Οδηγός για το ΣΥΜΒΟΥΛΟ

Transcript

1 Οδηγός για το ΣΥΜΒΟΥΛΟ

2 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Υπηρεσία Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής Οδηγός για το ΣΥΜΒΟΥΛΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑ 2012

3 Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Υπηρεσία Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής Επιμέλεια κειμένων και έκδοσης Αντώνης Αντωνίου, Καθηγητής ΣΕΑ Εποπτεία Λένα Νικολάου, ΕΜΕ Γλωσσική επιμέλεια Μαριάννα Χριστόφια Παλάτου, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Σχεδιασμός και ηλεκτρονική σελίδωση Θεόδωρος Κακουλλής, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Συντονισμός έκδοσης Μαρίνα Άστρα Ιωάννου, Λειτουργός Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Γενικός συντονισμός Χρίστος Παρπούνας, Συντονιστής Υπηρεσίας Ανάπτυξης Προγραμμάτων Ευχαριστήριο σημείωμα Για την πρώτη έκδοση εργάστηκαν οι Καθηγητές ΣΕΑ Αντώνης Αντωνίου, Στάλω Παπαγεωργίου-Αυξεντίου, Μαρία Μαρκίδου, Νικολέτα Λοΐζου, Ιάκωβος Ιακώβου και Μαρία Αριστείδου. Τους ευχαριστούμε για τη συνεισφορά τους. Θερμές επίσης ευχαριστίες σε όλες τις Καθηγήτριες ΣΕΑ για την αναθεώρηση του υλικού της πρώτης εγκυκλίου και ιδιαίτερα στις ΒΔΑ Λευκή Χατζηττοφή, ΒΔ Πόπη Λουκά, Νάσια Τροκκούδη, Στεφανία Καννάουρου, Αιμιλία Χριστοδούλου, Φωτεινή Παπαδοπούλου, Γεωργία Χατζηγέρου και Ιφιγένεια Ασπρή. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στην καθηγήτρια ΣΕΑ Στάλω Παπαγεωργίου-Αυξεντίου για τη μεγάλη συνεισφορά της στην Β έκδοση του Οδηγού για το Σύμβουλο. Α Έκδοση 2011 Β Έκδοση 2012 ISBN ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

4 Υπηρεσία Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής Οδηγός για το ΣΥΜΒΟΥΛΟ

5

6 Πρόλογος Μέσα στα πλαίσια της αναβάθμισης των υπηρεσιών Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής, στη Διεύθυνση Μέσης Εκπαίδευσης, εκδίδεται για δεύτερη συνεχή χρονιά ο Οδηγός για τον Σύμβουλο. Το εγχειρίδιο αυτό εκπονήθηκε με σκοπό να αποτελέσει ένα πολύτιμο βοήθημα για τον Καθηγητή ΣΕΑ και απορρέει από τις ανάγκες όλων των εμπλεκομένων εντός της σχολικής μονάδας. Στον Οδηγό για το Σύμβουλο περιλαμβάνονται όλες οι πληροφορίες που χρειάζεται ο Καθηγητής ΣΕΑ για να επιτελέσει σωστά το έργο του στο σχολείο. Ο Καθηγητής ΣΕΑ μπορεί να ανατρέξει στον οδηγό και να πληροφορηθεί για την αποστολή, τους σκοπούς, τους στόχους και τις βασικές αρχές που διέπουν την άσκηση των συμβουλευτικών του καθηκόντων. Μπορεί να ενημερωθεί για τη σωστή τήρηση του αρχείου συμβουλευτικής, το πλαίσιο συνεργασίας με άλλους φορείς και υπηρεσίες καθώς επίσης, και τον χειρισμό περιστατικών βίας. Σε αυτή την έκδοση έχουν συμπεριληφθεί οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος της Επαγγελματικής Αγωγής, χρήσιμες ιστοσελίδες και αναλυτικός κατάλογος θεμάτων και συνεργαζόμενων ατόμων με βάση τους οποίους ενημερώνεται ο Γενικός Φάκελος Συμβουλευτικής. Η ανάλυση των θεμάτων οριοθετεί σε πολύ μεγάλο βαθμό τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις, καθώς επίσης και τα όρια ευθύνης του Καθηγητή ΣΕΑ εντός της σχολικής μονάδας. Ο Οδηγός αυτός αποτελεί την αρχή για μια σειρά ανάλογων επιστημονικών δράσεων με στόχο την επιστημονική στήριξη των Καθηγητών ΣΕΑ, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην αποτελεσματικότητα και την ποιοτική αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Συγχαίρω τους συντελεστές αυτής της έκδοσης, οι οποίοι με τις εισηγήσεις τους είμαι σίγουρη ότι θα συμβάλουν στη βελτίωση των υπηρεσιών Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής που προσφέρονται στα σχολεία μας. Δρ Ζήνα Πουλλή Διευθύντρια Μέσης Εκπαίδευσης ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΟ 5

7

8 Περιεχόμενα Εισαγωγή 8 Αποστολή της ΥΣΕΑ 9 Σκοποί και στόχοι της ΥΣΕΑ 10 Οδηγίες για τα καθήκοντα των Καθηγητών ΣΕΑ στα σχολεία 19 Βασικές αρχές και οδηγίες που αφορούν στην άσκηση των καθηκόντων των Καθηγητών ΣΕΑ 35 Συμβουλευτική μαθητών 36 Τήρηση αρχείου 37 Συνεργασία στο σχολείο 38 Ενημέρωση και συνεργασία με άλλους ειδικούς 39 Ειδική Αγωγή 40 Περιστατικά Βίας στο σχολείο 41 Οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος της Επαγγελματικής και Κοινωνικής Αγωγής 43 Διδασκαλία Κοινωνικής Αγωγής 45 Οδηγίες για τη στέγαση, επίπλωση και εξοπλισμό των Γραφείων ΣΕΑ 47 Χρήσιμες Ιστοσελίδες 49 Κατάλογοι θεμάτων και συνεργαζόμενων ατόμων με βάση τους οποίους ενημερώνεται ο Γενικός Φάκελος Συμβουλευτικής 53 Συμβουλευτικές Παρεμβάσεις 57 Έντυπα 73 Παραρτήματα 79 ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΟ 7

9 Εισαγωγή Η συμβουλευτική ως επιστήμη λειτουργεί στα σχολεία για πάνω από εκατό χρόνια. Η Υπηρεσία Καθοδήγησης και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (Υ.Κ.Ε.Π.) όπως ονομαζόταν παλαιότερα, ιδρύθηκε το 1964 και μετονομάστηκε σε Υπηρεσία Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής (Υ.Σ.Ε.Α.) το Η στελέχωση της Υ.Σ.Ε.Α. με μόνιμο προσοντούχο προσωπικό άρχισε το 1986 ενώ το 1990 εγκρίθηκε η ύπαρξη ξεχωριστών οργανικών θέσεων καθηγητών Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής (Σ.Ε.Α.). Οι πρώτοι καθηγητές του κλάδου διορίστηκαν το 1991 και αντικατέστησαν καθηγητές άλλων κλάδων που ασκούσαν και καθήκοντα Συμβούλου των μαθητών. Η αντικατάσταση συνεχίστηκε κανονικά και ολοκληρώθηκε το Η μετονομασία της Υπηρεσίας σε ΥΣΕΑ κρίθηκε σκόπιμη ώστε να ανταποκρίνεται στις νέες διεθνείς πρακτικές και να αποδίδει καλύτερα τον κύριο ρόλο της Υπηρεσίας - τόσο στα Κεντρικά Γραφεία της στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού όσο και στα Σχολεία Μέσης Γενικής και Τεχνικής Εκπαίδευσης. Πάγιο αίτημα της Υ.Σ.Ε.Α. είναι η στελέχωση με Καθηγητή ΣΕΑ σε όλα τα σχολεία (Γεωργιάδης, 1967), για όλες τις μέρες (Λεβέντης, 2004) με τελικό στόχο τον ένα Καθηγητή ΣΕΑ σε κάθε Γυμνάσιο και δύο σε κάθε Λύκειο/Τεχνική Σχολή (Αντωνίου, 2010 ΚΣΚΣΕΑ, 2009). Σήμερα η Υ.Σ.Ε.Α. στελεχώνεται από 125 Καθηγητές ΣΕΑ, οι οποίοι ασκούν συμβουλευτικά καθήκοντα στα Γυμνάσια, Λύκεια και Τεχνικές Σχολές (Watts, 2010). Τοποθετούνται, επίσης, στα Κεντρικά και Επαρχιακά Γραφεία Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής τα οποία λειτουργούν στις επαρχίες Λευκωσίας, Λεμεσού, Λάρνακας και Πάφου. «Τα πρώτα Σχέδια Υπηρεσίας των Καθηγητών ΣΕΑ εγκρίθηκαν από το Υπουργικό Συμβούλιο το Δεκέμβρη του 1990 και δημοσιεύθηκαν στην Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας στις , και τα αναθεωρημένα στις » Τα Κεντρικά Γραφεία της Υ.Σ.Ε.Α. στεγάζονται στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού στη Λευκωσία. Αποστολή των Κεντρικών Γραφείων είναι η άσκηση εποπτικού, διοικητικού και συντονιστικού ρόλου. Τα Κεντρικά Γραφεία της Υ.Σ.Ε.Α. είναι επίσης ανοικτά στο κοινό και διαθέτουν ειδική Βιβλιοθήκη η οποία είναι εμπλουτισμένη με πληροφοριακό υλικό για τη Συμβουλευτική και την Επαγγελματική Αγωγή. Για πρώτη χρονιά λειτούργησαν κατά τη σχολική χρονιά πιλοτικά σε τρεις επαρχίες Γραφεία Υ.Σ.Ε.Α. τα οποία ήταν ανοικτά στο κοινό κάθε Τετάρτη. Τη σχολική χρονιά τα Επαρχιακά Γραφεία ΥΣΕΑ λειτούργησαν για δύο μέρες την εβδομάδα με στόχο μελλοντικά την πλήρη στελέχωσή τους. Παράλληλα με αυτή τη διεύρυνση των υπηρεσιών μας, συνεργαζόμαστε, πιλοτικά, με τον Οργανισμό Νεολαίας, προσφέροντας τις υπηρεσίες μας στο ευρύτερο κοινό. Οι Καθηγητές ΣΕΑ προσφέρουν συμβουλευτικές υπηρεσίες στα Κέντρα του Οργανισμού Νεολαίας στη Λευκωσία, Λεμεσό, Λάρνακα και Πάφο για δύο ημέρες την εβδομάδα. Η Υ.Σ.Ε.Α. επιπλέον συγγράφει και αποστέλλει ενημερωτικό εκπαιδευτικό και πληροφοριακό υλικό για τους Συμβούλους, τους μαθητές, τους γονείς και γενικά για όλους τους ενδιαφερόμενους. Οι εκδόσεις της αναρτώνται στην ιστοσελίδα μαζί με όλες τις πληροφορίες για το συνολικό έργο που επιτελεί. Σημαντικές είναι και οι συνεργασίες που αναπτύχθηκαν με άλλα Υπουργεία και Φορείς, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Δία Βίου Καθοδήγησης. Μέσα από αυτή τη συνεργασία προτάθηκε και η λειτουργία του Εθνικού Φορέα Διά Βίου Καθοδήγησης (ΥΠΠ, ). Οι οδηγίες επί σειρά ετών προωθούντο στους Καθηγητές ΣΕΑ στα σχολεία μέσω της αρχικής εγκυκλίου με τίτλο: «Οδηγίες για τη συμβουλευτική και επαγγελματική αγωγή» (ΥΠΠ, 2009). Ο οδηγός αυτός είναι μια λογική συνέχεια της αρχικής εγκυκλίου που για χρόνια είχαμε κάθε Σεπτέμβρη στα σχολεία. Συνάμα, αποτελεί την πρώτη εισήγηση στις 28 προτεραιότητες που έχει θέσει η Εξωτερική Επιστημονική Επιτροπή Αξιολόγησης της ΥΣΕΑ. Προσπάθειά μας είναι σε αυτό τον οδηγό να συμπεριληφθούν όλες οι σχετικές με τη σχολική συμβουλευτική πληροφορίες και να καταστεί αυτός σημείο αναφοράς στην καθημερινή μας δουλειά. Παράλληλα, οι οδηγίες και τα καθήκοντα που αναφέρονται σε αυτό τον οδηγό θα οριοθετήσουν σε πολύ μεγάλο βαθμό τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις μας στα σχολεία. Πιο κάτω παρουσιάζεται η πρότασή μας με αναφορά στην αποστολή, σκοπούς και στόχους της ΥΣΕΑ, παραθέτοντας, παράλληλα, τους συνδέσμους για τα έντυπα προς χρήση από τον Καθηγητή ΣΕΑ. Τα έντυπα που παραθέτουμε στον οδηγό αυτό περιλαμβάνουν τους Τύπους ΥΣΕΑ Α1, Α2 και Α3 οι οποίοι πρέπει να επιστραφούν συμπληρωμένοι στην αρχή της σχολικής χρονιάς στα Κεντρικά Γραφεία της ΥΣΕΑ. 8 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

10 Αποστολή της ΥΣΕΑ Αποστολή της ΥΣΕΑ είναι η παροχή βοήθειας για αυτογνωσία, αυτοαποδοχή, αυτοπραγμάτωση, προσαρμογή στο σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον και για λήψη ορθολογιστικών, προσωπικών, εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΟ 9

11 Σκοποί και Στόχοι της ΥΣΕΑ Σκοποί και Στόχοι της Υ.Σ.Ε.Α. Σκοπός της ΥΣΕΑ είναι να παρέχει βοήθεια στους συμβουλευόμενους (κυρίως στους μαθητές) για να γνωρίσουν και να δεχτούν τον εαυτό τους. Σκοπός της ΥΣΕΑ είναι να παρέχει βοήθεια στους συμβουλευόμενους για τη λήψη ορθολογιστικών, προσωπικών, εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων. Αυτογνωσία και αυτοαποδοχή. Προσαρμογή του μαθητή στο σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον. Λήψη ορθολογιστικών προσωπικών αποφάσεων. Λήψη ορθολογιστικών εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων. 10 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

12 Οι προαναφερόμενοι σκοποί και στόχοι της Υ.Σ.Ε.Α., όπως παρουσιάζονται στο πιο πάνω σχεδιάγραμμα, πολλές φορές έρχονται σε αντίθεση με διάφορες ιδεολογίες. Αυτές οι ιδεολογίες σύμφωνα με τους Watts και Herrr (1976), εδράζονται κατά κύριο λόγο στα πιο κάτω: Η εκπαιδευτική συμβουλευτική μπορεί να επιδιώξει την προσαρμογή των ατόμων στις ανάγκες της οικονομίας και να ενισχύσει το κατεστημένο. Ο Roberts (1977), για παράδειγμα, θεωρεί ότι ο επαγγελματικός προσανατολισμός έχει αυτό τον ρόλο. Η συμβουλευτική μπορεί να λειτουργήσει ως φορέας κοινωνικής αλλαγής. Με αυτή την προσέγγιση τα προγράμματα επαγγελματικής αγωγής χρειάζεται να ενθαρρύνουν τα άτομα να εξερευνήσουν και να αμφισβητήσουν τις υπάρχουσες δομές επαγγελματικών ευκαιριών ανάλυση πολιτικών, κοινωνικών συνεπειών των επαγγελματικών αποφάσεων οι οποίες συνήθως αγνοούνται, είτε παραγνωρίζονται, με συνέπεια την παρεμπόδιση μελλοντικών κοινωνικών αλλαγών. Ο επαγγελματικός προσανατολισμός μπορεί να λειτουργήσει με στόχο την ανάπτυξη των φιλοδοξιών των ατόμων, αλλά παραγνωρίζει το γεγονός ότι οι αυξημένες φιλοδοξίες είναι πιθανό να μην πραγματοποιηθούν και έτσι τα άτομα αυτά να απογοητευτούν καθώς έρχονται αντιμέτωπα με την πραγματικότητα αυτή (Κοσμίδου & Μπούκα, 2007). Τέταρτο, η μη κατευθυντική προσέγγιση στον Επαγγελματικό Προσανατολισμό στηρίζει τα άτομα και τα καθοδηγεί να εξετάσουν τις υπάρχουσες ευκαιρίες σε σχέση με το δικό τους σύστημα αξιών και τη δική τους πολιτισμική ταυτότητα. Έτσι, επισύρει την προσοχή στο πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις και οι επιλογές. Διαφορετικές ομάδες ανθρώπων είναι πιθανό να επιλέξουν διαφορετικά επαγγέλματα, κατά συνέπεια, διαφορετικό τρόπο ζωής, επειδή έχουν διαφορετικές αξίες και επειδή παίρνουν αποφάσεις ή προβαίνουν σε επιλογές μέσα σε διαφορετικά πλαίσια. Συνεπώς, κάθε μονομερής υιοθέτηση των πιο πάνω προσεγγίσεων από όσους ασχολούνται με τη συμβουλευτική και την επαγγελματική αγωγή θα μπορούσε να έχει ως συνέπεια τον εγκλωβισμό του ατόμου σε κάποιου είδους ιδεολογία, γιατί ακριβώς πίσω από κάθε προσέγγιση υπάρχουν υποθέσεις και παραδοχές για τη φύση του ατόμου, καθώς και για την κοινωνία. Παράλληλα, μέσα από την αναπτυξιακή προσέγγιση, την οποία υιοθετούμε ως υπηρεσία, καταρρίπτονται και αρκετοί μύθοι που αφορούν την επιλογή καριέρας και τους οποίους οφείλουμε ως Καθηγητές ΣΕΑ να γνωρίζουμε. Αυτοί είναι: Πρώτος μύθος: Η επιλογή καριέρας είναι απλή διαδικασία. Συγκεκριμένα, η επιλογή καριέρας είναι μια συμμετοχική διαδικασία η οποία χρειάζεται χρόνο και σχεδιασμό. Τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν είναι πολλά και όλα περιστρέφονται γύρω από την αυτογνωσία. Δεύτερος μύθος: Ο Καθηγητής ΣΕΑ μπορεί να μου πει τι επάγγελμα να ακολουθήσω. Ο Καθηγητής ΣΕΑ, άλλοι εκπαιδευτικοί ή άλλοι επαγγελματίες δεν μπορούν να υποδείξουν στον συμβουλευόμενο τι καριέρα να ακολουθήσεις και τι του ταιριάζει περισσότερο. Ο Καθηγητής ΣΕΑ μπορεί να παρέχει συμβουλευτική στήριξη και να βοηθήσει τον συμβουλευόμενο να αναπτύξει την αυτογνωσία του και να ισχυροποιήσει την απόφασή του. Τρίτος μύθος: Δεν μπορώ να ζω από τα χόμπι μου. Όταν επιλεγεί μια καριέρα είναι λογικό αυτή να συνδέεται με αυτά που απολαμβάνει ο μαθητής να κάνει κατά τον ελεύθερό του χρόνο. Επιπρόσθετα οι δεξιότητες που αποκτά ο μαθητής μέσα από τις διάφορες δραστηριότητες βοηθούν στη μετέπειτα εξέλιξή του. Τέταρτος μύθος: Πρέπει να επιλέξω καριέρα μέσα από λίστες που δημοσιεύονται κατά καιρούς και υπόσχονται καλές προοπτικές, κ.ά. Οι διάφορες εκθέσεις ή και δημοσιεύματα στον τύπο, ακόμη και βιβλία τα οποία εκδίδονται από «ειδικούς» κάνουν προβλέψεις για τα «επαγγέλματα του μέλλοντος». Δεν υπάρχει κάτι μεμπτό στην ανάγνωση αυτών των δημοσιευμάτων, τουναντίον προσφέρουν μια καλή πληροφόρηση. Αν και οι προβλέψεις βασίζονται σε έγκυρα δεδομένα, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι αυτά αλλάζουν με ραγδαίους ρυθμούς. Σε πολλές περιπτώσεις οι ανάγκες της μιας χρονιάς την επόμενη μεταβάλλονται ή και μηδενίζονται. Επιπρόσθετα, χρειάζεται να λαμβάνονται υπόψη τα ενδιαφέροντα, οι αξίες και οι δεξιότητες κατά την επιλογή της καριέρας. Μια σπουδή ή ένα επάγγελμα μπορεί να είναι συμβατά ή και να ταυτίζονται με τα ατομικά χαρακτηριστικά μιας ομάδας ατόμων, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα γνωρίσματα ταιριάζουν σε κάθε συμβουλευόμενο. ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΟ 11

13 Πέμπτος μύθος: Βγάζοντας πολλά λεφτά θα γίνω πιο χαρούμενος. Αν και η σημασία της εργασίας είναι και βιοποριστική, δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην επιλογή καριέρας. Πολλές έρευνες δείχνουν ότι οι υψηλές αμοιβές δεν οδηγούν σε αυξημένο επίπεδο εργασιακής ικανοποίησης. Για αρκετούς ανθρώπους το να απολαμβάνουν την εργασία τους είναι πιο σημαντικό από αρκετούς άλλους παράγοντες. Έκτος μύθος: Όταν επιλέξω μια καριέρα θα είναι για μια ζωή. Αυτό δεν ισχύει πλέον και αν κάποιος δεν είναι ικανοποιημένος από την εργασία του μπορεί να την αλλάξει. Όλο και περισσότερος κόσμος αλλάζει εργασία και σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ ο μέσος όρος αυτών των αλλαγών στην εργασία, καθ όλη τη διάρκεια της καριέρας του ατόμου, είναι επτά. Έβδομος μύθος: Αν αλλάξω καριέρα οι δεξιότητές μου θα πάνε χαμένες. Οι δεξιότητες που αποκτώνται όχι μόνο δεν χάνονται, αλλά προσθέτουν αξία στα προσόντα του συμβουλευόμενου, ανεξαρτήτως της αλλαγής καριέρας που επιδιώκει. Μπορεί να μην τις χρησιμοποιήσει με τον ίδιο τρόπο, αλλά σίγουρα δεν θα τις εγκαταλείψει. Όγδοος μύθος: Αν ένας φίλος, συγγενής, θείος ή γείτονας είναι ευχαριστημένος στον τομέα του θα είμαι και εγώ. Ο κάθε ένας από εμάς είναι διαφορετικός και αυτό που δουλεύει για τον ένα μπορεί να μη δουλεύει για τον άλλο. Έστω και αν έχει ο συμβουλευόμενος πολλά κοινά με ένα άλλο άτομο, αυτό δεν σημαίνει ότι και επαγγελματικά θα υπάρχει ταύτιση ικανοποίησης. Αν κάποιο γνώριμο άτομο του συμβουλευομένου έχει μια καριέρα που τον ενδιαφέρει, ο συμβουλευόμενος απλά οφείλει να το ερευνήσει προτού αποφασίσει. Ένατος μύθος: Το μόνο που έχω να κάνω είναι να διαλέξω ένα επάγγελμα τα υπόλοιπα θα έρθουν από μόνα τους. Η επιλογή καριέρας είναι μια σπουδαία αρχή, υπάρχουν όμως αρκετά τα οποία πρέπει να γίνουν μετά από αυτό. Ένα επαγγελματικό σχέδιο δράσης, ένας οδηγός ο οποίος επιτρέπει στον συμβουλευόμενο να επιλέξει μια καριέρα, είναι απαραίτητος για να μπορέσει αυτός να αναπτυχθεί περισσότερο και να εργοδοτηθεί σε ένα επάγγελμα της αρεσκείας του, επιτυγχάνοντας έτσι τους στόχους του. Δέκατος μύθος: Πολύ λίγα μπορώ να μάθω για ένα επάγγελμα χωρίς να εργαστώ σε αυτό τον τομέα. Σίγουρα η εμπειρία από την εργοδότηση σε αυτό τον τομέα είναι χρήσιμη, αλλά υπάρχουν και άλλοι τρόποι για να εξερευνήσει κάποιος ένα επάγγελμα. Μπορεί να διαβάσει γι αυτό, να μιλήσει με επαγγελματίες του κλάδου, να κάνει την πρακτική του εκεί, κυρίως με εθελοντική εργασία ή και κατά τη σχολική εβδομάδα εργασίας. Επιπρόσθετα, μπορεί να πάρει συνέντευξη από επαγγελματίες του χώρου. Οι Καθηγητές ΣΕΑ οφείλουν να καταρρίψουν αυτούς τους μύθους για τη συμβουλευτική και την επαγγελματική αγωγή και για τον τρόπο που αυτή προσφέρεται. Σε προέκταση, οι Καθηγητές ΣΕΑ είναι καλά να λάβουν υπόψη ότι η εφαρμογή της συμβουλευτικής διαδικασίας και οι στόχοι της καθορίζονται από τις ανάγκες των ομάδων που απευθύνονται στη συμβουλευτική υπηρεσία, που είναι κυρίως οι μαθητές, φοιτητές, γονείς και εργαζόμενοι. Οι στόχοι αυτοί είναι: Αναπτυξιακοί και στοχεύουν στην ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου αυτογνωσία αυτοαντίληψη, αυτοεκτίμηση η λήψη απόφασης, η μετάβαση από τη μια βαθμίδα στην άλλη. Η πληροφόρηση, μέσα από την εκπαίδευση διδασκαλία, διαλέξεις, κ.ά. Η διαχείριση του εαυτού τους και η ανάπτυξη σημαντικών διαπροσωπικών σχέσεων με τους συνομηλίκους και το αντίθετο φύλο. Παράλληλα σε σχέση καθαρά με τα ζητήματα επαγγελματικού προσανατολισμού ο συμβουλευόμενος πρέπει: Να μάθει να ελίσσεται και να επιβιώνει μέσα σε μια μεταβαλλόμενη αγορά εργασίας και ένα εκπαιδευτικό σύστημα που συνεχώς εξελίσσεται και επεκτείνεται. Να μάθει να λαμβάνει αποφάσεις. Να κατανοήσει τις αξίες του και να διακρίνει το δικό του αξιακό σύστημα εργασιακές και προσωπικές αξίες. Να κάνει επιλογές εκπαιδευτικές και επαγγελματικές - που ικανοποιούν το δικό του αξιακό σύστημα (Plate & Patton, 2003). 12 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

14 Το Γενικό Περιεκτικό Μοντέλο, όπως προωθείται σήμερα, υποστηρίζει ένα σύστημα αναπτυξιακού Επαγγελματικού Προσανατολισμού και Συμβουλευτικής το οποίο δίνει έμφαση στην ανάπτυξη του ατόμου και στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Η συμβουλευτική όπως προσφέρεται σήμερα στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και μέσα από τα κατά τόπους επαρχιακά γραφεία εστιάζει την προσοχή της κυρίως: Στην προσπάθεια ανάπτυξης θετικής αυτοαντίληψης και αυτοεκτίμησης Στην ενδυνάμωση των διαδικασιών αυτογνωσίας Στην εξάσκηση σε διαδικασίες λήψης απόφασης Στη μετάβαση από τη μια βαθμίδα στην άλλη Στην πληροφόρηση και την αυτοπληροφόρηση μέσα από πολλαπλές πηγές. Όλα τα πιο πάνω επιχειρούνται μέσα από οδηγίες υπό μορφή εγκυκλίων οι οποίες είναι κυρίως στην ιστοσελίδα του ΥΠΠ/ΥΣΕΑ. Αρκετές οδηγίες βρίσκονται στις εγκυκλίους της Μέσης Εκπαίδευσης και κάποιες άλλες απορρέουν από τις διάφορες νομοθεσίες. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον Περί Βίας στην Οικογένεια (Πρόληψη και Προστασία Θυμάτων) Νόμο του 2000 και 2004, τον Περί Αγωγής και Εκπαίδευσης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Νόμο του 1999, τους οποίους μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα της Υ.Σ.Ε.Α. html Προχωρώντας σε μια ανάλυση των σκοπών και στόχων της Υ.Σ.Ε.Α. εισηγούμαστε τα πιο κάτω: Ανάλυση των σκοπών Ανάλυση των στόχων Ανάλυση των δράσεων / ενεργειών για ικανοποίηση των πιο πάνω ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΟ 13

15 Πρώτος Σκοπός Σκοπός της ΥΣΕΑ είναι να παρέχει βοήθεια στους συμβουλευόμενους (κυρίως στους μαθητές) για να γνωρίσουν και να δεχτούν τον εαυτό τους. Στόχος 1 Αυτογνωσία και αυτοαποδοχή. Δράση 1: Μέσα από την προσωπική συνέντευξη, την ατομική συμβουλευτική ο μαθητής στηρίζεται και βοηθείται για όσες φορές χρειαστεί, έτσι ώστε να γνωρίσει και να αποδεχτεί τον εαυτό του. Δράση 2: Μέσα από τη διδασκαλία του μαθήματος της Επαγγελματικής Αγωγής διδάσκεται το κεφάλαιο της αυτογνωσίας. Ανάλογες παρουσιάσεις μπορούν να γίνουν από τους Καθηγητές ΣΕΑ των Λυκείων/Τεχνικών Σχολών. Δράση 3: Μέσα από ομαδικές αναπτυξιακές συναντήσεις κοινού θέματος γίνεται ενίσχυση του ατόμου και ανάπτυξη των θετικών στάσεων. Δράση 4: Μέσα από το τεστ Κ 17 ή άλλων ψυχομετρικών εργαλείων γίνεται μια καταρχήν χαρτογράφηση των ενδιαφερόντων και οριοθέτηση της συμβουλευτικής διαδικασίας. 14 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

16 Στόχος 2 Προσαρμογή του μαθητή στο σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον. Δράση 1: Μέσα από πιθανή επίσκεψη του μαθητή Δημοτικού στο Γυμνάσιο ή την αρχική επίσκεψη στο τμήμα του στη Α τάξη γίνεται η πρώτη επαφή και ακολουθεί προσωπική συνέντευξη και πληροφόρηση για το σχολείο. Δράση 2: Μέσα από την αρχική ατομική και ομαδική στήριξη αλλά και τις επαφές με άλλους διδάσκοντες και τη διεύθυνση σχεδιάζεται, αν χρειαστεί, η ένταξη του μαθητή στο τμήμα. Δράση 3: Μέσα από τις συνεργασίες με άλλους φορείς και υπηρεσίες κατόπιν παραπομπής ολοκληρώνεται σχέδιο δράσης ένταξης του μαθητή στο σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον. Δράση 4: Διεξάγονται για τους μαθητές ομιλίες, διαλέξεις, σεμινάρια και ημερίδες για επίτευξη του πιο πάνω στόχου. ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΟ 15

17 Δεύτερος Σκοπός Σκοπός της ΥΣΕΑ είναι να παρέχει βοήθεια στους συμβουλευόμενους για τη λήψη ορθολογιστικών, προσωπικών, εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων. Στόχος 1 Λήψη ορθολογιστικών προσωπικών αποφάσεων. Δράση 1: Μέσα από την προσωπική συνέντευξη, την ατομική συμβουλευτική ο μαθητής στηρίζεται και βοηθείται για όσες φορές χρειαστεί ούτως ώστε να μάθει να λαμβάνει σωστές αποφάσεις για τον εαυτό του. Δράση 2: Μέσα από τη διδασκαλία του μαθήματος της Επαγγελματικής και Κοινωνικής Αγωγής διδάσκεται το κεφάλαιο της αυτογνωσίας και της λήψης αποφάσεων. Δράση 3: Μέσα από ομαδικές επιμορφωτικές συναντήσεις γίνεται εκμάθηση του τρόπου λήψης απόφασης. 16 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

18 Στόχος 2 Λήψη ορθολογιστικών εκπαιδευτικών και επαγγελματικών αποφάσεων. Δράση 1: Μέσα από την προσωπική συνέντευξη, την ατομική συμβουλευτική ο μαθητής στηρίζεται και βοηθείται για όσες φορές χρειαστεί ούτως ώστε να μάθει να λαμβάνει σωστές αποφάσεις. Δράση 2: Μέσα από τη διδασκαλία του μαθήματος της Επαγγελματικής Αγωγής διδάσκεται το κεφάλαιο για το εκπαιδευτικό σύστημα και τις επιλογές. Δράση 3: Μέσα από ομαδικές επιμορφωτικές συναντήσεις γίνεται ενημέρωση και εκμάθηση των επιλογών και του τρόπου λήψης μιας εκπαιδευτικής και επαγγελματικής απόφασης. Δράση 4: Μέσα από τα ψυχομετρικά εργαλεία, το τεστ Κ 17, το ARISTON τεστ και τα ερωτηματολόγια Υ.Σ.Ε.Α. γίνεται μια αρχική οριοθέτηση των επιλογών του συμβουλευόμενου. Δράση 5: Γίνεται ενημέρωση για τις πηγές πληροφόρησης και τα μέσα εκπαιδευτικής και επαγγελματικής συμβουλευτικής. ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΟ 17

19

20 ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ Σ.Ε.Α. ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΟΥ ΔΙΕΠΟΥΝ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥΣ

21 ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΤΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ Σ.Ε.Α. ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΠΟΥ ΔΙΕΠΟΥΝ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥΣ Η έρευνα για την εκπαιδευτική αποτελεσματικότητα έχει αναπτυχθεί ραγδαία σε αρκετές χώρες (Teddie & Reynolds, 2000). Η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων συμβουλευτικής και επαγγελματικής αγωγής παραμένει το ζητούμενο για τη βελτίωση της πρόσβασης όλων των πολιτών στις υπηρεσίες συμβουλευτικής και επαγγελματικής αγωγής. Ζητούμενα είναι και η αναβάθμιση των υπηρεσιών που προσφέρονται, ο συντονισμός και η προσαρμογή όλων των εμπλεκομένων στα νέα δεδομένα (ELGPN, 2010). Η νέα εποχή για τη συμβουλευτική στην Κύπρο πρέπει να χαρακτηρίζεται από ανθρωποκεντρισμό, συστηματική σκέψη και να λειτουργεί μέσα από ένα καλά οργανωμένο πρόγραμμα συμβουλευτικής. Η ΥΣΕΑ πρέπει να υιοθετήσει ένα βελτιωμένο Γενικό, Περιεκτικό Μοντέλο Συμβουλευτικής όπως αυτό που προτάθηκε από τους Gysber και Henderson (1994), το οποίο θα έχει ως βάση την αναπτυξιακή πορεία του ατόμου σε όλα τα στάδια της ζωής του. Βασική παράμετρος θα είναι η αναγνώριση των συμβουλευτικών διαδικασιών, οι οποίες θα οδηγήσουν στη γνώση, στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και στάσεων των μαθητών, για να αποκτήσουν αυτό που θα ονομάσουμε Διά Βίου Ανάπτυξη Καριέρας. Ορίζουμε έτσι τη «Διά Βίου Ανάπτυξη Καριέρας» ως την προσωπική ανάπτυξη του ατόμου καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του, μέσα από την ενσωμάτωση ρόλων, καταστάσεων και γεγονότων. Πιο αναλυτικά οι λέξεις «Διά Βίου» στον πιο πάνω ορισμό καταδεικνύουν ότι εστιάζεται η προσοχή μας στην αναπτυξιακή πορεία του ατόμου στο σύνολό της (Watts, 2010a). Η λέξη «καριέρα» αναγνωρίζει και συνδέει τους διάφορους ρόλους που έχει το άτομο κατά καιρούς - μαθητής, φοιτητής, εργαζόμενος, στρατιώτης - την κατάσταση στην οποία βρίσκεται - σπίτι, σχολείο, κοινότητα, στρατό, πανεπιστήμιο - και τα γεγονότα που βιώνει σε αυτή την πορεία - υποψήφιος φοιτητής, άνεργος, πρωτοδιόριστος, παντρεμένος, εργαζόμενος, διευθυντής. Η λέξη «ανάπτυξη» χρησιμοποιείται για να μας τονίσει ότι τα άτομα βρίσκονται σε συνεχή εξέλιξη, προσδιορισμού και επαναπροσδιορισμού του εαυτού τους (Rogers, 1961). Η «Διά Βίου Ανάπτυξη Καριέρας» περιγράφει το άτομο στο σύνολό του, τις ιδιαιτερότητες και τον προσωπικό τρόπο ζωής του (Gysbers & Moore, ). Η καριέρα έχει να κάνει με όλους τους τομείς της ζωής του ατόμου και όχι μόνο με την εργοδότηση και γι αυτό τον λόγο η εργασία αποτελεί μόνο ένα κομμάτι της πορείας της προσωπικής μας ανάπτυξης. Είναι γι αυτόν ακριβώς τον λόγο που συχνά οι ερωτήσεις, κυρίως των γονιών προς τους συμβούλους, επικεντρώνονται γύρω από την εργοδότηση ή τις προοπτικές εργοδότησης του παιδιού τους και όχι στη δυνατότητα ανάπτυξης εφοδίων για μια καλή καριέρα. Χαρακτηριστικό είναι και αυτό που αναφέρει ο Sultana (2006), ότι δηλαδή είναι τρομερά δύσκολο να ασκείται σωστά η συμβουλευτική όταν, κυρίως οι γονείς, πιέζουν προς τις ανάγκες της υφιστάμενης αγοράς εργασίας και όχι προς την κατεύθυνση που μπορεί να φτάσει η αγορά αν λειτουργήσουν σωστά οι επιλογές των μαθητών. Οι Wolfe και Kolb (1980), όρισαν την «Διά Βίου Ανάπτυξη Καριέρας» ως τη διαδικασία συνολικής ανάπτυξης του ατόμου ανάγκες, δυνατότητες, προοπτικές, ανησυχίες, αυτογνωσία η οποία λαμβάνει υπόψη τις πιέσεις από το περιβάλλον, τους περιορισμούς, τους δεσμούς με τους γύρω, τις ευθύνες προς αυτούς κ.ά. Το συγκεκριμένο μοντέλο που προτείνουμε αποτελείται από τρία στοιχεία: το περιεχόμενο, την οργανωτική δομή και τους πόρους, όπως φαίνεται και στο διάγραμμα που ακολουθεί. 20 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

22 Διάγραμμα: Στοιχεία Γενικού / Περιεκτικού Μοντέλου Συμβουλευτικής Στοιχεία Γενικού / Περιεκτικού Μοντέλου Συμβουλευτικής Περιεχόμενο Οργανωτική Δομή Πόροι Ανάπτυξη αυτογνωσίας και διαπροσωπικών δεξιοτήτων Ανθρώπινοι Οικονομικοί Πολιτικοί Επιλογή των ρόλων που θα έχουν στην ζωή τους Προγραμματισμός Διά Βίου Καριέρας Δομικά Συστατικά Ορισμοί Παραδοχές Σκεπτικό Συστατικά Προγράμματος Αναλυτικό Συμβουλευτικής Δραστηριότητες ομαδικές, για την τάξη - διδασκαλία, παρουσιάσεις, ομιλίες Ατομική Προετοιμασία Ατομική αξιολόγηση και συμβουλευτική, επιλογές, τοποθέτηση, ανατροφοδότηση Ανταπόκριση των Συμβούλων Διαβουλεύσεις, προσωπική συμβουλευτική, συμβουλευτική κρίσεων, παραπομπές Υποστήριξη του Συστήματος Έρευνα και ανάπτυξη, δημόσιες σχέσεις, επαγγελματική ανάπτυξη, επιτροπές, κοινοτικές επαφές, διοικητικές δραστηριότητες Εισήγηση για Κατανομή του Χρόνου των Συμβούλων 15-25% Αναλυτικό Συμβουλευτικής 25-35% Ατομική Προετοιμασία 25-35% Ανταπόκριση των Συμβούλων 15-20% Υποστήριξη του Συστήματος Norman C. Gysbers ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΟ 21

23 1. Περιεχόμενο Το περιεχόμενο στο μοντέλο αυτό έχει να κάνει με τις γνώσεις των μαθητών και τις δεξιότητες που θέλουμε να τους βοηθήσουμε να αποκτήσουν. Γνώσεις και δεξιότητες που αποκτώνται μέσα από μια μακρά διαδικασία και με την εμπλοκή πάρα πολλών. Στα σχολεία το περιεχόμενο συνήθως περιστρέφεται γύρω από τους τομείς καριέρα, εκπαίδευση, προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη, οι οποίοι σε ένα αναπτυξιακό μοντέλο, για το μαθητή, αυτά παίρνουν τη μορφή: 1. της ανάπτυξης αυτογνωσίας και διαπροσωπικών δεξιοτήτων 2. της επιλογής των ρόλων που θα έχουν στη ζωή τους και 3. της τοποθέτησης του εαυτού στα γεγονότα και τον προγραμματισμό διά βίου καριέρας (Gysbers & Henderson, 1994 Gysber & Moor, ). Οι ικανότητες των μαθητών πηγάζουν από αυτές τις παραμέτρους οι οποίες αναλύονται πιο κάτω. 1.1 Ανάπτυξη αυτογνωσίας και διαπροσωπικών δεξιοτήτων Βασικός στόχος είναι η ανάπτυξη αυτογνωσίας και μέσα από αυτό το μοντέλο εστιάζεται η προσοχή στην αποδοχή του εαυτού και των άλλων, όπως και στην ανάπτυξη διαπροσωπικών δεξιοτήτων. Οι μαθητές μαθαίνουν τεχνικές αυτοαξιολόγησης και ανάλυσης των προσωπικών τους χαρακτηριστικών. Αρχίζουν να κάνουν σχέδια για βελτίωση του εαυτού τους σε όλα τα επίπεδα σωματικά, πνευματικά, συναισθηματικά αναγνωρίζουν την τριβή που υπάρχει στις σχέσεις με το περιβάλλον που ζουν και αυτό οδηγεί στην ανάπτυξη του προσωπικού τους επιπέδου, δίνοντας την αίσθηση ύπαρξης στη ζωή. Οι μαθητές, δηλαδή, μαθαίνουν να δημιουργούν και να διατηρούν σχέσεις, να αποκτούν δεξιότητες καλύτερης επικοινωνίας, που με τη σειρά τους οδηγούν σε περισσότερη αυτογνωσία. Αυτή η αυτογνωσία είναι που οδηγεί σε ένα καλύτερο σχέδιο καριέρας. Έχοντας θετικές διαπροσωπικές σχέσεις, μαζί με την αίσθηση κατεύθυνσης και με την έννοια της ανάληψης ευθυνών, καθώς και την αποδοχή του εαυτού, οι μαθητές μας οδηγούνται στην ωρίμανση και στη βελτίωση της συμπεριφοράς τους. Αναλαμβάνουν με άλλα λόγια την ευθύνη των επιλογών τους. 1.2 Επιλογή των ρόλων που θα έχουν στη ζωή τους Η έμφαση σε αυτόν τον τομέα της επαγγελματικής ανάπτυξης βρίσκεται στο αλληλένδετο των διαφόρων ρόλων που έχουμε στη ζωή μας μαθητής, αδελφός, πολίτης, καταναλωτής σε σχέση με τις καταστάσεις που επικρατούν τη δεδομένη στιγμή σπίτι, σχολείο, εργασία, κοινότητα καθώς και το στάδιο στο οποίο βρίσκεται κάποιος στη ζωή του είσοδος στο Λύκειο, στη δουλειά, σε ένα γάμο, στη συνταξιοδότηση. Έμφαση δίνεται στη γνώση και στην κατανόηση των κοινωνιολογικών, ψυχολογικών και οικονομικών διαστάσεων σε σχέση με τον κόσμο του καθενός. Καθώς οι μαθητές διερευνούν τις διάφορες πτυχές των ρόλων τους, μαθαίνουν πώς τα στερεότυπα επηρεάζουν τη ζωή τους και τη ζωή των άλλων. Οι επιπτώσεις από αυτές τις ανησυχίες εξετάζονται και συσχετίζονται με την παρούσα φάση της ζωής τους. Οι μαθητές μαθαίνουν τις ενδεχόμενες επιπτώσεις της αλλαγής στη σύγχρονη κοινωνία. Μαθαίνουν και την ανάγκη ότι αυτές τις επιπτώσεις πρέπει να είναι σε θέση να τις παρακολουθούν και στο μέλλον. Μαθαίνουν, επίσης, να αντλούν πληροφορίες από πολλαπλές πηγές και να καταστρώνουν σχέδια δράσης με εναλλακτικές λύσεις. Ως αποτέλεσμα της μάθησης αυτής είναι η κατανόηση των διαφόρων επιρροών και των ρόλων της ζωής και πως αυτές επηρεάζουν το αποτέλεσμα. 1.3 Προγραμματισμός διά βίου καριέρας Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη της καριέρας είναι πολύ σημαντικά, ίσως αναπόσπαστα στοιχεία της ζωής του κάθε μαθητή. Όσο καλός μαθητής και αν είναι κάποιος, όσα πτυχία και αν έχει αποκτήσει, θα είναι δυστυχισμένος πολίτης και μη παραγωγικός εργαζόμενος, αν δεν έχει επιλέξει σωστά τον επαγγελματικό του δρόμο (Sultana, 2006). Είναι γι αυτό τον λόγο που οι Καθηγητές ΣΕΑ ενισχύουν ποσοτικά με αριθμό συνεντεύξεων - και ποιοτικά περιεχόμενο συνέντευξης - τους μαθητές στα σχολεία. Ανάλογη στήριξη προσφέρεται και στα εκτός σχολείου γραφεία. Απώτερος στόχος όλων των Καθηγητών ΣΕΑ είναι να υπηρετούν σωστά τους μαθητές τους, βοηθώντας τους να παίρνουν τις σωστές γι αυτούς αποφάσεις. Παρέχοντας αυτή τη βοήθεια ενισχύουν με τον τρόπο τους, τους μαθητές, μέσα από μια συμβουλευτική διαδικασία, ούτως ώστε να κάνουν σωστές επιλογές με βάση τις δικές τους ανάγκες, δεξιότητες, ικανότητες και αξίες. Ποια είναι αυτή η διαδικασία και πώς μπορούν οι γονείς, αφού ενημερωθούν, να συμβάλουν σε αυτό; 22 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

24 1.3.1 Αυτοαξιολόγηση Η αυτοαξιολόγηση είναι μια διαδικασία συλλογής και ανάλυσης πληροφοριών για ένα πολύ σύνθετο θέμα τον ΑΝΘΡΩΠΟ μαθητή, φοιτητή, εργαζόμενο. Γίνεται ενήμερος ο συμβουλευόμενος για τις πεποιθήσεις του, τα ενδιαφέροντα και τα γνωρίσματα της προσωπικότητάς του, τις δεξιότητες και τις αξίες του, ενώ παράλληλα, έχει επίγνωση για τους περιορισμούς και τους φόβους του. Με αυτό τον τρόπο προετοιμάζεται καλύτερα και παράγει ένα κατάλογο επιλογών σταδιοδρομίας σύμφωνα με τα δικά του ατομικά δεδομένα. Αυτή η διαδικασία, στο τέλος, βοηθά στην αναζήτηση μιας ικανοποιητικής καριέρας. Τι είναι όμως τα ενδιαφέροντα, τα προσωπικά γνωρίσματα, οι δεξιότητες, οι αξίες, οι πεποιθήσεις, κ.ά.; Ενδιαφέροντα Ο προσδιορισμός και η αναγνώριση των ενδιαφερόντων βοηθούν τους συμβουλευόμευομένους να αποφασίσουν ποια επαγγέλματα να ερευνήσουν και ενδεχομένως να ακολουθήσουν. Επομένως, μένει σε αυτά τα άτομα απλά να διερωτηθούν: Από πού αντλώ ευχαρίστηση; Τι απολαμβάνω; Προσωπικότητα Αυτοί που έρχονται για βοήθεια πρέπει να διερωτηθούν για τα ακόλουθα: Πώς αλληλεπιδρούν με τον κόσμο; Πού κατευθύνουν την ενέργειά τους; Ποιο είδος πληροφοριών παρατηρούν πιο εύκολα; Πώς λαμβάνουν τις αποφάσεις τους; Οι απαντήσεις σε αυτού του τύπου τις ερωτήσεις απεικονίζουν τις διαφορετικές πτυχές της προσωπικότητας του ατόμου. Ανάλογα με τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της προσωπικότητάς του, ο κάθε ένας από τους συμβουλευομένους θα προτιμήσει ορισμένα επαγγέλματα περισσότερο από κάποια άλλα Δεξιότητες Δεξιότητες είναι οι δυνατότητές μας, οι οποίες μαθαίνονται μέσα από πολλές και διαφορετικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της εργασίας, της εκτός διδακτέας ύλης εθελοντικής εργασίας και εμπειρίας, των διαφόρων χόμπι κ.ά. Μπορεί ο συμβουλευόμενος να ανακαλύψει ποιες είναι οι δεξιότητές του, συνειδητοποιώντας σε ποια πράγματα έχει τη μεγαλύτερη έφεση, δηλαδή ποια είναι αυτά τα πράγματα που κάνει καλύτερα Αξίες Τι είναι σημαντικό; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι καθοριστικός παράγοντας κατά την επιλογή καριέρας. Αρέσει για παράδειγμα στους μαθητές ή ενήλικες που έρχονται για βοήθεια να εργάζονται μόνοι, να είναι πολυάσχολοι όλη την ώρα, να βελτιώνονται συνεχώς; Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα, καθώς επίσης, η ιεράρχηση των αξιών του συμβουλευομένου είναι καθοριστικά για την επιλογή ή την αλλαγή καριέρας. Ο διάλογος, η ανεκτικότητα, η δημιουργικότητα, η συνεργασία, η υπευθυνότητα, η υπομονή, η σταθερότητα και η σύνεση είναι μόνο μερικές από τις εργασιακές αξίες που ανατρέχοντας κάποιος στο δέντρο των αξιών μπορεί να μελετήσει, να ιεραρχήσει και να ασκήσει εποικοδομητικά την αυτοκριτική του Πεποιθήσεις Οι πεποιθήσεις είναι, συνήθως, θετικές ή αρνητικές σκέψεις που κρατά ο κάθε ένας από εμάς για τον εαυτό του. Οι πεποιθήσεις του ατόμου, για τον εαυτό του, επιδρούν καθοριστικά στους στόχους που θέτει για τη σταδιοδρομία του. Αξιολογείται, παράλληλα, μέσα από τις ενέργειες που κάνει, για να πετύχει τους στόχους του. ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΟ 23

25 ΠΩΣ ΑΞΙΟΛΟΓΟYΜΑΙ; Υπάρχουν αρκετοί μέθοδοι αυτοαξιολόγησης. Με τον Καθηγητή Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής, οι συμβουλευόμενοι μπορούν να αποφασίσουν ποια μέθοδος είναι η καταλληλότερη και ευεργετικότερη γι αυτούς. Αφού συναποφασίσουν για την πορεία που θα ακολουθήσουν, τα όρια και τα χρονοδιαγράμματα, αυτό που απομένει είναι να ποσοτικοποιηθούν τα κριτήρια για να μπορούν να είναι αξιολογήσιμα και μετρήσιμα στην πορεία. Συνέντευξη Ο συμβουλευόμενος μπορεί να συναντηθεί με ένα Καθηγητή ΣΕΑ στο σχολείο ή τα κατά τόπους γραφεία της ΥΣΕΑ και να συζητήσει για τα ενδιαφέροντα, τις ανάγκες, τις αξίες και όλα όσα έχουν προαναφερθεί. Η συνέντευξη αποτελεί το κύριο εργαλείο για τον κάθε σύμβουλο. Τεστ Ο κάθε συμβουλευόμενος μπορεί από μόνος του να κάνει ένα τεστ ενδιαφερόντων (Strong Interest Inventory) ή ένα τεστ προσωπικότητας (Myers-Briggs Type Indicator) το οποίο αναμφίβολα θα βοηθήσει στην αυτοενημέρωσή του για τον πυρήνα των ενδιαφερόντων και των προτιμήσεων. Μπορεί, επίσης, να συμπληρώσει ένα ερωτηματολόγιο χαρακτηριστικών λήψης επαγγελματικών αποφάσεων ή δυσκολιών στη λήψη επαγγελματικής απόφασης (Gati, 2010 Σιδηροπούλου, 2009). Με αυτό τον τρόπο, ο κάθε συμβουλευόμενος διακρίνει το είδος των πληροφοριών που προσέχει πιο εύκολα και τις επιλογές που κάνει. Υπάρχουν στον ευρύτερο χώρο του ελληνισμού σειρά από τεστ στα ελληνικά, όπως είναι η σειρά επαγγελματικού προσανατολισμού ΠΥΞΙΔΑ, το CGT K.17, το ΑΡΙΣΤΟΝ, η Κλίμακα Επαγγελματικών Αποφάσεων, η Κλίμακα λήψης επαγγελματικών αποφάσεων για παιδιά δημοτικού, κ.ά. (Σιδηροπούλου, 2010). Κάποια από αυτά χρησιμοποιούνται στα δημόσια σχολεία και αποτελούν ακόμη μια πηγή πληροφοριών. Δημιουργικές ασκήσεις Με τον Καθηγητή Συμβουλευτικής, ο μαθητής μπορεί να συμμετέχει σε δημιουργικές ασκήσεις εξερεύνησης του εαυτού του (χαρτί και μολύβι) οι οποίες θα βοηθήσουν στην εξέταση των αξιών, πεποιθήσεων κ.ά. Ασκήσεις μπορεί να βρει στα βιβλία της Υπηρεσία Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής που υπάρχουν σε όλα τα Γραφεία Συμβουλευτικής και διδάσκονται στην Γ Τάξη Γυμνασίου. Μόλις μαζέψει αυτές τις πληροφορίες, στη συνέχεια εξετάζει τις επιλογές καριέρας οι οποίες ταιριάζουν με το προφίλ του. ΠΩΣ ΑΡΧΙΖΩ ΝΑ ΠΑΡΑΓΩ ΚΑΙ ΝΑ ΕΡΕΥΝΩ ΤΙΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑΣ; Δεξαμενή σκέψης Με τη βοήθεια του Καθηγητή Συμβουλευτικής, ο συμβουλευόμενος μπορεί να επεκτείνει τις επιλογές σπουδών και σταδιοδρομίας για τα διάφορα επαγγέλματα. Αυτά τα επαγγέλματα αφορούν τις προηγούμενες δηλωμένες επιλογές του συμβουλευομένου (ενδιαφέροντα, δεξιότητες, αξίες). Μέσα από αυτή τη βοήθεια μπορεί να αναθεωρήσει τις επιλογές του και να αντλήσει πληροφορίες από άλλες πηγές. Έρευνα των επιλογών Ο συμβουλευόμενος μπορεί να δανειστεί βιβλία, περιοδικά και ενημερωτικά έντυπα που υπάρχουν σε όλα τα Γραφεία Συμβουλευτικής (Οδηγοί Επαγγελμάτων, κ.ά.). Επιπρόσθετα, μπορεί να αντλήσει πληροφορίες από το διαδίκτυο, όπου υπάρχουν βάσεις δεδομένων με περιγραφές για πάνω από 1,000 επαγγελματικούς τομείς σε διάφορες χώρες. Υπάρχουν, επίσης, ιστοσελίδες για πανεπιστημιακά τμήματα με τις προοπτικές σπουδών και απασχόλησης, όπως και έρευνες από την Αρχή Ανάπτυξης Ανθρωπίνου Δυναμικού (ΑΝΑΔ, 2010). Υπάρχουν πολυάριθμοι αξιόπιστοι ιστοχώροι που μπορούν να βοηθήσουν στην έρευνα των διαφόρων επιλογών σταδιοδρομίας. Οι εκθέσεις σταδιοδρομίας είναι, επίσης, μια πολύ καλή πηγή πληροφοριών. Κάθε χρόνο ο Σύνδεσμος Καθηγητών Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής προσφέρει στους μαθητές του, μέσα από την Έκθεση Επαγγελμάτων «Σταδιοδρομία», την ευκαιρία να ενημερωθούν, και να ανταλλάξουν απόψεις με επαγγελματίες από μια πληθώρα επαγγελμάτων. Ο θεσμός αυτός συμπληρώνει φέτος πάνω από δέκα χρόνια ζωής. Επιπρόσθετα, πληροφορίες μπορούν να πάρουν οι μαθητές από την εκπαιδευτική έκθεση, την έκθεση του Αγγλικού Συμβουλίου, κ.ά. 24 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

26 Παραγωγή καταλόγου Με τις πιο πάνω ενέργειες και τα βήματα που αναφέραμε ο συμβουλευόμενος είναι πλέον σε θέση να ταξινομήσει τις ελκυστικές επιλογές και να διαγράψει αυτές που δεν ταιριάζουν με τις ανάγκες και τις επιθυμίες του. Τελικά, αν όλα γίνουν σωστά, ο συμβουλευόμενος θα έχει δημιουργήσει ένα πολύ μικρό και συγκεκριμένο κατάλογο. Τώρα είναι η στιγμή να ερευνήσει σε βάθος την κάθε μια από αυτές τις επιλογές. Μερικά ερωτήματα που θα πρέπει να θέσει στον εαυτό του είναι: Πόσα ξέρω για την κάθε επιλογή; Ποιες είναι οι σημερινές και αυριανές ανάγκες στην αγορά; (Δύσκολο να απαντηθεί σε μια ελεύθερη αγορά) Πώς μοιάζει μια τυπική μέρα εργασίας σε αυτό το επάγγελμα; Τι δεξιότητες ή γνώσεις χρειάζονται γι αυτή την επιλογή επαγγέλματος; Τι εκπαίδευση και τι μόρφωση απαιτείται; Ποιος ο μισθός και ποιες οι προοπτικές; Πρέπει, όμως, ο συμβουλευόμενος να θυμάται ότι η σωστή επιλογή καριέρας ή σπουδών είναι υποκειμενική και ότι αυτή η επιλογή μπορεί, όταν χρειαστεί, να διαφοροποιηθεί. Συνέντευξη επιλογής Ένας καλός τρόπος ενημέρωσης είναι η απευθείας επαφή με ένα επάγγελμα, δυνατότητα η οποία δίνεται στα δημόσια σχολεία μέσα από την εβδομάδα εργασίας. Κατά συνέπεια, αν έγιναν όλα τα πιο πάνω, δόθηκε έμφαση στη διδασκαλία της Επαγγελματικής Αγωγής στο Γυμνάσιο, παρουσία και προσοχή στις ενημερωτικές συναντήσεις των Λυκείων και Τεχνικών Σχολών, έγιναν σωστές επιλογές μαθημάτων, αξιολογήθηκαν σωστά όλες οι επιλογές και έγινε ο κατάλογος των επιλογών, αυτό που μένει είναι να αναπτυχθεί ένα σχέδιο δράσης. Σχέδιο Δράσης Για να γίνουν τα όνειρα πραγματικότητα είναι απαραίτητο ο κάθε ενδιαφερόμενος να αναπτύξει ένα σχέδιο δράσης. Είναι διαφορετικές οι απαιτήσεις για σπουδές στην Κύπρο και την Ελλάδα από ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ. Προορισμοί όπως αυτοί της Γαλλία, της Γερμανίας και άλλων Ευρωπαϊκών χωρών κερδίζουν συνεχώς έδαφος στις επιλογές των μαθητών. Συνεπώς, οι υποψήφιοι φοιτητές θα πρέπει να απαντήσουν στα ερωτήματα: Σε ποια χώρα; Ποια πανεπιστήμια; Ποια τα κριτήρια εισδοχής σε αυτά; Πώς εξασφαλίζω όλα τα προαπαιτούμενα; Πόσα χρόνια θα είναι η διάρκεια των σπουδών; Ποιο είναι το κόστος σπουδών και διαβίωσης; Στη συνέχεια καλά είναι να αξιολογείται περιοδικά αυτό το σχέδιο και να γίνονται οι ανάλογες αναπροσαρμογές. Στην πορεία αυτής της διαμορφωτικής αξιολόγησης ο συμβουλευόμενος θα πρέπει να διερωτάται συνεχώς, «Τι έμαθα για τον εαυτό μου;», «Έμαθα κάτι νέο;», «Με ικανοποιούν οι μέχρι σήμερα επιλογές μου;». Είναι πολύ σημαντικό να λάβει υπόψη ότι η αξιολόγηση και η επαναξιολόγηση δεν είναι ευκαιρία για να τιμωρήσει τον εαυτό του αλλά μια ευκαιρία να διαφοροποιήσει το αρχικό του σχέδιο. Η επιλογή καριέρας είναι άλλωστε μια συνεχής και κυκλική διαδικασία. Η αποδοχή της ευθύνης για την υλοποίηση αυτού του σχεδίου και η διαχείριση των πόρων που ένας έχει στη διάθεσή του, δίνει κατεύθυνση στη μελλοντική πορεία της ζωής του. Αυτή η πορεία που αγγίζει τόσες πτυχές και λαμβάνει τόσους πολλούς παράγοντες υπόψη είναι αυτό που ονομάζουμε προγραμματισμός διά βίου καριέρας (Αντωνίου, 2011). ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΟ 25

27 2. Οργανωτική Δομή Το πρόγραμμα το οποίο εισηγούμαστε (όπως φαίνεται στο διάγραμμα με τα στοιχεία του Γενικού/ Περιεκτικού Μοντέλου Συμβουλευτικής) βασίζεται πάνω στο Γενικό/ Περιεκτικό Μοντέλο Συμβουλευτικής, όπως προτάθηκε από τους Gysbers και Henderson, (1994) και περιέχει επτά συνιστώσες, οργανώνεται γύρω από δύο μεγάλες κατηγορίες: τα δομικά στοιχεία και τα συστατικά του προγράμματος. Τα τρία δομικά στοιχεία περιγράφουν πώς το πρόγραμμα συνδέεται με άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα (ορισμός), τους λόγους για τους οποίους το πρόγραμμα είναι σημαντικό και αναγκαίο (ορθολογική/ σκεπτικό) και τη συμβολή του στις αρχές που στηρίζεται το πρόγραμμα (υποθέσεις/ παραδοχές). Τα συστατικά στοιχεία του προγράμματος οριοθετηθούν τις κύριες δραστηριότητές του και τους ρόλους και αρμοδιότητες του προσωπικού που εμπλέκεται στη υλοποίησή του. Αυτά τα στοιχεία του προγράμματος έχουν να κάνουν με το αναλυτικό και τις κατευθύνσεις σπουδών, την ατομική προετοιμασία και τον ατομικό σχεδιασμό, την ανταπόκριση των συμβούλων και την υποστήριξη του συστήματος (Gysbers & Moore, 1981). 2.1 Δομικά Συστατικά Ορισμοί Ο ορισμός πρόγραμμα περιλαμβάνει την περιγραφή της αποστολής, τον προσανατολισμό του προγράμματος και την κεντρική του θέση στο συνολικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα ή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Σκιαγραφούνται οι ικανότητες που επιδιώκεται να αποκτήσουν οι συμβουλευόμενοι μαθητές, φοιτητές κ.λπ. ως αποτέλεσμα της συμμετοχής τους στο πρόγραμμα, συνοψίζονται τα βασικά του συστατικά και προσδιορίζεται ποιος θα είναι ο συμβουλευόμενος του προγράμματος. Αυτό είναι σημαντικό γιατί οι υπηρεσίες που προσφέρει η ΥΣΕΑ του ΥΠΠ απευθύνονται σε ένα διαφορετικό κοινό από αυτό του Τμήματος Εργασίας του ΥΕΚΑ Παραδοχές Παραδοχές είναι οι αρχές που διαμορφώνουν και κατευθύνουν το γενικό περιεκτικό πρόγραμμα συμβουλευτικής. Περιλαμβάνουν δηλώσεις σε σχέση με την προσφορά των συμβούλων και την προσφορά των προγραμμάτων συμβουλευτικής, στην ανάπτυξη των μαθητών. Περιλαμβάνουν τις βάσεις που υποστηρίζουν το γενικό περιεκτικό πρόγραμμα συμβουλευτικής και ισορροπούν τη σχέση εκπαιδευτικού προγράμματος και συμβουλευτικού προγράμματος Σκεπτικό Το σκεπτικό του γενικού περιεκτικού προγράμματος συμβουλευτικής έχει να κάνει με τη σημαντικότητά του και τη θέση του ως ίσο μέρος του εκπαιδευτικού συστήματος. Το πρόγραμμα αυτό πρέπει να υπάρχει για τους μαθητές λόγω της μεγάλης ανάγκης που έχουν για να εξασφαλίσουν, διαμέσου του, τις απαραίτητες δεξιότητες. Συμπεριλαμβάνονται έτσι σε αυτό συμπεράσματα τα οποία απορρέουν από τις ανάγκες των μαθητών της κοινότητας και τους δηλωμένους στόχους του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, της Μέσης Εκπαίδευσης, της Υπηρεσίας Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής και της σχολικής μονάδας. 2.2 Συστατικά Προγράμματος Η εξέταση των αναγκών των μαθητών, η ποικιλία των συμβουλευτικών μεθόδων, των τεχνικών που χρησιμοποιούνται και των διαθέσιμων πόρων, καθώς επίσης, οι αυξήσεις στις προσδοκίες των υπευθύνων για τη χάραξη πολιτικής στην εκπαίδευση, αλλά και των αποδεκτών της, υποδηλώνει ότι είναι απαραίτητο να εισαχθεί στα σχολεία μια νέα δομή για τα προγράμματα συμβουλευτικής και επαγγελματικής αγωγής. Η θέση ότι η συμβουλευτική πρέπει να είναι οργανωμένη γύρω από τις παραδοσιακές υπηρεσίες πληροφόρηση, αξιολόγηση, παροχή συμβουλών, τοποθέτηση και παρακολούθηση (για τα Τμήματα Εργασίας) και στις τρεις πτυχές της εκπαιδευτική, προσωπική/ κοινωνική, επαγγελματική δεν είναι πλέον επαρκής για την εκτέλεση των αναγκαίων συμβουλευτικών δραστηριοτήτων στα σημερινά σχολεία. Όταν η θέση του συμβούλου οργανώνεται γύρω από τις υπόλοιπες υπηρεσίες, θεωρείται συχνά, ως μια επιπρόσθετη και μόνο υποστηρικτική υπηρεσία του σχολείου, αντί να θεωρείται ισότιμη και συμπληρωματική. Η θεώρηση της συμβουλευτικής μέσα από τις «τρεις πτυχές» της, πολύ συχνά είχε ως αποτέλεσμα τον τεμαχισμό της και την απασχόληση με διοργάνωση δραστη- 26 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

28 ριοτήτων, δημιουργώντας έτσι ένα διαφορετικό είδος συμβούλου. Για παράδειγμα, στην εκπαιδευτική συμβουλευτική δίνουν περισσότερο έμφαση οι Καθηγητές ΣΕΑ και οι Υπεύθυνοι εισδοχής των πανεπιστημίων, στην προσωπική συμβουλευτική οι Καθηγητές ΣΕΑ, οι Εκπαιδευτικοί Ψυχολόγοι και οι Κοινωνικοί Λειτουργοί, στην επαγγελματική συμβουλευτική οι Λειτουργοί του Τμήματος Εργασίας και σε κάποιο βαθμό οι φορείς των πανεπιστημίων με την Αρχή Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού. Αν όμως οι παραδοσιακές δομές για την προσφορά συμβουλευτικής στα σχολεία δεν είναι πλέον επαρκείς, τι δομή χρειάζεται; Ένας τρόπος για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα είναι μέσα από τη διερεύνηση κατά πόσο: οι μαθητές χρειάζονται ειδικές γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες για να αναπτύξουν ικανότητες σωστού επαγγελματικού προσανατολισμού. οι μαθητές χρειάζονται βοήθεια στα προσωπικά, εκπαιδευτικά και επαγγελματικά τους σχέδια. οι μαθητές χρειάζονται ειδική στήριξη για να χειριστούν τα δικά τους αναπτυξιακά προβλήματα ή για να διαχειριστούν πιθανές κρίσεις; τα σχολικά εκπαιδευτικά προγράμματα και το προσωπικό που υπηρετεί στα σχολεία χρειάζεται στήριξη, η οποία μπορεί να προσφερθεί κατά τον καλύτερο τρόπο από τους σχολικούς συμβούλους; Μια καταφατική απάντηση σε αυτές τις ερωτήσεις προϋποθέτει μια δομή που είναι πολύ διαφορετική από το σημερινό παραδοσιακό μοντέλο. Η αναθεώρηση της πλειάδας των κατευθυντήριων γραμμών εγκυκλίων, νομοθεσιών των μεθόδων, τεχνικών και πόρων που διατίθενται σήμερα, η κατανόηση των προσδοκιών, όπως καταγράφονται στις εθνικές πολιτικές, αλλά και των αναγκών των τελικών χρηστών αυτών των υπηρεσιών, συνηγορεί στην ανάπτυξη ενός διαφορετικού μοντέλου συμβουλευτικής. Η δομή που προτείνεται, με βάση τα πιο πάνω και μέσα από μια ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, οδηγεί στην ανάπτυξη ενός πρότυπου προγράμματος συμβουλευτικής με τέσσερα συστατικά: Το αναλυτικό συμβουλευτικής Την ατομική προετοιμασία του συμβούλου Την ανταπόκριση των συμβούλων Την υποστήριξη του συστήματος (Gysbers & Henderson, 1994 Gysbers & Moore, 1981). Το αναλυτικό συμβουλευτικής έχει επιλεγεί γιατί αποτελεί το όχημα του προγράμματος για την επίτευξη των στόχων του, για όλους τους μαθητές και οριοθετεί τα βήματα ώστε αυτό να γίνει με ένα συστηματικό τρόπο. Η ατομική προετοιμασία και σχεδιασμός έχουν συμπεριληφθεί ως μέρος του προγράμματος λόγω των αυξημένων αναγκών όλων των μαθητών για συστηματικό σχεδιασμό, παρακολούθηση και έλεγχο της προόδου τους. Με αυτό τον τρόπο λαμβάνουν υπόψη και ενεργούν κάνοντας τα επόμενά τους βήματα με βάση προσωπικά, εκπαιδευτικά και επαγγελματικά κριτήρια. Η ανταπόκριση των συμβούλων έχει επιλεγεί λόγω της ανάγκης για άμεση στήριξη των μαθητών, είτε αυτό περιλαμβάνει συμβουλευτική για τη διαχείριση κρίσεων, είτε περιλαμβάνει παραπομπές, καθοδήγηση των γονέων, εκπαιδευτικών και άλλων ειδικών. Η υποστήριξη του συστήματος έχει επιλεγεί γιατί αν τα προηγούμενα τρία συστατικά θέλουμε να είναι αποτελεσματικά, μια ποικιλία υποστηρικτικών δραστηριοτήτων που περιλαμβάνουν την ανάπτυξη προσωπικού, έρευνα και ανάπτυξη προγραμμάτων, είναι απαραίτητη. Επιπρόσθετα, η υποστήριξη του συστήματος συνεπικουρεί την ανάγκη του προγράμματος συμβουλευτικής, να προσφέρει ανάλογη στήριξη σε άλλα προγράμματα, πάντοτε μέσα από μια δίκαιη κατανομή χρόνου, ευθύνης και συνεισφοράς στη λειτουργία του σχολείου. Αυτά τα συστατικά στοιχεία στην πορεία λειτουργούν υποστηρικτικά στην οργάνωση των μεθόδων καθοδήγησης, των τεχνικών που χρησιμοποιούνται και των πόρων που χρειάζονται για να λειτουργήσει ένα γενικό περιεκτικό πρόγραμμα συμβουλευτικής. Ένα πρόγραμμα δεν είναι περιεκτικό αν δεν περιλαμβάνονται σε αυτό δραστηριότητες για τους μαθητές, τους γονείς και το εκπαιδευτικό προσωπικό μέσα και από τα τέσσερα συστατικά στοιχεία Αναλυτικό Συμβουλευτικής Το Γενικό Περιεκτικό Μοντέλο Συμβουλευτικής στηρίζεται στην υπόθεση ότι όλα τα περιεκτικά προγράμματα πρέπει να έχουν τέτοιο περιεχόμενο, ώστε όλοι οι μαθητές να μαθαίνουν με συστηματικό τρόπο. Προκειμένου να συμβεί αυτό, οι σύμβουλοι θα πρέπει καταρχήν να διδάσκουν, να ηγούνται των διαφόρων ομάδων ή να αξιοποιούνται οι ίδιοι ως πόροι πηγές πληροφόρησης για όσους ασχολούνται με τη συμβουλευτική και την επαγγελματική αγωγή. Αυτή η ιδέα όμως δεν είναι καινούργια. Η έννοια του αναλυτικού συμβουλευτικής έχει βαθιές ρίζες, όμως, το νέο στοιχείο έχει να κάνει με τις πολλές προσεγγίσεις. Προσεγγίσεις που αφορούν στην προσφορά καθοδήγησης, στην ανάπτυξη των συμβουλευτικών τεχνικών, των πολλών μεθόδων ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΟ 27

29 παροχής τους, αλλά και της αύξησης των πηγών που υπάρχουν σήμερα και οι οποίες λειτουργούν καλύτερα όταν ενταχθούν μέσα στο αναλυτικό. Επίσης, νέα είναι η έννοια του οργανωμένου και συνεχιζόμενου αναλυτικού προγράμματος, του γενικού περιεκτικού μοντέλου συμβουλευτικής. Το αναλυτικό της συμβουλευτικής συνήθως περιλαμβάνει δομημένες δραστηριότητες, οι οποίες παρουσιάζονται κατά ένα συστηματικό τρόπο μέσα από στρατηγικές όπως οι πιο κάτω: Δραστηριότητες για την τάξη Οι Καθηγητές ΣΕΑ διδάσκουν ή υποστηρίζουν τη διδασκαλία και το αναλυτικό συμβουλευτικής μέσα από διαλέξεις, προγράμματα, κ.ά. Υποστήριξη σε αυτά τα προγράμματα οι Καθηγητές ΣΕΑ μπορούν να προσφέρουν στους Υπεύθυνους Καθηγητές και τους διδάσκοντες (Watts, 2010). Το αναλυτικό συμβουλευτικής δεν πρέπει να έχει να κάνει μόνο με ένα ή δύο αντικείμενα στην εκπαίδευση. Θα πρέπει να περιλαμβάνεται σε όσο το δυνατό περισσότερα μαθήματα, ή ακόμη και όλο το αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου. Αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να γίνουν όχι μόνο στις αίθουσες διδασκαλίας, αλλά και στα επαρχιακά και κεντρικά γραφεία, κ.ά. προσδίδοντας έτσι μια πιο εργαστηριακή μορφή. Ομαδικές δραστηριότητες Οι Καθηγητές ΣΕΑ μπορούν να οργανώσουν από ομαδικές δραστηριότητες μέχρι ημερίδες συμβουλευτικής με δράσεις ανάλογες της έκθεσης επαγγελμάτων «Σταδιοδρομίας», της εκπαιδευτικής έκθεσης και των παρουσιάσεων των Πανεπιστημίων. Αυτές μπορούν να ενταχθούν στους ομίλους ή να εμπλέξουν και άλλους καθηγητές και διοικητικούς του σχολείου για να προσδώσουν σε αυτές κύρος και έκταση ανάλογη της σημασίας τους. Αν και αυτές οι δραστηριότητες αποτελούν ευθύνη του Καθηγητή ΣΕΑ, η υλοποίηση του αναλυτικού συμβουλευτικής, η συνεργασία, ο συντονισμός και η στήριξη όλου του προσωπικού του σχολείου είναι απαραίτητα για την επιτυχή υλοποίησή του Ατομική Προετοιμασία Η ανησυχία για την ανάπτυξη των μαθητών σε μια σύνθετη κοινωνία ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της συμβουλευτικής στην Αμερική από την εποχή του Φρανκ Πάρσον (Parsons, 1907), όπως επίσης και για τη συμβουλευτική στην Κύπρο (Γεωργιάδης, 1967), από τα πρώτα της βήματα. Τα τελευταία χρόνια η ανησυχία για την ατομική ανάπτυξη του μαθητή έχει γίνει πιο έντονη, καθώς η κοινωνία μας γίνεται όλο και πιο απαιτητική και περίπλοκη. Η ανησυχία αυτή εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους, αλλά ίσως θα μπορούσαμε να την εκφράσουμε συνοπτικά μέσα από τον χιλιοειπωμένο συμβουλευτικό στόχο της: «Βοήθεια σε όλους τους μαθητές να γίνουν αυτό που πραγματικά είναι ικανοί να γίνουν», αξιοποιώντας δηλαδή όλες τους τις δυνάμεις προς τη σωστή γι αυτούς κατεύθυνση. Για την επιτυχία αυτού του σκοπού, μέσα από την παρούσα συνιστώσα του Γενικού Περιεκτικού Μοντέλου, χρειάζονται δραστηριότητες και διαδικασίες που να βοηθούν τους μαθητές στην κατανόηση της ανάπτυξής τους και στη συνεχή διαμορφωτική αξιολόγησή τους. Οι μαθητές κατανοούν τους στόχους, τις αξίες, τις ικανότητες, τις δεξιότητες και τα συμφέροντά τους, έτσι ώστε να μπορούν να συνεχίσουν αυτή την πορεία και να προχωρήσουν εκπαιδευτικά και επαγγελματικά. Μέσα από αυτή την έννοια οι Καθηγητές ΣΕΑ γίνονται ειδικοί στην προσωπική ανάπτυξη και ένταξη των μαθητών. Ο ατομικός σχεδιασμός αποτελείται από δραστηριότητες που βοηθούν τους μαθητές να προγραμματίζουν, να παρακολουθούν και να διαχειρίζονται τη μάθηση, όπως και την προσωπική και επαγγελματική τους ανάπτυξη/εξέλιξη. Η έμφαση δίνεται στην παροχή βοήθειας προς τους μαθητές, με τη στενή συνεργασία των γονέων, για την ανάπτυξη, ανάλυση και αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, των επαγγελματικών και των προσωπικών σχεδίων και στόχων τους. Ο ατομικός σχεδιασμός υλοποιείται μέσα από τις ακόλουθες στρατηγικές: Ατομική Αξιολόγηση: Οι Καθηγητές ΣΕΑ βοηθούν τους μαθητές να ανακαλύψουν αλλά και να ερμηνεύσουν σωστά τις ικανότητες, τα ενδιαφέροντα, τις δεξιότητες και τα επιτεύγματά τους. Η σωστή χρήση των αποτελεσμάτων των διαφόρων τεστ ή δοκιμίων και άλλων πληροφοριών που αφορούν τον μαθητή είναι ένα σημαντικό κομμάτι της παρεχόμενης βοήθειας, μέσα από τη συμβουλευτική διαδικασία, για την ανάπτυξη άμεσων και μακροπρόθεσμων σχεδίων και στόχων. Ατομική Συμβουλευτική: Οι Καθηγητές ΣΕΑ βοηθούν τους μαθητές να χρησιμοποιούν αυτοαξιολογήσεις και άλλες πληροφορίες για θέματα προσωπικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά, επαγγελματικά, καθώς επίσης, και πληροφορίες για την αγορά εργασίας. Αυτή η πληροφόρηση είναι που θα τους βοηθήσει να σχεδιάσουν αλλά και να υλοποιήσουν τους προσωπικούς, εκπαιδευτικούς και επαγγελματικούς τους στόχους. Τοποθέτηση/ ένταξη: Οι Καθηγητές ΣΕΑ, όπως και το υπόλοιπο εκπαιδευτικό προσωπικό του σχολείου βοηθούν τους μαθητές να αποφασίσουν για τις μεταγυμνασιακές και μεταλυκειακές επιλογές, να κάνουν τη μετάβαση από το σχολείο στην αγορά εργασίας ή ακόμη και στην απόκτηση επιπρόσθετης εκπαίδευσης, μέσα από ένα πανεπιστήμιο ή εκπαιδευτικό κέντρο κατάρτισης. 28 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ