ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΕΛΕΓΧΩΝ

Transcript

1 Εθνικά Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίμων έτους 2013 Εργαστηριακοί Έλεγχοι ΙΟΥΝΙΟΣ 2014 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΕΛΕΓΧΩΝ

2 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων

3 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΓΧΚ ΓΤ ΓΤΟ EAAT ΕΦΕΤ ΙΥΤ ΚΕΔΥ ΚΚΙΑ ΚΤΠ KYA ΜΦΙ ΠΔΑ ΠΔΑΜΘ ΠΔΒΑ ΠΔΔΕ ΠΔΗ ΠΔΘ ΠΔΚ ΠΔΚΜ ΠΔΠ ΠΕ ΠΕΔΥ ΠΟΕΣΕ ΠΟΠ ΧΥ Γενικό Χημείο του Κράτους Γενετικά τροποποιημένος/η Γενετικά Τροποποιημένος Οργανισμός Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων Ινστιτούτο Υγιεινής Τροφίμων Κεντρικό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας Κέντρο Κτηνιατρικών Ιδρυμάτων Αθηνών Κώδικας Τροφίμων και Ποτών Κοινή Υπουργική Απόφαση Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Πελοποννήσου του ΕΦΕΤ Περιφερειακή/ές Ενότητα/ες Περιφερειακό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας Πολυετές Ολοκληρωμένο Εθνικό Σχέδιο Ελέγχου Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης Χημική Υπηρεσία cfu (colony forming unit) EFSA (European Food Safety Authority) ELISA (Enzyme Linked Immunosorbent Assay) LOD (Limit of Detection) FAO (Food and Agricultural Organization) LOQ (Limit of Quantification) MRLs (Maximum Residue levels) WHO (World Health Organization Αριθμός αποικιών Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων Ενζυμικός ανοσοπροσροφητικός προσδιορισμός Όριο Ανίχνευσης μεθόδου ανάλυσης Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών Όριο ποσοτικού προσδιορισμού μεθόδου ανάλυσης Ανώτατες περιεκτικότητες (ο όρος χρησιμοποιείται για κατάλοιπα φυτοπροστατευτικών προϊόντων) Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 3/146

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ 11 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Επίσημος έλεγχος για την ανίχνευση Salmonella spp. σε παρασκευάσματα κρέατος, παγωτά και φυτικά προϊόντα (κομμένα λαχανικά) Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για Listeria monocytogenes: α. καταμέτρηση σε μαλακά μη ωριμασμένα τυριά και β. ανίχνευση σε παιδικές τροφές Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για τον προσδιορισμό ισταμίνης σε αλιευτικά προϊόντα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία 38 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 4/146

5 4. Επίσημος έλεγχος για τους ιούς Norovirus και Ηπατίτιδα Α σε τρόφιμα έτοιμα προς κατανάλωση Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια 40 προς έλεγχο 4.5 Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για εντεροτοξίνες σταφυλόκοκκων σε τυριά Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων βαρέων των διοξινών & PCBs στα τρόφιμα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων βαρέων μετάλλων και ανόργανου κασσιτέρου στα τρόφιμα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία 60 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 5/146

6 8. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων της 3-μονοχλωροπροπανόλης στα τρόφιμα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των νιτρικών ιόντων σε λαχανικά και παιδικές τροφές Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των μυκοτοξινών στα τρόφιμα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία 75 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 6/146

7 12. Επίσημος έλεγχος παρουσίας φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε μεταποιημένα τρόφιμα φυτικής και ζωικής προέλευσης Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος τις πρόσθετες ουσίες σε διάφορα τρόφιμα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για τα εμφιαλωμένα νερά Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος των υλικών και αντικειμένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τα τρόφιμα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία 103 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 7/146

8 16. Επίσημος έλεγχος για την ανίχνευση επεξεργασίας τροφίμων με ιοντίζουσα ακτινοβολία Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση της ποιότητας των γαλακτοκομικών προϊόντων Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση της ποιότητας του μελιού Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία 120 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 8/146

9 20 Επίσημος έλεγχος για την παρουσία κρέατος αλόγου Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Χαρτογράφηση χαρακτηριστικών Ελληνικού Ελαιόλαδου Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Έλεγχος για την παρουσία trans λιπαρών οξέων σε λίπη-έλαια Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόμενοι φορείς Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Εξέταση δειγμάτων Αποτελέσματα Συμπεράσματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία 145 Παράρτημα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων ελέγχου Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων 146 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 9/146

10 Για τη συγγραφή του παρόντος συνεργάστηκαν Ο Προϊστάμενος της Δ/νσης Εργαστηριακών Ελέγχων, Δρ. Κων/νος Μπαρμπέρης Η Προϊστάμενη του Τμήματος Εργαστηριακών Ελέγχων, Δρ. Βασιλική Αβραμοπούλου Ο αναπληρωτής Προϊστάμενος του Τμήματος Εργαστηριακών Ελέγχων, Δρ. Λεωνίδας Παλίλης Οι υπάλληλοι του Τμήματος Εργαστηριακών Ελέγχων: Αυγέρης Μαργαρίτης, ΠΕ Βιολόγων, MSc Γαΐτης Φραγκίσκος Φίλιππος, ΠΕ Βιολόγος, PhD Ηλιόπουλος Νικηφόρος, ΠΕ Χημικών, MSc Σταυρόπουλος Παναγιώτης, ΠΕ Γεωπόνων, MSc ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 10/146

11 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Συνεργαζόμενοι Φορείς Συνολικά στα Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας και Ποιότητας Τροφίμων έτους 2013-Εργαστηριακοί Έλεγχοι, συνεργάστηκαν οι παρακάτω υπηρεσίες ελέγχου Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Αρμόδιες Αρχές ελέγχου ήταν οι εξής: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Αθήνα, Κηφισίας 124 και Ιατρίδου 2, Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Θεσσαλονίκη, Δροσιά Θέρμης, Τ.Θ , Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Πάτρα, Καραϊσκάκη 231, Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Λάρισα, 3ο χλμ Λάρισας - Θεσσαλονίκης, Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στο Ηράκλειο- Κρήτης, Μάχης Κρήτης , Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στα Ιωάννινα, Λεωφόρος 8ης Μεραρχίας & Θ. Σοφούλη, Ισόγειο Β', Κτίριο Δ' (Ριζάρειος Πολιτεία), Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Κομοτηνή, Παρασίου 4, Τ.Κ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Μυτιλήνη, Καβέτσου 12, Τ.Κ Οι έλεγχοι (δειγματοληψία και ανάλυση) πραγματοποιήθηκαν με ευθύνη των Περιφερειακών Διευθύνσεων του ΕΦΕΤ στην ευρύτερη περιοχή των αρμοδιοτήτων τους στο πλαίσιο του Ν. 2741/99 όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, της ΚΥΑ 088/ (ΦΕΚ 175 Β) και της ΚΥΑ 15523/ (ΦΕΚ 1187 Β). Κατά περίπτωση, αναπτύχθηκαν συνεργασίες με τις κατά τόπους Διευθύνσεις Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής, καθώς και τις Διευθύνσεις Ανάπτυξης και Δημόσιας Υγείας & Κοινωνικής Μέριμνας των Περιφερειακών Ενοτήτων. Οι εν λόγω συνεργασίες θα πρέπει πλέον να θεωρούνται επιβεβλημένες τόσο από πλευράς αποδοτικότερης διαχείρισης των υφιστάμενων πόρων όσο και από πλευράς αποτελεσματικότητας των ελέγχων. Για το λόγο αυτό πρέπει να συντηρηθούν και να ενισχυθούν με κάθε δυνατό τρόπο. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 11/146

12 Επίσημα Εργαστήρια: Γενικό Χημείο του Κράτους (ΓΧΚ) που εδρεύει στην Αθήνα, Αν. Τσόχα 16, Τ.Κ , με τις Χημικές του Υπηρεσίες (Χ.Υ.) και συγκεκριμένα: o Διεύθυνση Τροφίμων, που εδρεύει στην Αθήνα, Αν. Τσόχα 16, Τ.Κ o Διεύθυνση Περιβάλλοντος, που εδρεύει στην Αθήνα, Αν. Τσόχα 16, Τ.Κ o Δ Χ.Υ. Αθηνών, που εδρεύει στην Αθήνα, Αν. Τσόχα 16, Τ.Κ o Α Χ.Υ. Πειραιά, που εδρεύει στην Ακτή Κονδύλη 32, Τ.Κ Πειραιάς, o Β Χ.Υ. Θεσ/νίκης, που εδρεύει στην οδό Βότση & Αβέρωφ 1 Τ.Κ Θεσ/νίκη o Η Χ.Υ. Ιωαννίνων, που εδρεύει στα Ιωάννινα, Δομπόλη 30, Τ.Κ o Η Χ.Υ. Ηρακλείου, που εδρεύει στο Ηράκλειο, Δ. Μποφώρ 1, Τ.Κ o Η Χ.Υ. Βόλου, που εδρεύει στο Βόλο, Δημητριάδος 172, Τ.Κ o Η Χ.Υ. Καβάλας, που εδρεύει στην Καβάλα, Πλ. Καραολή, Τ.Κ o Η Χ.Υ. Ρόδου, που εδρεύει στην Ρόδο Το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (ΜΦΙ), Εργαστήριο Υπολειμμάτων Γεωργικών Φαρμάκων, που εδρεύει στην Κηφισιά, Εκάλης 7. Τ.Κ Κέντρο Κτηνιατρικών Ιδρυμάτων Αθηνών / Ινστιτούτο Υγιεινής τροφίμων (KKIA/ΙΥΤ), που εδρεύει Αγία Παρασκευή, Νεαπόλεως 25. Κεντρικό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας (ΚΕΔΥ) που εδρεύει στην Βάρη, Α. Φλέμινγκ 34 Περιφερειακό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας (ΠΕΔΥ) που εδρεύει στη Λάρισα, 3 ο χλ, Ε.Ο. Λάρισας Θεσσαλονίκης, ΤΚ To Εργαστήριο Φασματομετρίας Μάζας και Ανάλυσης Διοξινών του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» που εδρεύει στην Αγία Παρασκευή Αττικής, οδός Νεαπόλεως 27, Τ.Κ Το Εργαστήριο Δοκιμών του ΕΦΕΤ Αττικής, που εδρεύει στη Ν. Φιλαδέλφεια, Αναγεννήσεως 31 και Σερρών Τα Χημικά Εργαστήρια της Δ/νσης Τεχνικού Ελέγχου της Γενικής Γραμματείας Καταναλωτή του Υπουργείου Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, που εδρεύουν στην Αθήνα, Πλατεία Κάνιγγος, Τ.Κ ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 12/146

13 Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίμων έτους 2013 Εργαστηριακοί Έλεγχοι Στη συνέχεια αναλύονται οι έλεγχοι που αφορούν σε εργαστηριακές δοκιμές οι οποίοι ταξινομούνται σε: Α) Εθνικά Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίμων Β) Εθνικά Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίμων Διερευνητικά Πιο συγκεκριμένα κατά το έτος 2013 προγραμματίστηκαν και υλοποιήθηκαν τα παρακάτω Προγράμματα επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας και Ποιότητας Τροφίμων που αφορούν σε δειγματοληψία και ανάλυση: Α. Εθνικά Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίμων-Εργαστηριακοί Έλεγχοι Ι. Μικροβιολογικά Κριτήρια Ασφάλειας Τροφίμων 1. Επίσημος έλεγχος για την ανίχνευση Salmonella spp. σε παρασκευάσματα κρέατος, παγωτά και φυτικά προϊόντα (κομμένα λαχανικά). 2. Επίσημος έλεγχος για Listeria monocytogenes: α. καταμέτρηση σε μαλακά μη ωριμασμένα τυριά και β. ανίχνευση σε παιδικές τροφές 3. Επίσημος έλεγχος για τον προσδιορισμό ισταμίνης σε αλιευτικά προϊόντα 4. Έλεγχος για τους ιούς Norovirus και Ηπατίτιδα Α σε τρόφιμα έτοιμα προς κατανάλωση 5. Επίσημος έλεγχος για εντεροτοξίνες σταφυλόκοκκων σε τυριά ΙΙ. Χημικοί κίνδυνοι στα τρόφιμα ΙΙ. α. Έμμονοι οργανικοί ρυπαντές 6. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων βαρέων των διοξινών & PCBs στα τρόφιμα ΙΙ. β. Περιβαλλοντικοί και βιομηχανικοί ρυπαντές 7. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων βαρέων μετάλλων και ανόργανου κασσιτέρου στα τρόφιμα 8. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα 9. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων της 3-μονοχλωροπροπανόλης στα τρόφιμα. ΙΙ. γ. Αγροτικοί ρυπαντές 10. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των νιτρικών ιόντων σε λαχανικά και παιδικές τροφές ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 13/146

14 11. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των μυκοτοξινών στα τρόφιμα ΙΙ. δ. Άλλοι Χημικοί Κίνδυνοι 12. Επίσημος έλεγχος παρουσίας φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε μεταποιημένα τρόφιμα 13. Επίσημος έλεγχος για τις πρόσθετες ουσίες σε διάφορα είδη τροφίμων ΙΙΙ. Εμφιαλωμένα νερά 14. Επίσημος έλεγχος για τα εμφιαλωμένα νερά IV. Υλικά και Αντικείμενα σε Επαφή με Τρόφιμα 15. Επίσημος έλεγχος για τα υλικά και αντικείμενα που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα V. Ανίχνευση επεξεργασίας ορισμένων τροφίμων με ιοντίζουσα ακτινοβολία 16. Επίσημος έλεγχος για την ανίχνευση επεξεργασίας ορισμένων τροφίμων με ιοντίζουσα ακτινοβολία VI. Έλεγχος Παραμέτρων Ποιότητας 17. Επίσημος έλεγχος Ποιότητας Γαλακτοκομικών Προϊόντων 18. Επίσημος έλεγχος Ποιότητας Μελιού 19. Επίσημος έλεγχος Ποιότητας Ελαιολάδου 20. Επίσημος έλεγχος για την παρουσία κρέατος αλόγου Β. Εθνικά Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίμων - Διερευνητικά 21. Χαρτογράφηση χαρακτηριστικών Ελληνικού Ελαιόλαδου 22. Έλεγχος για την παρουσία trans λιπαρών οξέων σε λίπη-έλαια Τα Εθνικά Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίμων συμπεριλαμβανομένων και των Διερευνητικών πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του Πολυετούς Ολοκληρωμένου Εθνικού Σχεδίου Ελέγχου (ΠΟΕΣΕ) της ασφάλειας και ποιότητας των τροφίμων (δειγματοληψία και ανάλυση) έτους 2013 όπως εγκρίθηκαν με τις Απόφασεις του ΔΣ του ΕΦΕΤ με αριθμ. 64/ και 703/ ). ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 14/146

15 Επίσημος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίμων ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 15/146

16 1. Επίσημος έλεγχος για την ανίχνευση Salmonella spp. σε παρασκευάσματα κρέατος, παγωτά και φυτικά προϊόντα (κομμένα λαχανικά) 1.1 Εισαγωγή Σκοπός Η ευρύτατη διασπορά και παρουσία της Salmonella στο φυσικό περιβάλλον και στην παγκόσμια αλυσίδα τροφίμων, η μαζική παραγωγή τροφίμων προς κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης και η επέκταση του εμπορίου τροφίμων μεταξύ αναπτυγμένων και τριτοκοσμικών χωρών, έχουν συμβάλλει στην ανακήρυξη της Salmonella ως έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες τροφιμογενούς παθογένειας. Το γένος Salmonella αποτελείται από δυνητικά αναερόβια, gram-αρνητικά, με μορφή βακίλου, βακτήρια, τα οποία ανήκουν στο γένος Enterobacteriaceae (Εντεροβακτήρια). Οι άριστες συνθήκες ανάπτυξης των εν λόγω βακτηρίων είναι: α) θερμοκρασία: 37 ο C, β) ph: 6,5-7,5 και γ) a w (ενεργότητα νερού): >0,93. Σε γενικές γραμμές προσαρμόζονται γρήγορα σε μη ευνοϊκά περιβάλλοντα καθώς μπορούν να αναπτυχθούν σε εύρος θερμοκρασιών 2-54 ο C και εύρος ph 4,0-9,5. Η ψυχροτροφική ιδιότητα της Salmonella και η ικανότητά της να αναπτύσσεται με αργούς ρυθμούς σε θερμοκρασίες ψύξης, προκαλούν ανησυχίες για την αποτελεσματικότητα της χρήσης της ψύξης ως μέτρο ασφάλειας των τροφίμων. Η ευρέως χρησιμοποιούμενη μέθοδος συσκευασίας τροφίμων σε κενό ή σε τροποποιημένη ατμόσφαιρα, αναστέλλει την ανάπτυξη των αλλοιογόνων μικροοργανισμών και της Salmonella αυξάνοντας ταυτόχρονα την ασφάλεια και το χρόνο ζωής των προϊόντων. Όμως, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η βαθμιαία απώλεια CO 2, ή/και η εισροή O 2 στη συσκευασία κατά τη διάρκεια της εμπορίας των συσκευασμένων προϊόντων, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε αλλοίωση του προϊόντος. Ο σκοπός του συγκεκριμένου προγράμματος επίσημου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2013, ήταν η ανίχνευση της παρουσίας της Salmonella spp. σε κρέας και παρασκευάσματα κρέατος και σε αποξηραμένα μπαχαρικά, με απώτερο στόχο: α) τον έλεγχο της συμμόρφωσης, προς τα κριτήρια ασφάλειας όπως καθορίζονται στον Καν. (ΕΚ) 2073/05, όσον αφορά στο κρέας και στα παρασκευάσματα κρέατος β) την διερεύνηση του επιπέδου ασφάλειας των προερχόμενων από τρίτες χώρες μπαχαρικών, στη βάση του Καν. (ΕΚ) 178/2002. γ) τον έμμεσο έλεγχο της αποτελεσματικότητας των συστημάτων διασφάλισης της ασφάλειας και της ποιότητας, τα οποία εφαρμόζονται από τις παραγωγικές επιχειρήσεις και δ) την προστασία της υγείας των καταναλωτών. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 16/146

17 1.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2013 έως Φεβρουάριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής: Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής Περιφερειακή Ενότητα Πειραιά Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής Περιφερειακή Ενότητα Δυτικού Τομέα Αθηνών Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής Περιφερειακή Διεύθυνση Αν. Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Ενότητα Ικαρίας Επίσημα Εργαστήρια: Εργαστήριο Δοκιμών Αττικής του ΕΦΕΤ Εργαστήριο του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. (ΠΕΔΥ Θεσσαλίας) 1.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν στην ανίχνευση Salmonella spp., ενός κριτηρίου ασφάλειας που καθορίζει ο Καν. (ΕΚ) 2073/2005 και ο Καν. (ΕΚ) 1086/2011 αλλά και στη βάση του Καν. (ΕΚ) 178/2002 με στόχο την προστασία του καταναλωτή, σε ζωικά και φυτικά προϊόντα. Ειδικότερα διενεργήθηκαν έλεγχοι για την ανίχνευση Salmonella spp. σε κρέας, κιμά και παρασκευάσματα κρέατος και σε αποξηραμένα μπαχαρικά σε επιχειρήσεις παραγωγής και λιανικό εμπόριο, στην περιοχή αρμοδιότητάς των Αρχών Ελέγχου Ανίχνευση Salmonella spp. σε προϊόντα ζωικής παραγωγής Προγραμματίστηκαν 200 έλεγχοι (ΠΔΑ: 91, ΠΔΚΜ: 50, ΠΔΔΕ: 5, ΠΔΘ: 50, ΠΔΒΑ: 4) και τελικώς υλοποιήθηκαν 169 έλεγχοι (ΠΔΑ: 70, ΠΔΚΜ: 41, ΠΔΔΕ: 4, ΠΔΘ: 50, ΠΔΒΑ: 4), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 84,5%. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 17/146

18 Διάγραμμα 1.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου ανίχνευσης salmonella spp σε προϊόντα ζωικής παραγωγής Ανίχνευση Salmonella spp. σε αποξηραμένα μπαχαρικά Προγραμματίστηκαν 50 έλεγχοι (ΠΔΑ: 30, ΠΔΚΜ: 20) και τελικώς υλοποιήθηκαν 44 έλεγχοι (ΠΔΑ: 30, ΠΔΚΜ: 14), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 86,0%. Διάγραμμα 1.2: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου ανίχνευσης salmonella spp σε αποξηραμένα μπαχαρικά ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 18/146

19 1.5 Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν σύμφωνα με τις μεθόδους: 1. ΕΝ/ISO 6579:2003 οριζόντια μέθοδος για την ανίχνευση της Salmonella spp. 2. AFNOR BΙΟ 12/16-09/05 για την ανίχνευση Salmonella spp. 1.6 Αποτελέσματα Ανίχνευση Salmonella spp. σε προϊόντα ζωικής παραγωγής Από τα 169 δείγματα που εξετάστηκαν, τα: 40 ήταν χοιρινό κρέας (νωπό) 32 ήταν κοτόπουλο (νωπό), όπου ένα δείγμα ήταν μη συμμορφούμενο με τη νομοθεσία 26 ήταν κιμάς μοσχαρίσιος (νωπός) 24 ήταν αλλαντικά όπου ένα δείγμα ήταν μη συμμορφούμενο με τη νομοθεσία 23 ήταν μπιφτέκι ή κεμπάπ ή σεφταλιά (νωπά), όπου ένα δείγμα μπιφτέκι ήταν μη συμμορφούμενο με τη νομοθεσία 11 ήταν βόειο κρέας (νωπό) 5 ήταν κιμάς χοιρινός (νωπός) 4 ήταν γαλοπούλα (νωπή) 3 ήταν κιμάς ανάμικτος (νωπός) 1 ήταν μπιφτέκι κοτόπουλο (νωπό) Διάγραμμα 1.3: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που ελήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Salmonella spp. σε προϊόντα ζωικής παραγωγής ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 19/146

20 Στο παρακάτω διάγραμμα απεικονίζονται τα ποσοστά ανίχνευσης του μικροοργανισμού στο σύνολο των ελέγχων σε προϊόντα ζωικής παραγωγής. Διάγραμμα 1.4: Ποσοστά ανίχνευσης Salmonella spp. στο σύνολο των δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Salmonella spp. σε προϊόντα ζωικής παραγωγής Ανίχνευση Salmonella spp. σε αποξηραμένα μπαχαρικά Από τα 44 δείγματα που εξετάστηκαν: 1 ήταν μουστάρδα σκόνη 6 ήταν πιπέρι μαύρο 1 ήταν κόλιανδρο 2 ήταν πάπρικα 1 ήταν τσίλι 1 ήταν κάρυ 1 ήταν ρίγανη 2 ήταν δυόσμος 4 ήταν σουσάμι ένα εκ των οποίων ήταν μη συμμορφούμενο με τη νομοθεσία 1 ήταν γαρύφαλλο 1 ήταν μπούκοβο 4 ήταν κανέλα 3 ήταν μπαχάρι 1 ήταν ινδοκάρυδο 1 ήταν ρίγανη 1 ήταν κίμινο 1 ήταν πιπέρι λευκό 2 ήταν πιπέρι κόκκινο 1 ήταν μαχλέπι 1 ήταν κάρδαμο 1 ήταν μοσχοκάρυδο 1 ήταν γλυκάνισο το οποίο ήταν μη συμμορφούμενο με τη νομοθεσία 1 ήταν μαυροσήσαμο 1 ήταν τσιμένι 1 ήταν πιπερόριζα 1 ήταν κιτρινόριζα το οποίο ήταν μη συμμορφούμενο με τη νομοθεσία 2 ήταν καρύκευμα mix ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 20/146

21 Διάγραμμα 1.5: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που ελήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Salmonella spp. σε αποξηραμένα μπαχαρικά Στο παρακάτω διάγραμμα απεικονίζονται τα ποσοστά ανίχνευσης του μικροοργανισμού στο σύνολο των ελέγχων σε αποξηραμένα μπαχαρικά. Διάγραμμα 1.6: Ποσοστά ανίχνευσης Salmonella spp. στο σύνολο των δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο των προγραμμάτων επισήμου ελέγχου για Salmonella spp. σε αποξηραμένα μπαχαρικά ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 21/146

22 1.7 Συμπεράσματα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων ανίχνευσης Salmonella spp. σε προϊόντα ζωικής παραγωγής Ανάλογα με τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσμάτων και με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%, έχουμε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Α. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 169 ληφθέντα δείγματα το 98,22% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 7,54 και συνεπώς: >90,68% των κυκλοφορούντων προϊόντων ζωικής παραγωγής εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Β. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 845 ληφθέντα δείγματα το 98,70% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 3,4 και συνεπώς: >95,30% των κυκλοφορούντων προϊόντων ζωικής παραγωγής εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Γ. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων υπομονάδων, ανά κατηγορία κρέατος, κιμά, παρασκευάσματος ή προϊόντος κρέατος προκύπτει ο κάτωθι πίνακας: ΠΙΝΑΚΑΣ 1.1: Εκτίμηση ποσοστού κυκλοφορούντων τροφίμων ζωικής προέλευσης συμμορφούμενων με τη νομοθεσία ΕΙΔΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Αριθμός ληφθέντων υπομονάδων Αριθμός μη συμμορφώσεων Διάστημα εμπιστοσύνης Εκτίμηση ποσοστού κυκλοφορούντων δειγμάτων συμμορφούμενων με τη νομοθεσία Βόειο κρέας ,21 >86,79% Χοιρινό κρέας Κιμάς μοσχαρίσιος Κιμάς χοιρινός ,93 >93,07% ,60 >91,40% ,60 >80,40% Κοτόπουλο ,75 >91,63% Μπιφτέκι- κεμπάπ- σεφταλιά ,14 >95,65% Γαλοπούλα ,91 >78,09% Μπιφτέκι κοτόπουλο ,83 >56,17% Αλλαντικά ,95 >95,83% Κιμάς ανάμικτος ,30 >74,70% Είναι προφανές ότι σε ορισμένες κατηγορίες δειγμάτων το μέγεθος του δείγματος είναι πολύ μικρό για εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων γεγονός που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη στα μελλοντικά προγράμματα επισήμου ελέγχου. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 22/146

23 Το χαμηλό ποσοστό θετικών δειγμάτων αποδεικνύει εμμέσως την επάρκεια των εφαρμοζόμενων συστημάτων διασφάλισης ασφάλειας και ποιότητας στις συγκεκριμένες παραγωγικές επιχειρήσεις. Το γεγονός ότι κανένα έτοιμο προς κατανάλωση προϊόν δεν βρέθηκε θετικό, υποδεικνύει ένα υψηλό ποσοστό ασφάλειας των καταναλωτών. Σε κάθε περίπτωση, τόσο το γεγονός του μικρού ποσοστού θετικών δειγμάτων, όσο και το γεγονός ότι τα συγκεκριμένα προϊόντα που βρέθηκαν θετικά καταναλώνονται μαγειρεμένα σε θερμοκρασίες που αρκούν για να θανατώσουν τη θερμοευαίσθητη Salmonella, υποδεικνύουν ότι τα συγκεκριμένα προϊόντα είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό ασφαλή για τους καταναλωτές Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων ανίχνευσης Salmonella spp. σε αποξηραμένα μπαχαρικά Ανάλογα με τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσμάτων και με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%, έχουμε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Α. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 44 ληφθέντα δείγματα το 93,18% ήταν συμμορφούμενα προς τις προδιαγραφές ασφαλείας προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 14,77 και συνεπώς: >78,41% των κυκλοφορούντων αποξηραμένων μπαχαρικών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τις προδιαγραφές απουσίας Salmonella spp. Β. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 220 ληφθέντα δείγματα το 97,73% ήταν συμμορφούμενα προς τις προδιαγραφές ασφαλείας, προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 6,61 και συνεπώς: >91,12% των κυκλοφορούντων αποξηραμένων μπαχαρικών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τις προδιαγραφές απουσίας Salmonella spp. Γ. Ο αριθμός δειγμάτων ανά είδος μπαχαρικού είναι πολύ μικρός ώστε να εξαχθούν ειδικά συμπεράσματα. 1.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15ης Νοεμβρίου του 2005 περί μικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιμα. Κανονισμός 178/2002/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 28ης Ιανουαρίου 2002 για τον καθορισμό των γενικών αρχών και απαιτήσεων της νομοθεσίας για τα τρόφιμα, για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων και τον καθορισμό διαδικασιών σε θέματα ασφαλείας των τροφίμων. EN/ISO 6579:2003. Microbiology of food and animal feeding stuffs. Horizontal method for the detection of Salmonella spp. AFNOR BΙΟ 12/16-09/05. Detection of Salmonella spp. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 23/146

24 Φραγκίσκος Γαΐτης (2010). Μικροβιολογικά κριτήρια για τα τρόφιμα, Εκδόσεις Έμβρυο. Food Safety Handbook. Microbiological Challenges. Editions Biomerieux. D Aoust, J.Y. and Maurer, J Salmonella species, p Food Microbiology: fundamentals and frontiers. ASM Press. Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 24/146

25 2. Επίσημος έλεγχος για Listeria monocytogenes: α. καταμέτρηση σε μαλακά μη ωριμασμένα τυριά και β. ανίχνευση σε παιδικές τροφές 2.1 Εισαγωγή Σκοπός Η L. monocytogenes είναι ευρέως διαδεδομένη στο περιβάλλον και έχει απομονωθεί από επιφάνειες υδάτων, βλάστηση σε κατάσταση αποσύνθεσης, χώμα και λύματα. Πιθανή πηγή L. monocytogenes στο έδαφος, αποτελούν τα κόπρανα των ζώων. Το γένος Listeria δεν θεωρείται ότι ανήκει σε μια σαφώς οριοθετημένη οικογένεια βακτηρίων, αλλά ταξινομικά ανήκει στην οικογένεια Lactobacillaceae και περιλαμβάνει 6 είδη: L. monocytogenes, L. ivanovii, L. innocua, L. seeligeri, L. welshimeri και L. gray. Από αυτά τα είδη μόνο η Listeria monocytogenes έχει βρεθεί ότι προκαλεί τροφικές δηλητηριάσεις στον άνθρωπο. Η Listeria monocytogenes είναι ένα δυνητικά αναερόβιο και ψυχρόφιλο, gram-θετικό, με μορφή βακίλου, βακτήριο, το οποίο δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις για την ανάπτυξή του και αντέχει και προσαρμόζεται σε δυσμενή περιβάλλοντα (υψηλή θερμοκρασία, ακτινοβολία, αλατότητα). Οι συνθήκες ανάπτυξής της είναι: α) θερμοκρασία: ο C με ιδανική τους o C, β) ph: 4,0-9,5 με ιδανικό το 7,0 και γ) a w (ενεργότητα νερού): 0,90-0,92 ενώ είναι ανθεκτική σε διαλύματα άλατος και έχει αποδειχτεί πως επιβιώνει σε συγκεντρώσεις άλατος ως και 30,5% για 100 ημέρες, στους 4 o C. Η L. monocytogenes, αποτελεί απειλή για τη βιομηχανία τροφίμων λόγω της ικανότητάς της να αναπτύσσεται σε συνθήκες ψύξης και να επιβιώνει σε θερμοκρασίες παστερίωσης (72 ο C για 15sec). Οι θερμοκρασίες ψύξης δεν αναστέλλουν την ανάπτυξη του μικροοργανισμού ο οποίος είναι ικανός να διπλασιάζεται κάθε 1,5 ημέρα, στους 4 o C. Η εφαρμογή της ψυχρής αποθήκευσης ως μέσο αύξησης του χρόνου ζωής των προϊόντων, άνοιξε διάπλατα ένα οικολογικό παράθυρο για την ανάπτυξη της Listeria monocytogenes. Λόγω της ευρύτατης διασποράς της στο περιβάλλον, ο φυσικός τρόπος παρασκευής τροφίμων μπορεί να επιμολύνει τα προϊόντα. Τα συσκευασμένα, με μεγάλο χρόνο ζωής προϊόντα, τα οποία δεν υπόκεινται σε θερμική κατεργασία στην τελική συσκευασία, αντιπροσωπεύουν τις πιο κρίσιμες ομάδες τροφίμων. Επιπλέον, η συσκευασία σε τροποποιημένες ατμόσφαιρες, οι οποίες αναστέλλουν τους φυσικούς ανταγωνιστές της Listeria monocytogenes σε συνδυασμό με τη συντήρηση σε θερμοκρασία ψύξης, διευκολύνουν ακόμη περισσότερο την ανάπτυξη της. Αν και η εφαρμογή κανόνων εξυγίανσης και η αυστηροποίηση της νομοθεσίας έχουν μειώσει σημαντικά τις τροφιμογενείς ασθένειες από Listeria monocytogenes, εντούτοις συνεχίζει να αποτελεί ένα από τους επικίνδυνους παθογόνους μικροοργανισμούς για τον άνθρωπο. Ο σκοπός του συγκεκριμένου προγράμματος επίσημου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2013, ήταν: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 25/146

26 - η καταμέτρηση της Listeria monocytogenes σε τυριά μη ωριμασμένα τα οποία είναι είτε Ελληνικής παραγωγής είτε εισαγόμενα. - η ανίχνευση της παρουσίας της Listeria monocytogenes σε παιδικές τροφές πρώτης και δεύτερης βρεφικής ηλικίας. Απώτερος στόχος του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν: α) η προστασία της υγείας των καταναλωτών, β) ο έλεγχος της συμμόρφωσης, προς τα κριτήρια ασφάλειας όπως καθορίζονται στον Καν. (ΕΚ) 2073/05 και, γ) ο έμμεσος έλεγχος της αποτελεσματικότητας των συστημάτων διασφάλισης της ασφάλειας και της ποιότητας, τα οποία εφαρμόζονται από τις παραγωγικές επιχειρήσεις. 2.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2013 έως Φεβρουάριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Εργαστήριο Δοκιμών Αττικής του ΕΦΕΤ Εργαστήριο του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. (ΠΕΔΥ Θεσσαλίας) 2.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν στην καταμέτρηση και ανίχνευση Listeria monocytogenes, ενός κριτηρίου ασφάλειας που καθορίζει ο Καν. (ΕΚ) 2073/2005 με στόχο την προστασία του καταναλωτή, σε προϊόντα έτοιμα προς κατανάλωση (μαλακά μη ωριμασμένα τυριά και παιδικές τροφές αντίστοιχα) Καταμέτρηση Listeria monocytogenes σε μαλακά μη ωριμασμένα τυριά Προγραμματίστηκαν 200 έλεγχοι (ΠΔΑ: 96, ΠΔΚΜ: 50, ΠΔΘ: 50, ΠΔΒΑ: 4) και τελικώς υλοποιήθηκαν 161 έλεγχοι (ΠΔΑ: 81, ΠΔΚΜ: 25, ΠΔΘ: 50, ΠΔΒΑ: 5) δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 80,5%. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 26/146

27 Διάγραμμα 2.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου καταμέτρησης Listeria monocytogenes σε μαλακά μη ωριμασμένα τυριά Ανίχνευση Listeria monocytogenes σε παιδικές τροφές Προγραμματίστηκαν 20 έλεγχοι (ΠΔΑ: 5, ΠΔΚΜ: 5, ΠΔΔΕ: 5, ΠΔΘ: 5) και τελικώς υλοποιήθηκαν 18 έλεγχοι (ΠΔΑ: 5, ΠΔΚΜ: 3, ΠΔΔΕ: 5, ΠΔΘ: 5) δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 90%. Διάγραμμα 2.2: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου ανίχνευσης Listeria monocytogenes σε παιδικές ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 27/146

28 2.5 Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν σύμφωνα με τις μεθόδους: 1. EN/ISO :1997/Amd1:2005 για την ανίχνευση Listeria monocytogenes 2. AFNOR BΙΟ 12/11-03/04 για την ανίχνευση Listeria monocytogenes. 3. ΕΝ/ISO :1998 Amd 1:2004 για την καταμέτρηση της Listeria monocytogenes. 2.6 Αποτελέσματα Καταμέτρηση Listeria monocytogenes σε μαλακά μη ωριμασμένα τυριά Από τα 161 δείγματα που εξετάστηκαν για καταμέτρηση Listeria monocytogenes, τα: 34 ήταν ανθότυρο 32 ήταν μυζήθρα 18 ήταν μανούρι 16 ήταν mozzarella 13 ήταν χαλούμι 9 ήταν mascarpone 9 ήταν cottage cheese 9 ήταν τυρί αλοιφή 4 ήταν κατίκι Δομοκού 3 ήταν γαλοτύρι 3 ήταν ricotta 2 ήταν κοπανιστή 2 ήταν γκίζα 2 ήταν μαστέλο 2 ήταν λευκό τυρί 1 ήταν πασκιτάν 1 ήταν τουλουμοτύρι 1 ήταν νιώτικο και ήταν όλα συμμορφούμενα με τη νομοθεσία. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 28/146

29 Διάγραμμα 2.3: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Listeria monocytogenes σε μαλακά μη ωριμασμένα τυριά Στο διάγραμμα που ακολουθεί απεικονίζονται τα ποσοστά καταμέτρησης του μικροοργανισμού σε όρια εκτός νομοθεσίας, στο σύνολο των ελέγχων. Διάγραμμα 2.4: Ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία στο σύνολο των δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Listeria monocytogenes σε μαλακά μη ωριμασμένα τυριά ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 29/146

30 2.6.2 Ανίχνευση Listeria monocytogenes σε παιδικές τροφές Από τα 18 δείγματα που εξετάστηκαν για παρουσία Listeria monocytogenes και τα 18 ήταν συμμορφούμενα με τη νομοθεσία. Στο διάγραμμα που ακολουθεί απεικονίζονται τα ποσοστά παρουσίας του μικροοργανισμού, στο σύνολο των ελέγχων. Διάγραμμα 2.5: Ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία στο σύνολο των δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Listeria monocytogenes σε παιδικές τροφές 2.7 Συμπεράσματα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων καταμέτρησης Listeria monocytogenes σε μαλακά μη ωριμασμένα τυριά Ανάλογα με τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσμάτων και με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%, έχουμε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Α. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 161 ληφθέντα δείγματα το 100,00% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 7,72 και συνεπώς: >92,28% των κυκλοφορούντων μαλακών μη ωριμασμένων τυριών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Β. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 805 ληφθέντα δείγματα το 100,00% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 3,45 και συνεπώς: >96,55% των κυκλοφορούντων μαλακών μη ωριμασμένων τυριών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Γ. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων υπομονάδων, ανά είδος τυριών προκύπτει ο κάτωθι πίνακας: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 30/146

31 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1: Εκτίμηση ποσοστού κυκλοφορούντων μαλακών μη ωριμασμένων τυριών συμμορφούμενων με τη νομοθεσία ΕΙΔΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Αριθμός ληφθέντων υπομονάδων Αριθμός μη συμμορφώσεων Διάστημα εμπιστοσύνης Εκτίμηση ποσοστού κυκλοφορούντων δειγμάτων συμμορφούμενων με τη νομοθεσία Ανθότυρο ,52 >92,48 Μυζήθρα ,75 >92,25 Μανούρι ,33 >89,67 Mozzarella ,96 >89,04 Χαλούμι ,16 >87,84 Mascarpone ,61 >85,39 Cottage cheese ,61 >85,39 Τυρί αλοιφή ,61 >85,39 Κατίκι Δομοκού ,91 >78,09 Γαλοτύρι ,30 >74,70 Ricotta ,30 >74,70 Κοπανιστή ,99 >69,01 Γκίζα ,99 >69,01 Μαστέλο ,99 >69,01 Λευκό τυρί ,99 >69,01 Πασκιτάν ,83 >56,17 Τουλουμοτύρι ,83 >56,17 Νιώτικο ,83 >56,17 Είναι προφανές ότι σε ορισμένες κατηγορίες δειγμάτων το μέγεθος του δείγματος είναι πολύ μικρό για εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων γεγονός που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη στα μελλοντικά προγράμματα επισήμου ελέγχου. Εντούτοις δεδομένου ότι τα αποτελέσματα έδειξαν 100% συμμόρφωση προς τη νομοθεσία και ο υπολογισμός του διαστήματος εμπιστοσύνης γίνεται με παραδοχή του χειρότερου σεναρίου (50% των δειγμάτων μη συμμορφούμενα), ο ανωτέρω πίνακας αναδιαμορφώνεται, μετά τη διόρθωση ως ακολούθως: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 31/146

32 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2: Εκτίμηση ποσοστού κυκλοφορούντων μαλακών μη ωριμασμένων τυριών συμμορφούμενων με τη νομοθεσία, κατόπιν διόρθωσης βάση των αποτελεσμάτων ΕΙΔΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Αριθμός ληφθέντων υπομονάδων Αριθμός μη συμμορφώσεων Διάστημα εμπιστοσύνης Εκτίμηση ποσοστού κυκλοφορούντων δειγμάτων συμμορφούμενων με τη νομοθεσία Ανθότυρο ,50 >98,50 Μυζήθρα ,54 >98,46 Μανούρι ,06 >97,94 Mozzarella ,18 >97,82 Χαλούμι ,42 >97,58 Mascarpone ,91 >97,09 Cottage cheese ,91 >97,09 Τυρί αλοιφή ,91 >97,09 Κατίκι Δομοκού ,17 >95,83 Γαλοτύρι ,04 >94,96 Ricotta ,04 >94,96 Κοπανιστή ,17 >93,83 Γκίζα ,17 >93,83 Μαστέλο ,17 >93,83 Λευκό τυρί ,17 >93,83 Πασκιτάν 5 0 8,72 >91,28 Τουλουμοτύρι 5 0 8,72 >91,28 Νιώτικο 5 0 8,72 >91,28 Η απουσία θετικών δειγμάτων σε μια τόσο ευπαθή και ευαλλοίωτη ομάδα όπως τα μαλακά μη ωριμασμένα τυριά, αποδεικνύει την απόδοση της εφαρμογής των αυστηρών προγραμμάτων μείωσης της συγκέντρωσης της Listeria monocytogenes στα τρόφιμα και την ορθή εφαρμογή των κανόνων υγιεινής από τις παραγωγικές επιχειρήσεις Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων ανίχνευσης Listeria monocytogenes σε παιδικές τροφές Ανάλογα με τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσμάτων και με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%, έχουμε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Α. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων δειγμάτων (κάθε δείγμα με 10 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 18 ληφθέντα δείγματα το 100,00% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 23,10 και συνεπώς: >76,90% των κυκλοφορούντων βρεφικών τροφών για παιδιά μεγαλύτερα των 6 μηνών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Β. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 180 ληφθέντα δείγματα το 100,00% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 32/146

33 προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 7,3 και συνεπώς: >92,70% των κυκλοφορούντων βρεφικών τροφών για παιδιά μεγαλύτερα των 6 μηνών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Δεδομένου ότι τα αποτελέσματα έδειξαν 100% συμμόρφωση προς τη νομοθεσία και ο υπολογισμός του διαστήματος εμπιστοσύνης γίνεται με παραδοχή του χειρότερου σεναρίου (50% των δειγμάτων μη συμμορφούμενα), τα αποτελέσματα αναδιαμορφώνονται, μετά τη διόρθωση ως ακολούθως: Α. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων δειγμάτων (κάθε δείγμα με 10 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα) προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 4,60 και συνεπώς: >95,40% των κυκλοφορούντων βρεφικών τροφών για παιδιά μεγαλύτερα των 6 μηνών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Β. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων υπομονάδων, προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 1,45 και συνεπώς: >98,55% των κυκλοφορούντων βρεφικών τροφών για παιδιά μεγαλύτερα των 6 μηνών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. 2.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15 ης Νοεμβρίου του 2005 περί μικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιμα. EN/ISO :1997/Amd 1:2005. Microbiology of food and animal feeding stuffs. Horizontal method for the detection and enumeration of Listeria monocytogenes - Part 1: Detection method ΕΝ/ISO :1998 Amd 1:2004. Microbiology of food and animal feeding stuffs -- Horizontal method for the detection and enumeration of Listeria monocytogenes - Part 2: Enumeration method AFNOR BΙΟ 12/11-03/04. Detection of Listeria monocytogenes. Φραγκίσκος Γαΐτης (2010). Μικροβιολογικά κριτήρια για τα τρόφιμα, Εκδόσεις Έμβρυο. Food Safety Handbook. Microbiological Challenges. Editions Biomerieux. Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 33/146

34 3. Επίσημος έλεγχος για τον προσδιορισμό ισταμίνης σε αλιευτικά προϊόντα. 3.1 Εισαγωγή - Σκοπός Η ισταμίνη (C 5 H 9 N 3 ) είναι μια τοξική βιογενής αμίνη, που μπορεί να παραχθεί κατά την επεξεργασία ή/και αποθήκευση ψαριών και ορισμένων άλλων τροφίμων (π.χ. Ελβετικά τυριά), συνήθως με τη δράση συγκεκριμένων αλλοιογόνων βακτηρίων. Σχετίζεται κυρίως με είδη ιχθύων των οικογενειών Scombridae, Clupeidae, Engraulidae, Coryphaenidae, Pomatomidae, Scombresosidae, δηλαδή είδη με υψηλή συγκέντρωση του αμινοξέος ιστιδίνη. Το συγκεκριμένο αμινοξύ με τη δράση του ενζύμου αποκαρβοξυλάση της ιστιδίνης, το οποίο βρίσκεται σε μεγάλο αριθμό βακτηρίων που ενδημούν ή αλλοιώνουν τα συγκεκριμένα ψάρια, μετατρέπεται σε ισταμίνη. Έτσι όταν μετά την αλίευση μεσολαβήσει μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι την ψύξη των αλιευμάτων ή όταν η επεξεργασία των ψαριών γίνεται σε υψηλές θερμοκρασίες για μεγάλο χρονικό διάστημα, τότε αυξάνει σε μεγάλο βαθμό η πιθανότητα παραγωγής ισταμίνης συνέπεια της ανάπτυξης συγκεκριμένων βακτηρίων Η οικολογία του θαλάσσιου περιβάλλοντος περιλαμβάνει είδη των γενών Vibrio spp. Pseudomonas spp. και Photobacterium spp. τα οποία αποτελούν φυσική μικροχλωρίδα των ψαριών. Άλλα βακτήρια όπως τα εντεροβακτήρια (Enterobacteriaceae), αποτελούν μετα-συλλεκτικές επιμολύνσεις λόγω της μη ορθής διαχείρισης των αλιευμάτων και αυτά θεωρούνται πιο σημαντικά για την ανάπτυξη της ισταμίνης. Είδη όπως Morganella morganii, Klebsiella pneumoniae και Hafnia alvei είναι ικανά να παράξουν με μεγάλη ταχύτητα, υψηλές συγκεντρώσεις ισταμίνης σε μεσόφιλες θερμοκρασίες (20-30 o C). Η παρουσία της τοξίνης δεν περιορίζεται σε φρέσκα και κατεψυγμένα ψάρια αλλά μπορεί να βρεθεί και σε κονσερβοποιημένα ή καπνιστά/αλίπαστα ψάρια σε συγκεντρώσεις ικανές να προκαλέσουν τοξίνωση. Η συγκέντρωση της τοξίνης μπορεί να διαφέρει σημαντικά ακόμη και σε διαφορετικές περιοχές του ίδιου ψαριού γι αυτό και οι δειγματοληψίες για επίσημο έλεγχο, βάσει και του Καν. 2073/2005, περιλαμβάνουν μεγάλο αριθμό υπομονάδων (9) ανά δείγμα. Η ισταμίνη είναι εξαιρετικά σταθερή όταν παραχθεί και δεν επηρεάζεται από το μαγείρεμα. Μπορεί να επιβιώσει της κονσερβοποίησης και δεν μειώνεται στην ψύξη ή στην κατάψυξη. Επιπλέον, υψηλές συγκεντρώσεις ισταμίνης δεν συνοδεύονται απαραίτητα από άλλες ενδείξεις αλλοίωσης που θα μπορούσε να οδηγήσει στη απόρριψη του προϊόντος. Το κλειδί για τον έλεγχο της παραγωγής ισταμίνης στα ψάρια είναι η ταχύτατη ψύξη μετά το θάνατό τους. Η διαδικασία αυτή θα αναστείλει την ενεργότητα της βακτηριακής αποκαρβοξυλάσης της ιστιδίνης. Σκοπός του ελέγχου ήταν να διασφαλιστεί ότι τα αλιευτικά προϊόντα που διατίθενται στην αγορά και συγκεκριμένα αυτά των οικογενειών Scombridae, Clupeidae, ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 34/146

35 Engraulidae, Coryphaenidae, Pomatomidae, Scombresosidae και Gadidae, δεν υπερβαίνουν τα όρια ισταμίνης που έχουν καθιερωθεί από την Ενωσιακή νομοθεσία (Καν. 2073/2005/ΕΚ), έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ένα υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών. Συγκεκριμένα, το εν λόγω πρόγραμμα αποσκοπεί: α) στον έλεγχο συμμόρφωσης ως προς τα κριτήρια ασφάλειας που καθορίζονται στον Καν. (ΕΚ) 2073/05 τροφίμων που προέρχονται από χώρες της ΕΕ και Τρίτες Χώρες β) στον έμμεσο έλεγχο των εγκεκριμένων επιχειρήσεων παραγωγής και επεξεργασίας ζωικών τροφίμων και της επαλήθευσης του συστήματος διαχείρισης της ασφάλειας τροφίμων (αφορά έλεγχο εγχώριων προϊόντων ζωικής προέλευσης). 3.2 Χρόνος Υλοποίησης: Απρίλιος 2013 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς: Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κ. Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒ) του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Α Χημική Υπηρεσία Πειραιά, η οποία πραγματοποίησε τις εργαστηριακές αναλύσεις των δειγμάτων από τις Περιφερειακές Διευθύνσεις Αττικής και Βορείου Αιγαίου. Β Χημική Υπηρεσία Θεσ/νίκης, η οποία πραγματοποίησε τις εργαστηριακές αναλύσεις των δειγμάτων από την Περιφερειακή Διεύθυνση Κ. Μακεδονίας. 3.4 Είδος και Κατανομή των ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι αφορούσαν σε αλιευτικά προϊόντα από είδη ιχθύων των οικογενειών : Scombridae (τόνος, σκουμπρί) Clupeidae (ρέγκα, σαρδέλα) Engraulidae (αντσούγια, γαύρος) Coryphaenidae (κυνηγός, λαγός) Pomatomidae (γοφάρι) Scombresosidae (ζαργάνα, βελόνι) Gadidae (βακαλάος) Προγραμματίστηκαν 35 έλεγχοι (ΠΔΑ: 10, ΠΔΚΜ: 15, ΠΔΒΑ: 10) και τελικώς υλοποιήθηκαν 34 έλεγχοι (ΠΔΑ: 10, ΠΔΚΜ: 16, ΠΔΒΑ: 8), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 97,14%. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 35/146

36 Διάγραμμα 3.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου προσδιορισμού ισταμίνης σε αλιευτικά προϊόντα 3.5 Εξέταση δειγμάτων Για την εξέταση των δειγμάτων χρησιμοποιήθηκε η πλήρως επικυρωμένη μέθοδος Υγρής Χρωματογραφίας Υψηλής Απόδοσης (HPLC), με παραγωγή παραγώγων, μετά την έκλουση και ανίχνευση αυτών με φθορισμομετρικό ανιχνευτή. 3.6 Αποτελέσματα Από τα 34 δείγματα που εξετάστηκαν: 5 ήταν σκουμπρί 8 ήταν τόνος από τα οποία 1 ήταν μη συμμορφούμενα με τη νομοθεσία. 7 ήταν σαρδέλες 6 ήταν ρέγγα 2 ήταν αντζούγιες αλίπαστες. 3 ήταν κολεοί αλίπαστοι 2 ήταν βακαλάος αλίπαστος 1 ήταν γαύρος ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 36/146

37 Διάγραμμα 3.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που ελήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για ισταμίνη Στο διάγραμμα που ακολουθεί απεικονίζονται τα ποσοστά ανίχνευσης του μικροοργανισμού στο σύνολο των ελέγχων. Διάγραμμα 3.3: Ποσοστά δειγμάτων εκτός ορίων νομοθεσίας για ισταμίνη στο σύνολο των δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για ισταμίνη. 3.7 Συμπεράσματα Ανάλογα με τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσμάτων και με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%, έχουμε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Α. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων δειγμάτων (κάθε δείγμα με 9 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 33 ληφθέντα δείγματα το 96,97% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 17,06 και συνεπώς: >79,91% των κυκλοφορούντων αλιευτικών προϊόντων πλούσιων σε ιστιδίνη εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Β. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 297 ληφθέντα δείγματα το 99,33% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 37/146

38 προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 5,69 και συνεπώς: >93,64% των κυκλοφορούντων αλιευτικών προϊόντων πλούσιων σε ιστιδίνη εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Γ. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων υπομονάδων, ανά είδος αλιευμάτων προκύπτει ο κάτωθι πίνακας: ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1: Εκτίμηση ποσοστού κυκλοφορούντων αλιευμάτων συμμορφούμενων με τη νομοθεσία ΕΙΔΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Αριθμός ληφθέντων υπομονάδων Αριθμός μη συμμορφώσεων Διάστημα εμπιστοσύνης Εκτίμηση ποσοστού κυκλοφορούντων δειγμάτων συμμορφούμενων με τη νομοθεσία Σκουμπρί ,61 >85,39 Τόνος ,55 >85,67 Σαρδέλες ,35 >87,65 Αντζούγιες αλίπαστες ,10 >76,90 Ρέγγα ,34 >86,66 Κολεοί αλίπαστοι Βακαλάος αλίπαστος ,86 >81, ,10 >76,90 Γαύρος ,67 >67,33 Βάσει των αποτελεσμάτων μπορούμε να ισχυριστούμε ότι, το επίπεδο ασφάλειας των καταναλωτών ως προς την ισταμίνη, σε αλιευτικά προϊόντα είναι υψηλό. Δεδομένων των προβλημάτων που μπορεί να προκαλέσει η παρουσία ισταμίνης σε μεγάλες συγκεντρώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό, ο συνεχής έλεγχος την ουσίας αυτής στα προϊόντα αυτά είναι απαραίτητος. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί σε δείγματα ευρείας κατανάλωσης όπως ο τόνος ο οποίος ήταν και ο μόνος μη συμμορφούμενος. 3.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15 ης Νοεμβρίου του 2005 περί μικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιμα. Richard Lawley (2007). Food Safety Watches The Science of Safe Food. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 38/146

39 4. Έλεγχος για τους ιούς Norovirus και Ηπατίτιδα Α σε τρόφιμα έτοιμα προς κατανάλωση. 4.1 Εισαγωγή - Σκοπός Υπάρχουν πολλοί ιοί που μπορούν να μεταδοθούν μέσω των τροφίμων και να προκαλέσουν ασθένεια σε ανθρώπους. Από επιδημιολογικής πλευράς οι νοροιοί (norovirus-nov), και ο ιός της Ηπατίτιδας Α (HAV) είναι οι πιο σημαντικοί, οι πρώτοι γιατί είναι πολύ κοινοί και ο δεύτερος εξαιτίας της δριμύτητας της ασθένειας που προκαλεί. O Norovirus, αποτελεί ένα μικρό ιό της οικογένειας Caliciviridae. Προκαλεί γαστροεντερικά συμπτώματα στους ανθρώπους όπως ναυτία, έμετο, διάρροια και κοιλιακό πόνο. Η μέση περίοδος επώασης είναι 24 ώρες και η διάρκεια είναι μικρή συνήθως <72 ώρες. Μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω κοπράνων και στόματος και μέσω περιβαλλοντικής μόλυνσης. Οι τροφιμογενείς κρίσεις συνδέονται με κατανάλωση οστρακοειδών, κατεψυγμένων μούρων και σαλατών. Λόγω της βραχείας ανοσίας σε εκείνους που νοσούν και τη μικρή μολυσματική δόση που απαιτείται, οι νοροιοί τείνουν να επηρεάζουν μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Ο ιός της Ηπατίτιδας Α αποτελεί μέλος του γένους Hepatovirus της οικογένειας Picornaviridae. Αποτελεί μία από τις πιο συχνές αιτίες τροφιμογενούς μόλυνσης. Επιδημίες που οφείλονται σε μολυσμένα τρόφιμα ή νερό μπορεί να έχουν γεωμετρική εξάπλωση. Η μέση περίοδος επώασης του ιού της Ηπατίτιδας Α είναι 4 εβδομάδες. Τα συμπτώματα της ηπατίτιδας Α κυμαίνονται από ήπια έως σοβαρά, και μπορεί να περιλαμβάνουν πυρετό, κούραση, απώλεια όρεξης, διάρροια, ναυτία, κοιλιακή δυσφορία, σκουρόχρωμα ούρα και ίκτερο (κιτρίνισμα του δέρματος και του λευκού των ματιών). Ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα οι εντεροιοί δεν αναπτύσσονται στα τρόφιμα. Εντούτοις, είναι αρκετά ανθεκτικοί στις περισσότερες από τις συνήθεις μεθόδους συντήρησης. Υψηλή συγκέντρωση άλατος, ακραία ph (3,5 ή 9,5), χαμηλές θερμοκρασίες ( 80 ο C), θερμική επεξεργασία δεν φαίνεται να επηρεάζουν σημαντικά τη βιωσιμότητά τους. Τα τρόφιμα αποτελούν μόνο ένα από τα «οχήματα» μετάδοσης των εντεροιών. Για να προκύψει μόλυνση τροφίμων με ιούς, το προϊόν θα πρέπει να έρθει σε επαφή με κόπρανα προερχόμενα από έναν οι περισσότερους προσβεβλημένους ανθρώπους. Ιστορικά, τρείς είναι οι κατηγορίες τροφίμων οι οποίες έχουν εμπλακεί σε διατροφικές κρίσεις: α. μαλάκια, β. φρέσκα προϊόντα (φρούτα, λαχανικά και σαλάτες π.χ. φρέσκα κρεμμύδια, φράουλες και βατόμουρα) και γ. τρόφιμα έτοιμα προς κατανάλωση με εκτεταμένη ανθρώπινη συμμετοχή (π.χ. σάντουιτς, σαλάτες). Κοινό χαρακτηριστικό και των τριών κατηγοριών είναι ότι καταναλώνονται ωμά χωρίς περεταίρω επεξεργασία μετά την επιμόλυνση. Σκοπός του ελέγχου ήταν η προάσπιση της δημόσιας υγείας μέσω της συμμόρφωσης διαφόρων τροφίμων με την Ενωσιακή Νομοθεσία (Καν. 178/2002/ΕΚ) για τους συγκεκριμένους εντερικούς ιούς, για τους οποίους κατά τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση κρουσμάτων. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 39/146

40 Συγκεκριμένα, το εν λόγω πρόγραμμα αποσκοπούσε στον έλεγχο φρέσκων, κατεψυγμένων και αποξηραμένων φρούτων και λαχανικών τα οποία έχουν έρθει σε επαφή με ανθρώπινο χέρι κατά τη συγκομιδή ή το τεμαχισμό για τους εν λόγω ιούς. 4.2 Χρόνος Υλοποίησης: Ιούλιος 2013 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς: Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Εργαστήριο Υγιεινής, Μονάδα Περιβαλλοντικής Μικροβιολογίας, Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών 4.4 Είδος και Κατανομή των ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι αφορούσαν στην ανίχνευση των ιών Ηπατίτιδα A και Norovirus I και II σε κομμένα φρέσκα, κατεψυγμένα και αποξηραμένα φρούτα και λαχανικά Προγραμματίστηκαν 20 έλεγχοι ταυτόχρονα και για τους δύο ιούς (ΠΔΔΕ: 20) οι οποίοι υλοποιήθηκαν πλήρως και συνεπώς το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 100%. Διάγραμμα 4.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για τους ιούς Norovirus και Ηπατίτιδα Α ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 40/146

41 4.5 Εξέταση δειγμάτων Για την εξέταση των δειγμάτων χρησιμοποιήθηκαν οι μέθοδοι ανίχνευσης ιού της Ηπατίτιδας Α και Norovirus (Nor I & II) με τη εσωτερική μέθοδο TaqMan Real-Time PCR Stratagene Mx3005P βασισμένη σε πρωτόκολλα του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Ιολογίας Τροφίμων VITAL και η μέθοδος ISO/TC 34/CS 9 N 1065, CEN/TC 275/WG 6 N Αποτελέσματα Από τα 20 δείγματα που εξετάστηκαν: 12 ήταν αποξηραμένα φρούτα (δαμάσκηνα, σύκα, βερίκοκα) 2 ήταν κατεψυγμένα φρούτα (φράουλες) 6 ήταν φρέσκιες πράσινες σαλάτες Διάγραμμα 4.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που ελήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Norovirus και Ηπατίτιδα Α. Στο διάγραμμα που ακολουθεί απεικονίζονται τα ποσοστά ανίχνευσης των ιών στο σύνολο των ελέγχων. Διάγραμμα 4.3: Ποσοστά ανίχνευσης των ιών στο σύνολο των δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για Norovirus και Ηπατίτιδα Α. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 41/146

42 4.7 Συμπεράσματα Με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%, βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 20 ληφθέντα δείγματα το 100,0% ήταν αρνητικά στην παρουσία ιών Norovirus και Ηπατίτιδας Α, προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 21,91 (ή 4,36 λόγω διόρθωσης του αποτελέσματος συνέπεια της απόλυτης συμμόρφωσης με τις προδιαγραφές) και συνεπώς: >78,09% (ή >95,64% μετά τη διόρθωση) των κυκλοφορούντων αποξηραμένων (δαμάσκηνα, σύκα βερίκοκα) και κατεψυγμένων (φράουλες) φρούτων και φρεσκοκομμένων συσκευασμένων σαλατών, εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τις προδιαγραφές ασφαλείας για τους ιούς Norovirus και Ηπατίτιδας Α. 4.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός 178/2002/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 28 ης Ιανουαρίου 2002 για τον καθορισμό των γενικών αρχών και απαιτήσεων της νομοθεσίας για τα τρόφιμα, για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων και τον καθορισμό διαδικασιών σε θέματα ασφαλείας των τροφίμων. Food Safety Handbook. Microbiological Challenges. Editions Biomerieux. R. Vivacos, A. Shroufi, M. Sillis, H. Aird, C.I. Gallimore, L. Myers, H. Mahgoub, and P. Nair (2009). Food related norovirus outbreak among people attending two barbeques: epidemiological, virological and environmental investigation. International Journal of Infectious Diseases 13(5): WHO (2013). Fact sheet No 328: Hepatitis A. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 42/146

43 5. Επίσημος έλεγχος για εντεροτοξίνες σταφυλόκοκκων σε τυριά. 5.1 Εισαγωγή - Σκοπός Μέλη του γένους Staphylococcus αποτελούν από τους πιο κοινούς παράγοντες τροφολοιμώξεων στο κόσμο. Οι μικροοργανισμοί αυτοί είναι ευρέως διαδεδομένοι στη φυσιολογική μικροχλωρίδα των ανθρώπων και ζώων. Οι άνθρωποι λειτουργούν ως φορείς των σταφυλοκόκκων και πιστεύεται ότι αποτελούν το κύριο αίτιο επιμόλυνσης των τροφίμων. Οι εντεροτοξίνες σταφυλόκοκκου συντίθενται κατά την αύξηση ορισμένων ειδών του γένους Staphylococcus σε τρόφιμα ευνοϊκά για την ανάπτυξή τους. Οι τοξίνες αυτές σχετίζονται κυρίως με το είδος Staphylococcus aureus αλλά και άλλα είδη όπως ο Staphylococcus intermedius και ο Staphylococcus hyicus έχει αναφερθεί ότι είναι εντεροτοξινογόνα. Η συγκέντρωση των παραγόμενων τοξινών είναι στελεχο-ειδική αλλά γενικά παράγονται σε εξαιρετικά χαμηλές συγκεντρώσεις κατά την εκθετική φάση, ενώ ακολουθεί μια πολύ μεγάλη αύξηση κατά το τέλος της εκθετικής φάσης και την αρχή της φάσης στασιμότητας. Οι εντεροτοξίνες σταφυλόκοκκου είναι εξαιρετικά ανθεκτικές στη θερμοκρασία και μπορούν να επιβιώσουν των συνθηκών αποστείρωσης κονσερβοποιημένων τροφίμων χαμηλής οξύτητας. Είναι επίσης ανθεκτικές και σε συνθήκες κατάψυξης. Απαιτούνται συγκεκριμένη συγκέντρωση του μικροοργανισμού προκειμένου να παραχθούν ποσότητες τοξινών ικανές να προκαλέσουν ασθένεια. Οι περισσότερες έρευνες αναφέρουν ότι συγκέντρωση σταφυλοκόκκων μεγαλύτερη από 10 5 cfu/g μολυσμένου τροφίμου, μπορεί να παράξει ικανές συγκεντρώσεις εντεροτοξινών. 1ng εντεροτοξινών ανά γραμμάριο μολυσμένου τροφίμου είναι αρκετό για να προκαλέσει συμπτώματα της ασθένειας τα οποία περιλαμβάνουν ναυτία, έμετο, διάρροια και κοιλιακές κράμπες 1 έως 7 ώρες μετά την κατανάλωση. Ο σκοπός του συγκεκριμένου προγράμματος επίσημου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2013, ήταν η ανίχνευση της παρουσίας εντεροτοξινών σταφυλόκοκκου σε τυριά, με απώτερο στόχο: α) την προστασία της υγείας των καταναλωτών, β) τον έλεγχο της συμμόρφωσης, προς τα κριτήρια ασφάλειας όπως καθορίζονται στον Κανονισμό (ΕΚ) 2073/2005 και, γ) τον έμμεσο έλεγχο της αποτελεσματικότητας των συστημάτων διασφάλισης της ασφάλειας και της ποιότητας, τα οποία εφαρμόζονται από τις παραγωγικές επιχειρήσεις. 5.2 Χρόνος Υλοποίησης: Σεπτέμβριος 2013 έως Νοέμβριος 2013 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 43/146

44 5.3 Συνεργαζόμενοι φορείς: Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Κέντρο Κτηνιατρικών Ιδρυμάτων Αθηνών (ΚΚΙΑ) - Ινστιτούτο Υγιεινής Τροφίμων 5.4 Είδος και Κατανομή των ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν στην ανίχνευση εντεροτοξινών σταφυλόκοκκου σε ζωικά προϊόντα, ενός κριτηρίου ασφάλειας που καθορίζει ο Καν. (ΕΚ) 2073/2005 με στόχο την προστασία του καταναλωτή. Ειδικότερα διενεργήθηκαν έλεγχοι για την ανίχνευση εντεροτοξινών σταφυλόκοκκου σε τυριά, στην περιοχή αρμοδιότητάς της Αρμόδιας Αρχής Ελέγχου. Προγραμματίστηκαν 25 έλεγχοι (ΠΔΑ) οι οποίοι υλοποιήθηκαν πλήρως, δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 100,0%. Διάγραμμα 5.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για εντεροτοξίνες σταφυλόκοκκων σε τυριά 5.5 Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν σύμφωνα με τη μέθοδο: Ευρωπαϊκή μέθοδος σάρωσης του CRL Coagulase positive staphylococci including Staphylococcus aureus Ver. 5, Σεπτέμβριος 2010 με χρήση VIDAS SET Αποτελέσματα Από τα 25 δείγματα που εξετάστηκαν, τα: 5 ήταν φέτα 4 ήταν γραβιέρα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 44/146

45 3 ήταν ημίσκληρο τυρί 2 ήταν καπνιστό τυρί 2 ήταν κασέρι 2 ήταν βαρελίσιο τυρί 1 ήταν πεκορίνο 1 ήταν λευκό τυρί 1 ήταν μαστέλο 1 ήταν λαδοτύρι 1 ήταν ανθότυρο 1 ήταν κεφαλογραβιέρα 1 ήταν καλαθάκι Λήμνου Διάγραμμα 5.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που ελήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για εντεροτοξίνες σταφυλόκοκκου σε τυριά Στο διάγραμμα που ακολουθεί απεικονίζονται τα ποσοστά ανίχνευσης των εντεροτοξινών σταφυλόκοκκου στο σύνολο των ελέγχων. Διάγραμμα 5.3: Ποσοστά ανίχνευσης εντεροτοξινών σταφυλόκοκκου στο σύνολο των δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για εντεροτοξίνες σταφυλόκοκκου σε τυριά ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 45/146

46 5.7 Συμπεράσματα Ανάλογα με τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσμάτων και με επίπεδο εμπιστοσύνης 95%, έχουμε τα ακόλουθα αποτελέσματα: Α. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων δειγμάτων (κάθε δείγμα με 5 υπομονάδες αντιμετωπίζεται ως ένα δείγμα), τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 25 ληφθέντα δείγματα το 100,00% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 19,60 και συνεπώς: >80,40% των κυκλοφορούντων τυριών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Β. Μετρώντας αριθμό ληφθέντων υπομονάδων, τότε βάσει των αποτελεσμάτων όπου στα 125 ληφθέντα δείγματα το 100,00% ήταν συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία προκύπτει ότι το διάστημα εμπιστοσύνης είναι 8,77 και συνεπώς: >91,23% των κυκλοφορούντων τυριών εκτιμάται ότι είναι συμμορφούμενα προς τη νομοθεσία. Το γεγονός ότι κανένα προϊόν δεν βρέθηκε θετικό (σε συνδυασμό και με αντίστοιχα αποτελέσματα παλαιότερων ελέγχων), υποδεικνύει το υψηλό ποσοστό ορθής εφαρμογής των συστημάτων διασφάλισης ποιότητας τύπου HACCP, όπου έχει περιοριστεί σημαντικά η επιμόλυνση των τροφίμων από τον άνθρωπο. 5.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15ης Νοεμβρίου του 2005 περί μικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιμα. Food Safety Handbook. Microbiological Challenges. Editions Biomerieux Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 46/146

47 Επίσημος έλεγχος για την παρουσία χημικών κινδύνων στα τρόφιμα Έμμονοι Οργανικοί ρυπαντές ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 47/146

48 6. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων βαρέων των διοξινών & PCBs στα τρόφιμα 6.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, μέσω της συμμόρφωσης με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα βασικά επίπεδα των πολυχλωριωμένων διβενζοδιοξινών (PCDDs), διβενζοφουρανίων (PCDFs) και παρόμοιων και μη παρόμοιων με τις διοξίνες πολυχλωριωμένων διφαινυλίων (dioxin-like, DL-PCBs και non-dioxin-like, NDL-PCBs) σε ορισμένα είδη τροφίμων. Οι έλεγχοι προέκυψαν και από την ανάγκη συμμόρφωσης με τη Σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη μείωση της παρουσίας διοξινών, φουρανίων και πολυχλωριωμένων διφαινυλίων στις ζωοτροφές και στα τρόφιμα (Σύσταση της Επιτροπής 2011/516/ΕΕ της 23ης Αυγούστου 2011). Οι διοξίνες (PCDDs και PCDFs) και τα παρόμοια με τις διοξίνες PCBs ανήκουν στην κατηγορία των "ανθεκτικών οργανικών ρύπων" (POPs) οι οποίοι παρουσιάζουν πολύ μεγάλη ανθεκτικότητα στη χημική και βιολογική διάσπαση και κατά συνέπεια περνούν από το περιβάλλον στην διατροφική αλυσίδα των ζώων και τελικά βιοσυσσωρεύονται με την λήψη τροφής στον ανθρώπινο οργανισμό, με καταστρεπτικές συνέπειες για την υγεία (καρκίνος, ενδομητρίωση, νευροσυμπεριφορικές και ανοσοκατασταλτικές ανωμαλίες). Η έκθεση του ανθρώπου στις διοξίνες οφείλεται σε ποσοστό μεγαλύτερο του 90% στα τρόφιμα. Τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης ευθύνονται τουλάχιστον για ποσοστό 80% περίπου της συνολικής έκθεσης. Η ανάγκη ελέγχου και της ελληνικής αγοράς προέρχεται από την επικινδυνότητα των ρύπων αυτών για την ανθρώπινη υγεία (οι διοξίνες έχουν καταταγεί από την Διεθνή Υπηρεσία για την Έρευνα του Καρκίνου (I.A.R.C., International Agency for Research on Cancer) ως ανήκοντα στην ομάδα 1 (Group 1, παράγοντας καρκινογόνος για τον άνθρωπο)) αλλά και την ανάγκη προστασίας της εγχώριας παραγωγής αφού σε περίπτωση διατροφικού περιστατικού οι οικονομικές επιπτώσεις στη παραγωγή της χώρας και την οικονομία θα είναι τεράστιες (παράδειγμα τα επεισόδια με διοξίνες α. στα χοιρινά στην Ιρλανδία τον Δεκέμβρη του 2008, που είχε καταστροφικές συνέπειες στη παραγωγή της χώρας και την οικονομία της και, β. της Γερμανίας τον Δεκέμβριο του 2010). Ο εντοπισμός του ανωτέρω παράγοντα κινδύνου σε πρωταρχικό στάδιο, διευκολύνει την εξουδετέρωσή του και περιορίζει τις συνέπειές του. Η προσπάθεια για συνεχή μείωση της έκθεσης των καταναλωτών στις διοξίνες, καθώς και η ύπαρξη της σύστασης 2011/516/ΕΕ (η οποία αντικαταστάθηκε από την 2013/711/ΕΕ) επιβάλλουν την παρακολούθηση αυτών των ρύπων που είναι σχεδόν αποκλειστικά ανθρωπογενούς προέλευσης. 6.2 Χρόνος Υλοποίησης Ιούνιος 2013 έως Ιανουάριος 2014 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 48/146

49 6.3 Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Θεσσαλίας Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ηπείρου Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Το εργαστήριο Φασματομετρίας Μάζας και Ανάλυσης Διοξινών του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» 6.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Παράμετροι προς έλεγχο Οι έλεγχοι αφορούσαν στην ανίχνευση διοξινών, φουρανίων, παρόμοιων και μη παρόμοιων με τις διοξίνες PCBs σε τρόφιμα. Προγραμματίστηκαν 69 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιμα για προσδιορισμό διοξινών και PCBs και υλοποιήθηκαν 70, ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος 101%. ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ ΠΔΚ ΠΔΑΜΘ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΗ ΠΔΒΑ ΕΟΦ Διάγραμμα 6.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για τις διοξίνες και τα PCBs στα τρόφιμα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 49/146

50 6.5 Εξέταση δειγμάτων Οι αναλύσεις έγινα σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές και τα κριτήρια ποιότητας των Παραρτημάτων ΙΙΙ, (Προετοιμασία των Δειγμάτων και Απαιτήσεις για τις Μεθόδους Ανάλυσης που χρησιμοποιούνται για τον Επίσημο Έλεγχο των Επιπέδων των Διοξινών (PCDD/PCDF) και των παρόμοιων με τις Διοξίνες PCBs σε ορισμένα τρόφιμα) και VI, (Προετοιμασία των δειγμάτων και απαιτήσεις για τις μεθόδους ανάλυσης που χρησιμοποιούνται για τον επίσημο έλεγχο των επιπέδων των μη παρομοίων με τις διοξίνες PCBS (PCB # 28, 52, 101, 138, 153, 180) σε ορισμένα τρόφιμα) του Κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 252/2012, χρησιμοποιώντας την μέθοδο 1613Β της Αμερικανικής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος (ΕΡΑ). Η μέθοδος προσδιορισμού των διοξινών, φουρανίων παρόμοιων και μη παρόμοιων με τις διοξίνες PCB s περιλαμβάνει εκχύλιση και καθαρισμό του λίπους από το δείγμα τροφίμου. Ο διαχωρισμός και προσδιορισμός των διοξινών στο εκχυλισμένο δείγμα λίπους γίνεται με αέρια χρωματογραφία - φασματομετρία μάζας, με την τεχνική της ισοτοπικής αραίωσης, μιας τεχνικής στην οποία χρησιμοποιούνται ανάλογα επισημασμένα με σταθερά ισότοπα ( 13 C) ως εσωτερικά πρότυπα, και η ανίχνευση επιτυγχάνεται με φασματομετρία μάζας υψηλής διακριτικής ικανότητας (HRMS). 6.6 Αποτελέσματα Από τα 70 δείγματα που εξετάστηκαν: 10 ήταν αβγά 4 ήταν κρέας βοδινό 6 ήταν κρέας αιγοπρόβειο 4 ήταν κρέας χοιρινό 4 ήταν κρέας πουλερικών 8 ήταν γάλα αγελαδινό 3 ήταν γάλα αιγοπρόβειο 5 ήταν τυριά 13 ήταν ιχθυηρά (7 ελεύθερης αλιείας και 6 ιχθυοκαλλιέργειας) 4 ήταν ελαιόλαδο 4 ήταν λοιπά φυτικά έλαια 5 ήταν παιδικές τροφές αβγά 7% 7% 14% γάλα αγελαδινό γάλα αιγοπρόβειο 6% 6% 11% ελαιόλαδο ιχθυηρά κρέας αιγοπρόβειο κρέας βοδινό 6% 6% 9% 18% 6% 4% κρέας πουλερικών κρέας χοιρινό λοιπά φυτικά έλαια παιδικές τροφές τυριά Διάγραμμα 6.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που ελήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για διοξίνες και PCBs. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 50/146

51 Όλα τα δείγματα βρέθηκαν συμμορφούμενα με τη νομοθεσία, για όλες τις παραμέτρους που εξετάστηκαν (διοξίνες, φουράνια, παρόμοια και μη παρόμοια με τις διοξίνες PCBs. 0% Συμμορφούμενα Μη συμμορφούμενα 100% Διάγραμμα 6.3: Συμμόρφωση των δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για διοξίνες και PCBs. 6.7 Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα του προγράμματος προκύπτει ότι τα τρόφιμα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εμφανίζουν πλήρη συμμόρφωση με τη νομοθεσία, επομένως για τους συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Η εικόνα αυτή παρατηρείται διαχρονικά στους ελέγχους που αφορούν το συγκεκριμένο πρόγραμμα ωστόσο, λόγω της σοβαρότητας του συγκεκριμένου κινδύνου, η συνεχής παρακολούθηση των επιπέδων των διοξινών και των PCBs στα διάφορα είδη τροφίμων κρίνεται αναγκαία. Η συστηματική παρακολούθηση όλων των τροφίμων κάθε χρόνο σε όλη την επικράτεια, επιτρέπει την παρακολούθηση του κινδύνου διαχρονικά, παρά το μικρό αριθμό δειγμάτων ανά είδος τροφίμου. Στον παρακάτω Πίνακα 6.1 απεικονίζονται τα επίπεδα των διοξινών/φουρανίων και PCBs που παρατηρήθηκαν κατά τους ελέγχους του ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 51/146

52 ΠΙΝΑΚΑΣ 6.1: Επίπεδα διοξινών, φουρανίων (TEQ PCDD/F) και παρόμοιων με τις διοξίνες PCBs (TEQ PCBs) (εκφρασμένα σε pg/g λίπους) και επίπεδα μη παρόμοιων με τις διοξίνες PCBs (εκφρασμένα σε ng/g λίπους) Είδος Τροφίμου (Ν=Αριθμός δειγμάτων) Μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα * TEQ PCDD/F Συνολική TEQ (PCDD/F & PCBs) Μη παρόμοια με τις διοξίνες PCBs *** TEQ PCDD/F Επίπεδα διοξινών, φουρανίων, παρομοίων και μη παρομοίων με τις διοξίνες PCBs (Ανώτατα όρια συγκέντρωσης**) TEQ PCBs pg/g λίπους pg/g λίπους ng/g λίπους Διάμεση τιμή (εύρος), pg/g λίπους TEQ PCDD/F & PCBs Μη παρόμοια με τις διοξίνες PCBs *** Διάμεση τιμή (εύρος), ng/g λίπους ΑΥΓΑ Ελεύθερης βοσκής και συστοιχίες κλωβών (Ν=10) 2,5 5,0 40 0,35 (0,33-0,40) 0,05 (0,04-0,13) 0,42 (0,37-0,48) 2,07 (1,49-2,65) ΚΡΕΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΟΥ Κρέας βόειο (Ν=4) 2,5 4,0 40 0,34 (0,32-0,40) 0,20 (0,18-0,40) 0,54 (0,50-0,80) 1,97 (1,64-6,46) Κρέας αιγοπροβάτων (Ν=6) 2,5 4,0 40 0,35 (0,33-0,50) 0,20 (0,08-0,73) 0,63 (0,41-1,07) 2,61 (2,00-3,77) Κρέας χοίριο (Ν=4) 1,0 1, ,40 (0,32-0,53) 0,04 (0,02-0,07) 0,45 (0,36-0,57) 2,27 (1,42-4,87) Κρέας πουλερικών (Ν=4) 1,75 3,0 40 0,36 (0,32-0,44) 0,12 (0,02-0,25) 0,45 (0,41-0,69) 3,76 (2,30-8,24) ΝΩΠΟ ΓΑΛΑ ΚΑΙ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Νωπό αγελαδινό γάλα (Ν=8) 0,34 (0,32-0,61) 0,17 (0,09-1,01) 0,51 (0,45-1,33) 1,98 (0,96-2,98) Νωπό αιγοπρόβειο γάλα (Ν=3) 2,5 5,5 40 0,35 (0,32-0,44) 0,14 (0,06-0,76) 0,49 (0,38-1,20) 1,85 (1,04-2,69) Τυριά (Ν=5) 0,34 (0,32-0,41) 0,12 (0,06-0,54) 0,53 (0,40-0,86) 1,87 (0,75-2,60) ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 52/146

53 ΨΑΡΙΑ**** Ελεύθερης αλιείας (Ν=7) 0,06 (0,01-0,69) 0,11 (0,03-0,49) 0,17 (0,04-1,18) 1,19 (0,27-18,75) 3,5 6,5 75 Ιχθυοκαλλιεργειών (Ν=6) 0,11 (0,09-0,15) 0,33 (0,11-0,58) 0,42 (0,26-0,73) 4,66 (1,06-7,64) ΦΥΤΙΚΑ ΕΛΑΙΑ ΚΑΙ ΛΙΠΗ Ελαιόλαδο (Ν=4) 0,32 (0,32-0,33) 0,04 (0,03-0,04) 0,36 (0,35-0,37) 1,61 (1,38-1,87) 0,75 1,25 40 Λοιπά φυτικά έλαια (Ν=4) 0,32 (0,32-0,32) 0,02 (0,02-0,03) 0,34 (0,34-0,35) 1,47 (1,34-1,98) ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΤΡΟΦΕΣ**** Τροφές για μικρά παιδιά και βρέφη (Ν=5) 0,1 0,2 1,0 0,01 (0,01-0,02) 0,00 (0,00-0,02) 0,01 (0,01-0,04) 0,01 (0,01-0,09) * Σύμφωνα με τον Κανονισμό 1881/2006/ΕΚ, όπως ισχύει ** Ανώτατα όρια συγκέντρωσης: υπολογίζονται με την υπόθεση ότι όλες οι τιμές των διαφόρων ομοειδών ουσιών κάτω από το όριο του ποσοτικού προσδιορισμού ισούνται με το όριο του ποσοτικού προσδιορισμού. *** Άθροισμα PCB-28, PCB-52, PCB-101, PCB-138, PCB-153 και PCB-180 (ICES 6). **** Για τα ψάρια και τις παιδικές τροφές οι συγκεντρώσεις των διοξινών, φουρανίων και παρομοίων με τις διοξίνες PCBs αναφέρονται σε pg/g νωπού προϊόντος, ενώ για τα μη παρόμοια με τις διοξίνες PCBs σε ng/g νωπού προϊόντος ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 53/146

54 6.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 που καθορίζει τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για το σύνολο διοξινών, φουρανίων και παρόμοιων με τις διοξίνες PCBs (όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει). Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 252/2012 για καθορισμό των μεθόδων δειγματοληψίας και ανάλυσης για τον επίσημο έλεγχο των επιπέδων των διοξινών, των παρόμοιων με τις διοξίνες PCB και των μη παρόμοιων με τις διοξίνες PCB σε ορισμένα τρόφιμα και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1883/2006. Σύσταση της Επιτροπής 2011/516/ΕΕ για τη μείωση της παρουσίας διοξινών, φουρανίων και πολυχλωριωμένων διφαινυλίων (PCB) στις ζωοτροφές και στα τρόφιμα. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 54/146

55 Επίσημος έλεγχος για την παρουσία χημικών κινδύνων στα τρόφιμα Περιβαλλοντικοί και Βιομηχανικοί ρυπαντές ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 55/146

56 7. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων βαρέων μετάλλων και ανόργανου κασσιτέρου στα τρόφιμα 7.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, μέσω της συμμόρφωσης με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα επίπεδα του μολύβδου, του καδμίου, του υδραργύρου και του ανόργανου κασσιτέρου σε ορισμένα είδη τροφίμων. Επίσης, επιδιώχθηκε η συλλογή δεδομένων σχετικά με τα επίπεδα του ανόργανου αρσενικού σε ρύζι. Στόχος είναι η συγκέντρωση στοιχείων και η αξιολόγηση των δεδομένων που θα προκύψουν, για τη διαμόρφωση νομοθεσίας. Οι κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία από την παρουσία αυτών των παραγόντων κινδύνου στα τρόφιμα συνοπτικά αναφέρονται κατωτέρω: Μόλυβδος (Pb) Ο μόλυβδος είναι ένας φυσικός περιβαλλοντικός ρυπαντής. Η χρήση του στο παρελθόν σε σωλήνες νερού, χρώματα και στην βενζίνη αύξησε περισσότερο την εγγενή παρουσία του. Η διατροφή είναι η κύρια πηγή έκθεσης του ανθρώπου στο μόλυβδο. Ο μόλυβδος συσσωρεύεται στο σώμα και ιδιαίτερα επηρεάζει σοβαρά την ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος στα μικρά παιδιά. Καθώς δεν υπάρχει καμία απόδειξη των κατώτατων ορίων για μια σειρά από κρίσιμες επιπτώσεις στην υγεία, δεν υπάρχει συνιστώμενο ανεκτό επίπεδο πρόσληψης. Η πιο πρόσφατη μελέτη της ΕΑΑΤ 1 εξέτασε περισσότερα από αναλυτικά αποτελέσματα για την παρουσία μολύβδου στα τρόφιμα που συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια εννέα ετών. Περισσότερο από το μισά δείγματα που εξετάστηκαν είχαν επίπεδα μολύβδου μικρότερα από τα όρια ανίχνευσης ή ποσοτικοποίησης. Τα επίπεδα μολύβδου στα τρόφιμα φαίνεται ότι μειώθηκαν κατά περίπου 23% μεταξύ του 2003 και του 2010, αν και αυτό θα πρέπει να ερμηνεύεται με προσοχή. Στις κατηγορίες τροφίμων που συνεισφέρουν σημαντικά στην πρόσληψη ανήκουν το ψωμί και τα αρτοσκευάσματα (8,5%), το τσάι (6,2%), το νερό της βρύσης (6,1%), οι πατάτες και τα προϊόντα τους (4,9%), τα γαλακτοκομικά προϊόντα (4,2%) καθώς και η μπύρα και ανάλογα ποτά (4,1%), αν και αυτό ποικίλλει μεταξύ των ηλικιακών ομάδων και των μελετών. Κάδμιο (Cd) Το κάδμιο μπορεί να προκαλέσει νεφρική ανεπάρκεια και σχετίζεται στατιστικά με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο. Η διατροφή είναι η κυρίαρχη πηγή έκθεσης των ανθρώπων που ανήκουν στους μη-καπνιστές. Η κοινή επιτροπή εμπειρογνωμόνων του FAO/WHO για τα πρόσθετα τροφίμων καθόρισε ως προσωρινή ανεκτή μηνιαία πρόσληψη τα 25 μg/kg σωματικού βάρους, ενώ η ομάδα της ΕΑΑΤ για τις προσμείξεις στην διατροφική αλυσίδα όρισε ως ανεκτό όριο εβδομαδιαίας πρόσληψης τα 2,5 μg/kg σωματικού βάρους για να διασφαλίσει την επαρκή προστασία όλων των καταναλωτών. 1 EFSA Journal 2012;10(7):2831 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 56/146

57 Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη αναφορά της ΕΑΑΤ για το κάδμιο 2, υψηλά επίπεδα καδμίου βρέθηκαν σε φύκια και σκευάσματά τους, προϊόντα με βάση το κακάο, μαλακόστρακα, βρώσιμα εντόσθια, μύκητες, ελαιούχους σπόρους, και μαλάκια. Ωστόσο, τρόφιμα που καταναλώνονται σε μεγαλύτερες ποσότητες είχαν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στη διατροφική έκθεση στο κάδμιο. Έτσι, τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην πρόσληψη έχουν τα δημητριακά και προϊόντων δημητριακών (26,9%), τα λαχανικά και προϊόντα τους (16,0%) και οι αμυλώδεις ρίζες και κόνδυλοι (13,2%). Κοιτάζοντας τις κατηγορίες τροφίμων με περισσότερες λεπτομέρειες, οι πατάτες (13,2%), το ψωμί (11,7%), τα αρτοσκευάσματα (5,1%), τα προϊόντα σοκολάτας (4,3%), τα φυλλώδη λαχανικά (3,9%) και τα μαλάκια (3,2%) συμβάλλουν περισσότερο στην έκθεση μέσω της διατροφής σε κάδμιο για όλες τις ηλικιακές ομάδες. Υδράργυρος (Hg) Ο υδράργυρος είναι ένα μέταλλο που απελευθερώνεται στο περιβάλλον τόσο από φυσικές όσο και από ανθρωπογενείς πηγές. Υπάρχουν τρεις μορφές του υδραργύρου: (i) ο στοιχειακός ή μεταλλικός υδράργυρος (Hg 0 ), (ii) ο ανόργανος υδράργυρος (Hg 2 2+ και Hg 2+ ) και (iii) ο οργανικός υδράργυρος (γνωστότερη μορφή του είναι ο μεθυλυδράργυρος MeHg). Ο μεθυλυδράργυρος είναι η χημική μορφή με την οποία κυρίως απαντάται ο Hg στα τρόφιμα και προκαλεί τη μεγαλύτερη ανησυχία. Το ποσοστό του ολικού υδραργύρου στα ψάρια και στα θαλασσινά μπορεί να είναι μεγαλύτερο του 90%. Η τοξικότητα του ανόργανου υδραργύρου αφορά στον νεφρό, ενώ άλλοι στόχοι περιλαμβάνουν το ήπαρ, το νευρικό σύστημα, το ανοσοποιητικό και αναπαραγωγικό σύστημα. Η ομάδα της ΕΑΑΤ για τις προσμείξεις στην διατροφική αλυσίδα όρισε ως ανεκτό όριο εβδομαδιαίας πρόσληψης για τον ανόργανο υδράργυρο τα 4 μg/kg σωματικού βάρους (ως υδράργυρο) 3. Για τον μεθυλυδράργυρο, το αντίστοιχο όριο θεσπίστηκε στα 1,3 μg/kg σωματικού βάρους (ως υδράργυρος). Οι θετικές επιδράσεις των Ω-3 λιπαρών οξέων μακράς αλυσίδας που περιέχονται στα ψάρια μπορεί να έχουν οδηγήσει σε υποεκτίμηση των δυνητικών δυσμενών επιπτώσεων του μεθυλυδραργύρου στα ψάρια. Η παροχή επικεντρωμένων συμβουλών στους καταναλωτές αποτελεί κατάλληλη προσέγγιση στην περίπτωση του μεθυλυδραργύρου προκειμένου να προστατευθούν οι ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Ανόργανος Κασσίτερος (Sn) Η Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων κατέληξε, στη γνώμη της 12ης Δεκεμβρίου 2001, στο συμπέρασμα ότι επίπεδα ανόργανου κασσίτερου 150 mg/kg στα κονσερβοποιημένα ποτά και 250 mg/kg στα άλλα κονσερβοποιημένα τρόφιμα μπορεί να προκαλέσουν γαστρικό ερεθισμό σε ορισμένα άτομα. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο να ελέγχονται τα προϊόντα αυτά για την παρουσία ανόργανου κασσιτέρου. 7.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2014 έως Φεβρουάριος EFSA Journal 2012;10(1): EFSA Journal 2012;10(12):2985 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 57/146

58 7.3 Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ηπείρου Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Εργαστήριο Δοκιμών Αττικής του ΕΦΕΤ Η Διεύθυνση Περιβάλλοντος του Γενικού Χημείου του Κράτους Η Β Χ.Υ. Θεσσαλονίκης του Γενικού Χημείου του Κράτους Η Χ.Υ. Ιωαννίνων του Γενικού Χημείου του Κράτους 7.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Παράμετροι προς έλεγχο Προγραμματίστηκαν 140 έλεγχοι σε διάφορα προϊόντα για προσδιορισμό βαρέων μετάλλων (καδμίου, μολύβδου, υδραργύρου, χαλκού), ανόργανου κασσιτέρου και αρσενικού και υλοποιήθηκαν 138, ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος 98,6%. ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ ΠΔΚ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΑΜΘ ΠΔΗ ΠΔΒΑ Διάγραμμα 6.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου βαρέων μετάλλων και ανόργανου κασσιτέρου στα τρόφιμα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 58/146

59 7.5 Εξέταση δειγμάτων Για την ανάλυση των δειγμάτων έγινε προετοιμασία αυτών με χώνευση σε συσκευή μικροκυμάτων και στη συνέχεια ποσοτικός προσδιορισμός των μετάλλων, με Φασματοφωτόμετρο Ατομικής Απορρόφησης με χρήση φούρνου γραφίτη και FIAS (Flow Injection Analysis System) κατά περίπτωση. 7.6 Αποτελέσματα Από τα δείγματα που εξετάστηκαν, τα: 31 ήταν αλιεύματα (καταψυγμένα ψάρια, μαλάκια, κονσέρβες ιχθυηρών) και εξετάστηκαν για μόλυβδο, κάδμιο και υδράργυρο. Υπήρξε μια μη συμμόρφωση με τη νομοθεσία που αφορούσε την υπέρβαση του ορίου για τον υδράργυρο σε φέτα γαλέο κατεψυγμένο. 10 ήταν κονσέρβες λαχανικών και εξετάστηκαν για ανόργανο κασσίτερο, 9 ήταν κονσέρβες φρούτων και εξετάστηκαν για ανόργανο κασσίτερο, 20 ήταν κονσερβοποιημένα προϊόντα τομάτας και εξετάστηκαν για ανόργανο κασσίτερο, 17 ήταν όσπρια και εξετάστηκαν για μόλυβδο και κάδμιο, 20 ήταν ρύζι ή ρυζογκοφρέτες και εξετάστηκαν για μόλυβδο και κάδμιο καθώς και για ανόργανο και ολικό αρσενικό, 4 ήταν σαλιγκάρια και εξετάστηκαν για μόλυβδο και κάδμιο, 11 ήταν συκώτι (μοσχαρίσιο και αιγοπρόβειο) και εξετάστηκαν για υδράργυρο και χαλκό, 10 ήταν χυμοί φρούτων και εξετάστηκαν για μόλυβδο. αλιεύματα κονσέρβες λαχανικών 7% 3% 8% 8% 23% κονσέρβες φρούτων κονσερβοποιημένα προϊόντα τομάτας όσπρια 8% 13% 15% 7% 8% ρύζι ρυζογκοφρέτες-σνακς ρυζιού σαλιγκάρια συκώτι (μοσχαρίσιο, αιγοπρόβειο) χυμοί φρούτων Διάγραμμα 7.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που ελήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου βαρέων μετάλλων και ανόργανου κασσιτέρου στα τρόφιμα. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 59/146

60 1% Συμμορφούμενα Μη συμμορφούμενα 99% Διάγραμμα 7.3: Συμμόρφωση των δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου βαρέων μετάλλων και ανόργανου κασσιτέρου στα τρόφιμα. 7.7 Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα του προγράμματος προκύπτει ότι τα τρόφιμα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εμφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία, επομένως για τους συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Παρόλα αυτά, λόγω της σοβαρότητας του συγκεκριμένου χημικού κινδύνου, η συνεχής παρακολούθηση των βαρέων μετάλλων σε διάφορα είδη τροφίμων κρίνεται αναγκαία. Η εναλλαγή των κατηγοριών τροφίμων που επιλέγονται να ελεγχθούν κάθε χρόνο εξασφαλίζει μια πληρέστερη εικόνα της αγοράς στη διάρκεια του χρόνου. 7.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό των επιπέδων του μολύβδου, του καδμίου και του ανόργανου κασσιτέρου προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης Δεκεμβρίου 2006 που καθορίζει τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισμένες ουσίες οι οποίες επιμολύνουν τα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, και τον κανονισμό (ΕΚ) 333/2007 της Επιτροπής της 28ης Μαρτίου 2007 που καθορίζει τις μεθόδους δειγματοληψίας και ανάλυσης για τον επίσημο έλεγχο των επιπέδων μολύβδου, καδμίου, υδραργύρου, ανόργανου κασσιτέρου, 3- μονοχλωροπροπανοδιόλης και πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 60/146

61 8. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα 8.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, μέσω της συμμόρφωσης με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα επίπεδα των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων (ΠΑΥ) στα τρόφιμα. Επίσης, ο έλεγχος αποσκοπούσε στην διαπίστωση της συμμόρφωσης με τις προδιαγραφές ως προς τους ΠΑΥ ορισμένων προσθέτων. Οι πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (ΠΑΥ), αποτελούν μια μεγάλη κατηγορία οργανικών ενώσεων που περιέχουν δύο ή περισσότερους αρωματικούς δακτυλίους. Κατά κύριο λόγο σχηματίζονται από την ατελή καύση ή πυρόλυση της οργανικής ύλης και κατά τη διάρκεια διαφόρων βιομηχανικών διεργασιών. Οι ΠΑΥ εμφανίζονται γενικά σε πολύπλοκα μίγματα τα οποία μπορεί να αποτελούνται από εκατοντάδες ενώσεις. Για τους μη καπνιστές η κύρια οδός έκθεσης είναι η κατανάλωση τροφίμων ενώ, για τους καπνιστές η συνεισφορά από το κάπνισμα μπορεί να είναι σημαντική. Τα τρόφιμα μπορεί να επιμολυνθούν από περιβαλλοντικούς παράγοντες, από βιομηχανικές πηγές επεξεργασίας τροφίμων καθώς και από ορισμένες πρακτικές μαγειρέματος στο σπίτι. Κατά την τελευταία δεκαετία οι ΠΑΥ αξιολογήθηκαν από διάφορες διεθνείς επιστημονικές επιτροπές και την ΕΑΑΤ. Το συμπέρασμα ήταν ότι περίπου 16 ΠΑΥ παρουσιάζουν σαφείς ενδείξεις μεταλλαξιογένεσης/γονιδιοτοξικότητας και καρκινογόνου επίδρασης σε διάφορα πειραματόζωα, επομένως μπορούν να θεωρηθούν ως δυνητικά γονοτοξικοί και καρκινογόνοι παράγοντες για τον άνθρωπο. Συνεπώς η πρόσληψή τους μέσω της διατροφής μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των καταναλωτών. Βάσει αυτών των δεδομένων η ομάδα της ΕΑΑΤ για τις προσμείξεις στην διατροφική αλυσίδα, πρότεινε τη χρήση τεσσάρων ΠΑΥ ως δεικτών για την συνολική παρουσία των ΠΑΥ σε ένα τρόφιμο Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2013 έως Φεβρουάριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης 4 EFSA Journal (2008) 724, ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 61/146

62 Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ) Επίσημα Εργαστήρια: Η Διεύθυνση Τροφίμων του Γενικού Χημείου του Κράτους 8.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Παράμετροι προς έλεγχο Προγραμματίστηκαν 85 έλεγχοι σε διάφορα προϊόντα για προσδιορισμό ΠΑΥ. Υλοποιήθηκαν 62 έλεγχοι, ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος 73%. Σημειώνεται, ότι η υστέρηση που εμφανίζεται στην υλοποίηση του προγράμματος οφείλεται εν μέρει στο ότι δεν μπόρεσε να καλυφθεί ο αριθμός των δειγμάτων που αφορούσε τα πρόσθετα, καθώς δεν έγινε δυνατό να βρεθούν σε καθαρή μορφή. Επίσης, δεν υλοποιήθηκε το κομμάτι τον ελέγχων που αφορούσε τα συμπληρώματα διατροφής. ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ ΠΔΚ ΠΔΑΜΘ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΗ ΠΔΒΑ ΕΟΦ Διάγραμμα 7.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα 8.5 Εξέταση δειγμάτων Για την εξέταση των δειγμάτων χρησιμοποιήθηκε μέθοδος Υγρής Χρωματογραφίας Υψηλής Απόδοσης (HPLC), με ανίχνευση των ΠΑΥ με φθορισμομετρικό ανιχνευτή, σύμφωνα με την αναλυτική μέθοδο προσδιορισμού Πολυκυκλικών Αρωματικών Υδρογονανθράκων σε φυτικά λίπη και έλαια ISO 15753:2006 όπως αυτή έχει τροποποιηθεί και επικυρωθεί στο εργαστήριο της Δ/σης Τροφίμων του Γ.Χ.Κ και σύμφωνα με τις απαιτήσεις του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 333/2007. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 62/146

63 8.6 Αποτελέσματα Από τα 62 δείγματα που εξετάστηκαν, τα: 28 κατατάσσονταν στην κατηγορία κρέας και προϊόντα με βάση το κρέας τα οποία έχουν υποβληθεί σε ψήσιμο ή μπάρμπεκιου, 13 ήταν εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο και ελαιόλαδο, 3 ήταν πυρηνέλαιο, 5 κατατάσσονταν στην κατηγορία παρασκευάσματα για βρέφη και παρασκευάσματα δεύτερης βρεφικής ηλικίας, 11 κατατάσσονταν στην κατηγορία σκόνη κακάο και μαύρες σοκολάτες, 2 ήταν φυτικός άνθρακας (Ε153, ως πρόσθετο τροφίμων) Βρέθηκε ένα (1) μη συμμορφούμενο αποτέλεσμα που αφορούσε υπέρβαση μεγίστου επιτρεπτού επιπέδου για το άθροισμα των τεσσάρων ΠΑΥ (βεvζo[a]πυρεvίου, βενζο[a]ανθρακενίου, βενζο[b]φλουορανθενίου και χρυσενίου) σε πυρηνέλαιο. βρεφικές και παιδικές τροφές 45,2% ελαιόλαδο 21,0% κρέας και προϊόντα με βάση το κρέας (ψητά) πυρηνέλαιο 8,1% 3,2% 17,7% 4,8% σκόνη κακάο και μαύρες σοκολάτες φυτικός άνθρακας (Ε153) Διάγραμμα 8.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που ελήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα. 1,6% Συμμορφούμενα Μη συμμορφούμενα 98,4% Διάγραμμα 8.3: Συμμόρφωση των δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα. 8.7 Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα του προγράμματος προκύπτει ότι τα τρόφιμα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εμφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία, επομένως για τους συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 63/146

64 Παρόλα αυτά, λόγω της σοβαρότητας του συγκεκριμένου χημικού κινδύνου, η συνεχής παρακολούθηση των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων σε διάφορα είδη τροφίμων κρίνεται αναγκαία. Η εναλλαγή των κατηγοριών τροφίμων που επιλέγονται να ελεγχθούν κάθε χρόνο εξασφαλίζει τον έλεγχο του συνόλου της αγοράς. Ειδικότερα, από τους ελέγχους που αφορούσαν την κατηγορία «κρέας και προϊόντα με βάση το κρέας τα οποία έχουν υποβληθεί σε ψήσιμο ή μπάρμπεκιου», προέκυψε ότι τα συγκεκριμένα τρόφιμα τα οποία αποτελούν σημαντικό τμήμα της διατροφής στη μαζική εστίαση δεν επιβαρύνουν τους καταναλωτές με ΠΑΥ. Επιβεβαιώθηκαν δηλαδή τα αποτελέσματα των αντίστοιχων ελέγχων του προγράμματος του 2012, απ όπου προέκυπτε ότι τα ανωτέρω προϊόντα περιέχουν ΠΑΥ σε επίπεδα που συμμορφώνονται με την κείμενη νομοθεσία. 8.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό των επιπέδων των πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης Δεκεμβρίου 2006 που καθορίζει τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισμένες ουσίες οι οποίες επιμολύνουν τα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, και τον κανονισμό (ΕΚ) 333/2007 της Επιτροπής της 28ης Μαρτίου 2007 που καθορίζει τις μεθόδους δειγματοληψίας και ανάλυσης για τον επίσημο έλεγχο των επιπέδων μολύβδου, καδμίου, υδραργύρου, ανόργανου κασσιτέρου, 3- μονοχλωροπροπανοδιόλης και πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 64/146

65 9. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων της 3-μονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιμα 9.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, μέσω της συμμόρφωσης με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα επίπεδα της 3-μονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιμα. Η 3-μονοχλωροπροπανοδιόλη-1,2-διόλη (3-MCPD) είναι μια πρόσμειξη που παράγεται κατά την επεξεργασία τροφίμων με θερμότητα ως προϊόν της αντίδρασης των τριακυλογλυκερολών, φωσφολιπίδιων ή γλυκερίνης και του υδροχλωρικού οξέος σε τρόφιμα με βάση το λίπος ή που περιέχουν λιπαρά 5. Ανάλογα με το είδος των τροφίμων, μπορεί να εμφανιστεί ως ελεύθερη ουσία, υπό τη μορφή ενός εστέρα με λιπαρά οξέα ή και στις δύο μορφές. Το κύριο όργανο-στόχος για την τοξικότητα της 3- MCPD είναι ο νεφρός, ενώ η μακροχρόνια έκθεση προκαλεί νεφροπάθεια και σωληνοειδή υπερπλασία και αδενώματα. Η Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων (ΕΕΤ) καθιέρωσε το 2001 ως ανεκτή ημερήσια πρόσληψη (TDI) για την 3-MCPD τα 2 μg/kg σωματικού βάρους. Η μεικτή επιτροπή εμπειρογνωμόνων FAO/WHO για τα πρόσθετα τροφίμων (JECFA) όρισε για την ελεύθερη 3-MCPD ως προσωρινό μέγιστο ανεκτό όριο ημερήσιας πρόσληψης τα 2 μg/kg σωματικού βάρους (JECFA, 2002, 2007). Ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο (IARC) κατέταξε το 3-MCPD ως «πιθανή καρκινογόνο για τον άνθρωπο (ομάδα 2Β)» (IARC, 2012). Μελέτες έχουν δείξει ότι η υψηλότερη εμφάνιση της 3-MCPD στα τρόφιμα είναι σε κατηγορίες τροφίμων όπου συνδέεται με εστερικό δεσμό με λιπαρά οξέα με τη μορφή μονο-ή δι-εστέρα. Υψηλά επίπεδα εστέρων της 3-MCPD εμφανίζονται σε εδώδιμα εξευγενισμένα φυτικά έλαια και λίπη και σύνθετα τρόφιμα που τα περιέχουν. 9.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2014 έως Φεβρουάριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Η Διεύθυνση Τροφίμων του Γενικού Χημείου του Κράτους 9.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Παράμετροι προς έλεγχο Προγραμματίστηκαν 15 έλεγχοι σε σάλτσες σόγιας και γλυκερόλη (ως πρόσθετο τροφίμων, Ε422). Υλοποιήθηκαν 10 έλεγχοι, ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος 67%. 5 EFSA Journal 2013;11(9):3381 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 65/146

66 ΠΔΑ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΚΜ Διάγραμμα 9.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου της 3- μονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιμα 9.5 Εξέταση δειγμάτων Για την εξέταση των δειγμάτων χρησιμοποιήθηκε μέθοδος Αεριοχρωματογραφίας με ανιχνευτή Φασματογράφο Μαζών (GCMS), σύμφωνη με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN 14573:2005, Foodstuffs - Determination of 3-monochloropropane-1,2-diol by GC/MS. 9.6 Αποτελέσματα Από τα 10 δείγματα που εξετάστηκαν 5 δείγματα, από την κατηγορία: 7 ήταν σάλτσες σόγιας, 3 ήταν γλυκερόλη (ως πρόσθετο τροφίμων Ε422) 30% 70% σάλτσες σόγιας γλυκερόλη (Ε422) Διάγραμμα 9.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που ελήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου της 3-μονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιμα. Όλα τα δείγματα βρέθηκαν συμμορφούμενα με τη νομοθεσία. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 66/146

67 0% Συμμορφούμενα Μη συμμορφούμενα 100% Διάγραμμα 9.3: Συμμόρφωση των δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου της 3-μονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιμα. 9.7 Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα του προγράμματος προκύπτει ότι τα τρόφιμα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εμφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία, επομένως για τον συγκεκριμένο παράγοντα κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Ωστόσο, λόγω του μικρού αριθμού δειγμάτων, τα εν λόγω αποτελέσματα θα πρέπει να συνεκτιμηθούν περαιτέρω με τα αποτελέσματα των αντίστοιχων προγραμμάτων επισήμου ελέγχου προηγουμένων ετών, προκειμένου να οδηγήσουν σε στατιστικά χρήσιμα συμπεράσματα. 9.8 Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό των επιπέδων της 3-μονοχλωροπροπανοδιόλης προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης Δεκεμβρίου 2006 που καθορίζει τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισμένες ουσίες οι οποίες επιμολύνουν τα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, και τον κανονισμό (ΕΚ) 333/2007 της Επιτροπής της 28ης Μαρτίου 2007 που καθορίζει τις μεθόδους δειγματοληψίας και ανάλυσης για τον επίσημο έλεγχο των επιπέδων μολύβδου, καδμίου, υδραργύρου, ανόργανου κασσιτέρου, 3- μονοχλωροπροπανοδιόλης και πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων στα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 67/146

68 Επίσημος έλεγχος για την παρουσία χημικών κινδύνων στα τρόφιμα Αγροτικοί ρυπαντές ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 68/146

69 10. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των νιτρικών ιόντων σε λαχανικά και παιδικές τροφές 10.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η διαπίστωση συμμόρφωσης με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006, ως ίσχυε, όσον αφορά στα επίπεδα των νιτρικών ιόντων σε νωπά, διατηρημένα ή κατεψυγμένα λαχανικά, καθώς και μεταποιημένα τρόφιμα με βάση τα δημητριακά και παιδικές τροφές, ώστε να εξασφαλίζεται σε υψηλό επίπεδο η προστασία της υγείας των καταναλωτών Χρόνος Υλοποίησης Ιούνιος 2013 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Η Β Χ.Υ. Θεσσαλονίκης του Γενικού Χημείου του Κράτους Το εργαστήριο είναι διαπιστευμένο για τον προσδιορισμό των νιτρικών ιόντων σε διάφορα είδη τροφίμων σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Προγραμματίστηκαν συνολικά 10 έλεγχοι σε κατεψυγμένα λαχανικά (σπανάκια, μαρούλια, ρόκα), με τους έλεγχους να εστιάζονται σε δείγματα πρώτων υλών από τις βιομηχανίες τροφίμων (πριν την τυποποίηση-συσκευασία) και 10 έλεγχοι σε παιδικέςβρεφικές τροφές με βάση τα δημητριακά, από τα ράφια των καταστημάτων λιανικής πώλησης. Το ποσοστό υλοποίησης ήταν 50%. Η κατανομή των ελέγχων ανά Περιφερειακή Διεύθυνση απεικονίζεται στον Πίνακα 1. Πίνακας 10.1: Κατανομή ελέγχων ανά Περιφερειακή Δ/νση ΕΦΕΤ. Α/Α Είδος τροφίμου ΠΔΑ ΠΔΚΜ Σύνολο ελέγχων 1 2 Λαχανικά κατεψυγμένα από πρώτες ύλες βιομηχανιών (σπανάκι μαρούλιρόκα, κλπ) Παιδικές τροφές για βρέφη και μικρά παιδιά με βάση τα δημητριακά Σύνολο ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 69/146

70 ΠΔ ΕΦΕΤ Στο παρακάτω διάγραμμα εμφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος ανά ΠΔ του ΕΦΕΤ: Υλοποίηση προγράμματος Νιτρικών ανά ΠΔ για το 2013 ΠΔΚΜ ΠΔΑ Υλοποίηση Προγραμματισμό ς ΕΦΕΤ Αριθμός δειγμάτων Διάγραμμα 10.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου επιπέδων νιτρικών ιόντων στα τρόφιμα 10.5 Εξέταση δειγμάτων Για την εξέταση των δειγμάτων χρησιμοποιήθηκε φασματοφωτομετρική μέθοδος (ΜΕΘΤΡΦ ) όπως αυτή έχει επικυρωθεί στο εργαστήριο της Β Χ.Υ. Θεσσαλονίκης του Γ.Χ.Κ και σύμφωνα με τις απαιτήσεις του κανονισμού 1882/2006/ΕΚ. Η γνωμάτευση ήταν σύμφωνη με τους κανονισμούς (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 και 1882/ Αποτελέσματα Τα 10 δείγματα που ελέγχθηκαν βρέθηκαν συμμορφούμενα με την κείμενη νομοθεσία (κανονικά). ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 70/146

71 Αποτελέσματα Νιτρικών 2013 Αριθμός διενεργηθέντων ελέγχων: 10 Συμμορφούμενα: 10 (100,0%) Εξαχθέντα αποτελέσματα ελέγχων: 10 Μη συμμορφούμενα: 0 (0,0%) Αριθμός προγραμματισμένων ελέγχων: 20 Διάγραμμα 10.2: Αποτελέσματα Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την παρακολούθηση των επιπέδων των νιτρικών ιόντων σε τρόφιμα Συμπεράσματα Τα αποτελέσματα των μέχρι τώρα αναλύσεων για υπολείμματα νιτρικών σε τρόφιμα είναι κανονικά και δεν παρουσιάζεται κάποια ανησυχητική τάση. Τα αποτελέσματα από τα δείγματα παιδικών τροφών μέχρι σήμερα ήταν κάτω του ορίου ανίχνευσης. Αυτό υποδεικνύει ένα υψηλό ποσοστό ασφάλειας των καταναλωτών ως προς τον εξεταζόμενο κίνδυνο Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό των βασικών επιπέδων των νιτρικών ιόντων προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΚ) 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης Δεκεμβρίου 2006, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, που καθορίζει τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισμένες ουσίες οι οποίες επιμολύνουν τα τρόφιμα και τον κανονισμό (ΕΚ) 1882/2006 της Επιτροπής της 19ης Δεκεμβρίου 2006 που καθορίζει τις μεθόδους δειγματοληψίας και ανάλυσης για τον επίσημο έλεγχο των επιπέδων νιτρικών ιόντων σε ορισμένα τρόφιμα. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 71/146

72 11. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των μυκοτοξινών στα τρόφιμα 11.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, μέσω της συμμόρφωσης με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα επίπεδα των μυκοτοξινών σε ορισμένα είδη τροφίμων Χρόνος Υλοποίησης Ιούνιος 2013 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου είναι οι εξής: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Η Διεύθυνση Περιβάλλοντος του Γενικού Χημείου του Κράτους (προσδιορισμός της περιεκτικότητας σε αφλατοξίνη Μ1, ΟΤΑ, DON, ZEA, φουμονισίνες Β1, Β2, τοξίνες Τ1 & ΗΤ2). Η Β Χ.Υ. Θεσσαλονίκης του Γενικού Χημείου του Κράτους (προσδιορισμός της περιεκτικότητας σε αφλατοξίνη B1, και άθροισμα Β1, Β2, G1 & G2). Η Α Χ.Υ. Πειραιά του Γενικού Χημείου του Κράτους (προσδιορισμός της περιεκτικότητας σε αφλατοξίνη B1, άθροισμα Β1, Β2, G1 & G2 και ΟΤΑ). Τα παραπάνω εργαστήρια είναι διαπιστευμένα για τον προσδιορισμό μυκοτοξινών σε διάφορα είδη τροφίμων σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO 17025/ Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Προγραμματίστηκαν συνολικά 190 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιμα για προσδιορισμό μυκοτοξινών και υλοποιήθηκαν 150 (ποσοστό υλοποίησης 78,9%). Το είδος, ο αριθμός και η κατανομή των προγραμματισμένων ελέγχων ανά Περιφερειακή Διεύθυνση ΕΦΕΤ φαίνονται αναλυτικά στον ακόλουθο Πίνακα: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 72/146

73 Αφλατοξίνες B1, B2, G1 &G2 Αφλατιξίνη Μ1 ΟΤΑ Φουμονισίνες DON-ZEA Σύνολο Ελέγχων Πίνακας 11.1: Κατανομή ελέγχων ανά είδος τροφίμου και προσδιοριζόμενη παράμετρο. Μυκοτοξίνη α/α 1. Είδος τροφίμου* Ξηροί καρποί [αραχίδες (με ή χωρίς κέλυφος), φιστίκια Αιγίνης, πιστάκια, φιστικοβούτυρο] Αποξηραμένα φρούτα (σύκα) Παιδικές Τροφές με βάση τα δημητριακά Γάλα και προϊόντα του Προϊόντα Δημητριακών (π.χ. Quaker, αλεύρι ολικής άλεσης, σίκαλη, βρώμη) Ρύζι ακατέργαστο, ρυζογκοφρέτες, βιολογικά προϊόντα ρυζιού Σταφίδες Προϊόντα Καλαμποκιού (κορν φλεΐκς, κορν φλάουερ) Μπαχαρικά (πιπέρι, chilli, paprika, μοσχοκάρυδο, κουρκούμη) Οίνος ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ: * Σε ορισμένες κατηγορίες τροφίμων, στο ίδιο τρόφιμο έγιναν περισσότερες από μία εργαστηριακές δοκιμές για εξέταση περισσοτέρων κινδύνων (π.χ. οι κατηγορίες με α/α 5, 6 και 9). Στο παρακάτω διάγραμμα εμφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος ανά ΠΔ του ΕΦΕΤ: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 73/146

74 ΠΔ ΕΦΕΤ Υλοποίηση προγράμματος Μυκοτοξινών ανά ΠΔ για το 2013 ΠΔΒΑ ΠΔΑΜΘ ΠΔΗ ΠΔΚ ΠΔΘ ΠΔΔΕ Υλοποίηση Προγραμματισμός ΠΔΚΜ ΠΔΑ ΕΦΕΤ Αριθμός δειγμάτων Διάγραμμα 11.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου επιπέδων μυκοτοξινών στα τρόφιμα 11.5 Εξέταση δειγμάτων Η μέθοδος που εφαρμόστηκε για τον προσδιορισμό των αφλατοξινών B1, B2, G1, G2 και Μ1, της ωχρατοξίνης Α και των τοξινών του γένους fusarium (δεσοξυνιβαλενόλη, ζεαραλενόνη και φουμονισίνες Β1 και Β2) περιλαμβάνει: καθαρισμό μέσω ανοσοβιολογικών στηλών και στη συνέχεια ποσοτικό προσδιορισμό είτε με LC/MS/MS είτε με Υγρή Χρωματογραφία Υψηλής Απόδοσης (HPLC) και φθορισμομετρικό ανιχνευτή. Τα δείγματα ομογενοποιούνταν αμέσως μετά την παραλαβή τους από το εργαστήριο ελέγχου, διατηρούνταν σε κατάλληλες συνθήκες (είτε στους 4 C, είτε θερμοκρασία περιβάλλοντος) και εξετάζονταν το δυνατόν άμεσα. Η γνωμάτευση βασίστηκε στα αναλυτικά αποτελέσματα και ήταν σύμφωνη με τους Κανονισμούς (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 και 401/2006 και τις τροποποιήσεις τους, ως ίσχυαν. Δε διατυπωνόταν γνωμάτευση στις εκθέσεις εξέτασης στα δείγματα που λαμβάνονταν διερευνητικά Αποτελέσματα Από τα 150 δείγματα που ελέγχθηκαν, 2 βρέθηκαν μη συμμορφούμενα με την κείμενη νομοθεσία (μη κανονικά). Από τα μη συμμορφούμενα δείγματα, το ένα δείγμα ήταν σταφίδα (σουλτανίνα) και το δεύτερο τυρί (γαλοτύρι). ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 74/146

75 Αποτελέσματα Μυκοτοξινών 2013 Αριθμός διενεργηθέντων ελέγχων: 150 Συμμορφούμενα: 148 (98,7%) Εξαχθέντα αποτελέσματα ελέγχων: 150 Αριθμός προγραμματισμένων ελέγχων: 190 Μη συμμορφούμενα: 2 (1,3%) Διάγραμμα 11.2: Αποτελέσματα Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την παρακολούθηση των επιπέδων των μυκοτοξινών σε τρόφιμα Συμπεράσματα Το χαμηλό ποσοστό μη συμμορφούμενων δειγμάτων που εντοπίστηκε κατά τους ελέγχους του 2013 στην αγορά, είναι αντίστοιχο με τα ποσοστά των προηγούμενων ετών και δείχνει ότι το επίπεδο ασφάλειας της υγείας των καταναλωτών ως προς τον συγκεκριμένο κίνδυνο είναι υψηλό. Από τα αποτελέσματα των τελευταίων ετών, σε συνδυασμό με τα στοιχεία του RASFF που αφορούν σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν προκύπτουν κάποιοι ιδιαίτεροι κίνδυνοι ή τάσεις που θα μπορούσαν να χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό των βασικών επιπέδων των μυκοτοξινών προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης Δεκεμβρίου 2006 που καθορίζει τα μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισμένες ουσίες οι οποίες επιμολύνουν τα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, και τον κανονισμό (ΕΚ) 401/2006 της Επιτροπής της 23ης Μαρτίου 2006 που καθορίζει τις μεθόδους δειγματοληψίας και ανάλυσης για τον επίσημο έλεγχο των επιπέδων μυκοτοξινών στα τρόφιμα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 75/146

76 Επίσημος έλεγχος για την παρουσία χημικών κινδύνων στα τρόφιμα Άλλοι χημικοί κίνδυνοι ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 76/146

77 12. Επίσημος έλεγχος για την παρουσία φυτο προστατευτικών προϊόντων σε μεταποιημένα τρόφιμα φυτικής και ζωικής προέλευσης 12.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της δημόσιας υγείας μέσω της συμμόρφωσης με την Ενωσιακή και Εθνική Νομοθεσία όσον αφορά στα επίπεδα των γεωργικών φαρμάκων στα τρόφιμα καθώς και η εκτίμηση της έκθεσης του καταναλωτή στα υπολείμματα φυτοπροστατευτικών προϊόντων Χρόνος Υλοποίησης Μάιος 2013 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Γ.Χ.Κ (Δ Χ.Υ. Αθηνών, Τμήμα Ε ) Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (ΜΦΙ), Εργαστήριο Υπολειμμάτων Γεωργικών Φαρμάκων Τα παραπάνω εργαστήρια είναι διαπιστευμένα για τον προσδιορισμό υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών ουσιών σε διάφορα είδη τροφίμων σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO 17025/ Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Προγραμματίστηκαν συνολικά 175 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιμα για προσδιορισμό υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών ουσιών και υλοποιήθηκαν 144 (ποσοστό υλοποίησης 82,3%). Το είδος, ο αριθμός και η κατανομή των προγραμματισμένων ελέγχων ανά Περιφερειακή Διεύθυνση ΕΦΕΤ φαίνονται αναλυτικά στον ακόλουθο Πίνακα: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 77/146

78 Πίνακας 12.1: Κατανομή ελέγχων ανά είδος τροφίμου και ΠΔ του ΕΦΕΤ. Α/Α Είδος τροφίμου ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΘ ΠΔΚ ΠΔΔΕ ΠΔΑΜΘ ΠΔΗ ΠΔΒΑ Σύνολο δειγμάτων Άλευρα ολικής άλεσης Βιολογικά Άλευρα ολικής άλεσης Γάλα αγελαδινό Ξηροί καρποί Μέλι Ελαιόλαδο Βιολογικό Ελαιόλαδο Όσπρια (φακές - φασόλια) Παιδικές Τροφές Χυμοί πορτοκαλιού ή άλλου είδους Οίνοι Χοιρινό κρέας* Σύνολο δειγμάτων * Η ανάλυση των δειγμάτων έγινε από το ΜΦΙ Στο παρακάτω διάγραμμα εμφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος ανά ΠΔ του ΕΦΕΤ: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 78/146

79 ΠΔ ΕΦΕΤ Υλοποίηση προγράμματος Υπολειμμάτων Φυτοπροστατευτικών ανά ΠΔ για το 2013 ΠΔΒΑ ΠΔΑΜΘ ΠΔΗ ΠΔΚ ΠΔΘ Υλοποίηση Προγραμματισμός ΠΔΔΕ ΠΔΚΜ ΠΔΑ ΕΦΕΤ Αριθμός δειγμάτων Διάγραμμα 12.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την παρουσία υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών ουσιών στα τρόφιμα 12.5 Εξέταση δειγμάτων Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν ανά είδος δείγματος φαίνονται στον παρακάτω Πίνακα 11.2: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 79/146

80 Πίνακας 12.2: Μέθοδος εξέτασης ανά είδος δείγματος. ΕΙΔΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΕΙΔΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Δημητριακά και προϊόντα τους κυρίως ολικής αλέσεως (Άλευρα, Νιφάδες δημητριακών, ρύζι) Τρόφιμα Φυτικής Προέλευσης- μεταποιημένα Προϊόντα Τρόφιμα Φυτικής Προέλευσης (χυμοί) Τρόφιμα Φυτικής Προέλευσης υψηλής λιποπεριεκτικότητας (ελαιόλαδο ) Ειδικά Τρόφιμα Φυτικής Προέλευσης (παιδικές τροφές ) Τρόφιμα Ζωικής Προέλευσης Προσδιορισμός υπολειμμάτων οργανοφωσφορικών, καρβαμιδικών και άλλων χημικών κατηγοριών φυτοπροστατευτικών προϊόντων (*) Προσδιορισμός υπολειμμάτων οργανοφωσφορικών, καρβαμιδικών και άλλων χημικών κατηγοριών φυτοπροστατευτικών προϊόντων (*) Προσδιορισμός υπολειμμάτων οργανοφωσφορικών, καρβαμιδικών και άλλων χημικών κατηγοριών φυτοπροστατευτικών προϊόντων (*) Προσδιορισμός υπολειμμάτων οργανοφωσφορικών και οργανοχλωριωμένων φυτοπροστατευτικών προϊόντων και λοιπών κατηγοριών Προσδιορισμός υπολειμμάτων οργανοφωσφορικών, καρβαμιδικών και άλλων χημικών κατηγοριών φυτοπροστατευτικών προϊόντων (*) Προσδιορισμός υπολειμμάτων οργανοχλωριωμένων, οργανοφωσφορικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων (*) QuEChERS, GC-FPD-NPD-1, LC-MS-MS QuEChERS, GC-FPD-NPD-1 LC-MS-MS QuEChERS-LC-MS/MS QuEChERS-GC-MS/MS ΟΡ2, GC-FPD-NPD-1, LC-MS/MS, OCL1-GC-MS/MS, GC-ECD QuEChERS-LC-MS/MS OCL1-GC-MS/MS, GC-ECD GC-FPD-NPD-1 LC-MS-MS (*) Με τον όρο «κλπ» εννοούνται οι φυτοπροστατευτικές ουσίες που περιλαμβάνονται στο ευέλικτο πεδίο του Εργαστηρίου. Σε περιπτώσεις μη καθορισμού ή υπέρβασης των ΜRL s πραγματοποιούνταν εκτίμηση επικινδυνότητας (risk assessment) προκειμένου να χαρακτηριστεί το δείγμα ως μη ασφαλές ή μη κανονικό, καθώς έκθεση του καταναλωτή σε επίπεδο υπολειμμάτων υψηλότερο του ΜRL δε συνεπάγεται απαραίτητα και κίνδυνο για την υγεία του. Τα ΜRL s δεν αποτελούν τοξικολογικούς δείκτες ασφάλειας αλλά είναι δείκτες που σχετίζονται με τα μέγιστα αναμενόμενα επίπεδα κάποιας δραστικής ουσίας στο συγκεκριμένο τρόφιμο κατόπιν ορθής χρήσης μίας εγκεκριμένης ουσίας. Τα ΜRL s έχουν οριστεί έτσι ώστε να αποτρέπεται η παράνομη χρήση και/ή υπέρβαση της δόσης μίας δραστικής ουσίας προκειμένου να αποτραπούν οι αρνητικές συνέπειες για την υγεία των αγροτών και το περιβάλλον. Το εργαστήριο γνωματεύει λαμβάνοντας υπόψη την εκτίμηση επικινδυνότητας (risk assessment) όπου αυτή απαιτείται (υπέρβαση των MRL s) η οποία διεξάγεται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης / Γενική Δ/νση Φυτικής παραγωγής / Δ/νση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής / Τμήμα Γεωργικών Φαρμάκων. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 80/146

81 12.6 Αποτελέσματα Τα 144 δείγματα που ελέγχθηκαν, βρέθηκαν συμμορφούμενα με την κείμενη νομοθεσία. Αποτελέσματα Φυτοπροστατευτικών Ουσιών 2013 Αριθμός διενεργηθέντων ελέγχων: 144 Συμμορφούμενα: 144 (100,0%) Εξαχθέντα αποτελέσματα ελέγχων: 144 Αριθμός προγραμματισμένων ελέγχων: 175 Μη συμμορφούμενα: 0 (0,0%) Διάγραμμα 12.2: Αποτελέσματα Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την παρουσία φυτοπροστατευτικών ουσιών σε τρόφιμα Συμπεράσματα Η συμμόρφωση όλων των δειγμάτων στις αναλύσεις για τα υπολείμματα φυτοπροστατευτικών ουσιών σε διάφορα είδη τροφίμων (φυτικών και ζωικών) δείχνει ότι το επίπεδο ασφάλειας της υγείας των καταναλωτών ως προς τον συγκεκριμένο κίνδυνο είναι υψηλό. Όπως έχει διαφανεί τα τελευταία έτη δεν προκύπτουν κάποιοι ιδιαίτεροι κίνδυνοι ή τάσεις που θα μπορούσαν να χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Οι έλεγχοι για υπολείμματα φυτοπροστατευτικών ουσιών, όμως, πρέπει να συνεχίζονται καθώς τα υπολείμματα φυτοπροστατευτικών ουσιών αποτελούν διαρκή και σημαντικό, δυνητικό κίνδυνο για την ασφάλεια των τροφίμων. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την ύπαρξη Κανονισμών της ΕΕ που θέτουν τα ελάχιστα επίπεδα ελέγχων ανά χώρα, άρα το συγκεκριμένο πρόγραμμα δειγματοληψιών και ελέγχων είναι υποχρεωτικό και για την Ελλάδα. Ο ισχύων σχετικός κανονισμός ήταν ο εκτελεστικός Κανονισμός 788/2012/ΕΕ της 31ης Αυγούστου 2012, για ένα συντονισμένο πολυετές πρόγραμμα ελέγχου της Ένωσης για τα έτη 2013, 2014 και 2015 ώστε να εξασφαλιστεί συμμόρφωση με τα ανώτατα όρια υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών προϊόντων και να εκτιμηθεί η έκθεση του καταναλωτή στα υπολείμματα φυτοπροστατευτικών προϊόντων μέσα και πάνω στα τρόφιμα φυτικής και ζωικής προέλευσης. Το πρόγραμμα του 2013 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 81/146

82 βασίστηκε στις απαιτήσεις του εν λόγω κανονισμού και εμπλουτίστηκε με κατηγορίες προϊόντων ευρείας κατανάλωσης και εθνικής σημασίας που λόγω της φύσης τους θα μπορούσαν να παρουσιάζουν προβλήματα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό των υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών ουσιών προκύπτει από: Νόμος 4036/2012 (ΦΕΚ 8A) Διάθεση γεωργικών φαρμάκων στην αγορά, ορθολογική χρήση αυτών και συναφείς διατάξεις Οδηγία 2002/63/ΕΚ (μέθοδοι δειγματοληψίας) που ενσωματώθηκε με την ΥΑ 91972/ ( Β 123) Σύσταση 2007/225/ΕΚ Σύσταση 2008/103/ΕΚ Κανονισμός (ΕΚ) 396/2005 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, όπου και καθορίζονται τα ανώτατα όρια καταλοίπων φυτοφαρμάκων μέσα ή πάνω στα τρόφιμα και τις ζωοτροφές φυτικής και ζωικής προέλευσης και τροποποιεί την οδηγία 91/414/ΕΟΚ του Συμβουλίου Κανονισμός (ΕΕ) 788/2012 της 31 ης Αυγούστου 2012, σχετικά με το συντονισμένο πολυετές κοινοτικό πρόγραμμα παρακολούθησης για τα έτη 2013, 2014, 2015 με σκοπό την εξασφάλιση της συμμόρφωσης με τις ανώτατες περιεκτικότητες για τα κατάλοιπα φυτοφαρμάκων σε τρόφιμα φυτικής και ζωικής προέλευσης. Κανονισμός (ΕΚ) 1107/2009 (σχετικά με τη διάθεση φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην αγορά και την κατάργηση των οδηγιών 79/117/ΕΟΚ και 91/414/ΕΟΚ του Συμβουλίου) Η σχετική Ενωσιακή Νομοθεσία βρίσκεται διαθέσιμη στην ιστοσελίδα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 82/146

83 13. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση των προσθέτων ουσιών σε διάφορα είδη τροφίμων 13.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του προγράμματος ήταν ο έλεγχος της συμμόρφωσης των τροφίμων με την κείμενη εθνική και ενωσιακή νομοθεσία, ως προς τις περιεχόμενες πρόσθετες ύλες. Ο έλεγχος αφορά στην ορθή χρήση προσθέτων σε εγκεκριμένες κατηγορίες τροφίμων και στη συμμόρφωση ως προς τα ανώτατα επιτρεπτά επίπεδα προσθέτων τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων των χρωστικών και των γλυκαντικών ουσιών, με βάση τα ισχύοντα νομοθετικά όρια, καθώς και τα ανώτατα επίπεδα ουσιών με περιορισμούς στη μέγιστη περιεκτικότητά τους όπως ουσίες που προέρχονται από τρόφιμα με αρωματικές ιδιότητες. Επίσης περιλαμβάνονταν και ο έλεγχος ορθής επισήμανσης ως προς την κείμενη Νομοθεσία και ειδικότερα όσον αφορά στην ορθή αναγραφή περιεχόμενων προσθέτων/κατηγορίας προσθέτου, την ορθή επισήμανση για τη δήλωση παρουσίας θειωδών και τυχόν παραπλανητική επισήμανση που σχετίζεται με τη μεταφορά ενός προσθέτου στο τελικό προϊόν. Επίσης πραγματοποιήθηκε έλεγχος της χρωστικής ερυθρό του Sudan I, II, III και IV στο πλαίσιο του Καν.669/2009 όσον αφορά το αυξημένο επίπεδο των επίσημων ελέγχων στις εισαγωγές ορισμένων ζωοτροφών και τροφίμων μη ζωικής προέλευσης (κατάργηση της Απόφασης 2005/402 σχετικά με έκτακτα μέτρα όσον αφορά τα τσίλι και τα προϊόντα τσίλι). Στην περίπτωση της παρουσίας των χρωστικών ουσιών Ε102 (ταρτραζίνη), Ε104 (κίτρινο κινολίνης), Ε110 (κίτρινο Sunset), Ε122 (Καρμοϊσίνη), Ε124 (Πονσώ 4R) και Ε129 (Ερυθρό Allura), εκτός από τον έλεγχο υπέρβασης των νομοθετικών ορίων ελέγχθηκε και η συμμόρφωση ως προς τις επιπρόσθετες πληροφορίες αναγραφής των χρωστικών αυτών σε τρόφιμα βάσει του άρθρου 24 του Κανονισμού 1333/2008/ΕΚ. Στην περίπτωση της παρουσίας των θειωδών, εκτός από τον έλεγχο υπέρβασης ορίων ελέγχθηκε και η συμμόρφωση ως προς το άρθρο 11 του Κώδικα Τροφίμων & Ποτών έτσι όπως τροποποιήθηκε και ισχύει με την 603/2004 απόφαση του Ανώτατου Χημικού Συμβουλίου (ΑΧΣ) (ΦΕΚ 489/Β / ), που αφορά στην επισήμανση των αλλεργιογόνων συστατικών και επιβάλλει την επισήμανση των προϊόντων στα οποία ανιχνεύεται διοξείδιο του θείου ή θειώδεις ενώσεις σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες από 10 mg/kg ή 10 mg/l (εκφρασμένο ως SO2). Η επιλογή των προτεραιοτήτων για το συγκεκριμένο πρόγραμμα ελέγχου βασίστηκε σε εκτίμηση επικινδυνότητας, με βάση δεδομένα κατανάλωσης του ελληνικού πληθυσμού σε συνδυασμό με τις επιτρεπόμενες χρήσεις των προσθέτων, συμπεριλαμβανομένων των χρωστικών ουσιών και γλυκαντικών υλών στις διάφορες κατηγορίες τροφίμων και στις μέγιστες επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις, όπως αυτές ισχύουν για το τελικό προϊόν, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, αλλά και τα τρόφιμα που συνεισφέρουν περισσότερο στη συνολική πρόσληψη. Για τον καθορισμό του στόχου, λήφθηκαν υπόψη νεώτερα επιστημονικά δεδομένα, όπως για παράδειγμα η επαναξιολόγηση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) για ορισμένες χρωστικές ουσίες καθώς και η έναρξη εφαρμογής του άρθρου 24 του Κανονισμού ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 83/146

84 1333/2008/ΕΚ, σχετικά με τις απαιτήσεις επισήμανσης για τρόφιμα που περιέχουν τις χρωστικές ουσίες Ε102, Ε104, Ε110, Ε122, Ε124 και Ε129. Επίσης στόχος του προγράμματος ήταν η παρακολούθηση της πραγματικής χρήσης των προσθέτων τροφίμων λαμβάνοντας υπόψη την Έκθεση της Επιτροπής σχετικά με την πρόσληψη προσθέτων τροφίμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (COM(2001) 542 τελικό) και το άρθρο 27 του Κανονισμού 1333/2008/ΕΚ για τα πρόσθετα τροφίμων σύμφωνα με το οποίο τα κράτη μέλη διατηρούν συστήματα για την παρακολούθηση της κατανάλωσης και της χρήσης προσθέτων τροφίμων βασιζόμενα στην προσέγγιση εκτίμησης επικινδυνότητας και κοινοποιούν τα πορίσματά τους με τη δέουσα περιοδικότητα στην Επιτροπή και στην Ευρωπαϊκή Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA). Στόχος της παρακολούθησης ήταν να διερευνάται κατά πόσο η έκθεση των καταναλωτών σε ορισμένα πρόσθετα τροφίμων οδηγεί σε ενδεχόμενη υπέρβαση της Αποδεκτής Ημερήσιας Πρόσληψης (ΑΗΠ) και να λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα Χρόνος Υλοποίησης Ιούνιος 2013 έως Ιανουάριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφερειακές Ενότητες Κεντρικού Τομέα, Βορείου Τομέα, Νήσων, Ανατολικής Αττικής και Δυτικής Αττικής της Περιφέρειας Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφεριακή Ενότητα Μεσσηνίας Τμήμα Εμπορίου και Τουρισμού και την Περιφεριακή Ενότητα Ηλείας Τμήμα Εμπορίου και Τουρισμού Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Ενότητες Καβάλας, Δράμας, Έβρου και Ξάνθης Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Η Δ Χημική Υπηρεσία Αθηνών του Γενικού Χημείου του Κράτους Η Α Χημική Υπηρεσία Πειραιά του Γενικού Χημείου του Κράτους Η Β Χ.Υ. Θεσσαλονίκης του Γενικού Χημείου του Κράτους Η Χ.Υ. Ηρακλείου του Γενικού Χημείου του Κράτους Η Χ.Υ. Βόλου του Γενικού Χημείου του Κράτους Η Χ.Υ. Καβάλας του Γενικού Χημείου του Κράτους Η Χ.Υ. Ιωαννίνων του Γενικού Χημείου του Κράτους ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 84/146

85 13.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Παράμετροι προς έλεγχο Προγραμματίστηκαν 651 οι οποίοι επιμερίστηκαν στις ΠΔ του ΕΦΕΤ ως εξής: ΠΔΑ 168 έλεγχοι, ΠΔΚΜ 90 έλεγχοι, ΠΔΔΕ 95 έλεγχοι, ΠΔΗ 69 έλεγχοι, ΠΔΘ 75 έλεγχοι, ΠΔΑΜΘ 55 έλεγχοι, ΠΔΒΕ 30 έλεγχοι, ΠΔΚ 68 έλεγχοι. Οι έλεγχοι αφορούσαν διάφορα είδη τροφίμων και ποτών. Διενεργήθηκαν τελικά 581, οπότε το ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος ανήλθε στο 89,4%. Οι ανωτέρω έλεγχοι έγιναν σε προϊόντα τα οποία προορίζονταν να διατεθούν ως έχουν στον τελικό καταναλωτή ή σε μονάδες ομαδικής εστίασης. Οι έλεγχοι ανάλογα με το είδος τροφίμου αφορούσαν τις πρόσθετες ουσίες που φαίνονται στους Πίνακες 13.1 & ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ ΠΔΚ ΠΔΑΜΘ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΗ ΠΔΒΑ Αριθμός Ελέγχων Διάγραμμα 13.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την παρουσία προσθέτων στα τρόφιμα Πίνακας 13.1: Είδος δείγματος και εξέτασης για τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης. α/α Είδος δείγματος Είδος εξέτασης 1 Mαλάκια, καρκινοειδή και κεφαλόποδα κατά προτίμηση φρέσκα Θειώδη (γαρίδες) 2 Καπνιστά ψάρια, προμαγειρεμένα καρκινοειδή Χρωστικές 3 Προϊόντα με βάση το κρέας, κρεατοσκευάσματα Χρωστική Ε 120, (παρασκευάσματα νωπού κιμά, λουκάνικα) φωσφορικά 4 Προϊόντα με βάση το κρέας, κρεατοσκευάσματα (ζαμπόν, χοιρινή φωσφορικά ωμοπλάτη, προσούτο) Τυριά με ακριβή περιγραφή του τρόπου διάθεσης (αρωματισμένο Σορβικά 5 λιωμένο τυρί, τυρί προσυσκευασμένο σε φέτες ή σε μπαστούνι, τυρί σε στρώσεις και τυρί με πρόσθετα τρόφιμα, σκληρό, ημίσκληρο και ανακατεργασμένο τυρί σε φέτες ή τριμμένο, κ.ά.) 6 Αρωματισμένα επιδόρπια με βάση το Γάλα και επιδόρπια Σορβικά γιαουρτιού, Επιδόρπια με άρωμα φρούτου Βενζοϊκά 7 Σκληρά, ημίσκληρα και ημιμαλακά τυριά Ναταμυκίνη 8 Σαλάτες (μελιτζανοσαλάτα, ρώσικη, πατατοσαλάτα, φάρμα Σορβικά, Βενζοϊκά κηπουρού.) 9 Σαλάτες (τζατζίκι, ταραμοσαλάτα, τυροσαλάτα) Σορβικά, Βενζοϊκά 10 Μαγιονέζα (δειγματοληψία όλων μαζί των δειγμάτων) αντιοξειδωτικά 11 Σάλτσες όπως κέτσαπ τομάτας, Worcestershire sauce, chili Σορβικά, Βενζοϊκά sauce, dipping sauce, διάφορα ντρέσινγκ 12 Ιχθυηρά χύμα (κοκκινόψαρα) 1ο εξάμηνο Βορικά ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 85/146

86 Πίνακας 13.2: Είδος δείγματος και εξέτασης για τα υπόλοιπα τρόφιμα. α/α Είδος δείγματος Είδος εξέτασης Οπωροκηπευτικά σε ξύδι, άλμη ή λάδι (εκτός από τις ελιές), κίτρινες πιπεριές σε άλμη και από χύμα διάθεση Ζαχαρωμένα, κρυσταλλωμένα και γλασαρισμένα οπωροκηπευτικά π.χ. ανανάς, παπάγια κλπ ζαχαρωμένα χύμα Τελικές επικαλύψεις (σιρόπι για τηγανίτες, αρωματισμένο σιρόπι για μιλκσέικ και παγωτό, παρόμοια προϊόντα) 6 Γλυκά κουταλιού 7 Αποξηραμένα φρούτα όπως βερίκοκα, ροδάκινα, σταφύλια, δαμάσκηνα και σύκα, μπανάνες, μήλα και αχλάδια και άλλα (συμπεριλαμβανομένων των φλοιοκάρπων ξηρών καρπών). Σορβικά, Βενζοϊκά, Θειώδη Σορβικά, Βενζοϊκά, Θειώδη Σορβικά, Σορβικά βενζοϊκά, Θειώδη Θειώδη 8 Αποξηραμένα μανιτάρια, αποξηραμένη λιαστή τομάτα χύμα Θειώδη 9 Σιρόπι γλυκόζης Θειώδη 10 Προσυσκευασμένο ψωμί μικρών εταιριών καθημερινής παραγωγής που διατίθενται και σε σούπερ μάρκετ, απλό ψωμί από φούρνους. Σορβικά, προπιονικό οξύ 11 Μερικώς ψημένα, αρτοσκευάσματα (π.χ. πίτες και αρτίδια). Σορβικά, προπιονικό οξύ 12 Εκλεκτά αρτοσκευάσματα (τσουρέκια) Σορβικά, προπιονικό οξύ κουμαρίνη 13 Εκλεκτά αρτοσκευάσματα (κέικ κρουασάν) Σορβικά, προπιονικό οξύ Ελεύθερα αλκοόλης αρωματισμένα ποτά και φρουτοποτά (όχι χυμοί και νέκταρ) Ελεύθερα αλκοόλης αρωματισμένα ποτά και φρουτοποτά (όχι χυμοί και νέκταρ) 16 Ενεργειακά ποτά, ισοτονικά, έντονα χρωματισμένα Σορβικά, Βενζοϊκά, Θειώδη (μόνο όταν περιέχουν γλυκόζη) Σορβικά, Βενζοϊκά, χρωστικές (μόνο στα έντονα χρωματισμένα) Θειώδη (μόνο όταν περιέχουν γλυκόζη) Σορβικά, Βενζοϊκά Χρωστικές 17 Σπορέλαια από χώρους μαζικής εστίασης Αντιοξειδωτικά 18 Μαργαρίνες (π.χ. μιναρίνη) Σορβικά 19 Μουστάρδα, μουστάρδα Dijon Σορβικά-βενζοϊκά Προϊόντα μειωμένων θερμίδων με συνθετικές γλυκαντικές ύλες (αναψυκτικά, αρωματισμένα ποτά, ποτά με βάση χυμούς φρούτων, μαρμελάδες, γλυκά του κουταλιού, παρασκευάσματα οπωροκηπευτικών, ζελέδες, φρούτα σε κονσέρβες ή βάζα, γλυκά, τσουρέκια, κλπ) όλα μειωμένων θερμίδων ή χωρίς πρόσθετα σάκχαρα το δεύτερο εξάμηνο Προϊόντα μειωμένων θερμίδων με συνθετικές γλυκαντικές ύλες (αναψυκτικά, αρωματισμένα ποτά, ποτά με βάση χυμούς φρούτων, μαρμελάδες, γλυκά του κουταλιού, παρασκευάσματα οπωροκηπευτικών, ζελέδες, φρούτα σε κονσέρβες ή βάζα, γλυκά, τσουρέκια, κλπ) όλα μειωμένων θερμίδων ή χωρίς πρόσθετα σάκχαρα Γρανίτες, καραμέλες, γλειφιτζούρια, μικρο-καραμέλες αρωματισμού της αναπνοής, με έντονα χρώματα 23 Έγχρωμα μπαχαρικά (chilli, κόκκινο πιπέρι κλπ) Συνθετικές γλυκαντικές ύλες ενδεχόμενα συμπεριλαμβανομένων των γλυκοζιτών της στεβιόλης (στην κρίση του εργαστηρίου) Συνθετικές γλυκαντικές ύλες ενδεχόμενα (στην κρίση του εργαστηρίου) Χρωστικές Ερυθρό του SUDAN και αννάτο ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 86/146

87 13.5 Εξέταση δειγμάτων Το είδος εξέτασης και οι αντίστοιχες μέθοδοι που εφαρμόστηκαν ανά Χημική Υπηρεσία του Γενικού Χημείου του Κράτους φαίνονται αναλυτικά στους Πίνακες 13.3 έως και 6. Η γνωμάτευση βασίστηκε στα αναλυτικά αποτελέσματα και την επισήμανση η οποία ήταν καθοριστική για την πορεία και το είδος των χημικών δοκιμών και διαμορφώθηκε σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία στο διάστημα εμπορίας του τροφίμου. Τα εργαστήρια που συμμετείχαν στο πρόγραμμα ήταν διαπιστευμένα στις μεθόδους των ανωτέρω πινάκων σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO ή διέθεταν επικυρωμένες μεθόδους Αποτελέσματα Από τους διενεργηθέντες ελέγχους προέκυψαν 26 μη συμμορφούμενα δείγματα (δηλαδή ποσοστό 4,5% επί του συνόλου των δειγμάτων που αναλύθηκαν). Οι λόγοι μη συμμόρφωσης των εξεταζόμενων δειγμάτων ήταν: Υπέρβαση μέγιστων επιτρεπόμενων νομοθετημένων ορίων προσθέτων Μη δήλωση προσθέτων στην ετικέτα του τροφίμου Εσφαλμένη επισήμανση όσον αφορά την αναγραφή της κατηγορίας του προσθέτου ή το είδος του προσθέτου 4,5% Συμμορφούμενα Μη συμμορφούμενα 95,5% Διάγραμμα 13.2: Ποσοστό μη συμμορφούμενων δειγμάτων επί του συνόλου των αποτελεσμάτων των ελέγχων που έγιναν για τις πρόσθετες ουσίες σε διάφορα τρόφιμα Επίσης, στο πλαίσιο του προγράμματος για την παρακολούθηση των προσθέτων ουσιών, διενεργήθηκαν επιπλέον συνολικά 10 έλεγχοι που αφορούσαν τις βαφές αυγών την Περίοδο του Πάσχα του Οι έλεγχοι υλοποιήθηκαν από την Περιφεριακή Δ/νση Αττικής του ΕΦΕΤ και προέκυψαν 3 δείγματα μη συμμορφούμενα με τη νομοθεσία ως προς τις χρησιμοποιούμενες χρωστικές. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 87/146

88 Πίνακας 13.3: ΚΑΡΚΙΝΟΕΙΔΗ ΚΑΙ ΙΧΘΥΗΡΑ: Πρόσθετα και μέθοδος εξέτασης ανά Χημική Υπηρεσία. Πρόσθετο(α) Α ΧΥ Πειραιά Β ΧΥ Θεσ/κης ΧΥ Βόλου ΧΥ Καβάλας Θειώδη Ιωδιομετρική, Κ.Τ (b), Επικυρωμένη, Κώδικας Τροφίμων και Ποτών Μέρος Β Μέθοδος Δ-3, Ογκομετρική, Διαπιστευμένη, ΕΝ 12856:1999 ΚΤΠ, Ογκομετρική, Διαπιστευμένη, Κώδικας Τροφίμων και Ποτών Μέρος Β Μέθοδος Δ-3, Foodstuffs Ογκομετρική, Διαπιστευμένη, ΚΤΠ Αρθρ. 33 -Dir 95/2/EC, Καν.(ΕΟΚ) Foodstuffs Determination of sulphite EN Feb CEN, ΚΤΠ Αρθρ Dir 95/2/EC Determination of sulphite EN Feb CEN, ΚΤΠ Αρθρ. 33 Dir 95/2/EC Β 2676/1990,Παρ.25 και στην ΤΑΝΝΕR METHOD: MGLH1963vol.54p.158 Φωσφορικά Εσωτερική Φωτομετρική βασισμένη μέθοδο Hanson, Επικυρωμένη, ΚΤΠ Φασματοφωτομετρική, Επικυρωμένη, ΚΤΠ Αρθρ Dir 95/2/EC Βορικά Επικυρωμένη, Εσωτερική Φωτομετρική μέθοδος βασισμένη στο Standard Methods of Analysis of water and waste 450-BC Χρωστικές της οδ. 94/36/ΕΚ, παράρτημα ΙΙΙ, Εσωτερική μέθοδος με HPLC, Επικυρωμένη, ΚΤΠ Αρθρ (ΚΤΠ άρθρο 35), ειδικότερα Ε 104, Ε 110 και Ε 124 Dir 94/35/EC ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 88/146

89 Πίνακας 13.4: Πρόσθετο(α) Σορβικά, βενζοϊκά σε σούπες, ζωμούς και κονσομέ κρέατος Φωσφορικά σε προϊόντα με βάση το κρέας, κρεατοσκευάσματα ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΚΡΕΑΣ: Πρόσθετα και μέθοδος εξέτασης ανά Χημική Υπηρεσία. Α ΧΥ Πειραιά Εσωτερική Φωτομετρική βασισμένη μέθοδο Hanson, Επικυρωμένη, ΚΤΠ Αρθρ. 33 -Dir 95/2/EC Β ΧΥ Θεσ/κης HPLC, Διαπιστευμένη, Γερμανικός Κώδ. Τροφ., Method 35, of LMGB (Lebensmittel BundesGesetz), ΚΤ&Π Αρθρ. 33 ΠΑΡ ΙΙΙ Α - Dir 95/2/EC Φασματοφωτομετρική, Επικυρωμένη, ΚΤΠ ΧΥ Βόλου HPLC, Διαπιστευμένη, Γερμανικός Κώδ. Τροφ. Method 35, of LMGB (Lebensmittel BundesGesetz), ΚΤΠ - Άρθρο 33 Παρ/μα III Τμήμα Α ΧΥ Καβάλας HPLC-DAD, Διαπιστευμένη, Εσωτ. Μέθ. βασισμένη στην Amtliche Sammlung par.35 LMBG,L/1984, ΚΤΠ Αρθρ. 33 Dir 95/2/EC Πίνακας 13.5: Πρόσθετο(α) ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ: Πρόσθετα και μέθοδος εξέτασης ανά Χημική Υπηρεσία. Α ΧΥ Πειραιά Σορβικά Εσωτερική μέθοδος με HPLC, Ναταμυκίνη βασισμένη στον Γερμανικό Κώδικα LMBG 35, Επικυρωμένη, Γερμανικός Κώδ. Τροφ., Method 35, of LMGB (Lebensmittel BundesGesetz), ΚΤΠ Αρθρ. 33 ΠΑΡ ΙΙΙ Α -Dir 95/2/EC Εσωτερική Επικυρωμένη μέθοδος, βασισμένη στο ISO 9233/1 Β ΧΥ Θεσ/κης HPLC, Διαπιστευμένη, Γερμανικός Κώδ. Τροφ., Method 35, of LMGB (Lebensmittel BundesGesetz), ΚΤΠ Αρθρ. 33 ΠΑΡ ΙΙΙ Α - Dir 95/2/EC ΧΥ Βόλου HPLC, Διαπιστευμένη, Γερμανικός Κώδ. Τροφ. Method 35, of LMGB (LebensmittelBundesGesetz), ΚΤΠ - Άρθρο 33 Παρ/μα III Τμήμα Α ΧΥ Καβάλας HPLC-DAD, Διαπιστευμένη, Εσωτ. Μέθ.βασισμένη στην Amtliche Sammlung par.35 LMBG,L/1984, ΚΤΠ Αρθρ. 33 Dir 95/2/EC ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 89/146

90 Πίνακας 13.6: Πρόσθετο(α) Σορβικά, βενζοϊκά ΥΠΟΛΟΙΠΑ ΤΡΟΦΙΜΑ: Πρόσθετα και μέθοδος εξέτασης ανά Χημική Υπηρεσία. Δ ΧΥ Αθηνών Β ΧΥ Θεσ/κης ΧΥ Ιωαννίνων ΧΥ Ηρακλείου ΧΥ Βόλου ΧΥ Καβάλας ΗPLC-DAD, Διαπιστευμένη, Γερμανικός Κώδ. Τροφ., Method 35, of LMGB (Lebensmittel BundesGesetz), ΚΤ&Π Αρθρ. 33 ΠΑΡ ΙΙΙ Α - Dir 95/2/EC Θειώδη Ογκομετρική, Διαπιστευμένη, Κώδικας Τροφίμων και Ποτών Μέρος Β Μέθοδος Δ-3, Προπιονικό οξύ Foodstuffs Determination of sulphite EN Feb CEN, ΚΤΠ Αρθρ Dir 95/2/EC GC FID, Διαπιστευμένη Determination of propionic acid in bread (LMBG 35, L /14),ΚΤΠ Αρθρ Dir 95/2/EC Ογκομετρική Διαπιστευμένη, άρθρο 67 ΚΤΠ, Οδηγία 2001/110 Αέρια Χρωματογραφία, Επικυρωμένη, ΚΤΠ Ογκομετρική Επικυρωμένη, Καν. ΕΚ 1493/99, ΚΤΠ. GC FID, Διαπιστευμένη, Determination of propionic acid in bread (LMBG 35, L /14),ΚΤ&Π Αρθρ Dir 95/2/EC - Ογκομετρική Διαπιστευμένη, Κώδικας Τροφίμων και Ποτών Μέρος Β Μέθοδος Δ-3, Foodstuffs Determination of sulphite EN Feb CEN, Κ&Π Αρθρ Dir 95/2/EC Ογκομετρική Διαπιστευμένη, Εσωτ. Μέθ. βασισμένη ΕΛΟΤ. ΕΝ12856:1999, ΚΤ&Π Αρθρ. 33 Dir 95/2/EC, Καν.((ΕΟΚ) 2676/1990, Παρ.25 και στην ΤΑΝΝΕR METHOD: MGLH1963 vol.54p.158 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 90/146

91 Συνθετικές Γλυκαντικές (Ασπαρτάμη, Ακεσουλφάμη Κ, σακχαρίνη, κυκλαμικά, σουκραλόζη) Αντιοξειδωτικά (BHA, BHT, TBHQ) Χρωστικές της οδ. 94/36/ΕΚ, παράρτημα ΙΙΙ, (ΚΤΠ άρθρο 35) και ειδικότερα Ε 104, Ε 110 και Ε 124 Χρωστική Αννάττο Ε160b Ερυθρό του Sudan Ασπαρτάμη, Ακεσουλφάμη Κ, σακχαρίνη: HPLC, Επικυρωμένη, ΕΝ April 1999, ΚΤΠ Αρθρ. 68 Dir 94/35/EC Κυκλαμικά: HPLC, Επικυρωμένη, ΕΝ April 1999, ΚΤ&Π Αρθρ. 68 Dir 94/35/EC Σουκραλόζη: HPCL-RID, Επικυρωμένη, Determination of sucralose in foods, LGC FFF/B1-3010, ΚΤΠ Αρθρ Dir 94/35/EC HPLC, Επικυρωμένη, British Standard 684 Section ISO , JAOCS Vol 68 No 6 (June 1991), ΚΤΠ Αρθρ. 33 ΠΑΡ ΙΙΙ Δ - Dir 95/2/EC HPLC, Διαπιστευμένη, Public Analyst s Laboratory, Cork. Method 3/6:Water Soluble Colours in Food, issue No 1, issue date , ΚΤΠ Αρθρ Dir 94/36/EC Εσωτερική Μέθοδος HPLC, Διαπιστευμένη, NEWS NOTIFICATION 03/92 (RASFF NEWS Brussels, 20 December 2003), ΚΤ&Π Αρθρ Dir 94/36/EC ΗPLC, Διαπιστευμένη, Κωδικός Μεθόδου : ΜΕΘΤΡΦ 041 HPLC, Διαπιστευμένη, Public Analyst s Laboratory, Cork. Method 3/6: Water Soluble Colours in Food, issue No 1, issue date , ΚΤΠ Αρθρ Dir 94/36/EC HPLC, Επικυρωμένη Ι, NEWS NOTIFICATION 03/92 (RASFF NEWS Brussels, 20 December 2003), ΚΤΠ Αρθρ Dir 94/36/EC ΗPLC, Διαπιστευμένη, ΚΤ&Π Αρθρ. 35 Dir 94/35/EC (για προϊόντα φρούτων και λαχανικών) HPLC, Διαπιστευμένη, Εσωτ. Μέθ. Βασισμένη ΕΛΟΤ. ΕΝ12856:1999, ΚΤΠ Αρθρ. 33, 35-Dir 95/2/EC και Dir 94/35/EC, ΚΤΠ Αρθρ. 33,68- Dir 95/2/EC και 94/35/ΕC (για μαρμελάδες και γλυκά κουταλιού) HPLC, Διαπιστευμένη, Εσωτ. Μέθ. βασισμένη ΕΛΟΤ. ΕΝ12856:1999, ΚΤΠ(για επιδόρπια) ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 91/146

92 13.7 Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα του προγράμματος προκύπτει ότι τα τρόφιμα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εμφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία, επομένως για τους συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Παρόλα αυτά, λόγω της ευρύτατης χρήσης των προσθέτων και του αναθεωρημένου νομοθετικού πλαισίου, η συνεχής παρακολούθηση των συγκεκριμένων χημικών κινδύνων σε διάφορα είδη τροφίμων κρίνεται αναγκαία. Η εναλλαγή των κατηγοριών τροφίμων που επιλέγονται να ελεγχθούν κάθε χρόνο εξασφαλίζει τον έλεγχο του συνόλου της αγοράς Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση των προσθέτων ουσιών στα τρόφιμα προκύπτει από προκύπτει από: τον Κανονισμό (ΕΚ) 1333/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που αφορά τα πρόσθετα τροφίμων, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει τον Κανονισμό (ΕΚ) 1331/2008 για την ενιαία διαδικασία έγκρισης προσθέτων, ενζύμων, αρωματικών τον Κανονισμό (ΕΕ) 257/2010 της Επιτροπής σχετικά με την κατάρτιση προγράμματος για την επαναξιολόγηση εγκεκριμένων προσθέτων τροφίμων σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1333/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που αφορά τα πρόσθετα τροφίμων τον Κανονισμό (EE) αριθ. 238/2010 της Επιτροπής, της 22ας Μαρτίου 2010, για την τροποποίηση του παραρτήματος V του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1333/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τις απαιτήσεις επισήμανσης για ποτά με περισσότερο από 1,2% κατ' όγκο αλκοόλης και τα οποία περιέχουν ορισμένες χρωστικές τροφίμων την Απόφαση 603/2004 του Α.Χ.Σ. (ΦΕΚ 489/Β / ), που αφορά στην επισήμανση των αλλεργιογόνων συστατικών, τροποποίηση του άρθρου 11 του ΚΤΠ την Απόφαση 2004/92 της Επιτροπής σχετικά με έκτακτα μέτρα όσον αφορά τα τσίλι και τα προϊόντα τσίλι, για τον έλεγχο Sudan I, II, III και V ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 92/146

93 Επίσημος έλεγχος για τα εμφιαλωμένα νερά. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 93/146

94 14. Επίσημος έλεγχος για τα εμφιαλωμένα νερά 14.1 Εισαγωγή Σκοπός Στην Ελλάδα λειτουργούν περισσότερα από 60 εμφιαλωτήρια νερού, εκ των οποίων 80% περίπου είναι εμφιαλωτήρια φυσικού μεταλλικού νερού 6. Επίσης, δραστηριοποιούνται τουλάχιστον 35 επιχειρήσεις συσκευασίας επιτραπέζιου νερού σύμφωνα με την Πανελλήνια Ένωση Εμφιαλώσεων Νερού. Αντίστοιχα στην Ε.Ε. λειτουργούν περισσότερες από 600 εταιρείες εμφιάλωσης νερού. Η μέση ετήσια κατά κεφαλήν κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού στην Ε.Ε. είναι 104L 7 ενώ στην Ελλάδα είναι 98,2L, καθώς εκτιμάται ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού καταναλώνει το νερό δικτύου (Διάγραμμα 14.1). Η κατά κεφαλή κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού στην χώρα μας παρέμεινε σχεδόν σταθερή την τελευταία τριετία (υπολογίζεται η κατανάλωση σε 100L/άτομο/έτος ετησίως, ενώ οι εξαγωγές (σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ) το 2010 ανήλθαν συνολικά σε Ευρώ (έναντι Ευρώ το 2009) Διάγραμμα 14.1: Κατά κεφαλή ετήσια κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού στις χώρες της Ε.Ε. 7 Το εμφιαλωμένο νερό είναι προϊόν με έντονη ανάπτυξη στον τομέα τροφίμων και ποτών καθώς τυγχάνει μεγάλης εμπιστοσύνης από τους καταναλωτές ως προς την ποιότητα και την ασφάλεια του. 6 Στοιχεία Σ.Ε.ΦΥ.ΜΕ.Ν - Σύνδεσμος Εταιριών Εμφιαλώσεως Ελληνικού Φυσικού Μεταλλικού Νερού 7 Στοιχεία 2012, Πηγή: European Federation of Bottled water ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 94/146

95 Τα φυσικά μεταλλικά νερά, έχουν δεσπόζουσα θέση στον τομέα των εμφιαλωμένων νερών, καθώς θεωρούνται από τους καταναλωτές πιο «αγνά». Στην Ε.Ε. το 83% των πωλήσεων ήταν φυσικά μεταλλικά νερά, ενώ σημαντικό μερίδιο αγοράς έχουν τα ανθρακούχα νερά που φθάνει το 42% των μεταλλικών νερών (Διάγραμμα 14.2). Διάγραμμα 14.2: Πωλήσεις εμφιαλωμένων νερών στην Ευρώπη κατά το Πηγή: European Federation of Bottled water Τα φυσικά μεταλλικά νερά βρίσκονται μέσα στα υπεδαφικά πετρώματα και στρώματα που είναι υδροπερατά και τα οποία ανανεώνονται και εμπλουτίζονται κατά την κατείσδυση της βροχής και του νερού από την τήξη του χιονιού. Ο έλεγχος των νερών αυτών είναι επιτακτικός γιατί μπορούν να υποβαθμιστούν από τα πετρώματα με τα οποία έρχονται σε επαφή και επομένως δύναται ουσίες να διαλυθούν στο νερό αλλά και από άλλους ανθρωπογενείς κινδύνους όπως αποχετευτικά δίκτυα, απορρίμματα, υγρά απόβλητα, αλλά και από διείσδυση της θάλασσας. Επίσης ελλείψει σταδίου απολύμανσης, τα φυσικά μεταλλικά νερά επιδέχονται μικροβιακής επιμόλυνσης στην μονάδα παραγωγής, ενώ οι κακές συνθήκες αποθήκευσης επιβαρύνουν το εμφιαλωμένο νερό. Τέλος και η συσκευασία μπορεί να επιφέρει προβλήματα στην ποιότητα του νερού. Συνήθως πρόκειται για φιάλες ΡΕΤ ή γυάλινες και πώματα ΡΕΤ ή μεταλλικά. Τα υλικά συσκευασίας ενέχουν κινδύνους φυσικούς, χημικούς και μικροβιολογικούς. Σκοπός του Επίσημου Ελέγχου ήταν η παρακολούθηση της συμμόρφωσης όλων των εμφιαλωμένων νερών (φυσικών μεταλλικών, νερών πηγής και επιτραπέζιων) με τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Εθνική νομοθεσία κυρίως ως προς τις μικροβιολογικές παραμέτρους καθώς και τα βρωμικά ιόντα ώστε να εξασφαλίζεται σε υψηλό επίπεδο η προστασία των καταναλωτών Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2013 έως Ιανουάριος 2014 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 95/146

96 14.3 Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτ. Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με τιs Περιφερειακές Ενότητες Ξάνθης, Καβάλας και Έβρου Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: ΓΧΚ - Χημική Υπηρεσία Ρόδου 14.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν στους παρακάτω μικροβιολογικούς παράγοντες: Κολοβακτηριοειδή, Escherichia Coli, Εντερόκοκκοι, Pseudomonas aeruginosa, Clostridium perfringens (συμπεριλαμβανομένων των σπόρων), Καλλιεργήσιμοι μικροοργανισμοί στους 22 ο C, Καλλιεργήσιμοι μικροοργανισμοί στους 37 ο C. Επίσης πραγματοποιήθηκαν έλεγχοι βρωμικών και σε ορισμένα νερά έγιναν έλεγχοι χρωμίου (ολικού / εξασθενούς). Προγραμματίστηκαν 120 έλεγχοι (60 δείγματα εμφιαλωμένων νερών) (ΠΔΑ: 10, ΠΔΚΜ: 10, ΠΔΘ: 5, ΠΔΗ: 10, ΠΔΑΜΘ: 5, ΠΔΚ: 10, ΠΔΔΕ: 10) και τελικώς υλοποιήθηκαν 58 έλεγχοι (ΠΔΑ: 10, ΠΔΚΜ: 10, ΠΔΘ: 5, ΠΔΗ: 10, ΠΔΑΜΘ: 5, ΠΔΚ: 10, ΠΔΔΕ: 8), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 96,7%. ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ ΠΔΚ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΑΜΘ ΠΔΗ Αριθμός Ελέγχων Διάγραμμα 14.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου εμφιαλωμένων νερών ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 96/146

97 14.5 Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν σύμφωνα με τις παρακάτω μεθόδους: Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ με φασματομετρία ατομικής απορρόφησης που βασίζεται στο APHA 3113 και στη μέθοδο USEPA 200.9, Rev. 3, 1998 για τα βαρέα μέταλλα (για το ολικό χρώμιο) Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ με ιοντική χρωματογραφία που βασίζεται στις μεθόδους USEPA 3170, Rev. 2.0, 2001,326.0, Rev.1.0, 2002, για τα βρωμικά ιόντα ISO :2000 για τον προσδιορισμό κοπρανωδών στρεπτοκόκκων (εντεροκόκκων) Μέθοδος διήθησης μεμβρανών με χρήση MLSA, ισοδύναμη με την ISO :2000, για την καταμέτρηση κολοβακτηριοειδών, κοπρανωδών κολοβακτηριοειδών και E.Coli με διήθηση σε μεμβράνες. ΥΑ Υ2/2600/2001 ΦΕΚ 892/Β/ για τον προσδιορισμό Clostridium perfringens συμπεριλαμβανομένων και των σπόρων ISO 6222: 1999 για τον προσδιορισμός συνόλου αεροβίων μικροοργανισμών στους 22 C και 36 C ISO :2000 για τον προσδιορισμό κολοβακτηριοειδών και E. Coli ISO 16266:2006 για τον προσδιορισμός Pseudomonas aeruginosa 14.6 Αποτελέσματα Από τα 58 δείγματα εμφιαλωμένων νερών που εξετάστηκαν, τα: 49 ήταν ελληνικής προέλευσης. 9 ήταν προέλευσης άλλων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή τρίτων χωρών. 9 ελληνικής προέλευσης εισαγωγής 49 Διάγραμμα 14.2: Είδος και ποσοστό δειγμάτων που ελήφθησαν στο πλαίσιο των Προγραμμάτων Επισήμου Ελέγχου για τον έλεγχο των εμφιαλωμένων νερών Όλα τα δείγματα βρέθηκαν συμμορφούμενα με τη νομοθεσία τόσο προς τους μικροβιολογικούς ελέγχους όσο και ως προς τα βρωμικά ιόντα. Επίσης τα δείγματα που ελέγχθηκαν για εξασθενές χρώμιο και ολικό χρώμιο βρέθηκαν επίσης συμμορφούμενα με τη νομοθεσία (για το εξασθενές χρώμιο δεν ορίζεται όριο στην νομοθεσία και για το χαρακτηρισμό ως συμμορφούμενο δείγμα λήφθηκε υπόψη το όριο της νομοθεσίας για το ολικό χρώμιο). ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 97/146

98 0% Συμμορφούμενα Μη συμμορφούμενα 100% Διάγραμμα 14.3: Κατανομή δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για τον έλεγχο των εμφιαλωμένων νερών ως προς τη συμμόρφωσή τους με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας Συμπεράσματα Κατά το πρόγραμμα επισήμου ελέγχου εμφιαλωμένων νερών ελέγχθηκαν μεγάλο ποσοστό των εμφιαλωμένων νερών που πωλούνται στην Ελλάδα (περισσότερες από 50 διαφορετικές ετικέτες) από πολύ μεγάλο ποσοστό των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στη χώρα. Ο διαρκής έλεγχος των εμφιαλωμένων νερών (εγχωρίων και μη) γίνεται με σκοπό τη σύννομη διάθεση τους ως προς χημικούς και μικροβιολογικούς παράγοντες κινδύνου καθώς και ως προς την επισήμανση. Ο ΕΦΕΤ ενημερώνει με άμεσο τρόπο το καταναλωτικό κοινό για τα δείγματα εμφιαλωμένου νερού που εντοπίζονται στην αγορά και βρίσκονται μη συμμορφούμενα με τη νομοθεσία. Το μηδενικό ποσοστό θετικών δειγμάτων ως προς τους χημικούς και μικροβιολογικούς κινδύνους αποδεικνύει ότι τη συμμόρφωση των επιχειρήσεων στις απαιτήσεις για την υγιεινή και ασφάλεια των εμφιαλωμένων νερών και την ορθή επισήμανση τους Νομοθεσία Βιβλιογραφία Οδηγία 2009/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου & του Συμβουλίου, της 18ης Ιουνίου 2009, «σχετικά με την εκμετάλλευση και τη θέση στο εμπόριο των φυσικών μεταλλικών νερών» (L164/45/ ). Η εν λόγω Οδηγία αποτελεί αναδιατύπωση των Οδηγιών 80/777/ΕΟΚ (L 229/ ) και 96/70/ΕΚ (L 299/ ) αντίστοιχα, οι οποίες έχουν εναρμονισθεί στην Ελληνική νομοθεσία με τις διατάξεις Π.Δ. 433/1983 (ΦΕΚ 163/Α / ) και Υ.Α. Υ2/οικ. 329/1998 (ΦΕΚ 114/Β / ), καθώς επίσης και της ΚΥΑ 56561/04 (ΦΕΚ 887/Β / ), η οποία αποτελεί εναρμόνιση της Οδηγίας 2003/40/ΕΚ. Κ.Υ.Α. ΔΥΓ2/Γ.Π. οικ 38295/ (ΦΕΚ 630/Β /2007) «Ποιότητα νερού ανθρώπινης κατανάλωσης». Υ.Δ. Α1β/4841/1979 (ΦΕΚ 696/Β /1979) «Περί ποιότητας των εμφιαλωμένων νερών». Κώδικας Τροφίμων και Ποτών. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 98/146

99 Επίσημος έλεγχος των υλικών και αντικειμένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τα τρόφιμα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 99/146

100 15. Επίσημος έλεγχος των υλικών και αντικειμένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τα τρόφιμα 15.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η διασφάλιση της συμμόρφωσης των υλικών και αντικειμένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τα τρόφιμα με τους Κανονισμούς 1935/2004/ΕΚ, 2023/2006/ΕΚ και τα σχετικά άρθρα του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών Χρόνος Υλοποίησης Μάιος 2013 έως Ιανουάριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: ΓΧΚ - Β Χημική Υπηρεσία Αθηνών ΓΧΚ - Δ Χημική Υπηρεσία Αθηνών 15.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Οι προτεραιότητες του επίσημου ελέγχου για τα υλικά και αντικείμενα σε επαφή με τρόφιμα για το έτος 2013, ήταν ο έλεγχος συμμόρφωσης των πλαστικών, των κεραμικών και των υλικών από χαρτί και χαρτόνι. Οι έλεγχοι στα πλαστικά υλικά και αντικείμενα σε επαφή με τρόφιμα επικεντρώθηκαν στις κάτωθι παραμέτρους: Ολική μετανάστευση Φορμαλδεΰδη και μελαμίνη Πρωτοταγείς αρωματικές αμίνες Πλαστικοποιητές Οι έλεγχοι στα κεραμικά υλικά και αντικείμενα σε επαφή με τρόφιμα επικεντρώθηκαν στις κάτωθι παραμέτρους: Μόλυβδος Κάδμιο ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 100/146

101 Οι έλεγχοι σε χαρτί / χαρτόνι συσκευασίας σε επαφή με τρόφιμα επικεντρώθηκαν στις κάτωθι παραμέτρους: Μόλυβδος Προγραμματίστηκαν 90 έλεγχοι (ΠΔΑ: 15, ΠΔΚΜ: 20, ΠΔΘ: 10, ΠΔΗ: 10, ΠΔΑΜΘ: 10, ΠΔΒΑ:5, ΠΔΚ: 10, ΠΔΔΕ: 10) και τελικώς υλοποιήθηκαν 77 έλεγχοι (ΠΔΑ: 14, ΠΔΚΜ: 12, ΠΔΔΕ: 7, ΠΔΘ: 11, ΠΔΗ: 10, ΠΔΑΜΘ: 10, ΠΔΒΑ:4, ΠΔΚ: 9), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 85,6%. Επίσης, προγραμματίστηκαν 35 έλεγχοι στο πλαίσιο διερεύνησης των παρακάτω παραμέτρων: για τον έλεγχο φθαλικών εστέρων σε συσκευασίες τροφίμων από χαρτί για τους φωτοεκκινητές εκτυπωτικών μελανιών σε χάρτινες συσκευασίες ξηρών τροφίμων για τον έλεγχο μετανάστευσης καδμίου και μολύβδου από το στόμιο πόσης κεραμικών αντικειμένων (ποτηριών). οι οποίοι όμως δεν υλοποιήθηκαν κατά το 2013, αλλά μετατέθηκαν για το 2014 ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ ΠΔΚ ΠΔΑΜΘ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΗ ΠΔΒΑ Αριθμός Ελέγχων Διάγραμμα 15.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για τα υλικά και αντικείμενα σε επαφή με τρόφιμα Τα δείγματα δεν είχαν έρθει σε επαφή με τρόφιμα και λήφθηκαν κατά προτεραιότητα από αποθήκες επιχειρήσεων παραγωγής και μεταποίησης υλικών και αντικειμένων που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα (π.χ. περιέκτες τροφίμων), αποθήκες επιχειρήσεων παραγωγής τροφίμων (υλικά συσκευασίας & εξοπλισμός), μεγάλες αποθήκες εισαγωγής και διακίνησης (μεγάλες αλυσίδες καταστημάτων ειδών οικιακής χρήσης) καθώς και τελικά σημεία πώλησης υλικών σε επαφή με τρόφιμα (πχ καταστήματα οικιακού εξοπλισμού, καταστήματα λιανεμπορίου, κ.ά.), καθώς και επιχειρήσεις τροφίμων-χρήστες των υλικών σε επαφή με τρόφιμα με την αναφερόμενη σειρά προτεραιότητας (π.χ. Σούπερ μάρκετ, φούρνοι, αλυσίδες εστιατορίων (κατ οίκον διανομή, γρήγορου φαγητού, κ.λπ.), σε καταστήματα που πωλούν σε χαμηλές τιμές όπως πχ καταστήματα με κόστος 1 ευρώ των παρεχόμενων προϊόντων, λαϊκές κ.ά., εταιρείες που εφοδιάζουν με εξοπλισμό ελαιοτριβεία. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 101/146

102 15.5 Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν σύμφωνα με τις μεθόδους: Εσωτερική επικυρωμένη μέθοδος του ΓΧΚ, που βασίζεται στον ΚΤΠ (άρθρο 25) και στο ΕΛΟΤ ΕΝ : 1995, για τον προσδιορισμό μολύβδου και καδμίου σε κεραμικά. Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στο ΕΛΟΤ EN ISO /2002, Σταθμική για τον προσδιορισμό της ολικής μετανάστευσης σε υδατικούς προσομοιωτές τροφίμων με πρότυπο ή ισοδύναμο κελί. Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στο ΕΛΟΤ EN ISO /2002, Σταθμική, για τον προσδιορισμό της ολικής μετανάστευσης σε υδατικούς προσομοιωτές τροφίμων με ολική βύθιση. Εσωτερική μέθοδος βασισμένη στο ΕΛΟΤ EN ISO /2002, Σταθμική, για τον προσδιορισμό της ολικής μετανάστευσης σε υδατικούς προσομοιωτές τροφίμων με δοκιμή μονής επιφάνειας με πλήρωση αντικειμένων. Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στα πρότυπα ΕΛΟΤ EN ISO /2002, και ΕΛΟΤ ΕΝ ISO /2002, Σταθμική για τον προσδιορισμό της ολικής μετανάστευσης σε λιπαρούς, εναλλακτικούς του ελαιολάδου προσομοιωτές τροφίμων (ισοοκτάνιο, αιθανόλη 96%) με πρότυπο ή ισοδύναμο κελί. Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στα πρότυπα ΕΛΟΤ EN ISO /2002, και ΕΛΟΤ ΕΝ ISO /2002, Σταθμική, για τον προσδιορισμό της ολικής μετανάστευσης σε λιπαρούς εναλλακτικούς του ελαιολάδου (ισοοκτάνιο, αιθανόλη 96%) προσομοιωτές τροφίμων με ολική βύθιση. Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στο J. of Chromatography (1987), 367, , Αέρια Χρωματογραφία, για τον προσδιορισμό της ειδικής μετανάστευσης των πλαστικοποιητών αδιπικού διαιθυλεξυλεστέρα (DEHA) και φθαλικού διαιθυλεξυλεστέρα (DEHP) από πλαστικά σε ισοοκτάνιο. Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στο J. of Chromatography (1987), 367, , Αέρια Χρωματογραφία, για τον προσδιορισμό της ειδικής μετανάστευσης των πλαστικοποιητών αδιπικού διαιθυλεξυλεστέρα (DEHA) & φθαλικού διαιθυλεξυλεστέρα (DEHP) σε εξευγενισμένο ελαιόλαδο από μεμβράνες PVC Αποτελέσματα Από τα 77 δείγματα που εξετάστηκαν, βρέθηκαν 2 δείγματα μη συμμορφούμενα ως προς τη νομοθεσία για τις παραμέτρους που εξετάστηκαν, δηλαδή το 2,6% των υλικών και αντικειμένων που προορίζονται για επαφή με τρόφιμα. 2; 2,6% Συμμορφούμενα Μη συμμορφούμενα 75; 97,4% Διάγραμμα 15.2: Κατανομή δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για τα υλικά και αντικείμενα σε επαφή με τρόφιμα ως προς τη συμμόρφωσή τους με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 102/146

103 Οι δύο μη συμμορφώσεις αφορούσαν υπέρβαση του ορίου για την ολική μετανάστευση α) από ένα πλαστικό περιέκτη και β) από μεμβράνη περιτυλίγματος σε λιπαρά τρόφιμα Συμπεράσματα Το πρόγραμμα επίσημου ελέγχου των υλικών και αντικειμένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα κατέδειξε μικρή μη συμμόρφωση ως προς τη νομοθεσία. Ωστόσο, σύμφωνα με τις ετήσιες εκθέσεις του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης για τα τρόφιμα και τις ζωοοτροφές της ΕΕ (RASFF), ο αριθμός των κοινοποιήσεων για τα υλικά και αντικείμενα σε επαφή με τρόφιμα παραμένει σε υψηλά επίπεδα τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα για προϊόντα που εισάγονται από τρίτες χώρες. Οι περισσότερες ελληνικές επιχειρήσεις είναι εμπορικές και μεγάλο ποσοστό όσων παράγουν υλικά και αντικείμενα σε επαφή με τρόφιμα εισάγουν τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούν. Επομένως, απαιτείται οι έλεγχοι να συνεχιστούν εντατικά σε όλο το φάσμα των επιχειρήσεων που ασχολούνται με τα υλικά και αντικείμενα σε επαφή με τρόφιμα Νομοθεσία Βιβλιογραφία Κώδικας Τροφίμων και Ποτών Κανονισμός (ΕΕ) 1935/2004 Κανονισμός (ΕΕ) 2023/2006 Κανονισμός (ΕΕ) 10/2011 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 103/146

104 Επίσημος έλεγχος για την ανίχνευση επεξεργασίας ορισμένων τροφίμων με ιοντίζουσα ακτινοβολία ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 104/146

105 16. Επίσημος έλεγχος για την ανίχνευση επεξεργασίας ορισμένων τροφίμων με ιοντίζουσα ακτινοβολία 16.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, διασφαλίζοντας ότι τα ακτινοβολημένα τρόφιμα διατίθενται στην αγορά, μόνο εφόσον συμμορφώνονται προς τις διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας Χρόνος Υλοποίησης Μάιος 2013 έως Φεβρουάριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Διεύθυνση Τροφίμων του Γενικού Χημείου του Κράτους 16.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Προγραμματίστηκαν 10 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιμα για την ανίχνευση πιθανής επεξεργασίας τους με ιοντίζουσα ακτινοβολία. Υλοποιήθηκαν 7 έλεγχοι, ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος 70%. ΠΔΑ Προγραμματισμός Υλοπ οίηση ΠΔΚΜ Αριθμός Ελέγχων Διάγραμμα 16.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την ανίχνευση πιθανής επεξεργασίας τροφίμων με ιοντίζουσα ακτινοβολία ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 105/146

106 16.5 Εξέταση δειγμάτων Για την εξέταση των δειγμάτων χρησιμοποιηθήκαν οι παρακάτω αναλυτικές μέθοδοι: EN 13751:2002 Foodstuffs Detection of irradiated food using photo stimulated luminescence και κατά περίπτωση η: ΕΝ1788: 2001 Detection of irradiated food from which silicate minerals can be isolated - Method Thermoluminescence Αποτελέσματα Τα δείγματα που εξετάστηκαν ήταν αποξηραμένα βότανα, μπαχαρικά και καρυκεύματα (κυρίως σε μορφή σκόνης: πιπέρι κανέλλα, γαρύφαλλο κλπ) και φυτικά αρτύματα. Όλα τα δείγματα βρέθηκαν συμμορφούμενα με τη νομοθεσία. 0% Συμμορφούμενα Μη συμμορφούμενα 100% Διάγραμμα 16.3: Συμμόρφωση των δειγμάτων που λήφθηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την ανίχνευση πιθανής επεξεργασίας τροφίμων με ιοντίζουσα ακτινοβολία 16.7 Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα του προγράμματος προκύπτει ότι τα τρόφιμα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εμφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία, επομένως για τον συγκεκριμένο παράγοντα κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο, παρά το μικρό αριθμό δειγμάτων, καθώς το πρόγραμμα επαναλαμβάνεται ανά διετία και παρατηρείται η ίδια υψηλή συμμόρφωση με τη νομοθεσία Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για την ανίχνευση επεξεργασίας με ιοντίζουσα ακτινοβολία προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 178/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 28ης Ιανουαρίου 2002, για τον καθορισμό των γενικών αρχών και απαιτήσεων της νομοθεσίας για τα τρόφιμα, για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων και τον καθορισμό διαδικασιών σε θέματα ασφαλείας των τροφίμων, όπως ισχύει, και τον Κώδικα Τροφίμων και Ποτών ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 106/146

107 Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση παραμέτρων ποιότητας ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 107/146

108 17. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση της ποιότητας των γαλακτοκομικών προϊόντων 17.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η εξέταση της συμμόρφωσης με την Ευρωπαϊκή και Εθνική νομοθεσία όσον αφορά στην εξακρίβωση εάν τα γαλακτοκομικά προϊόντα (τυριά ΠΟΠ, διάφορα άλλα τυριά, γιαούρτια, βούτυρα και γάλατα ιδιωτικής ετικέτας) φέρουν τη σωστή επισήμανση σχετικά με το είδος του γάλακτος που περιέχουν και τη συμμόρφωσή τους με τις προδιαγραφές του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών ως προς την ποσότητα λίπους, υγρασίας και ΣΥΑΛ (στερεό υπόλειμμα άνευ λίπους). Επίσης, να εξακριβωθεί αν προϊόντα επισημαίνονται ως γαλακτοκομικά, ενώ είναι μη γαλακτοκομικά σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις του Κώδικα Τροφίμων και της ΚΥΑ αριθ , ΦΕΚ 1097 Β 27/08/ Χρόνος Υλοποίησης Μάιος 2013 έως Δεκέμβριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Α Χημική Υπηρεσία Πειραιά (Α Χ.Υ.), η οποία πραγματοποίησε τις εργαστηριακές αναλύσεις και τη γνωμάτευση από τους ελέγχους που διεξήγαγαν οι Περιφερειακές Διευθύνσεις Αττικής, Βορείου Αιγαίου, Θεσσαλίας, Κρήτης. Β Χημική Υπηρεσία Θεσσαλονίκης (Β Χ.Υ.), η οποία πραγματοποίησε τις εργαστηριακές αναλύσεις και τη γνωμάτευση από τους ελέγχους που διεξήγαγαν οι Περιφερειακές Διευθύνσεις Κεντρικής Μακεδονίας και Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης του ΕΦΕΤ. Χημική Υπηρεσία Ιωαννίνων (Χ.Υ. Ιωαννίνων), η οποία πραγματοποίησε τις εργαστηριακές αναλύσεις και τη γνωμάτευση από τους ελέγχους που διεξήγαγαν οι Περιφερειακές Διευθύνσεις Δυτικής Ελλάδος και Ηπείρου του ΕΦΕΤ. Τα παραπάνω εργαστήρια είναι διαπιστευμένα για τις αναλύσεις που πραγματοποίησαν στα γαλακτοκομικά προϊόντα, σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO 17025/2005. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 108/146

109 17.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Τα δείγματα περιελάμβαναν γαλακτοκομικά προϊόντα (τυριά ΠΟΠ, διάφορα άλλα τυριά, γιαούρτια, βούτυρο) των παρακάτω κατηγοριών: Ελληνικής παραγωγής, (τουλάχιστον τα τυριά ΠΟΠ), που ελήφθησαν από διάφορα τυροκομεία ή άλλες εγκαταστάσεις παραγωγής τυριών, γιαούρτης και βουτύρων είτε μέσω χονδρικού ή λιανικού εμπορίου είτε από εστιατόρια και χώρους μαζικής εστίασης. Άλλων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είτε εισαγόμενα από τρίτες χώρες που ελήφθησαν μέσω χονδρικού ή λιανικού εμπορίου είτε από εστιατόρια και χώρους μαζικής εστίασης Οι κατηγορίες των γαλακτοκομικών προϊόντων που ελέχθησαν είναι: Τυριά ΠΟΠ σχετικά με το είδος γάλακτος που περιέχουν. Άλλα τυριά (όχι ΠΟΠ με έμφαση στα light) σχετικά με το είδος λιπαρής ύλης, καθώς και για την ποσότητα λίπους και την υγρασία. Γιαούρτια αγελαδινά σχετικά με το είδος λιπαρής ύλης και τη ζελατίνη. Γιαούρτια πρόβεια σχετικά με το είδος γάλακτος και το λίπος. Βούτυρα σχετικά με το είδος λιπαρής ύλης, την υγρασία και το στερεό υπόλειμμα άνευ λίπους (ΣΥΑΛ). Σημειώνεται ότι δειγματίστηκαν και αναλύθηκαν γαλακτοκομικά προϊόντα με ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας μακράν της ημερομηνίας δειγματοληψίας και κατά το δυνατόν από μεγάλες παρτίδες. Επίσης έγινε προσπάθεια να ελεγχθούν γαλακτοκομικά προϊόντα όσο το δυνατόν περισσότερων παραγωγών, ιδιαίτερα τοπικών μικρών παραγωγών οι οποίοι πιθανότατα δεν είχαν ελεγχθεί στο παρελθόν. Επίσης, δεν ελήφθησαν δείγματα μη γαλακτοκομικών προϊόντων (εφόσον επισημαίνονται ως τέτοια, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις του ΚΤΠ και της ΚΥΑ αριθ , ΦΕΚ 1097/Β / ). Προγραμματίστηκαν συνολικά 180 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιμα για προσδιορισμό μυκοτοξινών και υλοποιήθηκαν 186 (ποσοστό υλοποίησης 103,3%). Το είδος και ο αριθμός των δειγμάτων φαίνονται αναλυτικά στον Πίνακα 17.1 που ακολουθεί: Πίνακας 17.1: Κατανομή ελέγχων ανά είδος τροφίμου, ΠΔ του ΕΦΕΤ και επίσημο εργαστήριο. X.Y. Α Χ.Υ. Πειραιά Β Χ.Υ. Θεσσαλονίκης Χ.Υ. Ιωαννίνων Π.Δ. ΕΦΕΤ Τυριά ΠΟΠ Υπόλοιπα τυριά Βούτυρο Γιαούρτι αγελαδινό Γιαούρτι πρόβειο ΠΔΑ ΠΔΒΑ 2 5 ΠΔΘ ΠΔΚ 8 5 ΠΔΚΜ ΠΔΑΜΘ ΠΔΗ ΠΔΔΕ ΠΔΘ Σύνολο: ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 109/146

110 ΠΔ ΕΦΕΤ Στο παρακάτω διάγραμμα εμφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος ανά ΠΔ του ΕΦΕΤ: Υλοποίηση προγράμματος Γαλακτοκομικών ανά ΠΔ για το 2013 ΕΦΕΤ ΠΔΔΕ ΠΔΗ ΠΔΑΜΘ ΠΔΚΜ Υλοποίηση ΠΔΘ Προγραμματισμός ΠΔΒΑ ΠΔΚ ΠΔΑ Αριθμός δειγμάτων Διάγραμμα 17.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου παρακολούθησης της ποιότητας των γαλακτοκομικών προϊόντων 17.5 Εξέταση δειγμάτων Η γνωμάτευση βασίστηκε στα αναλυτικά αποτελέσματα, την επισήμανση η οποία είναι καθοριστική για την πορεία και το είδος των χημικών δοκιμών και τυχόν συνοδευτικά έγγραφα. α) Σύμφωνα με ότι αναφέρεται στις «Γενικές διατάξεις για τα τυριά» του άρθρου 83 του Κ.Τ.Π., απαγορεύεται η πώληση και η έκθεση προς πώληση τυριού που: «Δεν ανταποκρίνεται στον ορισμό, στον ειδικό τρόπο παρασκευής, στην ονομασία του και δεν έχει τις χαρακτηριστικές οργανοληπτικές ιδιότητες της κατηγορίας ή του είδους του.» β) «Το λίπος έχει αντικατασταθεί, ολικά ή μερικά με ξένη προς το λίπος του γάλακτος φυτική ή ζωική λιπαρή ουσία.» ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 110/146

111 Στις συσκευασίες, στους περιέκτες ή τις ετικέτες των προϊόντων, εκτός από τις ενδείξεις που προβλέπονται από το άρθρο 11 του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών (Κ.Τ.Π) αναγράφονταν και οι ακόλουθες ενδείξεις (Γενικές διατάξεις για τα τυριά του άρθρου 83 του Κ.Τ.Π.): Κατηγορία τυριού Είδος ή είδη γάλακτος (ποσοστά) που παρασκευάστηκε το τυρί (μόνο για τα τυριά της ενοτ. Α), (εργαστηριακά θα εξετάζεται μόνο το ποσοστό της προσθήκης αγελαδινού γάλακτος) Παστεριωμένο ή νωπό γάλα (μόνο για τα «Λευκά τυριά άλμης») Ελάχιστο λίπος (υπολογισμένο σε ξερή ουσία) Μέγιστη υγρασία (μόνο για τα τυριά της ενότητας Α) και Ελάχιστο ξηρό υπόλειμμα (μόνο για τα ανακατεργασμένα τυριά) Ημερομηνία παραγωγής (μόνο για τα τυριά της ενότητας Α) Ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας Χώρα προέλευσης παραγωγής του τυριού Έδρα τυροκομείου παρασκευής τυριού (μόνο για τα παραδοσιακά τυριά της ενότητας A). Ποσοστό άλατος (μόνο στα νωπά φρέσκα & ανακατεργασμένα) Πρόσθετα, είτε έχουν προστεθεί στη μάζα του τυριού είτε υπάρχουν στην επιδερμίδα του τυριού & με τις προϋποθέσεις όπως αυτές αναφέρονται στο άρθρο 11 του Κ.Τ.Π. και επίσης με οδηγίες, όπου χρειάζονται Αποτελέσματα Από τα 186 δείγματα που ελέγχθηκαν, 28 βρέθηκαν μη συμμορφούμενα με την κείμενη νομοθεσία (μη κανονικά). Αποτελέσματα Ελέγχου Ποιότητας Γαλακτοκομικών 2013 Αριθμός διενεργηθέντων ελέγχων: 186 Συμμορφούμενα: 158 (84,9%) Εξαχθέντα αποτελέσματα ελέγχων: 186 Μη συμμορφούμενα: 28 (15,1%) Αριθμός προγραμματισμένων ελέγχων: 180 Διάγραμμα 17.2: Αποτελέσματα Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου παρακολούθησης της ποιότητας των γαλακτοκομικών προϊόντων ως προς τη συμμόρφωσή τους με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 111/146

112 17.7 Συμπεράσματα Σημειώθηκε μία αύξηση στον αριθμό των μη συμμορφούμενων δειγμάτων που εντοπίστηκαν στους ελέγχους του 2013 σε σχέση με το 2012 (διαπιστώθηκαν 18 μη συμμορφώσεις, ποσοστό 8,2%), η οποία μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι ελέγχθηκαν δείγματα από μικρότερους παραγωγούς και έτσι εντοπίστηκαν αρκετά προβλήματα που είχαν να κάνουν με την επισήμανση των προϊόντων. Το πρόγραμμα εξυπηρετεί το σκοπό του ελέγχου της αγοράς για την ορθή εφαρμογή της νομοθεσίας και δρα θετικά τόσο στην προστασία των ελληνικών προϊόντων ΠΟΠ- ΠΓΕ όσο και στην προστασία των καταναλωτών από τυχόν απάτες (νοθείες) σε βάρος τους. Σκοπός είναι οι αρχές ελέγχου να έχουν μια πλήρη εικόνα της αγοράς καθώς και η διατήρηση ενός επαρκούς επίπεδου ελέγχων για προϊόντα εθνικής σημασίας Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο σε σχέση τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισμό της ποιότητας των γαλακτοκομικών προϊόντων αποτελούταν από: Τα άρθρα 11, 12α, 20, 81, 82, 83 και 86 του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών. Την ΚΥΑ αριθ , ΦΕΚ 1097/Β / ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 112/146

113 18. Επίσημος έλεγχος της ποιότητας του μελιού 18.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου είναι η προστασία των συμφερόντων των καταναλωτών μέσω της διαπίστωσης ότι το μέλι που διατίθεται στην κατανάλωση ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές που τίθενται από τα άρθρα 67 & 67α ΚΤΠ, ότι δεν είναι νοθευμένο με άλλες γλυκαντικές ύλες και ότι ανταποκρίνεται στις παραμέτρους ταυτοποίησής του σύμφωνα με το άρθρο 67, Παράρτημα Ι, ΙΙ και 67α του ΚΤΠ Χρόνος Υλοποίησης Ιούνιος 2013 έως Ιανουάριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Αττικής που ανέλαβαν τους ελέγχους. Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με τις Περιφερειακές Ενότητες Ξάνθης, Έβρου και Καβάλας Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: ΓΧΚ - Δ Χημική Υπηρεσία Αθηνών ΓΧΚ Β Χημική Υπηρεσία Θεσ/νίκης ΓΧΚ - Χημική Υπηρεσία Βόλου ΓΧΚ - Χημική Υπηρεσία Ηρακλείου ΓΧΚ - Χημική Υπηρεσία Καβάλας ΓΧΚ - Χημική Υπηρεσία Κέρκυρας 18.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν στους κάτωθι φυσικοχημικούς παράγοντες: Αγωγιμότητα Σάκχαρα Αριθμός Διαστάσης Υδροξυμεθυλ φουρφουράλη (HMF) Υγρασία Γυρεοσκοπική εξέταση Προσδιορισμός εξωγενών C-4 σακχάρων (ισογλυκόζης) ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 113/146

114 Προγραμματίστηκαν 165 έλεγχοι (ΠΔΑ: 15, ΠΔΚΜ: 35, ΠΔΘ: 20, ΠΔΗ: 25, ΠΔΑΜΘ: 12, ΠΔΒΑ:8, ΠΔΚ: 25, ΠΔΔΕ 25) και τελικώς υλοποιήθηκαν 149 έλεγχοι (ΠΔΑ: 9, ΠΔΚΜ: 33, ΠΔΘ: 20, ΠΔΗ: 25, ΠΔΑΜΘ: 14, ΠΔΒΑ:8, ΠΔΚ: 25, ΠΔΔΕ: 15), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριμένου προγράμματος ήταν 90,3%. ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ ΠΔΚ ΠΔΑΜΘ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΗ ΠΔΒΑ Αριθμός Ελέγχων Διάγραμμα 18.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την ποιότητα του μελιού Τα δείγματα ελήφθησαν από μονάδες τυποποίησης και λιανικό εμπόριο (καταστήματα υγιεινής διατροφής, σούπερ-μάρκετς, λαϊκές αγορές) Εξέταση δειγμάτων Τα δείγματα εξετάστηκαν σύμφωνα με τις παρακάτω μεθόδους: Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στο J. AOAC Official Methods και , Καν. (ΕΚ) 440/2003, με χρήση Φασματομέτρου Μάζας Λόγου Ισοτόπων EA- IRMS, για τον προσδιορισμό της ισογλυκόζης Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στo Harmonised Methods of the International Honey Commission (2002), Method 5.2, Φασματοφωτομετρική, για τον προσδιορισμό της HMF Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στo Harmonised Methods of the International Honey Commission (2002), Method 6.2, Φασματοφωτομετρική, για τον προσδιορισμό του δείκτη διαστάσης Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στo Harmonised Methods of the International Honey Commission (2002), Method 7.2, με Υγρή Χρωματογραφία Υψηλής Απόδοσης, για τον προσδιορισμό των σακχάρων Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στo Methods of the International Honey Commission [Apidologie 35 (Suppl.1) (2004)], με χρήση οπτικού μικροσκοπίου, για τον προσδιορισμό του ποσοστού γυρεοκόκκων θυμαριού Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στο Apimondia methods με διαθλασίμετρο Αbbe, για τον προσδιορισμό υγρασίας ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 114/146

115 Εσωτερική μέθοδος του ΓΧΚ, βασισμένη στο Apimondia methods με αγωγιμόμετρο, για τον προσδιορισμό της αγωγιμότητας 18.6 Αποτελέσματα Από τα 149 δείγματα που εξετάστηκαν βρέθηκαν 19 δείγματα μη συμμορφούμενα ως προς τις φυσικοχημικές παραμέτρους και την επισήμανση, δηλαδή το 12,8% των μελιών που λήφθηκαν. 19; 12,8% Συμμορφούμενα Μη συμμορφούμενα 130; 87,2% Διάγραμμα 18.2: Αποτελέσματα Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου της ποιότητας του μελιού ως προς τη συμμόρφωσή τους με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας Συνολικά έγιναν περίπου 950 εργαστηριακοί έλεγχοι. Οι περισσότερες μη συμμορφώσεις αφορούσαν την επισήμανση, ενώ από εργαστηριακής πλευράς η υδροξυμεθυλ-φουρφουράλη ήταν η κύρια παράμετρος για την οποία αναφέρθηκαν μη συμμορφώσεις. ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ 45% HMF 35% ΑΡ.ΔΙΑΣΤΑΣΗΣ 4% ΓΥΡΕΟΚΟΚΚΟΙ 8% ΙΣΟΓΛΥΚΟΖΗ 8% Διάγραμμα 18.3: Κατανομή μη συμμορφώσεων ως προς τις απαιτήσεις της νομοθεσίας ως προς τις παραμέτρους που εξετάστηκαν στο Πρόγραμμα Επισήμου Ελέγχου της ποιότητας του μελιού 18.7 Συμπεράσματα Ο έλεγχος των μελιών γίνεται με σκοπό τη διασφάλιση της ποιότητας του μελιού, ενός προϊόντος υψηλής διατροφικής αξίας αλλά και μεγάλης σημασίας για την ελληνική ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 115/146

116 αγροτική παραγωγή. Το προϊόν, το οποίο συγκαταλέγεται στα «εθνικά προϊόντα» με μεγάλες παραγωγικές και εξαγωγικές δυνατότητες ελέγχεται συστηματικά. Οι έλεγχοι κατέδειξαν την ανάγκη ενημέρωσης των μελισσοκόμων και των επιχειρήσεων τυποποίησης, τόσο για την ορθή επισήμανση των προϊόντων όσο και για τη διενέργεια εσωτερικών ελέγχων ώστε να πιστοποιείται η ταυτότητα του μελιού και να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της νομοθεσίας. Επίσης, η θερμική του επεξεργασία και η χρησιμοποιούμενη μελισσοτροφή των μελισσών είναι σημαντικά σημεία ελέγχου, ώστε να αποφεύγονται οι υπερβάσεις των ορίων που θέτει η νομοθεσία Νομοθεσία Βιβλιογραφία Άρθρα 67 και 67 α του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 116/146

117 19. Επίσημος έλεγχος για την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου 19.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου είναι να εξακριβωθεί αν τα ελαιόλαδα φέρουν ορθή επισήμανση όσον αφορά τη δηλούμενη κατηγορία και αν είναι νοθευμένα με χαμηλότερης αξίας έλαια σύμφωνα με τις διατάξεις του Κώδικα Τροφίμων άρθρα 11, 71, 72 και του κανονισμού 2568/91/ΕΟΚ (όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει) Χρόνος Υλοποίησης Ιούνιος 2013 έως Φεβρουάριος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδας (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφερειακή Διεύθυνση Πελοποννήσου (ΠΔΠ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Επίσημα Εργαστήρια: Η Δ Χ.Υ. Αθηνών του Γενικού Χημείου του Κράτους Η Β Χ.Υ. Θεσσαλονίκης του Γενικού Χημείου του Κράτους Η Χ.Υ. Ηρακλείου του Γενικού Χημείου του Κράτους Το εργαστήριο ελαιολάδου του Τμήματος Χημικών Εργαστηρίων της Δ/νσης Τεχνικού Ελέγχου της Γενικής Γραμματείας Καταναλωτή Το εργαστήριο οργανοληπτικών δοκιμών της ΕΔΟΕΕ Το εργαστήριο οργανοληπτικών δοκιμών του ΕΣΒΙΤΕ 19.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων - Παράμετροι προς έλεγχο Προγραμματίστηκαν 100 έλεγχοι σε εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο, παρθένο ελαιόλαδο, και ελαιόλαδο-αποτελούμενο από εξευγενισμένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα, για την διαπίστωση της συμμόρφωσης με τη δηλούμενη κατηγορία ή τη νοθεία με χαμηλότερης αξίας έλαια. Υλοποιήθηκαν 87 έλεγχοι, ποσοστό υλοποίησης του προγράμματος 87%. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 117/146

118 ΠΔΑ ΠΔΚΜ ΠΔΔΕ ΠΔΘ ΠΔΚ ΠΔΑΜΘ Προγραμματισμός Υλοποίηση ΠΔΗ ΠΔΒΑ Αριθμός Ελέγχων Διάγραμμα 19.1: Υλοποίηση Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου για την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου 19.5 Εξέταση δειγμάτων Για την εξέταση της ποιότητας γνησιότητας των δειγμάτων ελαιολάδου, έγινε προσδιορισμός των χημικών παραμέτρων του κατωτέρω πίνακα 1, οι οποίες είναι οι προβλεπόμενες από τον Κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91, όπως ισχύει. Πίνακας 19.1: Είδη και μέθοδοι εξέτασης ελαιολάδου α/α ΕΙΔΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ 1 Οξύτητα % σε ελαϊκό οξύ 2 Φασματοφωτομετρική εξέταση στο υπεριώδες 3 Αριθμός Υπεροξειδίων Αεριοχρωματογραφικός προσδιορισμός λιπαρών οξέων συμπεριλαμβανομένων και cis trans. Αεριοχρωματογραφικός προσδιορισμός στερολών Αεριοχρωματογραφικός προσδιορισμός κηρών Αεριοχρωματογραφικός προσδιορισμός στεροειδών Υδρογονανθράκων 8 Προσδιορισμός ΔECN 42 9 Προσδιορισμός μεθυλεστέρων και αιθυλεστέρων λιπαρών οξέων, με αεριοχρωματογραφία τριχοειδούς στήλης ΜΕΘΟΔΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Ογκομετρική Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα ΙΙ Φασματοφωτομετρική Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα ΙΧ Ογκομετρική - Ιωδομετρία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα ΙΙΙ Αεριοχρωματογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα Χ Αεριοχρωματογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα V-VI Αεριοχρωματογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα IV Αεριοχρωματογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα XVII Υγρή χρωματογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα ΧVIII Αεριοχρωματογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/μα ΧΧ ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 118/146

119 Από τις εξετάσεις αυτές έγιναν υποχρεωτικά σε κάθε δείγμα οι με α/α 1, 2, 4 και 8. Ανάλογα με τα ευρήματα των εν λόγω τεσσάρων εξετάσεων το εργαστήριο του Γ.Χ.Κ. προχωρούσε και στην εκτέλεση των υπόλοιπων πέντε εξετάσεων δηλαδή των με α/α 3, 5, 6, 7, 9 με στόχο την εξαγωγή ασφαλούς συμπεράσματος - γνωμάτευσης για τη συμφωνία ή μη των δηλούμενων κατηγοριών ελαιολάδου με τον Κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91 ως ισχύει. Επιπλέον, στα δείγματα εξαιρετικού παρθένου ή παρθένου ελαιολάδου που ελήφθησαν από τυποποιητήρια ελαιολάδου έγινε και εξέταση των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών σύμφωνα με τις διατάξεις του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91, από το εργαστήριο ελαιολάδου του Τμήματος Χημικών Εργαστηρίων της Δ/νσης Τεχνικού Ελέγχου της Γενικής Γραμματείας Καταναλωτή Αποτελέσματα Στα 87 δείγματα που εξετάστηκαν, βρέθηκαν οι παρακάτω μη συμμορφώσεις με τη νομοθεσία: 6 αφορούσαν σε διακίνηση νοθευμένου ελαιολάδου (τεχνητώς κεχρωσμένα φυτικά έλαια πλην του ελαιολάδου, π.χ. ηλιέλαιο), 5 αφορούσαν σε μη συμμόρφωση με τη δηλούμενη κατηγορία των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών, 1 αφορούσε σε μη συμμόρφωση με τη δηλούμενη κατηγορία τόσο των χημικών παραμέτρων όσο και των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών 3 αφορούσαν σε μη συμμόρφωση με τη δηλούμενη κατηγορία των χημικών παραμέτρων 4 αφορούσαν σε θέματα επισήμανσης 78% Συμμορφούμενα δείγματα Επισήμανση Οργανοληπτικά Χαρακτηριστικά 7% 3% 1% 6% 5% Χημικές Παράμετροι & Οργανοληπτικά Χαρακτηριστικά Χημικές Παράμετροι Νοθεία Διάγραμμα 19.2: Μη συμμορφώσεις που καταγράφηκαν στο πλαίσιο του Προγράμματος Επισήμου Ελέγχου την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου 19.7 Συμπεράσματα Από τα αποτελέσματα του προγράμματος προκύπτει ότι το τυποποιημένο ελαιόλαδο που διακινείται στην ελληνική αγορά εμφανίζει υψηλό ποσοστό συμμόρφωσης με τη νομοθεσία. Ωστόσο, η συγκριτικά υψηλότερη οικονομική του αξία σε σχέση με τα ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 119/146

120 υπόλοιπα φυτικά έλαια, η υψηλή του διατροφική αξία και η μεγαλύτερη αποδοχή που τυγχάνει από τους Έλληνες καταναλωτές, αποτελούν διαχρονικά αφορμή για την νόθευσή του με άλλα φυτικά έλαια. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώθηκε από τον εντοπισμό διακίνησης 6 δειγμάτων νοθευμένου ελαιολάδου. Επίσης, διαπιστώθηκε ένα συγκριτικά υψηλό ποσοστό μη συμμόρφωσης με τη νομοθεσία όσον αφορά τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του ελαιολάδου σε σχέση με τη δηλωθείσα κατηγορία. Από τα 6 δείγματα που παρουσίασαν εκτροπή ως προς τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά μόνο το ένα εκτρεπόταν ταυτόχρονα και στις χημικές παραμέτρους. Αυτό σημαίνει ότι οι παραγωγοί-τυποποιητές δεν έχουν κατανοήσει πλήρως τη σημασία της οργανοληπτικής εξέτασης του ελαιολάδου και δεν της δίδουν ανάλογη σημασία με τις εξετάσεις των χημικών παραμέτρων. Επομένως ο τομέας αυτός πρέπει να συνεχίσει να τυγχάνει ιδιαίτερης προσοχής από τις αρμόδιες αρχές ελέγχου, ειδικότερα λαμβανομένης υπόψη της σημασίας του ελαιολάδου ως εθνικού προϊόντος Νομοθεσία Βιβλιογραφία Το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου προκύπτει από: τον κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91 της Επιτροπής της 11ης Ιουλίου 1991 σχετικά με τον προσδιορισμό των χαρακτηριστικών των ελαιολάδων και των πυρηνελαίων καθώς και με τις μεθόδου προσδιορισμού, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει τον εκτελεστικό κανονισμό (ΕΕ) 29/2012 για τα πρότυπα εμπορίας του ελαιολάδου τον Κώδικα Τροφίμων & Ποτών άρθρα 11, 71, 72 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 120/146

121 Επίσημος έλεγχος για την παρουσία κρέατος αλόγου ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 121/146

122 20. Επίσημος έλεγχος για την παρουσία κρέατος αλόγου 20.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν: α) η προστασία της υγεία του καταναλωτή μέσω της διαπίστωσης της συμμόρφωσης των επιχειρήσεων παραγωγής, μεταποίησης και διανομής (δηλαδή όλων των επιχειρήσεων που εισαγάγουν, παράγουν, μεταποιούν, παρασκευάζουν ή διανέμουν τρόφιμα) ως προς την κείμενη Εθνική και Ενωσιακή Νομοθεσία, β) η εφαρμογή συντονισμένου προγράμματος με σκοπό να διαγνωστεί η συχνότητα δόλιων πρακτικών στην εμπορία ορισμένων τροφίμων, όσον αφορά την τρόφιμα που περιέχουν βοδινό κρέας, με στόχο να διαπιστωθεί αν τα προϊόντα αυτά περιέχουν κρέας αλόγου το οποίο δεν επισημαίνεται σωστά στη συσκευασία ή, στην περίπτωση των μη προσυσκευασμένων τροφίμων, αν δεν παρέχονται στον καταναλωτή ή στις μονάδες ομαδικής εστίασης πληροφορίες σχετικά με την παρουσία του κρέατος αυτού, σύμφωνα με τις ενωσιακές και, κατά περίπτωση, τις εθνικές διατάξεις. Αναδρομή Στις 15 Ιανουαρίου 2013, η Ιρλανδική Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (FSAI) δημοσίευσε ευρήματα ελέγχων σχετικά με τη γνησιότητα/αυθεντικότητα αλλαντικών και μοσχαρίσιων μπιφτεκιών (beef burgers) που πωλούνται στην αγορά της Ιρλανδίας. Με βάση τα αποτελέσματα των ελέγχων διαπιστώθηκε η παρουσία DNA αλόγου σε ορισμένα από τα αναλυθέντα μοσχαρίσια μπιφτέκια (beef burgers). Από την FSAI ανακοινώθηκε η εμπλοκή δύο Ιρλανδικών Επιχειρήσεων παρασκευής (Silvercrest Foods και Liffey Meats Ltd) και μίας από το Ηνωμένο Βασίλειο (Anglo Beef Processors t/a Dalepak Foods Hambleton DC), καθώς και οι αλυσίδες λιανικής που διακίνησαν τα εν λόγω προϊόντα στην Ιρλανδία, οι οποίες ήταν οι εξής: Tesco, Lidl, Aldi, Dunnes Stores και Iceland. Ο ΕΦΕΤ συνέταξε σημείωμα σχετικά με την υπόθεση και εξέδωσε δελτίο τύπου, λαμβάνοντας υπόψη τα μέχρι τότε στοιχεία, τα οποία και αναρτήθηκαν στην ιστοσελίδα του ΕΦΕΤ Στις 28 Ιανουαρίου 2013, η FSAI, κατόπιν σχετικής έρευνας, δημοσίευσε το τελικό πόρισμα σχετικά με την επίμαχη πρώτη ύλη που περιείχε DNA αλόγου, σύμφωνα με το οποίο ήταν Πολωνικής προέλευσης. Στις 7 και 8 Φεβρουαρίου 2013, η Αρχή του Ηνωμένου Βασιλείου για την Ασφάλεια των Τροφίμων (FSA) δημοσίευσε ότι οι εταιρείες Findus και Aldi απέσυραν στο Ηνωμένο Βασίλειο κατεψυγμένα γεύματα με μοσχαρίσιο κρέας επειδή ανιχνεύθηκε σε αυτά DNA αλόγου, τα οποία είχαν προμηθευθεί από τη γαλλική εταιρεία Comigel. Στις 11 Φεβρουαρίου 2013, κατόπιν προληπτικής ανάκλησης της εταιρείας «Μαρινόπουλος Α.Ε.» που αφορούσε στα προϊόντα «ΛΑΖΑΝΙΑ ΜΠΟΛΟΝΕΖ CARREFOUR 1 ΚΙΛΟΥ» και «ΚΑΝΕΛΟΝΙΑ ΜΠΟΛΟΝΕΖ CARREFOUR 600 ΓΡ.», ο ΕΦΕΤ εξέδωσε σχετικό δελτίο τύπου και μέσω των Περιφερειακών του Δ/νσεων Αττικής, Κεντρικής Μακεδονίας και Κρήτης προέβηκε σε έλεγχο των αποθηκών της εταιρείας «Μαρινόπουλος Α.Ε». ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 122/146

123 Στις 13 Φεβρουαρίου 2013, μετά από πρωτοβουλία της Ιρλανδικής προεδρίας της Ε.Ε. σε συνάντηση των αρμοδίων υπουργών στις Βρυξέλλες αποφασίστηκε ότι οι αρμόδιες Αρχές θα εκτελέσουν σχετικό πρόγραμμα εργαστηριακών ελέγχων για: DNA αλόγου σε όλες τις χώρες της Ε.Ε., σε περίπου 2500 δείγματα επεξεργασμένων προϊόντων βοδινού κρέατος, υπολείμματα φαινυλβουταζόνης σε αλογίσιο κρέας (αριθμός δειγμάτων για φαινυλβουταζόνη 4000 δείγματα στα σφαγεία από τα οποία 2500 από κράτη μέλη της Ε.Ε. και 1500 από κράτη που δεν ήταν μέλη της Ε.Ε.). Στις 15 Φεβρουαρίου 2013 εκδόθηκε ενημέρωση από την Μόνιμη Επιτροπή για την Τροφική Αλυσίδα και την Υγεία των Ζώων της Ε.Ε. σχετικά με συντονισμένο σχέδιο ελέγχου με σκοπό να διαπιστωθούν πρακτικές απάτης στον τομέα εμπορίας ορισμένων τροφίμων. Πρόκειται για σύσταση υλοποίησης δύο ΔΡΑΣΕΩΝ, οι οποίες χρηματοδοτήθηκαν κατά 75% από την Ε.Ε. με χρονική διάρκεια ενός μήνα. Η ΔΡΑΣΗ 1 αφορούσε σε ελέγχους DNA σε τρόφιμα που αναφέρεται στην ετικέτα τους ότι περιέχουν βόειο κρέας και έλαβαν χώρα σε επίπεδο λιανικού εμπορίου. Η ΔΡΑΣΗ 2 αφορούσε σε ελέγχους για πιθανή ανίχνευση φαινυλοβουταζόνης (phenylboutazone) σε κρέας αλόγου που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση και έλαβαν χώρα σε σφαγεία και στα σύνορα (εισαγωγές κρέατος). Στις 19 Φεβρουαρίου 2014, δημοσιεύθηκαν στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι: 2013/98/ΕΕ, Εκτελεστική Απόφαση της Επιτροπής της 19ης Φεβρουαρίου 2013, «όσον αφορά τη χορήγηση χρηματοδοτικής ενίσχυσης από την Ένωση για την κατάρτιση συντονισμένου σχεδίου ελέγχων με σκοπό να διαγνωστεί η συχνότητα δόλιων πρακτικών στην εμπορία ορισμένων τροφίμων» 2013/99/ΕΕ, Σύσταση της Επιτροπής της 19ης Φεβρουαρίου 2013, «για την εφαρμογή συντονισμένου προγράμματος με σκοπό να διαγνωστεί η συχνότητα δόλιων πρακτικών στην εμπορία ορισμένων τροφίμων» Σύμφωνα με τα ανωτέρω, τα κράτη μέλη έπρεπε να εφαρμόσουν ένα συντονισμένο σχέδιο ελέγχου, που θα αποτελούνταν από τις ακόλουθες δράσεις: α) διενέργεια επίσημων ελέγχων σε τρόφιμα προοριζόμενα για τον τελικό καταναλωτή ή τις μονάδες ομαδικής εστίασης, τα οποία διατίθενται στο εμπόριο και/ή φέρουν επισήμανση ως τρόφιμα που περιέχουν βοδινό κρέας, με στόχο να διαπιστωθεί αν τα προϊόντα αυτά περιέχουν κρέας αλόγου το οποίο δεν επισημαίνεται σωστά στη συσκευασία ή, στην περίπτωση των μη προσυσκευασμένων τροφίμων, αν δεν παρέχονται στον καταναλωτή ή στις μονάδες ομαδικής εστίασης πληροφορίες σχετικά με την παρουσία του κρέατος αυτού, σύμφωνα με τις ενωσιακές και, κατά περίπτωση, τις εθνικές διατάξεις. Ο ενδεικτικός αριθμός δειγμάτων για την Ελλάδα ήταν 100. β) διενέργεια επίσημων ελέγχων σε κρέας αλόγου που προορίζεται για ανθρώπινη κατανάλωση, για την ανίχνευση καταλοίπων φαινυλοβουταζόνης, με στόχο ανίχνευση της πιθανής παρουσίας καταλοίπων φαινυλοβουταζόνης σε κρέατα αλόγων, γαϊδουριών ή μουλαριών, νωπών, διατηρημένων με απλή ψύξη ή κατεψυγμένων, που υπάγονται στον κωδικό 0205 της συνδυασμένης ονοματολογίας και τα οποία προορίζονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο. γ) Ως μέθοδος επιλογής προτάθηκε η real time PCR. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 123/146

124 δ) Όταν ο έλεγχος έδειχνε ποσοστό DNA αλόγου μικρότερο του 1% δεν γίνονταν καμία ανακοίνωση ενώ αν το ποσοστό ήταν μεγαλύτερο από 1% γίνονταν αμέσως ανακοίνωση στο σύστημα RASFF ενώ παράλληλα ενημερώνονταν και το εστιακό σημείο της EUROPOL στην Ελλάδα. ε) Όταν ανιχνεύονταν η ουσία φαινυλοβουταζόνη γίνονταν αμέσως ανακοίνωση στο σύστημα RASFF. στ) Η Ευρωπαϊκή Ένωση συμμετείχε στις δαπάνες που θα πραγματοποιούσαν τα κράτη μέλη για την εφαρμογή του σχεδίου ελέγχων που αναφέρεται στη σύσταση 2013/99/ΕΕ. Η συμμετοχή της Ένωσης λάμβανε τη μορφή μερικής επιστροφής ποσοστού 75 % των δαπανών για τις δοκιμές που διενεργήθηκαν από τις αρμόδιες αρχές με σκοπό την εφαρμογή του σχεδίου ελέγχων. Στις 20 Φεβρουαρίου 2013 δόθηκε εντολή στις Περιφερειακές Διευθύνσεις ΕΦΕΤ Αττικής, Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Ελλάδας, Θεσσαλίας, Ηπείρου, Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης σε συνεργασία και με τις αρμόδιες Διευθύνσεις Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής των Περιφερειακών Ενοτήτων, για διενέργεια επιτόπιων ελέγχων σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα των παρασκευασμάτων κρέατος και παρασκευασμάτων με βάση το κρέας. Επιπλέον το ίδιο έγγραφο περιλάμβανε ενημέρωση σχετικά με τις εργαστηριακές δοκιμές για ανίχνευση και ποσοτικοποίηση κρέατος αλόγου. Σε πρώτη φάση επιλέγηκαν να χρησιμοποιηθούν τα εργαστήρια FOOD ALLERGENS LAB (Αθήνα) και ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (ΕΚΕΤΑ) - ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΒΙΟΕΠΙΣΤΗΜΩΝ (ΙΝΕΒ) (Θεσσαλονίκη), στο πλαίσιο του προτεινομένου πρωτοκόλλου του European Union Reference Laboratory for Animal Proteins in feedingstuffs. Στις 22 Φεβρουαρίου 2013 συνεδρίασε η Επιτροπή Αντιμετώπισης Εκτάκτων Περιστατικών Ασφάλειας Τροφίμων. Στις 26 Φεβρουαρίου 2013 εκδόθηκε Δελτίο Τύπου από τον ΕΦΕΤ σχετικά με πιθανή παρουσία κρέατος αλόγου σε κατεψυγμένα κεφτεδάκια που διατίθεντο από την επιχείρηση ΙΚΕΑ. Αναφέρθηκε η διακοπή της διάθεσης των εν λόγω προϊόντων τόσο στο εν λόγω εστιατόριο όσο και στο κατάστημα τροφίμων καθώς κι ότι ο ΕΦΕΤ προέβη σε δειγματοληψία και δέσμευση όλων των προϊόντων με κιμά μέχρις ότου ολοκληρωθεί ο απαραίτητος εργαστηριακός έλεγχος. Επιπλέον ο ΕΦΕΤ ενημέρωσε το καταναλωτικό κοινό ότι οι έλεγχοι σχετικά με την ύπαρξη DNA αλόγου σε διάφορα τρόφιμα βρίσκονταν σε εξέλιξη σε όλο το εύρος της διατροφικής αλυσίδας. Επιπλέον ενημερώθηκε το καταναλωτικό κοινό ότι είχαν διεξαχθεί, τόσο από τον ΕΦΕΤ όσο και από τις αρμόδιες Διευθύνσεις Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής των Περιφερειακών Ενοτήτων όλης της χώρας, εκατοντάδες έλεγχοι σε παραγωγικές / μεταποιητικές μονάδες κρέατος, catering, ψυκτικές αποθήκες και επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου. Επίσης, είχαν ληφθεί δεκάδες δείγματα για εργαστηριακό έλεγχο, τα επίσημα αποτελέσματα των οποίων αναμένονταν. Στις 28 Φεβρουαρίου 2013: α) Εκδόθηκαν τα πρώτα επίσημα αποτελέσματα εργαστηριακών αναλύσεων για παρουσία DNA αλόγου σε δείγματα τροφίμων που διενεργήθηκαν με τη μέθοδο Real Time-PCR (Real-Time Polymerase Chain Reaction). Τα δύο (2) θετικά δείγματα αφορούσαν σε ισάριθμες παρτίδες βόειου κατεψυγμένου κρέατος προέλευσης ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 124/146

125 Ρουμανία συνολικής ποσότητας κιλά και τα οποία δεσμεύτηκαν από το Τμήμα Κτηνιατρικής της Δ/νσης Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής της Περιφερειακής Ενότητας Πειραιά στις Ο ΕΦΕΤ εξέδωσε νέο Δελτίο τύπου για ενημέρωση του καταναλωτικού κοινού σχετικά με τα πρώτα θετικά αποτελέσματα για ανίχνευση DNA αλόγου. β) πραγματοποιήθηκε επικοινωνία με την Ρουμανική Πρεσβεία στην Ελλάδα και με την Κτηνιατρική Υπηρεσία των Ρουμανικών Αρχών σχετικά με την Ρουμανική επιχείρηση καθώς και αποστολή των ετικετών των δύο προϊόντων με τα θετικά αποτελέσματα της επιχείρησης. γ) Εκδόθηκαν τα επίσημα αποτελέσματα εργαστηριακών αναλύσεων για παρουσία DNA αλόγου σε δύο δείγματα τροφίμων που είχαν ληφθεί από την Περιφερειακή Διεύθυνση ΕΦΕΤ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης. Ο ΕΦΕΤ εξέδωσε Δελτίο Τύπου για ενημέρωση του καταναλωτικού κοινού σχετικά με τα θετικά αποτελέσματα για ανίχνευση DNA αλόγου από ελέγχους που διενήργησε η Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Στις 12 Μαρτίου 2013, ο ΕΦΕΤ ενημερώθηκε από τις Ιταλικές αρχές μέσω του Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης για τα Τρόφιμα και τις Ζωοτροφές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (RASFF), Information Notification for Follow-Up add08, για τη διακίνηση από την εταιρεία «IKEA» στην Ελλάδα κεφτέδων, προέλευσης Σουηδίας, στα οποία ανιχνεύτηκε DNA αλόγου. Συγκεκριμένα επρόκειτο για κατεψυγμένα κεφτεδάκια τα οποία είχαν αποσταλεί στο υποκατάστημα της εταιρείας στη Θεσσαλονίκη. Ο ΕΦΕΤ μέσω της Περιφερειακής Διεύθυνσης Θεσσαλονίκης προέβηκε σε σχετικούς ελέγχους και ενημερώθηκε από την εταιρεία ότι τα εν λόγω προϊόντα δεν διατίθενται πλέον σε κανένα από τα υποκαταστήματα της εταιρείας. Στις 14 Μαρτίου 2013: α) Εκδόθηκε από τον ΕΦΕΤ Δελτίο Τύπου το οποίο περιλαμβάνει ενημέρωση για τα εννέα προϊόντα στα οποία ανιχνεύτηκε DNA αλόγου. β) O ΕΦΕΤ ενημέρωσε μέσω της διαδικασίας της αμοιβαίας συνδρομής των Κρατών Μελών (administrative assistance) σύμφωνα με τα άρθρα 36 & 37 του Κανονισμού 882/2004/EC τις αρχές της Ρουμανίας σχετικά με την υπόθεση ανίχνευσης DNA αλόγου σε προϊόν Ρουμανικής προέλευσης που δειγματίστηκε στη Θήβα Βοιωτίας. γ) O ΕΦΕΤ ενημέρωσε μέσω της διαδικασίας της αμοιβαίας συνδρομής των Κρατών Μελών (administrative assistance) σύμφωνα με τα άρθρα 36 & 37 του Κανονισμού 882/2004/EC τις αρχές της Γερμανίας και της Ολλανδίας σχετικά με την υπόθεση ανίχνευσης DNA αλόγου (<1%) σε λουκάνικο. που δειγματίστηκε από το κατάστημα στο Αρσάκειο Σάπες, Ροδόπη. δ) Αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του ΕΦΕΤ αναλυτικό ενημερωτικό σημείωμα με την μορφή ερωτήσεων-απαντήσεων σχετικά με την παρουσία DNA αλόγου σε προϊόντα που περιέχουν μοσχαρίσιο κρέας. Σε αυτό παρατίθενταν στοιχεία σχετικά με τους ελέγχους που είχαν διενεργηθεί. Στις 19 Μαρτίου 2013, ο ΕΦΕΤ ενημέρωσε το Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης για τα Τρόφιμα & τις Ζωοτροφές (RASFF) σχετικά με τα τρία θετικά δείγματα στα οποία υπάρχει ποσοτικοποιημένο εργαστηριακό αποτέλεσμα. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 125/146

126 Στις 21 Μαρτίου 2013, εκδόθηκαν: α) ποσοτικοποιημένα θετικά εργαστηριακά αποτελέσματα δειγμάτων που είχαν ληφθεί από την Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης. β) Εκδόθηκαν δύο ποσοτικοποιημένα θετικά εργαστηριακά αποτελέσματα δειγμάτων που είχαν ληφθεί από την Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου. γ) Εκδόθηκαν δύο ακόμη ποσοτικοποιημένα θετικά εργαστηριακά αποτελέσματα δειγμάτων που είχαν ληφθεί από την Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής. Στις 4 Απριλίου 2013, η Μόνιμη Ελληνική Αντιπροσωπεία της Ελλάδας στην ΕΕ κοινοποίησε επιστολή της Γενικής Διεύθυνσης της Επιτροπής για την υγεία και τους καταναλωτές που αφορά την αποστολή στην Επιτροπή των αναλύσεων που έχουν πραγματοποιήσει τα Κράτη Μέλη σχετικά με την παρουσία DNA αλόγου σε τρόφιμα καθώς και για τον προσδιορισμό της ουσίας φαινυλοβουταζόνης. Επίσης κοινοποίησε επιστολή του Επιτρόπου Υγείας και Πολιτικής των Καταναλωτών, κ. Borg, προς τον Υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, με την οποία ζητεί τη συνδρομή του Υπουργού για την εφαρμογή προτεινόμενου σχεδίου δράσης πέντε σημείων, με αφορμή τη μη σήμανση ύπαρξης κρέατος αλόγου σε προϊόντα βόειου κρέατος. Στις 8 Απριλίου 2013, ο ΕΦΕΤ εξέδωσε Δελτίο Τύπου προς ενημέρωση του καταναλωτικού κοινού σχετικά με την ολοκλήρωση του πρώτου κύκλου ελέγχων που αφορούν στην ανίχνευση κρέατος αλόγου σε προϊόντα που περιέχουν βόειο κρέας. Συμπερασματικά από την όλη ελεγκτική δραστηριότητα προέκυψε ότι οι χώρες προέλευσης την πρώτης ύλης βόειου κρέατος που ενοχοποιείτο για την παρουσία DNA αλόγου ήταν κατά βάση η Ρουμανία και κατά δεύτερο λόγο η Πολωνία και η Ιταλία, ενώ τελικά προϊόντα που εισήχθησαν στην χώρα μας είχαν παρασκευαστεί σε Λετονία, Γαλλία, Ρουμανία και Ολλανδία. Στις 17 Απριλίου 2013, ο ΕΦΕΤ σε συνέχεια των προηγούμενων ενημερώσεων και Δελτίων Τύπου σχετικά με την υπόθεση ανίχνευσης κρέατος αλόγου σε προϊόντα που περιέχουν βόειο κρέας, ενημέρωσε το καταναλωτικό κοινό σχετικά με τα αποτελέσματα των σχετικών ελέγχων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Συνολικά διεξήχθησαν δοκιμές από τις αρμόδιες αρχές των 27 Κρατών-Μελών της ΕΕ, εκ των οποίων οι αφορούν στην ανίχνευση κρέατος αλόγου και οι στην παρουσία της φαινυλοβουταζόνης. Από αυτές τις δοκιμές, προέκυψαν 193 θετικά δείγματα για ανίχνευση DNA αλόγου (4,66%) και 16 θετικά δείγματα για ανίχνευση φαινυλοβουταζόνης (0,51%). Επιπλέον, τα Κράτη-Μέλη ανέφεραν δοκιμές για την ανίχνευση κρέατος αλόγου που διενεργήθηκαν από τις επιχειρήσεις τροφίμων (παραγωγοί, μεταποιητές και διανομείς). Από αυτές, οι 110 περιείχαν DNA κρέας αλόγου (1,38%). Στις 19 Απριλίου 2013, πραγματοποιήθηκε συνεδρίαση της Μόνιμης Επιτροπής για την Υγεία των Ζώων & την Τροφική Αλυσίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με την συμμετοχή εμπειρογνωμόνων των Κρατών-Μελών, όπου παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα των σχετικών ελέγχων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και συζητήθηκε μεταξύ άλλων θεμάτων κατά πόσον αυτό συντονισμένο σχέδιο παρακολούθησης των ελέγχων, που συμφωνήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2013, θα έπρεπε να παραταθεί προκειμένου να εξεταστούν τυχόν δόλιες πρακτικές και να ενισχυθεί η εμπιστοσύνη των καταναλωτών μετά την πρόσφατη ακατάλληλη επισήμανση των προϊόντων που περιέχουν βόειο κρέας. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 126/146

127 20.2 Χρόνος Υλοποίησης Φεβρουάριος 2013 Απρίλιος Συνεργαζόμενοι φορείς Αρμόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής (ΠΔΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΔΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Δυτικής Ελλάδος (ΠΔΔΕ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Θεσσαλίας (ΠΔΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Κρήτης (ΠΔΚ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ηπείρου (ΠΔΗ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης (ΠΔΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Διεύθυνση Βορείου Αιγαίου (ΠΔΒΑ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή Ενότητα Αθηνών Κεντρικός Τομέας Περιφερειακή Ενότητα Αθηνών Νότιος Τομέας Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής Περιφερειακή Ενότητα Δυτικής Αττικής Περιφερειακή Ενότητα Πειραιά Περιφερειακή Ενότητα Θεσσαλονίκης Περιφερειακή Ενότητα Δυτικής Ελλάδας Περιφερειακή Ενότητα Χανίων Περιφερειακή Ενότητα Βοιωτίας Περιφερειακή Ενότητα Καβάλας Περιφερειακή Ενότητα Λακωνίας Περιφερειακή Ενότητα Μαγνησίας και Σποράδων Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας Επίσημα Εργαστήρια: Ινστιτούτου Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών (ΙΝ.Ε.Β), Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (Ε.Κ.Ε.Τ.Α.), 6ο χμ. Οδού Χαριλάου-Θέρμης, Θέρμη, Θεσσαλονίκη. CONGEN Biotechnologie GmbH, Robert-Roessle-Str. 10, Berlin, Germany, μέσω του εργαστηρίου της FOOD ALLERGENS LAB (Αθήνα) Εργαστήριο Γενετικής, Συγκριτικής και Εξελεγκτικής Βιολογίας του Τμήματος Βιοχημείας Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Πλούτωνος 26 και Αιόλου, Λάρισα. ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 127/146

128 20.4 Είδος και Κατανομή των Ελέγχων Με βάση την 2013/99/ΕΕ, Σύσταση της Επιτροπής της 19ης Φεβρουαρίου 2013, «για την εφαρμογή συντονισμένου προγράμματος με σκοπό να διαγνωστεί η συχνότητα δόλιων πρακτικών στην εμπορία ορισμένων τροφίμων», ο ενδεικτικός αριθμός δειγμάτων για την Ελλάδα ήταν 100. Κατηγορίες προϊόντων Τρόφιμα που διατίθενται στο εμπόριο και/ή φέρουν επισήμανση ως τρόφιμα που περιέχουν βοδινό κρέας (π.χ. κιμάς, προϊόντα κρέατος, παρασκευάσματα κρέατος), υπαγόμενα στις ακόλουθες κατηγορίες: α) προσυσκευασμένα τρόφιμα προοριζόμενα για τον τελικό καταναλωτή ή για μονάδες ομαδικής εστίασης, τα οποία φέρουν επισήμανση ως τρόφιμα που περιέχουν βοδινό κρέας β) τρόφιμα που προσφέρονται για πώληση στον τελικό καταναλωτή ή σε μονάδες ομαδικής εστίασης χωρίς προσυσκευασία και τρόφιμα που συσκευάζονται στην εγκατάσταση πώλησης κατόπιν αιτήματος του καταναλωτή ή προσυσκευασμένα τρόφιμα για άμεση πώληση, τα οποία διατίθενται στο εμπόριο και/ή φέρουν επισήμανση με άλλο τρόπο ως τρόφιμα που περιέχουν βοδινό κρέας. Σημεία δειγματοληψίας και διαδικασία 1. Το δείγμα έπρεπε να είναι αντιπροσωπευτικό των εν λόγω προϊόντων και να καλύπτει ποικιλία προϊόντων. 2. Η δειγματοληψία των προϊόντων έπρεπε να γίνεται σε επίπεδο λιανικής (π.χ. σούπερ μάρκετ, μικρότερα καταστήματα, κρεοπωλεία) και θα μπορούσε επίσης να επεκταθεί και σε άλλες εγκαταστάσεις (π.χ. ψυκτικές αποθήκες). Τελικό Πρόγραμμα Τελικά ληφθήκαν συνολικά 310 δείγματα εκ των οποίων τα 77 δείγματα (24,8%) αφορούσαν πρώτη ύλη βόειου κρέατος (π.χ. κρέας, κιμάς) ενώ τα υπόλοιπα 233 δείγματα (75,2%) αφορούσαν τελικό προϊόν κρέατος (π.χ. κεφτεδάκια, σουτζουκάκια, μπιφτέκια, κεμπάπ) (Διάγραμμα 20.1) Διάγραμμα 20.1: Κατανομή δειγμάτων Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου για την παρουσία κρέατος αλόγου ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 128/146

129 Η κατανομή των δειγμάτων του Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου παρουσίας κρέατος αλόγου 2013 ανά Αρμόδια Αρχή Ελέγχου φαίνεται στο Διάγραμμα Διάγραμμα 20.2: Κατανομή δειγμάτων Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου για την παρουσία κρέατος αλόγου ανά Αρμόδια Αρχή Ελέγχου Πίνακας 20.1: Κατανομή δειγμάτων Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου για την παρουσίας κρέατος αλόγου Α/Α Είδος δείγματος Αριθμός δειγμάτων Ποσοστό 1 Πρώτη Ύλη 77 24,8% 1.1 Κρέας 67 87% 1.2 Προϊόν κρέατος (κιμάς) 10 13% 2 Τελικό Προίόν ,2% 2.1 Μπιφτέκια-Κεφτέδες-Χάμπουργκερ 73 31,3% 2.2 Αλλαντικά (Σαλάμι-Πάριζα) 38 16,3% 2.3 Λουκάνικα 30 12,9% 2.4 Κεμπάπ 23 9,9% 2.5 Σουτζούκι 22 9,4% 2.6 Παστουρμάς-Καβουρμάς 13 5,6% 2.7 Έτοιμα Γεύματα 12 5,2% 2.8 Κρέας σε κονσέρβα 11 4,7% 2.9 Προϊόντα Κοτόπουλου 6 2,6% 2.10 Σάλτσες-Ζωμοί 5 2,1% Σύνολο 310 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 129/146

130 Αναλυτικότερα, μεταξύ των 233 «Τελικών Προϊόντων» που δειγματίστηκαν, 73 δείγματα αφορούσαν «Μπιφτέκια-Κεφτέδες-Χάμπουργκερ» (31,3%), 38 δείγματα «Αλλαντικών» (Σαλάμι-Πάριζα) (16,3%), 30 δείγματα «Λουκάνικα» (12,9%), 22 δείγματα «Κεμπάπ» (9,9%), 22 δείγματα «Σουτζούκι» (9,4%), 13 δείγματα «Παστουρμά-Καβουρμά» (5,6%), 12 δείγματα «Έτοιμα Γεύματα» (5,2%), 11 δείγματα «Κρέας σε κονσέρβα» (4,7%), 6 δείγματα «Προϊόντα Κοτόπουλου» (2,6%) και 5 δείγματα «Σάλτσες-Ζωμοί» (2,1%). Αντίστοιχα, μεταξύ των 77 «Πρώτων Υλών» που δειγματίστηκαν, 67 (87%) αφορούσαν δείγματα «Κρέας» και 10 (13%) δείγματα «Κιμάς». Διάγραμμα 20.3: Κατανομή δειγμάτων «Τελικό Προϊόν» Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου για την παρουσία κρέατος αλόγου Διάγραμμα 20.4: Κατανομή δειγμάτων «Πρώτων Υλών» Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου για την παρουσία κρέατος αλόγου ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 130/146

131 20.5 Εξέταση δειγμάτων Για τον εργαστηριακό έλεγχο των δειγμάτων χρησιμοποιήθηκαν κατά περίπτωση μία ή περισσότερες από τις παρακάτω μεθόδους: Ποιοτικές μέθοδοι PCR σε πραγματικό χρόνο (real-time PCR) για την ανίχνευση DNA αλόγου. Ποσοτικές μέθοδοι PCR σε πραγματικό χρόνο (real-time PCR) για την ποσοτικοποίηση του DNA αλόγου στα δείγματα που ανιχνεύθηκε Αποτελέσματα Από το σύνολο των 310 δειγμάτων του προγράμματος, DNA αλόγου ανιχνεύτηκε σε 40 (12,9%) από αυτά. Μεταξύ των 40 δειγμάτων στα οποία ανιχνεύτηκε DNA αλόγου, 2 (5%) αφορούσαν δείγματα κρέατος (πρώτη ύλη) προέλευσης Ρουμανίας, ενώ τα υπόλοιπα 38 (95%) ήταν τελικά προϊόντα προέλευσης Ελλάδας, ΕΕ, Ρουμανίας, Λετονίας, Γαλλίας και Ολλανδίας. Διάγραμμα 20.5: Κατανομή αποτελεσμάτων ανίχνευσης DNA αλόγου Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου για την παρουσία κρέατος αλόγου Τα 2 δείγματα «Πρώτων Υλών» στα οποία ανιχνεύτηκε DNA αλόγου, αφορούσαν δείγματα «Κρέατος» προέλευσης Ρουμανίας. Διάγραμμα 20.6: Κατανομή αποτελεσμάτων ανίχνευσης DNA αλόγου σε δείγματα «Πρώτης Ύλης» Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου για την παρουσία κρέατος αλόγου ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 131/146

132 Αντίστοιχα DNA αλόγου ανιχνεύθηκε σε 38 δείγματα «Τελικών προϊόντων» μεταξύ των οποίων, 16 δείγματα «Αλλαντικών» (Σαλάμι-Πάριζα) (42,1%), 5 δείγματα «Κεμπάπ» (13,2%), 4 δείγματα «Μπιφτέκια-Κεφτέδες-Χάμπουργκερ» (10,5%), 4 δείγματα «Λουκάνικα» (10,5%), 4 δείγματα «Σουτζούκι» (10,5%), 3 δείγματα «Προϊόντα Κοτόπουλου» (7,9%), 1 δείγμα «Παστουρμά-Καβουρμά» (2,6%) και 1 δείγμα «Κρέας σε κονσέρβα» (2,6%). Διάγραμμα 20.7: Κατανομή Θετικών Δειγμάτων «Τελικών Προϊόντων» Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου για την παρουσία κρέατος αλόγου Διάγραμμα 20.8: Κατανομή Θετικών Δειγμάτων Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου για την παρουσία κρέατος αλόγου, ανά είδος δείγματος ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 132/146

133 Πίνακας 20.2: Κατανομή Θετικών δειγμάτων Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου για την παρουσίας κρέατος αλόγου ανά είδος τροφίμου Α/Α Είδος δείγματος Αριθμός δειγμάτων Αριθμός Θετικών δειγμάτων Ποσοστό ανά κατηγορία 1 Πρώτη Ύλη ,6% 1.1 Κρέας ,0% 1.2 Προϊόν κρέατος (κιμάς) % 2 Τελικό Προϊόν ,3% 2.1 Μπιφτέκια-Κεφτέδες-Χάμπουργκερ ,5% 2.2 Αλλαντικά (Σαλάμι-Πάριζα) ,1% 2.3 Λουκάνικα ,3% 2.4 Κεμπάπ ,7% 2.5 Σουτζούκι ,2% 2.6 Παστουρμάς-Καβουρμάς ,7% 2.7 Έτοιμα Γεύματα % 2.8 Κρέας σε κονσέρβα ,1% 2.9 Προϊόντα Κοτόπουλου ,0% 2.10 Σάλτσες-Ζωμοί 5 0 0% Σύνολο ,9% Ανάλυση ποσοστού παρουσίας κρέατος αλόγου Στα δείγματα του προγράμματος στα οποία ανιχνεύθηκε η παρουσία DNA αλόγου ακολούθησε ποσοτικοποίησή του. Με βάση την ποσοτική ανάλυση των δυο θετικών δειγμάτων «Πρώτων Υλών», ανιχνεύθηκε η παρουσία κρέατος αλόγου σε ποσοστό 0,1% και >10% στα δυο δείγματα. Πίνακας 20.3: Ποσοστό παρουσίας κρέατος αλόγου θετικών δειγμάτων «Πρώτης Ύλης» Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου για την παρουσία κρέατος αλόγου Α/Α Είδος δείγματος Αριθμός Θετικών δειγμάτων Εύρος Ποσοστού Κρέατος Αλόγου 1 Πρώτη Ύλη 2 0,1% - >10% 1.1 Κρέας 2 0,1% - >10% 1.2 Προϊόν κρέατος (κιμάς) 0 Σύνολο 2 Με βάση την ποσοτική ανάλυση των 38 θετικών δειγμάτων «Τελικών Προϊόντων», ανιχνεύθηκε η παρουσία κρέατος αλόγου σε ποσοστό: 1,0% - 11 δείγματα Ποσοστό επί των θετικών: 28,9% 1-10% - 6 δείγματα - Ποσοστό επί των θετικών: 15,8% 10-50% - 6 δείγματα - Ποσοστό επί των θετικών: 15,8% >50% - 12 δείγματα - Ποσοστό επί των θετικών: 31,6% >95% - 3 δείγματα - Ποσοστό επί των θετικών: 7,9% ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 133/146

134 Διάγραμμα 20.9: Κατανομή Θετικών Δειγμάτων «Τελικών Προϊόντων» Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου για την παρουσία κρέατος αλόγου, ανά ποσοστό περιεχόμενου κρέατος αλόγου Στον ακόλουθο πίνακα φαίνεται το εύρος του ποσοστού κρέατος αλόγου ανά κατηγορία δείγματος «Τελικού Προϊόντος». Πίνακας 20.4: Ποσοστό παρουσίας κρέατος αλόγου θετικών δειγμάτων «Τελικών Προϊόντων» Επίσημου Προγράμματος Ελέγχου για την παρουσία κρέατος αλόγου Α/Α Είδος δείγματος Αριθμός Θετικών δειγμάτων Εύρος Ποσοστού Κρέατος Αλόγου 2 Τελικό Προϊόν 38 <1,0% έως 100% 2.1 Μπιφτέκια-Κεφτέδες-Χάμπουργκερ 2.2 Αλλαντικά (Σαλάμι-Πάριζα) 4 >50% 16 <1,0% έως 100% 2.3 Λουκάνικα 4 <1,0% έως 10-50% 2.4 Κεμπάπ 5 <1,0% έως 100% 2.5 Σουτζούκι 4 >25% έως >60% 2.6 Παστουρμάς-Καβουρμάς 1 9.4% 2.7 Έτοιμα Γεύματα Κρέας σε κονσέρβα 1 >10% 2.9 Προϊόντα Κοτόπουλου 3 <1,0% έως 10-50% 2.10 Σάλτσες-Ζωμοί 0 Σύνολο 38 ΕΦΕΤ, Διεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 134/146