οικονομικής και πολιτισμικής ανταγωνιστικότητας και όρισαν στρατηγικές που σχετίζονται με διάφορους τρόπους με την Κοινωνία της Πληροφορίας. Για να μπορέσουν να υλοποιηθούν τα σχέδια αυτά, θα πρέπει να λάβει χώρα ένα ποσοτικό άλμα, όσον αφορά την ψηφιοποίηση και την προσβασιμότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο αντικειμενικός σκοπός είναι δύο εκατομμύρια βιβλία, ταινίες, φωτογραφίες και άλλα πολιτιστικής αξίας αντικείμενα να γίνουν ψηφιακά προσβάσιμα μέχρι το Σύμφωνα με τα εκπονηθέντα σχέδια, το νούμερο αυτό θα ανέλθει σε έξι εκατομμύρια, έως το Αυτό το ξεκάθαρο άλμα προς τα εμπρός αναμένεται να επιτευχθεί, εάν όλα τα ευρωπαϊκά μουσεία, βιβλιοθήκες και συλλογές μπορέσουν να συνεισφέρουν τις ψηφιακές τους συλλογές στο ευρωπαϊκό αρχείο. 7 Η κυρία τεχνική πρόκληση που παρουσιάζεται είναι η βελτίωση της τεχνολογίας ψηφιοποιήσης, ώστε να εξασφαλιστεί η πιο αποδοτική και συμφέρουσα ψηφιοποίηση, στην περίπτωση του οπτικοακουστικού υλικού και των βιβλίων. Η μαζική ψηφιοποίηση των γραπτών κειμένων απαιτεί πιο προχωρημένες και αυτοματοποιημένες συσκευές σάρωσης βιβλίων και εγγράφων, όπως επίσης και 7 Η ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά διαθέτει τώρα μια Ευρωπαϊκή Διαδικτυακή πύλη, την λεγόμενη Ευρωπαϊκή βιβλιοθήκη στη διεύθυνση η οποία δημιουργήθηκε ως απόκριση στο πρόγραμμα ψηφιοποίησης της Google. Παρέχει online πρόσβαση σε ένα τεράστιο σε όγκο ευρωπαϊκών ψηφιακών θησαυρών. Αξίζει να την επισκεφθείτε και ένας επιπλέον λόγος για αυτό είναι ότι το πλήθος των προσβάσιμων μέσω της πύλης αυτής συλλογών και οι αναζητήσιμες βιβλιοθήκες αυξάνονται σε καθημερινή σχεδόν βάση.

14 284 Ψηφιακή κουλτούρα μεγαλύτερης χωρητικότητας και δυνατοτήτων οπτικών «έξυπνων» συστημάτων αναγνώρισης γραπτών χαρακτήρων, ιδιαίτερα για την ψηφιοποίηση κειμένων που έχουν γραφεί σε γλώσσες εκτός της Αγγλικής. Τα συστήματα οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων (optical character recognition, OCR) για την αγγλική γλώσσα έχουν ελεγχθεί και λειτουργούν με αρκετά μεγάλα ποσοστά επιτυχίας, για τις περισσότερες έντυπες γραμματοσειρές, εδώ και δέκα ή δεκαπέντε περίπου χρόνια και υποβοηθούνται επίσης από ημι-αυτοματοποιημένους αλγόριθμους ελέγχου ορθογραφίας. Τα αντίστοιχα συστήματα για άλλες γλώσσες παρουσιάζονται λιγότερο ανεπτυγμένα, οπότε για τη διαδικασία της ψηφιοποίησης αυτό συνεπάγεται υψηλότερα κόστη και φτωχότερη ποιότητα αναπαραγωγής. Την τρέχουσα χρονική στιγμή, ένα μικρό μόνο μέρος των ευρωπαϊκών συλλογών έχει ψηφιοποιηθεί. Η ψηφιοποίηση διενεργείται σε όλες τις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως, οι δραστηριότητες αυτές δεν είναι πλήρως συστηματοποιημένες και σημειώνουν σχετικά αργή πρόοδο. Αυτό είχε ληφθεί υπόψη, όταν η Google ξεκίνησε την πρωτοβουλία της που στόχευε στην ψηφιοποίηση δεκαπέντε συνολικά εκατομμυρίων τόμων, βιβλία που βρίσκονταν σε τέσσερις βιβλιοθήκες των Η.Π.Α. και σε μια μεγάλη Ευρωπαϊκή βιβλιοθήκη. Με την επιτυχή υλοποίηση του εγχειρήματος αυτού, η πρωτοβουλία της Google θα έχει υπερβεί οποιαδήποτε άλλη προσπάθεια σε εθνικό επίπεδο, κάθε χώρας μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης, έχουν ξεκινήσει πρωτοβουλίες ψηφιοποίησης και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου. Για παράδειγμα, η Ινδία και η Κίνα έχουν μεγαλόπνοα σχέδια ευρείας κλίμακας για την ψηφιοποίηση υλικού γραμμένου σε διάφορες γλώσσες. Η ψηφιοποίηση είναι μια διαδικασία εντατικής εργασίας και αυξανόμενου κόστους. Απαιτεί σημαντικές επενδύσεις υποδομής, οι οποίες συχνά υπερβαίνουν τους διαθέσιμους πόρους των οργανισμών, στην κατοχή των οποίων είναι η πληροφορία προς ψηφιοποίηση. Όπως έχουμε αναφέρει, η ψηφιοποίηση κάθε σχετικής πηγής είναι κάτι το ανέφικτο, οπότε θα πρέπει να ληφθούν αποφάσεις όσον αφορά ποια υλικά θα ψηφιοποιηθούν και πότε. Ο στόχος της πρωτοβουλίας «Ψηφιακές Βιβλιοθήκες» είναι να δώσει πρόσβαση σε ευρωπαϊκές πηγές πληροφόρησης με πιο εύκολο και ενδιαφέροντα τρόπο, σε ένα online περιβάλλον. Η πρωτοβουλία βασίζεται στην πλούσια Ευρωπαϊκή κληρονομιά και στοχεύει στη γεφύρωση του πολιτιστικά και γλωσσικά ποικιλόμορφου περιβάλλοντος, χρησιμοποιώντας επιτεύγματα τελευταίας τεχνολογίας και δραστικές διοικητικές λύσεις. Οι ψηφιακές βιβλιοθήκες είναι συστηματικά οργανωμένες συλλογές ψηφιακού περιεχομένου, προσβάσιμες από το ευρύ κοινό. Μπορεί να αποτελούνται από ψηφιοποιημένο υλικό, π.χ. ψηφιακά αντίγραφα βιβλίων ή άλλων φυσικών αντικειμένων που βρίσκονται σε βιβλιοθήκες και αρχεία, όπως επίσης και από πληροφοριακές πηγές δημιουργημένες εξαρχής σε ψηφιακή μορφή. Αυτό το τελευταίο είδος καθίσταται ολοένα τυπικότερο στο σημερινό κόσμο της επιστημονικής πληροφόρησης, όπου οι ψηφιακές δημοσιεύσεις και ένα τεράστιο ποσό πληροφοριών είναι αποθηκευμένα σε ψηφιακούς

15 Árpád Rab 285 χώρους αποθήκευσης. Η πρωτοβουλία των Ψηφιακών Βιβλιοθηκών στοχεύει στην ψηφιοποίηση τόσο των ψηφιοποιημένων, όσο και των ψηφιακά δημιουργηθέντων υλικών. Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τρεις κυρίως παράγοντες, κατά την ταυτοποίηση των ευκαιριών που παρέχουν οι ψηφιακές τεχνολογίες και οι οποίοι εξασφαλίζουν ευρεία και εύκολη πρόσβαση στην πληροφορία: Παροχή online πρόσβασης, ώστε να εξασφαλιστεί η μεγαλύτερη δυνατή η ωφέλεια του κοινού, των πολιτών, των ερευνητών και των οικονομικών παραγόντων, από τις πληροφορίες αυτές. Ψηφιοποίηση των συλλογών σε αναλογική μορφή, ώστε να εξασφαλιστεί η ευρύτερη χρήση των πηγών στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Διατήρηση και αποθήκευση, ώστε να εξασφαλιστεί η πρόσβαση σε ψηφιοποιημένο υλικό για τις μελλοντικές γενιές και να αποφευχθεί η απώλεια πολύτιμου περιεχομένου. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς έχει εξίσου πολιτιστικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Οι Ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες και τα αρχεία της Ευρώπης περιέχουν τεράστιες ποσότητες υλικού (συμπεριλαμβανομένων βιβλίων, περιοδικών, ταινιών, φωτογραφιών, χαρτών), μαρτυρίες του πλούτου της Ευρωπαϊκής ιστορίας, όπως επίσης και της ποικιλομορφίας σε πολιτισμικό και γλωσσικό επίπεδο. Η online πρόσβαση σε αυτά τα υλικά των πολλών πολιτισμών και γλωσσών θα επιτρέψει την ευκολότερη και σαφέστερη κατανόηση από πλευράς των ανθρώπων της δικής τους πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και την εκτίμηση της κληρονομιάς άλλων Ευρωπαϊκών κρατών. Επιπλέον, παρέχονται με τον τρόπο αυτόν πηγές, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην εκπαίδευση, στην εργασία και στην αναψυχή. Οι βιβλιοθήκες και τα αρχεία είναι επίσης ένας σημαντικός τομέας, όσον αφορά τις επενδύσεις και την αγορά εργασίας. Το 2001 απασχολούνταν υπάλληλοι πλήρους απασχόλησης στις Ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες και ο αριθμός των εγγεγραμμένων χρηστών σε αυτές ξεπερνούσε τα 138 εκατομμύρια. Επομένως, ο συνολικός αντίκτυπος στην οικονομία μπορεί να θεωρηθεί ως σημαντικός, κάτι που μπορεί να ενισχυθεί περαιτέρω από την ψηφιοποίηση των υλικών τους. Μια ψηφιοποιημένη Ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά μπορεί επίσης να οδηγήσει σε επαύξηση της κυκλοφορίας στο Διαδίκτυο. Εάν διατηρηθεί κατάλληλα, το υλικό αυτό μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί αρκετές φορές. Η ψηφιοποίηση συνεισφέρει επίσης στην αύξηση των κερδών των εταιρειών που εμπλέκονται στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Ψηφιακός πολιτισμός Ο δεύτερος αυθεντικός και συναρπαστικός τομέα της ψηφιακής κουλτούρας είναι η κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των πολιτιστικών αντικειμένων που

16 286 Ψηφιακή κουλτούρα δημιουργούνται σε μια ψηφιακή πλατφόρμα. Το παρόν κεφάλαιο περιγράφει την καινοτόμα «φύση» της ψηφιακής κουλτούρας, απαντώντας σε ερωτήματα σχετικά με το πως διαφέρουν τα στοιχεία του ψηφιακού πολιτισμού και τον τρόπο με τον οποίο αλλάζουν τον κόσμο. 1. Η φύση του ψηφιακού πολιτισμού Στον κόσμο του ψηφιακού πολιτισμού για να χρησιμοποιήσουμε την έκφραση του N. Negroponte--αυτά που ταξιδεύουν είναι τα bit και όχι τα άτομα (Negroponte, 1995). Ο πραγματικός κόσμος και το εικονικό περιβάλλον συνδέονται σε αρκετά σημεία: όμως,, η ενδιάμεση ψηφιακή πλατφόρμα είναι άυλη, αυτή καθαυτή. Το θεμελιώδες αυτό χαρακτηριστικό καθορίζει πολλά από τα γνωρίσματα του ψηφιακού πολιτισμού. Η σύγχρονη κουλτούρα χαρακτηρίζεται βασικά (μεταξύ άλλων) από αμεσότητα, από την κατά τόπους ερμηνεία παγκοσμιοποιημένου (και ομοιόμορφου) περιεχομένου, όπως επίσης και από την παγκόσμια παρουσία συμβόλων και εικόνων της λεγόμενης «κουλτούρας των μαζών». Επιπλέον χαρακτηριστικά θα συζητήσουμε παρακάτω. Τα ψηφιακά στοιχεία μπορούν να δημιουργηθούν με πολλούς τρόπους: κυρίως με τη βοήθεια υπολογιστών, ενώ και οι ψηφιακές κάμερες έχουν εκτοπίσει τις παραδοσιακές συσκευές, τα τηλέφωνά μας είναι ικανά για την καταγραφή εικόνων και video και παρατηρείται μια ψηφιακή μεταστροφή στις τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές. Οι υπολογιστές δε χρησιμοποιούνται πλέον μόνο ως εργαλεία παροχής ψηφιακών πληροφοριών στις ιδιωτικές μας ζωές, αλλά καθορίζουν επίσης και τις δημόσιες εκφάνσεις της, μέσω της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, της ηλεκτρονικής υγείας κλπ. Επιπλέον, κάθε «άτομο» οποιουδήποτε εικονικού κόσμου, οι οποίοι θα διαδραματίσουν διαρκώς αυξανόμενης σημασίας ρόλους στο μέλλον, είναι ψηφιακής φύσης. Οι υπολογιστές, τα ψηφιακά αντικείμενα, το Διαδίκτυο και αργότερα η ευριζωνικότητα δημιούργησαν το καθένα το δικό του πολιτισμικό σοκ και όλα αυτά στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων. Ποτέ στο παρελθόν η ανθρωπότητα δεν υπέστη λόγω της έλευσης της παγκοσμιοποίησης μπορούμε να συζητάμε για το σύνολο της ανθρωπότητας και όχι για μεμονωμένους πληθυσμούς τόσες πολλές και τόσες εκ βάθρων μεταβολές, σε μια τόσο σύντομη χρονική περίοδο. Όταν ο J Gutenberg τύπωνε τη Βίβλο στα 1454, ξεκινούσε στην πραγματικότητα μια επικοινωνιακή επανάσταση. Εβδομήντα χρόνια αργότερα, περισσότερες από 1000 εκτυπωτικές μηχανές λειτουργούσαν στην Ευρώπη. Ο έντυπος λόγος εξαπλωνόταν με καταπληκτική ταχύτητα και είναι βάσιμος ο ισχυρισμός ότι αυτός απέκτησε επικυριαρχία στον πολιτισμό στους κατοπινούς αιώνες. Τα γραπτά έντυπα κείμενα - σε αντιδιαστολή με τον προφορικό λόγο - αναδείχθηκαν σε ένα

17 Árpád Rab 287 λογικό, εύκολα κατανοητό και αξιόπιστο δίαυλο επικοινωνίας. 8 Η επικοινωνία μέσω έντυπων κειμένων φανέρωνε έναν πιο αναλυτικό, πιο λογικό, πιο οργανωμένο κόσμο. Η πρωτοκαθεδρία του έντυπου λόγου δέχθηκε το πρώτο χτύπημα στη δεκαετία του 1950, με την εμφάνιση και τη διάδοση της τηλεόρασης. Η άνθηση της ψηφιακής κουλτούρας και ειδικά η ανάπτυξη των ψηφιακών πολυμέσων, έφερε το αναπότρεπτο τέλος στην κυριαρχία της γραπτής λέξης, η οποία κράτησε για 450 χρόνια. Τα γραπτα/ψηφιακά κείμενα και ο ψηφιακός πολιτισμός γενικά απαιτούν νέες δεξιότητες, μια νέα προσέγγιση και ένα νέο επίπεδο αντίληψης. Η ψηφιακή γραπτή επικοινωνία είναι πολύ πιο κοντά στην προφορική επικοινωνία, η οποία ήταν κυρίαρχη πριν τη διάδοση της τυπογραφίας. Τα ψηφιακά (πολυ)μέσα συνδυάζουν κείμενο, γραφικά, ήχους και δεδομένα και ο αποδέκτης ενός τέτοιου μηνύματος το αντιλαμβάνεται με έναν πιο πολύπλοκο τρόπο - με πολυμεσικούς δέκτες που λειτουργούν σε ένα πολυκαναλικό δίκτυο. Σε ένα ψηφιακό περιβάλλον, η πληροφορία εξαπλώνεται με φανταστική ταχύτητα και ειδοποιήσεις π.χ. για μια νέα τρομοκρατική επίθεση ή για την εμφάνιση κάποιας λοιμώδους νόσου διατρέχουν την υδρόγειο σε διάστημα λίγων λεπτών. Λόγω του ψηφιακού πολιτισμού, οι γενικές μας γνώσεις μετατρέπονται σε αθροίσματα διαδραστικών, παγκόσμιας εμβέλειας και πολυμεσικού τύπου εμπειρίες, προσβάσιμες από οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Ο ψηφιακός κόσμος παρουσιάζει πολλά νέα γνωρίσματα, τα οποία και θα εξετάσουμε παρακάτω. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι κανένα από τα γνωρίσματα αυτά δεν εξαρτάται από την τεχνολογία, επειδή αυτά προκύπτουν ως πολιτισμικές μεταβολές. Παρόλα αυτά όμως, εντοπίζουμε εδώ μια αμφίδρομη διαδικασία: οι πολιτιστικές μεταβολές συνεπάγονται τεχνολογικές αλλαγές, οι οποίες με τη σειρά τους οδηγούν και πάλι σε πολιτιστικές μεταβολές. Διαδραστικότητα Το ψηφιακό περιβάλλον δημιουργεί ευκαιρίες αύξησης των αλληλεπιδράσεων. Σε ένα ψηφιακό κόσμο φαίνεται εντελώς φυσιολογική η δυνατότητα επεξεργασίας και/ή μεταβολής μιας εικόνας ή ενός μουσικού κομματιού. Υπάρχει μια τάση για το online περιβάλλον μας προς προσαρμογή σε προσωπικές ρυθμίσεις και προτιμήσεις, όπου τμήματα πληροφοριών για τα οποία ενδιαφερόμαστε μπορούν να εμφανίζονται στις ιστοσελίδες μας, ενώ η ίδια πληροφορία (π.χ. μια επίκαιρη είδηση) μπορεί να φτάσει ως εμάς με διάφορες μορφές (μπορούμε να τη διαβάσουμε online, μπορεί να παραληφθεί ως ηλεκτρονική ειδοποίηση, μέσω SMS, ή να διοχετευθεί σε ένα δίαυλο RSS), κάτι που ρυθμίζεται ανάλογα με τις προτιμήσεις μας. Η στοχευόμενη διαφήμιση χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο: οι διάφορες εταιρείες προσπαθούν να διοχετεύσουν τα επικοινωνιακά τους μηνύ- 8 Οι σχέσεις μεταξύ γραπτού και προφορικού λόγου είναι βέβαια ένα πολύ πιο πολύπλοκο θέμα. Βλέπε και Ruth, 1997.

18 288 Ψηφιακή κουλτούρα ματα προς εμάς με έναν στοχευμένο τρόπο, χρησιμοποιώντας πολλές και διαφορετικές αυτοματοποιημένες τεχνικές. Τα παιχνίδια γίνονται όλο και περισσότερο διαδραστικά, ενώ οι απλές επιλογές που παρέχονταν ως οι μόνες δυνατότητες στο παρελθόν, έχουν αντικατασταθεί από τα σημερινά πλήρως διαδραστικά περιβάλλοντα - παρέχονται έτοιμοι προς χρήση δυναμικοί κόσμοι. Στα παιχνίδια Τύπου ΜΜΟ, 9 τα οποία διεξάγονται online, το περιβάλλον δεν δημιουργείται εκ των προτέρων, αλλά αποτελεί προϊόν αλληλεπιδράσεων χιλιάδων παικτών. Η ψηφιακή τηλεόραση αναβαθμίζει και αυτό ακόμα το «παραδοσιακό» κανάλι επικοινωνίας, προσθέτοντας νέα επίπεδα διαδραστικότητας. Διασυνδετικότητα Οι ηλεκτρονικές συσκευές της Κοινωνίας της Πληροφορίας μας παρέχουν το αίσθημα της διαρκούς διασύνδεσης. Μέσω των κινητών μας τηλεφώνων, είμαστε προσβάσιμοι σε οποιοδήποτε χρόνο. Ευρισκόμενοι μπροστά στους υπολογιστές μας και δουλεύοντας online, αναζητούμε πληροφορίες ή ενδεχομένως απολαμβάνουμε κάποια δραστηριότητα αναψυχής. Μπορούμε να έρθουμε σε επαφή με φιλικά πρόσωπα που είναι κι αυτά online, είτε μέσω ομιλίας (Skype κλπ.), είτε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, οποτεδήποτε το επιθυμούμε. Επιπλέον, λόγω της σύγκλισης των συσκευών και των τεχνολογιών, τα κινητά τηλέφωνα, οι υπολογιστές και το Διαδίκτυο συσσωματώνονται σε μια φυσική συσκευή, ένα μέσο παροχής μόνιμης διαδραστικής σύνδεσης. Η δυνατότητα μόνιμης διαθεσιμότητας και διασύνδεσης επιφέρει μεταβολές σε πολλούς παραδοσιακούς τρόπους συμπεριφοράς, από τη χρήση του προσωπικού μας χώρου έως τον τόπο εργασίας μας. Πολυπλοκότητα Η πολυπλοκότητα είναι εγγενής παράγοντας σε κάθε επίπεδο συστήματος: τα πολύπλοκα συστήματα μπορούν να επιφέρουν πολύπλοκες επιπτώσεις. Συσκευές που χρησιμοποιούνται σε καθημερινή βάση είναι ικανές για την επιτέλεση πολύπλοκων διεργασιών, απλά με το πάτημα ενός πλήκτρου. Ο λόγος ενός σημαίνοντος πολιτικού προσώπου, μπορεί να επιφέρει επιπτώσεις σε ένα χρηματιστήριο στην άλλη άκρη του κόσμου, σε διάστημα λίγων λεπτών. Συγχώνευση της προφορικής και γραπτής επικοινωνίας Οι γραπτές καταγραφές αποτελούν ένα αυτόνομο τμήμα των περισσότερων πολιτισμών και είναι γενικά ένα από τα βασικά μέσα διατήρησης και μετάδοσης της πληροφορίας. Σε ένα ψηφιακό περιβάλλον, η γραπτή επικοινωνία εμπερι- 9 Massively Multiplayer Online games

19 Árpád Rab 289 έχει μερικά χαρακτηριστικά της προφορικής επικοινωνίας, τόσο διαφορετικά από τις γραπτές μαρτυρίες, όσο μπορούμε τουλάχιστον να τα θεωρήσουμε υπό την κλασική έννοια. Η αμφίδρομη επικοινωνία μέσω chatting, η ανταλλαγή ηλεκτρονικών μηνυμάτων και τα διάφορα ψηφιακά αντικείμενα (π.χ. εικόνες, εικονοσειρές, ηχητικά ντοκουμέντα και video), τυπικά εντάσσονται στο γραπτό τρόπο επικοινωνίας. Παρόλα αυτά όμως, αυτές οι μορφές επικοινωνίας και τα χαρακτηριστικά τους εμφανίζονται πιο κοντά στην προφορική επικοινωνία. Η προφορική και η γραπτή επικοινωνία λοιπόν η συγχωνεύονται σε ένα ψηφιακό περιβάλλον, κατ' αναλογία με τους πρώιμους αιώνες του «Γαλαξία του Γουτεμβέργιου», όπου σημειώνονταν παρόμοιες παλινδρομήσεις, στα όρια μεταξύ της προφορικής και της γραπτής κουλτούρας. Ταχύτητα Το σύνολο της νέας τεχνολογίας σχεδιάζεται με στόχο την επαύξηση της ταχύτητας. Η πρώτη σημαντική τάση ήταν η επαύξηση της ταχύτητας αλλαγής γεωγραφικών θέσεων στο χώρο, ενώ σήμερα αυτό που έχει σημασία είναι η επαύξηση της ταχύτητας ανταλλαγής πληροφοριών. Μπορούμε και στην καθημερινή μας ζωή να αισθανθούμε τα αποτελέσματα της επιτάχυνσης αυτής. Τα γράμματα δεν χρειάζονται πλέον εβδομάδες ολόκληρες για να φτάσουν στον προορισμό τους, παρά λίγα μόνο λεπτά ή και λιγότερο, προκειμένου για ηλεκτρονική αλληλογραφία. Εάν κάποιος αναζητά π.χ. μια φωτογραφία κάποιας νοτιοαμερικανικής πόλης, δεν είναι πλέον αναγκαία η καταφυγή σε μια βιβλιοθήκη και η δαπάνη ωρών αναζητώντας την, αλλά αυτό μπορεί να γίνει πλέον με σχεδόν τετριμμένο τρόπο και εντός λεπτών. Με τη βοήθεια της κινητής τηλεφωνίας μπορούμε να εντοπίσουμε οποιονδήποτε και οποτεδήποτε, χωρίς να είναι απαραίτητο να περιμένουμε μέχρι το άτομο αυτό να επιστρέψει στη βάση του. Επιπλέον, η διοικητική και η επιχειρηματική πληροφορία διαδίδονται εξαιρετικά γρήγορα και τα χρηματιστήρια ανά την υδρόγειο έχουν μια σχεδόν στιγμιαία σύνδεση μεταξύ τους. Αυτές οι τρομερές επιταχύνσεις προκαλούν ένα αίσθημα κατάθλιψης σε πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι αισθάνονται ως παραγκωνισμένοι και συμπτώματα άγχους και πίεσης, χαρακτηριστικά της εποχής που ζούμε. Αϋλότητα Σε ένα ψηφιακό περιβάλλον, βρισκόμαστε μακριά από την πραγματική, φυσική, πηγή των πληροφοριών και των υλικών αντικειμένων. Υπάρχει μια μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ του απτού κόσμου και εμάς, κάτι που έχει ως επακόλουθο την αύξηση της σημασίας της εμπιστοσύνης και της αξιοπιστίας. Ίσως μια από τις μεγαλύτερες πολιτισμικές μεταβολές είναι αυτή που έχει λάβει χώρα αναφορικά με τον τρόπο αντίληψης τόσο των «πραγματικών», όσο και των άυλων πολιτι-

20 290 Ψηφιακή κουλτούρα στικών αντικειμένων. Με άλλα λόγια, τίθεται το εξής ερώτημα: «Είναι κάτι που δεν είναι φυσικά απτό τόσο πολύτιμο για τα μέλη μιας συγκεκριμένης πολιτισμικής ομάδας;». Η φαινομενικά (!) άυλη υπόσταση των ψηφιακών πολιτιστικών αντικειμένων και προτύπων, μπορεί εύκολα να οδηγήσει στην απώλεια του βαθύτερου νοήματος. Μάλλον όμως, στις δεκαετίες που έρχονται, οι άνθρωποι θα αποδεχθούν την αντίληψη ότι οι ψηφιακές δράσεις, οι ψηφιακές λέξεις και τα ψηφιακά αντικείμενα αντιστοιχούν σε πραγματικές δράσεις, πραγματικές λέξεις και πραγματικά αντικείμενα από κάθε άποψη, όχι μόνο από μια αφηρημένη θεωρητική σκοπιά. Σύγκλιση Στο πλαίσιο της Κοινωνίας της Πληροφορίας η αυστηρή, αρχικά μαθηματική έννοια, της σύγκλισης, ερμηνεύεται με δύο τρόπους: αφενός, υποδηλώνει τη δυνατότητα των διαφόρων δικτυακών πλατφορμών να παρέχουν ουσιαστικά παρόμοιες υπηρεσίες και αφετέρου χρησιμοποιείται για να αναφερθούμε στην ενοποίηση συγκεκριμένων καταναλωτικών αγαθών, όπως την τηλεφωνία, την τηλεόραση και τον προσωπικό υπολογιστή. Η σύγκλιση είναι ένα πολυμορφικό φαινόμενο και εκτός από την Κοινωνία της Πληροφορίας χρησιμοποιείται επίσης στην πολιτική, στο ρυθμιστικό πλαίσιο, στον τομέα των υπηρεσιών και των αγορών, όπως επίσης και σε διατομεακές συσχετίσεις και συγχωνεύσεις. Η σύγκλιση στην πραγματικότητα αναφέρεται σε ένα είδος συγκερασμού τομέων, διαύλων επικοινωνίας, λύσεων και προϊόντων, τα οποία προηγουμένως ήταν σαφώς διακριτά μεταξύ τους. Οι πλέον αντιληπτές, είναι οι μεταβολές που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της τεχνολογικής σύγκλισης. Μπορούμε πλέον να χρησιμοποιούμε το Διαδίκτυο, όταν ταυτόχρονα χρησιμοποιούμε την ψηφιακή τηλεόραση, ή μπορούμε να έχουμε μια τηλεφωνική συνομιλία μέσω PDA και ασύρματης (Wi -Fi) διασύνδεσης, κάτι που είναι εφικτό με την ταυτόχρονη και διασυνδεδεμένη λειτουργία πολλών τεχνολογιών μαζί. Η ουδετερότητα πλατφόρμας που επιδεικνύουν τα πρωτόκολλα επικοινωνίας του Διαδικτύου διαδραματίζει έναν κρίσιμο ρόλο στις ενοποιήσεις τέτοιου είδους. Η σύγκλιση των τεχνικών συσκευών εξυπηρετεί τους σκοπούς της αυξανόμενης συγκέντρωσης των υπηρεσιών («Έχω στα χέρια μου μια συσκευή, την οποία μπορώ να χρησιμοποιήσω για τηλεφωνία, για λήψη φωτογραφιών και για σύνδεση στο Διαδίκτυο»), όπως επίσης και της σμίκρυνσης: οι συσκευές διαρκώς αυξάνονται σε λειτουργικότητα και διαρκώς μειώνονται σε διαστάσεις. Η τεχνολογική σύγκλιση έχει ως αποτέλεσμα την προσέγγιση των τηλεπικοινωνιών, της πληροφορικής και των Μέσων και την σε μεγάλο βαθμό ενοποίησή τους.