ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ (ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ)

Transcript

1 ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ (ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ) ΑΣΗΜΑΚΗΣ ΨΥΧΟΥ ΑΚΗΣ Καθηγητής Α.Π.Θ. Σε συνεργασία µε Αναπτυξιακή Κοζάνης Α.Ε. (ΑΝΚΟ) ιεύθυνση Γεωργικής Ανάπτυξης Ν.Κοζάνης Οκτώβριος

2 ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ (ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα 1. Εισαγωγή 3 2. ιαρθρωτικά χαρακτηριστικά και κλάδοι παραγωγής 4 3. Η κατανοµή των κλάδων παραγωγής στις περιοχές του νοµού 7 4. Συνέπειες της πολιτικής που ασκήθηκε Αδυναµίες και προβλήµατα Προτάσεις παρεµβάσεων Κλάδοι παραγωγής και δραστηριότητες 18 2

3 ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ (ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ) 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανάπτυξη του Ν. Κοζάνης προσδιορίστηκε από την αξιοποίηση των κοιτασµάτων λιγνίτη, τη µετανάστευση της περιόδου και τη γεωγραφική του θέση. Η ανάπτυξη του νοµού συνέτεινε στην αναδιάρθρωση του πρωτογενή του τοµέα. Αναδιάρθρωση που έγινε χωρίς τα απαιτούµενα έργα υποδοµής, στον τοµέα της παραγωγής µεταποίησης και εµπορίας, ενώ τις τελευταίες δύο δεκαετίες κατευθύνεται από την ασκούµενη Κοινή Αγροτική Πολιτική. Η ανάπτυξη του πρωτογενή τοµέα στο νοµό χαρακτηρίζεται από την ουσιαστική µείωση των εντάσεως εργασίας κλάδων παραγωγής, από τη διαφοροποίηση της σύνθεσης της παραγωγής µεταξύ των περιοχών του και από την αλλαγή στη διάρθρωση των γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Στον πρωτογενή τοµέα επικρατούν καλλιέργειες µε χαµηλές απαιτήσεις σε εργασία ενώ έχει περιορισθεί η κτηνοτροφία. Περιορισµοί για τη γεωργική ανάπτυξη προκύπτουν από το ορεινό ανάγλυφο του νοµού, το 77% της έκτασής του είναι εκτάσεις ορεινές και ηµιορεινές, από τη µικρή αναλογία αρδευόµενου εδάφους, ενώ ο νοµός είναι πλούσιος σε υδάτινους πόρους και από τις δυσµενείς για τη φυτική παραγωγή κλιµατολογικές συνθήκες που περιορίζουν την βλαστική περίοδο. Οι συνθήκες αυτές δεν είναι περιοριστικές για την ανάπτυξη των κλάδων ζωικής παραγωγής (κτηνοτροφία). Τα χαρακτηριστικά του πρωτογενή τοµέα συνεπάγονται συνεχή µείωση του αγροτικού πληθυσµού, εφ όσον δε δηµιουργούνται εναλλακτικές δραστηριότητες και µακροπρόθεσµα µείωση των εισοδηµάτων. Είναι προφανές ότι η στήριξη που παρέχεται από την ασκούµενη γεωργική πολιτική από µόνη της δε µπορεί να συµβάλλει στην περαιτέρω ανάπτυξη της γεωργίας, για την οποία απαιτείται βελτίωση των υποδοµών, άρση περιορισµών και βελτίωση της διοικητικής και γεωτεχνικής στήριξης. Έτσι θα επιτευχθεί η καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιµων φυσικών πόρων, η εκµετάλλευση συγκριτικών πλεονεκτηµάτων του νοµού και θα βελτιωθεί η λειτουργία της αγοράς που θα συµβάλλει στη διαφοροποίηση των κλάδων του πρωτογενή τοµέα. Η παρούσα εµπειρογνωµοσύνη σκιαγραφεί τον πρωτογενή τοµέα του Ν.Κοζάνης, διακρίνει το νοµό σε έξι περιοχές και αναδεικνύει τα χαρακτηριστικά, τις αδυναµίες και τις προοπτικές κάθε περιοχής, ενώ γίνεται αναφορά στις συνέπειες της πολιτικής 3

4 που ασκήθηκε. Επισηµαίνονται οι αδυναµίες και τα προβλήµατα που αποτελούν τους κύριους περιορισµούς για την αγροτική ανάπτυξη και προτείνονται παρεµβάσεις που µπορεί να αναληφθούν στα πλαίσια των αρµοδιοτήτων της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης. Η εµπειρογνωµοσύνη συµπληρώνεται µε την υπόδειξη κλάδων και δραστηριοτήτων που µπορούν να αναπτυχθούν συµβάλλοντας στην επιζητούµενη διαφοροποίησης των δραστηριοτήτων στον τοµέα. Τέλος επισηµαίνεται ότι η περαιτέρω αγροτική ανάπτυξη του νοµού συνδέεται κυρίως µε την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτηµάτων που διαθέτει. 2. ΙΑΡΘΡΩΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΛΑ ΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Ο νοµός Κοζάνης είναι ο µεγαλύτερος νοµός της. Μακεδονίας µε έκταση 3514 χιλ.στρ. από τα οποία καλλιεργούνται τα 885 χιλ.στρ. περίπου. Η έκταση αυτή, σύµφωνα µε τα πρόσφατα δηµοσιευµένα στοιχεία κατανέµεται σε εκµεταλλεύσεις (Πίνακας 1) 1. Από το σύνολο των εκµεταλλεύσεων οι περιλαµβάνουν στα σχέδια καλλιέργειάς τους ετήσιες καλλιέργειες που καταλαµβάνουν το 95% της καλλιεργούµενης έκτασης, και 5554 εκµεταλλεύσεις περιλαµβάνουν στα σχέδια καλλιέργειάς τους µόνιµες καλλιέργειες (κυρίως δένδρα και αµπέλια). Η έκταση που αρδεύτηκε το έτος 2000 ανέρχεται σε στρ. (12,6% της συνολικής έκτασης) 2. Στο σύνολο των εκµεταλλεύσεων απασχολήθηκαν κάτοικοι του νοµού (κάτοχοι και µέλη των οικογενειών τους) που αντιπροσωπεύουν το 16,7% του συνολικού πληθυσµού ( άτοµα, απογραφή 2001) Τα χαρακτηριστικά του πρωτογενή τοµέα προκύπτουν από τα µεγέθη των κλάδων που τον αποτελούν: Κλάδοι Φυτικής Παραγωγής Αροτριαίες καλλιέργειες. Καταλαµβάνουν το 95% περίπου της καλλιεργήσιµης έκτασης και προσδιορίζουν τα χαρακτηριστικά της γεωργίας του νοµού. Από τις αροτραίες καλλιέργειες τη µεγαλύτερη έκταση καλύπτει η καλλιέργεια των χειµερινών σιτηρών (σιτάρι σκληρό, σιτάρι µαλακό, κριθάρι) που καθορίζει την παραγωγική κατεύθυνσή του. Από τις άλλες αροτραίες καλλιέργειες ο αραβόσιτος (41 χιλ.στρ.), η µηδική (40 χιλ.στρ.), τα τεύτλα (18 χιλ.στρ.) και η πατάτα (5 χιλ.στρ.) καλλιεργούνται 1 Την προηγούµενη δεκαετία ( ) π συνολικός αριθµός των εκµεταλλεύσεων µειώθηκε κατά 3137 εκµεταλλεύσεις (18,4% των εκµεταλλεύσεων του 1991). 2 Η έκταση που αρδεύεται πρέπει να είναι µεγαλύτερη από αυτήν που καταγράφεται διότι ο αριθµός γεωτρήσεων είναι µεγαλύτερος από αυτόν που υπολογίζεται και ακόµη διότι χρησιµοποιούνται και διάφοροι άλλοι τρόποι αποθήκευσης και µεταφοράς νερού για άρδευση. 4

5 στα αρδευόµενα εδάφη. Ο καπνός ανατολικού τύπου (µπασµάς), η πιο εντατική από άποψη εργασίας αροτραία καλλιέργεια, καλλιεργείται τόσο σε αρδευόµενα όσο και ξηρικά εδάφη. Μεταξύ των αροτραίων καλλιεργειών περιλαµβάνεται ο κρόκος που καλλιεργείται σε έκταση 6 χιλ.στρ. περίπου. ενδρώδεις καλλιέργειες. Καταλαµβάνουν το 2,6% της καλλιεργούµενης έκτασης (23 χιλ.στρ.) µε κύριες καλλιέργειες δένδρων υπό µορφή κανονικών δενδρώνων τη µηλιά, αχλαδιά και ροδακινιά. Η δενδροκαλλιέργεια είναι ιδιαίτερης οικονοµικής σηµασίας σε ορισµένες περιοχές και έχει προοπτικές επέκτασης. Αµπελοκαλλιέργεια. Καταλαµβάνει το 1,6% της καλλιεργούµενης έκτασης στο νοµό (14 χιλ.στρ.). Πρόκειται για καλλιέργεια που η αύξηση των εκτάσεών της περιορίζεται από την εφαρµογή της ΚΑΠ. Βιολογικές καλλιέργειες. Η συνολική έκταση των βιολογικών καλλιεργειών ανέρχεται σε 2800 στρ., από τα οποία τα 1100 στρ. είναι σιτηρά (Άσκιο), τα 363 στρ. ροδακινιές (Βελβεντός), τα 359 στρ. κρόκος, στα οποία προβλέπεται να προστεθούν ακόµη 2800 στρ. (Ελίµεια) και από µικρές εκτάσεις διαφόρων καλλιεργειών σε άλλες περιοχές. Κηπευτική γη. ιάφορα λαχανικά καλλιεργούνται σε µικρές εκτάσεις κυρίως για την κάλυψη οικογενειακών αναγκών και τοπικών αγορών. Θερµοκηπιακές καλλιέργειες. Υπάρχει µικρός αριθµός θερµοκηπίων. Κλάδοι Ζωϊκής παραγωγής Από τους κλάδους ζωικής παραγωγής οικονοµικής σηµασίας είναι η βοοτροφία και η αιγοπροβατοτροφία. Βοοτροφία. Οι κλιµατολογικές συνθήκες δεν είναι αποτρεπτικές για τη βοοτροφία, και µάλιστα οι δυσµενείς κλιµατολογικές συνθήκες για τη φυτική παραγωγή ευνοούν την ανάπτυξη της βοοτροφίας περιορίζοντας τον ανταγωνισµό της φυτικής παραγωγής ως προς το έδαφος. Ο κλάδος της βοοτροφίας που περιλαµβάνει αγελάδες γαλακτοπαραγωγής, θηλάζουσες αγελάδες και ζώα κρεοπαραγωγής παρουσιάζει συνεχή µείωση. Από τα πρόσφατα δηµοσιευµένα στοιχεία (2001) προκύπτει ότι στο νοµό υπάρχουν 830 εκµεταλλεύσεις που εκτρέφουν βοοειδή, µε συνολικό αριθµό ζώων. Ειδικότερα για την γαλακτοπαραγωγό βοοτροφία τα στοιχεία του Ελληνικού Οργανισµού Γάλακτος δείχνουν ότι το έτος το δικαίωµα παραγωγής γάλακτος του νοµού ήταν τόνοι κατανεµηµένο σε 1367 παραγωγούς από τους οποίους οι 1279 παρέδωσαν τόνους. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας ( ) το δικαίωµα παραγωγής του νοµού περιορίσθηκε στους

6 τόνους κατανεµηµένο σε 371 παραγωγούς από τους οποίους 360 παρέδωσαν τόνους. Είναι προφανές ότι κατά τη διάρκεια της δεκαετίας ο κλάδος αναδιοργανώθηκε, προφανώς µε µείωση του αριθµού των µικρών παραγωγών, έτσι ενώ η µέση παραγωγή το ήταν 13,6 τόνους γάλακτος ανά παραγωγό, το έτος αυξήθηκε στους 38,4 τόνους/παραγωγό. Η αναδιοργάνωση αυτή του κλάδου, που ήταν σε µεγάλο βαθµό επιθυµητή, οφείλεται σε πολλούς παράγοντες µεταξύ των οποίων περιλαµβάνονται η γήρανση και η µείωση του αγροτικού πληθυσµού και ενδεχοµένως στα προβλήµατα που δηµιουργήθηκαν κατά την εφαρµογή των ποσοστώσεων. Στο νοµό υπάρχουν προϋποθέσεις αύξησης του αριθµού των γαλακτοπαραγωγών εκµεταλλεύσεων γι αυτό να επιδιωχθεί η αποδοχή αιτηµάτων του νοµού κατά την κατανοµή της αύξησης της Εθνικής Ποσόστωσης κατά 120 χιλ.τόνους. Στις ορεινές και ηµιορεινές περιοχές του νοµού η εκτροφή θηλαζουσών αγελάδων είναι µια αξιόλογη δραστηριότητα µε προοπτικές επέκτασης οι οποίες όµως περιορίζονται από τις ρυθµίσεις της ΚΑΠ. Αιγοπροβατοτροφία. Οι εκτεταµένοι βοσκότοποι προσφέρονται για την ανάπτυξη των δύο αυτών κλάδων ενώ οι κλιµατολογικές συνθήκες δεν είναι αποτρεπτικές. Οι περιορισµοί προκύπτουν από τη διαθέσιµη υποδοµή. Την προηγούµενη δεκαετία ο αριθµός των εκτρεφοµένων προβάτων και αιγών µειώθηκε κατά 31,5 χιλ. (από 274,5 σε 243,0 χιλ. ζώα). Από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ προκύπτει ότι το έτος 2000 υπήρχαν 1658 εκµεταλλεύσεις εκτροφής προβατοειδών µε συνολικό αριθµό ζώων και 1766 εκµεταλλεύσεις εκτροφής αιγοειδών µε συνολικό αριθµό ζώων. Είναι ενδιαφέρουσα η διερεύνηση των προοπτικών ανάπτυξης της βιολογικής αιγοπροβατοτροφίας. Λοιποί κλάδοι ζωικής παραγωγής. Πρόκειται για τη χοιροτροφία, µελισσοκοµία και την ορνιθοτροφία κλάδοι που απαντώνται σε ορισµένες κοινότητες και έχουν τοπική σηµασία. Από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ (2000) προκύπτει ότι στο νοµό εκτρέφονται χοίροι από 1277 εκµεταλλεύσεις, ότι υπάρχουν 4802 κυψέλες µελισσών που διατηρούνται από 163 εκµεταλλεύσεις, και 6453 εκµεταλλεύσεις που διατηρούσαν πουλερικά. Η ανάπτυξη κυρίως του δευτερογενή τοµέα του νοµού σε συνδυασµό µε τη µετανάστευση συνέτεινε στην αναδιάρθρωση των κλάδων φυτικής παραγωγής µε την επικράτηση των κλάδων χαµηλών απαιτήσεων σε ανθρώπινη εργασία και την ουσιαστική µείωση των µεγεθών της κτηνοτροφίας του νοµού, παρά το γεγονός ότι τα 6

7 εδαφοκλιµατικά χαρακτηριστικά του ευνοούν την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στον ανεπαρκή εκσυγχρονισµό των κτηνοτροφικών εκµεταλλεύσεων που θα συνέβαλε στη µείωση των απαιτήσεων σε ανθρώπινη εργασία σε συνδυασµό µε την ανεπάρκεια υποδοµής µεταποίησης και ακόµη στη γεωγραφική θέση του νοµού. Εξάλλου η εφαρµογή της ΚΑΠ, παρά τον έντονο προστατευτισµό που παρέχει στην κτηνοτροφία, ευνόησε περισσότερο την ανάπτυξή της στις πεδινές περιοχές, ενώ µε τις συνθήκες της χώρας η κτηνοτροφία στις ορεινές περιοχές δεν αντιµετωπίζει έντονο ανταγωνισµό από τους κλάδους φυτικής παραγωγής. Σχετικά µε την ΚΑΠ επισηµαίνεται ότι οι υφιστάµενοι ποσοτικοί περιορισµοί είναι ιδιαίτερης σηµασίας για τις εδαφοκλιµατικές συνθήκες του νοµού που περιορίζουν τις γεωργικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα τη διαφοροποίηση των κλάδων φυτικής παραγωγής. 3. Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΚΛΑ ΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ Η περιορισµένη στα πλαίσια του νοµού διαφοροποίηση των κλιµατολογικών συνθηκών, η διαφοροποίηση του ανάγλυφου και το διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης των άλλων τοµέων οικονοµικής δραστηριότητας συνέτειναν στη διαφοροποίηση των παραγωγικών κατευθύνσεων και ως εκ τούτου του επιπέδου εκσυγχρονισµού και ανάπτυξης του πρωτογενή τοµέα στις περιοχές του νοµού. Έτσι ο νοµός µπορεί να διακριθεί σε έξι περιοχές διαφορετικών παραγωγικών κατευθύνσεων και επιπέδου γεωργική ανάπτυξης µε διαφορετικούς περιορισµούς, προβλήµατα αλλά και προοπτικές. Πρόκειται: 1. Περιοχή Εορδαίας Περιλαµβάνει τα αγροκτήµατα του ήµου Πτολεµαϊδας, του ήµου Αγίας Παρασκευής, του ήµου Βερµίου και του ήµου Μουρικίου. Η καλλιεργούµενη έκταση της περιοχής ανέρχεται σε 219,5 χιλ.στρ. (25,1% της έκτασης του νοµού) και η αρδευόµενη σε 30,3 χιλ.στρ. (13,8%), ενώ οι εκµεταλλεύσεις της περιοχής αντιπροσωπεύουν το 19% περίπου του συνόλου των εκµεταλλεύσεων του νοµού (Πίνακας 2). i. Τα αγροκτήµατα του ήµου Πτολεµαϊδας βρίσκονται στην πιο ανεπτυγµένη περιοχή του νοµού και περιβάλλουν τις πρώτες µονάδες της ΕΗ. Στην περιοχή αυτή η αναδιάρθρωση των κλάδων Φυτικής και ζωϊκής παραγωγής συνέτεινε στην ουσιαστική µείωση των εντάσεως εργασίας κλάδων (αγελαδοτροφία, αµπελοκαλλιέργεια, καπνοκαλλιέργεια) και συνδυάστηκε µε αλλαγές στη διάρθρωση 7

8 των γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Από τα µέσα της δεκαετίας του 1970 δηµιουργήθηκαν µεγάλες εκµεταλλεύσεις µε πλήρη εξοπλισµό µηχανηµάτων που καλλιεργούν µεγάλες εκτάσεις ενοικιαζόµενων αγρών και έχουν κύρια παραγωγική κατεύθυνση την παραγωγή σιτηρών (χειµερινά σιτηρά, αραβόσιτος). Η γεωργία της περιοχής στηρίζεται σε µεγάλο βαθµό στις επιδοτήσεις της ΚΑΠ, και θα υπάρξουν προβλήµατα κατά την εφαρµογή των µέτρων της αναθεώρησης του Ιδιαίτερο πρόβληµα της περιοχής είναι η µεταφορά εισοδήµατος που οφείλεται στην καλλιέργεια ενοικιαζόµενων εκτάσεων. Οι προοπτικές γεωργικής ανάπτυξης της περιοχής συνδέονται µε την αύξηση των καλλιεργειών αραβόσιτου και τεύτλων, µε την σποροπαραγωγή χειµερινών σιτηρών και ενδεχοµένως µε την αξιοποίηση της τηλεθέρµανσης για γεωργική χρήση. ii. Τα αγροκτήµατα του ήµου Αγίας Παρασκευής (Αγίου Χριστοφόρου, Ερµακίας, Καρυοχωρίου, Σπηλίας), µε συνολική έκταση 28,8 χιλ.στρ. και αρδευόµενη 1417 στρ., βρίσκονται στη βόρεια πλευρά των λιγνιτορυχείων της περιοχής στους πρόποδες του Βερµίου και η γεωργία τους έχει τα ίδια χαρακτηριστικά µε τη γεωργία των αγροκτηµάτων του.πτολεµαϊδας. iii. Τα αγροκτήµατα του ήµου Βερµίου (Κοµνηνών, Ανατολικού, Μεσοβούνου, Πύργων) συνολικής έκτασης 60,3 χιλ.στρ. από τα οποία αρδεύονται τα 8350 στρ., αποτελούν το βόρειο µέρος του νοµού. Οι καλλιέργειες που επικρατούν στα αγροκτήµατα αυτά είναι τα χειµερινά σιτηρά, ο αραβόσιτος και η καπνοκαλλιέργεια. Τις προηγούµενες δύο δεκαετίες στα Αγροκτήµατα Μεσοβούνου και Πύργων επεκτάθηκε η δενδροκοµία (µηλιές, αχλαδιές). Οι προοπτικές της περιοχές συνδέονται κυρίως µε την επέκταση και διαφοροποίηση της δενδροκοµίας, στα αγροκτήµατα Μεσοβούνου και Πύργων. iv. Τα αγροκτήµατα του Μουρικίου (Εµπορίου, Αναρράχης, Αρδάσσης, Μυλοχωρίου, Φούφα), συνολικής έκτασης 38,2 χιλ.στρ. από τα οποία αρδεύονται τα 8317 στρ., αποτελούν τη βορειοδυτική περιοχή του νοµού στους πρόποδες του Μουρικίου. Κύριες καλλιέργειες στην περιοχή αυτή είναι τα χειµερινά σιτηρά, η καλλιέργεια πατάτας, ο αραβόσιτος και η δενδροκοµία. Η περιοχή στο παρελθόν είχε ανεπτυγµένη κτηνοτροφία. Οι προοπτικές ανάπτυξης συνδέονται µε τη διαφοροποίηση και αύξηση των εκτάσεων της δενδροκοµίας. 8

9 Η γεωργία της επαρχίας Εορδαίας τα τελευταία 30 χρόνια περιορίστηκε από την ανάπτυξη του οµώνυµου ενεργειακού κέντρου και σε µεγάλη έκταση αποτελεί συµπληρωµατική πηγή απασχόλησης και εισοδήµατος. 2. Περιοχή Μπουτζακίων Περιλαµβάνει τα αγροκτήµατα του ήµου Υψηλάντη και του ήµου Ελλησπόντου, µε συνολική έκταση 112,2 χιλ.στρ. (12,8% της έκτασης του νοµού), από τα οποία αρδεύονται στρ., ενώ οι εκµεταλλεύσεις της περιοχής αντιπροσωπεύουν το 10,6% περίπου του συνόλου των εκµεταλλεύσεων του νοµού. i. Τα αγροκτήµατα του.υψηλάντη (Μαυροδενδρίου, Λιβερών, Ποντοκώµης, Σιδερά) συνολικής έκτασης 36,6 χιλ.στρ., από τα οποία αρδεύονται τα 5603 στρ. βρίσκονται στην περιοχή των εργοστασίων της ΕΗ. Κύριες καλλιέργειες είναι τα χειµερινά σιτηρά, ο αραβόσιτος, η πατάτα και τα τεύτλα. ιακρίνονται τα ορεινά αγροκτήµατα Σιδηρών και Λιβερών που έχουν αξιόλογη κτηνοτροφία µε προοπτικές ανάπτυξης. ii. Τα αγροκτήµατα του.ελλησπόντου, πρόκειται για τα αγροκτήµατα των πρώην κοινοτήτων που βρίσκονται στις δύο πλευρές του δρόµου Καστανιάς Κοζάνης (περιοχή στην οποία ολοκληρώθηκε το τµήµα της Εγνατίας) συνολικής έκτασης 89,4 χιλ.στρ. από τα οποία αρδεύονται στρ.. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από τη διαφοροποίηση του ανάγλυφού της και περιλαµβάνει τόσο ορεινές και ηµιορεινές εκτάσεις όσο και πεδινές. Στα αγροκτήµατα αυτά υπάρχει µια διαφοροποίηση των αροτραίων καλλιεργειών, µε κύριες καλλιέργειες τα χειµερινά σιτηρά, τεύτλα, αραβόσιτο, πατάτες. Η περιοχή έχει σχετικά αξιόλογη κτηνοτροφία µε κύριους κλάδους τη γαλακτοπαραγωγό αγελαδοτροφία, τις θηλάζουσες αγελάδες και στα ορεινά αγροκτήµατα την αιγοπροβατοτροφία. Οι προοπτικές της περιοχής συνδέονται µε την αξιοποίηση του ανάγλυφου και την ανάπτυξη της καλλιέργειας της πατάτας. 3. Περιοχή Κοζάνης (νότια) Περιλαµβάνει τα αγροκτήµατα των ήµων Κοζάνης, Αιανής και Ελίµειας µε καλλιεργούµενη έκταση 218,4 χιλ.στρ. (22,2% της έκτασης του νοµού) από τα οποία αρδεύονται τα 9663 στρ. ενώ οι εκµεταλλεύσεις της περιοχής αντιπροωπεύουν το 25,8% περίπου των εκµεταλλεύσεων του νοµού. Πρόκειται για ξηρική περιοχή στην οποία επικρατεί η καλλιέργεια σιτηρών που συνδυάζεται µε την καπνοκαλλιέργεια και µε µικρής έκτασης κτηνοτροφία. Στα αγροκτήµατα της Ελίµειας γίνεται προσπάθεια παραγωγής αρωµατικών και 9

10 φαρµακευτικών φυτών. Κύριο όµως χαρακτηριστικό της περιοχής είναι η παραγωγή κρόκου (περιοχή Κρόκου). Την περίοδο αυτή επεκτείνεται η βιολογική καλλιέργεια του κρόκου και γίνεται προσπάθεια παραγωγής νέων προϊόντων. Η ανελαστική ζήτηση του κρόκου και ο έντονος ανταγωνισµός από άλλες χώρες παραγωγής είναι αµφίβολο αν επιτρέπουν την ουσιαστική αύξηση των εκτάσεων της καλλιέργειας και είναι προφανές ότι οι προσπάθειες που γίνονται πρέπει να επιδιώκουν κυρίως τη διεύρυνση της αγοράς του προϊόντος. 4. Περιοχή Σερβίων Βελβεντού (παραλίµνια) Πρόκειται για την περιοχή που βρίσκεται µεταξύ των Πιερίων και της Λίµνης Πολυφύτου που αποτελείται από τα αγροκτήµατα των ήµων Σερβίων και Βελδεντού συνολικής έκτασης 92,7 χιλ.στρ. (10,6% της συνολικής έκτασης του νοµού) από τα οποία αρδεύονται τα στρ. µε τα υφιστάµενα δύο αρδευτικά δίκτυα. Ο συνολικός αριθµός των εκµεταλλεύσεων της περιοχής αντιπροσωπεύει το 14,5% περίπου του συνόλου των εκµεταλλεύσεων του νοµού. Στην περιοχή η γεωργία είναι σχετικά ανεπτυγµένη µε κύριους κλάδους τη ενδροκοµία του Βελβεντού, την καλλιέργεια πατάτας, την καπνοκαλλιέργεια και την κτηνοτροφία στα Σέρβια. Στη γεωργία της περιοχής περιλαµβάνονται η αµπελοκαλλιέργεια, ο αραβόσιτος και τα χειµερινά σιτηρά. Οι προοπτικές ανάπτυξης της περιοχής συνδέονται µε την αξιοποίηση όσων συγκριτικών πλεονεκτηµάτων διαθέτει που οφείλονται στις σχετικά ήπιες κλιµατολογικές της συνθήκες, στα πλαίσια του νοµού, και στο ανάγλυφό της. Έτσι υπάρχουν δυνατότητες επέκτασης και διαφοροποίησης της δενδροκοµίας, της καλλιέργειας πατάτας και πατατόσπορου, όπως επίσης και της αµπελοκαλλιέργειας, ενώ τα χαρακτηριστικά της περιοχής ευνοούν την ανάπτυξη κλάδων ζωϊκής παραγωγής. Η αλιεία στη λίµνη Πολυφύτου αποτελεί συµπληρωµατική πηγή εισοδήµατος και απασχόλησης των κατοίκων της περιοχής και υπάρχουν προοπτικές βελτίωσής της. 5. Περιοχή Σερβίων (ορεινή) Περιλαµβάνει τα αγροκτήµατα των ήµων Καµβουνίων, το αγρόκτηµα της Κοινότητας Λιβαδερού και µέρος του ήµου Σερβίων. Η καλλιεργούµενη έκταση των αγροκτηµάτων Καµβουνίων και Λιβαδερού ανέρχεται σε 34,4 χιλ.στρ. (3,9% της αντίστοιχης έκτασης του νοµού) εκ της οποίας αρδεύονται τα 1392 στρ., ενώ ο αριθµός των εκµεταλλεύσεων αντιπροσωπεύει το 5,3% περίπου των εκµεταλλεύσεων του νοµού. Η περιοχή έχει αξιόλογη κτηνοτροφία (αιγοπροβατοτροφία) µε 10

11 προοπτικές ανάπτυξης, ενώ υπάρχουν δυνατότητες αύξησης της παραγωγής πατατόσπορου. 6. Περιοχή Βοϊου Η περιοχή Βοϊου διακρίνεται στο κάτω Βόϊο, που το αποτελούν τα αγροκτήµατα των ήµων Σιάτιστας και Ασκίου, η Νεάπολη και το αγρόκτηµα Βλάστης (Επαρχία Εορδαίας) και στο άνω Βόϊο των αγροκτηµάτων του ήµου Τσοτιλίου, της Κοινότητας Πενταλόφου και αγροκτηµάτων του ήµου Νεάπολης. Η καλλιεργούµενη έκταση της περιοχής είναι 213,5 χιλ.στρ. (24,4% της αντίστοιχης του νοµού) από τα οποία αρδεύονται στρ. (6,8%), ενώ ο αριθµός των εκµεταλλεύσεων αντιπροσωπεύει το 25,0% περίπου των εκµεταλλεύσεων του νοµού. Στο Κάτω Βόϊο η γεωργία περιορίσθηκε από την ανάπτυξη της γουνοποιϊας (Σιάτιστα). Το ανάγλυφο της περιοχής είναι σχετικά ήπιο µε κύριους κλάδους τα χειµερινά σιτηρά, την αµπελοκαλλιέργεια (Σιάτιστα) την κτηνοτροφία (Άσκιο) και ακόµη σε περιορισµένη έκταση (1100 στρ.) τη βιολογική καλλιέργεια σιτηρών (Άσκιο). Αξιόλογη είναι η γεωργία στο Άσκιο που στηρίζεται στα µικρής έκτασης αρδευτικά δίκτυα. Η αιγοπροβατοτροφία είναι ο κύριος κλάδος ζωικής παραγωγής. Η Βλάστη που περιλαµβάνεται στην περιοχή του Κ.Βοϊου είχε ανεπτυγµένη προβατοτροφία και διαθέτει παράδοση στην παραγωγή µεταποιηµένων προϊόντων (π.χ. µανούρι). Στη Βλάστη είναι εγκαταστηµένο το Πρότυπο Κέντρο Κτηνοτροφίας και Εκπαίδευσης. Πρόκειται για κοινότητα που αναπτύχθηκε σε παραθεριστικό κέντρο. Τα αγροκτήµατα που περιλαµβάνονται στην περιοχή του Άνω Βοϊου διακρίνονται για το ορεινό ανάγλυφό τους µε περιορισµένη γεωργική ανάπτυξη η οποία στηρίζεται από τη άρδευση 9 χιλ.στρ. περίπου. Στην περιοχή υπάρχει φθίνουσα αιγοπροβατοτροφία και βοοτροφία. Τα χειµερινά σιτηρά, η µηδική, το καλαµπόκι και η καπνοκαλλιέργεια είναι οι κύριοι κλάδοι φυτικής παραγωγής. Στην περιοχή του Βοϊου παράγονται σε µικρές ποσότητες φακές και φασόλια (γίγαντες) που καλύπτουν τοπικές ανάγκες. Οι προοπτικές γεωργικής ανάπτυξης της περιοχής περιορίζονται από τη µικρή αναλογία αρδευόµενου εδάφους. Στο Άνω Βόϊο υπάρχουν οικισµοί οι οποίοι προσφέρονται για αγροτοτουρισµό. Η παραπάνω περιγραφή της γεωργίας του νοµού σκιαγραφεί τα χαρακτηριστικά και τα µεγέθη κάθε περιοχής, των οποίων η αξιολόγηση οδηγεί στον προσδιορισµό προτεραιοτήτων που αφορούν τις ανάγκες για παρεµβάσεις µε τις 11

12 οποίες θα επιδιωχθεί η επιτάχυνση της ανάπτυξης. Προτεραιότητες απαιτούνται διότι οι ανάγκες είναι απεριόριστες ενώ οι διαθέσιµοι πόροι είναι πάντοτε περιορισµένοι. Έτσι από την περιορισµένη ανάλυση των χαρακτηριστικών και των µεγεθών κάθε περιοχής προκύπτει η παρακάτω σειρά προτεραιοτήτων που πρέπει να έχουν οι παρεµβάσεις στις περιοχές του νοµού. i. Η περιοχή Βοϊου που είναι η δεύτερη σε έκταση περιοχή του νοµού, µε το µεγαλύτερο αριθµό εκµεταλλεύσεων και µε αναλογία αρδευόµενης έκτασης που υπολείπεται περίπου κατά το ήµισυ της µέσης του νοµού, πρέπει να αποτελεί την πρώτη προτεραιότητα, ενώ ιδιαίτερη έµφαση πρέπει να δοθεί στην περιοχή του Άνω Βοϊου. ii. Η περιοχή Κοζάνης (νότια) µε µικρή αναλογία αρδευόµενου εδάφους, δεύτερη σε καλλιεργούµενη έκταση και δεύτερη σε αριθµό εκµεταλλεύσεων περιοχή. iii. Η περιοχή Σερβίων (ορεινή). Πρόκειται για τη µικρότερη σε έκταση περιοχή του νοµού µε τα µικρότερα µεγέθη και πλήρη ανεπάρκεια υποδοµής. iv. Η περιοχή Μπουζακίων. Πρόκειται για σχετικά ανεπτυγµένη περιοχή που γειτνιάζει µε µονάδα της ΕΗ και διασχίζεται από τµήµα της Εγνατίας οδού. v. Η περιοχή Σερβίων Βελβεντού (παραλίµνια). Είναι η ανεπτυγµένη γεωργικά περιοχή του νοµού, ιδιαίτερα η περιοχή Βελβεντού και έχει προϋποθέσεις περαιτέρω ανάπτυξης. vi. Περιοχή Εορδαίας. Έχει ανεπτυγµένη γεωργία (.Βερµίου), ενώ σε µεγάλη έκταση ασκείται γεωργία µερικής απασχόλησης. Σε ορισµένα διαµερίσµατα της Εορδαίας η οικονοµική σηµασία της γεωργίας είναι περιορισµένη. Σηµειώνεται όµως ότι ο προσδιορισµός προτεραιοτήτων είναι πολιτική αρµοδιότητα γι αυτό η παραπάνω κλίµακα προτεραιοτήτων έχει µόνο ενδεικτική αξία. 4. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΟΥ ΑΣΚΗΘΗΚΕ Η ανάπτυξη του πρωτογενή τοµέα (γεωργία κτηνοτροφία) του Ν.Κοζάνης, όπως και της χώρας, προσδιορίστηκε από την πολιτική που ασκήθηκε όλη τη µεταπολεµική περίοδο. Ιδιαίτερα στο Ν.Κοζάνης η πολιτική που αφορούσε τους άλλους τοµείς της οικονοµίας προσδιόρισε την εξέλιξη του αγροτικού τοµέα, στην οποία, είναι προφανές, ότι συνέβαλε η πολιτική που ασκείται µε ειδικά µέτρα που αφορούν τον τοµέα (αγροτική πολιτική). Στην πολιτική που ασκήθηκε αποδίδεται η 12

13 ουσιαστική βελτίωση των οικονοµικών συνθηκών και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου σε µεγάλη έκταση του νοµού, αλλά και η ενθάρρυνση της µετανάστευσης. Η µείωση των απασχολούµενων στον αγροτικό τοµέα, χωρίς την απαιτούµενη βελτίωση των υποδοµών συνέτεινε στη συρρίκνωση των µεγεθών του και κατά συνέπεια της οικονοµικής του σηµασίας. Στην αγροτική πολιτική και ιδιαίτερα στην άσκηση της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής, µετά το 1981, και των ρυθµίσεών της που αναθεωρήθηκαν, οφείλονται συνέπειες που αφορούν τη σύνθεση των κλάδων φυτικής και ζωικής παραγωγής, την ανάπτυξη ορισµένων κλάδων και κυρίως τη βελτίωση των γεωργικών εισοδηµάτων. Συνέπειες οι οποίες οφείλονται στην ένταση της πολιτικής τιµών (υψηλός βαθµός προστασίας των σιτηρών για µεγάλη περίοδο). Στις επιπτώσεις της ΚΑΠ περιλαµβάνεται η αποµόνωση σε ένα βαθµό του τοµέα από την αγορά, η οποία µερικώς αίρεται µε τις ρυθµίσεις της αναθεώρησης του 2003 και η απροθυµία των παραγωγών να αναλάβουν κινδύνους. Έτσι περιορίστηκε ο αριθµός των παραγόµενων προϊόντων και κυρίως η παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων του νοµού. Στις επιπτώσεις της πολιτικής περιλαµβάνονται τα αποτελέσµατα των ποσοτικών περιορισµών και ιδιαίτερα της καλλιέργειας καπνού, της αµπελοκαλλιέργειας και ενδεχοµένως της παραγωγής αγελαδινού γάλακτος. Η πρόσφατη αναθεώρηση (Ιούνιος 2003) εισάγει την ενιαία ενίσχυση που θα χορηγείται υπό ορισµένες προϋποθέσεις επιδιώκοντας την εφαρµογή γεωργικών πρακτικών συµβατών µε την προστασία του περιβάλλοντος. Η ενιαία ενίσχυση περιλαµβάνει τις άµεσες ενισχύσεις κυρίως των αροτραίων καλλιεργειών και ως εκ τούτου θα εφαρµοσθεί στο νοµό. Στα πλαίσια της κοινής Γεωργικής Πολιτικής, ιδιαίτερης σηµασίας είναι η διαρθρωτική πολιτική µε την οποία γενικά επιδιώκεται η βελτίωση της υποδοµής του αγροτικού τοµέα και ο εκσυγχρονισµός της. Από το 1994 τα διαρθρωτικά µέτρα υλοποιούνται µέσω των ΚΠΣ από τα Τοµεακά Προγράµµατα Εθνικού Επιπέδου και από αντίστοιχα περιφερειακά ΠΕΠ. Στο νοµό Κοζάνης µε το 2-ΠΕΠ- υτικής Μακεδονίας ολοκληρώθηκαν αρδευτικά δίκτυα, έγιναν µετεγκαταστάσεις κτηνοτροφικών µονάδων, παράλληλα έργα αναδασµού και βελτιώθηκε η αγροτική οδοποιία. Στο 3-ΠΕΠ- υτικής Μακεδονίας και µε δύο υποπρογράµµατα επιδιώκεται η ανάπτυξη του αγροτικού χώρου και η ολοκληρωµένη ανάπτυξη ορεινών και παραλίµνιων περιοχών. Είναι προφανές ότι τα προγράµµατα αυτά συµβάλλουν στη 13

14 βελτίωση της υποδοµής στον αγροτικό χώρο, σηµειώνεται όµως ο κατακερµατισµός των πόρων στην εκτέλεση µικρών έργων τοπικής σηµασίας. 5. Α ΥΝΑΜΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Οι αδυναµίες και τα προβλήµατα του αγροτικού τοµέα του νοµού οφείλονται στους παρακάτω παράγοντες. i. Ανθρώπινος Παράγοντας εν πρόκειται για τη µείωση των απασχολούµενων στον πρωτογενή τοµέα η οποία είναι µια αναµενόµενη εξέλιξη αφού οι απαιτήσεις σε ανθρώπινη εργασία της γεωργίας συνεχώς µειώνονται µε την ενσωµάτωση της σύγχρονης τεχνολογίας, αλλά για την πρόωρη έξοδο των αγροτών (µε τη µετανάστευση), την ερήµωση ορισµένων οικισµών και κυρίως για την ηλικιακή σύνθεση, την επαγγελµατική κατάρτιση και το µορφωτικό επίπεδο όσων παραµένουν στον πρωτογενή τοµέα. Τα χαρακτηριστικά αυτά περιορίζουν τις δυνατότητες ανάληψης πρωτοβουλιών και καινοτοµιών και διαφοροποίησης των αγροτικών δραστηριοτήτων. Τα κίνητρα που υπάρχουν για την πρόωρη συνταξιοδότηση και για την προσέλκυση νέων αγροτών επιδιώκουν την άµβλυνση αυτών των προβληµάτων. ii. Ανεπαρκής λειτουργία της Αγοράς Όπως σε όλη τη χώρα η λειτουργία της αγοράς στον πρωτογενή τοµέα ήταν και είναι ανεπαρκής, έτσι η κατανοµή των διαθέσιµων πόρων δεν είναι αποτελεσµατική. Η ανεπάρκεια της λειτουργίας της αγοράς οφείλεται στον κρατικό παρεµβατισµό, µε τον οποίο επιδιώχθηκε η διόρθωση αδυναµιών της λειτουργίας της αγοράς και κυρίως η στήριξη των γεωργικών εισοδηµάτων. Επί πλέον ο κρατικός παρεµβατισµός διατήρησε σε ορισµένες περιοχές αναποτελεσµατικές δοµές, πρόκειται για περιοχές όπου η ανάπτυξη των άλλων τοµέων ήταν περιορισµένη (Βόϊο, Σέρβια). Η ανεπάρκεια της λειτουργίας της αγοράς οφείλεται επίσης στην ανεπάρκεια υποδοµών µεταποίησης και εµπορίας σε ένα νοµό, η γεωγραφική θέση του οποίου δηµιουργούσε αυξηµένες ανάγκες για τέτοια υποδοµή. Στην ανεπαρκή λειτουργία της αγοράς αποδίδεται η επέκταση των πιο έντονα προστατευόµενων κλάδων (π.χ. σιτηρά) και η αντίστοιχη µείωση των καλλιεργούµενων εκτάσεων για την παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων του νοµού (π.χ. όσπρια). Έτσι ένα κύριο πρόβληµα του νοµού είναι ο περιορισµός του αριθµού των παραγόµενων προϊόντων. 14

15 iii. Ανεπαρκής υποδοµή Το ορεινό ανάγλυφο του νοµού και οι επικρατούσες κλιµατολογικές συνθήκες δηµιουργούν αυξηµένες ανάγκες υποδοµής για την αύξηση της παραγωγικότητας. Κύρια υποδοµή για τον τοµέα της παραγωγής αποτελούν τα εγγειοβελτιωτικά έργα µε τα οποία αξιοποιούνται διαθέσιµοι υδάτινοι πόροι του νοµού. Ο νοµός είναι πλούσιος σε υδάτινους πόρους, όπως προκύπτει από το ανάγλυφό του, η αξιοποίησή τους όµως για την αύξηση της παραγωγικότητας του πρωτογενή τοµέα είναι περιορισµένη. Στο νοµό δεν έγιναν µεγάλα εγγειοβελτιωτικά έργα, η αρδευόµενη έκταση αντιπροσωπεύει το 13% περίπου της καλλιεργούµενης, ενώ µε την υλοποίηση των ΚΠΣ δεν επετεύχθηκε ο στόχος της αύξησης της αρδευόµενης έκτασης. Στην υποδοµή για την παραγωγή περιλαµβάνονται η αγροτική οδοποιία, ο αναδασµός και τα παράλληλα έργα αναδασµού, πρόκειται για έργα για τα οποία υπάρχουν σχεδόν απεριόριστες ανάγκες και η συνέχισή τους θα συµβάλλει στη βελτίωση της παραγωγικότητας. Όπως αναφέρθηκε ο νοµός έχει αυξηµένες ανάγκες υποδοµής µεταποίησης και εµπορίας η οποία είναι ανεπαρκής. Από το νοµό εξάγονται σε µεγάλο βαθµό πρωτογενή προϊόντα, ενώ δεν αξιοποιούνται τα ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά των κύριων παραγόµενων προϊόντων της περιοχής (π.χ. των σιτηρών). iv. Κοινωνική Υποδοµή (Υγεία, Παιδεία, Συγκοινωνίες) Πρόκειται για υποδοµή απαραίτητη για τη συγκράτηση του πληθυσµού της υπαίθρου, ενώ αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη των οικονοµικών δραστηριοτήτων. Η κοινωνική υποδοµή είναι αρκετά ανεπτυγµένη στο νοµό ενώ υπάρχουν µεγάλα περιθώρια βελτίωσής της. Τα προβλήµατα υπάρχουν στις πιο καθυστερηµένες περιοχές του νοµού. v. Γεωτεχνική και ιοικητική Στήριξη Είναι γνωστό ότι στο σύνολο της χώρας η Γεωτεχνική και ιοικητική στήριξη που παρέχεται στον πρωτογενή τοµέα παρά τις προσπάθειες που γίνονται δεν είναι ικανοποιητική. Η γεωτεχνική στήριξη πρέπει να περιλαµβάνει την πληροφόρηση σχετικά µε τις δυνατότητες που υπάρχουν, τη βελτίωση της επαγγελµατικής κατάρτισης των αγροτών, την αντιµετώπιση προβληµάτων (πρόβλεψη και καταπολέµηση ασθενειών, ζωονόσων) και την τεχνική στήριξη για καινοτοµίες και νέους κλάδους παραγωγής. Επιπλέον στα πλαίσια της γεωτεχνικής και διοικητικής στήριξης υπάγεται η εφαρµογή της ΚΑΠ και η πλήρης αξιοποίηση των θεσµοθετηµένων κινήτρων. 15

16 Η γεωργία του νοµού έχει σε µεγάλη έκταση τα χαρακτηριστικά της γεωργίας της χώρας. Πρόκειται για το µικρό µέγεθος των εκµεταλλεύσεων που επικρατεί σε ορισµένες περιοχές του νοµού, διάρθρωση που συνεπάγεται τη µη ικανοποιητική ανταγωνιστικότητα των παραγόµενων προϊόντων, το υψηλό κόστος παραγωγής, το µη ικανοποιητικό επίπεδο ποιότητας των παραγόµενων προϊόντων (εξαίρεση αποτελούν η παραγωγή ροδάκινων στο Βελβεντό και µήλων στους Πύργους) και την παραγωγή κυρίως πρωτογενών προϊόντων χωρίς τυποποίηση και µεταποίηση. Πρόκειται για τις εγγενείς αδυναµίες της ελληνικής γεωργίας οι οποίες επιδιώκεται να αντιµετωπισθούν µε διαρθρωτικά µέτρα και βελτίωση γενικότερα της υποδοµής του τοµέα µε την υλοποίηση των ΚΠΣ. Η συνεχής προσαρµογή στις συνθήκες της αγοράς που απαιτείται για την αντιµετώπιση των παραπάνω εγγενών αδυναµιών του τοµέα, εξαρτάται από την ανάπτυξη των άλλων τοµέων της οικονοµίας, επιταχύνεται από τη διαρθρωτική πολιτική που ασκείται (ΚΠΣ) ενώ επιβραδύνεται από το συντηρητισµό του ανθρώπινου παράγοντα και ενδεχοµένως από την έντονη άσκηση πολιτικής τιµών. Είναι προφανές ότι στα πλαίσια των αρµοδιοτήτων της η Nοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση έχει περιορισµένες δυνατότητες παρέµβασης για την επίτευξη τέτοιων προσαρµογών. 6. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ Η γεωργική ανάπτυξη συνδέεται µε την ανάπτυξη των άλλων τοµέων της οικονοµίας του νοµού, µε την ασκούµενη αγροτική πολιτική, ενώ µπορεί να επιταχυνθεί µε παρεµβάσεις της Νοµαρχιακής αυτοδιοίκησης µε τις οποίες θα επιδιωχθεί η αντιµετώπιση προβληµάτων και αδυναµιών του τοµέα. Με τις προτάσεις που ακολουθούν υποδεικνύονται παρεµβάσεις που εµπίπτουν στα πλαίσια των αρµοδιοτήτων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Αυτές είναι: i. Κοινωνική Υποδοµή Την πρώτη προτεραιότητα πρέπει να έχουν οι παρεµβάσεις για την αντιµετώπιση προβληµάτων που προκύπτουν από ενδεχόµενη ανεπάρκεια της κοινωνικής υποδοµής (Υγεία, Πρόνοια, Παιδεία, Συγκοινωνίες). Πρόκειται για υποδοµή που αποτελεί προϋπόθεση για την αγροτική ανάπτυξη. Με τις παρεµβάσεις της η Νοµαρχία είναι προφανές ότι πρέπει να επιδιώκει την έγκαιρη υλοποίηση των µέτρων που περιλαµβάνονται στο ΠΕΠ. 16

17 ii. Βελτίωση της αποδοτικότητας των γεωτεχνικών υπηρεσιών Η εφαρµογή από το 2005 της αναθεωρηµένης ΚΑΠ, µε την εισαγωγή της ενιαίας ενίσχυσης και της µερικής αποσύνδεσης της παραγωγής από τις επιδοτήσεις απαιτεί τη στήριξη και τον έλεγχο της υλοποίησής της, αλλά και την ενηµέρωση των αγροτών για τις προοπτικές που δηµιουργούνται στην αγορά. Είναι προφανές ότι είναι απαραίτητη η ενίσχυση µε προσωπικό και η προετοιµασία των γεωτεχνικών υπηρεσιών για την αξιοποίηση των µέτρων πολιτικής. Στα πλαίσια της βελτίωσης της αποδοτικότητας των γεωτεχνικών υπηρεσιών περιλαµβάνεται η καλύτερη αξιοποίηση των διορισθέντων γεωπόνων στους ήµους του νοµού. Θεωρούµε ότι πρέπει να καθορισθούν οι αρµοδιότητες των γεωπόνων αυτών και να εκπαιδευθούν για την άσκησή τους και κυρίως να ενισχυθεί η συνεργασία τους µε τη /νση Γεωργικής Aνάπτυξης. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι γεωπόνοι των ήµων πρέπει να αναλάβουν τις αρµοδιότητες των Γεωργικών Εφαρµογών (ενηµέρωση, στήριξη για την αντιµετώπιση προβληµάτων, καταγραφή προβληµάτων της περιοχής) και να δοθεί έµφαση στην ενηµέρωση των αγροτών. iii. Η βελτίωση της αξιοποίησης των υδάτινων πόρων Η αρδευόµενη έκταση µπορεί να αυξηθεί µε µικρά έργα (φράγµατα, υδατοδεξαµενές) που συγκεντρώνουν επιφανειακά νερά για άρδευση και εµπλουτισµό των υπόγειων υδροφoρέων. Το ορεινό ανάγλυφο του νοµού προσφέρεται για τέτοια έργα µε τα οποία αµβλύνεται ο κύριος περιορισµός για την ανάπτυξη της γεωργίας. Με τους περιορισµούς που υπάρχουν είναι αµφίβολο αν οι διαθέσιµοι πόροι αρκούν για µερική έστω κάλυψη των σχετικών αναγκών. Η Νοµαρχία µπορεί να συµβάλλει κυρίως µε τη λεπτοµερή καταγραφή των τοποθεσιών που προσφέρονται για φράγµατα και υδατοδεξαµενές, µε τη διερεύνηση της ύπαρξης υπόγειων υδροφορέων που είναι αξιοποιήσιµοι και ακόµη, αν διαθέτει πόρους, µε την ανάληψη κατασκευής ορισµένων έργων. Ενδεικτικά αναφέρονται η ολοκλήρωση του αρδευτικού δικτύου του Βελβεντού και το έργο που απαιτείται για την άρδευση των αγροκτηµάτων των.ελίµειας και Αιανής. iv. Η αντιµετώπιση ειδικών προβληµάτων Σε κάθε περιοχή παρουσιάζονται ειδικά προβλήµατα που πρέπει να αντιµετωπίζονται από τις Νοµαρχιακές Γεωτεχνικές Υπηρεσίες, πρόκειται κυρίως για φυτοπαθολογικά προβλήµατα και προβλήµατα ζωονόσων. Ενδεικτικά αναφέρονται: 17

18 - Το φυτοπαθολογικό πρόβληµα της καπνοκαλλιέργειας που είναι ο κυλιδωτός µαρασµός της τοµάτας, που µπορεί να αντιµετωπιστεί µε προληπτική λήψη µέτρων. - Τα φυτοπαθολογικά προβλήµατα της καλλιέργειας πατατόσπορου - Οι βακτηριώσεις των πυρηνόκαρπων. - Οι ζωονόσοι (βρουκέλωση κ.λ.π.). v. Η Αγροτική Οδοποιία Λοιπές υποδοµές Έργα αγροτικής οδοποιίας περιλαµβάνονται στο ΠΕΠ ως παράλληλα έργα αναδασµού. Είναι προφανές ότι οι ανάγκες υπερβαίνουν τα προγραµµατιζόµενα έργα, έτσι η παρέµβαση της Νοµαρχίας είναι απαραίτητη ιδιαίτερα σε περιοχές που παράγουν ευπαθή προϊόντα ή το δίκτυο αγροτικής οδοποιίας τους είναι εντελώς ανεπαρκές (Βελβεντός Καστανιά). Εκτός της αγροτικής οδοποιίας απαιτούνται παρεµβάσεις για την ολοκλήρωση του εξηλεκτρισµού και των έργων αξιοποίησης των βοσκοτόπων. v. Ερευνητική Υποδοµή Η ερευνητική υποδοµή του νοµού τα τελευταία χρόνια υποβαθµίζεται. Πρόκειται για το Σταθµό Γεωργικής Έρευνας Πτολεµαϊδας, το Σταθµό Γεωργικής Έρευνας Κοίλων, το ενδροκοµικό Σταθµό Σερβίων. Είναι προφανές ότι απαιτούνται παρεµβάσεις έστω και για τη διατήρηση των τοπικών αυτών Ερευνητικών Ιδρυµάτων τα οποία συνέβαλαν στην ανάπτυξη της γεωργίας του νοµού. Ο εδαφολογικός χάρτης του νοµού είναι απαραίτητος, η πρακτική αξιοποίησή του όµως εξαρτάται από την κλίµακα κατάρτισής του. Με τους πόρους που µπορεί να διαθέτει η νοµαρχία θα είναι χρήσιµος για τον ευρύτερο σχεδιασµό των χρήσεων της γης και δεν θα µπορεί να χρησιµοποιηθεί για τη σύνθεση των καλλιεργειών. 7. ΚΛΑ ΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Η αγροτική ανάπτυξη στο νοµό θα επιτευχθεί µε την ενίσχυση της λειτουργίας της αγοράς η οποία θα συντείνει στην προσαρµογή του τοµέα στις συνεχώς µεταβαλλόµενες συνθήκες της. Πρόκειται για προσαρµογή που αξιοποιεί όσα συγκριτικά πλεονεκτήµατα διαθέτει ο νοµός και στηρίζεται στην επιζητούµενη διαφοροποίηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Η διαδικασία αυτή απαιτεί ενηµέρωση, βελτίωση της επαγγελµατικής κατάρτισης, διοικητική και τεχνική στήριξη, ενώ πρέπει να περιορίζεται από συγκεκριµένες προδιαγραφές (π.χ. κανόνες ορθής γεωργικής πρακτικής). 18

19 Οι εδαφοκλιµατικές συνθήκες του νοµού επιτρέπουν την ανάπτυξη πολλών δραστηριοτήτων και κλάδων για τους οποίους απαιτείται η παράλληλη ανάπτυξη υποδοµής εµπορίας και ενδεχοµένως µεταποίησης. Επισηµαίνεται όµως ότι προϋπόθεση για την προώθηση και ενδεχοµένως ενίσχυση κάθε δραστηριότητας είναι η προηγούµενη διερεύνηση των παραγόντων και προβληµάτων που δεν επέτρεψαν την ανάπτυξή τους. Είναι προφανές ότι η επέκταση των δραστηριοτήτων ή η εισαγωγή νέων δεν επιτυγχάνεται από τη διοίκηση, θεωρείται όµως χρήσιµη η ενδεικτική αναφορά κλάδων και δραστηριοτήτων για τις οποίες υπάρχουν προοπτικές ανάπτυξης. Η αναφορά αυτή δίνει ακόµη τη δυνατότητα απάντησης στο συχνά διατυπωµένο ερώτηµα από κατοίκους του αγροτικού χώρου: «τι να κάνουµε» και θα είναι χρήσιµη για τις γεωτεχνικές υπηρεσίες. Έτσι ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω δραστηριότητες: i. Η επέκταση κλάδων ζωϊκής παραγωγής (κτηνοτροφίας). Πρόκειται για κλάδους που αξιοποιούν συγκριτικά πλεονεκτήµατα του νοµού ενώ υπάρχουν περιοχές στις οποίες υπάρχουν δυνατότητες αύξησης της παραγωγής ζωϊκών προϊόντων. Είναι προφανές ότι θα πρέπει να αξιοποιηθούν τα κίνητρα και οι ρυθµίσεις της ΚΑΠ για τη βιολογική κτηνοτροφία. ii. Η αύξηση των εκτάσεων και η διαφοροποίηση της δενδροκοµίας. Η δενδροκοµία του νοµού περιορίζεται σε λίγα είδη (ροδάκινα, µήλα, αχλάδια) ενώ υπάρχουν προοπτικές αύξησης των εκτάσεων και διαφοροποίησής της. Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει να αξιολογηθούν τοπικά είδη και ποικιλίες. Ενδεικτικά αναφέρονται οι καστανιές των περιοχών Σερβίων και Μουρικίου, όπως και η κυδωνιά και η δαµασκηνιά. iii. Η αύξηση των εκτάσεων της καλλιέργειας όσπριων. Τα όσπρια καλλιεργούνται σε περιοχές του νοµού και µε την αύξηση των εκτάσεων θα αξιοποιηθούν ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά. iv. Η παραγωγή σπόρων. Πρόκειται για σποροπαραγωγή χειµερινών σιτηρών, όσπριων και πατατόσπορου. Στο νοµό υπάρχει σχετική εµπειρία αλλά υπάρχουν περιορισµοί και προβλήµατα. Να ζητηθεί η τεχνική στήριξη από την Ελληνική Βιοµηχανία Ζάχαρης. v. Η παραγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού δενδροκοµίας (φυτώρια). Οι µη δενδροκοµικές περιοχές του νοµού είναι κατάλληλες για την παραγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού. Πρόκειται για δραστηριότητα για την οποία δεν υπάρχει 19

20 εµπειρία και έχει απαιτήσεις σε τεχνολογία. Ο ενδροκοµικός Σταθµός Σερβίων αν ενισχυθεί θα µπορέσει να συµβάλλει στην οργάνωση του κλάδου. vi. Η παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων φυτικής και ζωϊκής προέλευσης. Πρόκειται για προϊόντα που δεν παράγονται πλέον ή παράγονται σε µικρές ποσότητες. Η παραγωγή των προϊόντων αυτών θα µπορούσε να οργανωθεί σε τοπικό επίπεδο και µε προδιαγραφές που είναι απαραίτητες για την ανάδειξής τους σε προϊόντα ποιότητας συγκεκριµένης τοπικής προέλευσης (διάφορα είδη τυριών, λιαστό κρασί κ.λ.π.) vii. Βιολογικές καλλιέργειες. Η οργάνωση της παραγωγής βιολογικών προϊόντων έχει προοπτικές αλλά και προβλήµατα που προκύπτουν κυρίως κατά την εµπορία των προϊόντων. Επισηµαίνεται η ανάγκη διερεύνησης της εξέλιξης των βιολογικών καλλιεργειών στην περιοχή του Βελβεντού. Η εφαρµογή της ολοκληρωµένης διαχείρισης της καλλιέργειας της Ροδακινιάς στο Βελβεντό έχει καλύτερες προοπτικές. viii. Ο αγροτουρισµός και η οργάνωση τοπικών αγορών. Αποτελούν εναλλακτικές αγροτικές δραστηριότητες οι οποίες µπορούν να αναπτυχθούν. Οικισµοί του Άνω Βοϊου προσφέρονται για αγροτουρισµό, απαιτούνται όµως η βελτίωση του οδικού δικτύου και το ενδιαφέρον των κατοίκων. iv. Η παραγωγή προϊόντων από αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά. Πρόκειται για προϊόντα των οποίων η ζήτηση είναι ανελαστική γι αυτό και δεν υπάρχουν προοπτικές για καλλιέργεια µεγάλων εκτάσεων. Η καλλιέργειά τους όµως µπορεί να αξιοποιήσει τοπικά χαρακτηριστικά και ενδεχοµένως να αυξηθούν οι καλλιεργούµενες εκτάσεις σε τοπικό επίπεδο. Παράδειγµα αποτελεί η καλλιέργεια του κρόκου. x. Η αξιοποίηση της τηλεθέρµανσης για γεωργική χρήση. Είναι προφανές ότι µε την τηλεθέρµανση αντιµετωπίζονται τα προβλήµατα που υπάρχουν τα οποία οφείλονται στις χαµηλές θερµοκρασίες. Θεωρείται απαραίτητη η διερεύνηση του τρόπου αξιοποίησης της τηλεθέρµανσης. xi. Συλλογή Προϊόντων Αυτοφυών φυτών. Πρόκειται για εναλλακτική δραστηριότητα και συµπληρωµατική πηγή εισοδήµατος σε ορεινές περιοχές. Αναφέρονται, η συλλογή αυτοφυών αρωµατικών και φαρµακευτικών φυτών (Βόϊο), η συλλογή µανιταριών, κ.λ.π. 20

21 Οι δραστηριότητες και οι κλάδοι που αναφέρθηκαν συντείνουν στη διαφοροποίηση και πολυδραστηριότητα που επιζητούνται για τον αγροτικό τοµέα. Η αγροτική ανάπτυξη όµως του νοµού πρέπει να στηριχθεί κυρίως στους κλάδους της κτηνοτροφίας που αξιοποιούν τα κύρια συγκριτικά πλεονεκτήµατα που διαθέτει ο νοµός, γι αυτό η αντιµετώπιση των τάσεων µείωσης των µεγεθών της κτηνοτροφίας και η ανάπτυξή της είναι πρώτης προτεραιότητας και πρέπει να επιδιωχθεί µε τη βελτίωση των υποδοµών και την αξιοποίηση των κινήτρων της ΚΑΠ. 21

22 Πίνακας 2. Κύρια διαρθρωτικά χαρακτηριστικά του πρωτογενή τοµέα Ν. Κοζάνης Σύνολο Εκτάσεις περιοχών κατά είδος καλλιέργειας Περιοχές Εκµ/σεις (%) Εκτάσεις (%) Από αυτές, αρδευόµενες (%) 1 Εκτάσεις ετησίων καλλιεργειών (%) Εκτάσεις δενδρωδών καλλιεργειών (%) Εκτάσεις αµπελιών (%) Εορδαίας 18,8 25,1 13,8 97,0 2,3 0,4 Μπουτζακίων 10,6 12,8 22,9 99,1 0,3 0,1 Κοζάνης (Νότια) 25,8 24,5 4,5 96,8 0,6 2,0 Σερβίων Βελβεντού 14,5 10,6 33,1 83,8 10,6 2,5 Σερβίων (Ορεινή) 5,3 3,9 4,0 95,0 0,1 0,1 Βοϊου 25,0 23,1 6,8 91,7 1,6 1,5 ΣΥΝΟΛΟ ,8 94,5 2,3 1,2 Πηγή: Αποτελέσµατα απογραφής γεωργίας και κτηνοτροφίας (της 17 ης Μαρτίου 1991), ΕΣΥΕ, Αθήνα, Πηγή: ιεύθυνση Γεωργίας Ν. Κοζάνης,