Ο Γεώργιος Στεφάνου στο «Γεωγραφικόν Λεξικόν», που εκδόθηκε το έτος 1937, μας δίνει τα εξής στοιχεία:

Transcript

1 Άρθρο του συγγραφέα Γιώργου Σιέττου Ο Γεώργιος Στεφάνου στο «Γεωγραφικόν Λεξικόν», που εκδόθηκε το έτος 1937, μας δίνει τα εξής στοιχεία: «ΠΙΚΕΡΜΙ»: Χωρίον Σπάτων, Επαρχίας Αττικής, Νομού Αττικής και Βοιωτίας, κάτοικοι εκατόν είκοσι (120), έχει τηλέφωνο και απέχει της μεν Αθήνας 4 ώρες, του δε Κορωπίου 3 ώρες και συμπληρώνει πως εκείνη την εποχή τα Σπάτα ήταν Κοινότητα με έδρα την ομώνυμη κωμόπολη με κατοίκους. Το Πικέρμι, στα κατοπινά χρόνια, έγινε Κοινότητα (1955). Πληθυσμός:Ο αριθμός των κατοίκων που το 1937 ανερχόταν σε 120, αυξήθηκε κατά πολύ. Έτσι το: 1971:Συνολικός πληθυσμός με τους κατοίκους των συνοικισμών 262 άτομα 1981:συνολικός πληθυσμός με τους κατοίκους των συνοικισμών 509 άτομα 2001:συνολικός πληθυσμός με τους κατοίκους των συνοικισμών άτομα. Πρόκειται για μία οικιστική περιοχή που συνορεύει με τους Δήμους: 1 / 23

2 Πεντέλης, Παλλήνης, Σπάτων και Ραφήνας και καταλαμβάνει στρέμματα γης (οικιστικής και μη). Στην Κοινότητα Πικερμίου υπάγονται και οι Οικισμοί: Διώνη, Ντράφι και Άγιος Σπυρίδωνας. Η Διώνη και ο Άγιος Σπυρίδωνας είναι νεοσύστατοι οικισμοί. Ετυμολογικά το Πικέρμι, όπως υποστηρίζει o Δημ.Καμπούρογλου στην «Ιστορία των Αθηναίων» (τόμος Γ, σελ. 132), οφείλει το όνομά του στον Πικέρμη, που ήταν Έλληνας, ιδιοκτήτης της περιοχής και μάλιστα από τους προύχοντες. Τονίζει μάλιστα ο Καμπούρογλου ότι «όπου τα νέα ονόματα επικράτησαν «εν τη Αττική», εκεί προϋπήρξαν ερημωθείσαι εκτάσεις και λησμονηθέντα ονόματα». Στα αρχεία της Κοινότητας Πικερμίου αναφέρεται ότι στη Βυζαντινή περίοδο και συγκεκριμένα τον 10 ο αιώνα μ.χ. ο ευρύτερος χώρος ήταν κτήμα του βυζαντινού άρχοντα Επικέρνη, κτήτορα της Μονής Παντελεήμονος, στον οποίο οφείλεται και η ονομασία του χωριού. Αρχαία χρόνια 2 / 23

3 Οι ιστορικές καταβολές του Πικερμίου, συνδέονται με εκείνες της Αθήνας. Ο Στράβων «Γεωγραφικά» αναφέρει πως ο Κέκροψ ήταν εκείνος που εγκατέστησε το λαό σε δώδεκα πολιτείες, οι οποίες ήταν: Κεκροπία Ελευσίς Τετράπολις Αφίδναι (ή Αφιόνες) Επακρία Θαρικός Δεκέλεια Βραυρών Κύθηρος Σφηττός Κηφισιά Αργότερα, ο Θησέας μάζεψε τις δώδεκα σε μία, τη σημερινή. Ο Πλούταρχος, «Θησέας» (2) αναφέρει ότι ο Θησέας συνένωσε την Αθήνα με όλες τις άλλες γύρω πόλεις ώστε να «λογιέται» μία πόλη και πιο κάτω (24) παρατηρεί πως μετά το θάνατο του Αιγέα, ο Θησέας έβαλε στο νου του να εκτελέσει ένα μεγάλο και αξιοθέατο έργο. Συνένωσε λοιπόν τους κατοίκους ολάκερης της Αττικής σε μία πόλη και όρισε ένα Δήμο μίας πόλης, ενώ μέχρι τότε ήταν διασπαρμένοι και με μεγάλη δυσκολία απέβλεπαν στο κοινό συμφέρον και καμιά φορά φιλονικούσαν και μάχονταν μεταξύ τους. Ο Θησέας λοιπόν επισκέφτηκε τους κατοίκους της Αττικής και άλλους έπεισε, άλλους δε 3 / 23

4 ανάγκασε με τη βία να δεχτούν τις προτάσεις του. Έτσι, ο Θησέας κατάργησε τις κατά τόπους αρχές και ίδρυσε ένα κοινό για όλους Πρυτανείο και ένα Βουλευτήριο και ονόμασε την πόλη που ίδρυσε Αθήνα. Καθιέρωσε επίσης και τα «Παναθήναια» ως κοινή γιορτή όλων ως επίσης και τα «Μετοίκια». Ο Θησέας, παρατηρεί ο Παυσανίας «Αττικά» (22), αφού συγκέντρωσε τους Αθηναίους από τους δήμους σε μία πόλη, καθόρισε να λατρεύουν την Πάνδημο Αφροδίτη καθώς και την Πειθώ. Μα και ο Θουκυδίδης στην «Ιστορία» του (Β 15-16) μας επιβεβαιώνει ότι ο Θησέας ένωσε την Αττική. Επέτρεψε όμως τους ξωμάχους να νέμονται τα κτήματά τους. Ωστόσο πολλοί από αυτούς, λόγω συνήθειας παρέμειναν στις περιοχές τους και μόνο την εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου αναγκάστηκαν εκ των πραγμάτων να συγκεντρωθούν στην Αθήνα. Φυλές Όπως στον αρχαίο κόσμο, έτσι και στην Αττική, υπήρχε φυλετική οργάνωση του πληθυσμού. Κάθε φυλή είχε τον αρχηγό της, που αποτελούσε τη στρατιωτική και τη θρησκευτική εξουσία και με διαιτησία έλυνε τις διαφορές που αναφύονταν μεταξύ των γενών. Πιθανότατα, οι Ίωνες ήταν αρχικά διαιρεμένοι σε τέσσερις φυλές: Αργαδείς, Αιγικορείς, Γελεότες και Οπλίτες. Οι φυλές αυτές αποτελούσαν τη βάση για την πολιτική οργάνωση της Αττικής. Για αυτό και αποτέλεσαν στόχο της πολιτικής μεταρρύθμισης του Κλεισθένη (508 / 507 π.χ). Τότε όλοι οι δήμοι μοιράστηκαν σε δέκα νέες φυλές, τα ονόματα των οποίων επέλεξε από κατάλογο το Δελφικό ιερό. Τα ονόματα αυτά προέρχονταν από παλιούς Αττικούς ήρωες και ήταν: 4 / 23

5 Ερεχθηίς Αιγηίς Πανδιονίς Λεοντίς Ακαμαντίς Οινηίς Κεκροπίς Ιπποθουντίς Αιαντίς Αντιοχίς Μάλιστα ο Παυσανίας «Αττικά» (5) λέει πως είδε και τα αγάλματα των δέκα ηρώων που έδωσαν το όνομά τους στις φυλές αργότερα δημιουργήθηκαν κι άλλες φυλές όπως του Αττάλου και του Πτολεμαίου και από τα τέλη του 4 ου μ.χ. αιώνα οι αριθμός των φυλών αυξήθηκε σε / 23

6 Πάντως, οι φυλές που υπήρχαν την εποχή του Παυσανία, ήταν εκείνες που καθορίστηκαν από τον Κλεισθένη, όπως τονίζει άλλωστε ο Παυσανίας «Αττικά» (29). Δήμοι Οι δήμοι υπήρχαν σε διάφορες ελληνικές περιοχές και κυρίως στην Αττική. Η αρχαιότερη μαρτυρία για αυτούς βρίσκεται στις πινακίδες της Πύλου με γραμμική γραφή Β, όπου απαντούν οι συλλαβές da mo με τη σημασία της κοινότητας ανθρώπων ή της κοινής γης. Η κατανομή της Αττικής σε δήμους έγινε επί Ισαγόρου άρχοντος (508 / 507 π.χ.) με τη μεταρρύθμιση του Κλεισθένη, όταν «αι κώμαι» - λέξη που χρησιμοποιείται στη Σολώνεια Νομοθεσία αντί της ομώνυμης δήμοι πήραν υπόσταση πολιτικής ενότητας, έγιναν διοικητικές οργανώσεις, που ρυθμίζουν αυτοτελώς τις υποθέσεις και τα συμφέροντά τους. Ο Ηρόδοτος (Ε 66) αναφέρει ότι κάθε φυλή διαιρέθηκε σε δέκα δήμους. Έτσι, ο αριθμός των δήμων έφτασε τους εκατό. Αργότερα όμως (2 ος π.χ. αιώνας) σύμφωνα με τη μαρτυρία του Πολέμωνα, που αναφέρει ο Στράβων, ο αριθμός των δήμων έφτασε τους 170. Η ονομασία των δήμων προήλθε είτε από τα παλαιά τοπωνύμια είτε από ονόματα νέων και τοπικών ηρώων ή από κάποια ιδιότητα του τόπου (Ερυθραί, ποταμοί κλπ) ή από κάποιο προϊόν (Αγρυλή, Αναγυρούς κλπ) ή από το ασκούμενο επάγγελμα (Κεραμεικός, Ιπποτομάδαι κλπ). Σε κάθε δήμο υπήρχε ένας δήμαρχος, προϊστάμενος που εκλεγόταν από τους δημότες για ένα χρόνο. Όλοι οι δήμοι δεν είχαν την ίδια έκταση και τον ίδιο πληθυσμό. 6 / 23

7 Ο χώρος που καταλαμβάνει σήμερα το Πικέρμι, ανήκε στην Αιγηίδα φυλή. Ο Στέφανος Βυζάντιος στο "Γεωγραφικό Λεξικό" του στη λέξη "Τίθρας" αναφέρει: "Δήμος Αιγηίδος φυλής, ο δημότης Τιθράσιος εκ τόπου Τιθραντόθεν, εις τόπον Τιθραντάδε, εν τόπω Τιθραντοί». Το λεξικό της Σούδας στη λέξη: "Τίθρασος" σημειώνει: "τόπος της Λιβύης" και ο Αριστοφάνης "Γοργόνες Τιθράσιαι" ένθα οι γοργόνες διέτριβων από δήμου της Αττικής πονηρώ, διαβάλασι γαρ τον δήμον τούτων ως κακοπράγμονα και ο Σχολιαστής του Αριστοφάνη στους "Βατράχους" σχολιάζει: "Ο Αριστοφάνης αποκαλεί τις γοργόνες Τ(ε)ιθράσιες, υπαινισσόμενος τον ομώνυμο δήμο της Αττικής, τους κατοίκους του οποίου ο ποιητής διαβάλλει ως ραδιούργους και κακούς. Ο ίδιος στη λέξη Ερίκεια γράφει: Ερίκεια: Δήμος Αθήνησι της Αιγηίδος φυλής, ο δημότης Ερικειεύς, τα τοπικά Ερικείαθεν, Ερικειάνδε, Ερικείασιν» Φαίνεται όμως ότι τόσο ο δήμος της Ερίκειας όσο και ο δήμος Τίθρας, ήταν μικροί και ασήμαντοι γιατί ο Παυσανίας «Αττικά» (31) ενώ αναφέρεται σε σπουδαίους δήμους δεν μνημονεύει καθόλου το δήμο της Ερίκειας και το δήμο Τ(ε)ίθρα. Ο δήμος της Ερίκειας συνόρευε με το δήμο της Πεντέλης που ανήκε στην Αντιοχίδα φυλή και το δήμο της Παλλήνης που ανήκε κι αυτός στην Αντιοχίδα φυλή. Από τα παλιά χρόνια λοιπόν, η ιστορία της Ερίκειας συνδέεται άρρηκτα με εκείνη της Αθήνας. Όσον αφορά το κομμάτι του Ντραφιού που συνορεύει με το κτήμα του Ρωσόλυμου πιθανολογείται ότι ανήκε στο αρχαίο αττικό δήμο «Φυγεύς» για τον οποίο εντόπισα τις εξής πληροφορίες: 7 / 23

8 - Ο Ησύχιος στο λεξικό του: «Φυγαιεύς, δήμος Αιγηίδος» - Ο Βυζάντιος στο λεξικό του: «Φυγαιά, δήμος της Αιγηίδος φυλής, ο δημότης Φυγαιεύς» Είναι προφανές ότι ο δήμος πήρε το όνομα του Φυγέα, βασιλιά της Ψωφίδας στην Αρκαδία, για τον οποίο έχουμε σχετικές πληροφορίες από τον Ρισπέν, «Ελληνική Μυθολογία, (Β 342) και τον Στέφανο Κομμητά. «Ελληνική Μυθολογία (σελ. 281 και 589). Για την προέλευση του ονόματος «Ερίκεια» κανένας δε γνωρίζει. Οι ελληνικές μυθολογίες όπως: Κερένυϊ, Ρισπέν, Νεσκέρμ, Κομητά, Παγκόσμια Μυθολογία καθώς επίσης και τα διάφορα λεξικά όπως του Ησύχιου, της Σούδας, των 10 Ρητόρων, του Βυζάντιου και του Στεφάνου δεν κάνουν καμία μνεία. Πιθανολογείται όμως ότι η ονομασία της τοποθεσίας πήρε το όνομά της από το φυτό «Ερίκη». Την άποψή μας στηρίζουμε στα εξής στοιχεία: Ο Ησύχιος στο «Λεξικό» του αναφέρει ότι: «Ερίκη: θυγάτηρ του Αναύρου». Το Άναυρον ήταν ποτάμι και η «Ερίκη» είδος φυτού. Το Λεξικό Δημητράκου λέει: «Ερείκη Ερίκη κοινώς ρείκι = θαμνώδες φυτό και ερεικώδης, γεμάτο ρείκια. Το φυτό αυτό έχει κατά τόπους διάφορα ονόματα και γραφή όπως π.χ. οι ζευγάδες στην Κω την «Ερείκη» τη λένε «Αρείκεινος» όπως αναφέρει ο Αναστ. Καραναστάσης «οι ζευγάδες της Κως (λαογραφία τόμος 1Δ, Αθήνα 1952 σελ. 215 σημ. 3). 8 / 23

9 Στη Ρόδο, όπως υποστηρίζει ο Αναστ. Βρόντης «Η μελισσοκομία και το μαντρατόρεμα στη Ρόδο» (σελ. 198 σημ. 3), τη λένε: «Ο Έρεικας» δηλαδή θάμνος αρωματώδης με βελονωτά φύλλα, η Ερείκη. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι στην περιοχή της Αττικής δεν υπήρχε κανένα ποτάμι με το όνομα «Άναυρον» και ότι η περιοχή του Πικερμίου ήταν γεμάτη ρείκια, αβίαστα αγόμαστε στο συμπέρασμα ότι η Ερίκεια χρωστάει το όνομά της στα ρείκια. Στην περιοχή διαδραματίστηκαν διάφορα ιστορικά γεγονότα: Ο Ηρόδοτος (Α 62) αναφέρει πως ο Πεισίστρατος συγκέντρωσε χρήματα και δυνάμεις και με τη συνδρομή των δήμων του Μαραθώνα και όλων των δήμων της γύρω περιοχής κατάφερε να γίνει για τρίτη φορά τύραννος των Αθηναίων. Ο Θουκυδίδης τονίζει πως κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου η αγροτική περιοχή της Αττικής και άρα και οι δήμοι Τίθρας, Φηγαίας και Ερίκειας υπέφεραν τα πάνδεινα από τους Λακεδαιμόνιους οι οποίοι έκοβαν όλα τα δέντρα. Στη Μάχη του Μαραθώνα, ιστορεί ο Ηρόδοτος (Ζ 111), παρατάχθηκαν όλες οι φυλές των Αθηναίων. Αυτό σημαίνει πως συμμετείχαν στη μάχη και οι κάτοικοι της Ερίκειας, της Τίθρας και της Φηγαίας. 9 / 23

10 Επιπροσθέτως, αναφέρονται ευρήματα, κυρίως χειροποίητα όστρακα της Νεολιθικής εποχής (6.000 π.χ π.χ.) με κατοίκηση και στην υστεροελλαδική ΙΙΙ Α-Β ( π.χ.). Στο Ντράφι, νεκροταφείο χρησιμοποιήθηκε ήδη από τη Γεωμετρική εποχή ( π.χ.). Στη βόρεια όχθη του Μεγάλου Ρέματος υπάρχει, αντίστοιχα, ένα αρκετά μεγάλο νεκροταφείο που φαίνεται ότι ήταν σε χρήση στην Αρχαϊκή, την Κλασική και την Ελληνιστική εποχή (700 π.χ. 146 μ.χ.). Τουρκοκρατία Για την περίοδο της Τουρκοκρατίας ελάχιστες πληροφορίες υπάρχουν, οι οποίες υποδηλώνουν ύπαρξη οργανωμένης οίκησης στην περιοχή. Συγκεκριμένα: Στις αρχές του 16 ου αιώνα ολοκληρώνεται η ανέγερση του ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, στο σημερινό νεκροταφείο. Ο ναός εικονογραφείται το 1549 με δωρεές των κατοίκων του χωριού. Γύρω στο 1642 η περιοχή υπάγεται στον Καζά της Κηφισιάς και φορολογούνται 15 νοικοκυριά. Ταυτόχρονα διατηρούνται και 9 τσιφλίκια στην περιοχή. Στα τέλη του 18 ου αιώνα παρακμάζει η περιοχή και μάλλον ανήκει ως κτήμα βακούφικο στη Μονή του Παντοκράτορα. Νεότερα χρόνια 10 / 23

11 Ο Γιάννης Κορδάτος στη "Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας" (τομ. ΧΙΙ, σελ ), μιλώντας για το Αγροτικό Κίνημα στην Αττική, λέει: "Όταν έγινε το ρωμαίικο οι Τούρκοι πούλησαν - ύστερα από συνεννόηση - τα ανύπαρκτα δικαιώματά τους σε μερικούς Ρωμιούς τσιφλικάδες κι έτσι παρουσιάστηκαν οι Έλληνες τσιφλικάδες σωστοί δερβεναγάδες της Αττικής, μαζί με τους καλόγερους της Μονής Πετράκη, Πεντέλης κλπ. Είναι αλήθεια πως όταν άρχισαν οι τσιφλικάδες της Αττικής, Συγγρός, Σκουζέδες, Μερκάτηδες, Καλλιφρονάδες, Καμπάδες κλπ να γδύνουν και να καταπιέζουν σαν τους παλιούς Τούρκους αγάδες και μπέηδες την αγροτιά του Αττικού κάμπου, πολλές φορές ξεσηκώθηκαν οι σκλάβοι της γης χωρίς αποτέλεσμα όμως εννοείται πως ο Σκουζές, Καλλιφρονάς και άλλοι τσιφλικάδες είχαν γίνει στυγνοί και σκληροί τύραννοι της αγροτιάς". Πληροφορίες λένε πως η περιοχή του Πικερμίου ανήκε στο μεγάλο τσιφλικά Αλέξανδρο Σκουζέ. Το όνομα Σκουζές έφερε μεγάλη και ιστορική αθηναϊκή οικογένεια, γνωστή από τον 17 ο αιώνα που όμως σήμερα έχει εκλείψει εξ αρρενογονίας. Ο Αλέξανδρος Σκουζές ήταν γιος του Γεωργίου Σκουζέ της μεγάλης αθηναϊκής οικογένειας Σκουζέ. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1853 σπούδασε Νομικά και το 1873 ήταν διδάκτορας της Νομικής, δικηγόρος, ενώ στην περίοδο από το 1873 μέχρι το 1880 εργάσθηκε στον διπλωματικό χώρο. Το 1890 εκλέχθηκε βουλευτής Αττικής όπου και συνέχισε να εκλέγεται μέχρι το Διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών στις κυβερνήσεις του Θ. Δηλιγιάννη στα διαστήματα από (31 Μαίου 1895μέχρι 18 Απριλίου 1897), από (24 Νοεμβρίου 1902 μέχρι 14 Ιουνίου 1903) καθώς επίσης και στα διαστήματα (16 Δεκεμβρίου Ιουνίου 1905) και (8 Δεκεμβρίου 1905 μέχρι 21 Ιουνίου 1908) στις κυβερνήσεις Θ. Δηλιγιάννη, Δ. Ράλλη και Γ. Θεοτόκη. Πέθανε στην Αθήνα το Τη θέση της άλλοτε μεγαλοπρεπούς οικίας του επί της οδού Ρηγίλλης 12 έχουν πάρει σήμερα τρεις πολυκατοικίες Στα χρόνια της κατοχής ( ) 11 / 23

12 Ξημερώνοντας της Αγίας Μαρίνας, 17 Ιουλίου του 1944, καθώς αφηγείται ο Αρχιμανδρίτης Τιμόθεος Κιλίφης «Πεντέλη» (σελ ), οι Γερμανοί σε αντίποινα της εκτέλεσης του Γερμανού φρούραρχου της Ραφήνας από τους αντάρτες της Ε.Λ.Α.Σ. (στο δρόμο της Ραφήνας), έπιασαν από το χωριό Νταού Πεντέλης όλους τους κτηνοτρόφους που βρήκαν στα σπίτια τους γύρω στους 60 τους οδήγησαν στο παλαιό κτήμα Λεβίδι στο Πικέρμι, όπου τους «ανέκριναν» και τους εκτέλεσαν στα κυπαρίσσια, που μέχρι πριν λίγο γίνει η Αττική οδός ήταν αριστερά στη Λεωφόρο Μαραθώνος. Τώρα είναι θαμμένοι πάλι επί της οδού Μαραθώνος, δεξιά, πριν μπούμε στο Πικέρμι. Μνημείον των 54 ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ που απαγχονίστηκαν από τους κατακτητές την 21 η Ιουλίου 1944 ( Μνημείον Αντιστάσεως-Χώρος Εθνικού Αγώνα). Επί της Λ.Μαραθώνος στο 19 ο χλμ, υψώνεται τύμβος και ξύλινος σταυρός προς τιμήν των 54 Ελλήνων Πολιτών ( κρατουμένων ως ομήρων στο Χαϊδάρι ), οι οποίοι απαγχονίστηκαν την 21 η Ιουλίου 1944, από τις Γερμανικές Αρχές της Κατοχής της Χώρας μας, ως αντίποινα σε πράξεις Εθνικής Αντίστασης και ως μέτρο τρομοκρατίας του Ελληνικού Λαού. Ως φόρο τιμής και ένδειξη σεβασμού προς τους ανωτέρω, κάθε Ιούλιο πραγματοποιείται κατάθεση στεφάνων στον τόπο του μαρτυρίου. Ληστείες Στην Ελλάδα η πιο εγκληματική ληστοσυμμορία ήταν του αρχιληστή Μελλούλα, που ήταν γνωστός με το παρατσούκλι Κακαράπης. Υπαρχηγός του ήταν ο Χρήστος Νταβέλης που έκανε, όπως λέει ο Γιάννης Κορδάτος (ΧΙ σελ. 652), θραύση στα χωριά της Αττικής και Βοιωτίας. Είχε λημέρι του πότε στον Ελικώνα και πότε στον Παρνασσό. Πολλές φορές έφτασε ως τα περίχωρα της Αθήνας. Δέκα ληστές της συμμορίας έπιασαν απέξω από την Αθήνα το Γάλλο λοχαγό Βατώ και τον ελευθέρωσαν αφού η Κυβέρνηση κατέβαλλε δρχ. λύτρα. Ο Βατώ ανήκε στον στρατό κατοχής κατά το 1855 και δημιουργήθηκε ο κίνδυνος να παραταθεί ξένη κατοχή του Πειραιά που είχε επιβληθεί για να αποκλείσει τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Κριμαϊκό Πόλεμο ως σύμμαχος της ορθόδοξης Ρωσίας. Αρχηγός της ομάδας 12 / 23

13 που συνέλαβαν τον Βατώ ήταν ο διαβόητος Χρήστος Νταβέλης ( ). Ο Νταβέλης για κάποιο διάστημα δρούσε στην Πεντέλη και στα γύρω χωριά. Είχε το λημέρι του κάπου κοντά στη σημερινή Σπηλιά του Νταβέλη. Εκείνη την εποχή η συμμορία του είχε ενωθεί με τη συμμορία του Κακαράπη, Καλαμπαλίκη, Φουντούκη και Καράντζαρου και αριθμούσε 70 άτομα. Είχε παντού λημέρια. Τσιφλίκι τους όλη η Αττική και η Βοιωτία. Στα αυτιά τους έφτασαν πληροφορίες που ήθελαν για τα υποψήφια θύματά τους. Το Πικέρμι ήταν το αναγκαίο πέρασμα για όσους ταξίδευαν προς ή από το Μαραθώνα. Ανεξακρίβωτες πληροφορίες λένε πως το Χάνι του Σκορδά αποτελούσε κομβικό σημείο πληροφοριών για τους ληστές. Μετά την απόλυση του Βατώ (ή Μπερντώ ή Μπερτώ), ο Νταβέλης τραβήχτηκε βόρεια και ασχολήθηκε με ληστείες των πλουσίων (Κιλίφης ). Το Πικέρμι συνδέθηκε και με τη σφαγή του Δήλεσι. Στις 30 Μαρτίου του 1870 ομάδα αλλοδαπών εκδρομέων που την αποτελούσαν: Ο Λόρδος και η Λαίδη Μουγκάντερ Οι γραμματείς της αγγλικής και της ιταλικής πρεσβείας Έβερτ και ο κόμης Βόύλ. Ο νεαρός Άγγλος περιηγητής Βίνερ Ο Άγγλος δικηγόρος Λόϋδ με τη γυναίκα του και τη μικρή τους κόρη και ένας Ιταλός υπηρέτης που συνοδευόταν από τον ξεναγό Α. Ανεμογιάννη και τέσσερις έφιππους χωροφύλακες, επιβιβάστηκε σε δύο ομάδες και επισκέφτηκε το Μαραθώνα. Κατά την 13 / 23

14 επιστροφή, στο ύψος του Πικερμίου, αιχμαλωτίστηκε από τη ληστοσυμμορία των Αρβανιτάκηδων που αριθμούσε 21 μέλη και είχε στήσει ενέδρα στο Πικέρμι. Η ληστοσυμμορία κατευθύνθηκε προς την Πεντέλη. Καθοδόν όμως άφησαν ελεύθερες τις γυναίκες και τους αμαξηλάτες να επιστρέψουν στην Αθήνα, αφού τους έδωσαν επιστολές των αιχμαλώτων, στις οποίες δήλωναν ότι ζητούσαν λίρες στερλίνες και αργότερα Επίσης, και επιστολή προς την Κυβέρνηση που την απειλούσαν πως αν τους καταδιώξει θα σκότωναν τους αιχμαλώτους. Στις 2 Απριλίου άφησαν ελεύθερο το Λόρδο Μουγκάστερ, για να εξοικονομήσει τα λύτρα, κομίζοντας μάλιστα και επιστολή προς την Κυβέρνηση με την οποία ζητούσαν αμνηστία. Η Κυβέρνηση αρνήθηκε να ικανοποιήσει το αίτημα των ληστών, έστειλε και ακόμα στρατό για να τους καταδιώξει. Οι ληστές, όταν πληροφορήθηκαν τα καθέκαστα, κινήθηκαν αυθημερόν προς το Δήλεσι. Εκεί συγκρούστηκαν με ισχυρό στρατιωτικό τμήμα. Αμέσως κατέσφαξαν τους Έρβερτ και Λόϋδ, μία ομάδα από αυτούς και στο τέλος σκοτώθηκαν όλοι. Η δεύτερη ομάδα θανάτωσε τους Βόυλ και Βίνερ, κατόρθωσε όμως να διασωθεί γιατί εισήλθε στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία. Το έγκλημα τούτο δημιούργησε θύελλα αγανάκτησης στο εξωτερικό και συζητήθηκε ευρύτατα στο Αγγλικό Κοινοβούλιο. Επίσης, η κατοχή της Ελλάδος, κατασυκοφάντησε τη χώρα και επιβαρύνθηκε το ελληνικό δημόσιο με το ποσό των λίρες στερλίνες, το οποίο δόθηκε ως αποζημίωση στη χήρα (Πάπυρος-Λαρούς, λέξη Δήλεσι). Ύστερα από αυτό το περιστατικό, η Ελλάδα αναφερόταν ως «φωλέα ληστών και πειρατών», «χώρα ημιβάρβαρος», «εντροπή δια τον πολιτισμόν». Σε επίσημα κείμενα διατυπωνότανε η άποψη ότι η Ελλάδα «τίθεται εκτός του κύκλου των εξευγενισμένων κρατών» και ότι «αι ληστείαι συμφωνούνται εν Αθήναις, ένθα διανέμονται τα χρήματα». 14 / 23

15 Περισσότερα για τη ληστεία αναφέρει ο Τ. Βουρνάς «Η σφαγή του Δήλεσι». Δικτατορία Η περιοχή είναι συνδεμένη με τα χρόνια της δικτατορίας του Συγκεκριμένα, απόκομμα της εφημερίδας "ΤΟ ΠΑΡΟΝ" που φυλάσσεται στο ξενοδοχείο «Πικέρμι», αναφέρει: «Παρασκευή 21 Απριλίου Μία μαύρη νύχτα χούντας τυλίγει τη χώρα. Η ιστορία αρχίζει να γράφεται σε μαύρες σελίδες. Μία από αυτές "γεμίζει" στο Πικέρμι της Αττικής. Δεκαοχτώ κορυφαίοι πολιτικοί στρατηγοί και δημοσιογράφοι συλλαμβάνονται και οδηγούνται στο μοναδικό ξενοδοχείο της περιοχής όπου κρατούνται σε απομόνωση για 28 ημέρες. Γεώργιος Παπανδρέου, Ανδρέας Παπανδρέου, Κων/νος Μητσοτάκης, Κων/νος Ράλλης, Γεώργιος Ράλλης, Γεώργιος Σταμάτης, Παναγιώτης Παπαληγούρας, Λεωνίδας Κύρκος, Μανόλης Γλέζος, Γιάννης Αλευράς, οι στρατηγοί Βλάχος, Ιορδανίδης, Κατσώτας - με το γιο του - ο πατέρας του δημοσιογράφου Πάνου Κόκκα, ο Δημήτρης Ψαθάς, ο Δ. Πουρνάρας και ο χωροφύλακας που βοήθησε τον Ανδρέα Παπανδρέου να αποδράσει τη νύχτα του πραξικοπήματος ανεπιτυχώς. Από το τάγμα τεθωρακισμένων στο Γουδί, όπου μεταφέρθηκαν αμέσως μετά τη σύλληψη τους, χωρίζονται σε ομάδες των 3 ή 4 ατόμων και με μαύρες "ντόιτς" οδηγούνται στο Πικέρμι, "σιδηροφρουρούμενοι". HOTEL PIKERMI. Είκοσι έξι χρόνια μετά, κάθε γωνιά του ξενοδοχείου κρατάει σφιχτά στη μνήμη της, το πώς μετατράπηκε από τη μία στιγμή στην άλλη σε φυλακή, με 13 κελιά όσο και τα δωμάτια, που ως εκείνη την ημέρα περίμεναν να φιλοξενήσουν ανέμελα ζευγαράκια 15 / 23

16 Μέχρι σήμερα τα πάντα διατηρούνται στην ίδια θέση. Δωμάτια, κρεβάτια, κουβέρτες, έπιπλα. Όλα ίδια, μα μέσα σε ένα τοπίο ειρήνης, από το οποίο ξεπροβάλλει και πάλι ως στρατοκρατούμενο οχυρό, από τις αφηγήσεις των ιδιοκτητών του, του 83χρονου Ιωάννη Μητσάκη και του 45χρονου γιου του Δημήτρη. Είκοσι έξι χρόνια πέρασαν από την ημέρα που αξιωματικός του στρατού, του μεταφέρει το αναπάντεχο μήνυμα: "Διώξτε όλους τους πελάτες σας. Το ξενοδοχείο επιτάσσεται. Θα πληρωθείτε καλά " και οι ίδιοι μιλούν για κείνες τις ώρες, λες και ήταν χθες. Ενώ και οι δύο δηλώνουν: "Τόσα χρόνια πάνε από τότε και ακόμη αναρωτιόμαστε γιατί διάλεξαν εμάς ". Οικοπεδικοί Οικοδομικοί Συνεταιρισμοί Η τύχη του Πικερμικού περιβάλλοντος τα τελευταία 40 χρόνια συνδέθηκε και με την ανάπτυξη των οικοπεδικών οικοδομικών συνεταιρισμών. Οι συνεταιρισμοί κατόρθωσαν να μετατρέψουν χιλιάδες στρέμματα ακραιφνώς δασικής έκτασης σε οικιστικές περιοχές. Οικισμοί Πικερμίου Διώνη Άγιος Σπυρίδωνας Οι οικισμοί Διώνης και Αγίου Σπυρίδωνα είναι νεόδμητοι και καλύπτουν το χώρο του παλαιού οικισμού Δασαμάρι.Τα δύο τελευταία χρόνια αναπτύχθηκαν με γρήγορους ρυθμούς.στις δημοτικές εκλογές του 2006 ήταν εγγεγραμμένοι στο Δημοτολόγιο της Κοινότητας: 420 ψηφοφόροι του οικισμού Διώνης και 142 του οικισμού Αγ.Σπυρίδωνα. Συνεταιρισμός Αγ. Σπυρίδωνας Ιδρύθηκε το Τα μέλη του είναι αλλά μόνο τα 1600 κατέχουν συνεταιριστικές μερίδες στην περιοχή του Αγίου Σπυρίδωνα. Η περιοχή από το είναι στο σχέδιο ως αμιγής κατοικίας. Η οικοπεδική έκταση είναι χωρισμένη σε μερίδες των 500 τμ έκαστη. Η περιοχή του Αγ. Σπυρίδωνα ανήκε αρχικά στον γαιοκτήμονα Σκουζέ. Ο Σκουζέ εκχώρησε τα δικαιώματά του σε συνεταιρισμούς της Παιανίας και σε ιδιώτες.από αυτούς ο Συνεταιρισμός "ΑΓ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ" αγόρασε και κατέχει την περιοχή. 16 / 23

17 Α.Ο.Ο.Α. Διώνη Ο Α.Ο.Ο.Α. είναι Ν.Π.Δ.Δ. που ιδρύθηκε με τον Α.Ν. 1563/50 )ΦΕΚ Α 254/ ). Η κτηματική έκταση της Διώνης είναι 850 στρέμματα περίπου στα οποία περιλαμβάνεται η έκταση του Α.Ο.Ο.Α. και ορισμένων ιδιωτών. Η Διώνη είναι περιοχή στα όρια της κοινότητας Πικερμίου Αττικής. Είναι μία από τις ακριβότερες και πλέον ανερχόμενες περιοχές των Μεσογείων, με τεράστια ζήτηση οικοπέδων και ανεξάντλητη οικοδομική δραστηριότητα. Σύντομα θα υλοποιηθούν έργα κοινής ωφέλειας, όπως η ανέγερση ιερού ναού, η σύνδεση του δικτύου ύδρευσης της Διώνης με τον αγωγό της ΕΥΔΑΠ έργο το οποίο βρίσκεται στο τελικό στάδιο, κ.ά. Σύμφωνα με τη Θεογονία (353) του Ησιόδου θεωρείται θυγατέρα του Ωκεανού και της Τηθύος, ενώ κατά τον Απολλόδωρο (Α, 2) ως μία από τις Τιτανίδες, κόρη του Ουρανού και της Γαίας. Επίσης, ο Υγίνος (Fab. 10) αναφέρει ως γονείς της, τον Αιθέρα και τη Γαία. Στη μυθολογία η Διώνη εμφανίζεται ως σύζυγος και ακόλουθος του Διός και ως τέτοια λατρεύτηκε και μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η Διώνη και ο Δίας αποτελούν "Ιερό Ζεύγος" όπου αργότερα προστέθηκε και η Αφροδίτη, ως "Κόρη". Η Διώνη παριστάνονταν μαζί με τον Δία σε αγγεία και νομίσματα. Ο Νόννος μάλιστα αναφέρει και συζυγική έριδα μεταξύ του Διός και της Διώνης (Ε' 619). Παιδιά της Διώνης θεωρήθηκαν επίσης ο Πέλοπας και η Νιόβη. Η ομηρική παράδοση ορίζει ως κατοικία της Διώνης τον Όλυμπο. Ωστόσο, στη Δωδώνη, κατοικία του θεϊκού ζευγαριού θεωρούνταν η ιερή φηγός, η δρυς. Σύμφωνα με τον Φίλωνα, η Διώνη έλαβε ως δώρο από τον πατέρα της Ουρανό της πόλη Βύβλο, ο Θεόκριτος ονομάζει "έδος ξανθής Δίωνας" τις πόλεις Υετίδα, Βυβλίδα και Οινούντα. Σπουδαίο κέντρο λατρείας της Διώνης ήταν η Ήπειρος και ιδίως η Δωδώνη. Εκεί η Διώνη λατρεύτηκε ως "σύνναος" του Διός. Μετά από την ίδρυση του εκεί μαντείου, αναφέρεται μαζί με τον Δία σχεδόν σε όλες τις επιγραφές, στις αναγραφόμενες ερωτήσεις προς το μαντείο και στους χρησμούς. Η Διώνη 17 / 23

18 είχε δικό της ναό στη Δωδώνη, ο οποίος καταστράφηκε από τους Αιτωλούς, το 219 π.α.χ.χ. μαζί με όλα τα άλλα κτίρια του Ιερού εκτός από το μαντείο. Τον επόμενο χρόνο ο Φίλιππος Ε' ο Μακεδόνας και οι Ηπειρώτες ανοικοδόμησαν το Ιερό της Δωδώνης και τον ναό της Διώνης. Το περιστέρι θεωρούνταν σύμβολο και προφητικό πτηνό της Διώνης στη Δωδώνη και αργότερα έγινε σύμβολο του Έρωτος και της Αφροδίτης. Στα Γεωγραφικά του ο Στράβων (απόσπασμα 1 α από το Ζ Βιβλίο), αναφέρει ότι στη Μολοσσική και Θεσπρωτική γλώσσα τις γριές καλούσαν πελίες και τους γέροντες πελίους και ίσως δεν ήταν όρνεα οι θρυλούμενες πελειάδες, αλλά τρεις γριές γυναίκες που απασχολούνταν με τη φροντίδα του Ιερού. Πιθανόν, οι τρεις γριές προφήτισσες της Δωδώνης, γνωστές ως Πελειάδες (περιστερές), να ήταν οι ιέρειές της. Η Διώνη ταυτίστηκε με επιφανείς θεότητες της ελληνικής μυθολογίας.την εξομοιώνουν με τη Γαία γιατί αρχικά αυτή λατρεύονταν στη Δωδώνη και με την καθιέρωση της λατρείας του Πελασγικού Δία, η Γαία γίνεται σύζυγος του Διός και μετονομάζεται σε Διώνη. Επίσης, ταυτίζεται με την Αφροδίτη, η οποία θεωρείται και κόρη της από πολλούς συγγραφείς διαφόρων εποχών, όπως ο Όμηρος, ο Θεόκριτος, ο Διονύσιος ο περιηγητής, ο Αιλιανός κ.ά. Ο Ευριπίδης στην Ελένη (1098) αναφέρει "Σε σένα προσευχόμαστε, παιδί της Διώνης, Αφροδίτη. Στην Απολλοδώρου Βιβλιοθήκη (1.13) διαβάζουμε "Από τη Διώνη αυτός (ο Ζευς) απέκτησε την Αφροδίτη". Ο Όμηρος αναφέρει πως την Αφροδίτη αποκαλούσαν και Διωναία και ο Θεόκριτος την προσφωνεί "Διωναία Κύπρι" (XV ). Η Διώνη ήταν επίσης γνωστή και ως θεά των νερών. Στη Δωδώνη λατρεύτηκε μαζί με τον Δία ως πηγαίο θεό, ως σύζυγος του ύψιστου θεού και ως θεά των πηγών, από την οποία δεχόταν χρησμούς. Ο Ησίοδος την συναριθμεί στις Ωκεανίδες. Για τους Ορφικούς η Διώνη ήταν κόρη του Ουρανού. Παραστάσεις της Διώνης διασώθηκαν σε τετράδραχμο του Πύρρου ( π.α.χ.χ.) και σε άλλο ηπειρωτικό νόμισμα. Η Θεά παριστάνεται σε προτομή μαζί με τον Δία ή μόνη της καθισμένη, φοράει το συζυγικό πέπλο, σύμβολο της θείας ένωσης και κρατάει σκήπτρο. Επίσης, στη Δωδώνη διασώθηκε και προτομή γυναίκας πάνω σε μπρούτζινη πλάκα, η οποία σύμφωνα με υποθέσεις αρχαιολόγων εικονίζει τη Θεά. Η μορφή έχει ύψος 6 εκατοστά, έργο του 4ου π.χ.αιώνα, αυτή που παριστάνεται είναι σε νεαρή ηλικία, έχει ωραία και πλούσια κόμη θαυμάσια επεξεργασμένη. Επίσης, νομίσματα σώζονται με την επιγραφή "ΑΘΑΜΑΝΩΝ", τα οποία απεικονίζουν στη μία πλευρά τη θεά Αθηνά και στην άλλη τη Διώνη. 18 / 23

19 Οι Αθαμάνες λάτρευαν τη Διώνη, η οποία εκπροσωπούσε γι' αυτούς την υγρή φύση. Τη γονιμοποιό δύναμη του υγρού στοιχείου. Επάνω σε αγγείο σώζεται μία διονυσιακή σκηνή στην οποία αναπαριστάνεται ο Βάκχος στο μέσον του θιάσου του. Δύο γυναίκες, η Διώνη και η Οπώρα, η εποχή του φθινοπώρου, φέρνουν στον καθισμένο θεό δοχεία γεμάτα καρπούς κοντά βρίσκονται δύο Σάτυροι, ο οποίος ένας καλείται Κώμος και προσωποποιεί την θορυβώδη χαρά της γιορτής, ο άλλος ανώνυμος παίζει τη λύρα. Στο βάθος, πάνω στις πλαγιές των βουνών, είναι δύο ομάδες που κατέχουν τις δύο άκρες της παράστασης από το ένα άκρο η Δινονόη, η μέθη που ταράσσει το κεφάλι, την οποία πλησιάζει ένας Σάτυρος, από το άλλο η Ειρήνη, την οποία ο Ευριπίδης ενσωματώνει στο θίασο του Βάκχου κοντά της βρίσκεται ο Ηδύοινος, ο γλυκός οίνος, ο οποίος αρκετά συχνά εμφανίζεται πάνω στα μνημεία. Εκτός από τη Δωδώνη, η Διώνη λατρεύτηκε και αλλού. Σε ασημένιο στατήρα της Αμβρακίας ( π.α.χ.χ.) παριστάνεται η Θεά πεπλοφόρος. Ομοια παράσταση υπάρχει σε ασημένια και χάλκινα νομίσματα στην Κέρκυρα της εποχής της εκεί ρωμαϊκής κυριαρχίας. Σε άλλη πόλη βρέθηκε χάλκινο νόμισμα που έχει παράσταση του κεφαλιού της Διώνης και φέρει οσκικούς χαρακτήρες, ενώ σε μολύβδινες επιγραφές του μαντείου της Δωδώνης βρέθηκαν και χρησμοί που είχαν ζητηθεί από Ταραντινούς. Από τους Βοιωτούς υπήρχε ειδική μελωδία, που ονομάζονταν "τριποδηφορικόν" και τραγουδιόταν προς τιμήν του Διός και της Διώνης. Στην Αθήνα βρέθηκαν τρεις επιγραφές που δίνουν υπόνοιες για λατρεία της Διώνης. Ο Υπερείδης μνημονεύει πολυτελή θεωρία, θυσία και ανάθημα της πόλης στη Διώνη. Από το Δημοσθένη μαθαίνουμε ότι οι Αθηναίοι θυσίαζαν βόδι σ' αυτήν και της είχαν αναθέσει χάλκινη τράπεζα. Στο Ιερό της Περγάμου η Διώνη παριστάνονταν δίπλα στην Αφροδίτη και στον Έρωτα. Στη δεξιά άκρη του αετώματος του Παρθενώνα παριστάνονται η Διώνη με την η κόρη της την Αφροδίτη. Η Αφροδίτη φοράει λεπτό χιτώνα και ιμάτιο και ακουμπάει νωχελικά στη μητέρα της. Ο Πλάτωνας αναφέρει ως κύρια εκπρόσωπο της Διώνης την ιέρεια Διοτίμα από την Αρκαδία. 19 / 23

20 Ο Κάρλ Κερένυι αναφέρει ότι οι ορφικοί σχετικά με τη Διώνη υποστήριζαν πως "Ο ουρανός και η γη δημιουργήθηκαν, λοιπόν, από τον Φάνη. Ο Ουρανός και η Γαία ήσαν ένας θεός και μια θεά, παιδιά της Νύκτας, όπως άλλες θεότητες... Οι Τιτάνες ήταν τα παιδιά τους, δεκατέσσερα τον αριθμό, αφού ο Φόρκυς και η Διώνη συγκαταλέγονταν σ' αυτά". Κάποιες άλλες παραδόσεις αναφέρουν πως υπήρξε σύζυγος του Τάνταλου και μία από τις Ατλαντίδες. Οικισμός Ντράφι Βρίσκεται προς τα ανατολικά της Αθήνας, ανάμεσα στην Πεντέλη και στη Λ. Μαραθώνος λεωφόρος που ενώνει την Αθήνα με τη Ραφήνα, σε υψόμετρο 190 μέτρων. Το Ντράφι αριθμούσε το 1981, είκοσι κατοίκους και δέκα χρόνια μετά, δηλαδή το 1991, εξακοσίους είκοσι πέντε. Έκτοτε, ο αριθμός των κατοίκων παρουσιάζει αλματώδη αύξηση. Έτσι, σήμερα το 2007 στο Ντράφι κατοικούν περίπου άτομα, αλλά στην Κοινότητα φαίνονται ως δημότες μόνο 845 άτομα. Ως πρώτοι οικιστές της περιοχής φαίνονται οι: Λιαράκος Ανάργυρος και Ρωσόλυμου Αθηνά, οι οποίοι πούλησαν τα κτήματά τους στο Συνεταιρισμό Γεωργικών Υπαλλήλων «Ο ΠΑΝ». Στα κατοπινά χρόνια, δηλαδή από το 1977 που άρχισε η δόμηση του οικισμού, κατοίκησαν οι εξής οικογένειες: Σιέττου Γ., Φεύγα Σ., Καζιάνη Β., Βλαβιανού Γ., και Πάλλα Ν., & Γ. Η περιοχή πλήγηκε καίρια από τις πυρκαγιές του Αυγούστου Κάηκαν 20 σπίτια και όλη η δασώδης έκταση του Ντραφίου σε τέτοιο βαθμό, ώστε το Ντράφι παρουσίαζε κυριολεκτικά εικόνα καμμένης γης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αριστοφάνης Βάτραχοι, έκδοση Κάκτος, Αθήνα / 23

21 Α. Βρόντης Η μελισσοκομία και το μαντρατόρεμα στη Ρόδο, Λαογραφία, Αθήνα (σελ ) Σ. Βυζάντιος Γεωγραφικό Λεξικό, έκδοση Γεωργιάδη, Αθήνα Γ. Γεωργαλάς Πικέρμι, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος Κ, σελ (1932) Σ. Δημητράκος Παγκόσμιος Γεωγραφία, Άτλας Δ. Δημητράκου Νέο Ορθογραφικό Ερμηνευτικό Λεξικό Εγκυκλοπαίδειες α. Πάπυρος β. Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα γ. Α - Ω Θουκιδίδης Ιστορία, εκδόσεις Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Αθήνα Ηρόδοτος Ιστορία, εκδόσεις Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Αθήνα Δ. Καμπούρογλου Ιστορία των Αθηναίων, έκδοση Παλμός, Αθήνα 1969 Α. Καραναστάσης 21 / 23

22 Οι ζευγάδες της Κω, Λαογραφία ΙΔ, Αθήνα 1952 (σελ ) Τ. Κιλίφης Πεντέλη, Αθήνα 2003 Γ. Κορδάτος Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδος, έκδοση 20 ος αιώνας, Αθήνα Παυσανίας Ελλάδος περιήγηση, εκδόσεις Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Αθήνα Πλούταρχος Εάλων, εκδόσεις Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Αθήνα Πλούταρχος Θησέας, εκδόσεις Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Αθήνα Σούδας (της) Λεξικό, εκδόσεις Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Αθήνα Γ. Στεφάνου Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδος, Αθήνα 1937 Στράβων Γεωγραφικά, Κάκτος, Αθήνα 1994 ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ 22 / 23

23 Αρχείο Κοινότητας Πικερμίου Μαραθώνιος Αναπτυξιακή Α.Ε. Αρχείο ξενοδοχείου «Πικέρμι» 23 / 23