ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: ππξθαγηέο δαζώλ Ν. Ηιείαο, αληηδηαβξσηηθά έξγα.

Transcript

1 Ππξθαγηέο θαη αλζξώπηλεο παξεκβάζεηο (αληηδηαβξσηηθά έξγα). ηαηηζηηθά ζηνηρεία γηα Ν. Ηιείαο. Η δπλαηόηεηα πινπνίεζεο πεξηβαιινληηθνύ πξνγξάκκαηνο κε έξεπλα πεδίνπ. Γεξάζηκνο Αληύπαο 1, Βαζίιεηνο Μαξηδάθιεο 2 1. Καζεγεηήο Β /ζκηαο Δθπαίδεπζεο Ν. Αραΐαο - Σπλεξγάηεο Τ.Δ.Ι. Παηξώλ antyger@gmail.com 2. Πεξηθεξεηαθή Γηνίθεζε Ππξνζβεζηηθώλ Υπεξεζηώλ Γπηηθήο Διιάδαο. Υπ. Γηδάθησξ ηνπ Τκήκαηνο Γεσινγίαο θαη Γεσπεξηβάιινληνο ηνπ Δ.Κ.Π.Α. b_martz@otenet.gr ΠΔΡΙΛΗΦΗ Σην Ν. Ηιείαο έλαλ από ηνπο πιένλ ππξόπιεθηνπο λνκνύο ζε όιε ηελ Διιάδα, κεηά ηελ ππξθαγηά ηνπ 2007, νη θακέλεο πεξηνρέο είραλ πςειό θίλδπλν δηάβξσζεο ηνπ εδάθνπο. Σηα πιαίζηα ηεο απνθαηάζηαζεο αιιά θαη ηεο επηθείκελεο εθδήισζεο θαηνιηζζεηηθώλ θαη πιεκκπξηθώλ θαηλνκέλσλ, απαηηήζεθε κέξηκλα πξνζηαζίαο ηνπ εδάθνπο ώζηε λα επηηξαπεί θαη ε θπζηθή δηαδηθαζία ηεο αλαγέλλεζεο ηνπ δαζηθνύ νηθνζπζηήκαηνο. Απνθαζίζηεθε έηζη ε ζηνρεπκέλε ιήςε κέηξσλ θαη ε θαηαζθεπή αληηδηαβξσηηθώλ θαη αληηπιεκκπξηθώλ έξγσλ (θνξκνπιέγκαηα, θνξκνθξάγκαηα θαη θιαδνπιέγκαηα). Με ηελ παξνύζα εξγαζία γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα παξνπζίαζεο βηνθιηκαηηθώλ ζπλζεθώλ πνπ ζπληεινύλ ζηελ εθδήισζε ππξθαγηάο αιιά θαη αμηνιόγεζεο ηεο απνηειεζκαηηθόηεηαο ησλ αληηδηαβξσηηθώλ έξγσλ ζε επηιεγκέλεο πεξηνρέο (π.ρ πεξηνρή Σκέξλαο Ν. Ηιείαο) όπνπ έγηλαλ έξγα απνθαηάζηαζεο κεηά ηελ ππξθαγηά ηνπ Η αλαδήηεζε δηάθνξσλ βηνθιηκαηηθώλ ζηνηρείσλ αιιά θαη ε έξεπλα πεδίνπ (θακέλεο έθηαζεο κε αληηδηαβξσηηθά έξγα) κπνξεί λα αμηνπνηεζεί ζηα πιαίζηα πεξηβαιινληηθνύ πξνγξάκκαηνο. Οη καζεηέο κπνξνύλ λα αμηνπνηήζνπλ ην δηαδίθηπν γηα αλαδήηεζε βηνθιηκαηηθώλ ζηνηρείσλ, λα θάλνπλ ρξήζε λέσλ ηερλνινγηώλ (π.ρ. GPS) γηα κεηξήζεηο πεδίνπ θαη λα εμάγνπλ ηα δηθά ηνπο απνηειέζκαηα θαη ζπκπεξάζκαηα. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ζρνιηθά πξνγξάκκαηα Π.Δ. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: ππξθαγηέο δαζώλ Ν. Ηιείαο, αληηδηαβξσηηθά έξγα. ΔΙΑΓΧΓΗ - ΠΤΡΚΑΓΙΔ Ν. ΗΛΔΙΑ Κάζε ρξόλν ζην Ν. Ηιείαο, έλα από ηνπο πιένλ ππξόπιεθηνπο λνκνύο ζε όιε ηελ Διιάδα, θαίγνληαη άλσ ησλ ζηξεκκάησλ (δαζηθώλ, γεσξγηθώλ θαη ινηπώλ εθηάζεσλ). Ο δε αξηζκόο ησλ ππξθαγηώλ μεπεξλά ηα 75 πεξηζηαηηθά. Γηα ηελ θαιύηεξε θαηαλόεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ησλ ππξθαγηώλ θαη ηελ εμαγσγή θάπνησλ ζπκπεξαζκάησλ έγηλε κειέηε ησλ ζηνηρείσλ πνπ ππάξρνπλ ζην αξρείν ηνλ Ππξνζβεζηηθώλ Υπεξεζηώλ ηνπ Ν. Ηιείαο θαζώο θαη ησλ Γαζηθώλ Υπεξεζηώλ. Τν θαηλόκελν ησλ ππξθαγηώλ ζην Ν. Ηιείαο νθείιεηαη, ηόζν ζηηο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο πνπ επλννύλ ηελ αλάπηπμε ππξθαγηώλ (πςειέο ζεξκνθξαζίεο - παξαηεηακέλε μεξαζία - ηζρπξνί άλεκνη) όζν θαη ζηε ζπζζώξεπζε θαύζηκεο ύιεο επί ην εδάθνπο πνπ απνηειεί θαη ηελ θύξηα αηηία έλαξμεο θαη αλάπηπμεο ππξθαγηώλ,

2 Ύυος βροτής ζε mm γεγνλόο πνπ νθείιεηαη θπξίσο ζηελ ζύλζεζε, δνκή θαη δηαρείξηζε ησλ θπξηόηεξσλ δαζώλ ηνπ Ν. Ηιείαο (δάζε ραιεπίνπ πεύθεο). Σην Ν. Ηιείαο πνπ βξίζθεηαη ζηελ Ν.Γ. Διιάδα, επηθξαηνύλ νη βηνθιηκαηηθέο ζπλζήθεο ησλ δαζώλ ηεο Μεζνγείνπ πνπ επλννύλ ηελ έλαξμε ηεο θσηηάο θαη ηελ γξήγνξε αλάπηπμε θαη εμάπισζε ησλ ππξθαγηώλ. ΒΙΟΚΛΙΜΑΣΙΚΔ ΤΝΘΗΚΔ ύλζεζε - δνκή θαη δηαρείξηζε δαζώλ Τα δάζε ηνπ Ν. Ηιείαο είλαη δάζε ραιεπίνπ πεύθεο πνπ έρνπλ πςειή πεξηεθηηθόηεηα ηεο βηνκάδαο ηνπο ζε ξεηίλε (εύθιεθηα δάζε). Ο ζπλδπαζκόο δε κε πινπζηόηαην ππνόξνθν από αείθπιινπο πιαηύθπιινπο ζάκλνπο (πνπξλάξη, θπιίθη, θνπκαξηά, ξείθη, αθάλα) ε αλαθιεμηκόηεηα ησλ νπνίσλ είλαη πνιύ κεγάιε (πεξηέρνπλ αηζέξηα έιαηα ζε κεγάιν βαζκό) δίλεη πςειό ζεξκηθό δπλακηθό (κεγάιε ζεξκνθξαζία θαηά ηελ θαύζε) θαη ηελ έθιπζε κεγάιεο πνζόηεηαο ζεξκόηεηαο (Γηαθνπκήο, Βαβιίαξαο 1994). Ο ηξόπνο ρξήζεο - δηαρείξηζεο ησλ δαζώλ ραιεπίνπ πεύθεο κεηά ην 1960 ζπκβάιιεη ζηε ζπζζώξεπζε θαύζηκεο ύιεο ζηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο θαη απηό γηαηί: Έρεη κεησζεί δξαζηηθά θαη ζε κεξηθέο πεξηπηώζεηο έρεη ζηακαηήζεη ε ζπγθνκηδή θαύζηκεο ύιεο (θπξίσο ζάκλσλ) από ηνπο πεξηνίθνπο ησλ δαζώλ γηα αηνκηθέο αλάγθεο ζέξκαλζεο. Ο ειεθηξηζκόο θαη ηα νξπθηά θαύζηκα έρνπλ αληηθαηαζηήζεη ηε δαζηθή θπηνκάδα σο πεγή ζεξκηθήο ελέξγεηαο. Έρεη κεησζεί αηζζεηά ηα ηειεπηαία ρξόληα ν δαζόβηνο θαη παξαδαζόβηνο πιεζπζκόο πνπ ζα κπνξνύζε λα επέκβεη άκεζα κε ηελ εθδήισζε θσηηάο. Έρεη κεησζεί ζε κεγάιν βαζκό ε θαηαλάισζε θπηνκάδαο ηνπ ππνξόθνπ ησλ δαζώλ από ηνλ πεξηνξηζκό ηεο βόζθεζεο θηελνηξνθηθώλ δώσλ ιόγσ κείσζεο ή έιιεηςεο απηώλ. Η ζσζηή θαη ιεινγηζκέλε βόζθεζε σθειεί θαη δελ βιάπηεη ην δαζηθό νηθνζύζηεκα θαη ην θαζηζηά αλζεθηηθόηεξν ζηηο ππξθαγηέο. Υπάξρεη κεγάιε έιιεηςε δαζηθνύ θαη Γεσηερληθνύ πξνζσπηθνύ ην νπνίν ζα κπνξνύζε λα απαζρνιεζεί θαη λα κειεηήζεη ην πξόβιεκα ηνλ δαζώλ ραιεπίνπ πεύθεο, γηα ηελ νξζνινγηθόηεξε ιεηηνπξγία θαη εμέιημή ηνπο, γεγνλόο πνπ ζα ζήκαηλε θαιύηεξε θαη απνηειεζκαηηθόηεξε αληηκεηώπηζε ησλ ππξθαγηώλ. Η έιιεηςε αλαγθαίσλ πηζηώζεσλ γηα ηελ εθαξκνγή θάπνησλ καθξνρξόλησλ πξνγξακκάησλ ζηνλ πξνιεπηηθό ηνκέα ησλ ππξθαγηώλ. Η καθξά μεξή ζεξηλή πεξίνδνο Έηη Εηήζιο ύυοσς βροτής για ηην περίοδο από ηο Μ.Σ.Πύργοσ ηης Ε.Μ.Υ. Μ.Ο. βροχόπτωσης των ετών = mm Σχήμα 1: Δηήζην ύςνο βξνρήο πεξηόδνπ από ην Μεηεσξνινγηθό Σηαζκό Πύξγνπ ηεο Δ.Μ.Υ.

3 Ύυος βροτής ζε mm Σην ζρήκα 1 παξαηεξνύκε όηη ν Ν. Ηιείαο ραξαθηεξίδεηαη από πςειό πνζνζηό βξνρώλ ζε ζρέζε κε ηε ππόινηπε Διιάδα (κέρξη ην 1989 έθζαλε ηα mm βξνρήο εηεζίσο. Μεηά ην 1989 θπκάλζεθε γύξσ ζηα 800 mm βξνρήο) ην νπνίν όκσο πέθηεη από ηνλ Οθηώβξε έσο ηνλ Απξίιε πνπ παξαηεξνύκε κία άλνκβξε ζεξηλή πεξίνδν, 5-6 κελώλ (ζρήκα 2). Μηνιαίο συος βροτής για ηην περίοδο από ηο Μ.Σ.Πύγοσ ηης Ε.Μ.Υ , ΙΑΝΟΤΑΡΙΟ 118,2 ΦΛΔΒΑΡΗ ΜΑΡΣΙΟ 99,4 67,3 ΑΠΡΙΛΙΟ 47,7 ΜΑΙΟ 25 9 ΙΟΤΝΙΟ ΙΟΤΛΙΟ 3,4 ΑΤΓΟΤΣΟ Έηη 9,7 ΔΠΣΔΜΒΡΗ 44,9 ΟΚΣΩΒΡΗ 99,9 ΝΟΔΜΒΡΗ ΓΔΚΔΜΒΡΗ Σχήμα 2: Μελαίν ύςνο βξνρήο γηα ηελ πεξίνδν από ην Μεηεσξνινγηθό Σηαζκό Πύξγνπ ηεο Δ.Μ.Υ. 148 Τν γεγνλόο απηό ζε ζπλδπαζκό κε ηελ θαιή γνληκόηεηα ηνπ εδάθνπο δεκηνπξγεί άθζνλε βιάζηεζε ε νπνία κεηαηξέπεηαη ζε εύθιεθηε ύιε ηελ πεξίνδν ηνπ θαινθαηξηνύ ιόγσ ηεο ρακειήο πγξαζίαο πνπ παξαηεξείηαη ηόζν ζηα θπηά ηνπ ππνξνόθνπ ησλ δαζώλ ραιεπίνπ πεύθεο όζν θαη ζηα ίδηα ηα πεύθα. Έηζη είλαη εκθαλή κία ζπζζώξεπζε εύθιεθηεο δώζαο (ζάκλσλ ππνξνόθνπ) θαη λεθξήο (μεξνί θιάδνη, βειόλεο, θύιια θ.ι.π.) βηνκάδαο. Με θόθθηλν ρξσκαηηζκό είλαη ηα έηε πνπ έρνπλ ύςνο βξνρήο θάησ από mm βξνρήο, θαη όπσο ζα δνύκε παξαθάησ είλαη θαη ρξνληέο πνπ έρνπκε κεγάιν αξηζκό ππξθαγηώλ ή θακέλσλ εθηάζεσλ. Τςειέο ζεξκνθξαζίεο Καηά ηελ ζεξηλή πεξίνδν νη ζεξκνθξαζίεο είλαη πνιύ πςειέο κε απνηέιεζκα ε πγξαζία ηεο λεθξήο παξά ην έδαθνο θπηνκάδαο λα είλαη πνιύ θάησ ηνπ 10% ε δε δώζα θπηηθή ύιε έρεη ράζεη κεγάιν πνζνζηό πγξαζίαο κε απνηέιεζκα λα γίλεηαη πην εύθιεθηε. Οη ζπλζήθεο ησλ πςειώλ ζεξκνθξαζηώλ ζε ζπλδπαζκό κε ηελ παξαηεηακέλε μεξαζία επηβξαδύλεη ηελ αλάπηπμε ησλ κηθξννξγαληζκώλ πνπ ζα απνζπλζέζνπλ ηελ λεθξή ύιε κε ζπλέπεηα ηε ζπζζώξεπζε κεγάισλ πνζνηήησλ θαύζηκεο ύιεο ελώ κνλαδηθόο ηξόπνο γηα ηε κείσζε ηεο είλαη ε ππξθαγηά. Οη ηζρπξνί άλεκνη Οη ηζρπξνί άλεκνη πνπ επηθξαηνύλ ζε ζρέζε κε ηηο πςειέο ζεξκνθξαζίεο θαη ηε κηθξή ζρεηηθή πγξαζία, είλαη απηνί πνπ έρνπλ δώζεη ηηο κεγαιύηεξεο θαηαζηξνθέο ησλ δαζώλ ηνπ Ν. Ηιείαο από ππξθαγηέο. Οη ηζρπξνί άλεκνη θαηά ηε δηάξθεηα κηαο ππξθαγηάο δεκηνπξγνύλ ζπλερώο λέεο εζηίεο κε κία ζπίζα ή κε ηα θαξπόθπιια πνπ απνζπνύληαη από ηνπο θώλνπο ησλ πεύθσλ ή αθόκα θαη κε κηθξά αλακκέλα θνκκάηηα θινηνύ - μύινπ. Μνξθή ησλ δαζώλ Η εκθάληζε ησλ δαζώλ ππό κνξθή κσζατθνύ ζε ζρέζε κε ηηο αγξνηηθέο εθηάζεηο (ζπλερήο ελαιιαγή δαζώλ θαη αγξνηηθώλ εθηάζεσλ) έρεη ζεηηθά θαη αξλεηηθά ζηνηρεία ζηηο ππξθαγηέο ησλ δαζώλ ηνπ Ν. Ηιείαο. Τν κσζατθό απηό απμάλεη ηηο

4 πηζαλόηεηεο δεκηνπξγίαο ππξθαγηώλ από ακέιεηα (αγξνηηθέο εξγαζίεο) αιιά κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη θαη σο αληηππξηθή δώλε. ΣΑΣΙΣΙΚΑ ΣΟΙΥΔΙΑ ΣΧΝ ΠΤΡΚΑΓΙΧΝ ΣΟ Ν. ΗΛΔΙΑ Αξηζκόο ππξθαγηώλ θαη θακέλε έθηαζε Ο ζπλνιηθόο αξηζκόο ησλ ππξθαγηώλ πνπ θαηεγξάθεζαλ ηελ ρξνληθή πεξίνδν , ζηελ Ηιεία αλέξρεηαη ζε πεξηζηαηηθά, ηα νπνία θαηέζηξεςαλ ζηξέκκαηα (Πίλαθαο 1). Τα ζηνηρεία ζπγθεληξώζεθαλ από ηα βηβιία ζηαηηζηηθήο ππξθαγηώλ ησλ ηξηώλ Γαζαξρείσλ (Πύξγνπ, Ακαιηάδαο θαη Οιπκπίαο) ηνπ Ν. Ηιείαο. ΓΑΙΚΔ ΠΤΡΚΑΓΙΔ Ν. ΗΛΔΙΑ ΥΡΟΝΙΚΗ ΠΔΡΙΟΓΟΤ ΔΣΗ ΑΡΙΘΜΟ ΠΤΡΚΑΓΙΧΝ ΚΑΔΙΑ ΔΚΣΑΗ [ζηξέκκαηα] ΜΔΗ ΚΑΜΔΝΗ ΔΚΣΑΗ ΑΝΑ ΠΤΡΚΑΓΙΑ [ζηξέκκαηα]

5 Αριθμός Πσρκαγιών ΤΝΟΛΟ ζηξέκκαηα Μέζνο όξνο πεξηόδνπ: 476 ζηξ. Πίνακας 1: Αξηζκόο ππξθαγηώλ θακέλε έθηαζε θαη κέζε θακέλε έθηαζε αλά ππξθαγηά. Δμάξζεηο παξαηεξνύληαη ζηνλ αξηζκό ησλ ππξθαγηώλ ηα έηε 1988, 1992, 1993, 2003 θαη θπζηθά ην Από ηα έηε πνπ παξνπζηάδνληαη εμάξζεηο ππξθαγηώλ ην 1993 θαη ην 2007 ηπγράλεη λα είλαη έηε εθινγηθώλ αλακεηξήζεσλ. Δηδηθόηεξα ην 2007 ζπλνδεύηεθε θαη κε κεγάιν αξηζκό θακέλσλ εθηάζεσλ, πνπ θπζηθή αηηία θαίλεηαη λα είλαη ε κεγάιε μεξαζία ηεο πεξηόδνπ Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε κέζε εηήζηα θακέλε έθηαζε αλά ππξθαγηά γηα ηελ πεξίνδν Η έθηαζε απηή παξνπζηάδεη ηεξάζηηα αύμεζε αλά ππξθαγηά ηα έηε 1981, 1998 θαη ην 2007 κε απνηέιεζκα λα ππνβαζκίδεηαη ε κείσζε πνπ παξαηεξείηαη από ην 2001 έσο ην πρλόηεηα εκθάληζεο ππξθαγηώλ θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ έηνπο Από ην παξαθάησ ζρήκα 3 δηαπηζηώλεηαη όηη, ηα ιηγόηεξα πεξηζηαηηθά ππξθαγηώλ παξνπζηάδνληαη ηνπο κήλεο Ννέκβξην, Γεθέκβξην, Ιαλνπάξην θαη Μάην ελώ ηα πεξηζζόηεξα εκθαλίδνληαη θαηά ηνπο κήλεο Ινύιην θαη Αύγνπζην θαη αθνινπζνύλ κε κηθξόηεξν αξηζκό ππξθαγηώλ, νη ππόινηπνη κήλεο ηεο μεξήο πεξηόδνπ. Απηό ζα πξέπεη λα απνδνζεί ζηελ αλάπηπμε ηεο πνώδνπο βιάζηεζεο, κεηά ηελ παξέιεπζε ηνπ ρεηκώλα ζηηο δαζηθέο εθηάζεηο θαη θπξίσο ζηα βνζθνηόπηα, ε νπνία ζπλήζσο απνηειεί ηελ θύξηα ηξνθνδόηεζε ησλ δαζηθώλ ππξθαγηώλ κε θαύζηκε ύιε. Καηανομή ηφν πσρκαγιών ηης Ηλείας ανά μήνα για ηην περίοδο ΙΑΝΟΤΑΡΙΟ ΦΔΒΡΟΤΑΡΙΟ ΜΑΡΣΙΟ ΑΠΡΙΛΙΟ ΜΑΙΟ ΙΟΤΝΙΟ ΙΟΤΛΙΟ ΑΤΓΟΤΣΟ ΔΠΣΔΜΒΡΙΟ ΟΚΣΩΒΡΙΟ ΝΟΔΜΒΡΙΟ ΓΔΚΔΜΒΡΙΟ Σχήμα 3: Καηαλνκή ππξθαγηώλ ζην Ν. Ηιείαο αλά κήλα γηα ηελ πεξίνδν Οη θαηξηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνύλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο μεξήο πεξηόδνπ (Απξίιην κέρξη Οθηώβξην), θαζηζηνύλ ηε θαύζηκε ύιε πνιύ εύθιεθηε. Έθπιεμε απνηειεί ην γεγνλόο όηη ν Μάξηηνο, ν Απξίιηνο θαη ν Φεβξνπάξηνο εκθαλίδνπλ απμεκέλν αξηζκό ππξθαγηώλ. Μηα εξκελεία πνπ ζα κπνξνύζε λα δνζεί είλαη ε ηδηαηηεξόηεηα πνπ παξνπζηάδεη ν λνκόο ζε όηη αθνξά ηα ζεκεία επαθήο γεσξγηθώλ

6 00:30-1:30 1:30-2:30 2:30-3:30 3:30-4:30 4:30-5:30 5:30-6:30 6:30-7:30 7:30-8:30 8:30-9:30 9:30-10:30 10:30-11:30 11:30-12:30 12:30-13:30 13:30-14:30 14:30-15:30 15:30-16:30 16:30-17:30 17:30-18:30 18:30-19:30 19:30-20:30 20:30-21:30 21:30-22:30 22:30-23:30 23:30-00:30 Ιανοσάριος Φεβροσάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγοσστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος θαη δαζηθώλ εθηάζεσλ (κνξθή κσζατθνύ). Τελ πεξίνδν ησλ κελώλ πνπ αλαθέξακε ελεξγνύληαη εξγαζίεο θαζαξηζκώλ κε θαύζε. Καμένες εκηάζεις ανά μήνα για ηη περίοδο Σχήμα 4: Κακέλεο εθηάζεηο αλά κήλα γηα ηελ πεξίνδν Σην ζρήκα 4 εκθαλίδεηαη ε θακέλε έθηαζε/κήλα όπνπ παξαηεξείηε πσο ν κήλαο κε ηηο πεξηζζόηεξεο θαηαζηξνθέο είλαη ν Αύγνπζηνο θαη αθνινπζεί ν Σεπηέκβξηνο θαη ν Ινύιηνο όπσο θαη ν αξηζκόο ησλ ππξθαγηώλ. Οη κήλεο Φεβξνπάξηνο, Μάξηηνο θαη Απξίιηνο δελ αθνινπζνύλ ηνλ απμεκέλν αξηζκό ησλ ππξθαγηώλ, αλακελόκελν ιόγσ ησλ κεηεσξνινγηθώλ παξακέηξσλ ησλ ζεξηλώλ πεξηόδσλ (Κανύθεο, 2008). Σπλδπάδνληαο ηα ζρήκαηα 3 θαη 4, δηαπηζηώλνπκε όηη θαηά ηνπο κήλεο ηεο πγξήο πεξηόδνπ νη θαηαζηξνθέο είλαη ακειεηέεο, πνπ ζεκαίλεη όηη, αθόκε θη όηαλ εκθαλίδνληαη ππξθαγηέο, είλαη άκεζε ε θαηαζηνιή ηνπο, ιόγσ ησλ θαηξηθώλ ζπλζεθώλ πνπ επηθξαηνύλ. Άξα, γίλεηαη άκεζα αληηιεπηή ε ζπκβνιή ηνπ θαηξνύ ζηελ εκθάληζε ησλ δαζηθώλ ππξθαγηώλ θαη ζην ηξόπν εμάπισζήο ηνπο. Καηαλνκή ππξθαγηώλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 24ώξνπ Τν κεγαιύηεξν πνζνζηό ππξθαγηώλ ζύκθσλα κε ην ζρήκα 5 εθδειώλεηαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εκέξαο 90% θαη ην ειάρηζην θαηά ηε δηάξθεηα ηεο λύρηαο. Οη πιένλ επηθίλδπλεο ώξεο εθδήισζεο ππξθαγηάο είλαη 10:30 έσο 18:30, δηόηη επηθξαηνύλ πςειέο ζεξκνθξαζίεο, ρακειέο ζρεηηθέο πγξαζίεο, γεγνλόο πνπ επλνεί ηελ γξήγνξε εμάπισζε ηεο θσηηάο. Σην Ν. Ηιείαο νη θαηαζηξνθηθέο ππξθαγηέο έρνπλ εθδεισζεί θαηά ην δηάζηεκα από ώξα 13:00 έσο 16:00. Καηανομή ηων πσρκαγιών ηης Ηλείας ενηός ηοσ 24ώροσ για ηη περίοδο Σχήμα 5: Καηαλνκή ππξθαγηώλ ηνπ Ν. Ηιείαο εληόο ηνπ 24ώξνπ γηα ηελ πεξίνδν ΑΝΣΙΓΙΑΒΡΧΣΙΚΑ ΔΡΓΑ - ΔΡΔΤΝΑ Τν θάςηκν ελόο δάζνπο ζηηο πεξηζζόηεξεο πεξηπηώζεηο επηθέξεη αληηθαηάζηαζε ηεο θπηνθιίκαθαο κε άιιε πην νπηζζνδξνκηθή θπηνθιίκαθα θαη ζπγρξόλσο ζε

7 πνιιέο πεξηπηώζεηο ηέιεηα παξάζπξζε ηνπ επηθαλεηαθνύ εδάθνπο θαη βξαρνπνίεζε ηεο θακέλεο πεξηνρήο (Καξαπηδάθεο, 2007). Από ηελ ππξθαγηά επεξεάδνληαη ε ρισξίδα θαη ε παλίδα ηεο πεξηνρήο, ε ζπγθξάηεζε θαη ζηε ζπλέρεηα ε θαηαλνκή ηεο βξνρήο πνπ θζάλεη ζηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο, ε πιεκκπξηθή απνξξνή θαη νη παξνρέο ησλ πδαηνξεπκάησλ ηεο, νη θπζηθέο θαη ρεκηθέο ηδηόηεηεο ηνπ εδάθνπο ηεο θαζώο επίζεο ε πνηόηεηα ηνπ λεξνύ θαη ηνπ αέξα (Μπαινύηζνο, Οηθνλόκνπ & Κανύθεο, 2001). Από έξεπλα πνπ πινπνηήζεθε (Οθηώβξην Μάξηην 2009) ζηηο πεξηνρέο Σκέξλαο, Αξραίαο Οιπκπίαο θαη Φεηκαδηνύ ηνπ Ν. Ηιείαο ειήθζεζαλ 858 κεηξήζεηο (648 ζε πιαγηέο θαη 210 ζε πδαηνξέκαηα), κε νξηνζέηεζε δώλεο 2,5 κέηξσλ θαη κεηξήζεηο από ηα θαηάληε πξνο ηα αλάληε. Μεηξήζεθαλ θαη θαηαγξάθεθαλ: α) ην ύςνο ηνπ αληηδηαβξσηηθνύ έξγνπ (h) ζε m, β) ην πιάηνο ηνπ (w) ζε m, γ) ε απόζηαζε κεηαμύ ηνπ πςειόηεξνπ ζεκείνπ ηνπ έξγνπ θαη ηεο πξνβνιήο ηνπ ζην έδαθνο πξνο ηα αλάληε (d) ζε m, δ) ην ύςνο ηνπ θαηαθξαηεζέληνο εδαθηθνύ πιηθνύ (h s ) ζε m,ε) ε θιίζε πιαγηάο ζε κνίξεο ( ν ). Υπήξμε θαη θσηνγξαθηθή ηεθκεξίσζε κε θσηνγξαθίεο. Σχήμα 6: Υπνινγηζκόο απόδνζεο πιήξσζεο έξγνπ (%). Οη κεηξήζεηο ηνπ εδαθηθνύ πιηθνύ θαη ησλ ηερληθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ ησλ έξγσλ αμηνπνηήζεθαλ γηα ηνπο ππνινγηζκνύο: α) ηνπ όγθνπ ηνπ ζπγθξαηεζέληνο εδαθηθνύ πιηθνύ αλά έξγν (V s ) ζε m 3, β) ηνπ κέγηζηνπ όγθνπ ηνπ εδαθηθνύ πιηθνύ πνπ δπλεηηθά ζα κπνξνύζε λα ζπγθξαηεζεί αλά έξγν (V s(max) ) ζε m 3 θαη γ) ηεο απνδνηηθόηεηαο - δειαδή ηνπ ιόγνπ V s /V s(max) επί ηνηο εθαηό - θάζε έξγνπ. Αθνινύζσο δεκηνπξγήζεθαλ 4 θιάζεηο απνδνηηθόηεηαο ησλ έξγσλ. ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ Ο βαζκόο απνδνηηθόηεηαο ησλ αληηδηαβξσηηθώλ έξγσλ δειαδή ην θιάζκα όγθνπ ηνπ εδάθνπο πνπ ζπγθξαηήζεθε, παξνπζηάδεηαη ζην ζρήκα 7, απ όπνπ ζπλάγεηαη ην ζπκπέξαζκα, πσο θαλέλα έξγν δελ έρεη κπνξέζεη κέρξη ζήκεξα λα απνδώζεη πνιύ θαιά έλαληη ζηε δηάβξσζε ηνπ εδάθνπο. Τα αληηδηαβξσηηθά έξγα ζηελ Αξραία Οιπκπία έρνπλ «απνδώζεη αξθεηά». Τα έξγα ζηελ πεξηνρή ηεο Σκέξλαο έρνπλ «απνδώζεη ιίγν» νξηαθά όκσο ειάρηζηα θάησ από ην όξην «απέδσζε αξθεηά» θαη ηέινο δελ έρνπλ απνδώζεη θαζόινπ ηα έξγα κε θιαδνδέκαηα πνπ έρνπλ γίλεη ζην Φεηκαδηό, έλδεημε ηεο απνηπρίαο απηνύ ηνπ ηύπνπ θαηαζθεπήο αληηδηαβξσηηθώλ έξγσλ γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηεο εδαθηθήο δηάβξσζεο κεηά από κία θαηαζηξνθηθή ππξθαγηά.

8 Σχήμα 7: Μέζνο όξνο απνδνηηθόηεηαο αληηδηαβξσηηθώλ έξγσλ ζε ηξεηο πεξηνρέο κειέηεο ηνπ Ν. Ηιείαο. ΔΝΣΑΞΗ Δ ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Η παξνύζα έξεπλα πέξα ησλ πξνγξακκαηηζκέλσλ ζηόρσλ ηεο, γηα παξάζεζε ζηνηρείσλ γηα ππξθαγηέο θαη αληηδηαβξσηηθέο παξεκβάζεηο ζην Ν. Ηιείαο κπνξεί λα απνηειέζεη νδεγό εθπαηδεπηηθήο δξάζεο ζηα πιαίζηα πεξηβαιινληηθνύ πξνγξάκκαηνο. Οη καζεηέο ζηα πιαίζηα απηήο ηεο δξάζεο κπνξνύλ λα: δηεμάγνπλ έξεπλα (π.ρ. δηαδηθηπαθή) θιηκαηηθώλ ζηνηρείσλ πνπ ζπληεινύλ ζηελ εθδήισζε ππξθαγηώλ, αλαδεηήζνπλ ζηνηρεία γηα ηηο ππξθαγηέο θαη ηηο επηπηώζεηο ζηελ Διιάδα, δηεμάγνπλ ηηο δηθέο ηνπο κεηξήζεηο απόδνζεο πιήξσζεο αληηδηαβξσηηθνύ έξγνπ (%) ζην πεδίν (π.ρ. πιαγηά δάζνπο), θάλνπλ ρξήζε λέαο ηερλνινγίαο (π.ρ. GPS) γηα εύξεζε δεδνκέλσλ π.ρ.(ζέζε πεξηνρήο, θιίζε πιαγηάο), εμάγνπλ ηα δηθά ηνπο απνηειέζκαηα θαη λα ηεθκεξηώζνπλ ηα δηθά ηνπο ζπκπεξάζκαηα απνδνηηθόηεηαο έξγσλ. Με απηό ηνλ ηξόπν: ζα δεκηνπξγήζνπλ εθπαηδεπηηθό πιηθό, ζα αλαπηύμνπλ δεμηόηεηεο ζε ζρέζε κε ζπλεξγαηηθή έξεπλα-αμηνιόγεζε ελζσκαηώλνληαο ηηο ηδέεο θαη πξνζδνθίεο όισλ ησλ καζεηώλ ζε ζπγθεθξηκέλν πεξηβαιινληηθό ζέκα, ζα κπνξνύλ λα ζπκκεηέρνπλ (κε ελίζρπζε ηεο θξηηηθήο ηνπο ζθέςεο) κειινληηθά ζε δεκνθξαηηθό έιεγρν πνιηηηθώλ επηινγώλ γηα ην πεξηβάιινλ, ζα δηακνξθσζνύλ σο ηθαλνί πνιίηεο γηα δξάζε-ζπκκεηνρή ζε ζέκαηα πεξηβάιινληνο θαη ζα εληζρύζνπλ ηελ θξηηηθή ζθέςε θαη ζηάζε ηνπο όζνλ αθνξά ηε νξζνινγηθή δηαρείξηζε θπζηθώλ πόξσλ. Η πινπνίεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δξάζεο ζηα πιαίζηα ελόο πεξηβαιινληηθνύ πξνγξάκκαηνο κπνξεί λα γίλεη κε επίζθεςε ζε πξόζθαηα θακέλε πεξηνρή κε αληηδηαβξσηηθά έξγα γηα έξεπλα πεδίνπ. 1ν ΦΤΛΛΟ ΔΡΓΑΙΑ Γξαζηεξηόηεηα 1 ε - Πξόβιεςε (Φξήζε ηερληθήο θαηαηγηζκνύ ηδεώλ, ζπδήηεζε) Σπκπιεξώζηε ηηο παξαθάησ επηινγέο: 1. Βξέρεη Τη παζαίλεη ην έδαθνο ηνπο ρεηκεξηλνύο κήλεο; α) Γηάβξσζε ΝΑΙ ΟΦΙ β) Γίλεηαη γνληκόηεξν ΝΑΙ ΟΦΙ

9 γ) Σε ζπλδπαζκό κε γνληκόηεηα εδάθνπο δεκηνπξγείηαη άθζνλε βιάζηεζε ΝΑΙ ΟΦΙ 2. Τνπο θαινθαηξηλνύο κήλεο θαίγνληαη ηα δάζε γηαηί α) Δπλνείηαη από ηηο θαηξηθέο ζπλζήθεο ΝΑΙ ΟΦΙ β) Η δηαζέζηκε θαύζηκε ύιε είλαη εύθιεθηε ΝΑΙ ΟΦΙ Μπνξεί λα κελ έρεηο θάλεη ηηο ίδηεο πξνβιέςεηο κε ηνπο άιινπο ζπκκαζεηέο ζνπ ζηελ νκάδα. Δμήγεζε αλ επηζπκείο κε ιίγα ιόγηα ηηο πξνβιέςεηο ζνπ:.... Γξαζηεξηόηεηα 2 ε - Αλαδήηεζε πιεξνθνξίαο 2.1 Αμηνπνηώληαο ην δηαδίθηπν αλαδεηείζηε δεδνκέλα γηα ηα παξαθάησ βηνθιηκαηηθά ζηνηρεία ηεο επηιεγκέλεο πεξηνρήο ηεο Διιάδαο: 1. ύςνο βξνρήο 2. ζεξκνθξαζία 3. θαηεύζπλζε θαη ηαρύηεηα αλέκσλ Δλδεηθηηθά site γηα εύξεζε δεδνκέλσλ (π.ρ Αλαδεηήζηε από αξκόδηεο ππεξεζίεο (π.ρ. Γαζαξρείν - Ππξνζβεζηηθή - Γήκν) δεδνκέλα γηα ηηο ππξθαγηέο. Δηδηθόηεξα αλαδεηείζηε γηα επηιεγκέλν λνκό: 1. αξηζκό ππξθαγηώλ αλά έηνο, 2. θακέλε έθηαζε αλά έηνο, 3. ώξα εθδήισζεο ππξθαγηάο. Αμηνπνηώληαο ην δηαδίθηπν (π.ρ. Google earth, Google maps θ.ι.π.) αλαδεηείζηε δεδνκέλα (Longitude - Latitude) γηα εληνπηζκό πεξηνρήο θακέλνπ δάζνπο. Γξαζηεξηόηεηα 3 ε - Δπεμεξγαζία δεδνκέλσλ - Απνηειέζκαηα 3.1 Αμηνπνηείζηε ηα δεδνκέλα πνπ βξέζεθαλ από ηελ έξεπλά ζαο κε ζθνπό λα θαηαζθεπάζεηε ηα παξαθάησ δηαγξάκκαηα: θαηαζθεπή δηαγξακκάησλ κε δεδνκέλα ύςνπο βξνρήο, ζεξκνθξαζίαο θαη ηαρύηεηαο αλέκνπ αλά δεθαεηία, θαηαζθεπή δηαγξακκάησλ κε πεξηζηαηηθά ππξθαγηώλ αλά δεθαεηία, θαηαζθεπή δηαγξάκκαηνο κε κέζε θακέλε έθηαζε αλά ππξθαγηά 3.2 Παξνπζηάζηε ηα απνηειέζκαηά ζαο ζηελ νκάδα θαη ζηελ επξύηεξε θνηλσλία απαληώληαο ζε εξσηήκαηα όπσο: πνηα έηε παξαηεξείηαη έμαξζε ηνπ θαηλνκέλνπ ησλ ππξθαγηώλ; ηα έηε μεξαζίαο ζπλνδεύνληαη από θαηλόκελα ππξθαγηάο; πνηνπο κήλεο παξαηεξήζεθε αύμεζε πεξηζηαηηθώλ ππξθαγηάο; πνηεο είλαη νη επηθίλδπλεο ώξεο εθδήισζεο ππξθαγηάο. 2ν ΦΤΛΛΟ ΔΡΓΑΙΑ Γξαζηεξηόηεηα 1ε - Πξνεηνηκαζία ησλ νκάδσλ γηα παηδαγσγηθή εμόξκεζε ζην δάζνο Πξνεηνηκαδόκαζηε γηα ηελ εμόξκεζή καο ζην δάζνο Σπδεηάκε θαη ζπλαπνθαζίδνπκε πξηλ ηελ επίζθεςή καο ζην δάζνο (καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνί) γηα λα πξνεηνηκαζηνύκε θαηάιιεια έηζη ώζηε: λα δηαζθαιίζνπκε ηελ αζθαιή κεηάβαζε θαη παξακνλή καο ζ απηό,

10 λα ζπκπεξηθεξζνύκε θηιηθά πξνο απηό. Γη απηό ζην δάζνο θξνληίδσ λα θνξώ: ξνύρα άλεηα, καθξύ παληειόλη, δεηό θιεηζηό παπνύηζη κε ηξαθηεξσηή ζόια, θαπέιν ή αδηάβξνρν αλάινγα ηελ επνρή, ζαθίδην ζηελ πιάηε γηα λα έρσ ειεύζεξα ηα ρέξηα κνπ. Γξαζηεξηόηεηα 2ε - Γλσξηκία κε ην δάζνο - Φπηά ζην δηάβα καο Χάρλνπκε, βξίζθνπκε, παξαηεξνύκε, αλαγλσξίδνπκε, θσηνγξαθίδνπκε, θαηαγξάθνπκε, δσγξαθίδνπκε, θπηά πνπ ζπλαληάκε ζην δάζνο. Σεκείσζε: Η δξαζηεξηόηεηα κπνξεί λα γίλεηαη θαζ όιε ηε δηάξθεηα ηεο επίζθεςεο ζην δάζνο. Γξαζηεξηόηεηα 3ε - Αλζξώπηλεο παξεκβάζεηο ζην δάζνο Ίρλε ηνπ αλζξώπνπ Σηελ εμόξκεζή καο ζην δάζνο, εληνπίδνπκε, παξαηεξνύκε θαη ζρνιηάδνπκε αλζξώπηλεο παξεκβάζεηο (πεξηγξαθή - ζθνπόο πνπ εμππεξεηεί - πεξηβαιινληηθή επίπησζε). Σηε ζπλέρεηα κε δσγξαθηθή, θαηαζθεπέο, δηήγεκα, θσηνγξαθία ή θάηη άιιν απνδίδνπκε ηελ παξέκβαζε πνπ καο εληππσζίαζε πεξηζζόηεξν ζην δάζνο. Γξαζηεξηόηεηα 4ε - Μεηξήζεηο πεδίνπ ζην δάζνο - πλέληεπμε από έλα δέληξν! 4.1 Αμηνπνηώληαο ηηο ζπζθεπέο GPS αλαδεηείζηε δεδνκέλα (Longitude - Latitude) πεξηνρήο θακέλνπ δάζνπο. 4.2 Μεηξήζηε θαη θαηαγξάςηε ζηνηρεία γηα ηα εληνπηζκέλα αληηδηαβξσηηθά έξγα: α) ην ύςνο ηνπ αληηδηαβξσηηθνύ έξγνπ (h) ζε m, β) ην πιάηνο ηνπ (w) ζε m, γ) ε απόζηαζε κεηαμύ ηνπ πςειόηεξνπ ζεκείνπ ηνπ έξγνπ θαη ηεο πξνβνιήο ηνπ ζην έδαθνο πξνο ηα αλάληε (d) ζε m, δ) ην ύςνο ηνπ θαηαθξαηεζέληνο εδαθηθνύ πιηθνύ (h s ) ζε m, ε) ε θιίζε πιαγηάο ζε κνίξεο ( ν ). Τέινο θσηνγξαθίζηε ελδεηθηηθά ηα ζεκεία ησλ κεηξήζεσλ. 4.3 Αμηνπνηήζηε ηηο κεηξήζεηο γηα ηνλ ππνινγηζκό απόδνζεο πιήξσζεο έξγνπ (%): α) ηνπ όγθνπ ηνπ ζπγθξαηεζέληνο εδαθηθνύ πιηθνύ αλά έξγν (V s ) ζε m 3, β) ηνπ κέγηζηνπ όγθνπ ηνπ εδαθηθνύ πιηθνύ πνπ δπλεηηθά ζα κπνξνύζε λα ζπγθξαηεζεί αλά έξγν (V s (max)) ζε m 3 θαη γ) ηεο απνδνηηθόηεηαο - δειαδή ηνπ ιόγνπ V s /V s (max) επί ηνηο εθαηό (%) - θάζε έξγνπ. Αθνινύζσο δεκηνπξγήζηε 4 θιάζεηο απνδνηηθόηεηαο ησλ έξγσλ. 4.2 Όηαλ βξηζθόκαζηε ζην κηζνθακέλν δάζνο κπνξνύκε λα κεηξήζνπκε θαη λα πξνζδηνξίζνπκε νξηζκέλα ζηνηρεία επηιεγκέλσλ (κε θακέλσλ - κηζνθακέλσλ) δέληξσλ όπσο νλνκαζία, ειηθία, ειηθία, ζρήκα θνξκνύ. Έλαο επράξηζηνο θαη πξσηόηππνο ηξόπνο είλαη λα «πάξνπκε ζπλέληεπμε από ην θακέλν δέληξν» Πηζαλέο εξσηήζεηο καο: Πώο ζε ιέλε;... Πόζν ρξνλώλ είζαη/ήζνπλ όηαλ θάεθεο;.... Πόζν κπόη έρεηο/είρεο;.... Δίζαη/Ήζνπλ αεηζαιέο ή θπιινβόιν;... Μπνξώ λα πηάζσ ηνλ θνξκό ζνπ;.. Πεηξάδεη πνπ ζα γίλνπκε θαη εκείο δέληξν/θακέλν δέληξν ζαλ θαη εζέλα; (αλαπαξάζηαζε ηνπ δέληξνπ)

11 Δίζαη πεγή έκπλεπζεο γηα καο θαη ζνπ αθηεξώλνπκε έλα πνίεκα! (εκπλεόκαζηε θαη γξάθνπκε έλα πνίεκα γηα ην θακέλν δέληξν). Σ επραξηζηνύκε γηα ηελ παξέα! Γξαζηεξηόηεηα 5ε - Γεκηνπξγία θσηνγξαθηθνύ ιεπθώκαηνο Τν θσηνγξαθηθό πιηθό πνπ ζπγθεληξώζεθε από ηνπο καζεηέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εμόξκεζήο ηνπο ζην δάζνο θαζώο θαη απηό από ηηο ζρεηηθέο δξαζηεξηόηεηέο ηνπο κπνξεί λα ζπγθεληξσζεί γηα λα δεκηνπξγεζεί έλα ιεύθσκα ζε εθηππσκέλε κνξθή ή ειεθηξνληθή. Δπίζεο ζην ιεύθσκα κπνξνύλ λα ζπκπεξηιεθζνύλ εηθνλνγξαθεκέλα πνηήκαηα, δηεγήκαηα θαη ηζηνξίεο, ζθέςεηο θαη πξνηάζεηο πξσηόηππεο πνπ γξάθηεθαλ θαη δεκηνπξγήζεθαλ από ηνπο καζεηέο ζρεηηθά κε ην δάζνο. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γηαθνπκήο Β., Βαβιίαξαο Π. (1994). «Ππξθαγηέο Ν. Ηιείαο » Γαζαξρείν Οιπκπίαο. Κξέζηελα. Κανύθεο, Κ. (2008). «Οη δαζηθέο ππξθαγηέο ζηνλ Ν. Ηιείαο θαηά ηε πεξίνδν θαη νη ηδηαηηεξόηεηεο ηνπο». Ηκεξίδα: Γαζηθέο Ππξθαγηέο Σηε Νόηηα Δπξώπε & ε θαηαιπηηθή εκπεηξία ηνπ Διιεληθνύ θαινθαηξηνύ ηνπ Φαξνθόπεην Παλεπηζηήκην. Αζήλα. Καξαπηδάθεο, Δ. (2007). «Μειέηε Αληηδηαβξσηηθώλ - Αληηπιεκκπξηθώλ Έξγσλ θαη Σπγθξάηεζε Δδαθώλ ζηηο Κακέλεο Δθηάζεηο Πεξηνρήο Γαζαξρείνπ Ακαιηάδαο». Γηεύζπλζε Γαζώλ Ν. Ηιείαο ηεο Πεξηθέξεηαο Γπηηθήο Διιάδαο. Κ.Π.Δ. Μαθξηλίηζαο (2003). Τν Τεηξάδην ηνπ Γάζνπο (2 ε Έθδνζε). Γίθηπν Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο «Τν δάζνο». Κ.Π.Δ. Καζηνξηάο, ΥΠ.Δ.Π.Θ. (2000). Δθπαηδεπηηθό παθέην «Τν δάζνο», Γήκνο Καζηνξηάο, Καζηνξηά. Μπαινύηζνο, Γ., Οηθνλόκνπ Α., Κανύθεο, Κ. (2001). «Ο θίλδπλνο πιεκκύξαο ζε ιεθάλεο απνξξνήο κεηά από ππξθαγηά. Αλάιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαη άκεζα κέηξα κείσζεο ησλ επηπηώζεσλ». Πξαθηηθά Δπηζηεκνληθνύ Σπλέδξηνπ κε ηίηιν Απνθαηάζηαζε θακέλσλ εθηάζεσλ. Αζήλα /12/2001. Παπαδήζε, Φ., Πεξδηθάξε Σ., Πήιηνπξαο Π. (2009). Πξνγξάκκαηα αλνηθηώλ Πεξηβαιινληηθώλ ηάμεσλ «Καιιηζηώ» Γαζηθά Οηθνζπζηήκαηα.