Δπηζθέςεηο καζεηώλ ζε ρώξνπο πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο: αμηνιόγεζε πξνγξάκκαηνο ζην πιαίζην ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο

Transcript

1 ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΑΓΧΓΖ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΓΗΑΣΜΖΜΑΣΗΚΟ ΓΗΑΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ «ΦΤΥΟΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΣΖ ΔΝΣΑΞΖ: ΔΝΑ ΥΟΛΔΗΟ ΓΗΑ ΟΛΟΤ» ΚΑΣΔΤΘΤΝΖ : ΦΤΥΟΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΔ ΤΝΗΣΧΔ ΣΖ ΠΟΛΤΠΟΛΗΣΗΜΗΚΟΣΖΣΑ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Δπηζθέςεηο καζεηώλ ζε ρώξνπο πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο: αμηνιόγεζε πξνγξάκκαηνο ζην πιαίζην ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο Δπζύκνγινπ Δπαγγειία Α.Δ.Μ.:186 Σξηκειήο Δπηηξνπή Δπηβιέπσλ Καζεγεηήο: Γεκήηξηνο Μαπξνζθνύθεο - Καζεγεηήο Κσλζηαληίλνο Μπίθνο - Καζεγεηήο Κσλζηαληίλνο Σζηνύκεο - Καζεγεηήο ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2014

2 Πεξίιεςε Ο ζπλδπαζκφο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη κνπζεηνπαηδαγσγηθήο πξνάγεη ηνπο ηέζζεξηο άμνλεο ηεο εθπαίδεπζεο ζηνλ 21 ν αηψλα, ζχκθσλα κε ηε Αηεζλή Βπηηξνπή ηεο UNESCO: «λα καζαίλνπκε λα καζαίλνπκε, λα καζαίλνπκε λα ελεξγνχκε, λα καζαίλνπκε λα ππάξρνπκε, λα καζαίλνπκε λα ζπκβηψλνπκε», ρξεζηκνπνηψληαο πνιινχο θαη δηαθνξεηηθνχο δηαχινπο επηθνηλσλίαο θαζψο θαη ηε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία θαη ζπλείδεζε. ην πιαίζην ηνπ Έξγνπ «Βθπαίδεπζε Ώιινδαπψλ θαη Παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ» πξαγκαηνπνηήζεθαλ εθπαηδεπηηθέο επηζθέςεηο καζεηψλ ζε ρψξνπο πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο, ζπλδπάδνληαο ηνπο δχν παξαπάλσ άμνλεο, ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ηε κνπζεηνπαηδαγσγηθή (ππνδξάζε 9.5 / Δ παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία πξαγκαηεχεηαη ηελ αμηνιφγεζε κέξνπο ηνπ πιηθνχ απφ ηηο εθπαηδεπηηθέο απηέο επηζθέςεηο, έρνληαο σο εξεπλεηηθφ εξγαιείν ηελ πνηνηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ. Με ηε κειέηε ηνπ ππφ δηεξεχλεζε πιηθνχ ηεο εξγαζίαο απνθαιχθζεθαλ νη άπεηξεο δπλαηφηεηεο πνπ έρνπλ νη ρψξνη πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο, φρη κφλν ζε έλα επξχηεξν πιαίζην, αιιά θαη ζηε δηαπνιηηηζκηθφηεηα. Άιισζηε, ηα κνπζεία κπνξνχλ φρη κφλν λα αληηθαηνπηξίδνπλ ηηο θνηλσληθέο αιιαγέο, αιιά θαη λα βνεζνχλ ζηε δηακφξθσζή ηνπο θαη ν δηαπνιηηηζκηθφο δηάινγνο έρεη ηηο δπλαηφηεηεο λα εμειηρζεί, αιιά θαη λα εμειίμεη ηα γεγνλφηα. Ίζσο λα είκαζηε ζε ζέζε λα ππνζηεξίμνπκε φηη κεηά ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ, φπσο είλαη νη κε δηαπνιηηηζκηθφ ραξαθηήξα επηζθέςεηο καζεηψλ/ηξηψλ ζε ρψξνπο πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο, βξηζθφκαζηε ζηελ αξρή κηα λέαο επνρήο γηα ηε δηαπνιηηηζκηθφηεηα, πνπ αξρίδεη λα γίλεηαη πξάμε, λα γίλεηαη πξαγκαηηθφηεηα. Λέμεηο θιεηδηά: δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε, κνπζεηνπαηδαγσγηθή, εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα, αμηνιφγεζε, πνηνηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ 2

3 Abstract The combination of intercultural education and museum education promotes the axes of education in the 21 st century, according to the international Commission of Unesco: «learning to learn, learning to act, learning to be, learning to live together», using many different channels of communication as well as intercultural communication and awareness. As part of the project «Education of foreigners and repatriate students» educational visits of students to cultural centers took place, combining the two above axes, intercultural education and museum education (sub-action 9.5 / This thesis discusses the evaluation part of the material from these education visits, having as a research tool the qualitative content analysis. By studying the material of the assignment under probe the infinite possibilities of the places of cultural reference were revealed, not only in a broader context but to interculturalism as well. Besides, museums can not only reflect the social changes but also help to their formation and the intercultural dialogue has the potentials to evolve as well as to promote the facts. We might be able to claim that after the implementation of programmes such as the intercultural character visits of students to places of cultural reference, we are at the beginning of a new era for interculturalism, which begins to become an act, to become a reality. Key words: intercultural education, museum education, educational programmes, evaluation, qualitative content analysis. 3

4 Δπραξηζηίεο Γηα ηελ εθπφλεζε ηεο δηπισκαηηθήο κνπ εξγαζίαο επραξηζηψ ζεξκά ηνλ θχξην Αεκήηξην Μαπξνζθνχθε, θαζεγεηή ηνπ ηκήκαηνο Φηινζνθίαο θαη Παηδαγσγηθήο πνπ κνπ πξφηεηλε ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα, ιακβάλνληαο ππφςε ηνπ ηηο ζπνπδέο θαη ηα ελδηαθέξνληά κνπ. Σνλ επραξηζηψ γηα ηηο θαηεπζχλζεηο, ηηο ρξήζηκεο ζεσξεηηθέο θαη πξαθηηθέο ζπκβνπιέο ηνπ θαη ηελ πνιχηηκε βνήζεηά ηνπ ζηε γισζζηθή θαη ζπληαθηηθή επηκέιεηα ηνπ θεηκέλνπ. Έλα κεγάιν επραξηζηψ, επίζεο, νθείισ ζηελ νηθνγέλεηα κνπ. ηνπο γνλείο κνπ Νίθν θαη Αφκλα θαη ην ζχδπγφ κνπ Γηάλλε πνπ κε ζηήξημαλ θαη κε βνήζεζαλ κε ην κηθξφ κνπ γηφ Νηθφια. Σνπο επραξηζηψ πνπ είλαη πάληα δίπια κνπ. 4

5 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ 1. Δηζαγσγή Θεσξεηηθό πιαίζην 2.1. Αηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη κνπζεηνπαηδαγσγηθή Βπηζθφπεζε εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ κε δηαπνιηηηζκηθφ πεξηερφκελν Βπηζθφπεζε πξνγξακκάησλ πνπ ζπλδένπλ ην ζρνιείν κε ηνπο ρψξνπο πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο Αμηνιόγεζε πξνγξάκκαηνο θνπόο θαη επηκέξνπο ζηόρνη ηεο έξεπλαο Μεζνδνινγία αλάιπζεο Σν ππφ δηεξεχλεζε πιηθφ ηεο ππνδξάζεο πλζήθεο θάησ απφ ηηο νπνίεο δηακνξθψζεθε ην πιηθφ Πηινηηθφ πξφγξακκα (ζρνιηθφ έηνο ) ν έηνο εθαξκνγήο (ζρνιηθφ έηνο ) Σππηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πιηθνχ Πηινηηθφ πξφγξακκα (ζρνιηθφ έηνο ) ν έηνο εθαξκνγήο (ζρνιηθφ έηνο ) Καηεχζπλζε ηεο αλάιπζεο Βξσηήκαηα βάζεη ελφο ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ Οξηνζεηψληαο ηηο έλλνηεο Καζνξηζκφο ησλ ηερληθψλ αλάιπζεο Ώλάιπζε θεηκέλσλ βάζεη ηνπ ζπζηήκαηνο θαηεγνξηψλ Βπαλεμέηαζε ηνπ ζπζηήκαηνο θαηεγνξηψλ βάζεη ηεο ζεσξίαο θαη ηνπ πιηθνχ Σπδήηεζε Βηβιηνγξαθία Παξάξηεκα (Πίλαθεο ην ππφ δηεξεχλεζε πιηθφ).99 5

6 1. ΔΗΑΓΧΓΖ Δ παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία πξαγκαηεχεηαη ηελ αμηνιφγεζε κέξνπο ηνπ πιηθνχ απφ ηηο εθπαηδεπηηθέο επηζθέςεηο καζεηψλ θαη καζεηξηψλ ζε ρψξνπο πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο ζην πιαίζην ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο (ππνδξάζε 9.5) ( Οη επηζθέςεηο απηέο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζην πιαίζην ηνπ Έξγνπ «Βθπαίδεπζε Ώιινδαπψλ θαη Παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ», πνπ πινπνηείηαη κέζσ ηνπ Βπηρεηξεζηαθνχ Πξνγξάκκαηνο «Βθπαίδεπζε θαη Αηά ΐίνπ Μάζεζε» θαη ζπγρξεκαηνδνηείηαη απφ ηελ Βπξσπατθή Έλσζε, θαζψο θαη απφ εζληθνχο πφξνπο. Βίλαη έλα έξγν παλειιήληαο εκβέιεηαο θαη απεπζχλεηαη ζηα δεκφζηα ζρνιεία πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ηεο ρψξαο, πνπ ζπγθεληξψλνπλ πιεζπζκφ αιινδαπψλ θαη παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ πάλσ απφ 10%. Βπηζηεκνληθά ππεχζπλνη ηεο ππνδξάζεο είλαη ν Αεκήηξηνο Μαπξνζθνχθεο, θαζεγεηήο ηνπ ηκήκαηνο Φηινζνθίαο & Παηδαγσγηθήο ηνπ Ώξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο θαη ε Βιηζάβεη Μπξνγηάλλε-Ώξβαλίηε, κνπζεηνιφγνο θαη ζρνιηθή ζχκβνπινο θηινιφγσλ. Σν πιηθφ πνπ ζα κειεηεζεί αλήθεη ζην πηινηηθφ πξφγξακκα (ζρνιηθφ έηνο ) θαη ην 1 ν έηνο εθαξκνγήο ηνπ (ζρνιηθφ έηνο ) θαη ε αμηνιφγεζε ζα πξνθχςεη απφ ηελ πνηνηηθή αλάιπζε, πνπ καο παξέρεη έλα ζπγθεθξηκέλν εξεπλεηηθφ εξγαιείν κε ζαθή βήκαηα θαη δπλαηφηεηα θαηεγνξηνπνίεζεο, πνπ είλαη πεξηζζφηεξν εχρξεζην. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε πνξεία ηεο εξεπλεηηθήο απηήο δηαδηθαζίαο θαζνξίζηεθε απφ ην κεζνδνινγηθφ παξάδεηγκα ηεο πνηνηηθήο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ. Δ εξγαζία απηή ρσξίδεηαη ζε 7 κέξε: - Θεσξεηηθό πιαίζην: δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη κνπζεηνπαηδαγσγηθή - Αμηνιόγεζε πξνγξάκκαηνο - θνπόο θαη επηκέξνπο ζηόρνη ηεο έξεπλαο - Μεζνδνινγία αλάιπζεο - πδήηεζε - Βηβιηνγξαθία - Παξάξηεκα (πίλαθεο ην ππφ δηεξεχλεζε πιηθφ) 6

7 2. ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ 2.1. Γηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη κνπζεηνπαηδαγσγηθή Οη ξαγδαίεο εμειίμεηο πνπ ζεκεηψλνληαη ζηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ ζηηο πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο, σο απνηέιεζκα καδηθψλ κεηαθηλήζεσλ πιεζπζκψλ, νδεγνχλ ζηε δηακφξθσζε λέσλ βάζεσλ ζηελ παηδαγσγηθή, δηδαθηηθή θαη ςπρνινγηθή πξνζέγγηζε γεγελψλ θαη αιινδαπψλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ. ηφρνη ησλ βάζεσλ απηψλ είλαη ε νκαιή έληαμε ησλ αιινδαπψλ, ε αμηνπνίεζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ ηνπο θεθαιαίνπ θαη ε δηακφξθσζε ζπλζεθψλ δεκηνπξγηθήο ζπλχπαξμεο θαη αιιειεπίδξαζεο ησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκηθψλ απηψλ νκάδσλ. Σελ αλάγθε απηή έξρεηαη λα θαιχςεη ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε ή, αιιηψο, ε δηαπνιηηηζκηθή παηδαγσγηθή (Βπαγγέινπ, 2007: 43). ηηο λέεο απηέο ζπλζήθεο δηαβίσζεο, ζπκπεξηθνξάο θαη ζθέςεο ζην πιαίζην ελφο κεηακνληέξλνπ πινπξαιηζηηθνχ θαη πνιππνιηηηζκηθνχ θφζκνπ, φπνπ νη επηθνηλσληαθέο ξνέο δεκηνπξγνχλ πνιπδηάζηαηνπο λένπο πιεξνθνξηθνχο δπλεηηθνχο ή ππαξθηνχο θφζκνπο, ε κνπζεηνπαηδαγσγηθή εθπαίδεπζε κπνξεί λα απνηειέζεη θχηηαξν έκπλεπζεο, αλαζηνραζκνχ, αμηνιφγεζεο θαη επαλαπξνζδηνξηζκνχ ησλ αμηψλ ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Δ αλάγθε γηα κηα πην αλζξσπνθεληξηθή εθπαίδεπζε, πνπ ζα ζέβεηαη ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ θαζελφο, πνπ ζα πξνάγεη ην δηάινγν, ηε ζπκκεηνρηθφηεηα, ηελ αιιειεγγχε θαη ηε δίθαηε κεηαρείξηζε πέξα απφ ζηεξεφηππα θαη πξνθαηαιήςεηο, κε ζεβαζκφ ζηα δηθαηψκαηα ηνπ Ώλζξψπνπ θαη ηνπ Πνιίηε κέζα απφ ζπλδπαζκφ δηαθνξεηηθψλ ηξφπσλ κάζεζεο, απνηεινχλ ηνπο λένπο πξνζαλαηνιηζκνχο ηεο εθπαίδεπζεο (θαλδάιε, 2010: 4). χκθσλα κε ην πκβνχιην ηεο Βπξψπεο, «ε Αηαπνιηηηζκηθή Βθπαίδεπζε νξίδεηαη σο αξρή θαη πξνζέγγηζε, αιιά θαη σο κέζν γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ηζφηεηαο επθαηξηψλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ θνηλσλία (Μάξθνπ, 1997: 97, Παιαηνιφγνπ- Βπαγγέινπ, 2003: 77). Με βάζε ηνλ νξηζκφ απηφ, πξνθχπηνπλ νη αθφινπζεο αξρέο: 1) Οη θνηλσλίεο καο γίλνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξεο πνιππνιηηηζκηθέο. 2) Κάζε πνιηηηζκφο έρεη ηηο ηδηαηηεξφηεηέο ηνπ, πνπ πξέπεη λα γίλνληαη ζεβαζηέο. 3) Δ πνιππνιηηηζκηθφηεηα απνηειεί ελ δπλάκεη πινχην. 4) Ο πνιππνιηηηζκηθφο πινχηνο ζπλίζηαηαη θαη ζηελ ακνηβαία δηείζδπζε ησλ πνιηηηζκψλ κέζα απφ κηα δηαδηθαζία επηθνηλσλίαο θαη αιιειεπίδξαζεο πνπ ελεξγνπνηεί ηελ πνιππνιηηηζκηθφηεηα θαη ηε δηακνξθψλεη ζε δηαπνιηηηζκηθφηεηα» (Μάξθνπ, 1997: 97, Παιαηνιφγνπ-Βπαγγέινπ, 2003: 77). 7

8 Θεσξείηαη ζθφπηκν ζην ζεκείν απηφ, πξηλ αλαθεξζνχκε εθηελέζηεξα ζηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ηε κνπζεηνπαηδαγσγηθή, λα απνζαθεληζηνχλ νη φξνη «πνιηηηζκφο», «θνπιηνχξα» θαη «παηδαγσγηθή», πνπ έρνπλ άκεζε ζπλάξηεζε κε ην ζεσξεηηθφ πιαίζην, ψζηε λα είλαη πιεξέζηεξε ε θαηαλφεζή ηνπ. ζνλ αθνξά ηνλ πξψην φξν είλαη γεληθά παξαδεθηφ φηη σο «πνιηηηζκφο» ελλννχληαη πνιιά πξάγκαηα. πλεπψο, έλαο θαη κνλαδηθφο νξηζκφο απνδεθηφο απφ φινπο δελ ππάξρεη. Οη νξηζκνί ηνπ πνιηηηζκνχ θπκαίλνληαη απφ «φια ηα πεξηβάιινληα θαηλφκελα», ζε πεξηγξαθέο, νη νπνίεο ζθηαγξαθνχλ νπζηαζηηθά φιεο ηηο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο (Καηζίιιε-Μνπζηατξάο-πηλζνπξάθε, 1997: 167). Δ γεληθφηεξε ζπδήηεζε πνπ αλαπηχζζεηαη γχξσ απφ ηνλ φξν «πνιηηηζκφο» πξνθχπηεη απφ ηε δηπιή ηνπ δηάζηαζε: ηελ αληηθεηκεληθή θαη ηελ ππνθεηκεληθή. «Βλψ δειαδή ν πνιηηηζκφο λνείηαη σο έλα ππεξαηνληθφ ζχζηεκα απηνλφεησλ ζεκαζηψλ, παξάγεηαη απφ ππνθείκελα θαη κεηαβάιιεηαη απφ απηά. Καη ελψ ηα άηνκα αληηιακβάλνληαη, ζθέθηνληαη θαη ελεξγνχλ ζχκθσλα κε ην ππεξαηνληθφ ζχζηεκα, ζηα πιαίζηα ηνπ νπνίνπ έρνπλ θνηλσληθνπνηεζεί, θαινχληαη θάπνηα ζηηγκή λα ελεξγήζνπλ σο άηνκα θαη λα αληηιεθζνχλ κεκνλσκέλεο θαηαζηάζεηο» (Καλαθίδνπ- Παπαγηάλλε 1997: 25). Δ έκθαζε ζηελ ππνθεηκεληθή ή ηελ αληηθεηκεληθή δηάζηαζε ηνπ πνιηηηζκνχ αλ δειαδή ν πνιηηηζκφο θαηαλνείηαη κφλν κέζα απφ ηνπο δηθνχο ηνπ φξνπο ή κε αληηθεηκεληθά, νηθνπκεληθά θξηηήξηα έρεη κεγάιε ζεκαζία, γηαηί πξνζδηνξίδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηηο δηαπξνζσπηθέο θαη δηνκαδηθέο ζρέζεηο ζηνπο θφιπνπο κηαο πνιππνιηηηζκηθήο θνηλσλίαο (Βπαγγέινπ, 2007: 32). O Levi-Strauss (1997: 25) ραξαθηεξηζηηθά επηζεκαίλεη φηη δελ ππάξρνπλ έμππλνη θαη θνπηνί ιανί ή αλψηεξεο θαη θαηψηεξεο θνηλσλίεο, «φινη έρνπλ ηηο ίδηεο δπλαηφηεηεο λα κάζνπλ ηνλ πνιηηηζκφ ηνπο εθφζνλ ν πνιηηηζκφο καζαίλεηαη, δελ θιεξνλνκείηαη». Βπίζεο, ηνλίδεη φηη νπνηαδήπνηε πνιηηηζκηθή πξφνδνο είλαη ην απνηέιεζκα κηαο ζπκκαρίαο κεηαμχ δηαθφξσλ πνιηηηζκψλ θαη κάιηζηα κηα ζπκκαρία γίλεηαη πεξηζζφηεξν γφληκε φηαλ «ζπλάπηεηαη αλάκεζα ζε δηαθνξνπνηεκέλνπο πνιηηηζκνχο» (Levi-Strauss 1995: 71). Χζηφζν, ρξένο ηεο αλζξσπφηεηαο είλαη «λα θπιαρηεί ην δίρσο άιιν απφ κηα ηπθιή κνλνκέξεηα, ε νπνία ζα επηδίσθε λα επηθπιάμεη ην πξνλφκην ηεο αλζξψπηλεο ηδηφηεηαο ζε κηα θπιή, έλαλ πνιηηηζκφ ή κηα θνηλσλία (Levi-Strauss, 1995: 74). Αειαδή, ε απνδνρή ηεο ηζφηεηαο ησλ πνιηηηζκψλ δελ ζεκαηνδνηεί ηελ παληειή έιιεηςε θξηηηθήο ή αληηπαξάζεζεο κε ηνπο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο ζθέςεο θαη ζπκπεξηθνξάο πνπ πηνζεηνχληαη απφ απηνχο. 8

9 ζνλ αθνξά ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, αλ νη καζεηέο γλσξίζνπλ ηηο δπλαηφηεηεο, αιιά θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο ή ηηο αληηθάζεηο ησλ άιισλ πνιηηηζκψλ, ζα είλαη επθνιφηεξν λα μεπεξάζνπλ ηνπο πεξηνξηζκνχο ηνπ δηθνχ ηνπο πνιηηηζκνχ, ψζηε λα κπνξέζνπλ αξγφηεξα λα ηνλ κεηαζρεκαηίζνπλ (Βπαγγέινπ, 2007: 41, South East Museum: 3). ηε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία έμη ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πνιηηηζκνχ έρνπλ ηδηαίηεξε ζεκαζία. πγθεθξηκέλα, ν πνιηηηζκφο: καζαίλεηαη, κεηαδίδεηαη, είλαη δπλακηθφο, είλαη επηιεθηηθφο, νη βάζεηο ηνπ είλαη αιιειέλδεηεο θαη είλαη εζλνηηθφο (Καηζίιιε-Μνπζηατξάο-πηλζνπξάθε, 1997: 168). Με ηε κεηαβνιή ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο θαη ησλ παξαδφζεσλ κεηαβάιιεηαη θαη ν πνιηηηζκφο θαη είλαη ην απνηέιεζκα ηεο αληηπαξάζεζήο ηνπο. Ώπφ ηελ αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζην παιαηφ θαη ην λέν, ην μέλν θαη ην δηθφ καο, απνξξέεη έλαο λένο πνιηηηζκφο. πλεπψο, ν πνιηηηζκφο είλαη κηα «δηαδηθαζία ε νπνία βξίζθεηαη πάληα ζε θίλεζε θαη εμέιημε/κεηεμέιημε». Με απηήλ ηελ έλλνηα ν πνιηηηζκφο είλαη έλαο δσληαλφο νξγαληζκφο. Έλαο ζηαηηθφο πνιηηηζκφο δελ είλαη ηίπνηε άιιν απφ κηα λεθξή γιψζζα (Γσγξάθνπ, 2003, Βπαγγέινπ, 2007). Ο φξνο «θνπιηνχξα» πνιιέο θνξέο είλαη ζπλψλπκνο κε ηνλ φξν «πνιηηηζκφο» θαη δειψλεη ην ζχλνιν ησλ «πιηθψλ θαη πλεπκαηηθψλ πξντφλησλ κηαο θνηλσλίαο» (Γσγξάθνπ, 2003: 42). χκθσλα κε ην πκβνχιην ηεο Βπξψπεο, ζηελ επξχηεηά ηνπ ν φξνο «θνπιηνχξα» ζεκαίλεη ηελ αλαγλψξηζε ησλ αμηψλ, ηνπ ηξφπνπ δσήο θαη ησλ ζπκβφισλ κε ηα νπνία νη αλζξψπηλεο ππάξμεηο, ηφζν σο άηνκα φζν θαη σο νκάδεο, αλαθέξνληαη ζηηο ζρέζεηο κε ηνπο άιινπο θαη αληηιακβάλνληαη ηνλ θφζκν. Ο Eliot (1980, φπσο αλαθέξεηαη ζην: Παιαηνιφγνπ-Βπαγγέινπ, 2003: 70) ηνλίδεη φηη ε θνπιηνχξα ηνπ αηφκνπ δελ κπνξεί λα απνκνλσζεί απφ απηή ηεο νκάδαο, αιιά θαη ε θνπιηνχξα ηεο νκάδαο δελ κπνξεί λα απνζπαζηεί απφ απηή ηνπ ζπλφινπ ηεο θνηλσλίαο (Παιαηνιφγνπ-Βπαγγέινπ, 2003: 70). Σν πεξηερφκελν ηεο έλλνηαο «Παηδαγσγηθή» ζπρλά ζπγρέεηαη κε ηηο έλλνηεο «Αγσγή» θαη «Δθπαίδεπζε». χκθσλα κε ηνλ Παπά (1997: 15), ε «Παηδαγσγηθή κπνξεί λα αλαθέξεηαη ζε κηα ζπγθεθξηκέλε δηαδηθαζία κε ζηφρν ηελ αγσγή θαη ηε κάζεζε θαη δελ αλαθέξεηαη κφλν ζηε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα, αιιά θαη ζε φιεο ηηο άιιεο δνκέο θαη δηαδηθαζίεο, πνπ ζπλδένληαη κε ηελ κφξθσζε ηνπ αλζξψπνπ, γεληθά δειαδή ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε». Δ εθπαηδεπηηθή απηή πξάμε απνθηά δηαπνιηηηζκηθέο δηαζηάζεηο κέζα απφ ηηο θνηλσληθντζηνξηθέο ζπλζήθεο ηεο εμέιημεο ησλ θνηλσληψλ ζε ρψξνπο ζπλάληεζεο 9

10 πνιιψλ θαη δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ, φπσο κπνξεί λα είλαη ην ζρνιείν θαη νη ρψξνη πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο. Έηζη, ν δηαπνιηηηζκηθφο ραξαθηήξαο ηεο επηθεληξψλεηαη ζε άμνλεο, πνπ απνηεινχλ ηαπηφρξνλα θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο: ζηελ δηακφξθσζε ζεηηθψλ αληηιήςεσλ γηα ηηο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ πνιηηηζκψλ ρσξίο ζηεξεφηππα θαη πξνθαηαιήςεηο, ζηελ αιιειεγγχε θαη ζην ζεβαζκφ, σο ηζφηηκσλ, ησλ άιισλ πνιηηηζκψλ θαη ζην ζεβαζκφ ζην δηαθνξεηηθφ (Καλαθίδνπ Παπαγηάλλε, 1994, Βπαγγέινπ, 2007). Σν ελδηαθέξνλ ηεο εθπαηδεπηηθήο πξάμεο, δειαδή, δελ εζηηάδεηαη ζηελ αληηζηάζκηζε θάπνηνπ ειιείκκαηνο, αιιά ζηελ αμηνπνίεζε ησλ γισζζηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ δηαθνξψλ πνπ πθίζηαληαη κέζα ζηε κηθηή ζρνιηθή ηάμε πξνο φθεινο φισλ ησλ καζεηψλ/ηξηψλ, ηφζν ησλ κεηνλνηηθψλ, φζν θαη ησλ γεγελψλ. Με άιια ιφγηα, ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε αληηκεησπίδεη ηνλ πνιηηηζκηθφ πινπξαιηζκφ πνπ δεκηνπξγείηαη κέζα ζηελ ηάμε θαη ην ζρνιείν σο κηα κνλαδηθή επθαηξία πνπ ζα επηηξέςεη ζηα παηδηά αλεμαξηήησο θαηαγσγήο λα αιιειεπηδξάζνπλ θαη λα κάζνπλ λα δνπλ κε ηνλ άιιν, ηνλ «δηαθνξεηηθφ». Αειαδή λα απνθηήζνπλ «δηαπνιηηηζκηθή ζπλείδεζε» θαη ηθαλφηεηα γηα «δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία» πνπ ζεσξνχληαη πιένλ σο δχν απνιχησο απαξαίηεηεο ηθαλφηεηεο-θιεηδηά γηα ηελ εθπαίδεπζε ηνπ 21νπ αηψλα (Κεζίδνπ, 2008). Χο «δηαπνιηηηζκηθφηεηα», ινηπφλ, νξίδεηαη κηα δηαδηθαζία ζπλάληεζεο, αιιειεπίδξαζεο, ακνηβαίαο ζπλεξγαζίαο θαη πεξαηηέξσ αλάπηπμεο ησλ πνιηηηζκψλ. Βίλαη κηα δπλακηθή δηαδηθαζία αιιειεπίδξαζεο δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκηθψλ νκάδσλ θαη αηφκσλ κε ηειηθφ ζηφρν ηνλ κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ ζρνιείνπ θαη ηεο θνηλσλίαο. ε φινπο δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα εθθξάδνληαη σο αηνκηθέο θαη ζπιινγηθέο πξνζσπηθφηεηεο, δηαηεξψληαο ηελ πνιηηηζκηθή ηνπο ηαπηφηεηα θαη εκπινπηίδνληάο ηελ παξάιιεια κε ζηνηρεία ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ άιινπ (Μάξθνπ, 1997, Γθφηνβνο, 2002). Δ δηαπνιηηηζκηθή παηδεία δε δηδάζθεη ηελ αλνρή γηα ην δηαθνξεηηθφ. Αεκηνπξγεί ην πλεπκαηηθφ ππφβαζξν πνπ επηηξέπεη ηελ εθηίκεζε γηα ην δηαθνξεηηθφ, ψζηε λα δεκηνπξγεζνχλ αλνηθηέο θνηλσλίεο, πνιηηηζκηθά αξκνληθέο, πνπ ζα δηαθξίλνληαη απφ ηζνλνκία, αιιεινθαηαλφεζε, αιιειναπνδνρή θαη αιιειεγγχε (Γθφηνβνο, 2002). Δ δηαπνιηηηζκηθφηεηα ππάξρεη απφ ηε ζηηγκή πνπ γίλεηαη ζπλείδεζε, θνηλή θαη θπξίαξρε θνπιηνχξα φισλ καο. Βίλαη έλα απνδεθηφ ζψκα αμηψλ, αληηιήςεσλ, πεπνηζήζεσλ, ζηάζεσλ, ζπκπεξηθνξψλ θαη πξνυπνζέζεσλ ζρεηηθά κε ηνλ άλζξσπν θαη ηελ θνηλσλία, πνπ ελζσκαηψλεηαη θαη απηφ ζηνπο 10

11 λνκηθνχο, εζηθνχο, πνιηηηθνχο, νηθνλνκηθνχο, εθπαηδεπηηθνχο θαη άιινπο ζεζκνχο (Μάξθνπ, 1997, Ληαθνπνχινπ, 2006, Άιθεζηηο, 2008). Δ ζχγρξνλε, δειαδή, επνρή καο απαηηεί πινπξαιηζηηθέο κνξθέο επξχηεξεο παηδείαο, πνπ δελ απαξηίδνληαη κφλνλ ή θπξίσο απφ ζεσξεηηθέο γλψζεηο θαη ζπζζψξεπζε γλσζηηθψλ ζηνηρείσλ. Δ ζχγρξνλε πνιχπινθε πξαγκαηηθφηεηα απαηηεί ηελ αλάπηπμε φιεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο, ηδηαίηεξα ησλ λέσλ, γηα λα είλαη ηθαλνί λα επεμεξγάδνληαη, λα θαηαλννχλ θξηηηθά θαη λα αμηνπνηνχλ γφληκα ηεο πνιπζχλζεηεο εθθάλζεηο ηεο. Δ κνπζεηνπαηδαγσγηθή εθπαίδεπζε ζπκβάιιεη αθξηβψο ζηελ θαιιηέξγεηα απηψλ ησλ ζηνηρείσλ, θαζψο απνζθνπεί λα παξέρεη ζε φινπο, ιακβάλνληαο ππφςε ηηο ηδηαηηεξφηεηέο ηνπο, δπλαηφηεηεο λα κάζνπλ λα «δηαβάδνπλ», λα εξκελεχνπλ θαη λα αμηνπνηνχλ δεκηνπξγηθά ηνλ πιηθφ πνιηηηζκφ, ηηο εηθφλεο θαη ηνπο πνιηηηζκηθνχο ρψξνπο. πλδπάδνληάο ηνπο κε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο αλζξψπηλεο γλψζεο θαη εκπεηξίαο, κέζα ζε παηδεπηηθφ πιαίζην πνπ έρεη λφεκα γηα ηνπο ίδηνπο, πξνάγνληαο νπζηαζηηθή θνηλσληθνπνίεζε (Νάθνπ, 2001: 180). Με απηή ηελ έλλνηα, ε κνπζεηνπαηδαγσγηθή εθπαίδεπζε κπνξεί λα εκπινπηίζεη θαη ηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε, κεηαηνπίδνληαο ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία εθηφο ησλ ηεηρψλ ηνπ ζρνιείνπ θαη ζπλδένληάο ηελ κε ην επξχηεξν θνηλσληθφ, πνιηηηζκηθφ θαη θπζηθφ πεξηβάιινλ. Παξάιιεια, κπνξεί λα εκπινπηίζεη θαη ηηο ζρέζεηο φισλ ησλ ζπκκεηερφλησλ (Νάθνπ, 2001: 181). Ο ζχγρξνλνο κνπζεηνπαηδαγσγηθφο ζηνραζκφο δηαπηζηψλεηαη φηη ζπλδέεηαη κε ζχγρξνλεο ηάζεηο ηεο παηδαγσγηθήο, φπσο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, πνπ απνκπζνπνηνχλ ηηο παξαδνζηαθέο παηδαγσγηθέο θαη εθπαηδεπηηθέο αληηιήςεηο. Καηά απηφλ ηνλ ηξφπν αλνίγνπλ λένπο ηνκείο νξζνινγηθήο δηεξεχλεζεο ησλ ζεζκψλ θαη ησλ παξακέηξσλ ηεο αγσγήο θαη ηεο εθπαίδεπζεο: ηνπ ζρνιείνπ, ηνπ κνπζείνπ θαη άιισλ παηδεπηηθψλ ζεζκψλ (Βπαγγέινπ, 2007, Νάθνπ, 2001). Με απηή ηελ έλλνηα, ε κνπζεηνπαηδαγσγηθή ζπληζηά έλα λέν θαη εμειηζζφκελν ηνκέα ηεο ζχγρξνλεο παηδαγσγηθήο, απφ ηελ νπνία ηξνθνδνηείηαη θαη ηελ νπνία κε ηε ζεηξά ηεο πξνσζεί. Δ κνπζεηνπαηδαγσγηθή δειαδή, ζπλδέεηαη κε ζχγρξνλεο θηινζνθηθέο, επηζηεκνινγηθέο θαη παηδαγσγηθέο αληηιήςεηο. Ώπηέο νη αληηιήςεηο ππνζηεξίδνπλ φηη ν άλζξσπνο θαζνξίδεηαη απφ ηε ζρέζε ηνπ κε ηνπο άιινπο θαη ην ηζηνξηθφ, θνηλσληθφ, πνιηηηζκηθφ θαη θπζηθφ πεξηβάιινλ. Βπίζεο, ε γλψζε δελ παξέρεηαη, αιιά δνκείηαη απφ ηα ζθεπηφκελα ππνθείκελα, φπσο ζα ζρνιηαζηεί θαη ζηε ζπλέρεηα κε ηε ζεσξία ηνπ θνλζηξνπθηηβηζκνχ (Νάθνπ, 2001: ). 11

12 ην πιαίζην απηφ νη ρψξνη πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο δελ ιακβάλνληαη σο νληφηεηεο ζηαζεξέο κέζα ζην ρξφλν, αιιά δηαθνξνπνηνχληαη ζε ζρέζε κε ην επξχηεξν επηζηεκνινγηθφ, θνηλσληθφ, πνιηηηζκηθφ θαη πνιηηηθφ πεξηβάιινλ. Αηαξθψο δειαδή εμειίζζνληαη, φπσο θαη ν πνιηηηζκφο. Γεληθά, νη ρψξνη απηνί δηαθξίλνληαη γηα ηελ πιηθή θαη νπηηθή δηάζηαζε ησλ εθζεκάησλ ηνπο, ηνλ επξχ θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ ραξαθηήξα θαη ξφιν ηνπο, σο ρψξσλ ζπλάληεζεο δηαθνξεηηθψλ αηφκσλ θαη νκάδσλ κέζα ζε πιαίζην κειέηεο, κάζεζεο θαη ςπραγσγίαο. Γηα απηφ θαη δηακνξθψλνπλ έλα παηδεπηηθφ πιαίζην πνπ κπνξεί λα θαιιηεξγήζεη ζπλνιηθά ηελ πξνζσπηθφηεηα ησλ επηζθεπηψλ. Μπνξεί λα ζπκβάιιεη επίζεο ζηελ αλάπηπμε αληίζηνηρσλ δεμηνηήησλ γηα εξκελεία θαη αμηνπνίεζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ πεξηβάιινληνο, αλαπηχζζνληαο ελεξγεηηθέο θαη ακθίδξνκεο ζρέζεηο (Νάθνπ, 2001: 195). Δ κνπζεηνπαηδαγσγηθή, απνζθνπψληαο λα πξνάγεη ην δηθαίσκα φισλ ζηε πξνζέγγηζε θαη δεκηνπξγηθή αμηνπνίεζε ηνπ πιηθνχ πνιηηηζκνχ, πξνσζεί κεζφδνπο. Οη κέζνδνη απηνί δηεπθνιχλνπλ ηα παηδηά λα αληηιακβάλνληαη ηελ πνιπζεκία ησλ κνπζεηαθψλ αληηθεηκέλσλ θαη λα ρξεζηκνπνηνχλ ην εξψηεκα, ηελ άγλνηα θαη ηελ αβεβαηφηεηα γηα ηε δηακφξθσζε θαη δηαηχπσζε αληίζηνηρσλ εξκελεηψλ, ππνζέζεσλ θαη ζπκπεξαζκάησλ (Taborsky, 1990, Νάθνπ, 2001). Βπίζεο, ηα κνπζεία θαη νη άιινη πνιηηηζκηθνί ρψξνη κπνξεί λα ζεσξεζνχλ ηδηαίηεξα επλντθνί γηα ηε δφκεζε λέσλ γλψζεσλ ή νηθείσλ φςεσλ ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Πξνζεγγίδνληαο ηεο κε άιιε νπηηθή γσλία ή κε πνιιέο δηαθνξεηηθέο κεηαμχ ηνπο εξκελείεο (πνιιαπιέο αλαγλψζεηο) (Νάθνπ, 2001, Σζηηνχξε, 2002). Βπηπιένλ, ηα παηδηά κπνξνχλ λα αηζζαλζνχλ πην άλεηα γηα λα εθθξάζνπλ ηφζν ηηο απφςεηο ηνπο φζν θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπο κέζα ζε έλαλ ηέηνην ρψξν θαη κπξνζηά απφ ηα εθζέκαηα αληί ζην ηππηθφ πεξηβάιινλ ηεο ηάμεο. Δ ιεηηνπξγία ηνπ εθζέκαηνο δελ είλαη απηνδχλακε: δηα ηνπ εθζέκαηνο, ν κηθξφο καζεηήο κπνξεί λα πξνβιεκαηηζζεί πάλσ ζηηο έλλνηεο παξειζφλ, παξφλ, κέιινλ, σο ζπληζηακέλεο ηεο πνξείαο ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο εμέιημεο ηνπ πνιηηηζκνχ (Lipe, 1994, παζάξε-μπεγιίηε, 2002: ). Σα εθζέκαηα, ζπλεπψο, βνεζνχλ ηα παηδηά λα νξγαλψζνπλ ηδέεο θαη γλψζεηο πνπ απφθηεζαλ κε ηηο αηζζήζεηο. Έηζη κπνξνχλ λα ηηο εθθξάζνπλ ιεθηηθά, λα ηηο ηαμηλνκήζνπλ, λα ηηο αμηνινγήζνπλ, λα δεκηνπξγήζνπλ ζπζηήκαηα αλαθνξάο, λα θάλνπλ θαηεγνξηνπνηήζεηο, λα αλαπηχμνπλ ηελ ηθαλφηεηα πξφβιεςεο θαη δηαηχπσζεο ππνζέζεσλ, λα θαηαλνήζνπλ ηηο έλλνηεο ηνπ ρξφλνπ, ησλ αιιαγψλ θαη ηεο ζπλέρεηαο (Κχξδε, 2002: 27). 12

13 Γηα λα επηηεπρζνχλ ηέηνηνπ ηχπνπ παηδεπηηθά απνηειέζκαηα πξνηείλνληαη κέζνδνη πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ αλαηξνπή ησλ ζηεξεφηππσλ αληηιήςεσλ θαη ησλ πξνθαηαιήςεσλ, πνπ δηακνξθψλνληαη θπξίσο ζε ζρέζε κε ην ηδηαίηεξν θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ (Νάθνπ, 2001: 212). ρεηηθά κε ηα κνληέια επηθνηλσλίαο, ην «πνιηηηζηηθφ κνληέιν» πνπ είλαη θπξίαξρν ζήκεξα, ηνπιάρηζηνλ ζηε ζεσξεηηθή ζπδήηεζε ηεο κνπζεηαθήο επηθνηλσλίαο, έξρεηαη λα αληηπαξαηεζεί κε ην «γξακκηθφ-κεηαδνηηθφ κνληέιν», ζην νπνίν ν δέθηεο ησλ κελπκάησλ ζεσξείηαη παζεηηθφο. χκθσλα, ινηπφλ, κε ην «πνιηηηζηηθφ κνληέιν επηθνηλσλίαο» ε πξαγκαηηθφηεηα είλαη έλα πεδίν αλνηρηήο δηαπξαγκάηεπζεο αλάκεζα ζηα κέιε πνπ επηθνηλσλνχλ θαη ε γλψζε ηεο δηακνξθψλεηαη αηνκηθά κέζα απφ ηελ θαηαζθεπή κελπκάησλ θαη πξνζσπηθψλ εκπεηξηψλ. ε απηφ ην πιαίζην, ε επηθνηλσλία δελ κεηαδίδεη κελχκαηα κε ζθνπφ ηε δχλακε θαη ηελ εμνπζία, αιιά λνείηαη σο κηα πνιηηηζκηθή δηαδηθαζία πνπ ζπλδέεη ηνπο αλζξψπνπο κέζα ζε ηδηαίηεξα ρσξνπιαίζηα (Νηθνλάλνπ Καζβίθεο, 2008: 15). Με ηα κνληέια απηά ζπλδένληαη νη καζεζηαθέο ζεσξίεο θαη νη παηδαγσγηθέο πξνζεγγίζεηο. Ώπηέο ζέηνπλ ζην επίθεληξν φισλ ησλ πξνζπαζεηψλ ηνλ καζεηεπφκελν θαη είλαη θπξίαξρεο ζήκεξα ζηε κνπζεηνπαηδαγσγηθή. Πξφθεηηαη γηα ηελ θνλζηξνπθηηβηζηηθή πξνζέγγηζε ζηε κάζεζε, πνπ αληηηίζεηαη ζηε ζεηηθηζηηθή άπνςε φηη ε γλψζε είλαη κηα εμσηεξηθή πξαγκαηηθφηεηα, αιιά θαη ζην ζπκπεξηθνξηζκφ, πνπ ζεσξεί ηελ θαηάθηεζε ηεο γλψζεο σο κηα δηαδηθαζία άζξνηζεο πιεξνθνξηψλ. Με ηελ θνλζηξνπθηηβηζηηθή πξνζέγγηζε ζρεηηθνπνηείηαη θαη ην κνλνπψιην ησλ ηζηνξηθψλ επηζηεκψλ θαη λνκηκνπνηνχληαη άιινη ηξφπνη εξκελείαο. χκθσλα κε ηνλ θνλζηξνπθηηβηζκφ, ε γλψζε δελ ζεσξείηαη σο κηα θαη κνλαδηθή αιήζεηα, αλεμάξηεηε απφ ην άηνκν, αιιά σο ε δηακφξθσζε πξνζσπηθψλ λνεκάησλ πνπ είλαη ηζηνξηθά θαη θνηλσληθά πξνζδηνξηζκέλα κέζα απφ εκπεηξίεο θαη εξκελείεο ηνπ θφζκνπ. Χο επαθφινπζν, βαξχηεηα δίλεηαη ζηηο δηαδηθαζίεο αιιειεπίδξαζεο ηνπ ππνθεηκέλνπ κε ην πεξηβάιινλ, αιιά θαη ζηηο αηνκηθέο ηδηαηηεξφηεηέο ηνπ, φπσο ππνζηεξίδεηαη θαη απφ ηε ζεσξία γηα ηελ πνιιαπιή λνεκνζχλε ηνπ Δ. Gardner. Έηζη, ν καζεηεπφκελνο απνηειεί βαζηθή αθεηεξία θάζε εθπαηδεπηηθνχ ζρεδηαζκνχ, ζρεηηθά κε ηελ θαηαλφεζε ηφζν ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ηνπ, φζν θαη ησλ πξνζσπηθψλ εξκελεηψλ θαη λνεκάησλ. ην παξαπάλσ πιαίζην ππνζηεξίδεηαη ε ζπζηεκαηηθή εηζαγσγή εξεπλεηηθψλ δηαδηθαζηψλ πνπ αθνξνχλ ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ θνηλνχ (έξεπλεο θνηλνχ), ηνλ θαζνξηζκφ ηεο εθπαηδεπηηθήο επίδξαζεο (αμηνινγήζεηο), απφ ηελ πιεπξά ηφζν ησλ δπλαηνηήησλ επαλαηξνθνδφηεζεο ζε φ,ηη αθνξά ηνλ εθπαηδεπηηθφ 13

14 ζρεδηαζκφ. Ώιιά θαη ησλ εηθφλσλ θαη αλαπαξαζηάζεσλ πνπ απηφ ην πιαίζην δηακνξθψλεη (Hein, 1998, Οηθνλφκνπ, 2003, Νηθνλάλνπ Καζβίθεο, 2008). Δ απφθηεζε εκπεηξηψλ, ε ειεχζεξε έθθξαζε πξνζσπηθψλ εξκελεηψλ, ε ζπδήηεζε δηαθνξεηηθψλ αθεγήζεσλ θαη ε ζπλαηζζεκαηηθή εκπινθή απνηεινχλ θπξίαξρεο ηάζεηο ζηε κνπζεηνπαηδαγσγηθή, πνπ ππεξεηνχληαη κέζα απφ ηελ εθπαηδεπηηθή αμηνπνίεζε ησλ αληηθεηκέλσλ (Λενληζίλεο, 2002, Σζηηνχξε, 2002, Μαπξνπνχινπ-Σζηνχκε, 1998). Οη πξνζεγγίζεηο απηέο βνεζνχλ ηνλ καζεηή/ηξηα λα έξζεη ζε επαθή κε ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηηο κνξθέο ηέρλεο ηνπ ηφπνπ ηνπ, θαζψο θαη κε καξηπξίεο άιισλ πνιηηηζκψλ, πξνζθέξνληαο ηε δπλαηφηεηα λα εληάμεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζε έλα ζπγθεθξηκέλν πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ. Να γλσξίζεη, επίζεο, θαιχηεξα ηελ ηζηνξία ηνπ, φπσο θαη ηελ ηζηνξία άιισλ ιαψλ θαη πνιηηηζκψλ, λα αλαδεηήζεη επηπιένλ θαη λα αμηνινγήζεη ηα ζηαζεξά ζεκεία ηεο κεηαβαιιφκελεο ζχγρξνλεο πνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηάο ηνπ (Υαιθηά, 2002, Μαπξνπνχινπ-Σζηνχκε, 2008, Νηθνλάλνπ, 2010). Ο ρψξνο πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο κεηαηξέπεηαη, δειαδή, ζε ρψξν βησκαηηθήο κάζεζεο, πνπ απαηηεί ελεξγεηηθή επηθνηλσλία κεηαμχ ηνπ αηφκνπ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο. Ώπηφ έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ αλάπηπμε ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο θαη δηαλνεηηθήο παξαηήξεζεο γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαη ηεο επξχηεξεο γλψζεο ησλ πξαγκάησλ (Υξπζαθίδεο, 1994, Αάιθνο, 2002, Νάθνπ, 2001). Δ βησκαηηθή κάζεζε, άιισζηε, ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ αλάπηπμε θαη εμέιημε ηεο κνπζεηνπαηδαγσγηθήο. Σα κνπζεία αλαγλσξίζηεθαλ πνιχ λσξίο σο ρψξνη ζηνπο νπνίνπο κπνξνχλ λα πξαγκαηνπνηεζνχλ βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Ήδε ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα, ν J. Dewey, έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο εθθξαζηέο ηεο πξννδεπηηθήο εθπαίδεπζεο, εηζεγήζεθε ηε κάζεζε κέζα απφ ηελ πξάμε. Δ έλλνηα ηεο βησκαηηθήο κάζεζεο ζηα κνπζεία ζπλδέεηαη, αθελφο, κε ηηο ηδηαίηεξεο πνηφηεηεο ηεο κάζεζεο κέζα απφ ηα αληηθείκελα, ηα πιηθά ηεθκήξηα θαη ηελ επαθή κ απηά, εθφζνλ παξέρεη δπλαηφηεηεο βησκάησλ, ζπκκεηνρήο ησλ αηζζήζεσλ, ζπλδπαζκφ ζθέςεο, ζπλαηζζεκάησλ θαη πξάμεο, ηηο αξρέο δειαδή ηεο νιηθήο κφξθσζεο ηνπ Pestalozzi θαη, αθεηέξνπ, σο πεξηβάιινληα κάζεζεο θαη εκπεηξίαο, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο Montessori. Έλα κνπζείν, πνπ επηδηψθεη λα αλαθεξζεί ζηηο αηζζήζεηο, νξγαλψλεη ην πιηθφ κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα επηηξέπεη ηε γλψζε κέζα απφ ηηο αηζζήζεηο θαη λα πξνζθέξεη δηαθνξεηηθέο δπλαηφηεηεο αληίιεςεο πνπ δε βαζίδνληαη κφλν ζηε γιψζζα ή ζηε ζέαζε (Νηθνλάλνπ, 2010: 111). 14

15 εκαληηθή, επίζεο, είλαη ε δπλακηθή ησλ ίδησλ ησλ αληηθεηκέλσλ ελφο κνπζείνπ ή πνιηηηζηηθνχ ρψξνπ, πνπ κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ σο θνξείο δηαθνξεηηθψλ πιεξνθνξηψλ, κελπκάησλ θαη πεξηερνκέλσλ. Μπνξνχλ, επίζεο, λα ππεξεηήζνπλ δηαθνξεηηθνχο παηδαγσγηθνχο ζηφρνπο, λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο πξνζδνθίεο, ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο πξνηηκήζεηο δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ θνηλνχ. Ώιιά θαη λα επηηξέπνπλ επέιηθηεο πξνζεγγίζεηο θαη καζεζηαθέο θαηαζηάζεηο κε αλνηρηέο εθβάζεηο. Γεληθφηεξα, κπνξεί λα ππνζηεξηρζεί φηη ε δηδαθηηθή ζεκαζία ησλ αληηθεηκέλσλ ζηα κνπζεία είλαη δηπιή: απφ ηε κία είλαη απηή πνπ ζρεηίδεηαη κε ηα πεξηερφκελά ηνπο θαη απφ ηελ άιιε απηή πνπ ζπλδέεηαη κε ηνπο ηξφπνπο πξνζέγγηζήο ηνπο θαη ππνζηεξίδεη ηελ εμέιημε ησλ αλζξψπηλσλ ηθαλνηήησλ (Κχξδε, 2002, Μπνχληα, Νηθνλάλνπ, 2008 θαη 2010). Δ ζπγθέληξσζε κάιηζηα ζε έλα αληηθείκελν ή ζε νκάδα αληηθεηκέλσλ βνεζάεη ηα παηδηά λα εζηηάζνπλ ηελ πξνζνρή ηνπο, αιιά ηαπηφρξνλα λα αζθεζνχλ ζηελ εκβάζπλζε, κηα δηαδηθαζία, πνπ αλ ηελ απνθηήζνπλ, κπνξνχλ ζηε ζπλέρεηα λα ηελ επαλαιάβνπλ κφλα ηνπο (Μαπξνπνχινπ-Σζηνχκε, 2008: 200). Σα αληηθείκελα ησλ ρψξσλ πνιηηηζκνχ έρνπλ, επίζεο, ην πιενλέθηεκα φηη είλαη νξαηά, απηά, εξεζίδνπλ ην κάηη, ην ζπλαίζζεκα θαη κπνξνχλ λα πξνθαινχλ ην έληνλν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ (Σζηηνχξε, 2002, Μαπξνπνχινπ-Σζηνχκε, 2008). Σέινο, ε ζχγρξνλε κνπζεηνινγηθή αληίιεςε ζέιεη ην αληηθείκελν λα εξκελεχεηαη «πνιπηξνπηθά», δειαδή σο κέξνο ελφο θπζηθνχ ή πνιηηηζκηθνχ ζπλφινπ, ψζηε λα κπνξεί λα απνθαιχςεη ζηνηρεία γηα ην πεξηβάιινλ, ηελ θνηλσληθή νξγάλσζε, ηελ νηθνλνκία, ηελ εζηθή θαη ηελ αηζζεηηθή ηεο θνηλσλίαο πνπ ην παξήγαγε (Κχξδε, 2002: 27). Με ηε ρξήζε, ινηπφλ, κλεκείσλ, θηηξίσλ, αξραηνινγηθψλ θαη ηζηνξηθψλ ηφπσλ, πιηθψλ θαηαινίπσλ θαη κνπζεηαθψλ εθζεκάησλ εμαζθαιίδεηαη ε δηδαθηηθή πνηθηιία θαη ελνπνίεζε ηεο ζρνιηθήο κε ηελ εμσζρνιηθή κάζεζε (Μαπξνζθνχθεο, 2005: 249). Δ κνπζεηνπαηδαγσγηθή, ηέινο, πξνάγεη ηελ ελνπνίεζε απηή θαη ηνλίδεη ηελ αλάπηπμε δηαιφγνπ θαη ακθίδξνκεο ζρέζεο ησλ ρψξσλ πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο κε ησλ ζρνιείσλ. Δ ζπλεξγαζία απηή βνεζάεη πεξαηηέξσ ηελ αλαηξνπή ηνπ πνιηηηζηηθνχ ρψξνπ απφ «λαφ ηέρλεο» ζε ρψξν εξκελείαο, φπνπ ζπγθεληξψλνληαη, κειεηψληαη θαη αμηνπνηνχληαη φιεο νη καξηπξίεο ηεο ηζηνξίαο ηνπ αλζξψπνπ. Μηα νξγαλσκέλε ινηπφλ επίζθεςε ζε έλα κνπζείν απαξηίδεηαη απφ ηξία ζηάδηα: α) πξνεηνηκαζία πξηλ ηελ επίζθεςε ηεο ζρνιηθήο ηάμεο απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ πνιηηηζηηθφ ρψξν, β) ην εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα πνπ ζα 15

16 ζπκκεηάζρνπλ ηα παηδηά θαηά ηελ επίζθεςή ηνπο ζην ρψξν θαη γ) ηε ζπλέρηζή ηνπ ζηελ ηάμε (Ώληξένπ, 1996, Αάιθνο, 2000). Δ ζπκκεηνρή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζε φιε απηή ηε δηαδηθαζία είλαη απαξαίηεηε, θαζψο είλαη ν ζπλδεηηθφο θξίθνο ηεο ηάμεο κε ην κνπζείν. Με ξφιν ππνζηεξηθηηθφ βνεζάεη νπζηαζηηθά ην κνπζεηνπαηδαγσγφ γηα ηηο ηδηαηηεξφηεηεο θάζε ηάμεο, φπσο ην θνηλσληθφ, γισζζηθφ θαη πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν ησλ καζεηψλ/ηξηψλ (Calcagnini, Testa, 2011). Άιισζηε ην πξφβιεκα ηεο αληηκεηψπηζεο ηεο πνιπκνξθίαο ζηελ ηάμε δελ είλαη δπλαηφ λα αληηκεησπηζηεί κε παγησκέλεο πξνηάζεηο. Υξεηάδεηαη, δειαδή, αλακθίβνια ε ελεξγφο ζπκκεηνρή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηελ επηινγή θαηάιιεισλ κεζφδσλ θαη εξγαιείσλ δξάζεηο, θάησ απφ ην πξίζκα κηαο ζχλζεζεο ηεο εμαηνκηθεπκέλεο κε ηελ νκαδηθφηεηα (Βπαγγέινπ, 2007: 17). πκπεξαζκαηηθά, ε κνπζεηνπαηδαγσγηθή κπνξεί λα ζπλδεζεί άξξεθηα κε ηε δηαπνιηηηζκηθφηεηα θαη θαηά επέθηαζε κε ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. ην πιαίζην απηφ άιισζηε έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί δηάθνξα πξνγξάκκαηα θαη ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ αθφκα πεξηζζφηεξα ζην κέιινλ. Ο ζπλδπαζκφο ηνπο πξνάγεη ηνπο ηέζζεξηο άμνλεο ηεο εθπαίδεπζεο ζηνλ 21 ν αηψλα, ζχκθσλα κε ηε Αηεζλή Βπηηξνπή ηεο UNESCO: «λα καζαίλνπκε λα καζαίλνπκε, λα καζαίλνπκε λα ελεξγνχκε, λα καζαίλνπκε λα ππάξρνπκε, λα καζαίλνπκε λα ζπκβηψλνπκε», ρξεζηκνπνηψληαο πνιινχο θαη δηαθνξεηηθνχο δηαχινπο επηθνηλσλίαο, φπσο νπηηθνί, -αθνπζηηθνί, - νζθξεηηθνί θαη γεπζηηθνί γιψζζα- -θίλεζε -αηζζήκαηα θαη ζθέςεηο, θαζψο θαη ηε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία θαη ζπλείδεζε (Παΐ δεο, 2001, Ozkardes, 2001) Δπηζθόπεζε εθπαηδεπηηθώλ πξνγξακκάησλ κε δηαπνιηηηζκηθό πεξηερόκελν Θεσξήζεθε απαξαίηεην γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ, αιιά θπξίσο γηα ηελ πιεξέζηεξε κειέηε ηνπ πιηθνχ πνπ ζα αμηνινγεζεί απφ ην πξφγξακκα «Βθπαίδεπζε Ώιινδαπψλ θαη Παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ εθπαηδεπηηθέο επηζθέςεηο καζεηψλ (ππνδξάζε 9.5) λα παξαηεζνχλ εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα κε δηαπνιηηηζκηθφ πεξηερφκελν, πνπ εθαξκφζηεθαλ ζηελ Βιιάδα αιιά θαη ζην εμσηεξηθφ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ελ ζπληνκία θαη κε ρξνλνινγηθή ζεηξά εθαξκνγήο ζα αλαθεξζνχλ ηα αθφινπζα πξνγξάκκαηα: «Βθπαίδεπζε θαη Πνιηηηζκηθή Ώλάπηπμε ησλ Μεηαλαζηψλ», «Ο πνιηηηζκφο σο κέζνλ θνηλσληθήο έληαμεο - κηα δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε», «Museums as Places for Intercultural Dialogue: Σα κνπζεία σο ρψξνη δηαπνιηηηζκηθνχ δηαιφγνπ», θαζψο θαη ην Πξφγξακκα Comenius. ην ηειεπηαίν ζπκκεηέρνπλ δχν ζρνιείν, πνπ ζπκκεηέρνπλ θαη ζηελ ππνδξάζε 9.5, θαη κάιηζηα 16

17 κπφξεζαλ λα ζπλδπάζνπλ θαη ηα δχν απηά πξνγξάκκαηα, πνπ εκπεξηέρνπλ δξάζεηο δηαπνιηηηζκηθνχ πεξηερνκέλνπ. 1) «Δθπαίδεπζε θαη ηελ Πνιηηηζκηθή Αλάπηπμε ησλ Μεηαλαζηώλ» Σν πκβνχιην ηεο Βπξψπεο, ην νπνίν πξνσζεί ηε Αηαπνιηηηζκηθή Βθπαίδεπζε αλέπηπμε θαηά ηε πεληαεηία έλα εξεπλεηηθφ πξφγξακκα γηα ηελ Βθπαίδεπζε θαη ηελ Πνιηηηζκηθή Ώλάπηπμε ησλ Μεηαλαζηψλ. Με ην πξφγξακκα απηφ δφζεθε ε δπλαηφηεηα ζην πκβνχιην ηεο Βπξψπεο λα δηεπξχλεη ηνπο νξίδνληέο ηνπο θαη λα πηνζεηήζεη κηα επξχηεξε πξννπηηθή, ζηελ νπνία ε Αηαπνιηηηζκηθή Βθπαίδεπζε ηαπηίδεηαη κε ηελ πξνεηνηκαζία φισλ ησλ λέσλ γηα ηε δσή ζε κηα πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία (CDCC s Project No 7, 1986). «ηφρνο ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ λα δηεπξπλζνχλ κέζα απφ κηα δηαπνιηηηζκηθή πξννπηηθή νη ζρέζεηο αλάκεζα: - ην ζρνιηθφ ζχζηεκα θαη ζην άκεζν ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. - ηηο πνιηηηζκηθέο δξαζηεξηφηεηεο κέζα θαη έμσ απφ ην ζρνιείν, ζχλδεζε δειαδή θαη κε ρψξνπο πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο. - ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ θαη ησλ ελειίθσλ» (Μάξθνπ, 1996α: 97, Παιαηνιφγνπ-Βπαγγέινπ, 2003: 76-77). 2) «Ο πνιηηηζκόο σο κέζνλ θνηλσληθήο έληαμεο - κηα δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε» ην πεηξακαηηθφ πξφγξακκα, επηρεηξήζεθε ηελ πεξίνδν , γηα πξψηε θνξά ζηελ Βιιάδα κε ηξφπν νξγαλσκέλν θαη κεζνδηθφ, λα αληηκεησπηζηεί ην δήηεκα ηεο πξφζβαζεο ζηελ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά πιεζπζκψλ πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθψλ, πνπ εγγξάθνληαη, ηαπηφρξνλα, ζην επξχ πεδίν ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Πξφθεηηαη γηα έλαλ θχθιν εηδηθά ζρεδηαζκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ γηα παηδηά κνπζνπικαληθώλ νηθνγελεηώλ, ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ ηεο Ώζήλαο (Κεξακεηθφο, Γθάδη, ΐνηαληθφο, Ώθαδεκία Πιάησλνο). Οη δξαζηεξηφηεηεο, νξγαλσκέλεο ζε ζεκαηηθέο ελφηεηεο, πξαγκαηνπνηνχληαλ θπξίσο ζε κνπζεία, κλεκεία θαη αξραηνινγηθνχο ρψξνπο. Σν πξφγξακκα δελ θηινδνμνχζε, αζθαιψο, λα αληηκεησπίζεη ηα έληνλα εθπαηδεπηηθά θαη άιια πξνβιήκαηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο πιεζπζκηαθήο νκάδαο. Βπηρείξεζε, σζηφζν, λα αληρλεχζεη ηνπο δξφκνπο ηεο ζπλχπαξμεο δηαθνξεηηθψλ πιεζπζκψλ ζην παξειζφλ, ην παξφλ θαη ην κέιινλ, λα ζπκβάιεη ζηελ νκαιή έληαμε ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ ησλ παηδηψλ πνπ ζπκκεηείραλ (Γθφηζεο, 1996, 1997). Χο ζηφρνο ηνπ πξνγξάκκαηνο ηέζεθε εμαξρήο ε ζπκβνιή ζηελ θνηλσληθή έληαμε ησλ παηδηψλ κέζα απφ ηελ ηφλσζε ηνπ απηνζπλαηζζήκαηφο ηνπο, ηε δηεξεχλεζε ησλ δεμηνηήησλ ηεο γξαθήο θαη ηεο αλάγλσζεο, ηηο νκαδηθέο 17

18 δξαζηεξηφηεηεο θαη ηελ ελαζρφιεζε κε ζέκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πνιηηηζκηθή ηνπο ηαπηφηεηα. Χο βαζηθνί άμνλεο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ παξαπάλσ επηιέρζεθαλ: 1. Δ νιηθή πξνζέγγηζε ηεο γιψζζαο. Δ αληηκεηψπηζε, δειαδή, ηεο γιψζζαο ζηε γξαπηή ηεο κνξθή σο θνηλσληθφ θαηλφκελν, κέζα ζην πεξηβάιινλ παξαγσγήο θαη ρξήζεο ηεο. 2. Δ αγσγή κέζσ ησλ κνπζείσλ. Γηαηί ην κνπζείν επηθνηλσλεί κε ην θνηλφ ηνπ θπξίσο δηακέζνπ ησλ αηζζήζεσλ θαη δεπηεξεπφλησο κε ηε ρξήζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ. Μπνξεί έηζη λα θαηαξγεί ηα γισζζηθά, ρξνληθά θαη πνιηηηζκηθά ζχλνξα. Σα απνηειέζκαηα ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ ηδηαίηεξα ελζαξξπληηθά ηφζν σο πξνο ηελ πινπνίεζε ησλ ζηφρσλ φζν θαη πξνο ηε ζπκκεηνρή ησλ παηδηψλ. Αχν ζπκπεξάζκαηα πξέπεη λα επηζεκαλζνχλ. Σν πξψην είλαη ε επηβεβαίσζε ηεο δχλακεο ηνπ κνπζείνπ σο κέζνπ αγσγήο θαη ε δπλαηφηεηα πνπ πξνζθέξεη γηα ζρεδηαζκφ δηαθνξνπνηεκέλσλ πξνγξακκάησλ αλάινγα κε ην θνηλφ. Σν δεχηεξν είλαη ε δπλαηφηεηα αμηνπνίεζεο ηνπ κνπζείνπ ζηα πξνγξάκκαηα δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο πνπ ζρεδηάδνληαη θαη ζα ζρεδηαζηνχλ ζην κέιινλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ απμεκέλσλ θαη πηεζηηθψλ αλαγθψλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο (Γθφηζεο, Κχξδε, Σζηηνχξε, ΐνθνηφπνπινο, 1994). Σέινο θάηη εμίζνπ ζεκαληηθφ. Δ ελζνπζηψδεο αληαπφθξηζε θαη ζπκκεηνρή ησλ παηδηψλ ζην πξφγξακκα απέδεημε ηε «δίςα» ηνπο λα γλσξίζνπλ λέα πξάγκαηα, λα δεκηνπξγήζνπλ θαη λα επηθνηλσλήζνπλ. Μέζα απφ ηελ απηελέξγεηα θαη ηε ζπλεξγαζία, ην παηρλίδη θαη ηε δεκηνπξγία, κέζα απφ ηελ απνδνρή θαη ην ζεβαζκφ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, θάλεθε λα αλνίγεη έλαο λένο θφζκνο ζηα κάηηα ησλ παηδηψλ. Έλαο θφζκνο πνπ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα δελ είλαη λένο. Μφλν πνπ ηψξα δνθίκαζαλ λα ηνλ απνθσδηθνπνηήζνπλ θαη λα ηνλ «δηαβάζνπλ», δειαδή λα ηνλ γλσξίζνπλ (Γθφηζεο, Κχξδε, Σζηηνχξε, ΐνθνηφπνπινο, 1994). Ώλάινγεο εθαξκνγέο θαη εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα, κεγαιχηεξεο ή κηθξφηεξεο εκβέιεηαο, πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζε ακηγείο ή κηθηέο νκάδεο, έθηνηε θαη απφ άιινπο θνξείο θαη κνπζεία. Υαξαθηεξηζηηθά αλαθέξεηαη ε Αηεχζπλζε Νεψηεξεο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο ηνπ ΤΠΠΟ, πνπ δεκηνχξγεζε ην Αηαπνιηηηζκηθφ εξγαζηήξη Ειίνπ, ε Κνπκαληάξεηνο Πηλαθνζήθε πάξηεο (Καθνχξνπ-Υξφλε, 2006: 71-77), ην Βζληθφ Ώξραηνινγηθφ Μνπζείν, ην Λανγξαθηθφ θαη Εζηνξηθφ Μνπζείν Λάξηζαο, (ην νπνίν απφ ην 2000 ζπλεξγάδεηαη κε θνξείο πινπνίεζεο πξνγξακκάησλ Β.Π.Β.Ώ.Κ. θαη απνβιέπνπλ ζηελ νκαιή έληαμε ησλ ηζηγγαλφπαηδσλ ζην ζρνιείν, 18

19 ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ζρνιηθψλ δηαξξνψλ θαη ηε κείσζε ηεο ζρνιηθήο ππνεπίδνζεο) θαη ην ΐπδαληηλφ θαη Υξηζηηαληθφ Μνπζείν (Γθφηζεο, 2011). Οη πνιπζρηδείο απηέο ζπλεξγαζίεο δηαζθαιίδνπλ ηελ απνηειεζκαηηθή θαη νκαιή έθβαζε θάζε εθπαηδεπηηθήο εθαξκνγήο θαη θαιιηεξγνχλ κία ζηελφηεξε ζρέζε ησλ παηδηψλ ηζηγγάλσλ κε ην κνπζείν θαη ην πεξηερφκελν ηεο δξάζεο. Δ ζπλεξγαζία κε ηνπο ππεχζπλνπο ιεηηνπξγεί δηαθσηηζηηθά σο πξνο ηε ζχζηαζε θαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά θάζε νκάδαο, ελψ θαζηζηά ζαθή ηελ αλάγθε έκθαζεο ζε θνηλέο πνιηηηζηηθέο αλαθνξέο. Βθαξκφδνληαο δηαδξαζηηθέο πεξηεγήζεηο κε ζηάζεηο ζε αληηπξνζσπεπηηθά κνπζεηαθά αληηθείκελα, επηρεηξείηαη ε αληαιιαγή εκπεηξηψλ θαη εληππψζεσλ (Γθφηζεο, 2011). 3) «MAP for ID» ηε ζπλέρεηα παξνπζηάδνληαη κεξηθνί βαζηθνί άμνλεο θαη ελ ζπληνκία νξηζκέλα ζηνηρεία ηνπ Βπξσπατθνχ Πξνγξάκκαηνο κε ηνλ ηίηιν «MAP for ID» (Museums as Places for Intercultural Dialogue: Σα κνπζεία σο ρώξνη δηαπνιηηηζκηθνύ δηαιόγνπ). Σν πξφγξακκα απηφ πινπνηήζεθε απφ ην Αεθέκβξην ηνπ 2007 σο ην Ννέκβξην ηνπ 2009 θαη ρξεκαηνδνηήζεθε απφ ηελ Βπξσπατθή Βπηηξνπή. ην Πξφγξακκα ζπκκεηείραλ κνπζεία απφ ηελ Εηαιία, ηελ Οπγγαξία, ηηο Κάησ Υψξεο θαη ηελ Εζπαλία. Σν Πξφγξακκα έδεημε φηη ηα κνπζεία κπνξνχλ φρη κφλν λα αληηθαηνπηξίδνπλ ηηο θνηλσληθέο αιιαγέο αιιά θαη λα βνεζνχλ ζηε δηακφξθσζή ηνπο σο θνξείο αιιαγήο θαη ηα ίδηα (Κreps, 2009: 5). Οη βαζηθνί άμνλεο θαη ηα κεζνδνινγηθά θξηηήξηα πνπ έιαβαλ ππφςε ηα κνπζεία θαηά ηε ζπκκεηνρή ζην πξφγξακκα, πξνζαξκφδνληάο ηα ζηηο ηδηαηηεξφηεηέο ηνπο είλαη ηα αθφινπζα: - Καηαλφεζε δηαπνιηηηζκηθνχ δηαιφγνπ σο δηαδηθαζία δηπιήο θαηεχζπλζεο - Όπαξμε δπλακηθή, δηαινγηθή ζεκαζία ηεο «θιεξνλνκηάο» φπνπ νη ζεκαζίεο κπνξνχλ λα γίλνπλ αληηθείκελν επαλαδηαπξαγκάηεπζεο, λα αλαδνκεζνχλ θαη λα μαλακνηξαζηνχλ ζε έλα θνηλφ ρψξν αιιειεπίδξαζεο. - «Σν παξειζφλ είλαη κηα μέλε ρψξα» θαη φια ηα ηκήκαηα ηνπ πιεζπζκνχ ππνθέξνπλ απφ έιιεηςε πνιηηηζηηθήο ή ηζηνξηθήο γλψζεο. - Ώληίιεςε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο σο ην ελνπνηεηηθφ ππφβαζξν θαη φρη ζαλ κηα αληηζηαζκηζηηθή ελέξγεηα πνπ απεπζχλεηαη απνθιεηζηηθά ζε κεηαλάζηεο. - ηα δηαπνιηηηζκηθά πξνγξάκκαηα ζηα κνπζεία αζρνινχληαη θπξίσο κε ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ ζρέζεσλ θαη δηαινγηθψλ ηθαλνηήησλ πνπ πεξηιακβάλνπλ ηε γλσζηηθή επζηξνθία, ηελ ηθαλφηεηα ακθηζβήηεζεο απφςεσλ, ηε ζπλείδεζε 19

20 πνιιαπιψλ ηαπηνηήησλ θαη ην άλνηγκα πξνο άηνκα θαη νκάδεο κε δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκηθφ, εζληθφ θαη ζξεζθεπηηθφ ππφβαζξν. - Βλζάξξπλζε δηαπνιηηηζκηθψλ ζπδεηήζεσλ, αληηπαξαζέζεσλ θαη θαηαλφεζε κεηθηψλ νκάδσλ. - Πξνψζεζε ηεο ελεξγήο εκπινθήο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο δέζκεπζεο ησλ ζπκκεηερφλησλ, φρη γηα απηνπξνβνιή, αιιά γηα λα ζέζεη βάζεηο γηα ηε ζπλέρηζε ηνπ δηαιφγνπ θαη ηεο ζπλεξγαζίαο. - Βζηίαζε ζηε κεζνδνινγία θαη φρη ζην πεξηερφκελν. - Ώλάγθε γηα καθξνρξφληα δνπιεηά θαη φρη γηα επθαηξηαθέο ζπλαληήζεηο κε άιιεο νκάδεο θνηλνχ. - Ώληαπφθξηζε ζηελ απμαλφκελε δηαθνξνπνίεζε ηνπ κνπζεηαθνχ θνηλνχ δνπιεχνληαο κε φισλ ησλ ηχπσλ ηηο ζπιινγέο φρη απιά κε εθείλεο πνπ έρνπλ κηα άκεζε ή επηθαλεηαθή αλαθνξά ζε ζπγθεθξηκέλεο θνηλφηεηεο ή άηνκα - ηελ εξκελεία λα ζπκπεξηιεθζνχλ θσλέο ηεο θνηλφηεηαο, ηεθκεξίσζε θαη έθζεζε, εμαζθαιίδνληαο φηη ν ζθνπφο ησλ δηαπνιηηηζκηθψλ ζρεδίσλ είλαη νξαηφο θαη εχθνια αλαθηήζηκνο ζην ζχζηεκα ηεθκεξίσζεο ησλ ζπιινγψλ, ζε κφληκεο ή πεξηνδηθέο εθζέζεηο (Bodo, 2009: 23-24). Παξαθάησ αλαθέξνληαη ελ ζπληνκία νξηζκέλα ζηνηρεία απφ ηα δηαπνιηηηζκηθά πξνγξάκκαηα αλά ρψξα ηνπ πξνγξάκκαηνο ΜΏΡ: - Σα κνπζεία ηνπ Σνξίλν σο ρψξνη δηαπνιηηηζκηθνχ δηαιφγνπ: γηα λα πξνάγνπλ ηελ πξνζβαζηκφηεηα γηα φινπο ηνπο πνιίηεο, πήξαλ κέξνο ζε δηάθνξα πξνγξάκκαηα κεηαμχ ησλ νπνίσλ ην ηξηεηέο «Μηα θιεξνλνκηά γηα φινπο» θαη ην επξσπατθφ «Σα κνπζεία ιέλε πνιιέο ηζηνξίεο». Δ ζπλέρεηα απηήο ηεο δνπιεηάο ήηαλ ε ζπκκεηνρή ζην MAP for ID κε ηε ζπκκεηνρή 7 κνπζείσλ πνπ φια πξνψζεζαλ ηε δηαπνιηηηζκηθφηεηα πξνζεγγίδνληαο δηαθνξεηηθά ζέκαηα, φπσο ηελ πφιε, ηε γιψζζα, ην πνιενδνκηθφ ζχζηεκα θαη αληερήζεηο απφ ιανχο, πνιηηηζκνχο θαη ηέρλεο (Simone, 2009: 32-47). - ηελ Δκίιηα Ρνκάληα κε ην πξφγξακκα ΜΏΡ ε πξνζνρή κεηαθηλήζεθε απφ ηα αληηθείκελα ζηνπο αλζξψπνπο θαη απφ ην κνπζείν σο δεκφζην ρψξν αλνηρηφ ζε δηάδξαζε θαη αληαιιαγή κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ ζην κνπζείν σο ρψξν φπνπ νη ζεκαζίεο παξάγνληαη καδί, μεθηλψληαο απφ κηα θνηλή θιεξνλνκηά. αληαπνθξίζεθαλ 400 κνπζεία κε εμαηξεηηθέο σο πξνο ηελ πνζφηεηα θαη ηελ πνηφηεηα πξνηάζεηο πνπ ππνβιήζεθαλ: έλα θαζαξφ ζεκείν ησλ πξννπηηθψλ θαη πξνηεξαηνηήησλ πνπ αιιάδνπλ ζηα ηνπηθά κνπζεία θαη δείρλεη φηη ππάξρεη έλαο 20

21 κεγάινο αξηζκφο ηδξπκάησλ πνπ ζέινπλ λα πεηξακαηηζηνχλ κε δηαθνξεηηθέο θαη πξσηφηππεο πξνζεγγίζεηο γηα ηελ πξνψζεζε ηνπ δηαπνιηηηζκηθνχ δηαιφγνπ. Βπηιέρζεθαλ επηά (7) πηινηηθά πξνγξάκκαηα δηαθνξεηηθά σο πξνο ηελ ηππνινγία ησλ ζπιινγψλ θαη ηνπο ζηφρνπο ησλ πξνγξακκάησλ. ηα πην πνιιά απφ απηά ζπλεξγάζηεθαλ επηκειεηέο κνπζείσλ, εθπαηδεπηηθνί, δηακεζνιαβεηέο, ελψζεηο κεηαλαζηψλ, κέιε ηεο θνηλφηεηαο θαη πνιίηεο (απηφρζνλεο ή κεηαλάζηεο) κε πνιχ θαιά απνηειέζκαηα, φπσο πξνζέγγηζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο (Salvi, 2009: 48-63). - ην λνηηναλαηνιηθό Άκζηεξληακ ην Imagine IC (ίδξπκα γηα ηελ νπηηθνπνίεζε ηεο ζχγρξνλεο θνπιηνχξαο θαη δηαθνξάο) παξνπζηάδεη ηηο δηαθνξεηηθέο δηαζηάζεηο ησλ πξνζσπηθψλ ηαπηνηήησλ θαη αληηιήςεσλ ησλ αλζξψπσλ, ηνλίδνληαο ηε ζεκαζία ηνπο. Βπίζεο, δίλεη λέεο πξννπηηθέο ζε θνηλά αηζζήκαηα, βηψκαηα θαη ελδηαθέξνληα κέζα απφ δηαθνξεηηθέο κνξθέο έθθξαζεο, φπσο ζέαηξν, ειεχζεξε παξαζηαηηθή εθηέιεζε/απφδνζε (peroformance), θσηνγξαθία, βίληεν θαη ερνγξάθεζε (Raat, 2009: 64-73). - ηελ Οπγγαξία ν Οξγαληζκφο πνπ αλέιαβε ην Πξφγξακκα εξκήλεπζε ηε ιέμε «πνιηηηζκφο» κε ηελ επξεία ηνπ έλλνηα, ζπκπεξηιακβάλνληαο θαη άιια ζηνηρεία, φπσο ν δηάινγνο αλάκεζα ζε γεληέο κεηαλαζηψλ θαη επαγγεικαηηθέο νκάδεο ελφο κνπζείνπ γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ απφςεσλ ησλ αιινδαπψλ γηα ην ζχγρξνλν πνιηηηζκφ θαη πσο ηνλ βηψλνπλ, ηνλίδνληαο ηελ πνιπδηάζηαηε έλλνηα ηνπ πνιηηηζκνχ. (Korenchy-Misz, 2009: 74-87). 4) Πξόγξακκα σθξάηεο πξόγξακκα δξάζεο ηεο Δπξσπατθήο Δλόηεηαο ζηνλ ηνκέα ηεο Βθπαίδεπζεο: ρνιηθή εθπαίδεπζε: Comenius. Δ δξάζε Comenius ζπκβάιιεη ζηελ πξνψζεζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επαηζζεηνπνίεζεο ζηε ζρνιηθή εθπαίδεπζε ζηελ Βπξψπε κέζσ δηαθξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ νη νπνίεο απνζθνπνχλ: - ζηελ αχμεζε ηεο επαηζζεηνπνίεζεο φζνλ αθνξά ζηε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ πνιηηηζκψλ - ζηελ αλάπηπμε πξσηνβνπιηψλ δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζηνλ ηνκέα ηεο ζρνιηθήο εθπαίδεπζεο - ζηε βειηίσζε ησλ δεμηνηήησλ ησλ δηδαζθφλησλ ζην πεδίν ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο - ζηελ ππνζηήξημε ηεο θαηαπνιέκεζεο ηνπ ξαηζηζκνχ θαη ηεο μελνθνβίαο - ζηε βειηίσζε ηεο εθπαίδεπζεο ησλ παηδηψλ ησλ δηαθηλνπκέλσλ εξγαδνκέλσλ, ησλ απηψλ πνπ αζθνχλ πιαλφδηα επαγγέικαηα, ησλ ηζηγγάλσλ θαη ησλ ηαμηδησηψλ. 21

22 ην πιαίζην απηήο ηεο δξάζεο ην γεληθφ Λχθεην Αηαπνιηηηζκηθήο Βθπαίδεπζεο Βπφζκνπ (Comenius: ην ζπκκεηείρε κε ζέκα «Τπνζηεξίδσ ηε Αηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε κέζσ ησλ κνπζείσλ: θέθηνκαη, Μηιάσ, Ώγγίδσ» (Think, Talk, Touch: TTT). πλεξγαδφκελεο ρψξεο ηνπ πξνγξάκκαηνο: Βιιάδα, Εηαιία, ΐέιγην, Πνισλία, Λεηνλία, ΐνπιγαξία θαη Σνπξθία θαη ζπκκεηείραλ πεξηζζφηεξνη απφ 100 καζεηέο/ηξηεο ηνπ ζρνιείνπ. Σα απνηειέζκαηα απφ ηε ζχκπξαμε ηεο δξάζεο: - Πεξηήγεζε, μελάγεζε, νξγαλσκέλε θαη πξνεηνηκαζκέλε επίζθεςε ζε ρψξνπο πνιηηηζκνχ:. - πκκεηνρή ζε βησκαηηθά εξγαζηήξηα - Βλίζρπζε ηεο επηθνηλσλίαο κε ρξήζε μέλσλ γισζζψλ - Αηαπνιηηηζκηθφο θαη δηαζξεζθεπηηθφο δηάινγνο - Βπίηεπμε πνηθίισλ ζπλαηζζεκαηηθψλ ζηφρσλ - Ώλάπηπμε νκαδνζπλεξγαηηθνχ κνληέινπ αλάπηπμεο - Βλίζρπζε ηνπ πξφηππνπ «Βπξσπαίνο πνιίηεο» - Βμσζηξέθεηα, απηνπεπνίζεζε θαη πξνψζεζε ηεο δηαπνιηηηζκηθφηεηαο κέζα απφ ρψξνπο πνιηηηζκνχ θαη επηθνηλσλίαο (Comenius, ). Σν ίδην Λχθεην, ην γεληθφ Λχθεην Αηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο Βπφζκνπ, ζπκκεηείρε θαη ζην 1 ν έηνο εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο Βθπαίδεπζεο Ώιινδαπψλ θαη Παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ ζηελ ππνδξάζε 9.5 εθπαηδεπηηθέο επηζθέςεηο καζεηψλ, ην νπνίν ζα κειεηεζεί ζηελ δηάξθεηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Σν ζρνιείν ζπλεξγάζηεθε κε ην κνπζείν Φσηνγξαθίαο θαη απφ θνηλνχ δεκηνχξγεζαλ ην εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα κε ηίηιν «Πνξηξέηα Ώλζξψπσλ: Βηθφλεο Σνπ Σφπνπ Μνπ». Σν ζεκαληηθφ είλαη φηη ηα δχν πξνγξάκκαηα ζπλδέζεθαλ κεηαμχ ηνπο. Βπίζεο, θαη ην θαιιηηερληθφ ζρνιείν Δξαθιείνπ, ζπλδχαζε ηηο δξάζεηο ηνπ δηαπνιηηηζκηθνχ πξφγξακκα Comenius, πνπ ζπκκεηείρε ζε ζπλεξγαζία κε ζρνιεία απφ ηελ Γεξκαλία, ηελ Πνξηνγαιία θαη ηελ Σνπξθία κε ηηο εθπαηδεπηηθέο επηζθέςεηο καζεηψλ θαηά ην 1 ν έηνο εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Σν ζρνιείν ζην πιαίζην ησλ επηζθέςεσλ ζε ρψξνπο πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο ζπλεξγάζηεθε κε ην Εζηνξηθφ Μνπζείν Κξήηεο κε ηίηιν εθπαηδεπηηθνχ «Γξακκή θαη ρξψκα: Λεπθφ Μέιαλ Βξπζξφ - σρξφ» Δπηζθόπεζε δύν πξνγξακκάησλ πνπ ζπλδένπλ ην ζρνιείν κε ηνπο ρώξνπο πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο 22

23 ηε ζπλέρεηα επηιέρζεθαλ λα παξνπζηαζηνχλ δχν πξνγξάκκαηα, ην «ΜΒΛΕΝΏ Βθπαίδεπζε θαη Πνιηηηζκφο» θαη «Σν ζρνιείν πηνζεηεί έλα κλεκείν», πνπ παξνπζηάδνπλ ηα απνηειέζκαηα απφ ηε ζρέζε ζρνιείνπ - ρψξνπ πνιηηηζκηθήο αλαθνξάο, θαζψο ην πξφγξακκα πνπ ζα εξεπλεζεί ζηεξίδεηαη θαη ζηελ ζπλεξγαζία ζρνιείνπ-κνπζείνπ γηα ηε δεκηνπξγία εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ κε δηαπνιηηηζκηθφ πεξηερφκελν. 1) Πξόγξακκα «ΜΔΛΗΝΑ Δθπαίδεπζε θαη Πνιηηηζκόο» Σν πξφγξακκα «ΜΒΛΕΝΏ- Βθπαίδεπζε θαη Πνιηηηζκφο» απνζθνπνχζε ζηελ αλάδεημε ηεο πνιηηηζηηθήο δηάζηαζεο ηεο εθπαίδεπζεο. Βθαξκφζηεθε πεηξακαηηθά ηελ πεξίνδν ζε 92 Αεκνηηθά ρνιεία (86 δεκφζηα θαη 6 ηδησηηθά) ζηελ Βιιάδα θαη 2 Αεκνηηθά ρνιεία ζηελ Κχπξν (Λεπθσζία θαη Λεκεζφ). Ώπνηέιεζε θνηλφ πξφγξακκα δξάζεο ηνπ ΤΠΒΠΘ θαη ηνπ ΤΠΠΟ κε θνξέα πινπνίεζεο ηε Γεληθή Γξακκαηεία Βπηκφξθσζεο Βλειίθσλ (Παΐ δεο- Θενδσξίδεο, 2000). Σν πξφγξακκα εληάζζεηαη, απφ άπνςε θηινζνθίαο θαη ζηφρσλ, πιεζηέζηεξα ζην επηθνηλσληαθφ θαη δπλακηθφ ζεκαηλφκελν ηεο έλλνηαο «Πνιηηηζκηθφο Πινπξαιηζκφο», ίζσο επεηδή ν φξνο πξνηάζζεη εληνλφηεξα ηελ έλλνηα ηεο ζπλχπαξμεο, παξά ην πιήζνο, ηε δπλαηφηεηα γηα πνηθηιία εθθξάζεσλ ηνπ ίδηνπ θαη πάληα δηαθνξεηηθνχ. Τπνδειψλεη, επίζεο, ηελ ηαπηφρξνλε ζπλχπαξμε θαη ζπιιεηηνπξγία (Παΐ δεο, 2002: 43). Σν πξφγξακκα «ΜΒΛΕΝΏ» ππήξμε νπζηαζηηθά έλα πξφγξακκα εκςχρσζεο θαη επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ, πνπ απέβιεπε ζηελ αλάπηπμε ζεηηθήο ζηάζεο πξνο ηελ Σέρλε θαη ηνλ Πνιηηηζκφ θαη ηειηθά ζηελ αλαγλψξηζε ηεο παηδαγσγηθήο ηνπο ζεκαζίαο. Δ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζην πξφγξακκα ππήξμε πνιχπιεπξε, πνιχηερλε, είρε εξγαζηεξηαθή κνξθή θαη αλαπηχρζεθε ζε επάιιεινπο θχθινπο «πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηεί ν δάζθαινο φρη απιφο ρεηξηζηήο πιηθψλ, αιιά ζπλεηδεηφο γλψζηεο ησλ κεζφδσλ θαη εμεξεπλεηήο ησλ κέζσλ, πνπ πξέπεη λα αλαδεηήζεη πξνθεηκέλνπ ε δηδαθηηθή ηνπ παξέκβαζε λα πξνθαιεί ην ζπλαίζζεκα θαη ηελ απφιαπζε, θαιχπηνληαο παξάιιεια κε πιεξφηεηα θαη ζαθήλεηα ηνπο δηδαθηηθνχο ηνπ ζηφρνπο» (Παΐ δεο, 2002). ηφρνο ηνπ ππήξμε, κέζα απφ ηελ επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ε κεηαηξνπή φιεο ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο ζε θνηλφηεηα επηθνηλσλίαο, δεκηνπξγηθφηεηαο θαη έθθξαζεο. Εδηαίηεξε ζεκαζία απνδφζεθε απφ ηελ αξρή ηεο εθαξκνγήο ηνπ πξνγξάκκαηνο, ζηελ νξγάλσζε επηζθέςεσλ ζε ρψξνπο πνιηηηζκηθήο θαη ηζηνξηθήο αλαθνξάο, κε ηε δεκηνπξγία ελφο πιαηζίνπ επίζθεςεο ζε έλα κνπζείν 23

24 κέζα απφ ηε δξάζε «νη καζεηέο πεγαίλνπλ λα ζπλαληήζνπλ ηελ ηέρλε». Δ δξάζε απηή αλαιχεηαη ζε ηξεηο άμνλεο: α) αλάπηπμε δεμηνηήησλ θαη θαιιηηερληθήο έθθξαζεο β) αλάπηπμε δεμηνηήησλ δηαπξνζσπηθήο επηθνηλσλίαο κέζα απφ ηελ θαιιηηερληθή έθθξαζε θαη γ) αλάπηπμε πνιηηηζκηθήο ζπλείδεζεο (Γνχζεο, 1994). Οη φξνη «εθπαίδεπζε» θαη «πνιηηηζκφο» δειαδή εθιακβάλνληαη σο δχν έλλνηεο πνπ βξίζθνληαη ζε ζπλερή δηάινγν. Έκθαζε ζηνλ πνιηηηζκφ, κέζα απφ ηελ εθπαίδεπζε ζεκαίλεη πξνζέγγηζε ηεο αλζξψπηλεο θαηάθηεζεο θαη δεκηνπξγίαο, επηθνηλσλία κε ηνπο αλζξψπνπο θαη ην πεξηβάιινλ, έθθξαζε θαη επηθνηλσλία κέζσ ηεο ηέρλεο. Σν πξφγξακκα «Μειίλα» αλέδεημε ηελ αλάγθε γηα ηελ ιεηηνπξγία ελφο πξαγκαηηθά δεκηνπξγηθνχ ζρνιείνπ, φπνπ κέζα απφ ηε δηδαζθαιία ζα αλαπηχζζνληαη αλζξψπηλεο ζρέζεηο θαη φπνπ ν καζεηήο ζα ελζαξξχλεηαη ζηε δεκηνπξγία θαιιηεξγψληαο ηε ζπλζεηηθή ζθέςε, ηελ παξαηεξεηηθφηεηα θαη ην ηαιέλην ηνπ, εκπηζηεπφκελνο ηε δηαίζζεζε, ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπ. Έγηλε ιφγνο γηα ηε ζχλζεζε παηδείαο θαη πνιηηηζκνχ, γηα ηε ζπλεξγαζία ζρνιείνπ θαη Μνπζείνπ, κε ζηφρν ηελ «επαηζζεηνπνίεζε ηνπ παηδηνχ ζηνλ πνιηηηζκφ θαη ηε δεκηνπξγία κηαο άιιεο θνηλσλίαο, κηαο άιιεο λννηξνπίαο, κηαο άιιεο πνιηηηθήο», ζχκθσλα κε ηε ζθέςε ηεο Μειίλαο Μεξθνχξε (Παΐ δεο, Θενδσξίδεο, 2000). εκαληηθφ βέβαηα είλαη λα αλαθεξζεί φηη δπζηπρψο ην πξφγξακκα «ΜΒΛΕΝΏ» δελ γεληθεχηεθε ζε επίπεδν επηθξάηεηαο. 2) «Σν ρνιείν πηνζεηεί έλα κλεκείν» Σν πξφγξακκα μεθίλεζε ην 1992 απφ ηε Νάπνιε ηεο Εηαιίαο, κε ζηφρν ηελ επαηζζεηνπνίεζε ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο ζε δεηήκαηα πξνζηαζίαο ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Δ αλάγθε γηα κηα ηέηνηα πξνζπάζεηα ήηαλ επηηαθηηθή ζε κηα πφιε ζα ηε Νάπνιε, ηεο νπνίαο ηα κλεκεία είλαη ππνβαζκηζκέλα ηφζν σο πξνο ηελ θαηάζηαζή ηνπο, φζν θαη ζηε ζπλείδεζε ησλ θαηνίθσλ ηεο. ην πιαίζην ηνπ πξνγξάκκαηνο 150 ζρνιεία έζεζαλ ππφ ηελ πξνζηαζία ηνπο ηζάξηζκα κλεκεία, αλέιαβαλ δειαδή ηελ πνιχπιεπξε κειέηε θαη ζηε ζπλέρεηα αλάδεημή ηνπο ζηελ επξχηεξε ηνπηθή θνηλφηεηα. Δ επηηπρία πνπ γλψξηζε ην πξφγξακκα κέζα απφ ηε βαζκηαία εκπινθή, φρη κφλν ησλ καζεηψλ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ, αιιά θαη ησλ γνληψλ, ζπγγελψλ θαη πεξίνηθσλ, νδήγεζε ζηελ ηδέα ηεο εθαξκνγήο ηνπ ζε επξσπατθφ επίπεδν. Σν πνιηηηζηηθφ ίδξπκα Πήγαζνο αλέιαβε, κε ηελ νηθνλνκηθή ζηήξημε ηεο Βπξσπατθήο Βπηηξνπήο, ηελ ηξηεηή πηινηηθή εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζε 15 πφιεηο ηεο Βπξσπατθήο Έλσζεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ε Ώζήλα. Γηα ηελ Βιιεληθή εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο, ην ζπληνληζκφ ηνπ νπνίνπ ην αλέιαβε ην ειιεληθφ ηκήκα ηνπ 24

25 ICOM, επηιέρζεθαλ 10 κλεκεία ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξν απφ ηξεηο κεγάιεο πεξηφδνπο: ηελ αξραηφηεηα, ην ΐπδάληην θαη ηνπο λεφηεξνπο ρξφλνπο. Πξφθεηηαη γηα κλεκεία πνπ είηε βξίζθνληαη ζε ππνβαζκηζκέλεο πεξηνρέο ηνπ ηζηνξηθνχ ππξήλα ηεο πφιεο είηε είλαη ιηγφηεξα γλσζηά ζην επξχ θνηλφ (Σζηηνχξε, 1997: 22). ΐαζηθφο ηνπ ζηφρν ε δεκηνπξγία κηαο ηδηαίηεξεο ζρέζεο δηάξθεηαο αλάκεζα ζην καζεηή θαη ηα κλεκεία. Δ πινπνίεζε ηνπ Πξνγξάκκαηνο απηνχ ζπλέβαιε ζηε γλσξηκία ησλ καζεηψλ κε ηα κλεκεία πνπ πηνζέηεζαλ κέζα απφ έλα πιέγκα εηδηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη πξνζεγγίζεσλ, νη νπνίεο απεπζχλνληαλ ηφζν ζην γλσζηηθφ φζν θαη ζην ζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδν, αμηνπνηψληαο ζπρλά ηηο γλψζεηο ησλ καζεηψλ απφ ηε ζρνιηθή χιε. Έηζη, ε κειέηε ησλ κλεκείσλ δελ βαζίζζεθε κφλν ζηα βηβιία ή ζε άιιεο γξαπηέο πεγέο, αιιά θπξίσο ζηε ζπζηεκαηηθή πξνζσπηθή παξαηήξεζε θαη ηελ έξεπλα. Με ηνλ ηξφπν απηφ θαιιηεξγήζεθε ε αλάγθε λα ελζσκαησζεί ην κλεκείν ζηελ θαζεκεξηλή δσή ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο, γεγνλφο πνπ παξαθίλεζε θαη άιινπο καζεηέο ζε αλάινγεο δξαζηεξηφηεηεο. Ώλαπηχρζεθαλ, παξάιιεια, ζρέζεηο ζπλεξγαζίαο θαη θηιίαο κε άιια παηδηά ή άιια ζρνιεία ζε ηνπηθφ, πεξηθεξεηαθφ, παλειιήλην ή θαη επξσπατθφ επίπεδν. Σν Πξφγξακκα «Σν ρνιείν πηνζεηεί έλα Μλεκείν» ζπκπεξηιήθζεθε θαη ζηηο επηκέξνπο δξάζεηο ηνπ πξνγξάκκαηνο «ΜΒΛΕΝΏ» (Υαηδεληθνιάνπ, 2002: ). 25