ð. Èåüäùñïò Êïíôßäçò ÄéåõèõíôÞò

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ EDITORIAL Áíïé ôïß Ïñßæïíôåò Áããåëéáöüñïò Êùäéêüò: 1044 Ýôïò ßäñõóçò: 1900 Éäéïêôçóßá: Éíóôéôïýôï Áíèñùðéóôéêþí Åðéóôçìþí ÁóôéêÞ Ìç ÊåñäïóêïðéêÞ Åôáéñåßá Ì. Âüäá 28 & Óìýñíçò 27, ÁèÞíá Åêäüôçò - ÄéåõèõíôÞò: ð. Èåüäùñïò Êïíôßäçò ÓõíôáêôéêÞ åðéôñïðþ: ÓõíåñãÜôåò: Ãñáììáôåßá: ÓõíäñïìÝò: ð. ÃáâñéÞë Ìáñáãêüò ð. Óåâáóôéáíüò ÖñÝñçò, ÅéñÞíç ÊïõôåëÜêç. ð. Ìé áþë Ñïýóóïò, ÄáíÜç Áíáãíùóôïðïýëïõ, ð. ÄçìÞôñéïò ÄáëÝæéïò, ð. ÌÜñéïò ØÜëôçò. ÅéñÞíç ÊïõôåëÜêç Óìýñíçò 27, ÁèÞíá Ôçë , öáî athensj@jesuites.com Åóùôåñéêïý 20 åõñþ Åîùôåñéêïý 30 åõñþ ÔéìÞ ôåý ïõò 5 åõñþ. Áíôéðñüóùðïò Óýñïõ:ð. Áíô. Âïõôóßíïò Áíôéðñüóùðïò TÞíïõ: ê. ÓôÝëëá Öùóêüëïõ Êáëëéôå íéêþ åðéìýëåéá: Åêôýðùóç: Lithos ÃñáöéêÝò ÔÝ íåò ÊéÜôï Êïñéíèßáò Ôçë.: ΕDITORIAL TO ΘΕΜΑ: ΠΩΣ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ; Συνέντευξη με τον κ. Γιώργο Καλαντζή Διαπαιδαγώγηση στην εποχή της εικονικής πραγματικότητας Συνέντευξη με τον κ. Αντώνη Ρηγούτσο Η θέση της εκκλησίας για μία σφαιρική διαπαδαγώγηση του ανθρώπου Η αποστολή των Εκπαιδευτικών Μοναχικών Ταγμάτων ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΚΟΝΤΑ ΣΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ð. Èåüäùñïò Êïíôßäçò ÄéåõèõíôÞò H Η διαπαιδαγώγηση αφορά τη διανοητική, ηθική και πνευματική συγκρότηση του νέου διαπαιδαγώγηση των παιδιών και των νέων απασχολεί κάθε οικογένεια, όλη την κοινωνία, την Εκκλησία, και, πρακτικά, κάθε ενήλικο άνθρωπο. Στις σημερινές κοινωνικές συνθήκες ζωής, το θέμα της διαπαιδαγώγησης γίνεται πιο πολύπλοκο και θολό. Τι σημαίνει «διαπαιδαγωγώ»; Τι θέλω να μεταδώσω; Από τι θέλω να προφυλάξω το παιδί; Τι εφόδια χρειάζεται; Με ποιο τρόπο; Με ποια μέσα; Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα διαφέρουν από κοινωνία σε κοινωνία, από κόμμα σε κόμμα, από οικογένεια σε οικογένεια, ενώ, παράλληλα, οι συνθήκες και οι ανάγκες γύρω μας αλλάζουν με ταχείς ρυθμούς. Η Καθολική Εκκλησία έχει μεγάλη εμπειρία στο θέμα της διαπαιδαγώγησης γιατί διατηρεί και λειτουργεί ένα μεγάλο δίκτυο εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σχεδόν σε κάθε χώρα του κόσμου, γιατί έχει πείρα αιώνων στην Παιδεία, έχοντας επινοήσει ορισμένες φορές πρωτοποριακές μεθόδους διδασκαλίας και γιατί, ως αποστολικός οργανισμός που θέλει να μεταδώσει την αλήθεια που έχει δεχθεί, εξ αρχής είναι και ένας θεσμός διδαχής και παιδείας. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Καθολική παιδεία είναι τέλεια ή τεχνικά καλύτερη από κάθε άλλη, σημαίνει όμως ότι κατέχει ένα κεφάλαιο εμπειρίας και γνώσης, που είναι πολύτιμο. Οι γενικές κατευθύνσεις της Καθολικής παιδείας τονίζουν την ολοκληρωμένη διαπαιδαγώγηση. Αυτή αφορά την εκπαίδευση και τις γνώσεις ή δεξιότητες που πρέπει να αποκτήσει ο νέος, αφορά την ηθική σφαίρα της συμβίωσης και την ικανότητα προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο, αφορά και την πνευματική συγκρότηση του νέου με απαντήσεις στα ερωτήματα του νοήματος της ζωής και του προορισμού του ανθρώπου. Στο θέμα των γνώσεων και των δεξιοτήτων όλοι συμφωνούν. Όλοι θέλουν, για παράδειγμα, καλή γνώση των μαθηματικών και των ξένων γλωσσών. Στη σφαίρα της ηθικής, η ομοφωνία δεν είναι απόλυτη αλλά και εκεί οι γονείς επιθυμούν και επιδιώκουν την ηθική καλλιέργεια των παιδιών. Η πνευματική κληρονομιά είναι ο φτωχός συγγενής. Ωστόσο, είναι απαραίτητο το παιδί ή ο νέος να γνωρίσει την πνευματική κληρονομιά του πολιτισμού, μέσα στον οποίο γεννήθηκε. Αυτό δεν διδάσκεται βεβαίως όπως οποιοδήποτε άλλο μάθημα. Αλλά είναι αναγκαίο ο νέος να γνωρίσει την πνευματική του κληρονομιά, θρησκευτική και ηθική, οι οποίες στη συνέχεια θα τον βοηθήσουν ή θα τον οδηγήσουν να διαμορφώσει τις δικές του πεποιθήσεις. Δεν θα μπορέσει όμως ποτέ να το κάνει αυτό αν δεν γνωρίζει τη δική του παράδοση, αν είναι χαμένος χωρίς σημεία αναφοράς μέσα σε ένα κυκεώνα διδασκαλιών και ιδεολογιών ή αν περιορίζεται στα στενά όρια ενός υλισμού. Η ολοκληρωμένη διαπαιδαγώγηση, εκτός από το περιεχόμενο, στοχεύει και σε όλους τους ανθρώπους, όχι μόνο σε κάποιους προνομιούχους. Δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχουν Καθολικά εκπαιδευτικά ιδρύματα ή εκπαιδευτικές οργανώσεις σε διάφορες περιοχές, από τις πλούσιες συνοικίες του Παρισιού ή της Ουάσιγκτον, μέχρι και στους καταυλισμούς προσφύγων στο Σουδάν. Η διαπαιδαγώγηση δείχνει πώς αντιλαμβανόμαστε τον άνθρωπο και την ολοκλήρωσή του. Επ' αυτού υπάρχει σήμερα στην κοινωνία μεγάλη σύγχυση και πολλές διαφωνίες. Αυτό που ήταν χθες αυτονόητο σήμερα δεν είναι. Το παιδί σήμερα μπορεί να κάθεται στην τάξη δίπλα σε ένα άλλο παιδί από το Πακιστάν και παραδίπλα σε ένα άλλο ακόμη που έχει δύο μπαμπάδες. Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, χρειαζόμαστε μια βαθιά και ολοκληρωμένη εικόνα της διαπαιδαγώγησης. ISSN

2 ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ÅðéìÝëåéá: ð. Èåüäùñïò Êïíôßäçò Πώς διαπαιδαγωγούμε σήμερα; Διαπαιδαγώγηση είναι οι ενέργειες και οι προσπάθειες που καταβάλλονται με σκοπό να προσφερθεί στα παιδιά η κατάλληλη ψυχοσωματική, διανοητική και πνευματική ανάπτυξη, η ηθική διάπλαση και συγκρότησή τους, καθώς και η κοινωνικοποίησή τους ώστε να ενταχθούν σωστά στην κοινωνία. Στη διαπαιδαγώγηση συμπράττουν η οικογένεια, το σχολείο, το κοινωνικό περιβάλλον και για πολλούς και η Εκκλησία. Η σύγχρονη εποχή, ωστόσο, με την πολυπλοκότητά της, παρουσιάζει μεγάλες προκλήσεις στις οποίες όλοι καλούνται να ανταποκριθούν. 4 5

3 ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ É. Συνέντευξη με τον κ. Γιώργο Καλαντζή Γενικό Γραμματέα Θρησκευμάτων Τι είναι κατά τη γνώμη σας η διαπαιδαγώγηση; Τι εννοούμε όταν λέμε «διαπαιδαγωγώ ένα παιδί»; Υπάρχει ένας ορισμός, μια κεντρική ιδέα; Πώς αντιλαμβάνεστε εσείς την έννοια της διαπαιδαγώγησης; Μπορώ να σας πω πώς αντιμετώπισα τη διαπαιδαγώγηση στην πράξη, όταν δίδασκα στο Πανεπιστήμιο τα μαθήματα της Ελληνικής Ιστορίας και της Διαχείρισης Μειονοτήτων. Εκείνο που προσπαθούσα να πω ως κεντρικό μήνυμα δεν ήταν τόσο τα διάφορα ιστορικά γεγονότα που έπρεπε ο νέος να απομνημονεύσει. Το σημαντικό είναι, κατά τη γνώμη μου, η δυνατότητα να μπορεί αυτός να σκέφτεται χωρίς προκαταλήψεις, να πλησιάσει έναν άλλον άνθρωπο ή μια κουλτούρα, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, χωρίς να έχει προαποφασίσει ότι θα οχυρωθεί σε αυτά που γνωρίζει, και δεν θα κοιτάξει τίποτα πέραν αυτού. Στην εποχή της πληροφορίας έχουμε ευκολία πρόσβασης σε πλήθος πληροφοριών ιδίως με τη γνώση ξένων γλωσσών, ειδικά της αγγλικής. Το κρίσιμο σημείο δεν είναι τόσο η εύρεση της πληροφορίας, αλλά η αξιολόγησή της. Το να μπορείς να ξεχωρίσεις ότι στη μια περίπτωση -για παράδειγμα- υπάρχει μια συνωμοσιολογική θεωρία που τίθεται εκτός επιστήμης, ενώ σε μια άλλη περίπτωση υπάρχει κάτι σοβαρό που μπορεί να σε προβληματίσει. Αυτό δεν είναι κάτι που μαθαίνεται ούτε με απομνημόνευση, ούτε με αποστήθιση. Είναι η ικανότητα που μένει στο τέλος της ημέρας, εάν όντως έχεις καταλάβει τον τρόπο με τον οποίο διακρίνεται η επιστήμη από τον μύθο. Σίγουρα αυτό είναι βασικό και το έχω διαπιστώσει και εγώ και όλοι μας. Χρειάζεται να μπορούμε να διακρίνουμε τι είναι έγκυρο και αξιόπιστο και τι είναι ψευδοεπιστήμη ή αερολογίες. Ηδιαπαιδαγώγηση ξεκινάει από το σπίτι, δεν αφορά μόνο το εκπαιδευτικό σύστημα με τη στενή έννοια. Εάν ένα παιδί είναι διαρκώς εκτεθειμένο σε θεωρίες συνωμοσίας που μεταμφιέζονται σε μια πραγματική διάσταση και πράξη, πόσο μπορεί το σχολείο να αλλάξει αυτή την αντίληψη; Υπάρχει, ξέρετε, ένας κόσμος, ιδιαίτερος, στον οποίο όταν μπεις, αποκτάς πλέον πρόβλημα ως πολίτης. Σύμφωνα με κάποιους εκπαιδευτικούς, διαπαιδαγώγηση είναι η μετάδοση ενός πολιτισμού. Αυτή η μετάδοση σήμερα συναντά πολλές δυσκολίες, ενώ ενδεχομένως παλιότερα να γινόταν πιο αυθόρμητα και πιο ανεμπόδιστα. Σήμερα υπάρχουν πολλές και αντιφατικές επιρροές από την κοινωνία, υπάρχει πολλή αμφισβήτηση, υπάρχει ένα χάος Αυτό γίνεται πιο σαφές στην περίπτωση της Εκκλησίας, που θέλει, αλλά δυσκολεύεται να μεταδώσει το μήνυμά της. Δεν είναι μόνο τώρα που η Εκκλησία αντιμετωπίζει δυσκολίες. Στη Γαλλική Επανάσταση μήπως ήταν εύκολος ο ρόλος της Εκκλησίας; Αμφισβητήθηκε ακόμη περισσότερο τότε. Κατ αρχήν, ο πολιτισμός είναι μια πολύ μεγάλη έννοια. Ξεκινά από απλές κοινωνικές δεξιότητες, δηλαδή πώς τρώμε, πώς κρατάμε το πιρούνι, τις συνήθειες που αφο- ρούν την προσωπική υγιεινή μας Αυτά είναι μέρος ενός πολιτισμού. Και φτάνει σε πολύ πιο σύνθετα θέματα που αφορούν τόσο τους τρόπους συμπεριφοράς, όσο κυρίως το πώς προσδιορίζεσαι ως προσωπικότητα μέσα σ ένα κοινωνικό σύνολο. Οι προκλήσεις για όλα αυτά είναι ασφαλώς διαφορετικές απ ό,τι πριν κάποια χρόνια, αλλά συγχρόνως, πολύ πιο ωραίες και ενδιαφέρουσες. Όσο πιο ανοιχτή είναι μια κοινωνία, τόσο περισσότερη πρόσβαση έχει στην πληροφόρηση. Όσο πιο πολλές επιλογές έχεις, τόσο τα ερωτήματα που πρέπει να απαντήσεις θα έχουν λιγότερο εύκολες απαντήσεις. Αλλά αυτό είναι το θετικό, δεν είναι καθόλου αρνητικό. Επίσης, ειδικά όσον αφορά την Εκκλησία, νομίζω ότι αυτό θα πρέπει να το προσεγγίσουμε και υπό την οπτική της θρησκευτικής ελευθερίας. Θα μπορούσαμε να έχουμε ένα καθεστώς, όπως υπήρξε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και στη δική μας επί χούντας, που θα επέβαλλε μέσω των κρατικών μηχανισμών μια συγκεκριμένη θρησκευτική αντίληψη, δηλαδή θα προσπαθούσε, στην περίπτωσή μας, να μετατρέψει την Ορθόδοξη Εκκλησία σε κρατική υπηρεσία. Ενδεχομένως κάποιοι να νομίζουν ότι αυτό θα τους διευκόλυνε αλλά γιατί αυτό είναι σωστό, θεμιτό και καλό για την προαγωγή του πολιτισμού; Ο πολιτισμός δεν μπορεί να εδράζεται στην κρατική καταπίεση και πολύ περισσότερο δεν μπορεί να εδράζεται στην κρατική κα- ταπίεση η Ορθόδοξη Εκκλησία που κηρύττει την ελευθερία και την ιερότητα του ανθρώπινου προσώπου. Συνεπώς η Εκκλησία- οποιαδήποτε θρησκευτική κοινότητα θεωρεί ότι έχει την κατοχή της αλήθειας- έχει κάθε δικαίωμα να μιλήσει γι αυτήν και να δει την αλήθεια αυτή μέσα στο ευρύτερο θεωρητικό συγκείμενο του ελληνισμού. Ο ελληνισμός λόγω της μακραίωνης ιστορίας και πορείας του δίνει ό,τι δυνατότητα μπορεί να φανταστεί κανείς σχετικά με τη σύνθεση και την ένταξη στον ελληνικό πολιτισμό μιας θρησκευτικής κοινότητας. Αλλά αυτό δεν πρέπει να περνάει μέσα από καταναγκαστικές και υποχρεωτικές επιλογές. Ασφαλώς η μετάδοση του πολιτισμού δεν μπορεί να γίνεται με καταναγκασμό, ούτε να εννοούμε τη μετάδοση μιας ορισμένης ιδεολογίας. Αλλά όταν μέσα από τη διαδικασία της διαπαιδαγώγησης προσπαθούμε να διδάξουμε τη γνώση της ιστορίας, και μαζί μια παράδοση, και έναν τρόπο αντίληψης και ζωής, και αξίες όσον αφορά την κοινωνική ζωή, τότε πρόκειται για μετάδοση ενός πολιτισμού. Ήδη σε αυτό που περιγράφετε δεν συμφωνούν όλοι. Υπάρχουν συμπολίτες μας, οι οποίοι εκφράζονται πλέον και στην Ελληνική Βουλή μέσω της Χρυσής Αυγής, των οποίων η άποψη για τον ελληνικό πολιτισμό 6 7

4 ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ δεν έχει καμία σχέση με την άποψη που έχουν άλλοι άνθρωποι. Δεν μιλάμε για την ίδια Ελλάδα. Και δεν μπορώ να δεχτώ ότι περιγράφουμε την ίδια έννοια και τις ίδιες αξίες όταν μιλάμε για την ελληνική Ιστορία και το ελληνικό έθνος. Υπάρχουν και άλλα ζητήματα διαφοροποίησης ακόμα και εντός ακαδημαϊκής κοινότητας. Αν κάποιος μιλήσει για φυλετική συνέχεια του ελληνισμού, αυτομάτως έχει πάει στην περιοχή του μύθου. Ο ελληνικός πολιτισμός δεν συνδέεται με μία φυλή. Δεν είναι θέμα αίματος. Θα θυμάστε προ ετών τη συζήτηση περί της ένταξης των Αλβανών μεταναστών στην ελληνική κοινωνία και αν έχουν δικαίωμα ή όχι να σηκώνουν την ελληνική σημαία. Βεβαίως και έχουν δικαίωμα να σηκώνουν την ελληνική σημαία από τη στιγμή που το επιθυμούν οι ίδιοι και από τη στιγμή που έχουν εκπληρώσει τις προϋποθέσεις που θέτει ο Νόμος για το ποιος έχει δικαίωμα να σηκώσει την ελληνική σημαία, δηλαδή έχουν αριστεύσει στο σχολείο. Είναι και δική μας και δική τους τιμή. Η αδιάσπαστη συνέχεια του ελληνισμού δεν συνδέεται με το αίμα αλλά με τον πολιτισμό, συνεπώς όποιος είναι μέτοχος του ελληνικού πολιτισμού μπορεί να είναι Έλληνας. Υπάρχει ένα ακόμα παράδειγμα: ο περίφημος όρκος του Μεγάλου Αλεξάνδρου που δίνεται όταν έχει τελειώσει ο πόλεμος με τους Πέρσες. Είναι ένα καταπληκτικό κείμενο που ξεπερνά την εποχή του γιατί ακριβώς εκφράζει την αντίληψη ότι ο ελληνικός πολιτισμός είναι πέρα και πάνω από φυλές. Και το λέει αυτό σε μια εποχή που οι Έλληνες είναι οργανωμένοι σε πόλεις-κράτη και μέσα σε αυτές είναι οργανωμένοι ανά φυλές. Κι όμως υπερβαίνει αυτό το πλαίσιο, προχωράει μπροστά. Ωστόσο μια παιδεία, μέσα από τα βιβλία της ιστορίας και όλων των άλλων μαθημάτων, μεταφέρει κάποιο πολιτισμό. Μεταφέρει την επικρατούσα, την «επίσημη» μορφή του πολιτισμού: δηλαδή και επιστημονικές γνώσεις και δεξιότητες και μια παράδοση. Σήμερα εμπλέκεται η επιστημονική κοινότητα στον τρόπο που βγαίνουν τα βιβλία. Δεν αποφασίζει μόνος του ο Υπουργός Παιδείας τι θα διδαχτεί στα σχολεία. Υπάρχει πρόγραμμα εκπαιδευτικής πολιτικής, πανεπιστήμια, εκπαιδευτική κοινότητα, κρίνονται ξανά και ξανά, αλλάζουν, προκαλούν μεγάλες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις και αυτό είναι πολύ φυσικό σε μια κοινωνία που θέλει να είναι δημοκρατική. Κατά τη γνώμη μου η ουσία της διαπαιδαγώγησης συνδέεται με τη διάπλαση μιας δημοκρατικής συνείδησης. Η δημοκρατική συνείδηση συνδέεται αναπόσπαστα με τη δυνατότητα ενός έθνους να ευημερήσει. Η έλλειψη δημοκρατίας δεν είναι απλά ένα πολιτικό ζήτημα, δηλαδή αν έχεις δηλαδή ελευθερία λόγου ή όχι. Έχει πολύ συγκεκριμένες και αποφασιστικές επιδράσεις στο αν ένα έθνος μπορεί να ευημερήσει ή όχι, πνευματικά και υλικά. Ο στόχος της πολιτικής είναι πώς οι άνθρωποι θα γίνουν ευτυχέστεροι, πώς θα ζήσουν καλύτερα. Δεν πρόκειται να ζήσουν καλύτερα σε μια κοινωνία φοβική, ανασφαλή, που κοιτάζει μόνο τον εαυτό της, που δεν θέλει καμία σχέση με οτιδήποτε θεωρεί ξένο ή με οτιδήποτε ορίζει η εξουσία ως ξένο. Αν θέλουμε να ευημερήσουμε υλικά και πνευματικά -και δεν υπάρχει υλική ευημερία χωρίς πνευματική ευημερία και το αντίστροφο, γιατί αυτά τα δύο πηγαίνουν μαζί- πρέπει να είμαστε ανοιχτή και δημοκρατική κοινωνία και μπορούμε να είμαστε. Η Ελλάδα δεν έχει τίποτα να φοβηθεί. Η διαπαιδαγώγηση και η παιδεία περιλαμβάνει και τον στόχο να εντάξει τον νέο σε μια κοινωνία, να του δώσει, δηλαδή, και δεξιότητες και μια νοοτροπία, και ικανότητα σκέψης, ώστε να μπορεί να ενταχθεί και να μπορεί να λειτουργήσει και να αξιοποιήσει τις ικανότητές του. Αυτή η ένταξη σήμερα δεν είναι απλή υπόθεση. Πόσο δύσκολη είναι η ένταξη των νέων στην κοινωνία; Διαρκώς συναντά δυσκολίες, ατελείωτες. Είναι ένας αγώνας που δεν σταματάει ποτέ. Κατ αρχήν υπάρχουν ταξικές διαστάσεις, όσο και αν κάποιοι το αρνούνται. Δεν είναι το ίδιο να μεγαλώνεις σε μια περιοχή με συγκεκριμένα ταξικά χαρακτηριστικά και σε μια περιοχή με άλλα ταξικά χαρακτηριστικά. Ένα παιδί που μεγαλώνει σε μια εργατική οικογένεια, η φτώχεια, η έλλειψη πόρων, η έλλειψη κουλτούρας στο σπίτι δημιουργούν μεγαλύτερες, ίσως και αξεπέραστες, προκλήσεις. Οι Έλληνες, σε ένα μεγάλο ποσοστό, είχαν την επιθυμία «τα παιδιά να σπουδάσουν», και αυτή είναι αποφασιστική παράμετρος ώστε η Ελλάδα να πετύχει τόσα πολλά στα μόλις 190 χρόνια ανεξαρτησίας. Εάν δεν είχαμε αυτή την προσέγγιση ως έθνος, θα ήμασταν ακόμα ένα τυπικό έθνος της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Αυτό μας διαφοροποιεί πάρα πολύ. Η τάση της μέσης ελληνικής οικογένειας να στείλει το παιδί της να σπουδάσει έχει εξήγηση, έχει σχέση με την ιστορία μας: οι Έλληνες μέχρι το 1821 ήταν σκλάβοι και μάλιστα υπό διωγμόν. Η ζωή, η τιμή και η περιουσία τους ήταν ανά πάσα στιγμή στη διάθεση οποιουδήποτε μουσουλμάνου αποφάσιζε ότι κάτι δεν έχει γίνει σωστά. Αυτό σήμαινε ότι ανά πάσα στιγμή έπρεπε να είσαι έτοιμος να μετακινηθείς για να σώσεις το κεφάλι σου. Για να γίνει αυτό, το μόνο που σίγουρα μπορείς να πάρεις μαζί σου είναι το κεφάλι σου και ό,τι έχει μέσα αυτό. Άρα την παιδεία. Ταυτόχρονα, οι Έλληνες στην Πόλη, η βυζαντινή αριστοκρατία, διασώθηκαν προσφέροντας υψηλού επιπέδου υπηρεσίες σε Οθωμανούς, που για δικούς τους λόγους δεν ήθελαν να ασχοληθούν με αυτές. Το θεωρούσαν υποτιμητικό. Και από τις δύο πλευρές, λοιπόν, το μήνυμα ήταν σαφές: παιδεία, μόρφωση, γράμματα. Έχει, επομένως, πολύ βαθιά ρίζα αυτή η υπόθεση. Η διαπαιδαγώγηση λειτουργεί ανάμεσα σ έναν δάσκαλο και σ έναν μαθητή. Κάποιος μεταδίδει κάτι στον νεότερο. Εκ φύσεως αυτή είναι μια σχέση ιεραρχική και άνιση. Κάποιος ξέρει και κάποιος δεν ξέρει. Υπάρχει παιδεία χωρίς ιεραρχία; Έχει επέλθει η εξής σημαντική αλλαγή σήμερα. Παλιά, ήσουν καθηγητής και όταν ανέβαινες στην έδρα, είχες λύσει επιτόπου το θέμα της ιεραρχίας. Ήσουν εσύ, η έδρα λίγο πιο ψηλά και μετά οι υπόλοιποι. Αυτό μπορεί να ισχύει σε κάποιο βαθμό στο δημοτικό. Από εκεί και ύστερα, για να είσαι εκείνος που όντως διδάσκει, πρέπει να αποδεικνύεις κάθε μέρα ότι όχι μόνο ξέρεις περισσότερα, αλλά και ότι μπορείς να τα μεταδώσεις στους μαθητές σου. Εάν λοιπόν τα παιδιά, και κυρίως οι έφηβοι, υποψιαστούν και πολύ περισσότερο ανακαλύψουν ότι αυτά που λες δεν συμφωνούν ακριβώς με την αλήθεια, κι εσύ ως διδάσκοντας διαχειριστείς αυτό το λάθος με τη λογική της ιεραρχίας, έχεις τελειώσει. Σήμερα λοιπόν ο ρόλος του καθηγητή, όπως συμβαίνει γενικότερα και με άλλα πράγματα, δεν είναι πια δεδομένος. Σε πολλούς Ευρωπαίους, εννοώ σε ανθρώπους με μεγάλη δημοκρατική παράδοση, κάνει εντύπωση το γεγονός ότι στην Ελλάδα η ιεραρχία δεν λειτουργεί, με ακραίο παράδειγμα τα πανεπιστήμια. Αμφισβητείται η έννοια της ιεραρχίας τα τελευταία 50 χρόνια. Αυτό δεν έχει θίξει και την έννοια της διαπαιδαγώγησης και της παιδείας; Ναι, την έχει θίξει, αλλά εδώ έχει σημασία να δούμε λίγο και την ιστορική βάση των όσων συζητάμε. Η εμπειρία της χούντας επηρεάζει μέχρι και σήμερα την πορεία της χώρας. Θεοποίησε την ιεραρχία, απαγόρευσε την αμφισβήτηση. Η πτώση της χούντας αποκάλυψε την αβυσσαλέα υποκρισία της, αποδείχθηκε στην πράξη ότι όλα αυτά ήταν απλώς λόγια. Η υποκρισία αυτή συμπαρέσυρε μια ολόκληρη δομή κοινωνίας. Το δικαίωμα του 8 9

5 ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ φοιτητή να έχει συνδικαλιστική εκπροσώπηση στα πανεπιστήμια, να οργανώνεται και να θέτει ζητήματα αντικαταστάθηκε με το δικαίωμα κάποιου να παραμένει φοιτητής για είκοσι χρόνια, να φτιάχνει ένα σύστημα κατανομής ισχύος μέσω των πρυτανικών εκλογών και τελικά ο ίδιος να καρπώνεται ένα σωρό πράγματα. Το να βρει κανείς όμως τη μέση οδό είναι πολύ δύσκολο και ειδικά όταν η κοινωνία σου δέχεται τις συνέπειες μιας οικονομικής κρίσης που είναι πρωτόγνωρη. Η Ελλάδα υπέστη τέτοια μείωση του πραγματικού της εισοδήματος που δεν έχει υποστεί καμία άλλη χώρα σε μη εμπόλεμη περίοδο. Πληρώνει όλες τις αμαρτίες της μέσα σε ελάχιστο χρόνο και είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρει νέες ισορροπίες. Σε πείσμα των άκρων, όμως, το πετυχαίνει. Η ιεραρχία είναι χρήσιμη, αλλά είναι άλλο πράγμα η ιεραρχία της διοίκησης και είναι διαφορετικό πράγμα η ιεραρχία εκείνη που απαιτεί ο καθηγητής να έχει πάντα δίκιο λόγω της ιδιότητάς του. Αυτή είναι μια άλλη κοινωνία, η δική μας βασίζεται σε άλλο μοντέλο. Πρέπει να σεβόμαστε το Νόμο επειδή ο Νόμος βασίζεται σε ένα δημοκρατικό Σύνταγμα προϊόν της ελεύθερης βούλησης του ελληνικού λαού. Γι αυτό και η αντίδραση εναντίον του Κοινοβουλίου με ύβρεις, όπως και η απαξίωση συλλήβδην του πολιτικού κόσμου και του Συντάγματος τελικά, στην ουσία εξυπηρετεί τον ολοκληρωτισμό και τον φασισμό. Άλλο πράγμα είναι να μη σ αρέσει ένας πολιτικός και να μην τον ψηφίζεις και άλλο πράγμα είναι να καταριέσαι το Κοινοβούλιο. Με τι θα το αντικαταστήσεις δηλαδή; Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες οι διαφορές μεταξύ των πολιτών μπορούν να γεφυρωθούν. Σε μας φαίνεται ότι οι κοινωνικές αναταράξεις είναι πιο ισχυρές. Οτελευταίος εμφύλιος πόλεμος στην Αγγλία νομίζω ότι έγινε τον 17ο αιώνα. Στην Ελλάδα ζουν ακόμα άνθρωποι που βίωσαν τον εμφύλιο πόλεμο. Για όποιον δεν αντιλαμβάνεται τι σημαίνει εμφύλιος, θα αναφέρω δύο στοιχεία: οι νεκροί όλων των πολέμων που έχει ζήσει ο ελληνικός λαός από το 21 μέχρι σήμερα είναι λιγότεροι από τους νεκρούς του εμφυλίου πολέμου. Η καταστροφή, δε, που υπέστη η ελληνική κοινωνία είναι απροσμέτρητη. Το γεγονός ότι οι μισοί Έλληνες είμαστε στην Αθήνα κι έχουν ερημώσει τα χωριά, ξεκινάει από τον εμφύλιο. Χωρίς τον εμφύλιο δεν θα είχε συμβεί αυτό. Μετά ήρθε και η χούντα, όπου η έννοια της ιεραρχίας πια είχε πάρει τη διάσταση ενός κράτους που ήταν αποφασισμένο να κυνηγήσει και να θέσει εκτός κανονικής ζωής ένα μέρος των πολιτών του. Οι πολίτες δεύτερης κατηγορίας στην Ελλάδα δεν ήταν πρώτα οι μειονότητες, ήταν οι κομμουνιστές και υπήρξαν και περιπτώσεις όπου οι μειονότητες είχαν δεχτεί πολύ λιγότερες πιέσεις από τους κομμουνιστές γιατί θεωρήθηκαν μικρότερη απειλή για το κράτος. Αυτά είναι πολύ πρόσφατα, τελείωσαν το 74 και, κυρίως, μετά το Να θυμίσω ότι η χώρα μας μόλις το 1989 ψήφισε νόμο που ήρε εντελώς και απολύτως τις συνέπειες του εμφυλίου πολέμου. Ίσως στην Ελλάδα έχουμε μεγαλύτερη δυσκολία να σεβαστούμε την ιεραρχία και την έννοια του Νόμου. Έχετε δίκιο. Ο τρόπος με τον οποίο γίναμε ελεύθερο έθνος και ο τρόπος με τον οποίο συνεχίσαμε να υφιστάμεθα ως κοινωνία και ως έθνος σε πολλές περιόδους της ζωής μας, εμπεριείχε την αδυναμία να κατανοήσουμε ότι αυτό το κράτος ήταν δικό μας. Τη μια η Βαυαροκρατία, την άλλη οι πτωχεύσεις που επέβαλλαν συγκεκριμένες δουλείες στη χώρα, οι Έλληνες ανέπτυξαν έναν έντονο τοπικισμό με τη μορφή της προσήλωσης στο τοπικό που ελέγχεται και όχι στο γενικό που ελέγχουν κάποιοι «άλλοι». Αυτός ήταν ο λόγος που δολοφονήθηκε ο Καποδίστριας καθώς προσπάθησε να διαλύσει τον τοπικισμό για να δημιουργήσει ένα σύγχρονο κράτος. Μετά ήρθε ένα συγκεντρωτικό κράτος που είχε πολλές επιτυχίες μέχρι την καταστροφή και την κατάρρευση του Το κεντρικό κράτος του εμφυλίου πολέμου και της χούντας είχε συγκεκριμένες επιδιώξεις σε πολιτικό επίπεδο που αποξένωσαν ένα μέρος των Ελλήνων με αποτέλεσμα ακόμα να υποφέρουμε ως κοινωνία από εκείνες τις επιλογές. Όλα αυτά δεν βοήθησαν στο να εμπεδωθεί σε όλους μας αυτό που έχει εμπεδωθεί σε χώρες της Ευρώπης, ότι αυτό το κράτος είναι δικό μας κι αφού είναι δικό μας, σεβόμαστε το Σύνταγμα. Εδώ αντιμετωπίζουμε το Σύνταγμα σε αρκετές περιπτώσεις σαν ένα απλό έγγραφο. Μα δεν είναι απλό έγγραφο. Το κράτος, λοιπόν, είναι δικό μας και το γεγονός αυτό συνδέεται με το Σύνταγμα. Πατριωτισμός είναι η τήρηση του Συντάγματος. Δεν είναι να διαλαλείς ότι είσαι καθαρόαιμος Έλληνας και ότι θέλεις να φύγουν οι μετανάστες γιατί η Ελλάδα σου ανήκει. Αυτή η κοινωνική συνείδηση δεν είναι ένας από τους βασικούς στόχους της εκπαίδευσης; Σαφώς και είναι. Αυτός ήταν και ο στόχος του μαθήματος «Αγωγή του πολίτη», που όμως ταυτίστηκε για ένα μεγάλο μέρος των συμπολιτών μας με τις προσπάθειες ενός συγκεκριμένου καθεστώτος, της χούντας, να πείσει τους πολίτες ότι η χούντα έχει δίκιο. Δυστυχώς δεν καταφέραμε να κάνουμε το διαχωρισμό μεταξύ του τίτλου ενός μαθήματος και της ουσίας του γιατί το θέμα δεν ήταν να πετάξουμε και τα δύο στον κάλαθο των αχρήστων αλλά να κρατήσουμε την ανάγκη διδασκαλίας ενός τέτοιου μαθήματος αλλάζοντας το περιεχόμενό του. Το σχολείο πρέπει να σου δείχνει το δρόμο για το τι σημαίνει να ζεις σε μια σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία. Το σχολείο πρέπει να σε διδάσκει συνταγματικό πατριωτισμό. Αλλιώς πώς υφιστάμεθα ως κοινωνία; Η διαπαιδαγώγηση αφορά θεμελιωδώς την ελευθερία. Η ελευθερία σημαίνει ευθύνη. Δεν υπάρχει περίπτωση να μιλήσεις για ελευθερία χωρίς ευθύνη. Αν θέλεις να είσαι ελεύθερος, είσαι και υπεύθυνος. Η ελευθερία, που σημαίνει ελευθερία επιλογών, συνάδει απολύτως και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ευθύνη των επιλογών κι εφόσον έχεις ευθύνη επιλογών, εκεί τελειώνει η συζήτησή μας. Άρα δεν μπορείς να έχεις ελευθερία χωρίς Νόμο. Η έλλειψη Νόμου είναι ο ασφαλέστερος τρόπος για τη χειρότερη μορφή δεσποτισμού και φασισμού. Το παράδειγμα του Χίτλερ είναι πολύ ενδιαφέρον: ήταν μια κοινωνία εξόχως γραφειοκρατική, δηλαδή δίνονταν γραπτές εντολές και κρατούνταν γραπτά στοιχεία, όμως η πηγή του Νόμου δεν ήταν το Σύνταγμα αλλά η ανεξέλεγκτη βούληση ενός ανθρώπου. Συνεπώς, αν θέλουμε να μιλήσουμε για ελευθερία, είναι αυτονόητο ότι η προϋπόθεση είναι το Σύνταγμα και ο Νόμος. Η αντίληψη που λέει ότι πηγή του Νόμου μπορεί να είναι κάτι πέρα από τη Βουλή και έξω από το Σύνταγμα, είναι μια ολοκληρωτική και εξόχως επικίνδυνη αντίληψη για τον τρόπο που ζούμε και την δυνατότητα να ευημερήσουμε. Η παιδεία, η εκπαίδευση, έχει σκοπό να θεμελιώσει και κάποιες βασικές μεταφυσικές και ηθικές πεποιθήσεις στον νέο, ή αυτό επαφίεται στην οικογένεια; Όπως λέμε στην εκπαίδευση, υπάρχει το ρητό σχολικό πρόγραμμα, αλλά υπάρχει και το άρρητο. Είναι προφανές ότι το σχολείο, το πρώτο πράγμα που επιτελεί είναι μια διαδικασία ενσωμάτωσης στη βιομηχανική κοινωνία. Τα σχολεία υπάρχουν λόγω της βιομηχανικής κοινωνίας. Άρα εκεί διδάσκεται μια ηθική έτσι κι αλλιώς και μάλιστα ως τρόπο συμμετοχής στο κοινωνικό σύνολο. Αυτό εμπεριέχει και μερικά απλά αλλά κρίσιμα στοιχεία, π.χ. το ότι σηκώνεσαι το πρωί και πρέπει να είσαι στο σχολείο μια 10 11

6 ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ συγκεκριμένη ώρα. Είναι σημαντική πρακτική για να ενσωματώσεις τη λογική του υπολογισμού του χρόνου. Αυτά που για εμάς είναι δεδομένα, μετά από χρόνια δυτικού τύπου εκπαίδευσης, δεν είναι καθόλου δεδομένα σε άλλες χώρες που έχουν άλλα μοντέλα. Το σχολείο λοιπόν σε μαθαίνει να έχεις μια συγκεκριμένη σχέση με το χρόνο. Το σχολείο θα σου μάθει ότι το ν αντιγράψεις δεν είναι ηθικά σωστό. Το σχολείο πρέπει να σου μάθε ότι δεν κλέβουμε το φαγητό του άλλου, ότι ο τρόπος επίλυσης μιας διαφοράς δεν είναι να σχηματίσεις μια συμμορία για να δείρεις αυτόν με τον οποίο διαφωνείς. Όλα αυτά είναι το άρρητο σχολικό πρόγραμμα, που αν το σχολείο αποτύχει να εφαρμόσει, τότε είναι δράμα για την κοινωνία. Συνεπώς, και το σχολείο έχει μεγάλη ευθύνη, και η οικογένεια το ίδιο, σε καμία περίπτωση όμως δεν πρέπει να φεύγει από το πλαίσιο της ευθύνης το ίδιο το παιδί. Το παιδί έχει ευθύνη για ορισμένα πράγματα. Δεν μπορούμε να μεγαλώνουμε παιδιά μέσα σε κλίμα ανευθυνότητας. Σκέφτομαι ότι υπάρχουν εκπαιδευτικά συστήματα που λένε ότι το σχολείο προσφέρει γνώσεις, πειθαρχία, δεξιότητες. Πέραν τούτου, οι ηθικές πεποιθήσεις και αξίες είναι δουλειά της οικογένειας. Υπάρχουν όμως και άλλα συστήματα που θέλουν να μεταδώσουν ηθικές αξίες και πεποιθήσεις ή τα βασικά χαρακτηριστικά μιας εθνικής ή πνευματικής παράδοσης. σμό και όχι στο ουσιαστικό που είναι η ηθική. Το σχολείο λοιπόν, είτε το λέει είτε δεν το λέει, μαθήματα κοινωνικής δεξιότητας και γενικότερης ηθικής, παραδίδει έτσι κι αλλιώς. Ο συνταγματικός πατριωτισμός είναι υποχρέωση του σχολείου, όπως είναι υποχρέωση του σχολείου να διδάξει τον πολιτισμό αυτής της χώρας, να μάθει στους μαθητές πολύ καλά τη γλώσσα της χώρας στην οποία μένουν, να δείξει τι έκαναν οι προηγούμενοι από εμάς για να μπορούμε εμείς σήμερα να είμαστε όπως είμαστε. Τα ελληνικά Συντάγματα από το 1822 έχουν ως βασικό άρθρο τους τη θρησκευτική ελευθερία. Είναι αντισυνταγματικό και αντιπατριωτικό να κάνεις μαθήματα τα οποία ωθούν τα παιδιά να αυτό-περιχαρακώνονται, να αυτό-περιθωριοποιούνται και να δαιμονοποιούν το διαφορετικό. Ο πατριωτισμός έχει σημασία. Πώς μπορώ να είμαι σωστός πολίτης όταν δεν αγαπώ την κοινωνία μέσα στην οποία μεγάλωσα, όταν απορρίπτω και την κοινωνία και το Σύνταγμα; Για να συμβάλλω στην κοινωνία πρέπει να την εκτιμώ. Δεν γίνεται να την αποστρέφομαι. Όλοι μπορούν να μιλούν για πατριωτισμό. Δεν μπορούν όμως να μας μιλούν για πατρίδα και πατριωτισμό εκείνοι που συνεργάστηκαν με τους χιτλερικούς για να καίνε χωριά στην πατρίδα μας και να εκτελούν χιλιάδες Έλληνες που αγωνίζονταν για την ελευθερία, εκείνοι που χρησιμοποίησαν στις δικές τους επιχειρήσεις μετανάστες τους οποίους δεν πλήρωναν, που δεν ήταν νόμιμοι και μετά κατηγορούσαν τους μετανάστες. Αυτό δεν είναι πατριωτισμός, αλλά καθαρή προδοσία. Αν πάμε πίσω, στην αρχαία Ελλάδα, υπάρχει ο περίφημος διάλογος μεταξύ Ελλήνων και Περσών, όπου οι Έλληνες αναφέρουν ότι διαφέρουν από τους Πέρσες γιατί δεν προσκυνούν ανθρώπους. Η βασική διαφορά του ελεύθερου ανθρώπου είναι ότι δεν προσκυνάει άλλους ανθρώπους, «προσκυνάει» το Νόμο. Αυτό είμαστε και σ αυτό το σημείο η πολιτισμική συνέχεια είναι αδιάσπαστη, όπως και στη γλώσσα μας. Έχει πολύ μεγάλη σημασία η ελευθερία να βρίσκεται στο κέντρο της προσπάθειάς μας. «Προ- Και η πρώτη και η δεύτερη στάση έχουν ηθική διάσταση και είναι και πολύ συγκεκριμένη. Το ότι κάποιος την εκφράζει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, έχει κάθε δικαίωμα να το κάνει γιατί είμαστε σε μια ελεύθερη κοινωνία, σε μια κοινωνία όπου λειτουργούν ιδιωτικά σχολεία και αυτό είναι νόμιμο. Και μόνο, όμως, που κάποιος λέει ότι στις οκτώ το πρωί πρέπει οι μαθητές να βρίσκονται εκεί, είναι θέμα κοινωνικής δεξιότητας. Όταν ένας καθηγητής βλέπει το μαθητή απείθαρχο, θα του κάνει παρατήρηση, φυσικά. Όταν ο δάσκαλος νουθετεί τους μαθητές, αυτό είναι ηθική. Το αν είναι χριστιανική, μουσουλμανική, εβραϊκή ή γενικώς ηθική, είναι άλλη ιστορία, εκεί πηγαίνουμε στον προσδιορισκυνούσαν» το Νόμο, τον οποίο με τα μέτρα της εποχής εκείνης τον ψήφιζαν εκείνοι που είχαν την ευθύνη για τις τύχες των πόλεων, και τον ακολουθούσαν. Ήταν δημοκρατία. Η σκέψη των Αμερικανών ήταν και είναι βαθύτατα επηρεασμένη από την αρχαία Ελλάδα. Μια άλλη ενδιαφέρουσα παρατήρηση για τη διαπαιδαγώγησή μας στην Ελλάδα είναι ότι εξαιτίας της γλωσσικής διαμάχης μεταξύ καθαρεύουσας και δημοτικής δίνουμε μεγάλη έμφαση στη γραμματική και το συντακτικό των αρχαίων ελληνικών και όχι στο περιεχόμενο, με αποτέλεσμα να μαθαίνουμε αυτά που οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν μέσω των Αμερικανών και άλλων ξένων. Ακόμα έχουμε την τάση να υποτιμάμε εντελώς τη βυζαντινή γραμματεία. Υπάρχει ένα καταπληκτικό κείμενο του Φωτίου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, που είναι η απάντηση σε όσα έγραψε ο Μακιαβέλι αιώνες μετά, για το τι σημαίνει ηγεμόνας και το πώς πρέπει να λειτουργεί μια κοινωνία. Είναι ένα καταπληκτικό κείμενο, αλλά πόσοι το έχουν διαβάσει; Το ίδιο και τα πατερικά κείμενα, και τη βυζαντινή γραμματεία γενικότερα. Το Βυζάντιο δεν ήταν μόνο θρησκεία, ήταν κι ένας τεράστιος πολιτισμός, μια αξεπέραστη Αυτοκρατορία, η μεγαλύτερη και ισχυρότερη στην εποχή της. Για αιώνες ήταν ο κυρίαρχος πολιτισμός στην υφήλιο κι έχει σημαδέψει ανεξίτηλα την ιστορία της Ευρώπης. Αυτά όμως που δεν πρέπει να τα αγνοούμε ως Έλληνες, περιστρέφονται γύρω από μερικές βασικές έννοιες. Ο χριστιανισμός ο ίδιος ως βασική του αντίληψη, στον πυρήνα του, έχει πάλι την ελευθερία και μάλιστα εκείνη που έδωσε ο Θεός, γιατί αυτή είναι που μας κάνει ανθρώπους. Ο Θεός, αν ήθελε, θα μπορούσε να μην μας δώσει ποτέ τη λογική και την ελεύθερη βούληση, δηλαδή το δικαίωμα να σκεφτόμαστε, να αποφασίζουμε ελεύθερα και να έχουμε την ευθύνη των επιλογών μας. Άρα αν πρέπει να υπάρχει ένα θεμέλιο στη διαπαιδαγώγηση και στον τρόπο που καταλαβαίνουμε τον κόσμο και τον εαυτό μας, βεβαίως είναι η λογική και η ελευθερία και ελευθερία σημαίνει ευθύνη και όχι αναρχία. Όπως είπε ο Αριστοτέλης, όποιος μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, όπως θέλει και όποτε θέλει, γι αυτό και μπορεί να ζει μόνος του, είναι είτε ζώο είτε Θεός. Διαπαιδαγώγηση στην εποχή της εικονικής πραγματικότητας Οι ενήλικες με τη διαπαιδαγώγηση πρέπει να προσφέρουν φροντίδα και εφόδια προς τη νέα γενιά, η οποία, ωστόσο, μεγαλώνει πολύ διαφορετικά από κάθε άλλη προηγούμενη γενιά. Είναι μια γενιά που κινείται μέσα στην «αληθινή» πραγματικότητα και την «εικονική» πραγματικότητα, μέσα στην πολύμορφη κοινωνία και στα αντιφατικά μηνύματά της. Οι νέοι σήμερα έχουν μια διαφορετική σχέση με τη φύση από τους παλαιότερους και τους προγόνους τους. Δεν μεγάλωσαν στην επαρχία, δεν έχουν δει την κότα να τρέφει τα πουλάκια της ούτε έζησαν κοντά με τα ζώα, το πρόβατο, την αγελάδα, το γαϊδούρι. Δεν ακολούθησαν το σταθερό ρυθμό ζωής που δίνει η φυσική ζωή. Όλα αυτά τα είδαν αποσπασματικά σε περιόδους διακοπών, τα γνωρίζουν, αλλά δεν τα γνωρίζουν βιωματικά. Δεν γνώρισαν πολέμους, την πείνα και τις στερήσεις που απειλούν τη ζωή, δεν ξεριζώθηκαν από μεταναστεύσεις και επιδρομές αλλοφύλων, δεν κινδύνεψαν από σφαίρες ή από το βίαιο μίσος του εχθρού. Δεν έμαθαν τη γνώση από τους παλαιότερους, ούτε τη σοφία από την πείρα των γερόντων. Η γνώση σήμερα έρχεται από το μέλλον, από ό,τι είναι πιο σύγχρονο, πιο νέο, πιο ενημερωμένο. Το παλιό είναι γρήγορα ξεπερασμένο, και το νέο, κι αυτό περνά με ταχύτητα. Τη θέση του δασκάλου την πήρε η τηλεόραση, η εικόνα, το εικονικό. Διαμορφώνει και διαπαιδαγωγεί πλέον η διαφήμιση. Διδάσκουν τα μέσα επικοινωνίας. Τα πάντα 12 13

7 ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ... ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ÉÉ. Συνέντευξη με τον κ. Αντώνη Ρηγούτσο Διευθυντή του Δημοτικού σχολείου Δελασάλ Αλίμου Ως εκπαιδευτικός αλλά και ως γονέας το θέμα της διαπαιδαγώγησης είναι σημαντικό για σας. Τι σημαίνει διαπαιδαγωγώ; Τι θέλω να πετύχω; Τι θέλω να μεταδώσω; Ποιος είναι ο βασικός στόχος της διαπαιδαγώγησης; Διαπαιδαγωγώ σημαίνει παρέχω παιδεία και όχι εκπαίδευση. Η εκπαίδευση είναι μέρος της παιδείας. Σε εκπαίδευση υπόκεινται και τα ζώα. Σε παιδεία, όμως, μόνο οι άνθρωποι. Στόχος της παιδείας είναι να δημιουργήσει ανθρώπους που να έχουν τη δυνατότητα να επεξεργάζονται τις γνώσεις που τους προσφέρονται, χρησιμοποιώντας ως πρωταρχικό κριτήριο τη λογική. Να μπορούν να επινοήσουν λύσεις, να πάρουν αποφάσεις και να βγάλουν συμπεράσματα, έστω κι αν αυτά τα συμπεράσματα είναι εσφαλμένα. Σωστό μυαλό δεν είναι αυτό που κατέχει πολλές γνώσεις, αλλά αυτό που κατέχει πολλούς τρόπους σκέψης. Σωστό μυαλό σημαίνει κριτικό μυαλό. Δυστυχώς, στο σύγχρονο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, η παιδεία έχει υποκατασταθεί από την εκπαίδευση. Η γνώση έχει υποκατασταθεί από μια πανσπερμία πληροφοριών. Η αχίλλειος πτέρνα της παιδείας, και όχι μόνο της ελληνικής, έγκειται στο ότι αντί να αναπτύσσει τις κριτικές, αναπτύσσει τις υποκριτικές ικανότητες των παιδιών. Έτσι ο νέος άνθρωπος μετατρέπεται σε ηθοποιό, που υποδύεται ρόλους, χωρίς να ζει τη δική του συνειδητή ζωή. Από μικρά τα παιδιά, μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ασκούνται στον μιμητισμό και στον καταναλωτισμό, κάνοντας το ουσιώδες ανούσιο. Για παράδειγμα, σχολεία της επαρχίας διοργανώνουν εκδρομές στην Αττική, όχι για να επιστρεφθούν την Ακρόπολη ή τα μουσεία, αλλά για να επισκεφθούν το The Athens Mall. Ποια είναι στα στηρίγματα και ποια τα εμπόδια που συναντάμε σήμερα στην κοινωνία για το σκοπό αυτόν; Ηεποχή μας χαρακτηρίζεται από την παγκοσμιοποίηση, την αλλαγή των αξιών, τη χαλάρωση των δομών της οικογένειας, τον καταναλωτισμό και την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας. Μέσα σ' αυτόν τον γοργά μεταβαλλόμενο κόσμο, η εκπαίδευση καλείται να προετοιμάσει παιδιά και νέους για μια κοινωνία που θα είναι σίγουρα διαφορετική από τη σημερινή. Αυτό θα το πετύχει αφενός με τη μετάδοση πανανθρώπινων αξιών και βασικών γνώσεων, και αφετέρου με την ανάπτυξη του κριτικού πνεύματος και της ικανότητας στη λήψη αποφάσεων. Οι μαθητές σήμερα δεν έχουν ανάγκη από έναν οδηγό, ο οποίος θα τους βάλει σε ένα λεωφορείο για να τους πάει στον προορισμό τους, αλλά, από έναν δάσκαλο που θα τους μάθει να οδηγούν, ώστε να πάνε οι ίδιοι με ασφάλεια στον προορισμό, που μελλοντικά θα επιλέξουν. Μπορεί να γίνει συνδυασμός της εκπαίδευσης (εκμάθηση δεξιοτήτων, γνώσεων και ικανοτήτων) αφενός και της καλλιέργειας του χαρακτήρα, της παιδείας, της ψυχικής καλλιέργειας αφετέρου; Όχι μόνο μπορεί, αλλά επιβάλλεται ο συνδυασμός αυτός. Η εκμάθηση δεξιοτήτων και γνώσεων μπορεί να απευθύνεται και σε ρομπότ. Ο άνθρωπος, όμως, έχει ανάγκη από ολιστική εκπαίδευση, κατά την οποία καλλιεργούνται και διαμορφώνονται αρμονικά όλες οι πτυχές του πνεύματος και του σώματός του. Από την άλλη πλευρά, το σχολείο πρέπει να δίνει στους μαθητές του ίσες ευκαιρίες στο δικαίωμα της πολύπλευρης μάθησης και να βρίσκεται διαρκώς σε μια ασταμάτητη πορεία βελτίωσης. Θα πρέπει επίσης να αποφεύγει τους αποκλεισμούς και να απευθύνεται σε όλους. Να προσφέρει ίσες ευκαιρίες εξέλιξης σε όλα τα παιδιά, σε προικισμένα, σε ανάπηρα παιδιά ή σε παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, φτωχά παιδιά, απομονωμένα άτομα ή ομάδες. Τι προσόντα ζητάτε από έναν δάσκαλο; Τι θα ζητούσατε από έναν γονέα για να συνεργαστεί σωστά μαζί σας; Ηεκπαίδευση πρέπει να διαθέτει όραμα. Και ο εκπαιδευτικός, εκτός από καλός παιδαγωγός, πρέπει να ενστερνίζεται το όραμα του οργανισμού στον οποίο εργάζεται. Είτε αυτός είναι δημόσιος είτε ιδιωτικός. Το ίδιο συμβαίνει και με τους γονείς. Οι συνθήκες διαπαιδαγώγησης του παιδιού είναι ιδανικές, όταν γονείς και σχολείο μοιράζονται τα ίδια ιδανικά, αποδέχονται την ίδια παιδαγωγική μέθοδο και στηρίζουν από κοινού τα παιδιά. Σε αντίθετη περίπτωση, ό,τι χτίζει ο ένας, το καταστρέφει το ο άλλος. στον κόσμο είναι παροδικά και κοντινά. Υπάρχει άμεση επικοινωνία με το μακρινό φίλο, το μακρινό τοπίο, την μακρινή γνώση. Η τεχνολογία τα φέρνει όλα κοντά. Κατά κάποιο τρόπο τουλάχιστον. Το ανθρώπινο περιβάλλον δεν είναι πλέον το σταθερό πλαίσιο μιας κοινότητας, μιας οικογένειας. Ήταν παλαιότερα σταθερό, γιατί οι γονείς και οι γονείς των γονιών ήταν γνωστοί, ήταν και αυτοί εκεί στο ίδιο μέρος. Τώρα το περιβάλλον είναι πολύμορφο, έχουν έρθει άνθρωποι από άλλες χώρες και άλλες γλώσσες. Διαφορετικοί άνθρωποι, διαφορετικοί πολιτισμοί, διαφορετική λογική. Οι σημερινοί νέοι είναι διαφορετικοί από τους νέους προηγούμενων γενεών, γιατί οι εμπειρίες τους είναι πρωτόγνωρες. Ηεκπαίδευση διδάσκει -με όλες τις δυσκολίεςτους νέους να βρίσκουν γνώσεις, να αποκτούν δεξιότητες, αλλά πώς θα βρεθεί απάντηση σε άλλα διαφορετικά ερωτήματα, όπως: Ποιος είμαι; Τι θέλω; Γιατί είμαι στον κόσμο, πού ανήκω, τι πρέπει να διαλέξω, τι νόημα έχει η ζωή μου, ποιος θα είναι ο προορισμός μου και τι αξία έχει; Ηκαρδιά του ανθρώπου είναι η ίδια. Θα αναζητά πάντα την αλήθεια και την έξοδο από το ψέμα, τη σωτηρία από το κακό, τη νίκη της ζωής πάνω στο θάνατο, την κοινωνία με τον άλλον και την έξοδο από τη μοναξιά. Οι ενήλικες χρειάζεται να έχουν να μεταδώσουν και να ξαναδούν τον τρόπο που θα μεταδώσουν. Η διαπαιδαγώγηση σήμερα έχει γίνει εξαιρετικά κρίσιμη και εξαιρετικά δύσκολη. Ειρήνη Κουτελάκη 14 15

8 ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ Έχετε την εντύπωση ότι η διαπαιδαγώγηση έχει ξεφύγει από τα χέρια των εκπαιδευτικών και βρίσκεται στα ΜΜΕ; Μπορούμε ακόμη να μεταδώσουμε στους νέους απαντήσεις στα βασικά ερωτήματα που αφορούν το νόημα της ζωής, τις αξίες, τον τρόπο ζωής ; ΌΣχεδόν από τη νηπιακή του ηλικία το παιδί γίνεται αποδέκτης πλήθους πληροφοριών από τα ΜΜΕ. Και όπως το μυαλό του είναι σαν σφουγγάρι και απορροφά τα πάντα, αποθηκεύει, μιμείται και επαναλαμβάνει. Πριν πάει σχολείο, μέσω των ΜΜΕ, το παιδί έχει ήδη αποδεχθεί ένα σύστημα αξιών και έχει μυηθεί στον καταναλωτισμό. Τα ΜΜΕ, επίσης, συστηματικά υποκαθιστούν τη γνώση με την πληροφορία. Στο μυαλό του παιδιού οι πληροφορίες καρφώνονται σαν πρόκες. Ένα τέτοιο μυαλό μπορεί κάποτε να σβήσει, όπως το πορτατίφ όταν τραβήξουμε την πρίζα. Διότι όλες αυτές οι άχρηστες πληροφορίες δεν είναι σε καμιά περίπτωση γνώσεις διαρκείας. Αυτό που διαρκεί όσο η ζωή είναι η αγάπη για την έρευνα. Ο γόνιμος στοχασμός και προβληματισμός. Ο ρόλος του σχολείου, επομένως, δεν είναι να δώσει απαντήσεις στα ερωτήματα που αφορούν το νόημα της ζωής, αλλά να βοηθήσει τον μαθητή να αναζητήσει και να ανακαλύψει τις δικές του λύσεις. Να τον εφοδιάσει με τις αρχές και τα εργαλεία που θα τον συνοδεύουν μια ζωή και με τα οποία θα μπορεί να παίρνει πάντα τις καλύτερες και σωστότερες αποφάσεις για τον εαυτό του και την κοινωνία. Ας θυμηθούμε την κινέζική ιστορία με τον δάσκαλο και τον μαθητή του: - Δάσκαλε πεινάω. Σε παρακαλώ, πιάσε μου ένα ψάρι. - Έλα να σε μάθω να ψαρεύεις. Αν σου πιάσω ένα ψάρι, θα χορτάσεις μια φορά. Αν μάθεις να ψαρεύεις, δεν θα πεινάσεις ποτέ. ÉÉÉ. Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΦΑΙΡΙΚΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Κείμενο από τη ΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ «Η μέγιστη σπουδαιότητα»- Ρώμη 1965 Ημέγιστη σπουδαιότητα της εκπαίδευσης στη ζωή του ανθρώπου και τα αποτελέσματα που αυτή φέρνει στη σύγχρονη κοινωνική πρόοδο αποτελούν αντικείμενο προσεκτικής εξέτασης από την Εκκλησία, η οποία έχει συγκεκριμένο καθήκον σε σχέση με την πρόοδο και την ανάπτυξη της εκπαίδευσης και για το λόγο αυτό έχει δηλώσει ορισμένες θεμελιώδεις αρχές για τη χριστιανική παιδεία, μερικές από τις οποίες αναφέρονται εδώ. Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στην παιδεία Όλοι οι άνθρωποι, σε όποια φυλή, κατάσταση και ηλικία και αν ανήκουν, δυνάμει της αξιοπρέπειάς τους ως πρόσωπα, έχουν το αναφαίρετο δικαίωμα στην παιδεία. Η πραγματική παιδεία πρέπει να προάγει την κατάρτιση του ανθρώπου, τόσο ενόψει του απώτερου σκοπού του, όσο και για το καλό των διαφόρων ομάδων στις οποίες ο άνθρωπος είναι μέλος και στις οποίες ως ενήλικος θα έχει και υποχρεώσεις. Τα παιδιά και οι νέοι οφείλουν να βοηθιούνται να αναπτύξουν αρμονικά τις φυσικές, ηθικές και διανοητικές τους ικανότητες, να αποκτήσουν σταδιακά μα ωριμότερη αίσθηση της υπευθυνότητας, στην προσπάθεια να οδηγήσουν σωστά την προσωπική τους ζωή και την κατάκτηση της πραγματικής ελευθερίας, ξεπερνώντας με θάρρος και προσκαρτερία όλα τα εμπόδια. Θα πρέπει επίσης να εισάγονται στην κοινωνική ζωή ώστε, εφοδιασμένοι με τα μέσα που της είναι απαραίτητα και κατάλληλα, να μπορέσουν ενεργά να ενταχθούν στις ομάδες που αποτελούν την ανθρώπινη κοινότητα, διαθέσιμοι στο διάλογο με τους άλλους και συμβάλλοντας σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση του κοινού καλού. Τα παιδιά και οι νέοι έχουν δικαίωμα να βοηθηθούν τόσο στο να αξιολογούν με ορθή συνείδηση και να δέχονται προσωπικά τις ηθικές αξίες, όσο και στη βαθύτερη γνώση και στην αγάπη του Θεού. Γι αυτό ζητά και συνιστά σε όσους κυβερνούν τους λαούς ή προΐστανται της παιδείας, να κάνουν ώστε ποτέ η νεότητα να μη στερηθεί αυτό το ιερό δικαίωμα. Παροτρύνει τα τέκνα της Εκκλησίας να εργαστούν γενναιόδωρα σε όλους τους τομείς της παιδείας με σκοπό ειδικότερα μια ταχύτερη εξάπλωση των μεγάλων ευεργετημάτων της παιδείας και της κατάρτισης όλων, σε ολόκληρο τον κόσμο

9 ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ Οι γονείς, πρώτοι παιδαγωγοί Οι γονείς, έχοντας μεταδώσει τη ζωή στα παιδιά, έχουν τη μέγιστη υποχρέωση να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά. Γι αυτό θεωρούνται ως οι πρώτοι και κύριοι παιδαγωγοί τους. Αυτός ο παιδαγωγικός τους ρόλος είναι τόσο σημαντικός ώστε, εάν λείψει, μπορεί πολύ δύσκολα να αναπληρωθεί. Αναλογεί, πράγματι, στους γονείς να δημιουργήσουν μέσα στην οικογένεια εκείνη την ατμόσφαιρα που ευνοεί την πλήρη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, προσωπικά και κοινωνικά. Η οικογένεια, λοιπόν, είναι το πρώτο σχολείο των κοινωνικών αρετών, των οποίων έχουν ανάγκη όλες οι κοινωνίες. Το καθήκον της διαπαιδαγώγησης, όπως πρώτιστα ανήκει στην οικογένεια, έτσι απαιτεί τη βοήθεια όλης της κοινωνίας. Γι αυτό, πέρα από τα δικαιώματα των γονέων και εκείνων στους οποίους οι γονείς αναθέτουν μέρος του εκπαιδευτικού τους καθήκοντος, υπάρχουν συγκεκριμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις που ανήκουν στην κοινωνία διότι αυτή οφείλει να διαθέτει ό,τι είναι απαραίτητο στο επίγειο κοινό καλό. Περιλαμβάνεται στα καθήκοντά της να ευνοεί με διάφορους τρόπους τη διαπαιδαγώγηση της νεότητας, δηλαδή να υπερασπίζεται τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των γονέων και των άλλων που ασκούν παιδαγωγική δραστηριότητα και να τους παρέχει τη βοήθειά της. Βάσει της αρχής της επικουρικότητας, εκεί όπου λείπει η πρωτοβουλία των γο- νέων και των άλλων φορέων, το εκπαιδευτικό έργο, σεβόμενοι ωστόσο τις επιθυμίες των γονέων, ανήκει στην πολιτεία. Επιπλέον, η πολιτεία οφείλει να ιδρύει, στο μέτρο που αυτό απαιτεί το κοινό καλό, δικά της σχολεία και εκπαιδευτικούς θεσμούς. Η υποχρέωση της παιδείας αφορά, με ιδιαίτερο τρόπο, την Εκκλησία, πάνω απ όλα γιατί έχει το καθήκον να αναγγέλλει σε όλους τους ανθρώπους την οδό της σωτηρίας και να κοινωνήσει στους πιστούς τη ζωή του Χριστού. Σ αυτά τα παιδιά της λοιπόν, η Εκκλησία ως μητέρα οφείλει να παρέχει μια τέτοια παιδεία ώστε όλη τους η ζωή να διαπερνάται από το πνεύμα του Χριστού. Ταυτόχρονα όμως η Εκκλησία προσφέρει το έργο της σε όλους τους λαούς για να προάγει την ολοκληρωτική τελειότητα του ανθρώπου όπως και για το καλό της επίγειας κοινωνίας και για την οικοδόμηση ενός πιο ανθρώπινου κόσμου. Το σχολείο Ανάμεσα σε όλα τα εκπαιδευτικά εργαλεία ιδιαίτερη σημασία έχει το σχολείο, το οποίο δυνάμει της αποστολής του, ενώ φροντίζει διαρκώς την ωρίμανση των διανοητικών ικανοτήτων, αναπτύσσει την ικανότητα της κρίσης, φέρνει σε επαφή την πολιτιστική παρακαταθήκη που αποκτήθηκε από τις προηγούμενες γενεές, προάγει το νόημα των αξιών, προετοιμάζει στην επαγγελματική ζωή, δημιουργεί και μια σχέση φιλίας ανάμεσα σε μαθητές διαφορετικού χαρακτήρα και κοινωνικής προέλευσης, προδιαθέτοντας και ευνοώντας την αμοιβαία κατανόηση. Επίσης, το σχολείο αποτελεί ένα κέντρο στη δραστηριότητα και στην πρόοδο του οποίου πρέπει να συμμετέχουν μαζί οι οικογένειες, οι δάσκαλοι, οι διάφορου είδους οργανώσεις, η πολιτεία και όλη η ανθρώπινη κοινότητα. Το μη καθολικό σχολείο ΗΕκκλησία, με επίγνωση της σπουδαίας υποχρέωσης να μεριμνά επιμελώς για την ηθική και θρησκευτική διαπαιδαγώγηση όλων των παιδιών της, οφείλει να καθίσταται παρούσα, με ξεχωριστή στοργή και με την αρωγή της, σε πάρα πολλά παιδιά της που εκπαιδεύονται σε μη καθολικά σχολεία. Το καθολικό σχολείο Το καθολικό σχολείο, όπως και τα άλλα, επιδιώκει τους πολιτιστικούς σκοπούς του σχολείου και την ανθρώπινη κατάρτιση των νέων. Όμως το χαρακτηριστικό του στοιχείο είναι να δίδει ζωή σε ένα κοινοτικό σχολικό περιβάλλον που να διαπερνάται από το ευαγγελικό πνεύμα ελευθερίας και αγάπης, να βοηθά τους εφήβους, αναπτύσσοντας την προσωπικότητά τους να μεγαλώνουν και ως εκείνη την καινούργια δημιουργία που έγιναν με το βάπτισμα, και τέλος να συντονίζουν όλη την ανθρώπινη παιδεία με το μήνυμα της σωτηρίας ώστε η γνώση του κόσμου, της ζωής, του ανθρώπου, που αποκτούν σιγά-σιγά οι μαθητές, να φωτίζεται από την πίστη. Μόνο έτσι το καθολικό σχολείο, όπως είναι υποχρέωσή του, ανοίγεται στις ανάγκες της παρούσας προόδου, ενώ διαπαιδαγωγεί τους μαθητές του στο να προάγουν αποτελεσματικά το καλό της επίγειας πολιτείας. (Από το βιβλίο «Η Β ΒΑΤΙΚΑΝΗ ΣΥΝΟΔΟΣ, Διατάξεις-Διατάγματα-Δηλώσεις-Μηνύματα», Επιμέλεια: Ιωάννης Ασημάκης, Λέων Κισκίνης. ISBN: ) ΣΧΟΛΙΑ: ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Παρόλο που, εξ αρχής, η Εκκλησία έχει τοποθετήσει στο επίκεντρο της αποστολής της την ολοκληρωμένη παιδεία του ανθρώπου, δυστυχώς, μια τέτοια παιδεία, και ειδικά έξω από σχολεία που εμπνέονται από θρησκευτικές αρχές, δύσκολα εδραιώνεται. Το σημερινό τοπίο, παρότι διαφοροποιείται στα διάφορα μέρη του κόσμου, χαρακτηρίζεται από κοινά στοιχεία. Ανάμεσα σε όλα, το πιο σημαντικό είναι αναμφίβολα το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, που δεν έχει να κάνει μονάχα με τον τομέα της οικονομίας, αλλά και του πολιτισμού, της πολιτικής και της παιδείας. Αυτή ευνοεί τη συνάντηση και την ανταλλαγή ανάμεσα στους λαούς, από την άλλη πλευρά όμως παράγει επικίνδυνες πολιτισμικές αφομοιώσεις, ένα είδος πολιτισμικής αποικιοκρατίας. Επιπλέον, η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών, η διάδοση της πληροφορικής, η ταχύτητα των επικοινωνιών, καθιστούν απαραίτητη την προσαρμογή της εκπαίδευσης και της παιδείας, έτσι ώστε να γίνεται πλέον λόγος για ριζικό μετασχηματισμό της διαδικασίας της παραδοσιακής διδασκαλίας και μάθησης. Μπροστά σε αυτού του είδους τα προβλήματα, το σημερινό εκπαιδευτικό πλαίσιο βρίσκεται σε βαθιά αμηχανία. Στον εκπαιδευτικό κόσμο, ιδίως στη Δύση, γίνεται επίσης αντιληπτή μια διάχυτη κόπωση εκ μέρους των εκπαιδευτικών, οι οποίοι αισθάνονται αποθαρρυμένοι και βλέπουν να ματαιώνεται το εκπαιδευτικό έργο τους. Ανάμεσα στα πολύ ανησυχητικά σημεία συγκαταλέγεται και η δυσκολία των οικογενειών- που είναι οι πρώτες υπεύθυνες για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους- να γίνουν ενεργό τμήμα της εκπαιδευτικής κοινότητας. Εκτός αυτού, γινόμαστε μάρτυρες μιας απώλειας της αίσθησης της παιδείας που συνδέεται στενά με την εξασθένιση των αξιών, ειδικά εκείνων που υποστηρίζουν τις επιλογές ζωής: την οικογένεια, την εργασία και τις ηθικές επιλογές. Έτσι η παιδεία υποφέρει κι εκείνη από τα δεινά που πλήττουν την κοινωνία μας, δηλαδή τον διάχυτο υποκειμενισμό, τον ηθικό σχετικισμό και τον μηδενισμό. Η καθολική παιδαγω

10 ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ γική παράδοση επαναλαμβάνει σθεναρά την κεντρική θέση του ανθρώπου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ένα σωστό παιδαγωγικό περιβάλλον στοχεύει στην ολοκληρωμένη μόρφωση του ανθρώπου και τον βοηθά να προσεγγίσει με τρόπο συστηματικό και κριτικό τον πολιτισμό και την πραγματικότητα. Η παιδεία θα πρέπει να είναι σε θέση να συμβάλλει στη δημιουργία νέων ανθρώπων ικανών να δέχονται προοδευτικά την πραγματικότητα και να σχηματίζουν μια υγιή και ισχυρή αντίληψη της ζωής, μέσα στην οποία οι πνευματικές, θρησκευτικές και ανθρώπινες αξίες να έχουν τη θέση τους. ΗΕκκλησία επιδιώκει να στηρίζει τους μαθητές έτσι ώστε να αναπτύσσονται αυθεντικά ως άτομα, να δέχονται την πραγματικότητα και να σχηματίζουν μια ορισμένη αντίληψη της ζωής. Μια αντίληψη, η οποία θα τους βοηθήσει να διευρύνουν το βλέμμα και την καρδιά τους στον κόσμο που τους περιβάλλει, με κριτικό πνεύμα, αίσθηση συνυπευθυνότητας και θέληση εποικοδομητικής προσφοράς. Το σχολείο έχει σκοπό να ενσωματώσει τα παιδιά μέσα στην κοινωνία, να τα προετοιμάσει για το επάγγελμα το οποίο θα ασκήσουν και να συμβάλουν έτσι στην ανάπτυξη της κοινωνίας. Η διαπαιδαγώγηση είναι κάτι πολύ σύνθετο, εφόσον βοηθάει τους νέους να συγκροτηθούν ανθρώπινα και διανοητικά, να έρθουν σε επαφή με μια πολιτιστική κληρονομιά, με μια κοινή μνήμη και με κοινές αξίες και, τέλος, να προετοιμάσει τους νέους ώστε βρουν τη θέση τους μέσα στην κοινωνία. Πώς εντάσσεται το θρησκευτικό στοιχείο μέσα στην εκπαίδευση; Ένα τέτοιο ερώτημα μας πιέζει να δώσουμε πρακτικές απαντήσεις. Οι θρησκείες πράγματι αποτελούν μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς μας και ιδιαιτέρως η χριστιανική θρησκεία, όσον αφορά την Ευρώπη. Οι θρησκείες έχουν πράγματι συμμετάσχει και εξακολουθούν να συμμετέχουν στη ζωή της κοινωνίας. Τα καθολικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, θεμελιώθηκαν στις αρχές του Ευαγγελίου: στην αποδοχή των φτωχών, στην ένταξή τους στην κοινωνία και τον πολιτισμό. Φυσικά αυτά τα ιδρύματα έχουν τις ρίζες τους στη χριστιανική παράδοση και στο ίδιο το Ευαγγέλιο. Όμως δεν επιδιώκουν την κοινωνική κυριαρχία της Καθολικής Εκκλησίας. Σκοπό έχουν να βάλουν το Ευαγγέλιο στην κοινωνία, με τους μεγάλους εκπαιδευτικούς προσανατολισμούς που εμπνέονται κατευθείαν από αυτό. Αυτή η διαπαιδαγώγηση δίνει ιδιαίτερη προσοχή στον άνθρωπο, στα παιδιά και στους νέους, συνδυάζει την εμπιστοσύνη προς αυτούς και ταυτόχρονα απαιτεί την ανταπόκριση στις υποχρεώσεις τους. Η εμπιστοσύνη βασίζεται στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου ως τέκνο Θεού και, από την άλλη πλευρά, το Ευαγγέλιο εκφράζει μια πρόσκληση που απευθύνεται στην ελευθερία και τη συνείδηση καθενός. IV. Η αποστολή των Εκπαιδευτικών Μοναχικών Ταγματων Στη χώρα μας τέσσερα μοναχικά τάγματα έχουν δραστηριοποιηθεί στον τομέα της εκπαίδευσης, προσφέροντας πολύτιμη εμπειρία ετών με την παρουσία τους εδώ και πολλές δεκαετίες. Είναι οι αδελφές Ουρσουλίνες, το τάγμα του Αγίου Ιωσήφ, οι Μαριανοί αδελφοί και Λασαλιανοί αδελφοί. Κάθε τάγμα έχει και τη δική του αποστολή στο εκπαιδευτικό έργο του. Εδώ παρουσιάζονται συνοπτικά οι σκοποί κάθε τάγματος. ΟΥΡΣΟΥΛΙΝΕΣ Ηεκπαίδευση και η διαπαιδαγώγηση, η σωστή διαμόρφωση του χαρακτήρα, η χριστιανική αγωγή και η ολόπλευρη εν γένει ανάπτυξη της προσωπικότητας είναι η αποστολή των Ουρσουλινών, του πρώτου γυναικείου τάγματος στον κόσμο που ξεκινά την πορεία του στην αυγή του 17ου αιώνα έχοντας συγκεκριμένες παιδαγωγικές αρχές, τη Διαθήκη της Αγίας Άγγελας: μια παιδαγωγική της πίστης, μια παιδαγωγική της ανάπτυξης, μια παιδαγωγική της αλληλεγγύης. Οι Αδελφές Ουρσουλίνες προσπαθούν να βοηθήσουν τους σπουδαστές των σχολείων και των άλλων σχολών που διαθέτουν στις πέντε ηπείρους να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους, να αναπτύξουν τα χαρίσματά τους και να περάσουν στην αυριανή κοινωνία ως «νέοι πολίτες του κόσμου», με όλα τα απαραίτητα εφόδια για μια ευτυχισμένη και δημιουργική ζωή

11 ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ ΤΑΓΜΑ ΑΓΙΟΥ ΙΩΣΗΦ Οι Αδελφές του τάγματος του Αγίου Ιωσήφ της Εμφανίσεως στην Ελλάδα διατηρούν χριστιανικά σχολεία τα οποία, πέραν των γνώσεων και της καλλιέργειας που προσφέρουν, οδηγούν τη νεολαία στην κατάκτηση ευγενών αξιών, στην ανάπτυξη αδαμάντινης προσωπικότητας και στη διατήρηση της ελληνικής τους ταυτότητας μέσα στην Ενωμένη Ευρώπη. Οι στόχοι της σχολής που διατηρεί το τάγμα για την παροχή παιδείας στους μαθητές του, διαγράφονται ως εξής: w Επιδιώκεται παιδεία βασισμένη στις αρχές του Ανθρωπισμού και του Χριστιανισμού, την Ελευθερία και την Αγάπη. w Παιδεία που λαμβάνει τα μηνύματα της εποχής και παρέχει στους νέους τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουν με τόλμη και χριστιανικό πνεύμα τις προκλήσεις του μέλλοντος. w Παιδεία που εφοδιάζει τους μαθητές με τη γνώση της σύγχρονης τεχνολογίας, που προσφέρει τα μέσα και τις ευκαιρίες για να ανακαλύψουν τις ιδιαίτερες κλίσεις και τα ταλέντα τους. w Παιδεία που διαμορφώνει προσωπικότητα ικανή να αγωνίζεται, να συνεργάζεται, να διαχειρίζεται με σύνεση την επιτυχία και να αντιμετωπίζει με ωριμότητα την αποτυχία. w Παιδεία που παρέχει μόρφωση εξατομικευμένη, αλλά και σφαιρική, μόρφωση που προάγει την άμιλλα και τη συλλογικότητα, που φροντίζει τους λιγότερο ευνοημένους και προσφέρει νόημα ζωής μέσα στα έργα αγάπης και αλληλεγγύης. w Παιδεία που καταργεί τις φυλετικές και ταξικές διακρίσεις, που σέβεται την πολυμορφία, τη διαπολιτισμικότητα και τη μετατρέπει σε πλούτο και δύναμη, παραμένοντας προσηλωμένη στην ιστορική πορεία του τόπου με σεβασμό και αγάπη για την πολιτισμική του κληρονομιά. w Παιδεία που αποτελεί γέφυρα ανάμεσα στην οικογένεια και την κοινωνία, που συμμετέχει στα δρώμενα της τοπικής κοινωνίας και που πρεσβεύει τη δια βίου μάθηση. Οπαιδαγωγικός σχεδιασμός των σχολείων του τάγματος είναι συνδεδεμένος με τις χριστιανικές αρχές, ενώ οι θεμελιώδεις αξίες και τα παιδαγωγικά μέσα στα οποία στηρίζεται το έργο τους είναι η ελευθερία και αυτονομία, η υπευθυνότητα, ο σεβασμός της αξιοπρέπειας, η ευγένεια και η αγάπη. Οι εκπαιδευτικοί στα σχολεία του τάγματος δίνουν έμφαση στις ανθρώπινες σχέσεις και τη γνωριμία με τους νέους, προτεραιότητα στους νέους που αντιμετωπίζουν δυσκολίες, στην εναρμόνιση αρχών και μεθόδων, ειδικά μπροστά στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής μας, και στη συνεργασία με τους γονείς. Παράλληλα, τα ίδια τα σχολεία φροντίζουν να στηρίζουν το έργο των διδασκόντων. ΟΙ ΜΑΡΙΑΝΟΙ ΑΔΕΛΦΟΙ Οι βασικές αρχές του χριστιανικού και παιδαγωγικού έργου της κοινότητας των Μαριανών αδελφών είναι: w Η παρουσία. Οι Μαριανοί αδελφοί διαπαιδαγωγούν κυρίως ζώντας κοντά στα παιδιά και τους νέους, δείχνοντας προσωπικό ενδιαφέρον για τις ανάγκες του καθενός. Τους αφιερώνουν χρόνο, προσπαθώντας να γνωρίσουν προσωπικά τον καθέναν τους. w Η απλότητα, η ταπεινοφροσύνη και η μετριοφροσύνη που εκφράζονται μέσα από αληθινές και ειλικρινείς σχέσεις. w Το οικογενειακό πνεύμα. Οι σχέσεις μεταξύ των μοναχών αλλά και με τους νέους να είναι όπως πρέπει να είναι μέσα σε μια οικογένεια. Οι Μαριανοί αδελφοί αναλαμβάνουν να οικοδομήσουν μια κοινότητα, όπου κι αν βρίσκονται. w Η αγάπη για την εργασία. Μέσα στη στις προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας, διδάσκουν στα παιδιά και τους νέους την αξία της εργασίας. w Η άμιλλα, που έχει την αξία μιας προσπάθειας να ξεπεράσει κανείς τον εαυτό του και όχι να στραφεί εναντίον των άλλων. w Η πειθαρχία. Ο δάσκαλος διαπαιδαγωγεί με την αγάπη του, που διδάσκει την επιείκεια, τη συγγνώμη και το σεβασμό. w Η αλληλεγγύη. Σ ένα Μαριανό σχολείο, η αλληλεγγύη καλλιεργεί αισθήματα γενναιοδωρίας, συμπαρίσταται και βοηθάει όσους έχουν ανάγκη, ευαισθητοποιεί στα προβλήματα του πλησίον και καταπολεμάει τη δυστυχία σε όλες τις μορφές της, εντός και εκτός σχολικού χώρου. w Σύμφωνα με το παράδειγμα της Παναγίας, η οποία είναι για τους Μαριανούς αδελφούς το άριστο πρότυπο του εκπαιδευτικού. Η πορεία της Παναγίας είναι μια πορεία μέσα στην πίστη και για τους Μαριανούς αδελφούς, σε όλα τα σχέδιά τους, ως πρότυπο έχουν την Παναγία, όπως και ο ιδρυτής τους, ο άγιος Μαρκελλίνος Champagnat. ΑΔΕΛΦΟΙ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ Tα λεγόμενα «Λασαλιανά» σχολεία, μέσα στην πλούσια παράδοσή τους και τη μακρόχρονη πείρα τους: w Θεωρούν ότι κέντρο της παιδείας που παρέχουν είναι ο άνθρωπος και σκοπός τους η διανοητική, σωματική, ηθική και πνευματική καλλιέργεια των νέων. w Εξακολουθούν να πιστεύουν στο σημαντικό ρόλο της εκπαίδευσης για το μέλλον των ανθρώπων και της κοινωνίας. w Είναι ανοιχτά στη σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία της τρίτης χιλιετίας, προσφέροντας στους μαθητές τους παιδεία θεμελιωμένη στην επικοινωνία, τον αλληλοσεβασμό, τη συνεργασία και την αγάπη. w Επιδιώκουν τη δημιουργία μιας εκπαιδευτικής κοινότητας, όπου διδακτικό προσωπικό, γονείς, μαθητές και απόφοιτοι, χάρη στη συνεργασία, προάγουν ένα μορφωτικό πλαίσιο, που είναι προσανατολισμένο στη σύγχρονη ζωή και που βασίζεται στην ανθρωπιστική και χριστιανική μόρφωση των παιδιών. w Εξασφαλίζουν στους μαθητές του πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, χάρη στην ποιοτική εκπαίδευση που παρέχουν. w Αποδίδουν μεγάλη σημασία στην εκμάθηση ξένων γλωσσών και παρέχουν τη δυνατότητα στους μαθητές τους να αποκτήσουν κατά τη φοίτησή τους στο γυμνάσιο και το λύκειο διπλώματα ξένων γλωσσών. w Ενθαρρύνουν τη συμμετοχή σε διάφορους ομίλους με στόχο να καλλιεργήσουν οι μαθητές τις δεξιότητές τους στη μουσική, το θέατρο, τις πλαστικές τέχνες, τη λογοτεχνία, τα αθλήματα, τον τομέα των εκδόσεων κ.ά. w Προτρέπουν τους μαθητές να συμμετέχουν σε πανελλήνιους σχολικούς διαγωνισμούς και σε ανταλλαγές με σχολεία του εσωτερικού και του εξωτερικού. w Ευαισθητοποιούν τους μαθητές με συγκεκριμένες δράσεις σε θέματα οικολογίας και περιβαλλοντικής συνείδησης, εθελοντισμού και προσφοράς, όπου υπάρχει ανάγκη

12 ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Αναζητώντας τρόπους συνύπαρξης με τους θρησκευτικά διαφορετικούς Με την ευκαιρία ενός Συνεδρίου του π. Σεβαστιανού Φρέρη τ.ι. Τη Δευτέρα, 5 Μαΐου τ.ε., ανήμερα με την εορτή της αγίας Ειρήνης, πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα ένα πολύ ενδιαφέρον Συνέδριο με θέμα: «Αναζητώντας τρόπους συνύπαρξης με τους Θρησκευτικά Διαφορετικούς». Το Συνέδριο οργανώθηκε από το «Ινστιτούτο Νέοι Ηγέτες - Η Εξέλιξη», στο Πολιτιστικό Κέντρο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, υπό την Αιγίδα της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής για την Unesco. Χαιρετισμό στην εκδήλωση απηύθυναν: εκ μέρους του Αρχιεπισκόπου: π. Αδαμάντιος Αυγουστίδης, ο Πρέσβης της Ινδονησίας ο Γ. Γραμματέας Μέσων Ενημέρωσης, ο Γ. Γραμματέας Πολιτικής προστασίας, ο πολιτιστικός ακόλουθος της αιγυπτιακής Πρεσβείας, ο εκπρόσωπος της αγγλικανικής εκκλησίας και η πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ. Την εκδήλωση πλαισίωσαν και στήριξαν καταρχήν καθηγητές της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, εξασφαλίζοντας από την αρχή ένα τόνο επιστημονικό και κλίμα αναζήτησης. Η εκδήλωση ήταν ταυτόχρονα και πράγματι διαθρησκευτική, εφόσον, στους δέκα ομιλητές που ανέβηκαν στο βήμα, πλην των ορθοδόξων υπήρξαν εκπρόσωποι και άλλων χριστιανικών ομολογιών, καθώς και εκπρόσωποι άλλων θρησκειών: ραβίνος από Συναγωγή της Αθήνας, ιμάμης που συντροφεύει μουσουλμάνους της πόλης μας, ιερομόναχος της καθολικής Εκκλησίας και ποιμένας της Ευαγγελικής Εκκλησίας. Τα θέματα που συζητήθηκαν, με τη σειρά που παρουσιάστηκαν ήταν τα εξής: α/ Ως ένα θέμα προβληματισμού για τη συνύπαρξη δύο διαφορετικών θρησκευτικών ομάδων, ο κοσμήτωρ της Θεολογικής Σχολής κ Μπέγζος έθεσε το θέμα της αλλαξοπιστίας. Ανέπτυξε και σχολίασε τις δυσκολίες που υπάρχουν στα πλαίσια του ατόμου, της θρησκευτικής κοινότητας αλλά και του κράτους όταν ένα άτομο, για οποιοδήποτε λόγο, θέλει να ακολουθήσει μια άλλη εκκλησία, μια άλλη θρησκεία από εκείνη στην οποία γεννήθηκε. Και κατέληξε: από το οποιοδήποτε κοινωνικό αγαθό που προσφέρει η όποια θρησκεία, μεγαλύτερη αξία έχει ο σεβασμός της προσωπικής ελευθερίας. β/ Ο καθηγητής κ. Ζάρρας σημείωσε το γεγονός ότι Ιουδαίοι, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι είναι τρεις θρησκείες που έχουν όμως μια κοινή ρίζα αφού όλοι πιστεύουν στον ένα και μοναδικό Θεό, και όλοι αναγνωρίζουν μια κοινή προέλευση που είναι η πίστη του πατέρα μας Αβραάμ. Εξάλλου, ο λαός Ισραήλ, υποχρεωμένος συνεχώς να ζει ανάμεσα σε άλλους λαούς, εκεί μαθαίνει να βιώνει την πίστη του και μαθαίνει να δίνει μαρτυρία για τον ένα Θεό. Και ο ομιλητής, αφού υπενθύμισε τον κοινό χαιρετισμό των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών, χαιρετισμός που αναφέρεται στην ειρήνη, καταλήγει στην προτροπή του Παύλου : «εν τη διδασκαλία αδιαφθορίαν, σεμνότητα, αφθαρσίαν, λόγον υγιή» (Τιτ. 2,8). γ/ Με το θέμα: «Ποιμαντική προσέγγιση της ετερότητας», ο πρωτοπρ. π. Αυγουστίδης υπενθύμισε την γνωστή ρήση : κόλαση είναι ο άλλος (Σαρτρ), αναφέρθηκε στην προσπάθεια του ανθρώπου να εξαλείψει την απόλυτη Ετερότητα που είναι ο ίδιος ο Θεός. Όμως η θρησκεία, και κατ επέκταση η ποιμαντική, στόχο έχει τη συγκρότηση ήθους, τη προσωπική ταυτότητα, την εξάλειψη του φανατισμού. δ/ Με τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα να τον ωθούν στη μελέτη της συνύπαρξης στον ευρωπαϊκό αλλά και ελληνικό χώρο χριστιανών και μουσουλμάνων ο καθηγ. Κ Μαριόρας Μιχάλης παρουσίασε και υποστήριξε ότι όλο το κακό που αποδίδεται στους μουσουλμανικούς λαούς, σίγουρα δεν απορρέει από το Κοράνι. Και κατέληξε : «Σύμφωνα με τις αρχές τους, οι διάφορες θρησκείες μπορούν να συνυπάρξουν». Και διερωτήθηκε: «Όμως, οι άνθρωποι θέλουν;». ε/ Ο κ. Τσαπόγιας, νομικός, ειδικός Επιστήμονας του Συνηγόρου του Πολίτη, αναφερόμενος στις «Νομικές διαστάσεις της θρησκευτικής συνύπαρξης στην Ελλάδα», υπήρξε απόλυτα ειλικρινής. Χωρίς να είναι κατακριτής του ελληνικού Δημοσίου και της Ελληνικής πολιτείας, παρουσίασε με σαφήνεια την προσπάθεια που καταβάλλεται κατά τα τελευταία χρόνια για κάλυψη κενών στη νομοθεσία που υπάρχουν ακόμη σήμερα. Ασφαλώς δεν αποσιώπησε την αδράνεια του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων όσον αφορά τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας για την συνύπαρξη των διαφόρων θρησκειών, αλλά και υπογράμμισε το πρόβλημα που υφίσταται με νόμους «που υπάρχουν μεν, αλλά αποσιωπούνται από φονταμενταλιστές». Στ/ Και ο σοφολογιώτατος Ραβίνος Νεγρίν Γκαμπριέλ, της Συναγωγής Αθηνών υπενθύμισε την κοινή καταγωγή των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών. Όλοι, ως πιστοί στον ένα και μοναδικό Θεό, απορρέουμε από την πίστη του Πατριάρχου μας Αβραάμ. Το γνώρισμα του Αβραάμ είναι ότι με την πιστότητά του στο κάλεσμα του Θεού δέχθηκε να χαράξει νέα πορεία στην ανθρώπινη Ιστορία, με χαρακτηριστικό γνώρισμα την φιλοξενία. Και κατέληξε: ο άλλος έχει το δικαίωμα να είναι ο άλλος. ζ/ Στον ίδιο τόνο ήταν και η παρέμβαση του Σοφολογιωτάτου Ιμάμη Αμπντ Ρασουλ Μουνίρ. Εξέφρασε την λύπη του για το κακό, οπουδήποτε κι αν συμβαίνει, και το οποίο, δυστυχώς, γίνεται ευκολότερα και ευρύτερα γνωστό από το καλό. Και υπενθύμισε ότι το Κοράνι δε θέλει την έχθρα και το μίσος μεταξύ των λαών. Λέει, πράγματι: «Σας πλάσαμε σε διαφορετικά έθνη για να γνωριστείτε και να ζήσετε με ειρήνη». η/ Ο Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ. Χρυσόστομος, τόνισε την υποχρέωση για ανεκτικότητα μεταξύ των ανθρώπων. Υπογράμμισε επίσης ότι ο σεβασμός στη διαφορετικότητα του άλλου επιβάλλει και την παροχή της δυνατότητας να μπορεί να επιτελεί ελεύθερα τα της πίστης του. Υπενθυμίζοντας το μήνυμα του Ευαγγελίου κατέληξε: ο αλλόφυλος, ο αλλοεθνής, ο αλλόθρησκος γίνεται αδελφός. θ/ Ο π. Θεόδωρος Κοντίδης σημείωσε κάποιους προβληματισμούς του. Πώς ο σεβασμός στη διαφορετικότητα του άλλου δε θα μας οδηγήσει σε ένα νοσηρό θρησκευτικό συγκριτισμό. Και αναφέρθηκε σε περιπτώσεις μεικτών γάμων, όπου αντί θρησκευτικής προσέγγισης και αλληλοσεβασμού, επέρχεται η πλήρης απομάκρυνση και των δύο από τα θρησκευτικά τους πιστεύω. Αναφέρθηκε επίσης στην εμπειρία του, ως πιστός της πολυεθνικής καθολικής Εκκλησίας στην Ελλάδα, για την ανάγκη αποδοχής της ετερότητας του άλλου ομόθρησκου μου. Τέλος, σημείωσε την ανάγκη που υπάρχει στη χώρα μας να γίνει διάκριση ανάμεσα στις έννοιες : προνομιακή θέση μιας Εκκλησίας και ισότητα δικαιωμάτων των θρησκειών. ι/ Τέλος, ο αιδέσιμος Δημήτριος Μπούκης, Γραμματέας της Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας, ομολόγησε: Ως μέλος της ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας είναι εύκολο να συνάψω ατομικές φιλίες με πάρα πολλούς Έλληνες, ορθοδόξους ή άλλους, δε θα μπορούσα όμως να αναφέρω κάτι τέτοιο με την Ελληνική Διοίκηση. Εξάλλου ένα κλίμα αυτάρκειας που μπορεί να υπάρχει, εμποδίζει να αναγνωριστεί και στον άλλο η ισοτιμία, η ισοπολιτεία και το δικαίωμα της θρησκευτικής έκφρασης. Να σημειωθεί ακόμη η πολύ θετική συμβολή των δύο συντονιστών, για την πορεία του Συνεδρίου, του κ. Αντώνιου Βέλιου (Δημοσιογράφου) και του κ. Εσδράς Ντανιέλ (Διευθυντού του Ελληνικού τμήματος Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης) οι οποίοι, με τις κριτικές τοποθετήσεις τους απέναντι στους ομιλητές, αφού, ως συνήγοροι του διαβόλου, επανέφεραν σε σωστή βάση τους όποιους υπερθεματισμούς

13 ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ Ο Θεός δεν είναι μοναξιά, αλλά κοινωνία Την Κυριακή μετά την Πεντηκοστή, γιορτάζουμε την Αγία Τριάδα. Γιορτάζουμε τη μυστηριώδη πραγματικότητα του ενός Θεού μέσα στην ενότητα αγάπης τριών διακριτών προσώπων, ίσων και αδιαίρετων, του Πατέρα, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. O Ιησούς Χριστός μάς αποκαλύπτει ότι ο Θεός είναι «Πατέρας», όχι μόνο επειδή είναι ο Δημιουργός του σύμπαντος και του ανθρώπου, αλλά κυρίως επειδή γεννά αενάως στους κόλπους του τον Υιό, που είναι ο Λόγος Του, «ακτινοβολία του θεϊκού μεγαλείου και τέλεια έκφραση της θεϊκής υπόστασης» (Εβρ 1,3). Το Άγιο Πνεύμα είναι ενωμένο με τον Πατέρα και τον Υιό και ίσο με Εκείνους. «Εκπορεύεται από τον Πατέρα» (Ιω 15,26), που, καθόσον αρχή αέναη, είναι η προέλευση όλης της τριαδικής ζωής. Ο Υιός μας στέλνει το Άγιο Πνεύμα ώστε να μας κάνει ένα σώμα μαζί του. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ; Oι χριστιανοί βαπτίζονται «στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος». Όταν αρχίζουν την προσευχή τους, κάνουν το σημείο του σταυρού στο μέτωπο, την καρδιά και τους ώμους, επικαλούμενοι τον Θεό: Στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Αυτή είναι η Τριάδα. O άνθρωπος δεν είναι ικανός να φανταστεί έναν και μοναδικό Θεό που υπάρχει σε τρία πρόσωπα. Είναι ο Θεός που μας αποκάλυψε αυτό το μυστήριο της αγάπης Του, στέλνοντας τον Υιό Του και το Άγιο Πνεύμα. Ο Ιησούς μας αποκάλυψε ότι ο Θεός είναι «Πατέρας», δείχνοντάς μας με τρόπο μοναδικό και πρωτότυπο ότι ο ίδιος δεν υπάρχει παρά δια του Πατέρα Του. Ο Ιησούς είναι ένας και μόνος Θεός μαζί με τον Πατέρα. Ο Ιησούς υποσχέθηκε στους αποστόλους τους- τους δώδεκα άνδρες που επέλεξε και έστειλε- τη δωρεά του Αγίου Πνεύματος. Θα είναι μαζί με αυτούς και εν αυτοίς για να τους διδάξει και να τους καθοδηγήσει «σε όλη την αλήθεια» (Ιω 16,13). Έτσι, ο Ιησούς μας την παρουσιάζει ως άλλο θείο πρόσωπο. H Τριάδα είναι Μία: δεν πιστεύουμε σε τρεις θεούς, αλλά σε έναν μόνο Θεό με τρία πρόσωπα: τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Καθένα από τα τρία πρόσωπα είναι Θεός καθ ολοκληρία. Καθένα από τα τρία πρόσωπα δεν μπορεί να υπάρχει παρά μόνο σε ένωση με τα δύο άλλα μέσα σε μια τέλεια σχέση αγάπης. Έτσι, όλο το έργο του Θεού είναι το κοινό έργο των τριών προσώπων και όλη μας η ζωή των χριστιανών είναι μια κοινωνία με καθένα από τα τρία πρόσωπα. ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Τι οδήγησε τις πρώτες γενιές των χριστιανών, κι εμάς στη συνέχεια, να αλλάξουμε για να δεχθούμε το τριαδικό μυστήριο; Ο Θεός που έρχεται να βρει το Μωυσή είναι πολύ πιο απλός. Είναι επίσης ο καρπός μιας μακράς εξέλιξης που έκανε το Ισραήλ, για να περάσει από τον παγανιστικό πολυθεϊσμό στη βεβαιότητα ενός μοναδικού Θεού. Ωστόσο, ήδη, αυτός ο Θεός μιλάει. Αυτός ο λόγος που έρχεται από εκείνον, είναι ακόμη εκείνος ή κάτι άλλο που παράγει, έξω από τον ίδιο; Θα χρειαστεί πολύς καιρός για να απαντήσουμε, αν και ανεπαρκώς, σε αυτή την ερώτηση. Όμως δε σταματάμε την πρόοδο της σκέψης, ούτε και την ανάπτυξη αυτού που ονομάζουμε Αποκάλυψη. Έχουμε δίκιο να πιστεύουμε στο μοναδικό Θεό, αλλά θα μέναμε στάσιμοι αν δεν αναζητούσαμε τι σημαίνει αυτή η μοναδικότητα, αν δεν καταλαβαίναμε ότι δεν είναι μοναξιά, αλλά «κοινότητα», ότι είναι αδιάκοπη ενότητα, που συνεχώς δημιουργείται. Αυτό ακριβώς θέλουμε να σηματοδοτήσουμε όταν λέμε ότι ο Θεός είναι ο ίδιος Ζωή, ή ότι είναι Αγάπη. Ο μονολιθικός μονοθεϊσμός ορισμένων θρησκειών είναι, από αυτή την άποψη, κάτω από την εκπλήρωση της «Αποκάλυψης», ένα είδος οπισθοδρόμησης. Λέγοντας «Τριάδα», παραμένουμε έκπληκτοι μπροστά στο μυστήριο του Θεού και δεν τελειώνουμε ποτέ την εξερεύνησή του. Κάθε φορά που πιστεύουμε ότι καταλάβαμε, καταλήγουμε πάντα να λέμε: «όχι, δεν είναι ακόμη ακριβώς αυτό» Ο Πατέρας, ο Υιός, το Άγιο Πνεύμα Για να μιλήσουμε ειλικρινά, η Αγία Γραφή δε μιλάει ποτέ για τριάδα όσον αφορά το Θεό. Δε λέει ποτέ «είναι τρεις» ή «είναι τρία». Όμως τα κείμενά μας μάς μιλούν για Πατέρα, Υιό και Άγιο Πνεύμα, για να εκφράσουν την σωτήρια εισβολή της ανθρώπινης ιδιότητάς μας από το Θεό. Χωρίς να μετράμε τα «πρόσωπα». Η θεολογία θέλησε να το εξηγήσει αυτό, για να περιορίσει ορισμένες ανεπαρκείς αντιλήψεις. Ας συνοψίσουμε: αν ο Χριστός και το Άγιο Πνεύμα δεν είναι ένας μοναδικός Θεός μαζί με τον Πατέρα, τότε ο Θεός δεν έχει ενωθεί μαζί μας και παραμένουμε μόνοι μας με τις συμφορές μας και απέναντι στο θάνατό μας. Δεν υπάρχει πια πραγματική Συμμαχία - Διαθήκη. Ταιριάζει καλύτερα να πούμε: Ένας ο Θεός, Ένας ο Υιός, Ένα το Άγιο Πνεύμα, λαμβάνοντας υπόψη ότι το «Ένας» είναι το ίδιο και για τους 26 27

14 ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ τρεις. Μια εικόνα που βοήθησε πολύ, όσο ανεπαρκής κι αν είναι: ας φανταστούμε ένα ισοσκελές τρίγωνο: καθεμιά από τις γωνίες του έχει την «προσωπικότητά» της, όμως η καλυμμένη επιφάνεια είναι η ίδια για καθεμιά από τις τρεις. Οι θεολόγοι λένε: ίδια ουσία. Και ωστόσο υπάρχει εκεί η υπέρβαση της εικόνας του Θεού άρχοντα παντοδύναμου, για να έχουμε πρόσβαση σε ένα θεό που είναι δωρεά του εαυτού του, της «ουσίας» του ώστε να ζήσει ο άλλος, ενός Θεού που είναι «επεκτατική γενναιοδωρία», για να χρησιμοποιήσουμε έναν όρο του Paul Beauchamp. Τρία, αλλά τι τρία; Λέμε: τρία πρόσωπα. Είναι ξεκάθαρο ότι η λέξη «πρόσωπο» δεν έχει εδώ τη συνήθη έννοια της. Ο άγιος Αυγουστίνος γράφει ότι λέμε «πρόσωπα», για να έχουμε κάτι να απαντήσουμε όταν μας ρωτούν: «Είναι τρία τι;». Μπορούμε αναμφίβολα να πάμε παραπέρα: ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα είναι «εγώ», υποκείμενα ελευθερίας. Πρέπει να προσθέσουμε γρήγορα ότι αυτές οι τρεις ελευθερίες θέλουν το ίδιο πράγμα και πριν απ όλα θέλουν ο άλλος να υπάρχει. Οπωσδήποτε, υπάρχει κάποιο θράσος στο να θέλει κανείς να αφαιρέσει αυτό που υπάρχει στο Θεό από αυτό που είναι και από αυτό που κάνει για μας. Μπορούμε να πούμε, παρόλα αυτά, ότι είναι αγάπη. Όποιος λέει αγάπη λέει αναγκαστικά πολλούς. Ο άγιος Θωμάς λέει ότι αυτά τα Πρόσωπα είναι «υφιστάμενες σχέσεις», όχι απομονωμένα όντα που, σε έναν δεύτερο χρόνο, θα καθιέρωναν δεσμούς, αλλά όντα των οποίων η ίδια η ουσία είναι η σχέση. Δεν υπάρχει τίποτα μέσα στον Πατέρα, τον Υιό, το Άγιο Πνεύμα που να μην είναι σχέση. Τίποτα από κάτω, τίποτα πιο πέρα. Αν σκεφτούμε καλά, εμείς, που είμαστε εικόνες, δεν υπάρχουμε παρά μόνο μέσω και μέσα στη σχέση. Παραμένει αλήθεια ότι όλα αυτά που είναι ο Θεός, μας έχουν δοθεί μέ τον Χριστό. Όμως δεν τελειώνουμε ποτέ με την κατανόηση αυτού που μας λέει ο Λόγος. Ωστόσο, η Αγία Τριάδα μας δέχεται στη στενή σχέση μαζί της και μπαίνουμε μέσα στην κοινωνία αγάπης, που είναι ο Θεός. ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ Είσαι ο αιώνιος Θεός, Αγία Τριάδα, Πατέρας, Υιός και Πνεύμα Άγιο, ο μόνος, ο αδημιούργητος, Δημιουργός ορατών και αοράτων. Είσαι ο Κύριος, ο ζωοδότης. Το κάλος σου με σαγήνεψε και η αγάπη σου με κυρίευσε. Με μεταμόρφωσες ολόκληρο. Το φως σου με θάμπωσε, η ομορφιά σου με έθελξε, Τριάδα Αγία, ο Θεός μου. Σ εσένα ζω, κινούμαι και υπάρχω γιατί εσύ, Πατέρα, με δημιούργησες και μου χάρισες τη ζωή. Ο Υιός με έσωσε και με το θάνατό του με επανέφερε στην παλαιά φιλία μαζί σου. Το Πνεύμα το Άγιο με νουθετεί και με διδάσκει και μου ξαναχαρίζει την υιοθεσία που με την αμαρτία μου είχα απολέσει. Θεέ, Θεέ μου, Θεέ της Οικουμένης, τα μάτια μου ας δουν τη δόξα σου, αυτήν που τα χείλη μου ψάλλουν καθημερινά, εσένα το Δημιουργό, τον Κύριο των αιώνων, Τριάδα Αγία, ο Θεός μου. Προσευχή ανώνυμου μοναχού 28 29

15 ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ «Σοφία των πολιτισμών, φλόγα του Σταυρού» Γινόμαστε εργάτες Ειρήνης Για την ειρήνη σε κάθε εποχή Ιουλίου Αυγούστου 2014 Στα βήματα του Σωκράτη και του αποστόλου Παύλου στην Ελλάδα, προτείνονται δύο συναντήσεις για 5η συνεχή χρονιά, από μια ομάδα ιησουιτών και φίλων Ελλήνων και Γάλλων, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Επιστημών των πατέρων Ιησουιτών. Χρόνος για περισυλλογή και ανταλλαγή σκέψεων γύρω από μεγάλα κείμενα, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους, προσέγγιση του ορθόδοξου κόσμου, αντηχήσεις στο σύγχρονο κόσμο, προσευχή, ξεκούραση, ελεύθερος χρόνος, πεζοπορία και θάλασσα. Εισηγητές, μεταξύ άλλων: Benoît Vermander sj (Κίνα), Roland Meynet sj (Ρώμη), Catherine Schmezer (Παρίσι), Dominique Bertrand sj (Λυών), Θεόδωρος Κοντίδης τ.ι. και Maurice Joyeux sj (Αθήνα), Agnès de Boysson (Παρίσι), Danièle Ellul (Τουλούζ). Π. Maurice, είναι ο 5ος χρόνος που διοργανώνετε αυτές τις θερινές συναντήσεις. Τι θέλετε να πετύχετε με αυτές; Mέχρι στιγμής συνολικά έχουν συμμετάσχει 600 άτομα, που έρχονται από Γαλλία και από άλλες χώρες για να ζήσουμε μαζί στη διάρκεια των ημερών αυτών. Γιατί, λοιπόν, κάνουμε κάθε χρόνο αυτή τη διοργάνωση; Επιδιώκουμε μια χριστιανική μόρφωση, με τρόπο ανοιχτό προς το σύγχρονο κόσμο, μέσα σε περιβάλλον παγκοσμιοποίησης, ώστε ανεξάρτητα από τη χώρα προέλευσης του καθενός να μπορούμε να βρούμε νέους δρόμους ζωής όσον αφορά την προσωπική και οικογενειακή ζωή μας, τις αποφάσεις, τις ευθύνες μας, σε μια πολύ δύσκολη εποχή. Για να γίνει αυτό χρειάζεται χρόνος και σπάνια αφιερώνουμε τον χρόνο που χρειάζεται για να συναντηθούμε με άλλους και να σκεφτούμε μαζί, να αναπαυθούμε και να ζωογονηθούμε μέσα από τον πολιτισμό και τα στοιχεία της πίστης, που και αυτά είναι πολιτισμικά: έχουν τη ρίζα τους στον ιουδαϊσμό και το νεωτερισμό που είναι ο χριστιανισμός. Παρατηρούμε ότι στους τίτλους της διοργάνωσής σας κάθε χρόνο υπάρχει ένα μέρος που αναφέρεται στον πολιτισμό κι ένα μέρος που αναφέρεται στην πίστη. Γιατί αυτό; Θα παρατηρήσετε ότι όλοι οι ποντίφικες και κυρίως ο πάπας Φραγκίσκος, αναφέρονται πολύ συχνά σε φιλοσόφους και πολιτισμούς μέσα στους οποίους ο χριστιανισμός «μιλάει» και προσπαθεί να βοηθήσει τον άνθρωπο και να τον σώσει από πολλές παγίδες. Επομένως, δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε τον Ιησού Χριστό εάν πρώτα δεν έχουμε καταλάβει και δεν έχουμε γευτεί εσωτερικά ορισμένες όψεις του ίδιου του ιουδαϊκού πολιτισμού του, δηλαδή της ταυτότητάς του. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος για να γνωρίσουμε τον Θεό, παρά περνώντας μέσα από τον πολιτισμό και τον συνάνθρωπό μου. Μέσα στον πολιτισμό περιλαμβάνεται η τέχνη, η αισθητική, η ιστορία Όλα αυτά τα σημεία βρίσκονται σε διάλογο με φιλοσόφους, γιατρούς, μηχανικούς κλπ. Όλα τα επαγγέλματα εκπροσωπούνται ανάμεσα στους λαϊκούς και είναι παρόντα μέσα στην Εκκλησία, γι αυτό είναι πολύ σημαντικό να μπορούν όλοι να εκφραστούν μέσα από τους εισηγητές και να μπορέσουν να σκεφτούν και να μιλήσουν, και όχι μόνο να δουλεύουν ασταμάτητα. Για ποιο λόγο εκτός Αθήνας και όχι σε κάποιο ξενοδοχείο; Δεν πρόκειται για μια διανοητική προσέγγιση. Είναι μια εμπειρία συμβίωσης σε ένα σπίτι, μια συγκατοίκηση. Όλοι μας έχουμε ένα δικό μας χώρο και έναν δικό μας χρόνο και πρέπει να κατοικήσουμε και τον «κόσμο». Το να ζήσουμε λίγο μαζί, να γνωριστούμε, να ξεκουραστούμε και να φάμε μαζί, είναι βαθύτατα χριστιανικό και βιβλικό. Μιλάμε για τον εαυτό μας, ακούμε τον άλλο, κάνουμε δραστηριότητες μέσα στη φύση, επισκεπτόμαστε ορθόδοξα μοναστήρια. Είναι ένας τρόπος να ζεις που σε μαθαίνει να βγαίνεις από το κλείσιμο στο εαυτό σου και τον ατομικισμό σου και να κάνεις κοινά σχέδια. Αυτό που διαπιστώνω στο τέλος αυτών των συναντήσεων είναι ότι αυτή η εσωτερική επαναφόρτιση μέσα από το Ευαγγέλιο, αλλά και την καλύτερη γνωριμία με το σύγχρονο κόσμο, αποδίδει καρπούς. Πώς γίνεται η προετοιμασία του προγράμματος; Χρόνο με το χρόνο συνεργάζονται με μεγάλη εμπιστοσύνη λαϊκοί κάθε ηλικίας, κλήρος, επιστήμονες. Τακτικά συναντιόμαστε 6 άτομα στην Αθήνα. Ο καθένας έχει και από έναν τομέα στην ευθύνη του: διατροφή, μετακίνηση και άλλα. Κάθε μήνα συζητάμε γι αυτά και κάνουμε την αξιολόγησή μας. Το ίδιο γίνεται και στο Παρίσι. Συζητάμε και σχεδιάζουμε μαζί τη συνάντηση, τον σκοπό, το περιεχόμενο και τη μορφή της. Στη συνέχεια προσκαλούμε ομιλητές γνωστούς στο αντικείμενό τους, από την κοινότητα των ιησουιτών, που να είναι ανοιχτοί σε άλλους πολιτισμούς, όχι μόνο στον αρχαίο ελληνικό ή το χριστιανικό. Φέτος θα ασχοληθούμε με τον κινεζικό πολιτισμό. Οι εισηγητές μας δεν έρχονται μόνο ως ομιλητές, αλλά ζουν μαζί μας ολόκληρη την εμπειρία των οκτώ ημερών. Τι θα λέγατε σε όσους διστάζουν να λάβουν μέρος σε αυτές τις θερινές συναντήσεις; Πιστεύω ότι η τοπική μας Εκκλησία πρέπει να σκεφτεί και να συντονιστεί, να ανοίξει χώρους «φιλικούς προς τον χρήστη», φιλόξενους, ευέλικτους και οικονομικά προσβάσιμους τόσο στο κέντρο της Αθήνας, όσο και έξω από αυτό. Το σπίτι «Μανρέσα» της Οινόης αυτό ακριβώς κάνει και δε θα πρέπει να το βλέπει ως ένα «σπίτι των ιησουιτών», αλλά ως δικό της χώρο. Δεν πρέπει να περιοριζόμαστε στις ενορίες. Ο πάπας είπε ότι πρέπει να πάμε στις περιφέρειες, να βγούμε από τους συνήθεις χώρους μας

16 ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ Κοντά στα ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΑΘΕΩΝ ΚΑΙ Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΗΣ 11ΗΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ Το σταυρό του Μουσείου της 11ης Σεπτεμβρίου φαίνεται ότι θέλουν να λογοκρίνουν οι άθεοι της Αμερικής. Φαίνεται ότι αυτό είναι το κεντρικό επιχείρημα που η οργάνωση «Αμερικανοί Άθεοι» προβάλλει στο ομοσπονδιακό εφετείο στη συνεχιζόμενη δίκη γύρω από το λεγόμενο Σταυρό των Δίδυμων Πύργων. Ο σταυρός αυτός δημιουργήθηκε από χυτό μέταλλο και έγινε το σήμα κατατεθέν της τρομοκρατικής επίθεσης της 11ης Σεπτεμβρίου και πηγή παρηγοριάς για τους ανθρώπους που προσπαθούν να κατανοήσουν την τραγωδία. Ο σταυρός έγινε ιδιαίτερα ένα σημείο καθημερινής περισυλλογής για διασώστες, εθελοντές, επιζήσαντες και άλλους, κατά τις ημέρες που ακολούθησαν την 11η Σεπτεμβρίου Οι άθεοι θέλουν να διαγράψουν αυτή την ιστορία. Ο σταυρός αυτός θα συμπεριληφθεί στο Μουσείο Μνήμης της 11ης Σεπτεμβρίου, μαζί με χιλιάδες άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν στον τόπο. Το Μουσείο δεν κάνει καμία διάκριση υπέρ του Χριστιανισμού με την επιλογή του να συμπεριλάβει στη συλλογή του το Σταυρό αυτό, ούτε βέβαια και κάποια άλλη θρησκεία. Απλώς αναγνωρίζει την ιστορική σημασία του σταυρού σε μια σημαντική στιγμή της αμερικανικής ιστορίας. Το να μη συμπεριλάβει το σταυρό, θα σημαίνει να παραβλέψει το τι συνέβη εκείνη την ημέρα στους δίδυμους πύργους. Ωστόσο, για τους αμερικανούς αθέους, κάτι τέτοιο φαίνεται υπερβολικό. Έφτασαν στο σημείο να μηνύσουν τον φραγκισκανό πατέρα Brian Jordan, τον ιερέα που τελούσε την Κυριακάτικη Λειτουργία στο σταυρό επί εβδομάδες μετά την επίθεση. Οι άθεοι τον κατηγόρησαν ότι λειτούργησε ως πράκτορας του κράτους και ότι με τις πράξεις του έκανε το χριστιανισμό να «εγκριθεί» ως ένα είδος κρατικής θρησκείας. Πολύ σοφά όμως, το δικαστήριο απέρριψε τον ισχυρισμό των αθέων και απάλλαξε τον π. Jordan από τη μήνυση. Οι άθεοι συνέχισαν τη μήνυσή τους εναντίον του ίδιου του μουσείου επειδή συνέχισε την έκθεση του σταυρού. Φυσικά θα ήταν ανόητο η κυβέρνηση να υιοθετήσει τις απόψεις των αθέων, καθώς κάτι τέτοιο θα έπρεπε να ξαναγράψει την ιστορία και, φυσικά, είναι ανόητο να θεωρούν ότι εγκρίνεται μια συγκεκριμένη θρησκεία επειδή εκτίθενται σε μουσεία αντικείμενα με θρησκευτική χροιά. Στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου υπάρχουν συλλογές με θρησκευτικά αντικείμενα. Η θρησκεία βρίσκεται στο κέντρο της ανθρώπινης εμπειρίας και οι διάφορες αντιθρησκευτικές οργανώσεις μοιάζουν να θέλουν να μας κάνουν να αισθανόμαστε άνετα με την ιδέα ότι υπάρχει κάτι κακό με τη φυσική τάση πολλών ανθρώπων να στρέφονται προς το θείο σε καιρούς θλίψης ή χαράς (NCR ΠΛΗΡΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΤΟΥ ΝΟΤΙΟΥ ΣΟΥΔΑΝ Η επισκοπή της Μαλακάλ, στο Νότιο Σουδάν, εκκενώθηκε, καθώς πολλές περιοχές «καταστράφηκαν ολοσχερώς» μετά το κύμα βίας που απλώθηκε από επαναστατικές δυνάμεις. Πολλές από τις εκκλησίες και τις κατοικίες ισοπεδώθηκαν, ανέφερε ο σεβ. Roko Taban, που διαχειρίζεται την επισκοπή της Μαλακάλ. Το Νότιο Σουδάν σχηματίστηκε το 2011, όταν η περιοχή κέρδισε την ανεξαρτησία της από τη Δημοκρατία του Σουδάν, ύστερα από 20 χρόνια εμφυλίου πολέμου. Προσφάτως, το νεοσυσταθέν κράτος βρέθηκε στη δίνη της βίας καθώς δυνάμεις πιστές στο Νοτιοσουδανό Πρόεδρο Salva Kiir και εκείνες που τάχθηκαν με τον πρώην Αντιπρόεδρο Riek Machar συγκρούστηκαν. Η σύγκρουση οδήγησε τουλάχιστον ανθρώπους να μετακινηθούν εσωτερικά και να εγκαταλείψουν τη χώρα ως πρόσφυγες. Και παρότι στις 23 Ιανουαρίου υπεγράφη ανακωχή, μέσα σε λίγες εβδομάδες ξέσπασαν συγκρούσεις ξανά. Και οι δύο πλευρές αλληλοκατηγορούνται ότι ξεκίνησαν το νέο κύκλο βίας, στις 18 Φεβρουαρίου. Ο Σεβ. Taban αναφέρει ότι έγιναν μαζικές εκκενώσεις στην περιοχή. Επίσης έγιναν μαζικές λεηλασίες και επιθέσεις σε νοσοκομεία και σε φαρμακεία, ενώ ελονοσία και διάρροια διαρκώς εξαπλώνονται. Όλοι οι ιερείς και οι μοναχές της επισκοπής καταφεύγουν στα νότια. «Κανείς δε βρίσκεται πια στη Μαλακάλ, έχουν φύγει για να σωθούν». Το 2010, η επισκοπή υπηρετείτο από 12 ιερείς και 10 μοναχούς καθολικοί αποτελούσαν σχεδόν το 20% του πληθυσμού. Ο Σεβ. Taban διαχειριζόταν την επισκοπή από το Μάιο του (EWTN News) ANOIXTOIOÑÉÆÏÍÔÅÓ ANOIXTOIOÑÉÆÏÍÔÅÓ 1087

17 ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΤΑΫΛΑΝΔΕΖΕΣ ΜΟΝΑΧΕΣ ΔΙΝΟΥΝ ΕΛΠΙΔΑ ΣΕ ΡΑΚΟΣΥΛΛΕΚΤΕΣ Στην Ταϋλάνδη, μια ομάδα ιεραποστόλων μοναχών προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια σε ρακοσυλλέκτες που ζουν μέσα σε χωματερή της πόλης Lopburi. «Τους φέρνουμε τα απαραίτητα, στοιχειώδη για τη ζωή πράγματα και περνάμε λίγη ώρα μαζί τους διδάσκοντάς τους, συζητώντας για τις αγωνίες τους και ενθαρρύνοντας τις χαμένες ελπίδες τους», είπε η ηγουμένη των Αδελφών του Αγ. Παύλου της Chartres στη Lopburi, αδ. Mary Clare Thong In. Η Lopburi αριθμεί κατοίκους και οι αδελφές εκεί έχουν αρχίσει να προσεγγίζουν εκείνους που ζουν στο περιθώριο της πόλης. Οι αδελφές του Αγ. Παύλου της Chartres ιδρύθηκαν στη Γαλλία το 1696 από τον π. Louis Chauvet ώστε να φροντίζουν τους αρρώστους και τους φτωχούς. Σήμερα βρίσκονται σε 35 χώρες, υπηρετώντας αποστολές υγείας, μόρφωσης και ευαγγελισμού. Η ηγουμένη περιέγραψε πώς κάποιοι κάτοικοι της πόλης έγιναν ρακοσυλλέκτες στη χωματερή, ζώντας σε ανθυγιεινές και επικίνδυνες συνθήκες. Ζουν ψάχνοντας μέσα στα σκουπίδια και φτιάχνουν ακόμα και τις παράγκες τους από σκουπίδια, που καταστρέφονται με την πρώτη κακοκαιρία. Η ηγουμένη τόνισε την επανειλημμένη έκκληση του πάπα Φραγκίσκου προς τους καθολικούς να «πάνε στις περιφέρειες», ειδικά «στους φτωχούς και περιθωριοποιημένους», ως ένα από τα μηνύματα έμπνευσης, από τα οποία παίρνει δύναμη για να συνεχίσει το έργο αυτό με θάρρος και ιεραποστολικό ζήλο. (NCR Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΘΕΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ Σε μια συνάντησή του με 1700 εργαζομένους και απολυμένους μιας μεγάλης χαλυβουργίας στη πόλη Τέρνι της Ιταλίας στα τέλη Μαρτίου, ο πάπας Φραγκίσκος έστειλε ένα δυνατό μήνυμα για την σημασία της εργασίας για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ο σκοπός της εργασίας δεν είναι μόνο η απόκτηση χρήματος. Είναι επίσης ένας τρόπος για να ασκεί ο άνθρωπος τη νόησή του, τη δημιουργικότητά του και την ενέργειά του ώστε να καλύπτει τις ανάγκες του και εκείνες της οικογένειάς του. «Χωρίς εργασία, η αξιοπρέπεια τραυματίζεται», είπε χαρακτηριστικά ο Πάπας. «Όσοι είναι άνεργοι ή υποαπασχολούνται, κινδυνεύουν να περιθωριοποιηθούν και να γίνουν θύματα κοινωνικού αποκλεισμού. Πολύ συχνά οι άνεργοι- και σκέφτομαι κυρίως τους νέους άνεργους- πέφτουν σε μόνιμη αποθάρρυνση και, ακόμα χειρότερα, σε απάθεια». Δυστυχώς, συνέχισε, το τρέχον οικονομικό σύστημα «δε φαίνεται πλέον ικανό να δημιουργήσει θέσεις εργασίας, γιατί έχει θέσει στο επίκεντρο της προσοχής ένα είδωλο που ονομάζεται χρήμα». Η λύση, είπε, πρέπει να είναι δημιουργικές και θαρραλέες επιλογές που θα κάνουν οι επιχειρηματίες και οι βιοτέχνες, συνδυασμένες με αλληλεγγύη και γενναιοδωρία εκ μέρους ολόκληρης της κοινωνίας. Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΔΙΝΑΛΙΟΥ ΚΑΣΠΕΡ ΓΙΑ ΤΟ ΓΑΜΟ, ΣΕ ΒΙΒΛΙΟ Η ομιλία του καρδιναλίου Walter Kasper για το γάμο προς άλλους καρδιναλίους, αμφιλεγόμενη για τα σχόλιά της ως προς το δεύτερο γάμο και τη μετάληψη διαζευγμένων, εκδόθηκε ως βιβλίο. Το εγχειρίδιο με τίτλο Ευαγγέλιο της Οικογένειας, κυκλοφορεί στα ιταλικά και τα γερμανικά και αποτελείται από 78 σελίδες με το κείμενο της ομιλίας και δύο επιπλέον κείμενα του καρδιναλίου. Στις 10 Μαρτίου, σε μια συνέντευξή του στο Ράδιο του Βατικανού, ο καρδινάλιος Kasper είπε: «Η κύρια πρόθεσή μου δεν ήταν να μιλήσω για διαζευγμένους και ξαναπαντρεμένους, αλλά να μιλήσω για το ευαγγέλιο της οικογένειας». Από τα πέντε τμήματα της ομιλίας του, μόνο το τελευταίο ήταν αφιερωμένο στο διαζύγιο και το δεύτερο γάμο. «Νομίζω ότι η πλειονότητα των νέων θέλουν σταθερές σχέσεις, θέλουν να ζήσουν μέσα σε μια οικογένεια. Και, επομένως, η Εκκλησία πρέπει να τους βοηθήσει, οπότε θέλησα να δημιουργήσω μια νέα, καλύτερη, βαθύτερη κατανόηση της οικογενειακής ζωής». Ο καρδινάλιος Kasper, ο οποίος προσκλήθηκε να μιλήσει από τον πάπα Φραγκίσκο, ανέφερε: «Είπα στον Πάπα από την αρχή ότι έχω τις δικές μου απόψεις και ο Πάπας με ενθάρρυνε να μιλήσω γι αυτές. Ήθελε μια ανοιχτή συζήτηση για ένα επείγον πρόβλημα». Η ομιλία του καρδιναλίου προκάλεσε έντονες συζητήσεις με πολλούς καρδιναλίους να παρεμβαίνουν κατά της θέσης που παρουσίασε ο Kasper. Ωστόσο, ο καρδινάλιος Kasper είπες στο Ράδιο του Βατικανού: «Θέλω μια ρεαλιστική εφαρμογή της διδασκαλίας στη σημερινή κατάσταση της συντριπτικής πλειοψηφίας των ανθρώπων». Προσέθεσε ότι υπάρχει «μια άβυσσος» ανάμεσα στη διδασκαλία της Εκκλησίας και τις πεποιθήσεις πολλών χριστιανών: «Πρέπει να ακούσουμε τους ανθρώπους που ζουν την οικογενειακή ζωή. Διατηρώ την πλήρη διδασκαλία της Εκκλησίας, αλλά η διδασκαλία πρέπει να εφαρμόζεται σε απτές καταστάσεις», είπε στη συνέντευξη. «Η Εκκλησία πρέπει να εξηγήσει με έναν νέο τρόπο τι είναι η οικογένεια και ο γάμος, προκειμένου να βοηθήσει τους ανθρώπους και ταυτόχρονα να παραμείνει πιστή στο Ευαγγέλιο». (CAN News) ANOIXTOIOÑÉÆÏÍÔÅÓ ANOIXTOIOÑÉÆÏÍÔÅÓ 1087

18 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΓΕΓΟΝΟΤΑ - ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΗΛΙΚΩΝ Η «ποντιφική επιτροπή για την προστασία των ανηλίκων», η οποία είχε ανακοινωθεί από τον αμερικανό καρδινάλιο Sean O Malley στις 5 του περασμένου Δεκεμβρίου, αρχίζει να παίρνει μορφή. Η Αγία Έδρα ανακοίνωσε στις 22 Μαρτίου μια πρώτη σύνθεση αυτής της δομής, που προορίζεται ιδιαιτέρως για την αποτροπή της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, σκάνδαλο το οποίο σημάδεψε όλη την Καθολική Εκκλησία τα τελευταία χρόνια. Εκτός από τον ίδιο τον καρδινάλιο O Malley, που είναι γνωστός για τη μάχη του κατά της παιδοφιλίας στην επισκοπή της Βοστώνης, η νέα επιτροπή περιλαμβάνει ειδικούς στην κακοποίηση των παιδιών. Συνολικά, από τα οχτώ μέχρι στιγμής μέλη της επιτροπής, τα τέσσερα είναι λαϊκοί και μάλιστα γυναίκες, κάτι που μεταφράζει απτά πλέον την επιθυμία που εξέφρασε ο Πάπας να προωθήσει γυναίκες σε υψηλές αρμοδιότητες μέσα στην Εκκλησία. Η σύνθεση της επιτροπής χαρακτηρίζεται επίσης από μια ισχυρή παρουσία κληρικών. Η πλήρης δομή της και η ακριβής αποστολή της μένουν ακόμα να συμπληρωθούν. Η «αρχική ομάδα» θα πρέπει να δώσει «τα ονόματα πρόσθετων υποψηφίων, ειδικά από άλλες χώρες και ηπείρους», διευκρινίζει το Δελτίο Τύπου του Βατικανού. Αυτό το νέο όργανο στους κόλπους της Εκκλησίας δημιουργείται μέσα στις προσπάθειες καταπολέμησης των εγκλημάτων παιδοφιλίας που ξεκίνησε ιδιαίτερα ο Βενέδικτος ΙΣΤ. Η δημιουργία αυτής της επιτροπής έρχεται σε μια στιγμή κατά την οποία η προσδοκία των ενώσεων των θυμάτων παραμένει ισχυρή απέναντι στο Βατικανό, όπως είχε κάνει προ ολίγου καιρού η αναφορά της επιτροπής για τα δικαιώματα του παιδιού των Ηνωμένων Εθνών. «Η Καθολική Εκκλησία είναι ίσως ο μοναδικός δημόσιος θεσμός που ενήργησε με διαφάνεια και υπευθυνότητα. Καμία άλλη δεν έκανε κάτι περισσότερο», είχε αντιδράσει ο πάπας Φραγκίσκος σε μια συνέντευξη στην ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera, τον περασμένο Μάρτιο. ( Α φού η υπηρεσία κατά των αιρέσεων της Μητρόπολης Πειραιώς μας τίμησε με την προσοχή και το σχόλιό της σχετικά με το τρόπο βαπτίσματος, δηλαδή με κατάδυση ή με επίχυση επί της κεφαλής, ας προσθέσουμε και την ακόλουθη παρατήρηση. Το θεολογικό νόημα του μυστηρίου του βαπτίσματος είναι γνωστό. Όσον αφορά τον τρόπο τέλεσης, η Εκκλησία ορίζει αυτό που κρίνει καλύτερο. Η Εκκλησία ορίζει το τελετουργικό. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι τέλεσης των μυστηρίων, ανάλογα με τις διάφορες παραδόσεις. Για παράδειγμα, στην Ευχαριστία εμείς χρησιμοποιούμε άζυμο άρτο. Δεν είμαστε σκλάβοι στο ένα ή στο άλλο σημείο του τελετουργικού, σαν να ήταν μια πράξη η πηγή της θείας χάρης. Η Εκκλησία έχει δυνατότητα και δικαίωμα να ορίζει ή να αλλάζει το τελετουργικό της. Κάθε φορά εξηγεί τους λόγους της και το νόημα του μυστηρίου είναι πάντα το ίδιο. Αυτό αρκεί. ANOIXTOIOÑÉÆÏÍÔÅÓ Πάπας Φραγκίσκος, ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΦΤΩΧΗ ΚΑΙ ΤΩΝ ΦΤΩΧΩΝ Συνέντευξη εφ όλης της ύλης στον π. Αντόνιο Σπαντάρο. Μετάφραση: Θεόδωρος Κοντίδης. Επίμετρο: Σταύρος Ζουμπουλάκης. Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, Αθήνα ISBN: Αυτό που χρειάζεται περισσότερο η Εκκλησία σήμερα είναι η ικανότητα να γιατρέψει τις πληγές και να θερμάνει τις καρδιές των πιστών, η προσέγγιση, η εγγύτητα. Η Εκκλησία ορισμένες φορές κλείνεται σε μικρά πράγματα, σε μικρές εντολές. Το πιο σημαντικό όμως είναι η πρώτη αγγελία: «Ο Ιησούς Χριστός σε έσωσε!». Οι λειτουργοί της Εκκλησίας πρέπει να είναι, πριν απ όλα, λειτουργοί της ευσπλαχνίας. Πάπας Φραγκίσκος ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΠΑΡΑΙΝΕΣΗ «Η ΧΑΡΑ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ» Για την αναγγελία του Ευαγγελίου στο σημερινό κόσμο. Του πάπα Φραγκίσκου. Έκδοση Ιεράς Συνόδου Καθολικής Ιεραρχίας Ελλάδος ISBN: «Η χαρά του Ευαγγελίου πλημμυρίζει την καρδιά και όλη τη ζωή αυτών που συναντώνται με τον Ιησού Χριστό. Όσοι αφήνουν τον εαυτό τους να σωθεί από Αυτόν, ελευθερώνονται από την αμαρτία, από τη θλίψη, από το εσωτερικό κενό, από την απομόνωση. Με τον Ιησού Χριστό γεννιέται και αναγεννιέται πάντοτε η χαρά. Στην Παραίνεση αυτή, επιθυμώ να απευθυνθώ στους πιστούς χριστιανούς, για να τους προσκαλέσω σε ένα νέο σταθμό ευαγγελισμού, σημαδεμένου από αυτήν τη χαρά και να υποδείξω δρόμους για την πορεία της Εκκλησιάς κατά τα προσεχή έτη». Πάπας Φραγκίσκος 37

19 ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 38 Περιοδικό SYN/THESIS. Περιοδική έκδοση ανθρωπιστικών επιστημών. Τεύχος 1, Απρίλιος Εκδότης: Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Επιστημών. ISSN: ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Juan Nadal Canellas sj: Στη σκέψη του Ραμόν Λουλ: Για τη μεταστροφή των Μουσουλμάνων, Προϋπόθεση, η ένωση των Χριστιανών. Krzysztof Homa sj: Tlumaczenie Poimandresa hermesa Trismegistosa wraz z przypisami. Nikolaos Garagounis: L Aristotele dei Scolastici: Il caso del Filosofo Greco il cui pensiero fu trasmesso all Occidente cristiano latino tramite le traduzioni arabe e I commenti islamici. Tomasz Homa: At the Greek Source of European Culture-Παιδεία. ΕΣΠΕΡΙΔΑ: Ιώβ ή ο Θεός στο Εδώλιο. Γεώργιος Σ. Βλάχος: Το παράδοξο του Ιώβ και η συνθήκη της ελεύθερης συνείδησης. Μυρτώ Θεοχάρους: Η Πρόσληψη του Ιώβ στον Καλβίνο. Μάρκος Φώσκολος: Ο έμμεσος σχολιασμός στον «Ιώβ» από τη λατρεία της Καθολικής Εκκλησίας σήμερα. Danuta Trela: Ο σύγχρονος Ιώβ. Π. Σεβαστιανός Φρέρης: Risus Monasticus - Regula Magistri Eπισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας και συμβουλευτείτε τη ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ μας Αποτελούν έναν οδηγό προσευχής για τη σχέση μας με το Θεό. Είναι βασικοί καθοδηγητές μας, παρόλο που δεν τους γνωρίζουμε αρκετά. Ãßíåôå õðïóôçñéêôýò êáé åõåñãýôåò ôïõ ðåñéïäéêïý. Δώρο ÐëçñùìÞ ÓõíäñïìÞò ìå êáôüèåóç óôïí ëïãáñéáóìü ÔñÜðåæá Ðåéñáéþò Þ ìå ôá õäñïìéêþ åðéôáãþ. ÅÔÇÓÉÁ ÓÕÍÄÑÏÌÇ Áíïé ôïß Ïñßæïíôåò Οι Ψαλμοί είναι ιδιαίτερα σημαντικοί Åóùôåñéêïý 20,00 Åîùôåñéêïý 30,00 ÐñïóöÝñù ùò äùñåü ôï ðïóü ôùí 20,00 50,00 100,00 ãéá ôçí õðïóôþñéîç ôùí «Áíïé ôþí Ïñéæüíôùí». ÐëçñùìÞ ÄÙÑÅÁÓ ìå êáôüèåóç óôïí ëïãáñéáóìü ÔñÜðåæá Ðåéñáéþò Þ ìå ôá õäñïìéêþ åðéôáãþ. Óõìðëçñþóôå ôï ðáñüí êïõðüíé êáé óôåßëôå ôï, ìáæß ìå ôçí áðüäåéîç êáôüèåóçò, óôç äéåýèõíóç: Óìýñíçò 27, ÁèÞíá Þ óôï fax Þ ìå athensj@jesuites.com ÐñïóöÝñåôå ìéá óõíäñïìþ óå ãíùóôü óáò ðñüóùðï. ÏÍÏÌÁ ÅÐÙÍÕÌÏ ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ ÐÏËÇ Ô.Ê TÇË.: Óõìðëçñþóôå ôï ðáñüí êïõðüíé êáé óôåßëôå ôï, ìáæß ìå ôçí áðüäåéîç êáôüèåóçò, óôç äéåýèõíóç: Óìýñíçò 27, ÁèÞíá Þ óôï fax Þ ìå athensj@jesuites.com Áíáíåþóôå ôç óõíäñïìþ óáò ÐëçñùìÞ ÓõíäñïìÞò ìå êáôüèåóç óôïí ëïãáñéáóìü ÔñÜðåæá Ðåéñáéþò Þ ìå ôá õäñïìéêþ åðéôáãþ. ÅÔÇÓÉÁ ÓÕÍÄÑÏÌÇ Åóùôåñéêïý 20,00 Åîùôåñéêïý 30,00 Óôï åðüìåíï ôåý ïò: ÏÍÏÌÁ ÅÐÙÍÕÌÏ ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ ÐÏËÇ Ô.Ê TÇË.: Óõìðëçñþóôå ôï ðáñüí êïõðüíé êáé óôåßëôå ôï, ìáæß ìå ôçí áðüäåéîç êáôüèåóçò, óôç äéåýèõíóç: Óìýñíçò 27, ÁèÞíá Þ óôï fax Þ ìå athensj@jesuites.com ÏÍÏÌÁ ÅÐÙÍÕÌÏ ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ ÐÏËÇ Ô.Ê TÇË.:

20 ÄÉÌÇÍÉÁÉÏ ÊÁÈÏËÉÊÏ ÐÅÑÉÏÄÉÊÏ ÈÑÇÓÊÅÕÔÉÊÏÕ & ÊÏÉÍÙÍÉÊÏÕ ÐÑÏÂËÇÌÁÔÉÓÌÏÕ Oäüò: Óìýñíçò ÁÈÇÍÁ ENTYÐÏ ÊËÅÉÓÔÏ ÁÑ. ÁÄÅÉÁÓ 1091/9 ÊÅÌÐÁ Êùäéêüò: 1044 ΤΕΥΧΟΣ 1087 ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2014 Τιμή τεύχους : 5 ευρώ Δύο συναντήσεις οκτώ ημερών στο σπίτι «Μανρέσα» της Οινόης, και φέτος το καλοκαίρι, ανοιχτές για όλους, για κάθε ηλικία, για κάθε επάγγελμα. Μια εμπειρία συμμετοχής, όπου ακούμε και μοιραζόμαστε σκέψεις κάτω από το βλέμμα το Θεού. Με προσευχή, ελεύθερο χρόνο, πεζοπορία, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους και μοναστήρια, θάλασσα, προσευχή, προσωπικό χρόνο και πνευματική τροφή, με διαλέξεις σχεδιασμένες για να μπορούν όλοι να τις παρακολουθήσουν. Φέτος το θέμα είναι η Ειρήνη: Ιουλίου «Γινόμαστε εργάτες Ειρήνης» ή 2-10 Αυγούστου «Για την Ειρήνη σε κάθε εποχή» Περισσότερες πληροφορίες: π. Maurice Joyeux mauricejoyeux@hotmail.fr, τηλ.: Πώς διαπαιδαγωγούμε σήμερα; ΣΥΝΕΔΡΙΟ: Αναζητώντας τρόπους συνύπαρξης με τους θρησκευτικά διαφορετικούς