ΘΔΜΑ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ: ΟΗ ΠΑΓΚΟΜΗΔ ΠΡΟΟΠΣΗΚΔ ΣΟΤ ΦΤΗΚΟΤ ΑΔΡΗΟΤ ΚΑΗ ΣΟ ΜΔΛΛΟΝ ΣΖ ΛΗΓΝΗΣΗΚΖ ΖΛΔΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΖ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ

Transcript

1 ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΠΟΛΤΣΔΥΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΖΛΔΚΣΡΟΛΟΓΩΝ ΜΖΥΑΝΗΚΩΝ ΚΑΗ ΜΖΥΑΝΗΚΩΝ ΤΠΟΛΟΓΗΣΩΝ ΣΟΜΔΑ ΖΛΔΚΣΡΗΚΖ ΔΝΔΡΓΔΗΑ ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ ΤΣΖΜΑΣΩΝ ΖΛΔΚΣΡΗΚΖ ΔΝΔΡΓΔΗΑ ΘΔΜΑ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ: ΟΗ ΠΑΓΚΟΜΗΔ ΠΡΟΟΠΣΗΚΔ ΣΟΤ ΦΤΗΚΟΤ ΑΔΡΗΟΤ ΚΑΗ ΣΟ ΜΔΛΛΟΝ ΣΖ ΛΗΓΝΗΣΗΚΖ ΖΛΔΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΖ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ΚΟΛΣΑΚΛΗ ΝΙΚΟΛΑΟ, 5387 ΔΠΗΒΛΔΠΩΝ: ΑΓΙ ΠΑΠΑΓΟΠΟΤΛΟ, ΑΝΑΠΛΗΡΧΣΗ ΚΑΘΗΓΗΣΗ, ΣΜΗΜΑ ΜΗΥΑΝΟΛΟΓΧΝ ΜΗΥΑΝΙΚΧΝ Α.Π.Θ. ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ 2010

2 ΠΡΟΛΟΓΟ Ζ παξνχζα βηβιηνγξαθηθή δηπισκαηηθή εξγαζία πξαγκαηεχεηαη θαη απνηππψλεη ηα απνηειέζκαηα κηαο εθηεηακέλεο θαη ελδειερνχο έξεπλαο πάλσ ζηηο πξννπηηθέο ρξήζεο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζε παγθφζκηα θιίκαθα. Γηα ηελ πινπνίεζή ηεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ δχν βαζηθά ελάξηα, ην ελάξην Αλαθνξάο θαη ην ελάξην 450, ηα νπνία απεηθνλίδνπλ ηελ θαηάζηαζε πνπ ζα δηακνξθσζεί ζην παγθφζκην ελεξγεηαθφ πεξηβάιινλ, αληηπξνζσπεχνληαο ην θαζέλα δηαθνξεηηθέο ζπλζήθεο εμέιημεο. Σν ελάξην Αλαθνξάο πεξηγξάθεη ηη ζα ζπκβεί αλ, κεηαμχ ησλ άιισλ, δε ιεθζνχλ λέεο πξσηνβνπιίεο φζν αθνξά ηνλ ελεξγεηαθφ ηνκέα, πέξαλ φζσλ πνιηηηθψλ έρνπλ ήδε πηνζεηεζεί κέρξη ηα κέζα ηνπ 2009, ελψ ην ελάξην 450 πεξηγξάθεη ηηο ζπλέπεηεο γηα ηηο ελεξγεηαθέο αγνξέο κηαο ζπληνληζκέλεο θαη παγθφζκηαο πξνζπάζεηαο κε ζθνπφ λα επηηεπρζεί κηα ηέηνηα πνξεία ησλ εθπνκπψλ ησλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ, ε νπνία ζα ελζάξξπλε ηε ζηαζεξνπνίεζε ηεο ζπγθέληξσζεο απηψλ ησλ αεξίσλ ζηελ αηκφζθαηξα ζηα 450 ppm ηζνδπλάκνπ CO 2. Όπσο είλαη θπζηθφ, φια ηα απνηειέζκαηα απνηεινχλ δεδνκέλα εθηηκήζεσλ θαη σο ηέηνηα ζα πξέπεη λα αληηκεησπηζηνχλ. Καηά ζπλέπεηα, θξίλεηαη ζθφπηκε ε αμηνιφγεζε, αλαζεψξεζε θαη επηθαηξνπνίεζε ηφζν ησλ δεδνκέλσλ φζν θαη ησλ απνηειεζκάησλ ηνπο, εμαηηίαο ηεο αβέβαηεο θαη ξεπζηήο θαηάζηαζεο πνπ θπξηαξρεί ζε παγθφζκην επίπεδν, ηδίσο φζνλ αθνξά ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. ην ηειεπηαίν θνκκάηη ηεο εξγαζίαο, γίλεηαη κηα ζπλνπηηθή πεξηγξαθή θαη εθηίκεζε πνπ αθνξά ηελ εμέιημε ηεο ιηγληηηθήο ειεθηξνπαξαγσγήο ζηελ Διιάδα κε θάπνηα επηπιένλ ζηνηρεία γηα ηε ρξήζε ηνπ ιηγλίηε σο θαχζηκν παγθνζκίσο. Ζ θαηάζηαζε ηεο ιηγληηηθήο ειεθηξνπαξαγσγήο ζηελ Διιάδα είλαη αξθεηά ξεπζηή θαη βξίζθεηαη ελ αλακνλή ηεο εθπφλεζεο θαη δεκνζηνπνίεζεο ηνπ λένπ Δπηρεηξεζηαθνχ ρεδίνπ ηεο Γ.Δ.Ζ. γηα ηελ πεξίνδν Γηα ηελ επηηπρή νινθιήξσζε απηήο ηεο εξγαζίαο ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ αλαπιεξσηή θαζεγεηή ηνπ Σκήκαηνο Μεραλνιφγσλ Μεραληθψλ θαη επηβιέπνληα θαζεγεηή ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο, θ. Άγη Παπαδφπνπιν γηα ηελ άςνγε ζπλεξγαζία καο, ηελ εκπηζηνζχλε πνπ κνπ επέδεημε, ηε ζηήξημή ηνπ ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ηελ άκεζε επίιπζε φισλ ησλ δπζθνιηψλ πνπ ζπλάληεζα θαηά ηελ ελαζρφιεζή κνπ κε ην ελ ιφγσ ζέκα. ην ζεκείν απηφ ζα ήζεια επίζεο λα επραξηζηήζσ ηδηαίηεξα ηνλ θαζεγεηή κνπ ζην Σκήκα Ζιεθηξνιφγσλ Μεραληθψλ θαη Μεραληθψλ Τπνινγηζηψλ, θ. Γεκήηξε Λακπξίδε, ν νπνίνο κε ζπλέζηεζε ζηνλ θ. Παπαδφπνπιν, δίδνληαο κνπ κε απηφ ηνλ ηξφπν ηελ επθαηξία θαη ηε δπλαηφηεηα λα αζρνιεζψ κε ην ελ ιφγσ ζέκα. Ξερσξηζηέο επραξηζηίεο ζα ήζεια λα απεπζχλσ θαη ζηνλ έηεξν θαζεγεηή κνπ ζην Σκήκα Ζιεθηξνιφγσλ Μεραληθψλ θαη Μεραληθψλ Τπνινγηζηψλ, θ. Γξεγφξε Παπαγηάλλε γηα ηε βνήζεηά ηνπ θαη ηηο πνιχηηκεο ζπκβνπιέο ηνπ, νη νπνίεο ήηαλ ηδηαίηεξα ρξήζηκεο γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο ελ ιφγσ εξγαζίαο.

3 Δμαηξεηηθά πνιχηηκα θη εμίζνπ δπζεχξεηα, ήηαλ ηα ζηνηρεία πνπ κνπ έδσζε ν κεραληθφο ηεο Γ.Δ.Ζ. θαη δηεπζπληήο ηνπ Οξπρείνπ Καξδηάο, θ. Ησάλλεο Ησαθείκ, ηνλ νπνίν ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ εηιηθξηλά γηα ηελ άκεζε ζπλεηζθνξά ηνπ θαη ηελ παξνρή θάζε βνήζεηαο θαη ελεκέξσζεο πάλσ ζην θνκκάηη ηεο ιηγληηηθήο ειεθηξνπαξαγσγήο θαη ησλ ζρεηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο Γεκφζηαο Δπηρείξεζεο Ζιεθηξηζκνχ. Θα ήηαλ κεγάιε αραξηζηία εθ κέξνπο κνπ αλ παξέιεηπα λα αλαθέξσ ηελ επγλσκνζχλε θαη ηηο μερσξηζηέο επραξηζηίεο απέλαληη ζηε κεηέξα κνπ γηα ηελ ακέξηζηε ζπκπαξάζηαζε θαη αγάπε ηεο ζε φιε απηή ηελ πνξεία ηεο αθαδεκατθήο θαη φρη κφλν εθπαίδεπζήο κνπ. Κνιηζαθιήο Νηθφιανο

4 ΠΔΡΙΛΗΦΗ Ζ παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία αζρνιείηαη κε ηε κειέηε ησλ πξννπηηθψλ πνπ δηακνξθψλνληαη ζε παγθφζκην επίπεδν θαη ζε καθξνπξφζεζκε βάζε απφ ηε ρξήζε ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ θαη πεξηέρεη επίζεο κηα ζπλνπηηθή αλάιπζε ησλ πξννπηηθψλ ρξήζεο ηνπ ιηγλίηε ζηελ Διιεληθή ειεθηξνπαξαγσγή. Σν πεξηερφκελν ηεο εξγαζίαο δηαξζξψλεηαη ζε επηά θεθάιαηα: 1. Μεζνδνινγία θαη παξαδνρέο ηεο εξγαζίαο, φπνπ αλαθέξνληαη νη παξάγνληεο θαη νη παξαδνρέο πνπ ειήθζεζαλ ππ φςε θαη πεξηγξάθνληαη ηα δχν ππφ κειέηε ελάξηα (ελάξην Αλαθνξάο θαη ελάξην 450) 2. Πξννπηηθή γηα ηε δήηεζε θπζηθνύ αεξίνπ, φπνπ πξνζδηνξίδνληαη νη παξάγνληεο πνπ ζα θαζνξίζνπλ ηε δήηεζε θαη δίδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ εθηηκήζεσλ ηεο δήηεζεο αλά ηνκέα, αλά πεξηθέξεηα θαη αλά ελάξην 3. Οη πξννπηηθέο γηα ηελ πξνκήζεηα θπζηθνύ αεξίνπ θαη ηηο επελδύζεηο, φπνπ αλαιχνληαη νη πξνβιεπφκελεο ηάζεηο γηα ηελ παξαγσγή θαη ην εκπφξην θπζηθνχ αεξίνπ, δίδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ εθηηκήζεσλ ζε φηη αθνξά ηελ παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ αλά πεξηθέξεηα θαη αλά ελάξην θαη ηέινο εθηηκψληαη νη επελδπηηθέο απαηηήζεηο κέρξη ην ηέινο ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ ζε φηη αθνξά ηελ εμεξεχλεζε, ηελ παξαγσγή θαζψο θαη ησλ ζρεηηθψλ ππνδνκψλ 4. Πεξηθεξεηαθή αλάιπζε, φπνπ εμεηάδνληαη ελδειερψο ηα δεηήκαηα ηεο παξαγσγήο θαη ηεο πξνκήζεηαο θπζηθνχ αεξίνπ κεηαμχ ησλ ππφ κειέηε πεξηθεξεηψλ, κε επηκέξνπο αλάιπζε ζε θάζε πεξηθέξεηα ησλ ζρεηηθψλ ηάζεσλ ζηηο θπξηφηεξεο ρψξεο 5. Τπνδνκέο θπζηθνύ αεξίνπ ζηελ Δπξώπε, φπνπ θαηαγξάθεηαη ην πθηζηάκελν θαη ην ζρεδηαδφκελν δίθηπν ππνδνκψλ ζηελ Δπξψπε (αγσγνί θαη ηεξκαηηθνί ζηαζκνί LNG) 6. Παξαγωγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο κε θαύζηκν ιηγλίηε, φπνπ δίδνληαη αξρηθά, ζηνηρεία γηα ηε ρξήζε ηνπ ιηγλίηε ζε παγθφζκην επίπεδν θαη ζηε ζπλέρεηα παξνπζηάδεηαη κηα εθηίκεζε γηα ην κέιινλ ηεο ιηγληηηθήο ειεθηξνπαξαγσγήο ζηελ Διιάδα 7. πκπεξάζκαηα ηεο εξγαζίαο, φπνπ γίλεηαη κηα ζπλνπηηθή θαη πεξηεθηηθή αλαζθφπεζε ησλ ζπκπεξαζκάησλ ηεο ελ ιφγσ εξγαζίαο δίδνληαο κηα βαζηθή εηθφλα γηα ην ελεξγεηαθφ (θαη φρη κφλν) πεξηβάιινλ πνπ δηακνξθψλεηαη θάησ απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο πνπ ειήθζεζαλ ππφςε ζηελ εξγαζία ην ηέινο ηεο εξγαζίαο αλαθέξεηαη ε βηβιηνγξαθία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε θαζψο θαη παξάξηεκα πνπ πεξηέρεη ηνπο νξηζκνχο ησλ πεξηθεξεηψλ θαη ησλ νκαδνπνηήζεσλ ησλ ρσξψλ θαζψο θαη ηνπο νξηζκνχο θαη ηηο ηζνδπλακίεο ησλ κνλάδσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ.

5 ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΥΑΛΑΙΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ Εισαγωγή Βασικές παραδοχές Πληθυσμός Οικονομική ανάπτυξη Ενεργειακές τιμές Σιμές πετρελαίου Σιμές φυσικού αερίου Σιμές λιθάνθρακα Σιμές CO Σεχνολογία ΚΕΥΑΛΑΙΟ ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ Εισαγωγή Προβλεπόμενες τάσεις για τη ζήτηση φυσικού αερίου ενάριο Αναφοράς Σάσεις της ζήτησης ανά περιφέρεια Σάσεις της ζήτησης ανά τομέα ενάριο Ανάλυση των παραγόντων που καθορίζουν τη ζήτηση φυσικού αερίου Η σχέση μεταξύ της χρήσης φυσικού αερίου και της οικονομικής δραστηριότητας Σα οικονομικά του ανταγωνισμού μεταξύ των καυσίμων Επιλογή καυσίμου στην ηλεκτροπαραγωγή Επιλογή καυσίμου στη βιομηχανία ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΩΝ i

6 Επιλογή καυσίμου στον κτιριακό τομέα Χρήση φυσικού αερίου ως πρώτη ύλη Ευαισθησία της ζήτησης φυσικού αερίου σε σχέση με τις τιμές του αερίου Οι επιπτώσεις της τεχνολογικής καινοτομίας και της κλιματικής αλλαγής Κυβερνητικές πολιτικές και γεωπολιτική ΚΕΥΑΛΑΙΟ ΟΙ ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ Εισαγωγή Προβλεπόμενες τάσεις στην παραγωγή και το εμπόριο αερίου ενάριο Αναφοράς Παγκόσμια και περιφερειακή προοπτική Παραγωγή αερίου ανά τύπο Προοπτικές για τo διαπεριφερειακό εμπόριο ενάριο Προοπτικές των επενδύσεων και του κόστους Επενδυτικές απαιτήσεις ως το Οι τάσεις του κόστους Εξερεύνηση και παραγωγή Εγκαταστάσεις υγροποίησης φυσικού αερίου ΚΕΥΑΛΑΙΟ ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ Εισαγωγή Βόρεια Αμερική Ζήτηση αερίου Προμήθεια αερίου: Η.Π.Α Προμήθεια αερίου: Καναδάς και Μεξικό ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΩΝ ii

7 4.2.4 Εισαγωγές LNG Η Ρωσία και η περιοχή της Κασπίας Ζήτηση αερίου Ρωσική προμήθεια προσφορά αερίου Προμήθεια αερίου από την Κασπία Ευρώπη ΟΟΑ / Ευρωπαϊκή Ένωση Ζήτηση αερίου Προμήθεια προσφορά φυσικού αερίου Επιλογές προμηθειών της Ευρώπης το Μέση Ανατολή Περιφερειακή ζήτηση και προσφορά Κατάρ Ιράν Τπόλοιπες χώρες της Μέσης Ανατολής Αφρική Ασία Ειρηνικός Λατινική Αμερική ΚΕΥΑΛΑΙΟ ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ Εισαγωγή Projects αγωγών Τφιστάμενοι αγωγοί φυσικού αερίου στην Ευρώπη χεδιαζόμενοι αγωγοί φυσικού αερίου για την Ευρώπη LNG projects Τφιστάμενοι και σχεδιαζόμενοι τερματικοί σταθμοί επαναεριοποίησης LNG ΚΕΥΑΛΑΙΟ ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΩΝ iii

8 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ Παγκόσμια παραγωγή λιγνίτη Εισαγωγή Παραγωγή λιγνίτη στις χώρες του ΟΟΑ Περιφέρεια ΟΟΑ Βόρεια Αμερική Περιφέρεια ΟΟΑ Ειρηνικός Περιφέρεια ΟΟΑ Ευρώπη Παραγωγή λιγνίτη στις χώρες μη μέλη του ΟΟΑ Λιγνιτική ηλεκτροπαραγωγή στην Ελλάδα Εισαγωγή Επιχειρησιακό σχέδιο της Δ.Ε.Η Αποθέματα λιγνίτη στη Δυτική Μακεδονία χεδιασμός των ορυχείων χεδιασμός του ορυχείου Μαυροπηγής χεδιασμός ορυχείων ΝΔ Πεδίου Τψηλάντη και οικισμού Κομάνου Προοπτικές εξέλιξης της εγκατεστημένης ισχύος των λιγνιτικών μονάδων της Δ.Ε.Η. κατά την περίοδο ΚΕΥΑΛΑΙΟ ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ ΚΕΥΑΛΑΙΟ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΚΕ ΑΝΑΥΟΡΕ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΩΝ iv

9 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ 1.1 Δηζαγσγή Παιαηφηεξεο κειέηεο ζρεηηθά κε ηηο πξννπηηθέο γηα ηε ρξήζε ελέξγεηαο έρνπλ θαηαδείμεη ηελ έιιεηςε βησζηκφηεηαο ησλ ζεκεξηλψλ ελεξγεηαθψλ ηάζεσλ, ζε πεξηβαιινληηθφ, νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν, θαζψο θαη ηελ επείγνπζα αλάγθε γηα δξάζε κε ζθνπφ λα επηηεπρζεί κηα καδηθή παγθφζκηα ζηξνθή πξνο ηηο ηερλνινγίεο ρακειψλ εθπνκπψλ άλζξαθα. Σν δήηεκα ππήξμε ηδηαίηεξα επίθαηξν ην 2009, θαζψο νη ρψξεο ζε φιν ηνλ θφζκν δηαπξαγκαηεχνληαη κηα λέα παγθφζκηα ζπκθσλία ζρεηηθά κε ηε δξάζε γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο. Ζ ελέξγεηα βξίζθεηαη ζην επίθεληξν ηνπ πξνβιήκαηνο, θαζψο αληηπξνζσπεχεη ην 65% ησλ παγθφζκησλ εθπνκπψλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ θη επνκέλσο είλαη απηή πνπ πξέπεη λα βξεζεί ζην επίθεληξν ηεο ιχζεο. Οη άγξηεο κεηαβνιέο ησλ ηηκψλ ηεο ελέξγεηαο ηα ηειεπηαία ρξφληα, επέζηεζαλ επίζεο ηελ πξνζνρή γηα ηε ζεκαζία ηεο ελέξγεηαο ζε θάζε ηνκέα ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ηεο επάισηεο ζέζεο καο ζηηο αληζνξξνπίεο ηνπ εθνδηαζκνχ θαπζίκσλ. Ζ αχμεζε ησλ ηηκψλ κέρξη ηα κέζα ηνπ 2008, έπαημε πξνθαλψο ην ξφιν ηεο ψζηε ε παγθφζκηα νηθνλνκία λα βξεζεί ζηε ρεηξφηεξε χθεζε κεηά ην Γεχηεξν Παγθφζκην Πφιεκν (Γηάγξακκα 1.1). 1 Διάγραμμα 1.1: Εξζλιξθ του παγκόςμιου ΑΕΠ κατά τθν περίοδο (με επιμζρουσ διαχωριςμό τθσ εξζλιξθσ των ΑΕΠ μεταξφ αναπτυγμζνων και αναπτυςςόμενων-αναδυόμενων οικονομιϊν) και αντίςτοιχεσ προβλζψεισ για τα ζτθ (IMF, 2009 World Economic Outlook) 2 Ζ παξνχζα εξγαζία επηθεληξψζεθε ζηε κειέηε ησλ πξννπηηθψλ ηεο παγθφζκηαο αγνξάο θπζηθνχ αεξίνπ. Σα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο πνπ παξνπζηάδνληαη εδψ, ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ - 1 -

10 έρνπλ σο ζηφρν λα παξέρνπλ πιεξνθνξίεο θαη έλα απζηεξφ πνζνηηθφ πιαίζην γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ πηζαλψλ κειινληηθψλ ηάζεσλ ζηελ αγνξά θπζηθνχ αεξίνπ θαη εηδηθφηεξα κέζσ ηνπ ελαξίνπ 450, ηε ζρέζε θφζηνπο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ λέσλ πνιηηηθψλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο, ηεο έιιεηςεο ελεξγεηαθήο αζθάιεηαο θαη άιιεο πηεζηηθέο, ζρεηηθέο κε ηελ ελέξγεηα, πνιηηηθέο πξνθιήζεηο. Ζ παξνχζα εξγαζία, φπσο πξναλαθέξζεθε, πεξηέρεη ηα απνηειέζκαηα κηαο εηο βάζνο αμηνιφγεζεο ησλ πξννπηηθψλ γηα ηελ παγθφζκηα αγνξά αεξίνπ, κε επίθεληξν ηνπο θξίζηκνπο παξάγνληεο πνπ ζα θαζνξίζνπλ ηε δήηεζε αεξίνπ, ηελ παξαγσγή θαη ην εκπφξην ζε κεζνπξφζεζκε έσο καθξνπξφζεζκε βάζε. Γίλεη απνηειέζκαηα ηφζν γηα ην ελάξην Αλαθνξάο φζν θαη γηα ην ελάξην 450. ηελ αλάιπζε ιακβάλεηαη ππφςε ε δξακαηηθή νηθνλνκηθή χθεζε πνπ έπιεμε φιεο ηηο πεξηνρέο ηνπ θφζκνπ, ηα λέα κέηξα πνπ νη θπβεξλήζεηο έρνπλ πηνζεηήζεη γηα ηελ επίηεπμε ησλ ελεξγεηαθψλ πεξηβαιινληηθψλ πνιηηηθψλ θαη ηηο αιιαγέο ζηηο πξνζδνθίεο γηα ηηο ηηκέο ηεο ελέξγεηαο ζην εγγχο κέιινλ. Παξέρεη πιεξνθνξίεο γηα ηα νηθνλνκηθά ηεο δήηεζεο θαη πξνζθνξάο αεξίνπ ηφζν ζε εζληθφ φζν θαη ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν. Ζ αλάιπζε ηεο δήηεζεο αεξίνπ πεξηιακβάλεη κηα αμηνιφγεζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηνπ αεξίνπ έλαληη άιισλ θαπζίκσλ θαη ησλ παξαγφλησλ πνπ θαζνξίδνπλ ηε δήηεζε αεξίνπ αλά ηνκέα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ νηθνλνκηθψλ ηεο επηινγήο θαπζίκνπ ζηνλ θξίζηκν ηνκέα ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο. ηνλ ηνκέα ηεο πξνζθνξάο (παξαγσγήο), γίλεηαη κηα αμηνιφγεζε ησλ παγθφζκησλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ θη εμεηάδνληαη νη πξφζθαηεο ηάζεηο ζηα απνζεκαηηθά, ζηηο αλαθαιχςεηο λέσλ θνηηαζκάησλ αιιά θαη λέσλ γεσηξεηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, θαζψο θαη νη πξννπηηθέο γηα ηερλνινγηθέο εμειίμεηο ζηνλ αλάληε ηνκέα ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ. Σέινο, παξνπζηάδνληαη νη πξννπηηθέο ηεο παξαγσγήο θαη ηνπ εκπνξίνπ, θαζψο επίζεο θαη νη επηπηψζεηο γηα ηηο επελδχζεηο, κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηηο θχξηεο ελεξγεηαθέο αγνξέο. Γηα ηνλ ππνινγηζκφ φισλ ησλ παξαπάλσ κεγεζψλ θαη γεληθά γηα ηελ εμέηαζε ησλ κειινληηθψλ ηάζεσλ ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, ρξεζηκνπνηήζεθαλ δχν ελάξηα πξνζέγγηζεο, ην ελάξην Αλαθνξάο θαη ην ελάξην 450. Ζ ππφ εμέηαζε πεξίνδνο είλαη απηή κεηαμχ ησλ εηψλ 2007 θαη Πιήξε ζηνηρεία ππήξραλ γηα ην έηνο 2007 αλ θαη θάπνηα πξνθαηαξθηηθά ζηνηρεία γηα ην 2008 έρνπλ επίζεο ελζσκαησζεί. Οη πξνβιέςεηο πξνθχπηνπλ απφ ηε ρξήζε ελφο κεγάιεο θιίκαθαο καζεκαηηθνχ κνληέινπ, ηνπ World Energy Model, ην νπνίν έρεη ελεκεξσζεί κε βάζε ηα πιένλ πξφζθαηα ηζηνξηθά ζηνηρεία θαη ηηο αλαζεσξεκέλεο παξαδνρέο. Σν ελάξην Αλαθνξάο πεξηγξάθεη ηη ζα ζπκβεί αλ, κεηαμχ ησλ άιισλ, νη θπβεξλήζεηο δελ επξφθεηην λα ιάβνπλ λέεο πξσηνβνπιίεο φζνλ αθνξά ηνλ ελεξγεηαθφ ηνκέα, πέξαλ φζσλ πνιηηηθψλ έρνπλ ήδε πηνζεηεζεί κέρξη ηα κέζα ηνπ Οη πην πξφζθαηεο πνιηηηθέο δξάζεηο, φζνλ αθνξά ηνλ ελεξγεηαθφ ηνκέα, έρνπλ ζρεδηαζηεί γηα λα ζπκβάιινπλ ζηελ αλάδπζε απφ ηελ νηθνλνκηθή χθεζε, ζηελ ελίζρπζε ηεο ελεξγεηαθήο αζθάιεηαο ή γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο θαη ηαπηφρξνλα λα θαηαπνιεκεζνχλ θαη άιια πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα κέζσ ηεο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ - 2 -

11 βειηίσζεο ηεο ελεξγεηαθήο απφδνζεο θαη ηεο ελζάξξπλζεο ηεο κεηάβαζεο ζε θαχζηκα κε ρακειφηεξεο εθπνκπέο CO 2. Παξαδείγκαηα ησλ θπξηφηεξσλ λέσλ πνιηηηθψλ πνπ έρνπλ πηνζεηεζεί κέρξη ηα κέζα ηνπ 2009 θαίλνληαη παξαθάησ ζηνλ Πίλαθα 1.1, ν νπνίνο πεξηέρεη ηηο θπξηφηεξεο, ζρεηηθέο κε ηελ ελέξγεηα, θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο πνπ έρνπλ ιεθζεί ππ φςε ζην ελάξην Αλαθνξάο. Πίνακας 1.1: Επιλεγμζνεσ νζεσ ενεργειακζσ κυβερνθτικζσ πολιτικζσ που λαμβάνονται υπόψθ ςτο ενάριο Αναφοράσ (IEA,2009) 3 Δίλαη ζεκαληηθφ ην γεγνλφο φηη ην ελάξην Αλαθνξάο δελ πεξηιακβάλεη δπλαηέο ή πηζαλέο κειινληηθέο πνιηηηθέο πξσηνβνπιίεο θη έηζη δε κπνξεί λα ζεσξεζεί κηα πξφβιεςε γηα ην ηη είλαη πηζαλφ λα ζπκβεί. Αληίζεηα, δίδεη κηα βαζηθή εηθφλα γηα ην πψο νη παγθφζκηεο ελεξγεηαθέο αγνξέο ζα εμειίζζνληαλ αλ νη ζρεηηθέο ηάζεηο ζηε δήηεζε θαη πξνζθνξά ελέξγεηαο δελ άιιαδαλ. Απηφ καο επηηξέπεη λα εμεηάζνπκε πνζνηηθά ηηο πηζαλέο επηπηψζεηο λέσλ θπβεξλεηηθψλ πνιηηηθψλ, φπσο γίλεηαη ζην ελάξην 450. Έρνπλ επίζεο δηεμαρζεί αλαιχζεηο επαηζζεζίαο, ρξεζηκνπνηψληαο ελαιιαθηηθέο ζεσξήζεηο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ΑΔΠ θαη ησλ ηηκψλ ηεο ελέξγεηαο, ψζηε λα αληηθαηνπηξίδεηαη ε ηεξάζηηα αβεβαηφηεηα θαη ησλ δχν παξαγφλησλ. Σν ελάξην 450 πεξηγξάθεη ηηο ζπλέπεηεο γηα ηηο ελεξγεηαθέο αγνξέο κηαο ζπληνληζκέλεο παγθφζκηαο πξνζπάζεηαο ψζηε λα επηηεπρζεί κηα ηέηνηα πνξεία ησλ εθπνκπψλ ησλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ ε νπνία ζα ελζάξξπλε ηε ζηαζεξνπνίεζε ηεο ζπγθέληξσζεο απηψλ ησλ αεξίσλ ζηελ αηκφζθαηξα ζηα 450 ppm ηζνδπλάκνπ CO 2. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ - 3 -

12 χκθσλα κε ηε Γηαθπβεξλεηηθή Δπηηξνπή γηα ηελ Αιιαγή ηνπ Κιίκαηνο (IPCC), ε ζηαζεξνπνίεζε ζε απηή ηε ζπγθέληξσζε δεκηνπξγεί κηα πηζαλφηεηα 50% γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ζε πεξίπνπ 2 C ηεο ηειηθήο αχμεζεο ηεο παγθφζκηαο κέζεο ζεξκνθξαζίαο (IPCC,2007). 4 πγθξηηηθά, ην ελάξην Αλαθνξάο ζπκβαδίδεη κε κηα αχμεζε ζηε ζεξκνθξαζία έσο θαη 6 C. Διάγραμμα 1.2: Πλαίςιο πολιτικϊν ςτο ενάριο 450 (ΙΕΑ,2009) 5 Δπεηδή ηα αέξηα ηνπ ζεξκνθεπίνπ παξακέλνπλ ζηελ αηκφζθαηξα γηα κεγάιν δηάζηεκα, ε ζηαζεξνπνίεζε ζηα 450 ppm ζα απαηηνχζε νη εηήζηεο εθπνκπέο αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ λα θνξπθσζνχλ εληφο ησλ πξνζερψλ εηψλ, αθνινπζνχκελεο απφ εηήζηεο κεηψζεηο 3% ή θαη πεξηζζφηεξν θάζε ρξφλν. χκθσλα κε ηελ IPCC, αθφκα θαη κηα αχμεζε 2 C ηεο ζεξκνθξαζίαο ζα νδεγνχζε ζε ζεκαληηθή άλνδν ηεο ζηάζκεο ηεο ζάιαζζαο, απψιεηα εηδψλ θαη απμεκέλε ζπρλφηεηα αθξαίσλ θαηξηθψλ θαηλνκέλσλ. Οη κεηψζεηο ησλ εθπνκπψλ απφ ηε ρξήζε ελέξγεηαο ζην ελάξην 450, ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ - 4 -

13 ζεσξείηαη φηη πξνθχπηνπλ απφ κηα δνκεκέλε δηεζλή ζπκθσλία γηα ηελ πηνζέηεζε θη εθαξκνγή ελφο πιαηζίνπ κεραληζκψλ απνηειεζκαηηθήο πνιηηηθήο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ελφο ζπζηήκαηνο αλψηαηνπ νξίνπ εθπνκπψλ θη εκπνξίαο ξχπσλ (cap and trade system) θαζψο θαη επηκέξνπο ηνκεαθψλ ζπκθσληψλ, φπσο θαίλεηαη ζην δηάγξακκα Βαζηθέο παξαδνρέο Οη πξνβιέςεηο ζε θάζε ελάξην βαζίδνληαη ζε ζεσξήζεηο ζρεηηθά κε κηα ζεηξά παξαγφλησλ νη νπνίνη νδεγνχλ ηε δήηεζε θαη πξνζθνξά ελέξγεηαο. Κχξηνη κεηαμχ απηψλ είλαη ε πιεζπζκηαθή αχμεζε, νη καθξννηθνλνκηθέο ηάζεηο, νη ελεξγεηαθέο ηηκέο, νη ηερλνινγηθέο αλαπηχμεηο θαη νη θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο. Απηέο νη ζεσξήζεηο πεξηγξάθνληαη παξαθάησ. Οη παξαδνρέο ζρεηηθά κε ηελ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε είλαη ίδηεο ηφζν γηα ην ελάξην Αλαθνξάο φζν θαη γηα ην ελάξην 450. Ζ θχξηα δηαθνξά κεηαμχ ησλ δχν ελαξίσλ είλαη νη λέεο πνιηηηθέο πνπ ζεσξνχληαη ζην ελάξην 450, καδί κε θάπνηεο δηαθνξέο φζνλ αθνξά ηελ ηερλνινγία. Οη ηηκέο ζεσξείηαη επίζεο φηη επεξεάδνληαη απφ απηέο ηηο αιιαγέο Πιεζπζκόο Ζ δεκνγξαθία επεξεάδεη ην κέγεζνο θαη ηελ εμέιημε ηεο ελεξγεηαθήο δήηεζεο, άκεζα θαη κέζσ ηελ επηπηψζεσλ ζηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε θαη αλάπηπμε. Οη ξπζκνί αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ πνπ ζεσξνχληαη γηα θάζε πεξηθέξεηα, βαζίδνληαη ζηηο πιένλ πξφζθαηεο πξνβιέςεηο ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ (UNPD, 2009). 6 Ο παγθφζκηνο πιεζπζκφο πξνβιέπεηαη λα απμεζεί θαηά 1% εηεζίσο θαηά κέζν φξν, απφ πεξίπνπ 6.6 δηζεθαηνκκχξηα ην 2007 ζε 8.22 δηζεθαηνκκχξηα ην Ζ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ επηβξαδχλεηαη ζηαδηαθά θαηά ηελ εμεηαδφκελε πεξίνδν, φπσο ζπλέβε ηηο δχν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, απφ 1.1% εηεζίσο ηελ πεξίνδν ζε 0.9% ηελ πεξίνδν , φπσο απεηθνλίδεηαη παξαθάησ θαη ζηνλ Πίλαθα 1.2. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ν παγθφζκηνο πιεζπζκφο απμήζεθε θαηά 1.5% εηεζίσο απφ ην 1980 έσο ην Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ ζα εκθαληζηεί ζε ρψξεο κε κέιε ηνπ ΟΟΑ, θπξίσο ζηελ Αζία θαη ηελ Αθξηθή, φπσο δείρλεη θαη ην δηάγξακκα 1.4. Ο πιεζπζκφο ησλ ρσξψλ πνπ δελ είλαη κέιε ηνπ ΟΟΑ απμάλεηαη θαηά 1.1% εηεζίσο απφ ην 2007 έσο ην 2030, θζάλνληαο ηα 6.9 δηζεθαηνκκχξηα, πνπ ηζνδπλακνχλ κε ην 84% ηνπ παγθφζκηνπ ζπλφινπ. Ζ κφλε θχξηα ρψξα κε κέινο ηνπ ΟΟΑ, πνπ ζα αληηθξίζεη κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο είλαη ε Ρσζία, φπνπ ν πιεζπζκφο πέθηεη απφ ηα 142 εθαηνκκχξηα ην 2007 ζε 129 ην Ζ Κίλα παξακέλεη ε πνιππιεζέζηεξε ρψξα ζηνλ θφζκν, κε 1.46 δηζεθαηνκκχξηα θαηνίθνπο ην 2020, αλ θαη ν πιεζπζκφο ηεο Ηλδίαο απμάλεηαη κε ηαρχηεξνπο ξπζκνχο, θζάλνληαο ζρεδφλ απηφλ ηεο Κίλαο ην Ο πιεζπζκφο ησλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ απμάλεηαη κφιηο 0.4% εηεζίσο θαηά κέζν φξν ηελ πεξίνδν , αλ θαη ην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ - 5 -

14 κεξίδην ηνπο ζηνλ παγθφζκην πιεζπζκφ ζα κεησζεί απφ 18% ην 2007, ζε ιηγφηεξν απφ 16% ην Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο ζηνλ ΟΟΑ ζπκβαίλεη ζηε Βφξεηα Ακεξηθή, ν πιεζπζκφο ηεο Δπξψπεο απμάλεηαη ειαθξψο ελψ απηφο ηνπ Δηξεληθνχ ππνρσξεί νξηαθά. Οη πξνβιεπφκελεο ηάζεηο ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ εμαξηψληαη απφ ηελ επίηεπμε κηαο ζεκαληηθήο αχμεζεο ζην πνζνζηφ ησλ αζζελψλ κε AIDS πνπ ιακβάλνπλ αληηξεηξντθά θάξκαθα γηα ηε ζεξαπεία ηεο λφζνπ θαη απφ ηελ επηηπρία ησλ πξνζπαζεηψλ γηα ηνλ έιεγρν ηεο πεξαηηέξσ εμάπισζεο ηνπ ηνχ HIV. Πίνακας 1.2: Αφξθςθ του πλθκυςμοφ (ςε ετιςιουσ μζςουσ όρουσ αφξθςθσ) ανά περιφζρεια τθν περίοδο (IEA,2009) 7 Σν ζχλνιν ηεο αχμεζεο ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ ζα ζεκεησζεί ζε αζηηθέο πεξηνρέο. Σν 2009, γηα πξψηε θνξά ζηελ ηζηνξία, ν παγθφζκηνο αζηηθφο πιεζπζκφο μεπέξαζε ηνλ αγξνηηθφ (Γηάγξακκα 1.3). Ζ ζπλερηδφκελε ηαρεία αζηηθνπνίεζε ζε ρψξεο κε κέιε ηνπ ΟΟΑ ζα ηείλεη λα απμάλεη ηε δήηεζε γηα ζχγρξνλεο ελεξγεηαθέο ππεξεζίεο, ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ νπνίσλ θαηαλαιψλεηαη ζηηο επαξρηαθέο πφιεηο ή θνληά ζε απηέο θαζψο θαη ζε κεγαινππφιεηο. Ο πιεζπζκφο ζα ζπλερίζεη λα γίλεηαη γεξαηφηεξνο ζε φιεο ηηο πεξηθέξεηεο, θαζψο κεηψλνληαη ηα πνζνζηά γνληκφηεηαο θαη ζλεζηκφηεηαο. ε παγθφζκην επίπεδν, ην πνζνζηφ ησλ αηφκσλ άλσ ησλ 60 εηψλ πξνβιέπεηαη λα απμεζεί απφ 10% ην 2007 ζε πεξίπνπ 15% ην Απηφ ζα έρεη ζεκαληηθέο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο ζπλέπεηεο, νη νπνίεο αλαπφθεπθηα ζα επεξεάζνπλ ηφζν ην επίπεδν φζν θαη ηελ εμέιημε ηεο ελεξγεηαθήο ρξήζεο. Οη ειηθησκέλνη άλζξσπνη, γηα παξάδεηγκα, ηείλνπλ λα ηαμηδεχνπλ ιηγφηεξν ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ - 6 -

15 γηα ηελ εξγαζία ηνπο ή ζηνλ ειεχζεξν ηνπο ρξφλν. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ην κέζν κέγεζνο ησλ λνηθνθπξηψλ ζα ηείλεη λα κεηψλεηαη, γεγνλφο πνπ ζα κπνξνχζε λα νδεγήζεη ζε αχμεζε ηεο θαηά θεθαιήλ δήηεζεο γηα νηθηαθή ζέξκαλζε θαη ςχμε ρψξσλ. Διάγραμμα 1.3: Αςτικόσ πλθκυςμόσ ωσ ποςοςτό του παγκόςμιου ςυνόλου και επιμζρουσ διαχωριςμόσ μεταξφ διαφόρων περιφερειϊν (OPEC, 2009) 8 Διάγραμμα 1.4: Πλθκυςμόσ ανά κφρια περιφζρεια, για τα ζτθ 2007 και 2030 (IEA,2009) Οηθνλνκηθή αλάπηπμε Οη πξνβιέςεηο γηα ηελ ελέξγεηα ζε απηή ηελ εξγαζία είλαη ηδηαίηεξα επαίζζεηεο ζε βαζηθέο ππνζέζεηο ζρεηηθά κε ηελ αχμεζε ηνπ ΑΔΠ, ηνλ θχξην νδεγφ ηεο δήηεζεο γηα ππεξεζίεο ελέξγεηαο. Σν κνηίβν ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, ηδίσο νη ζρεηηθέο ζπλεηζθνξέο ηεο παξαζθεπαζηηθήο βηνκεραλίαο θαη ησλ ππεξεζηψλ, επεξεάδεη επίζεο ηε ζπλνιηθή δήηεζε ελέξγεηαο θαη ην κίγκα θαπζίκσλ. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970, ε πξσηνγελήο δήηεζε ελέξγεηαο έρεη απμεζεί ζε κεγάιν βαζκφ γξακκηθά ζε ζρέζε κε ην ΑΔΠ. Μεηαμχ ηνπ 1971 θαη ηνπ 2007, θάζε αχμεζε θαηά 1% ζην παγθφζκην ΑΔΠ (εθθξαζκέλν ζε φξνπο πξαγκαηηθήο ηζνηηκίαο αγνξαζηηθήο δχλακεο), ζπλνδεχηεθε ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ - 7 -

16 απφ αχμεζε θαηά 0.7% ζηελ πξσηνγελή θαηαλάισζε ελέξγεηαο, φπσο απεηθνλίδεηαη ζην δηάγξακκα 1.5. Ζ δήηεζε γηα ειεθηξηθή ελέξγεηα θαη θαχζηκα κεηαθνξψλ ήηαλ πξάγκαηη ηδηαίηεξα ζπλδεδεκέλε κε ην ΑΔΠ. Ωζηφζν, ε ιεγφκελε εηζνδεκαηηθή ειαζηηθφηεηα ηεο πξσηνγελνχο δήηεζεο ελέξγεηαο, δειαδή ε αχμεζε ζηε δήηεζε ζε ζρέζε κε ην ΑΔΠ, έρεη αιιάμεη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. Απηή ζεκείσζε ζεκαληηθή πηψζε απφ 0.8 ηε δεθαεηία ηνπ 1970 ζε 0.5 ηε δεθαεηία ηνπ 1990 θη έπεηηα αλέθακςε ζε 0.7 ηελ πεξίνδν , θπξίσο εμαηηίαο ηεο αχμεζεο ηεο ελεξγνβφξνπ κεηαπνίεζεο ζηελ Κίλα. Οη πξνβιέςεηο ηεο εξγαζίαο επεξεάδνληαη έληνλα απφ ηελ παγθφζκηα νηθνλνκηθή χθεζε. Οη νηθνλνκίεο ησλ πεξηζζφηεξσλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ, έρνπλ ήδε ζπξξηθλσζεί, φπσο θαη απηέο πνιιψλ ρσξψλ πνπ δελ είλαη κέιε ηνπ ΟΟΑ ελψ νη ξπζκνί ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο έρνπλ επηβξαδπλζεί απφηνκα νπνπδήπνηε αιινχ. χκθσλα κε πξνθαηαξθηηθά ζηνηρεία, ην παγθφζκην ΑΔΠ ππνρψξεζε θαηά ελφο, άλεπ πξνεγνπκέλνπ, πνζνζηνχ ηνπ 6.5% θαηά ην ηέηαξην ηξίκελν ηνπ 2008 (ζε εηήζηα βάζε), κε ηηο πξνεγκέλεο νηθνλνκίεο λα ζπξξηθλψλνληαη θαηά πεξίπνπ 7.5% θαη ηηο αλαδπφκελεο θαηά 4%. 10 (βι. θαη Γηάγξακκα 1.6). Σν παγθφζκην ΑΔΠ ππνρψξεζε ζρεδφλ ην ίδην γξήγνξα ζην πξψην ηξίκελν ηνπ 2009, κε ηελ νηθνλνκία ησλ Ζ.Π.Α. λα ζπξξηθλψλεηαη θαηά 6.3% θαη ηελ Ηαπσληθή θαηά 12%. 11 Διάγραμμα 1.5: Πρωτογενισ ηιτθςθ ενζργειασ και ΑΕΠ, τθν περίοδο (IEA,2009) 12 Παξά ην γεγνλφο φηη ε νηθνλνκία ησλ Ζ.Π.Α. κπνξεί λα έρεη ππνζηεί ηα πεξηζζφηεξα απφ ηηο εληεηλφκελεο ρξεκαηνπηζησηηθέο πηέζεηο θαη ηε ζπλερηδφκελε πηψζε ζην ζηεγαζηηθφ ηνκέα, ε Γπηηθή Δπξψπε θαη ε Αζία ΟΟΑ έρνπλ πιεγεί ζθιεξά απφ ηελ θαηάξξεπζε ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ, θαζψο επίζεο θαη απφ ηελ αχμεζε ησλ νηθνλνκηθψλ ηνπο πξνβιεκάησλ θαη ησλ ζηεγαζηηθψλ δηνξζψζεσλ (housing corrections) ζε κεξηθέο εζληθέο αγνξέο. Τπάξρνπλ ελδείμεηο φηη ε παγθφζκηα νηθνλνκία αξρίδεη λα εμέξρεηαη απφ ηελ χθεζε, βνεζνχκελε απφ ηελ πξσηνθαλή καθξννηθνλνκηθή θαη νηθνλνκηθή πνιηηηθή ζηήξημε. Ωζηφζν, ε αθξηβήο πνξεία ηεο αλάθακςεο είλαη πνιχ αβέβαηε θαη ζα κπνξνχζε λα είλαη αξγή θαη άληζε. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ - 8 -

17 Διάγραμμα 1.6: Εξζλιξθ του παγκόςμιου ΑΕΠ ανά τρίμθνο για τθν περίοδο με επιμζρουσ διαχωριςμό μεταξφ αναπτυγμζνων και αναπτυςςόμενων αναδυόμενων οικονομιϊν (World Economic Outlook Update, 2009) 13 Ζ παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε ππξνδνηήζεθε απφ ηε ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε, ε νπνία μεθίλεζε ζηα κέζα ηνπ 2007 θαη πήξε κηα δξακαηηθή ζηξνθή πξνο ην ρεηξφηεξν ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ Υξεκαηνπηζησηηθέο δπζθνιίεο πξνθιήζεθαλ απφ ηε βχζηζε ηεο αμίαο ησλ ελεξγεηηθψλ, πεξηνξίδνληαο ζεκαληηθά ηελ ηθαλφηεηα θαη ηελ πξνζπκία ησλ ηξαπεδψλ λα δαλείδνπλ ρξήκαηα, εμέιημε πνπ παξεκπνδίδεη ηηο επελδχζεηο, ππνλνκεχεη ηελ θαηαλάισζε θαη παξαιχεη ηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα. Ζ επηδείλσζε ηνπ νηθνλνκηθνχ θιίκαηνο, κε ηε ζεηξά ηνπ, επηδείλσζε ηε ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε, νδεγψληαο ηα παγθφζκηα νηθνλνκηθά θαη ρξεκαηνπηζησηηθά ζπζηήκαηα ζε θαχιν θχθιν. Ο πιεζσξηζκφο έρεη κεησζεί γξήγνξα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο νηθνλνκηθήο ζπξξίθλσζεο θαη ηεο θαηάξξεπζεο ησλ ηηκψλ ησλ εκπνξεπκάησλ απφ ηα κέζα ηνπ Ο αθξηβήο ξφινο ησλ άιισλ παξαγφλησλ πνπ πξνθάιεζαλ ηελ αξρηθή νηθνλνκηθή χθεζε είλαη αζαθήο, αλ θαη θαίλεηαη φηη νη πςειέο ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ έρνπλ δηαδξακαηίζεη ζεκαληηθφ ξφιν. Τπάξρεη ηεξάζηηα αβεβαηφηεηα ζρεηηθά κε ηηο βξαρππξφζεζκεο νηθνλνκηθέο πξννπηηθέο παγθνζκίσο, θαζψο νη επηπηψζεηο ηεο πηζησηηθήο θξίζεο θαη ηα πιήξε απνηειέζκαηα ηεο νηθνλνκηθήο χθεζεο αξρίδνπλ λα μεδηπιψλνληαη. ηελ αλαλεσκέλε έθζεζή ηνπ, ηνλ Ηνχιην ηνπ 2009, ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν, ελεκέξσζε γηα ηηο παγθφζκηεο εθηηκήζεηο θαη πξνβιέςεηο ηνπ ΑΔΠ. Σν παγθφζκην ΑΔΠ ππνινγίδεηαη φηη έρεη απμεζεί θαηά 5.1% ην 2007 θαη 3.1% ην 2008 θαη αλακέλεηαη λα ππνρσξήζεη θαηά 1.4% ην Απηή ε θάκςε νδεγείηαη απφ ηηο πξνεγκέλεο νηθνλνκίεο. Απηή ζα είλαη ε πξψηε εηήζηα ζπξξίθλσζε κεηά ην Γεχηεξν Παγθφζκην Πφιεκν. Σν ΓΝΣ αλακέλεη αθφκα ε παγθφζκηα νηθνλνκία λα παξνπζηάζεη κηα κέηξηα αλάθακςε ην 2010, ε νπνία εμαξηάηαη απφ ηε ζπλέρηζε ηεο επηηπρίαο ζηε ζηαζεξνπνίεζε ησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ ζπλζεθψλ, ηε ζεκαληηθή δεκνζηνλνκηθή ζηήξημε, ηε ζηαδηαθή βειηίσζε ησλ φξσλ πίζησζεο, ηε βειηίσζε (bottoming) ηεο ζηεγαζηηθήο αγνξάο ησλ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ - 9 -

18 Ζ.Π.Α. θαη ησλ απνηειεζκάησλ απφ ηελ απνξξφθεζε ησλ θξαδαζκψλ εμαηηίαο ησλ ζεκαληηθά ρακειφηεξσλ ηηκψλ ηνπ πεηξειαίνπ θαη άιισλ βαζηθψλ εκπνξεπκάησλ. Σν παγθφζκην ΑΔΠ πξνβιέπεηαη λα απμεζεί θαηά 2.5% ην 2010, αλ θαη νη πξνεγκέλεο νηθνλνκίεο δελ αλακέλεηαη λα γλσξίζνπλ αλάπηπμε. 15 Σα πξνβιήκαηα πνπ έρνπλ πιήμεη ηηο παγθφζκηεο ρξεκαηνπηζησηηθέο αγνξέο απφ ηα κέζα ηνπ 2007 ήηαλ ηαπηφρξνλα ε αηηία θαη ην απνηέιεζκα ηεο επξχηεξεο χθεζεο ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία. Αλεζπρίεο γηα ηε ζηαζεξφηεηα ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο εκθαλίζηεθαλ γηα πξψηε θνξά ζηα κέζα ηνπ 2007, θαζψο κεγάιεο απψιεηεο ζηα ρξεφγξαθα πνπ πξνέξρνληαλ απφ ηελ ηηηινπνίεζε ραξηνθπιαθίσλ ελππφζεθσλ δαλείσλ (mortgage-backed securities MBs) εμαηηίαο αδπλακηψλ θαη ειιείςεσλ (defaults) ζηηο Ζ.Π.Α., ήξζαλ ζην θσο. Ζ θξίζε εληάζεθε απφ ηελ θαηάξξεπζε ηεο Ακεξηθαληθήο επελδπηηθήο ηξάπεδαο (US securities firm), Bear Stearns, ην Μάξηην ηνπ 2008 θαη ηεο επίζεο επελδπηηθήο ηξάπεδαο, Lehman Brothers, ην επηέκβξην θαη ηελ επαθφινπζε παξέκβαζε ησλ λνκηζκαηηθψλ αξρψλ γηα λα δηαζψζνπλ δηάθνξα ηδξχκαηα ζηηο Ζ.Π.Α. θαη ζηελ Δπξψπε. Ζ θξίζε εμαπιψζεθε γξήγνξα ζε φιεο ηηο ρξεκαηνπηζησηηθέο αγνξέο ηνπ ΟΟΑ θαη ζηηο αλαδπφκελεο αγνξέο, θαζψο ηα κεηνχκελα ελεξγεηηθά θαηέζηξεςαλ ηνπο ηζνινγηζκνχο ησλ ηξαπεδψλ θαη άιισλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ νξγαληζκψλ, αλαγθάδνληαο ηνπο λα ζπγθξαηήζνπλ ην δαλεηζκφ θαη λα απζηεξνπνηήζνπλ ηνπο φξνπο λέσλ δαλείσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο κεγάιεο αχμεζεο ησλ επηηνθίσλ. Απμαλφκελεο αλεζπρίεο γηα ην ξίζθν ηνπ αληηζπκβαιιφκελνπ (counterparty risk), δηαηάξαμαλ επίζεο ηηο πηζησηηθέο αγνξέο, εηδηθά ηηο δηαηξαπεδηθέο θαη ηηο αγνξέο ρξενγξάθσλ ζπλδεδεκέλσλ κε ελππφζεθα δάλεηα (commercial paper markets). Απηφ θαηέζηεζε πην δχζθνιν θαη πην δαπαλεξφ γηα ηηο επηρεηξήζεηο φισλ ησλ ηχπσλ ην δαλεηζκφ ρξεκάησλ είηε ζε βξαρππξφζεζκε είηε ζε καθξνπξφζεζκε βάζε. Ζ πηζησηηθή θξίζε πξνθάιεζε θαη ηξνθνδφηεζε ηελ απφηνκε θάκςε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, θαζψο ε αμία ησλ θπζηθψλ θαη ρξεκαηηζηηθψλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ κεηψζεθε, ε ξεπζηφηεηα θαη ε πίζησζε κεηψζεθαλ ζεκαληηθά θαη ε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα επηβξαδχλζεθε. Οη θπβεξλήζεηο ζηηο πξνεγκέλεο νηθνλνκίεο, κέζσ ησλ θεληξηθψλ ηνπο ηξαπεδψλ, αληαπνθξίζεθαλ ζζελαξά ζηελ νηθνλνκηθή θξίζε ιακβάλνληαο έθηαθηα κέηξα. Απηά πεξηειάκβαλαλ κεγάιεο ελέζεηο ξεπζηφηεηαο (πην πξφζθαηα κε ηελ εηζαγσγή ή ηελ εθηχπσζε λένπ ρξήκαηνο, κηα ηαθηηθή πνπ είλαη γλσζηή σο πνζνηηθή ραιάξσζε), ηε ζπληνληζκέλε κείσζε ησλ επηηνθίσλ (ζε ζρεδφλ κεδεληθά επίπεδα ζε φιεο ηηο ρψξεο - κέιε ηνπ ΟΟΑ), ηελ πιήξε ή κεξηθή εζληθνπνίεζε ησλ θχξησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ ηδξπκάησλ θαη άκεζεο παξεκβάζεηο ζηηο αγνξέο ρξενγξάθσλ πνπ είλαη ζπλδεδεκέλα κε ελππφζεθα δάλεηα. Απηέο νη θηλήζεηο είραλ σο ζηφρν λα ππνζηεξίμνπλ ην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα θαη λα ζηεξίμνπλ ηε ρνξήγεζε πηζηψζεσλ ζε επηρεηξήζεηο θαη λνηθνθπξηά. Οη θπβεξλήζεηο μεθίλεζαλ επίζεο πξνγξάκκαηα γηα ηελ παξνρή νηθνλνκηθψλ θηλήηξσλ γηα ηε δηαηήξεζε ηεο δήηεζεο θαη ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο χθεζεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ κεγάισλ απμήζεσλ ζηηο δεκφζηεο δαπάλεο (ζπρλά γηα ηε ζηήξημε ησλ ηνκέσλ πνπ έρνπλ πιεγεί ζνβαξά απφ ηελ νηθνλνκηθή ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ

19 χθεζε θαη ηελ πηζησηηθή ζηελφηεηα, θπξίσο ζηελ απηνθηλεηνβηνκεραλία) θαζψο θαη θνξνινγηθψλ ειαθξχλζεσλ. ηα κέζα Φεβξνπαξίνπ ηνπ 2009, ν πξφεδξνο ησλ Ζ.Π.Α., Μπαξάθ Οκπάκα, ελέθξηλε έλα παθέην ελίζρπζεο 787 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ κε κέηξα πνπ πξφθεηηαη λα εηζαρζνχλ γηα πάλσ απφ 10 ρξφληα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ 50 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ γηα ηε ρνξήγεζε θηλήηξσλ ψζηε λα αλαπηπρζνχλ θαη λα εγθαηαζηαζνχλ θαζαξέο ελεξγεηαθέο ηερλνινγίεο. Οη πεξηζζφηεξεο Δπξσπατθέο ρψξεο, ε Ηαπσλία, ε Κνξέα θαη ε Απζηξαιία εηζήγαγαλ επίζεο ή πξφηεηλαλ δξαζηηθά κέηξα γηα ηελ ηφλσζε ησλ νηθνλνκηψλ ηνπο, ζπκπιεξψλνληαο ην ρέδην Οηθνλνκηθήο Αλάθακςεο ηεο Δ.Δ. πνπ αλαθνηλψζεθε ην Ννέκβξην ηνπ Ζ Κίλα εηζήγαγε ζηα ηέιε ηνπ 2008, έλα παθέην ζηήξημεο, αμίαο 585 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ, γηα πάλσ απφ 2 ρξφληα, ην νπνίν ήδε αξρίδεη λα απνδίδεη θαξπνχο. Ζ Κίλα θαη άιιεο αλαδπφκελεο νηθνλνκίεο ζα κπνξνχζαλ λα απνηειέζνπλ ηελ θηλεηήξην δχλακε ηεο νηθνλνκηθήο αλάθακςεο γηα ηνλ ππφινηπν θφζκν. Ζ εξγαζία ελζσκαηψλεη ηηο ηειεπηαίεο πξνβιέςεηο αχμεζεο ηνπ παγθφζκηνπ ΑΔΠ απφ ην ΓΝΣ (2009) θαη απφ ηνλ ΟΟΑ (2009). 16 Θεσξνχκε φηη ν ξπζκφο αλάπηπμεο αλαθάκπηεη ζε 4.1% ην 2015 θη έπεηηα ππνρσξεί πξνο ηα θάησ ζηαδηαθά σο ην Σν παγθφζκην ΑΔΠ ζεσξείηαη φηη απμάλεηαη θαηά ην κέζν πνζνζηφ ηνπ 3.1% εηεζίσο ηελ πεξίνδν , ζε ζρέζε κε ην αληίζηνηρν 3.3% ηεο πεξηφδνπ θαη 3.1% ηεο πεξηφδνπ , φπσο απεηθνλίδεηαη ζηνλ πίλαθα 1.3. Απηφο ν κέζνο φξνο δηαζηξεβιψλεηαη απφ ηηο επηπηψζεηο ηεο νηθνλνκηθήο χθεζεο ην 2008 θαη ην Ζ αχμεζε ηνπ ΑΔΠ ζεσξείηαη θαηά κέζν φξν 3.3% εηεζίσο ηελ πεξίνδν θαη 3% εηεζίσο ηελ πεξίνδν Ζ Ηλδία θαη ε Κίλα ζεσξνχληαη φηη ζπλερίδνπλ λα αλαπηχζζνληαη ηαρχηεξα απφ ηηο άιιεο πεξηνρέο, αθνινπζνχκελεο απφ ηε Μέζε Αλαηνιή. Ζ Ηλδία αλαπηχζζεηαη ηαρχηεξα, κε ξπζκφ 6.3% εηεζίσο θαηά κέζν φξν θαη ππεξηεξεί ηεο Κίλαο σο ε ηαρχηεξα αλαπηπζζφκελε ρψξα, επεηδή ν πιεζπζκφο ηεο απμάλεηαη ηαρχηεξα θη επεηδή ε Ηλδία είλαη ζε πην πξψηκν ζηάδην ηεο δηαδηθαζίαο αλάπηπμεο. Οη ξπζκνί αλάπηπμεο ησλ νηθνλνκηψλ φισλ ησλ αλαδπφκελσλ ρσξψλ αλακέλεηαη λα επηβξαδπλζνχλ θαζψο σξηκάδνπλ. Ζ αλάπηπμε ζηε Μέζε Αλαηνιή δηαηεξείηαη απφ ηα πςειά πεηξειατθά έζνδα. Ζ αχμεζε ηνπ ΑΔΠ ζεσξείηαη φηη επηβξαδχλεηαη ζηαδηαθά θαη ζηηο ηξεηο πεξηθέξεηεο ηνπ ΟΟΑ θαζψο νη πιεζπζκνί ηνπο θαη ηα εξγαηηθά δπλακηθά ηνπο κέλνπλ ζηάζηκα θαη αληηκεησπίδνπλ απμεκέλν αληαγσληζκφ απφ ηηο αλαδπφκελεο νηθνλνκίεο. Ζ Βφξεηα Ακεξηθή αλακέλεηαη λα παξακείλεη ε ηαρχηεξα αλαπηπζζφκελε πεξηθέξεηα ηνπ ΟΟΑ, ελ κέξεη ιφγσ ηεο πην γξήγνξήο ηεο επέθηαζεο θαη ηνπ ζρεηηθά λένπ πιεζπζκνχ, αλ θαη ν ξπζκφο αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ ζεσξείηαη φηη ππνρσξεί απφ ηνλ εηήζην κέζν φξν ηνπ 2.9% ηελ πεξίνδν ζε 2.1% εηεζίσο ηελ πεξίνδν (ελ κέξεη εμαηηίαο ηεο επίδξαζεο ηεο ηξέρνπζαο χθεζεο). Ζ Δπξψπε θαη ν Δηξεληθφο βιέπνπλ ηε ρακειφηεξε αχμεζε ηνπ ΑΔΠ. Με βάζε ηηο ζεσξήζεηο καο γηα ηελ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη ηνπ ΑΔΠ, ηα θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηα απμάλνληαη ηαρχηαηα ζε Κίλα θαη Ηλδία, αιιά απέρνπλ πνιχ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ

20 απφ ηα επίπεδα απηψλ ηνπ ΟΟΑ, φηαλ ππνινγίδνληαη κε βάζε ηηο ζπλαιιαγκαηηθέο ηζνηηκίεο ηεο αγνξάο (Γηάγξακκα 1.7). Πίνακας 1.3: Αφξθςθ του πραγματικοφ ΑΕΠ (ςε ετιςιουσ μζςουσ ρυκμοφσ αφξθςθσ) ανά περιφζρεια (IEA,2009) 17 Διάγραμμα 1.7: Κατά κεφαλιν ειςόδθμα ανά περιφζρεια (ςε δολάρια ζτουσ 2008) (IEA,2009) 18 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ

21 1.2.3 Δλεξγεηαθέο ηηκέο Οη ηηκέο ηεο ελέξγεηαο είλαη έλαο εμσγελήο θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο ηεο δήηεζεο θαη ηεο πξνζθνξάο ελέξγεηαο ζην World Energy Model. Οη ζεσξνχκελεο πνξείεο γηα ηηο δηεζλείο ηηκέο ησλ νξπθηψλ θαπζίκσλ ζην ελάξην Αλαθνξάο θαη ζην ελάξην 450 ζπλνςίδνληαη ζηνπο παξαθάησ πίλαθεο (1.4 θαη 1.5), βαζηδφκελεο ζηελ αμηνιφγεζε ησλ ηηκψλ νη νπνίεο ζα ρξεηαζηνχλ ψζηε λα ελζαξξχλνπλ επαξθείο ελεξγεηαθέο επελδχζεηο ζηελ πξνζθνξά γηα λα θαιπθζεί ε πξνβιεπφκελε δήηεζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ. Πίνακας 1.4: Θεωροφμενεσ τιμζσ ορυκτϊν καυςίμων (ςε πραγματικοφσ και ονομαςτικοφσ όρουσ) που λαμβάνονται υπόψθ ςτο ενάριο Αναφοράσ (δολάρια ανά μονάδα) (ΙΕΑ,2009) 19 Πίνακας 1.5: Θεωροφμενεσ τιμζσ ορυκτϊν καυςίμων που λαμβάνονται υπόψθ ςτο ενάριο 450 (δολάρια ζτουσ 2008 ανά μονάδα) (ΙΕΑ,2009) 20 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ

22 Απηέο νη πνξείεο ησλ ηηκψλ δελ πξέπεη λα ζεσξεζνχλ σο πξνβιέςεηο, θαζψο αλ θαη νη πνξείεο ησλ ηηκψλ αθνινπζνχλ νκαιέο ηάζεηο, απηέο δελ πξέπεη λα ζεσξεζνχλ σο κηα πξφβιεςε ζηαζεξψλ ελεξγεηαθψλ αγνξψλ, θαζψο νη ηηκέο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ζα απνθιίλνπλ απφ απηέο ηηο ηάζεηο, ζε κεγάιν βαζκφ εμαηηίαο βξαρππξφζεζκσλ δηαθπκάλζεσλ ζηελ πξνζθνξά θαη ηε δήηεζε αιιά θαη ζε γεσπνιηηηθνχο παξάγνληεο Σηκέο πεηξειαίνπ Οη ηηκέο ησλ εηζαγσγψλ αξγνχ πεηξειαίνπ ζεσξείηαη φηη πέθηνπλ απφ ηα επίπεδα ηνπ 2008 ησλ 97 δνιαξίσλ αλά βαξέιη ζε πεξίπνπ 60 δνιάξηα αλά βαξέιη ην 2009 (πεξίπνπ ην επίπεδν ησλ ηηκψλ ζηα κέζα ηνπ 2009) θη έπεηηα αλαθάκπηνπλ κε ηελ νηθνλνκηθή αλάθακςε, θζάλνληαο ηα 100 δνιάξηα αλά βαξέιη κέρξη ην 2020 θαη 115 δνιάξηα αλά βαξέιη κέρξη ην 2030, ζε δνιάξηα ηνπ 2008, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα 1.8. Διάγραμμα 1.8: Μζςεσ τιμζσ ειςαγωγϊν αργοφ πετρελαίου ςφμφωνα με τθν ΙΕΑ (ςε ετιςιουσ μζςουσ όρουσ) (IEA,2009) 21 ε νλνκαζηηθνχο φξνπο, νη ηηκέο ζρεδφλ ηξηπιαζηάδνληαη κεηαμχ 2009 θαη 2030, θζάλνληαο ζρεδφλ ηα 190 δνιάξηα αλά βαξέιη. ην ελάξην 450, νη ηηκέο ζεσξνχληαη φηη αθνινπζνχλ ηελ ίδηα πνξεία φπσο ζην ελάξην Αλαθνξάο σο ην 2015 θαη ζηε ζπλέρεηα παξακέλνπλ ζηαζεξέο σο ην 2030, εμαηηίαο ηεο κεησκέλεο δήηεζεο. Οη ηηκέο είλαη 10% ρακειφηεξεο απφ φηη ζην ελάξην Αλαθνξάο ην 2020 θαη 22% ρακειφηεξεο ην Σηκέο ηνπ θπζηθνύ αεξίνπ Οη ηηκέο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ έρνπλ αθνινπζήζεη δηαθνξεηηθνχο δξφκνπο ζηηο δηάθνξεο πεξηνρέο ηνπ θφζκνπ, ζε κεγάιν βαζκφ εμαηηίαο ηνπ δηαθνξεηηθνχ πνζνζηνχ ζχλδεζήο ηνπο κε ηηο ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ θαη ηνπ θπβεξλεηηθνχ ειέγρνπ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ

23 ησλ ηηκψλ. ηελ Δπξψπε θαη ζηνλ Δηξεληθφ, φπνπ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ εκπνξεχεηαη κέζσ καθξνπξφζεζκσλ ζπκβνιαίσλ κε ηηκαξηζκηθή πξνζαξκνγή κε ηηο ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ, νη ηηκέο θνξπθψζεθαλ ζηα ηέιε ηνπ 2008, αληαλαθιψληαο ηηο επηπηψζεηο ησλ πςειψλ ηηκψλ ηνπ πεηξειαίνπ ζην δεχηεξν ηξίκελν ηνπ έηνπο (νη πεξηζζφηεξεο ζπκβάζεηο πξνζαξκφδνπλ ηηο ηηκέο ηνπ αεξίνπ κε απηέο ηνπ πεηξειαίνπ κε ρξνληθή πζηέξεζε 6 έσο 9 κελψλ). Απηέο ζηε ζπλέρεηα κεηψζεθαλ αθφκα πεξηζζφηεξν εμαηηίαο ησλ ρακειφηεξσλ ηηκψλ ηνπ πεηξειαίνπ, θζάλνληαο πεξίπνπ ηα $7/MBtu ζηελ Δπξψπε θαη κεηαμχ $7.5/MBtu θαη $8/MBtu ζηνλ Αηιαληηθφ ζηα κέζα ηνπ ηε Βφξεηα Ακεξηθή, φπνπ ν gas-to-gas αληαγσληζκφο είλαη ν θπξίαξρνο παξάγνληαο θαζνξηζκνχ ησλ ηηκψλ, νη ηηκέο θνξπθψζεθαλ ζηα κέζα ηνπ 2008 θαη ζηε ζπλέρεηα άξρηζαλ λα ππνρσξνχλ έληνλα κε ηε βπζηδφκελε δήηεζε, πνπ πξνθιήζεθε απφ ηελ χθεζε θαη ηελ αχμεζε ησλ απνζεκάησλ, ελψ ε παξαγσγή δηέζεηε πνιχ πεξηζζφηεξν (εμαηηίαο ηεο έθξεμεο ζηηο γεσηξήζεηο ζρηζηνιηζηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ). ηα κέζα ηνπ 2009, νη ηηκέο spot ζην Henry Hub (ηηκή αλαθνξάο ηεο αγνξάο θπζηθνχ αεξίνπ ηεο Βφξεηαο Ακεξηθήο) είραλ πέζεη ζε ιηγφηεξν απφ $3/MBtu, ην ρακειφηεξν επίπεδν απφ ην ην ελάξην Αλαθνξάο, νη ηηκέο αεξίνπ ζηελ Δπξψπε θαη ηνλ Δηξεληθφ ζεσξνχληαη φηη πέθηνπλ ην 2009 απφ ηα κέγηζηα επίπεδα ησλ κέζσλ ηνπ 2008, σο ζπζρέηηζε ηεο πηψζεο ησλ ηηκψλ ηνπ πεηξειαίνπ. Οη ηηκέο ζηε ζπλέρεηα αξρίδνπλ λα απμάλνληαη κεηά ην 2015, εμαηηίαο ηεο απμεκέλεο δήηεζεο θαη ησλ ηηκψλ ηνπ πεηξειαίνπ, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα 1.9. Διάγραμμα 1.9: Ο λόγοσ των τιμϊν φυςικοφ αερίου και άνκρακα με αυτζσ του αργοφ πετρελαίου ςτο ενάριο Αναφοράσ (υπολογιςμζνοσ ςτθ βάςθ τθσ ενεργειακισ ιςοδυναμίασ των καυςίμων χρθςιμοποιϊντασ πραγματικι αξία δολαρίων ζτουσ 2008) (IEA,2009) 22 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ

24 Αλ θαη ε αλακελφκελε αλάπηπμε ηνπ αληαγσληζκνχ κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ πξνκεζεηψλ θπζηθνχ αεξίνπ (gas-to-gas competition) θαη ζηηο δχν πεξηθέξεηεο είλαη πηζαλφ λα απνδπλακψζεη ηηο ζπκβαηηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ηηκψλ πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ, νη ηηκέο ηνπ αεξίνπ δε ζεσξείηαη φηη κεηψλνληαη ζε ζρέζε κε ηηο ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ. Ο αληαγσληζκφο ζα αζθήζεη θάπνηα θαζνδηθή πίεζε ζηηο ηηκέο ηνπ αεξίνπ ζε ζρέζε κε εθείλεο ηνπ πεηξειαίνπ, αιιά απηή ε επίδξαζε ζεσξείηαη φηη αληηζηαζκίδεηαη απφ ηελ αχμεζε ηνπ νξηαθνχ θφζηνπο πξνκήζεηαο, θαζψο νη απνζηάζεηο ζηηο νπνίεο ην αέξην πξέπεη λα κεηαθέξεηαη κε αγσγνχο ή σο LNG απμάλεηαη. Ζ αλάπηπμε ηνπ εκπνξίνπ LNG αλακέλεηαη λα ζπκβάιεη ζε θάπνηα ζχγθιηζε ζηηο ηηκέο Δπξψπεο θαη Αηιαληηθνχ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ. Αληίζεηα, ζηε Βφξεηα Ακεξηθή, νη ηηκέο ηνπ αεξίνπ αλακέλεηαη λα αθνινπζήζνπλ κηα πνξεία πνιχ πην αλεμάξηεηε απφ απηή ησλ ηηκψλ ηνπ πεηξειαίνπ. Ζ αθζνλία ηνπ ζρεηηθά ρακεινχ θφζηνπο ζρηζηνιηζηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ ζηηο Ζ.Π.Α. αλακέλεηαη λα ζπλερίζεη λα αζθεί θαζνδηθή πίεζε ζηηο ηηκέο αεξίνπ ζηηο Ζ.Π.Α. βξαρππξφζεζκα, θαζηζηψληαο ηηο εηζαγσγέο LNG γεληθά κε αληαγσληζηηθέο θαη πξνθαιψληαο ζε κεγάιν βαζκφ ηελ απνζχλδεζε ηεο αγνξάο ηεο Βφξεηαο Ακεξηθήο απφ απηήλ ηεο Δπξψπεο. Οη ηηκέο παξ φια απηά, ζεσξνχληαη φηη αλεβαίλνπλ κέηξηα σο ην 2030 κε ηηο πςειφηεξεο ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ (νη νπνίεο απμάλνπλ ηελ αμία ζηελ αγνξά ηνπ αεξίνπ έλαληη αληαγσληζηηθψλ πξντφλησλ πεηξειαίνπ θαη απμάλνπλ ηελ ηηκή ηνπ αεξίνπ ζε άιιεο πεξηθεξεηαθέο αγνξέο) θαη ην απμαλφκελν νξηαθφ θφζηνο πξνκήζεηαο κε ζπκβαηηθνχ αεξίνπ θαζψο ηα απνζέκαηα εμαληινχληαη. Οη ηηκέο θζάλνπλ ηα $7/MBtu ην 2015 θαη ιίγν πάλσ απφ ηα $11/MBtu ην Οη ηηκέο δε ζα απμεζνχλ ηφζν απφηνκα αλ ην θφζηνο ηνπ εγρψξηνπ εθνδηαζκνχ απνδεηρζεί φηη είλαη ρακειφηεξν ή/θαη νη εηζαγσγέο LNG γίλνπλ δηαζέζηκεο ζε ρακειφηεξεο ηηκέο. Οη ηηκέο θπζηθνχ αεξίνπ ζην ελάξην 450 είλαη ρακειφηεξεο απφ απηέο ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο, ηφζν σο απνηέιεζκα ησλ ρακειφηεξσλ ηηκψλ πεηξειαίνπ (ζηελ Δπξψπε θαη ζηνλ Δηξεληθφ κφλν) φζν θαη ηεο ρακειφηεξεο δήηεζεο αεξίνπ (παληνχ). ηελ Δπξψπε θαη ζηνλ Δηξεληθφ, νη ηηκέο θπζηθνχ αεξίνπ είλαη 9% ρακειφηεξεο ην 2020 θαη 21% ρακειφηεξεο ην 2030 απφ φηη ζην ελάξην Αλαθνξάο. ηε Βφξεηα Ακεξηθή, φπνπ νη ηηκέο θαζνξίδνληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ εγρψξηα ηζνξξνπία πξνζθνξάο θαη δήηεζεο, νη ηηκέο ππνρσξνχλ πνιχ ιηγφηεξν, θαηά 8% ην 2020 θαη 10% ην 2030, θπξίσο επεηδή ε δήηεζε αεξίνπ ζηελ πεξηθέξεηα απηή πέθηεη ιηγφηεξν απφηνκα απφ φηη ζε άιια κέξε ηνπ θφζκνπ Σηκέο ηνπ ιηζάλζξαθα Οη δηεζλείο ηηκέο ηνπ ιηζάλζξαθα έρνπλ ηελ ηάζε λα αθνινπζνχλ ζε γεληθέο γξακκέο ηηο ηηκέο πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα, αληαλαθιψληαο ηε δπλακηθή ηνπ αληαγσληζκνχ κεηαμχ ησλ θαπζίκσλ θαη ηεο ζεκαζίαο ηνπ πεηξειαίνπ ζην θφζηνο ηεο κεηαθνξάο άλζξαθα. Ζ κέζε ηηκή ηνπ ιηζάλζξαθα πνπ εηζάγεηαη ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ εθηηλάρζεθε απφ ηα 74 δνιάξηα αλά ηφλν ην 2007 (ζε δνιάξηα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ

25 έηνπο 2008) ζε 121 δνιάξηα αλά ηφλν ην ηα κέζα ηνπ 2009, ε ηηκή είρε κεησζεί ζε πεξίπνπ 90 δνιάξηα αλά ηφλν. Ζ απφηνκε κεηαζηξνθή ηεο δήηεζεο άλζξαθα ζηε βηνκεραλία θαη ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή πνπ πξνέθπςε απφ ηελ επηβξάδπλζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε βνπηηά ησλ ηηκψλ ηνπ αεξίνπ (ε νπνία έρεη νδεγήζεη νξηζκέλνπο παξαγσγνχο λα κεηαβνχλ απφ ηνλ άλζξαθα) εμεγεί ζε κεγάιν βαζκφ ηε κείσζε ησλ ηηκψλ. ην ελάξην Αλαθνξάο, νη ηηκέο ηνπ άλζξαθα ζεσξείηαη φηη ζηακαηνχλ ηελ θαζνδηθή πνξεία ζε ιηγφηεξν απφ 65 δνιάξηα αλά ηφλν ζε πξαγκαηηθνχο φξνπο θαηά κέζν φξν ην 2009, πξηλ αλαθάκςνπλ ζηαδηαθά ζε πάλσ απφ 100 δνιάξηα αλά ηφλν ην 2020 θαη ζε ζρεδφλ 110 δνιάξηα αλά ηφλν ην Οη απμεκέλεο ηηκέο πεηξειαίνπ θαη αεξίνπ θαηαζηνχλ ηνλ άλζξαθα φιν θαη πην αληαγσληζηηθφ. ηελ πξαγκαηηθφηεηα φκσο, ε πηζαλφηεηα εηζαγσγήο ηεο ηηκνιφγεζεο άλζξαθα ή αχμεζεο φπνπ ήδε ππάξρεη, αλ θαη δελ έρεη ιεθζεί ππφςε ζην ελάξην, ζα επεξεάζεη ηε ρξήζε ηνπ άλζξαθα, αληηζηαζκίδνληαο ζε θάπνην βαζκφ ην αληίθηππν ηεο δήηεζεο άλζξαθα ζρεηηθά ρακειφηεξσλ ηηκψλ. ην ελάξην 450, νη ηηκέο ηνπ άλζξαθα ζεσξνχληαη ζρεηηθά ρακειφηεξεο, εηδηθά πξνο ην ηέινο ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ, σο απνηέιεζκα ηεο επξείαο θαη ζε κεγάιε θιίκαθα κεηαζηξνθήο απφ ηνλ άλζξαθα ζε θαζαξφηεξα θαχζηκα. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, νη ηηκέο ηνπ άλζξαθα πιήηηνληαη πεξηζζφηεξν απφ ηε ρακειφηεξε ηζνξξνπία πξνζθνξάο θαη δήηεζεο ζην ελάξην 450. Οη ηηκέο ηνπ άλζξαθα ζεσξείηαη φηη πέθηνπλ ζε 80 δνιάξηα αλά ηφλν ην 2020 θαη ζε 65 δνιάξηα αλά ηφλν ην 2030, 45 δνιάξηα θάησ απφ ην επίπεδν ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο Σηκέο CO 2 Πξνο ην παξφλ, κφλν ε Δπξσπατθή Έλσζε έρεη πηνζεηήζεη έλα επίζεκν ζχζηεκα αλψηαηνπ νξίνπ εθπνκπψλ θη εκπνξίαο, πνπ θαζνξίδεη ηηο ηηκέο γηα CO 2, ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ παλεπξσπατθνχ ρξεκαηηζηεξηαθνχ ζπζηήκαηνο αδεηψλ εθπνκπήο (EU Emissions Trading System-ETS). Έηζη, ζην ελάξην Αλαθνξάο, ε ηηκνιφγεζε άλζξαθα είλαη πεξηνξηζκέλε ζηνπο ηνκείο ηεο βηνκεραλίαο θαη ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο ζηηο ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Ζ ηηκή ηνπ CO 2, ζχκθσλα κε ην ζχζηεκα απηφ, πξνβιέπεηαη λα θηάζεη ηα 43 δνιάξηα αλά ηφλν ην 2020 θαη ηα 54 δνιάξηα αλά ηφλν ην ην ελάξην 450, ην ζχζηεκα απηφ ζεσξείηαη φηη επεθηείλεηαη ζηνπο ηνκείο βηνκεραλίαο θαη ειεθηξνπαξαγσγήο θαη ζηηο ππφινηπεο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ+(πεξηιακβάλεη φιεο ηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ θαη επηπιένλ ηηο ρψξεο ηεο Δ.Δ. πνπ δελ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ) θαη ζε Άιιεο Κχξηεο Οηθνλνκίεο (Other Major Economies) φπσο νη Ρσζία, Βξαδηιία, Κίλα, Νφηηα Αθξηθή θαη Μέζε Αλαηνιή απφ ην Θεσξνχκε φηη ε εκπνξία CO 2 γίλεηαη ζε δχν ρσξηζηέο αγνξέο θαη ζπγθεθξηκέλα απηή ηνπ ΟΟΑ+ θαη απηή ησλ Άιισλ Κχξησλ Οηθνλνκηψλ. Γηα ηε ζπγθξάηεζε ησλ εθπνκπψλ ζηα επίπεδα πνπ απαηηνχληαη ζην ελάξην 450, ππνινγίδνπκε φηη ε ηηκή ηνπ CO 2 θζάλεη ηα 50 δνιάξηα αλά ηφλν ζηνλ ΟΟΑ+ θαη ζε ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ

26 65 δνιάξηα αλά ηφλν ζηηο Άιιεο Κχξηεο Οηθνλνκίεο ην Οη ηηκέο θαζνξίδνληαη απφ ηελ πην δαπαλεξή επηινγή κείσζεο (γηα παξάδεηγκα ε ηερλνινγία δέζκεπζεο άλζξαθα θαη απνζήθεπζεο CCS ζηε βηνκεραλία ζηνλ ΟΟΑ+ ην 2030) Σερλνινγία Ζ θαηάζηαζε θαη ε απνδνηηθφηεηα δηάθνξσλ ελεξγεηαθψλ ηερλνινγηψλ, ηφζν καθξνρξφλησλ φζν θαη θαηλνηφκσλ, ζα απνηειέζνπλ βαζηθφ παξάγνληα γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηεο παγθφζκηαο δήηεζεο ελέξγεηαο, γηα ηε ρξήζε ησλ θαπζίκσλ, γηα ηηο εθπνκπέο CO 2 θαη γηα ηηο επελδπηηθέο επηινγέο ηα εξρφκελα έηε. Οη πξνβιέςεηο ηεο εξγαζίαο είλαη ζπλεπψο πνιχ επαίζζεηεο ζε παξαδνρέο ζρεηηθά κε ηνπο ξπζκνχο ηεο ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο, ησλ βειηηψζεσλ ζηελ ελεξγεηαθή απνδνηηθφηεηα, ηεο εμνηθνλφκεζε ηνπ θφζηνπο θαζψο θαη ηεο εκπνξεπκαηνπνίεζεο θαη ηεο πξνζβαζηκφηεηάο ηνπο. Γεληθά, γίλεηαη δεθηφ ζην ελάξην Αλαθνξάο, φηη νη επηδφζεηο ησλ ζεκεξηλψλ δηαζέζηκσλ ηερλνινγηψλ βειηηψλνληαη, θπξίσο φζνλ αθνξά ηελ απνδνηηθφηεηα, θαηά ηελ εμεηαδφκελε πεξίνδν. Απηφ αληαλαθιά ε ηζηνξηθή εκπεηξία ηεο ηερλνινγηθήο γλψζεο κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, αιιά επηπιένλ ππνθηλείηαη θαη απφ ηηο πςειφηεξεο ηηκέο ηεο ελέξγεηαο. Οη ζεσξήζεηο καο γηα ην ξπζκφ ησλ ηερλνινγηθψλ εμειίμεσλ πνηθίινπλ ζεκαληηθά αλά θαχζηκν, αλά ηνκέα θαη αλά ηερλνινγία, ιακβάλνληαο ππφςε ηε ζεκεξηλή θαηάζηαζε ησλ ηερλνινγηψλ, ηε δπλαηφηεηα γηα πεξαηηέξσ βειηηψζεηο, ηηο ηξέρνπζεο επελδχζεηο γηα έξεπλα θαη αλάπηπμε (R&D), ηελ πνιηηηθή ζηήξημε θαη άιινπο ζρεηηθνχο κε θάζε ηνκέα παξάγνληεο. Σέηνηνη παξάγνληεο πεξηιακβάλνπλ θπξίσο ην πνζνζηφ ηεο απφζπξζεο θαη ηεο αληηθαηάζηαζεο ηνπ απνζέκαηνο θεθαιαίνπ. Απηφ δηαθέξεη ζεκαληηθά αλά ηερλνινγία, θαζψο θπκαίλεηαη απφ πεξίπνπ έλα ρξφλν γηα κηα ιάκπα ππξαθηψζεσο, ζε 40 κε 50 ρξφληα γηα έλα ζηαζκφ ππξεληθήο ελέξγεηαο θαη πάλσ απφ 100 ρξφληα ζηελ πεξίπησζε νξηζκέλσλ θηηξίσλ θαη ππνδνκψλ (Γηάγξακκα 1.10). Σππηθά, ε δηάξθεηα δσήο ησλ ελεξγεηαθψλ επελδχζεσλ είλαη ζρεηηθά κεγάιε, ε νπνία πεξηνξίδεη ηνλ θχθιν εξγαζηψλ ηνπ θεθαιαίνπ θαη ην ξπζκφ κε ηνλ νπνίν ε κέζε απφδνζε κπνξεί λα βειηησζεί. Ωζηφζν, ε απμαλφκελε δήηεζε γηα ελέξγεηα εμνπδεηεξψλεη ζε θάπνην βαζκφ απηφ ην γεγνλφο, θαζψο ε αλάγθε γηα πξφζζεην δπλακηθφ απμάλεη ηε δπλαηφηεηα γηα βειηίσζε ηνπ κίγκαηνο θαη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ ηερλνινγηψλ θαηά ηα επφκελα 20 ρξφληα. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ

27 Διάγραμμα 1.10: Συπικι διάρκεια ηωισ αποκζματοσ κεφαλαίου ςχετικοφ με τθν ενζργεια 23 Μηα ζεηξά θχξησλ λέσλ ηερλνινγηψλ νη νπνίεο πιεζηάδνπλ πξνο εκπνξεπκαηνπνίεζε ζεσξνχληαη φηη αλαπηχζζνληαη ζε δηάθνξα ζεκεία θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ: Γέζκεπζε άλζξαθα θαη απνζήθεπζε (CCS): Ζ CCS είλαη κηα θξίζηκε, αιιά ζρεηηθά δαπαλεξή, κνξθή κείσζεο ησλ εθπνκπψλ ζην ελάξην 450. Θεσξείηαη επίζεο φηη εηζάγεηαη, ζε πνιχ κηθξή θιίκαθα, απφ ην 2020 ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή ζην ελάξην Αλαθνξάο, ζε ρψξεο κε επαξθψο κεγάια θίλεηξα ή κε έηνηκεο θαη δηαζέζηκεο επηδνηήζεηο. Δλψ ε βαζηθή ηερλνινγία ήδε ππάξρεη γηα ηε δέζκεπζε εθπνκπψλ CO 2, θαζψο θαη γηα ηε κεηαθνξά θαη ηε κφληκε απνζήθεπζε αεξίνπ ζε γεσινγηθνχο ζρεκαηηζκνχο, πξέπεη αθφκα λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε κεγάιε θιίκαθα θαη κε νινθιεξσκέλν ηξφπν ζηνλ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ

28 ηνκέα ειεθηξνπαξαγσγήο. Παξ φια απηά, ην 2009 παξαηεξήζεθαλ θάπνηα πνιχ ζεκαληηθά βήκαηα πξνο ηα εκπξφο, κε έλαλ αξηζκφ έξγσλ επίδεημεο ζε εμέιημε ή ζρεδηαδφκελα. Οη πξνθιήζεηο γηα ηελ επηηπρή, πιήξνπο θιίκαθαο, επίδεημε θη εκπνξηθή ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο πεξηιακβάλνπλ ηε ρξεκαηνδφηεζε κεγάιεο θιίκαθαο έξγσλ επίδεημεο θαη ηελ έληαμε ηεο CCS ζηηο πνιηηηθέο γηα ηα αέξηα ηνπ ζεξκνθεπίνπ, ην πςειφηεξν θφζηνο θαη ηελ επηθχξσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο ηερλνινγίαο CCS έλαληη ησλ αλζξαθηθψλ κνλάδσλ ειεθηξνπαξαγσγήο ρσξίο CCS, ηελ αλάπηπμε θαη ηε ρξεκαηνδφηεζε ησλ θαηάιιεισλ ππνδνκψλ κεηαθνξάο CO 2 θαη ηελ αλάπηπμε λνκηθψλ θαη θαλνληζηηθψλ πιαηζίσλ γηα ηε δηαζθάιηζε αζθαινχο θαη κφληκεο απνζήθεπζεο CO 2. Μηα άιιε ζεκαληηθή πξφθιεζε είλαη λα θαηαζηεί ε CCS δηαζέζηκε θαη νηθνλνκηθά απνδνηηθή ζην βηνκεραληθφ ηνκέα, θαζψο θαη ζηνλ ηνκέα ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο. πγθέληξωζε ειηαθήο ελέξγεηαο (CSP): Ζ ειηαθή ελέξγεηα είλαη κηα επί καθξφλ εδξαησκέλε ηερλνινγία αιιά ζην παξειζφλ έρεη πεξηνξηζηεί απφ ηερληθέο δπζθνιίεο ζηελ παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, ζε αξθεηά κεγάιε θιίκαθα, γηα κηα ζπγθεθξηκέλε έθηαζε γεο θαη ζε αξθεηά ρακειφ θφζηνο. Ωζηφζν, έρεη ζεκεησζεί ζεκαληηθή ηερλνινγηθή πξφνδνο ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη απηφ αλακέλεηαη λα ζπλερηζηεί θαηά ηελ εμεηαδφκελε πεξίνδν. Δηδηθφηεξα, ε ειηαθή ελέξγεηα είλαη πηζαλφ λα γίλεη πνιχ πην απνδνηηθή ζε έλα θφζκν πςειφηεξσλ ηηκψλ ελέξγεηαο, δίλνληαο κεγάιε ψζεζε ζηελ αλάπηπμε ζε πεξηνρέο φπσο νη Ζ.Π.Α., ε Βφξεηα Αθξηθή θαη ε Νφηηα Δπξψπε. Ζιεθηξηθά θαη plug-in πβξηδηθά νρήκαηα: Μεγάιε πξφνδνο έρεη ζεκεησζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα φζνλ αθνξά ηα ειεθηξηθά νρήκαηα θαη απηή ηελ πεξίνδν ππάξρνπλ κεξηθά νρήκαηα πνπ δηαηίζεληαη ζε εμεηδηθεπκέλεο αγνξέο. Σα plug-in πβξηδηθά, ηα νπνία θηλνχληαη κε ειεθηξηθή ελέξγεηα κε έλα πξφζζεην ζπκβαηηθφ θηλεηήξα ψζηε λα είλαη δπλαηή ε νδήγεζε ζε κεγαιχηεξεο απνζηάζεηο απφ φηη είλαη δπλαηφ κε ηελ ηξέρνπζα ηερλνινγία κπαηαξίαο, είλαη έλα δπλεηηθφ ελδηάκεζν βήκα πξνο ηα πιήξσο ειεθηξηθά νρήκαηα. Σα plug-in πβξηδηθά θαη ηα ειεθηξηθά απηνθίλεηα έρνπλ δεη πξφζθαηα ηηο πξψηεο εκπνξηθέο εθαξκνγέο. Ωζηφζν, νη πξνθιήζεηο γηα ηε καδηθή πηνζέηεζε απηψλ ησλ ηερλνινγηψλ παξακέλνπλ αθφκα, ηδίσο βειηηψζεηο ζηελ ηερλνινγία κπαηαξίαο γηα ηελ παξνρή επαξθνχο εχξνπο θαη ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο θαζψο θαη ε δεκηνπξγία επαξθνχο δπλακηθνχ κπαηαξίαο θαη ππνδνκψλ επαλαθφξηηζεο. Έλαο αξηζκφο ρσξψλ έρεη αλαθνηλψζεη επηδνηήζεηο ή/θαη ζηφρνπο πσιήζεσλ γηα ειεθηξηθά απηνθίλεηα, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ, ηεο Ηζπαλίαο, ηεο Ηξιαλδίαο θαη ηεο Κίλαο, νη νπνίεο ιακβάλνληαη ππφςε ζην ελάξην Αλαθνξάο. Δλ ησ κεηαμχ, νη ζπλνιηθνί ζηφρνη απφδνζεο ηνπ ζηφινπ ζε πνιιέο πεξηνρέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο Ηαπσλίαο, ηεο Δ.Δ. θαη ησλ Ζ.Π.Α., είλαη πηζαλφ λα εληζρχζνπλ ηελ πηνζέηεζε πην απνδνηηθψλ ζπκβαηηθψλ απηνθηλήησλ θαη πβξηδηθψλ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ

29 νρεκάησλ. ην ελάξην Αλαθνξάο, εμαηηίαο θαη ηεο απνπζίαο πην θαηεπζπλφκελεο πνιηηηθήο ζηήξημεο, ηα ειεθηξηθά απηνθίλεηα θαη ηα plug-in πβξηδηθά παξακέλνπλ κφλν ζε εμεηδηθεπκέλεο αγνξέο. Αληίζεηα, δηαζέηνπλ πνιχ πην ζεκαληηθή ζέζε ζην ελάξην 450, ην νπνίν ιακβάλεη ππφςε ην αληίθηππν κηαο παγθφζκηαο ηνκεαθήο ζπκθσλίαο ζρεηηθά κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ επηβαηηθψλ ειαθξά εκπνξηθψλ νρεκάησλ (passenger light-duty vehicles - PLDVs). Πξνεγκέλα βηνθαύζηκα: Παξά ηελ αχμεζε ησλ εξεπλεηηθψλ πξνζπαζεηψλ, ηα δεχηεξεο γεληάο βηνθαχζηκα είλαη αθφκα πνιχ καθξηά απφ ηελ εκπνξεπκαηνπνίεζε θαη δελ αλαπηχζζνληαη κέρξη ην 2020 ζην ελάξην Αλαθνξάο. Αθφκα θαη ηφηε, απηά είλαη ζε κηθξή θιίκαθα θαη θπξίσο ζηηο Ζ.Π.Α., ελ κέξεη νδεγνχκελα απφ ην US Renewable Fuel Standard, ην νπνίν εμνπζηνδνηεί ηε ρξήζε βηνθαπζίκσλ δεχηεξεο γεληάο, φπσο ε αηζαλφιε ιηγλνθπηηαξίλεο. Σν ελάξην 450 βαζίδεηαη ζηελ παξαδνρή ηεο ηαρχηαηεο αχμεζεο ηεο παξαγσγήο βηνθαπζίκσλ δεχηεξεο γεληάο, αληηπξνζσπεχνληαο, φιε ηελ αλάπηπμε βηνθαπζίκσλ κεηαμχ 2020 θαη Απηφ ζα απαηηήζεη επελδχζεηο έξεπλαο θαη αλάπηπμεο γηα λα επηηαρπλζνχλ άκεζα θαη λα θέξνπλ ζε ιεηηνπξγία κνλάδεο επίδεημεο ηα ακέζσο επφκελα ρξφληα. Σν 2008, παξαηεξήζεθε κηα παγθφζκηα ζηξνθή ζηελ πνιηηηθή ησλ βηνθαπζίκσλ, κε κεγαιχηεξε πξνζνρή φζνλ αθνξά ηε βησζηκφηεηα νξηζκέλσλ βηνθαπζίκσλ πξψηεο γεληάο. Γηα παξάδεηγκα, ε Γεξκαλία κείσζε ην κεηθηφ ζηφρν ηνπ 2009, ν νπνίνο θπξίσο θαιχπηεηαη απφ βηνθαχζηκα πξψηεο γεληάο θαη απμάλεη ηελ εζηίαζε ζε επελδχζεηο έξεπλαο θαη αλάπηπμεο γηα ηα βηνθαχζηκα δεχηεξεο γεληάο. Αλ θαη νξηζκέλεο ηερλνινγίεο νη νπνίεο κπνξεί λα ζεσξεζνχλ σο κε ξεαιηζηηθέο απηή ηελ πεξίνδν, αλακέλεηαη λα θηάζνπλ ζε εκπνξηθή ρξήζε θαη πιήξε αλάπηπμε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ, θακηά εμ νινθιήξνπ λέα ηερλνινγία (πέξαλ φζσλ είλαη πεξίπνπ γλσζηέο θαη ζε θάπνην βαζκφ επηδεηθλχνληαη ζήκεξα) δελ ζεσξείηαη φηη αλαπηχζζεηαη είηε ζην ελάξην Αλαθνξάο είηε ζην ελάξην 450. Απηφ ζπκβαίλεη επεηδή δελ ππάξρεη ηξφπνο λα γλσξίδνπκε αλ ή πφηε ηέηνηα επηηεχγκαηα κπνξεί λα ζπκβνχλ. Καηά ζπλέπεηα, ππάξρεη ε δπλαηφηεηα γηα βειηίσζε πέξαλ απηψλ ησλ ελαξίσλ πνπ παξνπζηάδνληαη εδψ, ζε πεξίπησζε ξηδηθψλ θαη απξφβιεπησλ ηερλνινγηθψλ αλαθαιχςεσλ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ

30 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 1: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΦΕ ΣΗ ΕΡΓΑΙΑ

31 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2 ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ 2.1 Δηζαγσγή Ζ αλάθακςε ηεο παγθφζκηαο αλάπηπμεο απφ ην 2010, ηα πεξηβαιινληηθά θαη πξαθηηθά πιενλεθηήκαηα ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ έλαληη ησλ ππνινίπσλ νξπθηψλ θαπζίκσλ θαζψο θαη νη πεξηνξηζκνί ζηελ ηαρχηεηα εηζαγσγήο ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία ελεξγεηαθψλ ηερλνινγηψλ κε ρακειή ζπλεηζθνξά ζε εθπνκπέο CO 2, ζα έρνπλ σο απνηέιεζκα κηα ζηαζεξή αχμεζε ζηε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ. Ο ηνκέαο ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο αλακέλεηαη λα παξακείλεη ν θχξηνο ηνκέαο ζε φηη αθνξά ηε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ. Οη θπξηφηεξνη παξάγνληεο πνπ ζα θαζνξίζνπλ ηε δήηεζε θη επνκέλσο απνηεινχλ θαη ηηο κεγαιχηεξεο πεγέο αβεβαηφηεηαο είλαη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε, νη ηηκέο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ θαη νη θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο. Σν πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζηνλ ηνκέα ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο εμαξηάηαη ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ απφ ηελ ηηκή ηνπ αεξίνπ ζε ζρέζε κε ηα ππφινηπα θαχζηκα θαη ηηο ηερλνινγίεο. Ζ εηζαγσγή ηεο ηηκνιφγεζεο άλζξαθα ζα κπνξνχζε πηζαλφλ λα εληζρχζεη αθφκα πεξηζζφηεξν ηε ρξήζε ηνπ αεξίνπ εμαηηίαο ηεο ρακειφηεξεο ζπλεηζθνξάο ηνπ ζε εθπνκπέο CO 2 θαηά ηελ θαχζε ηνπ, φηαλ φινη νη ππφινηπνη παξάγνληεο (π.ρ. ηερλνινγία, απνδνηηθφηεηα) θξίλνληαη ηζνδχλακνη. Οη θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο ζα απνηειέζνπλ παξάγνληα-θιεηδί ζε φηη αθνξά ην ξπζκφ αχμεζεο ηεο δήηεζεο ζε κεζν-καθξνπξφζεζκν επίπεδν. ην ελάξην Αλαθνξάο, ζην νπνίν νη θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο ζεσξείηαη φηη παξακέλνπλ ακεηάβιεηεο, ε παγθφζκηα δήηεζε αεξίνπ απμάλεηαη απφ 3 ηξηζεθαηνκκχξηα θπβηθά κέηξα (tcm) ην 2007 ζε 4.3 tcm ην 2030, κε έλα κέζν φξν αχμεζεο ηεο ηάμεο ηνπ 1.5% θαη έηνο. Σν κεξίδην ηνπ αεξίνπ ζην παγθφζκην πξσηνγελέο ελεξγεηαθφ ηζνδχγην απμάλεηαη νξηαθά, απφ 20.9% ην 2007 ζε 21.2% ην Πάλσ απφ ην 80% ηεο αχμεζεο ζηε ρξήζε αεξίνπ ζπκβαίλεη ζηηο ρψξεο πνπ δελ είλαη κέιε ηνπ ΟΟΑ (Οξγαληζκφο γηα ηελ Οηθνλνκηθή πλεξγαζία θαη Αλάπηπμε-OECD). Οη πξνβιέςεηο έσο ην 2015 δηαθέξνπλ ζεκαληηθά ζε ζρέζε κε ην καθξνπξφζεζκν ζθεληθφ πνπ ζα δηακνξθσζεί. Αλ θαη δελ ππάξρνπλ αθφκα πιήξε θαη αθξηβή ζηνηρεία ζε φηη αθνξά ηε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ γηα ην 2008 θαη γηα ηηο αξρέο ηνπ 2009, είλαη πηζαλφ φηη, παγθνζκίσο, ε πξσηνγελήο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

32 δήηεζε αεξίνπ ζα ππνρσξήζεη ην 2009, ίζσο θαη πεξηζζφηεξν απφ 3%, σο απνηέιεζκα ηεο νηθνλνκηθήο χθεζεο. Με ηελ ππφζεζε φηη ε νηθνλνκία αξρίδεη λα αλαθάκπηεη απφ ην 2010, ε πξσηνγελήο δήηεζε αεξίνπ πξνβιέπεηαη φηη επαλαθάκπηεη, απμαλφκελε κε έλα κέζν φξν ηεο ηάμεο ηνπ 2.5% εηεζίσο απφ ην 2010 έσο ην ην ελάξην 450, ην νπνίν ζεσξεί ηελ χπαξμε ζπληνληζκέλεο θπβεξλεηηθήο δξάζεο κε ζθνπφ ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ γηα ηε ζπγθξάηεζε αχμεζεο ηεο παγθφζκηαο ζεξκνθξαζίαο ζηνπο 2 C, ε παγθφζκηα πξσηνγελήο δήηεζε αεξίνπ ην 2030 είλαη θαηά 17% ρακειφηεξε απφ ηελ αληίζηνηρε ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο. Ζ δήηεζε θνξπθψλεηαη ιίγν κεηά ην 2020 θη έπεηηα ππνρσξεί κε αξγφ ξπζκφ, αλ θαη είλαη αθφκα κεγαιχηεξε ην 2030 ζε ζρέζε κε ην Σα κέηξα γηα ηελ πξνψζεζε ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, ηεο βειηίσζεο ηεο απνδνηηθφηεηαο θαη ε ρξήζε ελεξγεηαθψλ ηερλνινγηψλ «ρακειήο έληαζεο άλζξαθα» ζα αληηζηαζκίζνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηα απνηειέζκαηα ηεο δήηεζεο εμαηηίαο ηεο εληζρπκέλεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηνπ αεξίνπ έλαληη ηνπ άλζξαθα θαη ηνπ πεηξειαίνπ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή θαη ζηηο εθαξκνγέο ηειηθήο ρξήζεο (εμαηηίαο ησλ πςειφηεξσλ ηηκψλ άλζξαθα θαη ηεο χπαξμεο θαλνληζηηθψλ ξπζκίζεσλ). Ζ δήηεζε ηνπ αεξίνπ ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ θνξπθψλεηαη γεληθά πεξίπνπ ζην κέζν ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ ζην ελάξην 450 θη έπεηηα ππνρσξεί θαηά ηε ρξνληθή πεξίνδν πξνο ην 2030, θαζψο νη παξαγσγνί αιιάδνπλ ηηο επελδχζεηο ηνπο απφ ζηαζκνχο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ σο θαχζηκν άλζξαθα θαη θπζηθφ αέξην ζε ζηαζκνχο πνπ θάλνπλ ρξήζε αλαλεψζηκσλ πεγψλ θαη ππξεληθήο ελέξγεηαο. Ζ δήηεζε ζπλερίδεη λα απμάλεηαη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηνρέο πνπ δελ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ, αλ θαη ζε θάπνηεο πεξηθέξεηεο ζα παξαηεξεζεί κείσζε κεηά ην Πξνβιεπόκελεο ηάζεηο γηα ηε δήηεζε θπζηθνύ αεξίνπ ελάξην Αλαθνξάο Δμαηηίαο ηεο έιιεηςεο καθξνπξφζεζκεο θαη ζπληνληζκέλεο θπβεξλεηηθήο δξάζεο, ε παγθφζκηα δήηεζε γηα ην θπζηθφ αέξην πξνβιέπεηαη φηη ζα πάξεη μαλά ηελ αλνδηθή ηεο ηξνρηά απφ ην 2010, φηαλ ε παγθφζκηα νηθνλνκία ζεσξείηαη φηη ζα αξρίζεη λα αλαθάκπηεη απφ ηελ χθεζε. ην ελάξην Αλαθνξάο, ζην νπνίν ζεσξείηαη φηη δελ ππάξρνπλ αιιαγέο ζηηο πνιηηηθέο, ε παγθφζκηα πξσηνγελήο θαηαλάισζε αεξίνπ αλακέλεηαη λα απμεζεί ζε φιεο ηηο ππφ εμέηαζε πεξηθέξεηεο απηήο ηεο εξγαζίαο (Πίλαθαο 2.1), κε ηελ εμαίξεζε ησλ Ζ.Π.Α. ζηηο νπνίεο ε δήηεζε ππνρσξεί ζε πνιχ κηθξφ βαζκφ (πξαθηηθά κεδεληθφ). ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

33 Όπσο θαη κε φια ηα ππφινηπα θαχζηκα, ε δήηεζε ζα ειαηησζεί ηα πξψηα ρξφληα εμαηηίαο ηεο παγθφζκηα νηθνλνκηθήο θαη ρξεκαηνπηζησηηθήο θξίζεο θη έπεηηα αλαθάκπηεη μαλά καδί κε ηε ζεσξνχκελε νηθνλνκηθή αλάθακςε. ε παγθφζκην επίπεδν, ε δήηεζε απμάλεηαη απφ 3 tcm ην 2007 ζε 4.3 tcm ην 2030, κε έλα κέζν εηήζην φξν αχμεζεο ηεο ηάμεο ηνπ 1.5%. Πξφθεηηαη γηα έλα κέζν φξν ν νπνίνο είλαη αξθεηά κηθξφηεξνο απφ ηνλ αληίζηνηρν 2.6% αλά έηνο ηεο πεξηφδνπ Σν παγθφζκην ΑΔΠ (Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ - GDP) εθηηκάηαη φηη ζα απμεζεί κε ξπζκφ κφιηο 1.3% αλά έηνο ηελ πεξίνδν έλαληη ηνπ 3.4% αλά έηνο πνπ εθηηκάηαη γηα ηελ πεξίνδν Σν κεξίδην ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζην παγθφζκην πξσηνγελέο ελεξγεηαθφ κίγκα ζπλερίδεη λα απμάλεη ζχκθσλα κε ηηο πξνεγνχκελεο ηάζεηο, αιιά κφλν νξηαθά: απφ 20.9% ην 2007 ζε 21.2% ην Σν αληίζηνηρν κεξίδην ην 1980 ήηαλ 17%. Πίνακας 2.1: Πρωτογενισ ηιτθςθ φυςικοφ αερίου (ςε bcm) ανά περιφζρεια ςφμφωνα με το ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 2 Οη πξνβιέςεηο γηα ηελ πεξίνδν σο ην 2015 δηαθέξνπλ ζεκαληηθά απφ ην καθξνπξφζεζκν ζθεληθφ πνπ ζα δηακνξθσζεί. Αλ θαη δελ ππάξρνπλ αθφκα πιήξε θαη αθξηβή ζηνηρεία ζε φηη αθνξά ηε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ γηα ην 2008 θαη γηα ηηο αξρέο ηνπ 2009, είλαη πηζαλφ φηη, παγθνζκίσο, ε πξσηνγελήο δήηεζε αεξίνπ ζα κεησζεί ην 2009, σο απνηέιεζκα ηεο νηθνλνκηθήο χθεζεο. Ζ δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

34 ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ εθηηκάηαη φηη απμήζεθε ζπλνιηθά θαηά 1% ην 2008 (ζχκθσλα κε ηα ηειεπηαία δηαζέζηκα ζηνηρεία απφ ηε BP απμήζεθε θαηά 1.7% ζε ζρέζε κε ην 2007), αιιά γηα ην έηνο απηφ δε κπνξνχκε λα πνχκε φηη ππήξμε κηα ηζνξξνπία ζηε δήηεζε θαζψο είρακε δχν μεθάζαξα αληίζεηεο ηάζεηο. Ζ δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ζπλέρηδε λα απμάλεηαη ζεκαληηθά ζην πξψην κηζφ ηνπ 2008, θπξίσο εμαηηίαο ηεο έλαξμεο ιεηηνπξγίαο λέσλ κνλάδσλ ειεθηξνπαξαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ (απμεκέλε δπλακηθφηεηα), αιιά θαη ηεο επαλάθακςεο ηεο Δπξσπατθήο νηθηαθήο δήηεζεο θαζψο ν ρεηκψλαο ηνπ 2007/2008 απνδείρηεθε ςπρξφηεξνο απφ ηνλ πξνεγνχκελν. Οη ηάζεηο ηεο δήηεζεο άιιαμαλ ζεακαηηθά θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ δεχηεξνπ κηζνχ ηνπ 2008 θαη ζπγθεθξηκέλα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ηειεπηαίνπ ηξηκήλνπ, κε ην ζπλδπαζκέλν αληίθηππν ηεο βαζηάο νηθνλνκηθήο χθεζεο θαη ηεο ζπζρέηηζεο ησλ ηηκψλ ηνπ αεξίνπ κε ηηο πςειέο ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ ζε θάπνηεο αγνξέο, θπξίσο ζηελ επεηξσηηθή Δπξψπε, σζψληαο έηζη ηε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ζε πνιχ ρακειά επίπεδα. Σα πξψηα ζηνηρεία δείρλνπλ κηα παξφκνηα πηψζε ζηηο ρψξεο κε-κέιε ηνπ ΟΟΑ ζηα ηέιε ηνπ 2008, αλ θαη ε δήηεζε ζπλνιηθά ζε φιν ην έηνο ζπλέρηζε λα απμάλεη (Γηάγξακκα 2.1). Διάγραμμα 2.1: Ετιςια μεταβολι ςτθ παγκόςμια ηιτθςθ φυςικοφ αερίου ανά κφρια περιφζρεια για τθν περίοδο (IEA, 2009) 3 Ζ απνδπλάκσζε ηεο θαηαλάισζεο θπζηθνχ αεξίνπ ηφζν ζηηο ρψξεο-κέιε ηνπ ΟΟΑ φζν θαη ζηηο ππφινηπεο ρψξεο κε-κέιε, αλακέλεηαη λα ζπλερηζηεί ζε κεγάιν βαζκφ κέζα ζην 2009 θαζψο ε νηθνλνκηθή χθεζε εμαπιψλεηαη θαη βαζαίλεη, σζψληαο ηε δήηεζε πξνο ηα θάησ, θαηά πεξηζζφηεξν απφ 3% ζε ζρέζε κε ην Ζ ρξήζε ηνπ αεξίνπ ζηε βηνκεραλία θαη γηα ηελ παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο είλαη πηζαλφ λα ππνρσξήζεη ζεκαληηθά ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο, ηδίσο ζηελ Δπξψπε θαη ηε Ρσζία, θπξίσο εμαηηίαο ηεο αζζελνχο δήηεζεο γηα ειεθηξηθή ελέξγεηα θαη ησλ ζρεηηθά πςειψλ ηηκψλ αεξίνπ. Ζ δήηεζε ζηηο Ζ.Π.Α. εκθαλίδεηαη λα αλζίζηαηαη θαιχηεξα απφ φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο άιιεο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ, εμαηηίαο ηεο κεγάιεο πηψζεο ησλ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

35 ηηκψλ. Με ηε ζεψξεζε φηη ε νηθνλνκία αξρίδεη λα αλαθάκπηεη απφ ην 2010, ε ηειηθή δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ αλακέλεηαη λα αλαθάκςεη. Ζ πςειφηεξε δήηεζε γηα ειεθηξηθή ελέξγεηα ζα σζνχζε επίζεο αλνδηθά ηε ρξήζε ηνπ αεξίνπ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή, θαζψο λένη ζηαζκνί ειεθηξνπαξαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ πνπ ηψξα βξίζθνληαη ππφ θαηαζθεπή, ζα έρνπλ νινθιεξσζεί θαη ζηαζκνί ησλ νπνίσλ ε έλαξμε ηεο ιεηηνπξγίαο θαζπζηέξεζε ιφγσ ηεο θξίζεο, ζα ηεζνχλ ζε ιεηηνπξγία θαζψο ηνπο δίδεηαη ην πξάζηλν θσο. Καηά κέζν φξν, ε παγθφζκηα πξσηνγελήο δήηεζε αεξίνπ αλακέλεηαη λα απμάλεη κε ξπζκφ 1.4% ηελ πεξίνδν κεηαμχ 2007 θαη 2015, αιιά κεηαμχ 2010 θαη 2015 ν ξπζκφο ζα είλαη κεγαιχηεξνο θαη ζπγθεθξηκέλα 2.5% Σάζεηο ηεο δήηεζεο αλά πεξηθέξεηα Ζ πξσηνγελήο δήηεζε αεξίνπ αλακέλεηαη λα ζπλερίζεη λα απμάλεη ζε φιεο ηηο πεξηνρέο εθηφο ησλ Ζ.Π.Α. (φπνπ παξακέλεη ζηάζηκε-ζηαζεξή) ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ, παξά ηε βξαρππξφζεζκε πηψζε ζε κεξηθέο απφ απηέο. Ζ θαηά θεθαιήλ ρξήζε ηνπ αεξίνπ θαη αλά κνλάδα ηνπ ΑΔΠ παξακέλεη πνιχ δηαθνξεηηθή κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ, θπξίσο ζχκθσλα θαη αλάινγα κε ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ ελδνγελψλ πεγψλ ελέξγεηαο ηνπο αιιά θαη ηεο εγγχηεηάο ηνπο ζε εμσηεξηθέο πεγέο ρακεινχ θφζηνπο. Ζ δήηεζε απμάλεηαη πεξηζζφηεξν ζηηο ρψξεο πνπ δελ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ θαη νη νπνίεο αληηπξνζσπεχνπλ ην 80% ηεο ζπλνιηθήο παγθφζκηαο αχμεζεο σο ην Ζ κεγαιχηεξε αχμεζε ζε απφιπηνπο αξηζκνχο ζπκβαίλεη ζηε Μέζε Αλαηνιή, φπνπ ν κεγάινο αξηζκφο ησλ πεγψλ ζε δηάθνξεο ρψξεο, αλακέλεηαη λα εληζρχζεη ηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή, γηα ρξήζε ζηε βαξηά βηνκεραλία θαζψο θαη γηα πξψηε χιε (παξ φιεο ηηο πξνζσξηλέο θαη επνρηαθέο ειιείςεηο ζε θάπνηεο ρψξεο). Ζ δήηεζε ζηηο ρψξεο ηεο Αζίαο πνπ δελ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ θαη ζηελ Αθξηθή εληζρχεηαη επίζεο ζεκαληηθά - ν ξπζκφο αχμεζεο ζπλνιηθά ζηελ Αζία είλαη πξάγκαηη κεγαιχηεξνο απφ απηφλ ηεο Μέζεο Αλαηνιήο (ησλ ρσξψλ ηεο Αζίαο πνπ δελ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ). Ζ ρξήζε ηνπ αεξίνπ απμάλεηαη πεξηζζφηεξν απφ 5% ηφζν ζηελ Ηλδία φζν θαη ζηελ Κίλα, φπνπ ε ρξήζε ηνπ αεξίνπ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή θαη ζηε βηνκεραλία απμάλεηαη ηαρχηαηα, αλ θαη ε δήηεζε θαη ζηηο δχν ρψξεο ην 2030 είλαη αθφκα ζρεηηθά ρακειή σο πνζνζηφ ηεο ζπλνιηθήο ρξήζεο ελέξγεηαο ην 2030, θαζψο μεθηλάεη απφ πνιχ ρακειή βάζε. Οη ψξηκεο αγνξέο ηεο Βφξεηαο Ακεξηθήο θαη ηεο Δπξψπεο «βιέπνπλ» ζρεηηθά ρακεινχο ξπζκνχο αχμεζεο ηεο δήηεζεο σο ην 2030, αιιά παξακέλνπλ νη κεγαιχηεξεο αγνξέο ζε απφιπηνπο αξηζκνχο ην 2030 (Γηάγξακκα 2.2). ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

36 Διάγραμμα 2.2: Πρωτογενισ ηιτθςθ φυςικοφ αερίου ανά περιφζρεια ςτο ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) Σάζεηο ηεο δήηεζεο αλά ηνκέα ην ελάξην Αλαθνξάο, ν ηνκέαο ειεθηξνπαξαγσγήο αλακέλεηαη λα παξακείλεη ν θπξίαξρνο νδεγφο ηεο δήηεζεο αεξίνπ ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηνρέο, αληηπξνζσπεχνληαο ην 45% ηεο αχμεζεο ζηελ παγθφζκηα δήηεζε ζε φιε ηελ πξνβιεπφκελε πεξίνδν θαη εδξαηψλνληαο ηε ζέζε ηνπ σο ν ηνκέαο κε ηε κεγαιχηεξε θαηαλάισζε αεξίνπ φπσο θαίλεηαη θαη ζην παξαθάησ δηάγξακκα (Γηάγξακκα 2.3). Διάγραμμα 2.3: Παγκόςμια πρωτογενισ ηιτθςθ φυςικοφ αερίου ανά τομζα ςτο ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 5 Ζ ρξήζε ηνπ αεξίνπ ζηνπο ζηαζκνχο παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απμάλεηαη θαηά πεξίπνπ 50% κεηαμχ 2007 θαη 2030 (κε έλα εηήζην κέζν φξν ηεο ηάμεο ηνπ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

37 1.7%). Σν πνζνζηφ απηνχ ηνπ ηνκέα ζηελ παγθφζκηα αγνξά αεξίνπ απμάλεηαη απφ 39% ην 2007 ζε 41% ην Ο ηνκέαο ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο είλαη ν θχξηνο νδεγφο ηεο δήηεζεο ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηνρέο. Παξά ηελ ππφζεζε γηα απμεκέλεο ηηκέο θπζηθνχ αεξίνπ καθξνπξφζεζκα θαη ηελ ελίζρπζε ηεο ειθπζηηθφηεηαο ησλ βαζηζκέλσλ ζε αλαλεψζηκεο πεγέο ηερλνινγηψλ ειεθηξνπαξαγσγήο, ην θπζηθφ αέξην αλακέλεηαη λα παξακείλεη σο ην πην αληαγσληζηηθφ θαχζηκν ζε λένπο ζηαζκνχο ειεθηξνπαξαγσγήο ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, ηδίσο φηαλ ρξεζηκνπνηείηαη ζηνπο πςειήο απφδνζεο αεξηνζηξνβίινπο ζπλδπαζκέλνπ θχθινπ θπζηθνχ αεξίνπ ( combined-cycle gas turbines-ccgts) θαη γηα παξαγσγή κέζνπ θνξηίνπ (mid-load generation). Οη ζηαζκνί θπζηθνχ αεξίνπ είλαη ζπρλά πξνηηκψκελνη έλαληη ησλ ζηαζκψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ σο θαχζηκν άλζξαθα ή πεηξέιαην γηα πεξηβαιινληηθνχο ιφγνπο, γηα ηηο ζρεηηθά ρακειέο θεθαιαηνπρηθέο δαπάλεο (capital costs), εηδηθά γηα κηθξέο κνλάδεο, θαζψο επίζεο θαη γηα ην κηθξφ ρξφλν πνπ απαηηείηαη γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο θαηαζθεπήο ηνπο (short construction lead times). ηελ Δπξψπε, νη απμεκέλεο πνηλέο γηα εθπνκπέο CO 2 θάησ απφ ηηο δηαηάμεηο παλεπξσπατθνχ ρξεκαηηζηεξηαθνχ ζπζηήκαηνο αδεηψλ εθπνκπήο (EU Emissions Trading System-ETS), ζχκθσλα κε ην νπνίν φιεο νη ειεθηξνπαξαγσγηθέο εηαηξίεο ζα έρνπλ ηελ ππνρξέσζε λα αγνξάδνπλ ζε δεκνπξαζία ην ζχλνιν ησλ αδεηψλ εθπνκπήο πνπ ζα ρξεηάδνληαη, εληζρχνπλ επίζεο ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ αεξίνπ έλαληη ηνπ άλζξαθα ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή θαη ζηε βαξηά βηνκεραλία, παξφιν πνπ επλννχλ αθφκα πεξηζζφηεξν ηελ ειεθηξνπαξαγσγή πνπ βαζίδεηαη ζε αλαλεψζηκεο πεγέο θαη ζηελ ππξεληθή ελέξγεηα. Σα εξγνζηάζηα πγξνπνίεζεο θπζηθνχ αεξίνπ (gas-to-liquid plants GTL), ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχλ σο πξψηε χιε θπζηθφ αέξην, ην νπνίν ην κεηαηξέπνπλ ζε πςειήο πνηφηεηαο βελδίλε θαη άιια πεηξειατθά πξντφληα, αληηπξνζσπεχνπλ έλα κηθξφ αιιά απμαλφκελν πνζνζηφ ζηελ πξσηνγελή ρξήζε αεξίνπ. Απηή ηελ πεξίνδν ππάξρνπλ κφλν ηξία εκπνξηθήο θιίκαθαο εξγνζηάζηα ζε ιεηηνπξγία: νη εγθαηαζηάζεηο ηεο PetroSA, δπλακηθφηεηαο 35 ρηιηάδσλ βαξειηψλ ηε κέξα (35 kb/d) ζηνλ θφιπν ηνπ Mossel (Mossel Bay), ζηε Νφηηα Αθξηθή, ην νπνίν ιεηηνπξγεί απφ ην 1991, ην εξγνζηάζην Bintulu ηεο Shell ζηε Μαιαηζία δπλακηθφηεηαο 12.5 kb/d, ην νπνίν άξρηζε λα ιεηηνπξγεί ην 1993 θαη ηέινο ην Oryx plant ηεο Sasol/Qatar Petroleum ζην Καηάξ, δπλακηθφηεηαο 34 kb/d, ην κεγαιχηεξν GTL εξγνζηάζην ζηνλ θφζκν, ην νπνίν μεθίλεζε ηε ιεηηνπξγία ηνπ ην Γχν αθφκα εξγνζηάζηα είλαη ππφ θαηαζθεπή: ην Pearl project ηεο Shell ζην Καηάξ, δπλακηθφηεηαο 140 kb/d, ην νπνίν πξνγξακκαηίδεηαη λα αξρίζεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ ην 2010 θαη ην Escravos plant, «αδειθφ εξγνζηάζην» (sister plant) κε ην Oryx, ζην νπνίν ρξεζηκνπνηείηαη ε ηερλνινγία ηεο Sasol, δπλακηθφηεηαο 34 kb/d, ην νπνίν θαηαζθεπάδεηαη απφ ηε Chevron θαη ηελ Δζληθή Δηαηξία Πεηξειαίνπ ηεο Νηγεξίαο (Nigerian National Petroleum Company) Γέιηα ηνπ Νίγεξα, κε πξνγξακκαηηζκέλε έλαξμε ιεηηνπξγίαο ην Όηαλ φια απηά ηα εξγνζηάζηα είλαη δηαζέζηκα θαη ιεηηνπξγνχλ κε πιήξε δπλακηθφηεηα, ζα θαηαλαιψλνπλ ζχκθσλα κε ππνινγηζκνχο 33 δηζεθαηνκκχξηα θπβηθά κέηξα (bcm) αεξίνπ εηεζίσο-πάλσ απφ ηα 5 bcm ηνπ 2007 (φηαλ ην Oryx δελ είρε θηάζεη ηελ απφιπηε παξαγσγηθή ηνπ ηθαλφηεηα)- θαη ζα παξάγνπλ πεξίπνπ 250 kb/d πγξψλ (liquids). ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

38 Οη καθξνπξφζεζκεο πξννπηηθέο γηα επηπιένλ εξγνζηάζηα GTL είλαη πνιχ αβέβαηεο. Σν ελδηαθέξνλ γηα ηελ αλάπηπμε εξγνζηαζίσλ GTL έρεη εμαζζελήζεη ηα ηειεπηαία ρξφληα εμαηηίαο ηνπ απμαλφκελνπ θφζηνπο θαηαζθεπήο θαη ησλ κεγάισλ ηερληθψλ πξνβιεκάησλ πνπ εκθαλίζηεθαλ ζην Oryx, ην νπνίν αθφκα θαη ηψξα ιεηηνπξγεί κε κφιηο ην 90% ηεο πιήξνπο (νλνκαζηηθήο) ηνπ δπλακηθφηεηαο. Μηα ζπκθσλία απαγφξεπζεο (moratorium) γηα λέεο αλαπηχμεηο θη επελδχζεηο θπζηθνχ αεξίνπ ζην Καηάξ, ην νπνίν θαηέρεη άθζνλεο πεγέο θπζηθνχ αεξίνπ, απνκαθξχλεη θάζε πξννπηηθή θαηαζθεπήο λένπ GTL εξγνζηαζίνπ πέξαλ απηνχ πνπ βξίζθεηαη ζε δηαδηθαζία θαηαζθεπήο. Οη αζηαζείο ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ θαη νη αβεβαηφηεηεο πνπ ππάξρνπλ ζε φηη αθνξά ηηο κειινληηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ ειάηησζε ησλ εθπνκπψλ CO 2 δξνπλ αζξνηζηηθά, απμάλνληαο ην ξίζθν ησλ επελδχζεσλ. Ζ πςειή ελεξγεηαθή έληαζε ησλ εξγνζηαζίσλ GTL πεξηνξίδεη ην ελδερφκελν αλαδσπχξσζεο ησλ επελδχζεσλ. ε καθξνπξφζεζκν νξίδνληα, ζεσξνχκε φηη ηα πξνγξακκαηηζκέλα έξγα (projects) ζηελ Απζηξαιία θαη ην Οπδκπεθηζηάλ νινθιεξψλνληαη, καδί κε έλα κηθξφ αξηζκφ άιισλ έξγσλ ζηε Μ. Αλαηνιή θαη ηελ Αθξηθή, αλεβάδνληαο ηε ζπλνιηθή GTL παξαγσγηθή ηθαλφηεηα ζε πεξίπνπ 650 kb/d, απαηηψληαο 70 bcm ρξεζηκνπνηεζέληνο θπζηθνχ αεξίνπ (gas input) ην Ζ παγθφζκηα ηειηθή θαηαλάισζε θπζηθνχ αεξίνπ ζηε βηνκεραλία (ζηελ νπνία πεξηιακβάλνληαη νη κε-ελεξγεηαθέο ρξήζεηο, αιιά εμαηξνχληαη ε ειεθηξνπαξαγσγή, GTL θαη άιινη κεηαζρεκαηηζκνί), ζηνλ νηθηαθφ ηνκέα, ζηηο ππεξεζίεο θαη ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα απμάλεηαη θαηά 10% κεηαμχ 2007 θαη 2015 θαη θαηά 34% ην 2030, κε έλα εηήζην ξπζκφ αχμεζεο 1.3% ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Ζ κε-ελεξγεηαθή ρξήζε ηνπ αεξίνπ, θπξίσο σο πξψηε χιε γηα ηελ παξαγσγή ιηπάζκαηνο θαη ζηελ πεηξνρεκηθή βηνκεραλία, αλαπηχζζεηαη ηαρχηεξα απφ φηη ε ρξήζε ζε νπνηνδήπνηε άιιν ηνκέα ηειηθήο ρξήζεο. Ζ βηνκεραληθή δήηεζε αεξίνπ απμάλεηαη θαηά 1.3% εηεζίσο ηελ πεξίνδν θαη ε βηνκεραλία παξακέλεη ν κεγαιχηεξνο ηειηθφο θαηαλαισηήο θπζηθνχ αεξίνπ. ρεδφλ ην ζχλνιν ηεο αχμεζεο ηεο βηνκεραληθήο δήηεζεο ζπκβαίλεη ζηηο ρψξεο κε-κέιε ηνπ ΟΟΑ, φπνπ ε ηαρχηεξε νηθνλνκηθή αλάπηπμε νδεγεί ζε ζηαζεξή αχμεζε ζηε βηνκεραληθή θαη εκπνξηθή ρξήζε ηνπ αεξίνπ. Ζ ρξήζε ηνπ αεξίνπ ζηνλ νηθηαθφ ηνκέα παξακέλεη ζρεηηθά ρακειή εθηφο ησλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ θαη ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο, επεηδή νη αλάγθεο ζέξκαλζεο είλαη ζρεηηθά ρακειέο θαη ηα έζνδα είλαη ζπρλά κε επαξθή γηα λα εμαζθαιίζνπλ ηηο απαξαίηεηεο επελδχζεηο ζηα δίθηπα δηαλνκήο. Ζ βειηίσζε ηεο απνδνηηθφηεηαο, θπξίσο ζηε Ρσζία αιιά θαη ζε άιιεο ρψξεο ηεο Δπξαζίαο, επίζεο αληηζηαζκίδεη ηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο αεξίνπ ζηνλ νηθηαθφ ηνκέα. Μεξηθέο πεηξειαηνπαξαγσγέο ρψξεο κε-κέιε ηνπ ΟΟΑ ζπλερίδνπλ λα ελζαξξχλνπλ ηε ζηξνθή πξνο ην αέξην ζην βηνκεραληθφ θαη ηνλ εκπνξηθφ ηνκέα κε ζθνπφ λα απειεπζεξψζνπλ κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο πεηξειαίνπ πξνο εμαγσγή. Ζ ηειηθή θαηαλάισζε απμάλεηαη ειάρηζηα ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ, εμαηηίαο ησλ απνηειεζκάησλ ηνπ θνξεζκνχ (ψξηκεο αγνξέο), ηεο ππνηνληθήο παξαγσγήο ζην βαξχ βηνκεραληθφθαηαζθεπαζηηθφ (manufacturing) ηνκέα θαη ηεο κέηξηαο αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

39 Ο ηνκέαο ησλ κεηαθνξψλ αληηπξνζσπεχεη κφλν έλα κηθξφ πνζνζηφ ηεο ρξήζεο ηνπ αεξίνπ. Πξνο ην παξφλ, νη ζπκπηεζηέο αγσγψλ πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ (oil and gas pipeline compressors) ιακβάλνπλ πεξηζζφηεξν απφ ην 80% ηνπ αεξίνπ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα κεηαθνξά. Απηή ε πεγή ηεο δήηεζεο αλακέλεηαη λα ζπλερίζεη λα απμάλεηαη θαζψο ε παγθφζκηα ρξήζε αεξίνπ απμάλεηαη, αιιά κε πνιχ κηθξφηεξν ξπζκφ (0.4% εηεζίσο κεηαμχ 2007 θαη 2030, έλαληη 1.5% πνπ είλαη ε παγθφζκηα πξσηνγελήο αχμεζε ηεο δήηεζεο αεξίνπ). Απηφ ζπκβαίλεη επεηδή ε δπλακηθφηεηα ηεο κεηαθνξάο κέζσ αγσγψλ απμάλεηαη κε πνιχ βξαδχηεξν ξπζκφ ζε ζρέζε κε ηε δπλακηθφηεηα ηνπ πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αεξίνπ θη επεηδή ε απνδνηηθφηεηα ησλ ζπκπηεζηψλ αλακέλεηαη λα απμεζεί. ε αληίζεζε κε ηα παξαπάλσ, ε ρξήζε ηνπ αεξίνπ σο θαχζηκν ζηηο νδηθέο κεηαθνξέο (road-transport fuel), ε νπνία απηή ηελ πεξίνδν αληηπξνζσπεχεη κφιηο ην 1% ηεο ζπλνιηθήο ηειηθήο θαηαλάισζεο αεξίνπ παγθνζκίσο, αλακέλεηαη λα απμεζεί κε ξπζκφ 3.7% εηεζίσο σο ην 2030, κε ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο λα πξνέξρεηαη απφ ηηο ρψξεο πνπ δελ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ (νη νπνίεο ήδε είλαη ππεχζπλεο γηα ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ αεξίνπ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα νδηθή κεηαθνξά). Παξ φια απηά, ην κεξίδην ηνπ αεξίνπ ζηε ρξήζε ελέξγεηαο γηα νδηθή κεηαθνξά παγθνζκίσο θζάλεη κφιηο ην 1% ην Τπάξρεη ην ελδερφκελν γηα πνιχ ηαρχηεξε αχμεζε ζε απηφ ηνλ ηνκέα, αιιά εμαξηάηαη απνθιεηζηηθά απφ ηελ ηζρπξή θαη ζπληνληζκέλε πνιηηηθή δξάζε (ζε πεξηβαιινληηθφ επίπεδν αιιά θαη ζε απηφ ηεο ελεξγεηαθήο αζθάιεηαο) γηα ηελ πξνψζεζε επελδχζεσλ ζηα δίθηπα δηαλνκήο θαη γηα ηελ ζηξνθή ησλ θαηαλαισηψλ ζε νρήκαηα θίλεζεο θπζηθνχ αεξίνπ. Ζ πξνβιεπφκελε κεηαθνξά ζηε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ πξνο ηελ ειεθηξνπαξαγσγή ππνγξακκίδεη ηελ επεξρφκελε (near-term) αζηάζεηα θαη επνρηθφηεηα ζηε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ παγθνζκίσο. Όζν κεγαιχηεξε είλαη ε βξαρππξφζεζκε δπλαηφηεηα αιιαγήο επηινγήο θαπζίκνπ (fuel-switching) ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή, ηφζν πην «επαίζζεηε» ζα θαηαζηεί ε δήηεζε αεξίνπ ζηηο βξαρππξφζεζκεο κεηαβνιέο ησλ ηηκψλ ησλ ζρεηηθψλ θαπζίκσλ αιιά θαη ζε εμσηεξηθνχο παξάγνληεο νη νπνίνη επεξεάδνπλ ηε δηαζέζηκε ειεθηξνπαξαγσγηθή δπλακηθφηεηα (φπσο ηα επίπεδα ηνπ λεξνχ γηα ηηο πδξνειεθηξηθέο κνλάδεο αιιά θαη κε πξνγξακκαηηζκέλεο δηαθνπέο ππξεληθψλ ζηαζκψλ). Ζ δήηεζε ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο θνξπθψλεηαη θαηά ηνπο ρεηκεξηλνχο κήλεο (εηδηθά ζην Βφξεην Ζκηζθαίξην) εμαηηίαο ησλ αλαγθψλ ζέξκαλζεο θαη ηνπο ζεξηλνχο κήλεο ζην Νφηην Ζκηζθαίξην εμαηηίαο ηεο νμχηαηεο ρξήζεο θιηκαηηζηηθψλ (air-conditioning load), πξνθαιψληαο ηελ παγθφζκηα θνξχθσζε ηεο δήηεζεο πξνο ην ηέινο ηνπ ρξφλνπ (peak around the turn of the year). πλνιηθά, φια ηα παξαπάλσ ζπλνςίδνληαη, φπσο θαίλεηαη παξαθάησ, ζην δηάγξακκα 2.4. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

40 Διάγραμμα 2.4: Θ εξζλιξθ τθσ ηιτθςθσ (ποςότθτεσ αφξθςθσ και μείωςθσ), ςφμφωνα με το ενάριο Αναφοράσ, ανά περιφζρεια και ανά τομζα για τθν περίοδο (IEA, 2009) ελάξην 450 Σν ελάξην 450 εμεηάδεη θαη ππνγξακκίδεη πσο, ε ζπληνληζκέλε θαη απνθαζηζηηθή θπβεξλεηηθή δξάζε γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ εθπνκπψλ ηνπ αεξίνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ, ζα κπνξνχζε λα επεξεάζεη ηε δήηεζε αεξίνπ θαηά ηελ πξνβιεπφκελε πεξίνδν. Οη ζρεηηθέο κε ηελ ελέξγεηα εθπνκπέο CO 2 ζην ελάξην 450 θνξπθψλνληαη ην 2020 θη έπεηηα κεηψλνληαη ζηαζεξά. Σν 2030 νη εθπνκπέο είλαη θαηά 8% ρακειφηεξεο απφ φηη ην ην ελάξην 450, ε ρξήζε θπζηθνχ αεξίνπ απμάλεηαη ζε φινπο ηνπο ηνκείο ζε ζχγθξηζε (vis-à-vis) κε ην 2007, αιιά κε βξαδχηεξν ξπζκφ απφ φηη ζπκβαίλεη ζην ελάξην Αλαθνξάο. Σν γεγνλφο απηφ πξνθαιείηαη απφ ηε δξάζε δχν αληίξξνπσλ δπλάκεσλ: ηα κέηξα πνπ ελζαξξχλνπλ ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, ηε βειηίσζε ηεο απνδνηηθφηεηαο θαη νη «ρακειήο έληαζεο άλζξαθα» ηερλνινγίεο αληηζηαζκίδνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηε δήηεζε αεξίνπ πνπ πξνθαιεί ε εληζρπκέλε αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ αεξίνπ έλαληη ηνπ άλζξαθα θαη ηνπ πεηξειαίνπ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή θαη ζηηο εθαξκνγέο ηειηθήο ρξήζεο (εμαηηίαο ηεο πςειφηεξεο ηηκνιφγεζεο άλζξαθα θαη ησλ θαλνληζηηθψλ ξπζκίζεσλ). ε παγθφζκην επίπεδν, ε πξσηνγελήο δήηεζε αεξίνπ ην 2030 είλαη θαηά 17% ρακειφηεξε ζην ελάξην 450 ζε ζχγθξηζε κε ην ελάξην Αλαθνξάο, θνξπθψλεηαη ιίγν κεηά ην 2020, αλ θαη είλαη ζρεδφλ 17% πςειφηεξε ην 2030 απφ φηη ην 2007, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πίλαθα 2.2. ηελ πξαγκαηηθόηεηα, ην θπζηθό αέξην είλαη ην κόλν νξπθηό θαύζηκν ην νπνίν δε ράλεη ην κεξίδην αγνξάο ηνπ ζε απηό ην ελάξην. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

41 Πίνακας 2.2: Πρωτογενισ ηιτθςθ φυςικοφ αερίου (ςε bcm) ανά περιφζρεια ςτο ενάριο 450 (IEA, 2009) 7 Ζ δήηεζε αεξίνπ ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ θνξπθψλεηαη γεληθά πεξίπνπ ζην κέζν ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ ζην ελάξην 450 θη έπεηηα ππνρσξεί έσο ην 2030, θαζψο νη παξαγσγνί αιιάδνπλ ηηο επελδχζεηο ηνπο απφ ζηαζκνχο παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο κε άλζξαθα θαη αέξην ζε ζηαζκνχο πνπ θάλνπλ ρξήζε αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο (ΑΠΔ) θαη ππξεληθήο ελέξγεηαο. Απηφο είλαη ν θχξηνο ιφγνο γηα ηε ζπλνιηθή πηψζε ηεο δήηεζεο αεξίνπ ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ ζε ζχγθξηζε (vis-à-vis) κε ην ελάξην Αλαθνξάο. Οη Ζ.Π.Α. «γλσξίδνπλ» κηα ηαρχηεξε αχμεζε ζηε ρξήζε αεξίνπ απφ ηα επίπεδα ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο κέρξη ην 2020, αιιά ε δήηεζε ζηε ζπλέρεηα ππνρσξεί θαζψο ηα επηπιένλ κέηξα απνδνηηθφηεηαο πεξηθφπηνπλ ηηο αλάγθεο ηειηθήο ρξήζεο θη επηπξφζζεηα, επεηδή νη ΑΠΔ θαη ε ππξεληθή ελέξγεηα παίξλνπλ κεξίδην ηεο αγνξάο απφ ην αέξην ζηνλ ηνκέα ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο. Ζ δήηεζε ζπλερίδεη λα απμάλεηαη ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο κε-κέιε ηνπ ΟΟΑ σο ην 2030, αλ θαη θάπνηεο πεξηνρέο «γλσξίδνπλ» κηα ππνρψξεζε κεηά ην Ζ ρξήζε ηνπ αεξίνπ ππνρσξεί ζε πνιχ κεγαιχηεξν βαζκφ ζε πνζνζηηαία επίπεδα, ζε ζρέζε κε ην ελάξην Αλαθνξάο, ζηε Λαηηληθή Ακεξηθή, θπξίσο επεηδή ην αέξην ππνρσξεί ζε κεγάιν βαζκφ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή έλαληη ησλ πδξνειεθηξηθψλ κνλάδσλ θαη ησλ ΑΠΔ. Παγθνζκίσο, νη κεγαιχηεξεο κεηψζεηο ζηε δήηεζε αεξίνπ ζε πνζνζηηαίνπο αιιά θαη απφιπηνπο αξηζκνχο, ιακβάλνπλ ρψξα ζηνλ ηνκέα ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο. ηηο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

42 πεξηζζφηεξεο πεξηνρέο, ν ηνκέαο ειεθηξνπαξαγσγήο είλαη ππνθείκελνο ζε ηηκνιφγεζε άλζξαθα, ζχκθσλα κε ην ζχζηεκα αλψηαηνπ νξίνπ θαη εκπνξίαο ησλ εθπνκπψλ CO 2 (cap and trade scheme), δίλνληαο ζηνπο παξαγσγνχο ην θίλεηξν λα ειαηηψζνπλ ηε ρξήζε ηνπ αεξίνπ θαη άιισλ νξπθηψλ θαπζίκσλ ππέξ ηεο ππξεληθήο ελέξγεηαο ή/θαη ησλ ΑΠΔ. Ζ ρξήζε ηνπ αεξίνπ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή είλαη 21% ρακειφηεξε ζην ελάξην 450 απφ φηη ζην ελάξην Αλαθνξάο. Πάλσ απφ ην 80% απηήο ηεο κείσζεο ζπκβαίλεη ζηηο ρψξεο κε-κέιε ηνπ ΟΟΑ. Ζ εθκεηάιιεπζε ησλ δπλαηνηήησλ θαη ησλ εγθαηαζηάζεσλ δέζκεπζεο άλζξαθα θαη απνζήθεπζεο (carbon capture and storage-ccs) ζε έλα κηθξφ αξηζκφ ζηαζκψλ θπζηθνχ αεξίνπ αληηζηαζκίδεη κέξνο ηεο κείσζεο ζηε ρξήζε ηνπ αεξίνπ, θαζψο νη κνλάδεο CCS είλαη πνιχ ιηγφηεξν ελεξγεηαθά απνδνηηθέο. Ζ εμνηθνλφκεζε είλαη επίζεο ζεκαληηθή ζηνλ θηηξηαθφ ηνκέα, θπξίσο εμαηηίαο ησλ κέηξσλ πνπ πξνσζνχλ ηελ αλάπηπμε θαη ηελ εθκεηάιιεπζε πεξηζζφηεξν απνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θαη ςχμεο αιιά θαη βειηίσζεο ηεο θηηξηαθήο κφλσζεο. Ζ ρξήζε ηνπ αεξίνπ ζηα θηίξηα κεηψλεηαη παγθνζκίσο θαηά πεξίπνπ 110 bcm, ή 14% ζε ζρέζε κε ην ελάξην Αλαθνξάο φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα 2.5. ηε βηνκεραλία, ε δήηεζε αεξίνπ ππνρσξεί θαηά 13%, θπξίσο εμαηηίαο βειηίσζεο ηεο απνδνηηθφηεηαο. Διάγραμμα 2.5: Ποςοςτιαία μεταβολι ςτθ ηιτθςθ φυςικοφ αερίου ανά τομζα και ανά περιφζρεια ςτο ενάριο 450 ςε ςχζςθ με το ενάριο Αναφοράσ για το ζτοσ 2030 (IEA, 2009) 8 Οη δηεζλείο ηηκέο θπζηθνχ αεξίνπ ζεσξνχληαη ρακειφηεξεο ζην ελάξην 450 απφ φηη ζην ελάξην Αλαθνξάο, ζαλ απνηέιεζκα ησλ ρακειφηεξσλ ηηκψλ πεηξειαίνπ θαη ηεο ρακειφηεξεο δήηεζεο γηα αέξην. Ωζηφζν νη απνηειεζκαηηθέο ηηκέο (effective prices) γηα ην αέξην πνπ πιεξψλνληαη απφ ηνπο παξαγσγνχο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαη ηνπο βηνκεραληθνχο θαηαλαισηέο είλαη ζεκαληηθά πςειφηεξεο ζην ελάξην 450 ζε πνιιέο πεξηνρέο, εμαηηίαο ησλ πνηλψλ γηα εθπνκπέο CO 2 (αλ θαη ην θφζηνο γηα ηε ρξήζε άλζξαθα θαη πεηξειαίνπ απμάλεηαη αθφκα πεξηζζφηεξν). ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

43 2.3 Αλάιπζε ησλ παξαγόλησλ πνπ θαζνξίδνπλ ηε δήηεζε θπζηθνύ αεξίνπ Σα ησξηλά επίπεδα ηεο θαηαλάισζεο θπζηθνχ αεξίνπ ζε θάζε δεδνκέλε πεξηνρή, είλαη ην απνηέιεζκα πνιιψλ παξαγφλησλ νη νπνίνη έρνπλ νδεγήζεη ζηελ ηζηνξηθή αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο αεξίνπ, ζηνπο νπνίνπο ζπκπεξηιακβάλνληαη: ε ζπλνιηθή δήηεζε γηα ελέξγεηα ζε ζηαζεξέο (stationary) ρξήζεηο θαη ε βαζχηεξε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ νδεγεί ζε απηή ηε δήηεζε, ε εγγχηεηα ησλ πεγψλ θαη ην θφζηνο κεηαθνξάο θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ αγνξά, ε αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ αεξίνπ έλαληη ελαιιαθηηθψλ θαπζίκσλ, ην θιίκα (ην νπνίν επεξεάδεη ζπγθεθξηκέλα ηε δήηεζε γηα αέξην γηα ηε ζέξκαλζε ησλ θαηνηθηψλ θαη γηα ηε ζέξκαλζε ηνπ λεξνχ), νη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ ηξφπν πνπ ην αέξην θαη άιιεο ελαιιαθηηθέο πεγέο ελέξγεηαο ρξεζηκνπνηνχληαη, νη θαλνληζηηθέο ξπζκίζεηο θαη ηέινο νη πνιηηηθέο θαζψο θαη ην επξχηεξν γεσπνιηηηθφ πεξηβάιινλ. Καηά ζπλέπεηα, νη κεζν-καθξνπξφζεζκεο πξννπηηθέο γηα ηε δήηεζε αεξίνπ ζε θάζε πεξηνρή εμαξηψληαη απφ ην πψο απηνί νη δηαθνξεηηθνί παξάγνληεο, απφ ηνπο νπνίνπο ε ζρεηηθή ζεκαζία ηνπ θαζελφο μερσξηζηά, πνηθίιεη αλά ηνκέα θαη αλά πεξηνρή, ζα αιιάμνπλ. Οη πξνβιέςεηο γηα ηε δήηεζε αεξίνπ ζηα 2 ζελάξηα πνπ αλαιχζεθαλ παξαπάλσ βαζίδνληαη ζε παξαδνρέο θαη ζεσξήζεηο γη απηνχο ηνπο παξάγνληεο. Αλαπφθεπθηα, θαλείο δε κπνξεί λα είλαη βέβαηνο γηα ην πψο ν θάζε παξάγνληαο ζα επηδξάζεη ζε φιε ηε πξνβιεπφκελε πεξίνδν, αλ θαη θάπνηεο αιιαγέο είλαη επθνιφηεξν λα πξνβιεθζνχλ ζε ζρέζε κε θάπνηεο άιιεο. Ο παξαθάησ πίλαθαο 2.3 είλαη θαηαηνπηζηηθφο ζην πφζν επαίζζεηε είλαη ε δήηεζε ζε θάζε έλα απφ απηνχο ηνπο παξάγνληεο θαη ζηελ πξνβιεςηκφηεηά ηνπο κε ζθνπφ λα ξίμεη θσο ζηελ αβεβαηφηεηα πνπ θπξηαξρεί ζε φηη αθνξά ηηο εθηηκήζεηο γηα ηε κειινληηθή δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζηνλ ηνκέα ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο, ε δήηεζε ειεθηξηθήο ελέξγεηαο είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλε κε ηε βηνκεραληθή παξαγσγή θαη ηα εηζνδήκαηα ησλ λνηθνθπξηψλ, γεγνλφο πνπ εμεγεί ζε κεγάιν βαζκφ ηε κείσζε ηεο δήηεζεο ζε πεξηφδνπο νηθνλνκηθήο χθεζεο. Ζ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ ζηαζκψλ θπζηθνχ αεξίνπ είλαη ηδηαίηεξα επαίζζεηε ζηηο κεηαβνιέο θαη ηηο δηαθπκάλζεηο ησλ ηηκψλ ησλ αληαγσληζηηθψλ θαπζίκσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Δπηπιένλ, νη πνιηηηθέο ζε φηη αθνξά ηελ ππξεληθή ελέξγεηα, ηελ ππνζηήξημε ησλ ΑΠΔ θαζψο θαη ην θαζεζηψο ηεο ηηκνιφγεζεο άλζξαθα, επεξεάδνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηεο επελδχζεηο ζε λέα παξαγσγηθή ηθαλφηεηα κνλάδσλ θπζηθνχ αεξίνπ. Παξάιιεια, ζηνλ θηηξηαθφ ηνκέα, ην εηζφδεκα ησλ λνηθνθπξηψλ θαζνξίδεη ζε κεγάιν πνζνζηφ ηε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ελψ νη θαλνληζηηθέο ξπζκίζεηο θαη νη επηδνηήζεηο απφ πιεπξάο ηεο πνιηηείαο είλαη νη παξάγνληεο νη νπνίνη κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηε βειηίσζε ηεο απνδνηηθφηεηαο θαη ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, επεξεάδνληαο έηζη άκεζα θαη έκκεζα ηε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ. Σέινο, ν θηηξηαθφο ηνκέαο είλαη απηφο πνπ έρεη ην κεγαιχηεξν πεξηζψξην γηα βειηίσζε ηεο απνδνηηθφηεηάο ηνπ, φζνλ αθνξά ηε ρξήζε ελέξγεηαο, κε απνηέιεζκα λα απνηειεί ηελ θχξηα πεγή κείσζεο ηεο δήηεζεο θπζηθνχ αεξίνπ ζε ελδερφκελε πξνψζεζε κέηξσλ βειηίσζεο ηεο απφδνζήο ηνπ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

44 Πίνακας 2.3: φνοψθ των κφριων παραγόντων που κακορίηουν τθ ηιτθςθ αερίου ανά τομζα (IEA, 2009) Ζ ζρέζε κεηαμύ ηεο ρξήζεο θπζηθνύ αεξίνπ θαη ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηόηεηαο ε φιεο ηηο αγνξέο, ην επίπεδν ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο είλαη ν πξσηαξρηθφο παξάγνληαο πνπ θαζνξίδεη ηε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ - ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ηππηθά, ζπλδέεηαη ζηελά κε ηελ απμαλφκελε ρξήζε θπζηθνχ αεξίνπ ζε εθείλνπο ηνπο παξάγνληεο φπνπ ήδε είλαη εδξαησκέλε θαη δηαδεδνκέλε ε ρξήζε ηνπ. Ζ απμαλφκελε βηνκεραληθή παξαγσγή εληζρχεη ηηο αλάγθεο γηα αέξην ζηα εξγνζηάζηα γηα ηε δηαδηθαζία ζέξκαλζεο θαη αηκνπαξαγσγήο (process heat and steam-raising), ε απμεκέλε εκπνξηθή δξαζηεξηφηεηα απμάλεη ηε δήηεζε αεξίνπ γηα ζέξκαλζε ρψξσλ θαη ηα απμεκέλα αηνκηθά εηζνδήκαηα απμάλνπλ ηε δήηεζε γηα αέξην γηα ζέξκαλζε ρψξσλ θαη λεξνχ ζηα ζπίηηα. Ζ απμαλφκελε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα εληζρχεη επίζεο ηε δήηεζε γηα ειεθηξηθή ελέξγεηα, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο ηείλεη λα σζήζεη πξνο ηα πάλσ ηε δήηεζε γηα αέξην ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή (φπνπ ην αέξην είλαη ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

45 αληαγσληζηηθφ). Ζ ζπζρέηηζε κεηαμχ φισλ απηψλ ησλ παξαγφλησλ θαη ησλ πεξηνρψλ είλαη ζπλεπαθφινπζα πνιχ ηζρπξή φπσο θάλεθε ζην δηάγξακκα 2.1 θαη ζηνλ πίλαθα 2.3. Ζ ζεψξεζε φηη ην παγθφζκην ΑΔΠ ζα επαλέιζεη ζε αλνδηθή ηξνρηά απφ ηηο αξρέο ηνπ 2010 (IMF, 2009), είλαη ν θχξηνο ιφγνο πίζσ απφ ηελ πξνβιεπφκελε αχμεζε ζηε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ηφζν ζην ελάξην Αλαθνξάο φζν θαη ζην ελάξην 450. Απηφ πνπ ζπλάγεηαη επνκέλσο, είλαη ην θαηά πφζν έλαο ηαρχηεξνο ή βξαδχηεξνο ξπζκφο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ζα έρεη ζεκαληηθφ αληίθηππν ζην ξπζκφ αχμεζεο ηεο δήηεζεο αεξίνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Απηή είλαη ε θπξηφηεξε πεγή αβεβαηφηεηαο γηα ην θνληηλφ κέιινλ. Οη ζεσξήζεηο πνπ γίλνληαη γηα ην παγθφζκην ΑΔΠ, νη νπνίεο βαζίδνληαη ζηηο ηειεπηαίεο εθηηκήζεηο ηνπ Γηεζλνχο Ννκηζκαηηθνχ Σακείνπ (ΓΝΣ) θαη ηνπ ΟΟΑ, δείρλνπλ κηα πηψζε ζην παγθφζκην ΑΔΠ ηεο ηάμεο ηνπ 1.4% ην 2009, κέηξηα αλάπηπμε 2.5% ην 2010 θαζψο ε παγθφζκηα νηθνλνκία αξρίδεη λα αλαθάκπηεη θη έλα πην έληνλν ξπζκφ αλάπηπμεο ηεο ηάμεο ηνπ 4.8% θαη έηνο θαηά ηελ πεξίνδν , ν νπνίνο είλαη ζεκαληηθά κεγαιχηεξνο απφ ηνλ εηήζην κέζν φξν ηνπ 3.8% ηεο πεξηφδνπ Τπάξρεη, σζηφζν, έλα αζπλήζηζηα επξχ θάζκα εθηηκήζεσλ γηα ηηο άκεζα θνληηλέο νηθνλνκηθέο πξννπηηθέο, κε θάπνηνπο νξγαληζκνχο λα πξνβιέπνπλ κηα πεξηζζφηεξν «επηζεηηθή» αλάθακςε θαη άιινπο λα αλακέλνπλ βξαδχηεξε ή θαη κηθξφηεξε αθφκα επηζηξνθή ζηελ αλάπηπμε. Ζ ζπλνιηθή έληαζε ηεο ρξήζεο αεξίνπ ζε κηα δεδνκέλε νηθνλνκία - κεηξνχκελε απφ ηηο θαηαλαιηζθφκελεο πνζφηεηεο αεξίνπ αλά κνλάδα ηνπ ΑΔΠ- πνηθίιεη ζεκαληηθά κεηαμχ ρσξψλ θαη πεξηθεξεηψλ, θπξίσο εμαηηίαο ησλ δηαθνξψλ ζηελ επθνιία πξφζβαζεο ζε πξνκήζεηεο ρακεινχ θφζηνπο θη επνκέλσο ζηελ ηηκή ηνπ κεηαθεξφκελνπ αεξίνπ. Σν θιίκα επεξεάδεη, επίζεο, ζεκαληηθά ηε δήηεζε γηα ελέξγεηα (γηα ζέξκαλζε θαη ςχμε), φπσο επίζεο θαη ην «βάξνο» ηεο βαξηάο βηνκεραλίαο ζηελ νηθνλνκία, θαζψο νη δηαθνξέο ζε απηνχο ηνπο ηνκείο είλαη ζεκαληηθέο. Ζ Αλαηνιηθή Δπξψπε / Δπξαζία θαη ε Μέζε Αλαηνιή είλαη κε δηαθνξά νη πεξηθέξεηεο κε ηε κεγαιχηεξε ελεξγεηαθή έληαζε ζηε ρξήζε θπζηθνχ αεξίνπ (φηαλ ην ΑΔΠ είλαη κεηξεκέλν ρξεζηκνπνηψληαο αγνξαίεο ζπλαιιαγκαηηθέο ηζνηηκίεο), έρνληαο θαη ην πιενλέθηεκα εθκεηάιιεπζεο ησλ άθζνλσλ θνηηαζκάησλ ηνπο. Ζ έληαζε ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ αλακέλεηαη λα ππνρσξήζεη ζε φιεο ηηο πεξηνρέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ, κε ηε Μέζε Αλαηνιή λα αλαδχεηαη σο ε πεξηνρή κε ηε κεγαιχηεξε έληαζε, ζαλ απνηέιεζκα ηεο ζπλερηδφκελεο ηαρχηαηεο αλάπηπμεο ηεο βαξηάο βηνκεραλίαο ρξεζηκνπνηψληαο ην αέξην σο πξψηε χιε θαη ηεο βαζηάο εμάξηεζεο απφ ην αέξην ζε λέα εξγνζηάζηα ειεθηξνπαξαγσγήο θαη αθαιάησζεο λεξνχ. Ζ έληαζε ππνρσξεί πνιχ πεξηζζφηεξν ζην ελάξην 450, εμαηηίαο ηαρχηεξσλ βειηηψζεσλ ζηελ ελεξγεηαθή απνδνηηθφηεηα θαη ζηξνθήο πξνο ηερλνινγίεο θαη θαχζηκα κε ρακειφ «πεξηερφκελν» άλζξαθα. ην δηάγξακκα 2.6 απεηθνλίδεηαη ε έληαζε ζηε ρξήζε θπζηθνχ αεξίνπ αλά ελάξην θαη αλά πεξηθέξεηα. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

46 Διάγραμμα 2.6: Ζνταςθ φυςικοφ αερίου ανά ενάριο και ανά περιφζρεια (IEA, 2009) 10 Παξαηεξνχκε φηη ζηελ πεξηθέξεηα ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο/ Δπξαζίαο, παξφιν πνπ ππάξρεη ε δεχηεξε κεγαιχηεξε έληαζε θπζηθνχ αεξίνπ, ζπκβαίλεη κέρξη ην 2030 κηα εληππσζηαθή κείσζε ελψ ε Δπξψπε αλακέλεηαη λα είλαη ε πεξηθέξεηα κε ηε ρακειφηεξε έληαζε ην 2030 ζε παγθφζκην επίπεδν. ε παγθφζκην επίπεδν, ε ρξήζε αεξίνπ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή νδεγείηαη ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ απφ ηελ αλάπηπμε ηνπ ΑΔΠ. Μεηαμχ 1990 θαη 2007, θάζε αχμεζε θαηά 1% ζην ΑΔΠ (εθθξαζκέλν κε φξνπο ηζνηηκίαο αγνξαζηηθήο δχλακεο), πξνθαινχζε θαηά κέζν φξν κηα αχμεζε 1.6% ζηε ρξήζε ηνπ αεξίνπ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή, δειαδή κηα ειαζηηθφηεηα 1.6. Απηνί νη δχν παξάγνληεο είλαη επίζεο ηζρπξά ζπζρεηηζκέλνη (correlated), κε έλα ζπληειεζηή ηεο ηάμεο ηνπ 97%. Ζ ζπζρέηηζε κεηαμχ ΑΔΠ θαη ηεο ρξήζεο αεξίνπ ζηα θηίξηα είλαη ζρεδφλ ην ίδην ηζρπξή, αλ θαη ζε απηή ηελ πεξίπησζε ε εηζνδεκαηηθή ειαζηηθφηεηα ηεο δήηεζεο αεξίνπ είλαη πνιχ ρακειφηεξε, πεξίπνπ 0.9 ζηα θηίξηα. ε αληίζεζε κε ηα παξαπάλσ, ε ρξήζε ηνπ αεξίνπ ζηε βηνκεραλία είλαη θαηά πνιχ ιηγφηεξν ζπζρεηηζκέλε θη έρεη κηα ειαζηηθφηεηα κφιηο 0.5, αληηπξνζσπεχνληαο ην κεηνχκελν κεξίδην ηεο βηνκεραλίαο ζην ΑΔΠ. Ζ δήηεζε αεξίνπ αλακέλεηαη λα θαζπζηεξήζεη ζε ζρέζε κε ην ΑΔΠ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ ζε φινπο ηνπο ηνκείο, θπξίσο ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή θαη εηδηθά ζην ελάξην 450. ην δηάγξακκα 2.7 θαίλεηαη ε παγθφζκηα πξσηνγελήο δήηεζε αεξίνπ ζε ζρέζε κε ην ΑΔΠ αλά ηνκέα θαη αλά ελάξην θαηά ηελ πεξίνδν (νη δηαθεθνκκέλεο γξακκέο αλαθέξνληαη ζην ελάξην 450). Γη απηή ηελ πξφβιεςε, έρνπλ αλαπηπρζεί δχν παξαιιαγέο ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο, ζηηο νπνίεο ζεσξνχκε δηαθνξεηηθνχο ξπζκνχο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο (ψζηε λα αλαπαξαζηαζεί θαη λα γίλεη αληηιεπηή ε αβεβαηφηεηα πνπ ππάξρεη ζε φηη αθνξά ηηο βξαρππξφζεζκεο θαη ηηο καθξνπξφζεζκεο πξννπηηθέο γηα ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία). ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

47 πγθεθξηκέλα, νη δχν παξαιιαγέο είλαη: ην Higher GDP Growth Case-HGC (πεξίπησζε πςειφηεξεο αλάπηπμεο) θαη ην Lower GDP Growth Case-LGC (πεξίπησζε ρακειφηεξεο αλάπηπμεο). Ζ πξψηε παξαιιαγή, HGC, πξνζνκνηψλεη αλάθακςε, χζηεξα απφ ηελ νηθνλνκηθή χθεζε, ε νπνία ζα έρεη σο απνηέιεζκα ν ξπζκφο αχμεζεο ηνπ παγθφζκηνπ ΑΔΠ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ λα είλαη θαηά 0.5% κεγαιχηεξνο απφ ηνλ αληίζηνηρν ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο (ζπγθεθξηκέλα 3.6% αληί 3.1%). ηε δεχηεξε παξαιιαγή, LGC, ζεσξείηαη φηη ε χθεζε ζα επηκεθπλζεί κέρξη ην 2012, επηδξψληαο ζην παγθφζκην ΑΔΠ κε ηέηνην ηξφπν ψζηε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ , ν ξπζκφο αχμεζεο λα είλαη θαηά 0.5% κηθξφηεξνο απφ ηνλ αληίζηνηρν ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο. Καη ζηηο δχν παξαιιαγέο ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο, έπεηηα απφ ηε ζεσξνχκελε ρξνληθή ζηηγκή αλάθακςεο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο, νη εηήζηνη ξπζκνί αχμεζεο ζηαδηαθά ζπγθιίλνπλ (κε ηηο αληίζηνηρεο δηαθπκάλζεηο ηνπ ±0.5%) ζην ξπζκφ αχμεζεο ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο. Οη παξαιιαγέο απηέο κε ηηο αληίζηνηρεο αξρηθέο θαη ηειηθέο δηαθπκάλζεηο ηνπο ζπλνςίδνληαη ζηνλ πίλαθα 2.4. Διάγραμμα 2.7: Παγκόςμια πρωτογενισ ηιτθςθ αερίου ςε ςχζςθ με το ΑΕΠ ανά τομζα και ανά ενάριο, για τθν περίοδο (IEA, 2009) 11 Πίνακας 2.4: Παγκόςμια πραγματικι αφξθςθ του ΑΕΠ και δφο παραλλαγζσ ευαιςκθςίασ (IEA, 2009) 12 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

48 ηελ πεξίπησζε ηεο πξψηεο παξαιιαγήο (HGC), ε παγθφζκηα πξσηνγελήο δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ απμάλεηαη κε έλα εηήζην κέζν φξν ηεο ηάμεο ηνπ 1.8% πνζνζηηαίεο κνλάδεο πην γξήγνξα απφ φηη ζην ελάξην Αλαθνξάο. αλ απνηέιεζκα απηνχ, ε δήηεζε ην 2030 είλαη θαηά 7% πςειφηεξε. ηελ άιιε πεξίπησζε, LGC, ε δήηεζε απμάλεηαη κε ξπζκφ κφιηο 1.2% θαη έηνο 0.3 πνζνζηηαίεο κνλάδεο βξαδχηεξα απφ φηη ζην ελάξην Αλαθνξάο, κε απνηέιεζκα ε δήηεζε ην 2030 λα είλαη θαηά πεξηζζφηεξν απφ 6% ρακειφηεξε ην Ζ δηαθνξά ζηε δήηεζε ην 2030 κεηαμχ ησλ δχν πεξηπηψζεσλ είλαη ζρεδφλ 590 bcm, ή ην 15% ηεο δήηεζεο ηεο παξαιιαγήο LGC. Όια ηα παξαπάλσ ζπλνςίδνληαη ζρεκαηηθά ζην δηάγξακκα 2.8, ζην νπνίν απεηθνλίδεηαη ε παγθφζκηα πξσηνγελήο δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ ζχκθσλα κε ην ελάξην Αλαθνξάο, αιιά θαη ησλ δχν παξαιιαγψλ ηνπ, HGC θαη LGC. Γιάγπαμμα 2.8: Πξσηνγελήο δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ζην ελάξην Αλαθνξάο θαη ζηηο δχν παξαιιαγέο ηνπ ελαξίνπ (πςειφηεξεο θαη ρακειφηεξεο αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ) (IEA, 2009) Σα νηθνλνκηθά ηνπ αληαγσληζκνύ κεηαμύ ησλ θαπζίκσλ Ζ ηηκή ηνπ αεξίνπ είλαη θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο ζε φηη αθνξά ην κεξίδην ηνπ αεξίνπ ζην ζπλνιηθφ ελεξγεηαθφ κίγκα κηαο δεδνκέλεο αγνξάο. Σν αέξην κπνξεί λα αληηθαηαζηαζεί απφ ηνπιάρηζηνλ έλα άιιν θαχζηκν ζε θάζε εθαξκνγή (κεηαζρεκαηηζκνχ θαη ηειηθήο ρξήζεο), θαζψο ν αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ θαπζίκσλ είλαη ηππηθά ζθιεξφο. Αλ θαη ε επειημία είλαη πνιχ πεξηνξηζκέλε ζε βξαρππξφζεζκν επίπεδν, νη πεξηζζφηεξνη ρξήζηεο ηνπ αεξίνπ δελ έρνπλ θπζηθά ηε δπλαηφηεηα επηινγήο ελφο άιινπ ελαιιαθηηθνχ θαπζίκνπ ζε ηφζν ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα νη ηειηθνί ρξήζηεο είλαη ζρεδφλ πάληα αληηκέησπνη κε ηελ επηινγή θαπζίκνπ φηαλ απνθαζίδνπλ ηη ηχπνπ, ελεξγεηαθήο θαηαλάισζεο, εμνπιηζκφ ζα εγθαηαζηήζνπλ, είηε είλαη ιέβεηαο, ζχζηεκα ζέξκαλζεο ή ςχμεο, ή ζηαζκφο ειεθηξνπαξαγσγήο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

49 Σν αέξην αληαγσλίδεηαη έλαληη δηαθφξσλ θαπζίκσλ ζε δηάθνξεο ρξήζεηο θαη πεξηνρέο. ηελ ειεθηξνπαξαγσγή, ην αέξην αληαγσλίδεηαη πξσηαξρηθά απέλαληη ζηνλ άλζξαθα, ζην βαξχ πεηξέιαην (καδνχη), ηελ ππξεληθή ελέξγεηα θαη ηηο βαζηζκέλεο ζηηο ΑΠΔ ηερλνινγίεο. ηε βηνκεραλία, ηα θπξίσο αληαγσληζηηθά θαχζηκα είλαη ην βαξχ πεηξέιαην (καδνχη), ν άλζξαθαο θαη ε ειεθηξηθή ελέξγεηα. Οη θαηαλαισηέο θαη νη παξαγσγνί ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πξέπεη λα «δπγίζνπλ» ην θφζηνο ησλ δηαθφξσλ θαπζίκσλ θαη ηερλνινγηψλ (Πίλαθαο 2.5), ιακβάλνληαο ππφςε ηηο δηαθνξέο ζηηο ηηκέο ησλ θαπζίκσλ, ζην θφζηνο ησλ εμνπιηζκψλ, ηνπο ιεηηνπξγηθνχο παξάγνληεο (operational factors), ηνπο θαλνληζηηθνχο πεξηνξηζκνχο (regulatory constraints) θαη ηα ξίζθα (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ πεξηβαιινληηθψλ πεξηνξηζκψλ) θαζψο επίζεο θαη ηα ξίζθα ηεο αγνξάο (ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ησλ κειινληηθψλ αιιαγψλ ζηηο ηηκέο ησλ θαπζίκσλ θαη ζηελ αμηνπηζηία ηεο πξνκήζεηαο). Ρπζκίζεηο θαη ηερλνινγηθνί παξάγνληεο επεξεάδνπλ επίζεο ηα νηθνλνκηθά ηνπ αληαγσληζκνχ κεηαμχ ησλ θαπζίκσλ, αιιάδνληαο ηα θφζηε ή ηηο επθαηξίεο γηα ηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ θαπζίκσλ ή ηερλνινγηψλ. Οη θπβεξλήζεηο, επίζεο, κπνξεί λα παξεκβαίλνπλ επζέσο θαη άκεζα ζηηο αγνξέο ελέξγεηαο γηα λα επηβάιινπλ ηε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ θαπζίκσλ. Πίνακαρ 2.5: Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ην θφζηνο θαηαζθεπήο κηαο κνλάδαο ειεθηξνπαξαγσγήο (IEA, 2008) 14 Ζ επαηζζεζία ηεο δήηεζεο γηα αέξην εμαηηίαο αιιαγψλ ζηελ ηηκή, πνηθίιεη επίζεο, ζε κεγάιν βαζκφ, κεηαμχ ησλ πεξηνρψλ θαη ησλ ηνκέσλ, θαζψο θαη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. Τπάξρεη κηα ζρεηηθή επειημία ζηελ επηινγή κεηαμχ θπζηθνχ αεξίνπ θαη ελαιιαθηηθψλ θαπζίκσλ ζηνπο ιέβεηεο γηα αηκνπαξαγσγή ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

50 θαη ζηελ παξαζθεπαζηηθή βηνκεραλία (manufacturing industry), κε απνηέιεζκα λα πιενλεθηνχλ σο πξνο ηηο αιιαγέο ζηηο ζρεηηθέο ηηκέο ησλ θαπζίκσλ, αλ θαη απηή ε δπλαηφηεηα πνηθίιεη κεηαμχ ησλ ρσξψλ. Δπηβεβαησκέλα ζηαηηζηηθά γηα ηε δπλακηθφηεηα δηπιήο ή πνιιαπιήο θαχζεο (dual or multi capacity) θαη ην βαζκφ αιιαγήο ζηελ πξάμε είλαη ζπάληα. Μηα έξεπλα ηεο Γηεζλνχο Τπεξεζίαο Δλέξγεηαο (International Energy Agency IEA) ην 2002, έδεημε φηη ε νλνκαζηηθή βξαρππξφζεζκε δπλαηφηεηα αιιαγήο θαπζίκνπ απφ βηνκεραληθνχο θαηαλαισηέο θαη παξαγσγνχο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ηζνδπλακεί κε πεξίπνπ 12% ηεο κέζεο εκεξήζηαο θαηαλάισζεο αεξίνπ ζηελ Δπξψπε, 9% ζηε Βφξεηα Ακεξηθή θαη 50% ζηνλ Δηξεληθφ. ρεδφλ ην 20% ηεο βηνκεραληθήο θαηαλάισζεο αεξίνπ ζηηο Ζ.Π.Α. ζα κπνξνχζε λα απνθεπρζεί κε αιιαγή-ζηξνθή ζε άιια θαχζηκα (US Department of Energy/ Energy Information Administration 2002). ρεδφλ ην 1/3 ησλ εξγνζηαζίσλ ειεθηξνπαξαγσγήο ζηηο Ζ.Π.Α., ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχλ θπζηθφ αέξην σο πξσηνγελέο θαχζηκν (θπξίσο αηκνιέβεηεο), ήηαλ επίζεο ζε ζέζε λα ιεηηνπξγνχλ κε πξντφληα πεηξειαίνπ ην 2008, αλ θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο δπλακηθφηεηαο ησλ λέσλ κνλάδσλ θπζηθνχ αεξίνπ (θπξίσο αεξηνζηξφβηινη ζπλδπαζκέλνπ θχθινπ θπζηθνχ αεξίνπ CCGT) πνπ πξνζηέζεθε απφ ηηο αξρέο ηεο ηξέρνπζαο δεθαεηίαο δελ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ πεηξέιαην ή άιιν ελαιιαθηηθφ θαχζηκν ζηε ζέζε ηνπ αεξίνπ. ηελ Δπξψπε, ε δπλαηφηεηα αιιαγήο θαπζίκνπ πξνο ή απφ ην αέξην ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή, ζεσξείηαη φηη είλαη κηθξφηεξε σο πνζνζηφ ηεο ζπλνιηθήο δπλακηθφηεηαο, πηζαλφηαηα είλαη πεξίπνπ ίζε κε ην 1/4 απηήο, θη έρεη κεησζεί. Οξηζκέλνη παξαγσγνί ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, σζηφζν, είλαη ζε ζέζε λα ζέζνπλ ζε ιεηηνπξγία πεηξειατθέο ή αλζξαθηθέο κνλάδεο ψζηε λα αληηθαηαζηήζνπλ ηηο κνλάδεο θπζηθνχ αεξίνπ, φηαλ ππάξρνπλ ειθπζηηθέο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο γηα λα ην πξάμνπλ. Σα ηειεπηαία ρξφληα, ιίγνη παξαγσγνί ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ή βηνκεραληθνί θαηαλαισηέο ησλ νπνίσλ νη κνλάδεο ιεηηνπξγνχλ κε αέξην, έρνπλ επηιέμεη λα εγθαηαζηήζνπλ εμνπιηζκφ κηθηήο θαχζεο (multi-firing equipment) ή λα δηαηεξήζνπλ εγθαηαζηάζεηο αληηθαηάζηαζεο (back-up facilities), κπξνζηά ζην ελδερφκελν κηαο κεγάιεο αχμεζεο ζηελ ηηκή ηνπ αεξίνπ ή δηαθνπήο ζηελ πξνκήζεηα ηνπ. Οξηζκέλνη βηνκεραληθνί θαηαλαισηέο θπζηθνχ αεξίνπ κπνξνχλ απιά λα ζηακαηήζνπλ ηε ρξήζε αεξίνπ δηαθφπησληαο νινθιεξσηηθά ηελ παξαγσγή φηαλ ε ηηκή ηνπ αεξίνπ μεπεξάζεη έλα ζπγθεθξηκέλν επίπεδν ε παγθνζκηνπνίεζε, επηηξέπνληαο ζηηο εηαηξίεο λα κεηαθηλήζνπλ ηελ παξαγσγή ηνπο ζε ρψξεο φπνπ ην αέξην θαη ηα ππφινηπα θφζηε είλαη ρακειφηεξα, έρεη επηηείλεη απηφ ηνλ παξάγνληα. Έλαο αξηζκφο εξγνζηαζίσλ παξαζθεπήο αδσηνχρσλ ιηπαζκάησλ, θπξίσο ζηηο Ζ.Π.Α., έρνπλ δηαθφςεη ηε ιεηηνπξγία ηνπο ηα ηειεπηαία ρξφληα, θαζψο ην θφζηνο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη σο πξψηε χιε γηα ηελ παξαγσγή ακκσλίαο έρεη αλέιζεη ζε επίπεδα πνπ θαζηζηνχλ ηελ παξαγσγή ιηπαζκάησλ νηθνλνκηθά αζχκθνξε. ε καθξνπξφζεζκν επίπεδν, ε δήηεζε γηα αέξην είλαη εμαξηψκελε ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηελ ηηκή ηνπ αεξίνπ (ειαζηηθφηεηα ηεο δήηεζεο σο πξνο ηελ ηηκή own-price elasticity of demand) θαη αθφκα πεξηζζφηεξν απφ ηελ ηηκή ηνπ αεξίνπ ζε ζρέζε κε ηηο ηηκέο ελαιιαθηηθψλ θαπζίκσλ (ζηαπξνεηδήο ειαζηηθφηεηα ηεο δήηεζεο cross-price ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

51 elasticity of demand), θαζψο νη θαηαλαισηέο ελέξγεηαο θάλνπλ λέεο επηινγέο ζε φηη αθνξά ηνλ ηχπν ηεο ηερλνινγίαο θαη ηνπ θαπζίκνπ πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζνπλ γηα λα ηξνθνδνηήζνπλ κηα δεδνκέλε ππεξεζία ελέξγεηαο. Ζ κέηξεζε, φκσο, απηψλ ησλ ειαζηηθνηήησλ, είλαη πνιχπινθε εμαηηίαο ηνπ ξφινπ πνπ δηαδξακαηίδνπλ άιινη παξάγνληεο θπξίσο ην εηζφδεκα, ην θιίκα, ν ηξφπνο δσήο, ν θχθινο επελδχζεσλ, ε ηερλνινγία, νη πξνζδνθίεο γηα ηηο ηηκέο θαη νη θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο. Οη ειαζηηθφηεηεο επίζεο πνηθίινπλ αλάινγα κε ην επίπεδν ησλ ηηκψλ. Με άιια ιφγηα, ην ζρήκα ηεο θακπχιεο δήηεζεο κπνξεί λα δηαθέξεη θαηά πνιχ απφ ηε γξακκηθή ζρέζε. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, ε ηηκή ηνπ αεξίνπ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε αγνξά κπνξεί λα απμεζεί ζεκαληηθά ρσξίο κεγάιε δηαθνπή ηεο δήηεζεο, αλ ην θφζηνο ηνπ θζελφηεξνπ αληαγσληζηηθνχ θαπζίκνπ (ην νπνίν θαζνξίδεη ηελ αγνξαία ηηκή ηνπ αεξίνπ) είλαη ήδε πνιχ πςειφηεξε. Απηφ ην γεγνλφο ζπκβαίλεη ζπρλά ζε ρψξεο πνπ ξπζκίδνπλ ηηο ηηκέο ηνπ αεξίνπ ζηε βάζε ηνπ θφζηνπο ηεο πξνκήζεηαο ή ηεο δπλαηφηεηαο ησλ θαηαλαισηψλ λα πιεξψζνπλ (ην νπνίν κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ηηκή πνιχ θάησ απφ ηελ αγνξαία αμία ηνπ αεξίνπ). Μφιηο ε ηηκή ηνπ αεξίνπ μεπεξάζεη ηα επίπεδα ηεο αμίαο ηνπ ζηελ αγνξά θαη ε ινγηθή ηεο εμνηθνλφκεζεο ή ησλ κέηξσλ απνδνηηθφηεηαο γίλνπλ επδηάθξηηα, ε δήηεζε κπνξεί λα πέζεη γξήγνξα Δπηινγή θαπζίκνπ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή Σν ζπλνιηθφ θφζηνο ηεο παξαγσγήο, ιακβάλνληαο ππφςε ηηο δηαθνξέο ζην θεθάιαην, ζηα θφζηε ζπληήξεζεο θαη ιεηηνπξγίαο (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ηηκψλ ησλ ρξεζηκνπνηεζέλησλ θαπζίκσλ), είλαη ζπλήζσο ν πην ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ θαζνξίδεη ηελ επηινγή ηεο ηερλνινγίαο γηα λέεο κνλάδεο ειεθηξνπαξαγσγήο, είηε ε απφθαζε ιακβάλεηαη απφ ηδησηηθνχο επελδπηέο, απφ δεκφζηεο επηρεηξήζεηο θνηλήο σθέιεηαο είηε αθφκα θαη απφ ηελ θεληξηθή θπβέξλεζε. Οη ζεσξήζεηο ζρεηηθά κε ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ ηηκψλ ηνπ αεξίνπ έλαληη ησλ ηηκψλ άιισλ ελαιιαθηηθψλ θαπζίκσλ, απνηεινχλ θξίζηκν παξάγνληα γηα ηνλ ππνινγηζκφ απηφ. Οη κειινληηθέο ηηκέο ησλ θαπζίκσλ απνηεινχλ, σο εθ ηνχηνπ, ηελ θπξηφηεξε πεγή αβεβαηφηεηαο ζε φηη αθνξά ηηο πξννπηηθέο γηα ηε ρξήζε ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή. Αιιά δελ είλαη απιψο δήηεκα ηνπ πνην θαχζηκν είλαη θζελφηεξν: ε ζρεηηθή νηθνλνκηθή ειθπζηηθφηεηα ηνπ αεξίνπ έλαληη (vis-à-vis) άιισλ επηινγψλ εμαξηάηαη απφ κηα ζεηξά άιισλ παξαγφλησλ, ζηνπο νπνίνπο ζπκπεξηιακβάλνληαη ε απνδνηηθφηεηα ηνπ ζηαζκνχ, ην πνζνζηφ εθκεηάιιεπζεο (capacity factor), ην θφζηνο ηεο επέλδπζεο αλά MW ηεο δπλακηθφηεηαο, ε δηάξθεηα δσήο ηεο κνλάδαο, ν ρξφλνο νινθιήξσζεο ηεο θαηαζθεπήο ηνπ ζηαζκνχ, ηα θφζηε ζπληήξεζεο θαη ιεηηνπξγίαο, ην θφζηνο παξνπιηζκνχ (decomissioning costs) θαζψο θαη νη πνηλέο γηα εθπνκπέο CO 2. Σν πξνεμνθιεηηθφ επηηφθην πνπ ηζρχεη θη εθαξκφδεηαη ζε κηα ηέηνηα επέλδπζε ζα έρεη ζεκαληηθή επίδξαζε ζην ζρεηηθφ θφζηνο ηεο παξαγσγήο θη επνκέλσο, ζηελ επηινγή ηνπ θαπζίκνπ θαη ηεο ηερλνινγίαο. Άιινη παξάγνληεο, νη νπνίνη δελ είλαη άκεζα νηθνλνκηθνί, αιιά έρνπλ μεθάζαξεο νηθνλνκηθέο ζπλέπεηεο, επεξεάδνπλ επίζεο ηηο απνθάζεηο γηα ηηο επελδχζεηο. Απηνί πεξηιακβάλνπλ ην ηερληθφ ξίζθν (technical risk) θαη ηνπο ρξφλνπο νινθιήξσζεο ηεο θαηαζθεπήο, νη νπνίνη ακθφηεξνη είλαη ζρεηηθά ρακεινί γηα κνλάδεο θπζηθνχ αεξίνπ, θαζψο θαη ηε ιεηηνπξγηθή επειημία ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

52 (operational volatility). Ζ ζρεηηθά ρακειή έληαζε θεθαιαίνπ (capital intensity) ησλ ζηαζκψλ θπζηθνχ αεξίνπ, ηνπο θάλεη πεξηζζφηεξν ειθπζηηθνχο γηα ιεηηνπξγία κέζνπ θνξηίνπ (mid-load operation) θαη θαζηζηά ηε ρξεκαηνδφηεζε επθνιφηεξε. ε ρακειέο ηηκέο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, ε παξαγσγή ζε κνλάδεο ζπλδπαζκέλνπ θχθινπ κε θαχζηκν θπζηθφ αέξην (CCGT plants), είλαη ηππηθά ε θζελφηεξε επελδπηηθή επηινγή, θαζψο ην θφζηνο θαηαζθεπήο αλά MW ηεο δπλακηθφηεηαο είλαη ζεκαληηθά ρακειφηεξν απφ φηη γηα ηηο κνλάδεο άλζξαθα θαη πεηξειαίνπ αιιά θαη γηα ηε ππξεληθή, αηνιηθή θαη ειηαθή ελέξγεηα. Γηα παξάδεηγκα, ζηνλ ΟΟΑ, γηα έλα λέν ζηαζκφ θπζηθνχ αεξίνπ CCGT, ππνινγίδνπκε φηη ην καθξνπξφζεζκν νξηαθφ θφζηνο (long-run marginal cost LRMC) ηεο παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο (δελ ζπκπεξηιακβάλνληαη πνηλέο γηα εθπνκπέο CO 2 ), είλαη πεξίπνπ $60/MWh (ζε δνιάξηα ηνπ 2008) ζε κηα ηηκή ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ κφιηο θάησ απφ $8/MBtu, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα 2.9. Διάγραμμα 2.9: Μακροπρόκεςμο οριακό κόςτοσ για θλεκτροπαραγωγι από μονάδεσ αεριοςτροβίλων ςυνδυαςμζνου κφκλου με φυςικό αζριο και άλλεσ τεχνολογίεσ, ςε διάφορεσ τιμζσ καυςίμων, ςτθν ευρφτερθ περιφζρεια του ΟΟΑ (IEA, 2009) 15 Μηα ππεξ - ππεξθξίζηκε κνλάδα άλζξαθα (coal-fired ultra-supercritical plant) ζα παξήγαγε ελέξγεηα ζην ίδην θφζηνο κε ηελ ηηκή ηνπ άλζξαθα πεξίπνπ ζηα $70 αλά ηφλν. Σν κέζν θφζηνο ηεο ππξεληθήο ειεθηξνπαξαγσγήο ππνινγίδεηαη κφιηο ιίγν πάλσ απφ $70/MWh. Μηα ηηκή ηνπ αεξίνπ ηεο ηάμεο ησλ $10/MBtu, σζεί ην θφζηνο ηεο παξαγσγήο απφ κνλάδεο CCGT ζε πάλσ απφ $70/MWh, θαζηζηψληαο ηηο κε αληαγσληζηηθέο ζε ζρέζε κε ηηο ππξεληθέο θαη ηηο αλζξαθηθέο κνλάδεο γηα εθαξκνγέο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

53 θνξηίνπ βάζεο (base-load applications), ζε κηα ηηκή ηνπ άλζξαθα κηθξφηεξε ησλ $120 αλά ηφλν. Σν θφζηνο θαη νη ηερληθέο παξάκεηξνη πνπ δηέπνπλ ηελ αλάιπζε θαίλνληαη ζηνλ πίλαθα 2.6. Πίνακας 2.6: Θεωροφμενα κόςτθ και τεχνικζσ παράμετροι των μονάδων θλεκτροπαραγωγισ, εντόσ του ΟΟΑ, που πρόκειται να τεκοφν ςε λειτουργία τθν περίοδο (IEA, 2009) 16 Πίνακας 2.7: Θεωροφμενεσ τιμζσ ορυκτϊν καυςίμων ςτο ενάριο Αναφοράσ (ςε δολάρια ζτουσ 2008 ανά μονάδα) (IEA, 2009) 17 Με βάζε ηηο ηηκέο ησλ νξπθηψλ θαπζίκσλ πνπ ζεσξήζεθαλ γηα ην 2015 ζην ελάξην Αλαθνξάο φπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα 2.7, ππνινγίδνπκε φηη, θαηά κέζν φξν, ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ, νη κνλάδεο θπζηθνχ αεξίνπ CCGT ζα είλαη ιηγφηεξν αληαγσληζηηθέο απφ φηη ε ππεξ - ππεξθξίζηκε ηερλνινγία άλζξαθα, γηα κνλάδεο πνπ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

54 ζα εληαρζνχλ ζηελ παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 2010, αλ θάζε πνηλή γηα εθπνκπέο CO 2 εμαηξεζεί. Σν θφζηνο ησλ κνλάδσλ θαχζεο θπζηθνχ αεξίνπ είλαη ζπγθξίζηκν κε ην θφζηνο ηεο ππξεληθήο ελέξγεηαο θαη ησλ κνλάδσλ νινθιεξσκέλεο αεξηνπνίεζεο ζπλδπαζκέλνπ θχθινπ κε θαχζηκν άλζξαθα (coalfired Integrated Gasification Combined-Cycle IGCC). Αλ ε πνηλή γηα ηνλ άλζξαθα ζεσξεζεί φηη είλαη ηνπιάρηζηνλ $30 αλά ηφλν, ε ππξεληθή ελέξγεηα (ε νπνία δε θέξεη θακηά ηέηνηα πνηλή) αλαδχεηαη σο ε θζελφηεξε επηινγή. Με ηηκή άλζξαθα πεξίπνπ $50 αλά ηφλν CO 2, νη ρεξζαίεο αλεκνγελλήηξηεο (onshore wind), ζα μεπεξάζνπλ ην αέξην σο ε δεχηεξε θζελφηεξε επηινγή (δηάγξακκα 2.10). Σν θφζηνο απφ ρψξα ζε ρψξα δηαθέξεη ζε θάπνην βαζκφ γχξσ απφ απηνχο ηνπο κέζνπο φξνπο. Διάγραμμα 2.10: Σο μακροπρόκεςμο οριακό κόςτοσ για τθν θλεκτροπαραγωγι μονάδων CCGT φυςικοφ αερίου ςε ςφγκριςθ με άλλεσ τεχνολογίεσ και καφςιμα ςτισ χϊρεσ του ΟΟΑ τθν περίοδο 2015 και 2020, βαςιςμζνεσ ςτισ τιμζσ των καυςίμων που αναγράφονται ςτον πίνακα 2.6 (IEA, 2009) 18 Σν ζπλνιηθφ θφζηνο ηεο παξαγσγήο ζε κνλάδεο θπζηθνχ αεξίνπ είλαη πεξηζζφηεξν επαίζζεην ζηελ ηηκή ηνπ ρξεζηκνπνηεζέληνο θαπζίκνπ απφ φηη ζπκβαίλεη ζηηο αλζξαθηθέο κνλάδεο, φπσο θάλεθε πξνεγνπκέλσο ζην δηάγξακκα 2.10 πξνεγνπκέλσο. Μηα αχμεζε 10% ζηελ ηηκή ηνπ αεξίνπ (πέξα θαη πάλσ απφ ηελ ηηκή ησλ $11/ΜBtu πνπ ζεσξήζεθε ζην ελάξην Αλαθνξάο γηα ην 2015) αλεβάδεη ην θφζηνο ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο απφ κνλάδεο θπζηθνχ αεξίνπ απφ ηελ ηηκή ησλ $78/MWh ζε $84/MWh κηα αχμεζε 8%. Σν ίδην πνζνζηφ αχμεζεο ζηελ ηηκή ηνπ άλζξαθα απμάλεη ην θφζηνο ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο κε θαχζε άλζξαθα ζε κηα ππεξππεξθξίζηκε κνλάδα κφιηο θαηά πεξίπνπ 4% (δελ πεξηιακβάλεηαη ηηκνιφγεζε άλζξαθα γηα εθπνκπέο CO 2 ). Καζψο φκσο ε ππξεληθή θαη ε αηνιηθή ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

55 ειεθηξνπαξαγσγή δελ απαηηνχλ νξπθηά θαχζηκα, ε αληαγσληζηηθφηεηά ηνπο βειηηψλεηαη κε πςειφηεξεο ηηκέο θπζηθνχ αεξίνπ θαη άλζξαθα. Οη ηηκέο ηνπ αεξίνπ ζα έπξεπε λα απμεζνχλ θαηά 26% (ζε $13.4/MBtu) ψζηε ε αηνιηθή ελέξγεηα λα μεπεξάζεη ην θπζηθφ αέξην σο θζελφηεξε επηινγή Δπηινγή θαπζίκνπ ζηε βηνκεραλία ηε βηνκεραλία, αλάινγα κε ηνλ επηκέξνπο ηνκέα, ην θπζηθφ αέξην αληαγσλίδεηαη απέλαληη ζηνλ άλζξαθα, ηα πξντφληα πεηξειαίνπ θαη ηελ ειεθηξηθή ελέξγεηα. Ζ ηηκή είλαη, επνκέλσο, έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ επηιεγφκελνπ θαπζίκνπ, αιιά άιινη παξάγνληεο ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ πξαθηηθψλ δεηεκάησλ, φπσο ην γεγνλφο φηη δελ απαηηείηαη επηηφπηα απνζήθεπζε (on-site storage) γηα ην αέξην κπνξεί λα είλαη εμίζνπ ζεκαληηθνί. Σν θπζηθφ αέξην ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο γηα ηελ παξαγσγή αηκνχ γηα κεραληθή ελέξγεηα θαη γηα ηνλ θχθιν ζέξκαλζεο (process heat). Με κεγάιε δηαθνξά, ν κεγαιχηεξνο βηνκεραληθφο ηνκέαο θαηαλάισζεο θπζηθνχ αεξίνπ είλαη ηα ρεκηθά πξντφληα (chemicals) (ρσξίο λα ζπκπεξηιακβάλεηαη ε ρξήζε ηνπ σο πξψηε χιε ζηα πεηξνρεκηθά). Σν θπζηθφ αέξην κπνξεί λα αληηθαηαζηαζεί απφ άιια θαχζηκα φηαλ εγθαηαζηαζεί θάπνηνο λένο εμνπιηζκφο θαχζεο θάπνηνπ θαπζίκνπ (new fuel-burning equipment), αιιά είλαη ζπρλά νηθνλνκηθφ απηφ λα γίλεη κφλν ζε ζρεηηθά πςειέο ηηκέο θπζηθνχ αεξίνπ. Ζ βηνκεραλία ζηδήξνπ θαη ράιπβα είλαη επίζεο έλαο ζεκαληηθφο ηνκέαο θαηαλάισζεο θπζηθνχ αεξίνπ, αλ θαη ν κεηαιιεπηηθφο άλζξαθαο (coking coal) παξακέλεη ην θχξην θαχζηκν γηα ηελ παξαγσγή ράιπβα, ελψ ε ρξήζε ηνπ αεξίνπ ζηε κέζνδν directreduced iron (δειαδή κε ηελ άκεζε αλαγσγή ζηδεξνκεηαιιεπκάησλ αλαγσγή ζε ζηεξεά θαηάζηαζε ζε θξεαηψδε θάκηλν γηα ηελ παξαγσγή ζπνγγψδνπο ζηδήξνπ θαη ηε κεηαηξνπή ηνπ ζπνγγψδνπο ζηδήξνπ ζε ράιπβα κέζα ζε θιίβαλν ειεθηξηθνχ ηφμνπ), σο αλαγσγηθφ κέζν (reducing agent) γηα ηε κεηαηξνπή ζηδεξνκεηαιιεχκαηνο (iron ore) ζε θαζαξφ ζίδεξν (pure iron), απμάλεηαη ζε φιν ηνλ θφζκν. ε άιινπο βηνκεραληθνχο ηνκείο, ην θπζηθφ αέξην κπνξεί επίζεο λα αληηθαηαζηαζεί ζρεηηθά εχθνια απφ ην καδνχη ή άλζξαθα (θπξίσο ζε ιέβεηεο), κε ηελ ηειηθή επηινγή ηνπ θαπζίκνπ λα θαζνξίδεηαη θαηά θχξην ιφγν απφ ηελ ηηκή θαη απφ πεξηβαιινληηθνχο θαλνληζκνχο (νη νπνίνη κπνξεί λα πεξηνξίζνπλ ηε ρξήζε πεηξειαίνπ θαη άλζξαθα). Γεδνκέλνπ φηη νη ηηκέο ηνπ αεξίνπ θηλνχληαη ζχκθσλα κε ηηο ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ (είηε βαζηζκέλεο ζηελ αγνξά είηε ξπζκηδφκελεο), ην αέξην γεληθά παξακέλεη αληαγσληζηηθφ απέλαληη ζην πεηξέιαην, θαζψο έρεη θαζηεξσζεί σο βηνκεραληθφ θαχζηκν. ε φηη αθνξά ηε ρξήζε ηνπ άλζξαθα ζηε βηνκεραλία ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο, νη απζηεξφηεξνη θαλνληζκνί φζνλ αθνξά ηε ξχπαλζε ηνπ αέξα (air-pollution), ελδέρεηαη λα επλννχλ φιν θαη πεξηζζφηεξν ηε ρξήζε θπζηθνχ αεξίνπ. Ζ ζπλερηδφκελε ηάζε πξνο ιηγφηεξν ελεξγνβφξεο παξαγσγηθέο δηαδηθαζίεο, πνπ πξνθχπηνπλ απφ βειηηψζεηο ηεο ελεξγεηαθήο απφδνζεο ηνπ βηνκεραληθνχ εμνπιηζκνχ θαη ησλ δηαδηθαζηψλ, θαζψο θαη ε ζηξνθή πξνο ηελ παξαγσγή αγαζψλ πνπ απαηηνχλ ιηγφηεξν ρξεζηκνπνηεζέλ θαχζηκν, ζα ηείλνπλ επίζεο λα επλννχλ ην αέξην θαζψο ην θφζηνο θεθαιαίνπ ηνπ εμνπιηζκνχ θαχζεο θπζηθνχ αεξίνπ είλαη γεληθά ρακειφηεξν. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

56 Δπηινγή θαπζίκνπ ζηνλ θηηξηαθό ηνκέα Όπνπ ππάξρεη ππνδνκή δηαλνκήο, ην θπζηθφ αέξην είλαη ζπρλά ην πξνηηκψκελν θαχζηκν γηα ηε ζέξκαλζε ρψξνπ θαη λεξνχ κε ηηο πξσηνγελείο εθαξκνγέο λα βξίζθνληαη ζηα θηίξηα (νηθηαθφο, εκπνξηθφο θαη δεκφζηνο ηνκέαο). Ο θχξηνο αληαγσληζηήο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζε απηφ ηνλ ηνκέα είλαη ην «ειαθξχ» πεηξέιαην ζέξκαλζεο (light oil heating), ην νπνίν είλαη γεληθά πην αθξηβφ κε βάζε ηε ζεξκαληηθή αμία - ηθαλφηεηα (on a heating-value basis) θαη πεξηιακβάλεη πςειφηεξν θφζηνο εγθαηάζηαζεο θαη ζπληήξεζεο. Οη ιέβεηεο ζπκπχθλσζεο θπζηθνχ αεξίνπ (gas-fired condensing boilers), νη νπνίνη ηψξα αληηπξνζσπεχνπλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ λέσλ πσιήζεσλ ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ, είλαη πνιχ ζεξκηθά απνδνηηθνί (thermally efficient), κε κέζε απφδνζε ηεο ηάμεο ηνπ 90% ζε ζρέζε κε ηελ πεξίπνπ 70% έσο 80% απφδνζε ησλ ζπκβαηηθψλ ιεβήησλ, νη νπνίνη ρξεζηκνπνηνχλ είηε θπζηθφ αέξην είηε πεηξέιαην ζέξκαλζεο. Δπηπιένλ, νη ιέβεηεο αεξίνπ έρνπλ πξαθηηθά πιενλεθηήκαηα έλαληη ησλ ιεβήησλ πεηξειαίνπ (θαη άλζξαθα), θπξίσο γηα ην γεγνλφο φηη δελ απαηηείηαη δεμακελή απνζήθεπζεο. Καζψο νη ππάξρνληεο ζπκβαηηθνί ιέβεηεο αληηθαζίζηαληαη απφ ηνπο πεξηζζφηεξν απνδνηηθνχο ιέβεηεο ζπκπχθλσζεο, ε κέζε απφδνζε ησλ ιεβήησλ ζα βειηησζεί, πεξηνξίδνληαο ζε θάπνην βαζκφ ην ξπζκφ αχμεζεο ηεο δήηεζεο θπζηθνχ αεξίνπ ζε απηνχο ηνπο ηνκείο. Τπάξρεη επίζεο δπλαηφηεηα γηα ρξήζε αεξίνπ ζε κνλάδεο ζπκπαξαγσγήο ειεθηξηζκνχ θαη ζεξκφηεηαο (combined heat and power units), κε ζπλνιηθή ελεξγεηαθή απφδνζε πάλσ απφ 90% ζε κεγάιεο κνλάδεο θηηξίσλ. Οη αλάγθεο γηα ζέξκαλζε ρψξνπ είλαη ζε κεγάιν βαζκφ ζπλάξηεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ λνηθνθπξηψλ (θη επνκέλσο ηνπ πιεζπζκνχ) θαη ηνπ κεγέζνπο ησλ θαηνηθηψλ (ην νπνίν κε ηε ζεηξά ηνπ είλαη ζπλάξηεζε ηνπ εηζνδήκαηνο). Όκσο, ηα απνηειέζκαηα ηνπ θνξεζκνχ (saturation effects), γίλνληαη θαλεξά ζηηο πινπζηφηεξεο ρψξεο Υξήζε θπζηθνύ αεξίνπ σο πξώηε ύιε Σν αέξην ρξεζηκνπνηείηαη σο πξψηε χιε θπξίσο ζηε βηνκεραλία πεηξνρεκηθψλ θαη ακκσλίαο. Σν αέξην κπνξεί εχθνια λα αληηθαηαζηαζεί απφ πξντφληα πεηξειαίνπ (ζπλήζσο πγξαέξην LPG ή λάθζα) ζηε δηάζπαζε κε αηκφ (steam cracking), αιιά ιηγφηεξν εχθνια ζηελ παξαγσγή κεζαλφιεο θαη ακκσλίαο (ην αέξην αληηπξνζσπεχεη ζρεδφλ ην 80% ηεο παγθφζκηαο παξαγσγήο απηψλ ησλ δχν πξντφλησλ). Ζ ηηκή απνηειεί θξίζηκν παξάγνληα θαη ζηηο ηξεηο ρξήζεηο. Ζ ρξήζε αεξίνπ ζηε δηάζπαζε κε αηκφ κπνξεί λα θπκαίλεηαη ζεκαληηθά, ζε βξαρππξφζεζκν επίπεδν, ζε ζρέζε κε ηηο κεηαβνιέο ησλ ηηκψλ ησλ ζρεηηθψλ θαπζίκσλ. Γεδνκέλνπ φηη ην αέξην είλαη ππεχζπλν γηα ην 70% έσο 90% ηνπ ζπλνιηθνχ θφζηνπο ηεο παξαζθεπήο ακκσλίαο, ε παξαγσγή ηππηθά ζηακαηά φηαλ ε ηηκή ηνπ αεξίνπ ππεξβεί ην πνζνζηφ πνπ αληηπξνζσπεχεη ζηελ ηηκή ηεο ακκσλίαο. ε καθξνπξφζεζκν επίπεδν, ε ρξήζε ηνπ αεξίνπ σο πξψηε χιε είλαη πηζαλφ λα ζπλερίζεη λα απμάλεηαη κε απμαλφκελν ΑΔΠ, αλ θαη ν ξπζκφο ηεο αχμεζεο ζα πνηθίιεη αλάινγα κε ηελ πεξηνρή, ζχκθσλα κε ηηο ηνπηθέο ζπλζήθεο ηεο αγνξάο θαη ηελ αθζνλία ηνπ αεξίνπ ζε ζρέζε κε άιιεο πξψηεο χιεο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

57 Δπαηζζεζία ηεο δήηεζεο θπζηθνύ αεξίνπ ζε ζρέζε κε ηηο ηηκέο ηνπ θπζηθνύ αεξίνπ Καηά παξφκνην ηξφπν κε ηα δχν ππνζελάξηα πνπ αλαπηχρζεθαλ γηα ην ξπζκφ αχμεζεο ηνπ παγθφζκηνπ ΑΔΠ, έρνπκε ζπκπεξηιάβεη ζηελ αλάιπζε θαη δχν παξαιιαγέο, Τςειφηεξσλ θαη Υακειφηεξσλ Δλεξγεηαθψλ Σηκψλ, γηα λα ειεγρζεί ε επαηζζεζία ηεο δήηεζεο ελέξγεηαο ζε δηαθνξεηηθέο ηηκέο απφ απηέο πνπ εθηηκήζεθαλ ζην ελάξην Αλαθνξάο. πγθεθξηκέλα, ην ελάξην Δπαηζζεζίαο Τςειφηεξσλ Σηκψλ (Higher Prices Sensitivity Case HPC) θαη ην ελάξην Δπαηζζεζίαο Υακειφηεξσλ Σηκψλ (Lower Prices Sensitivity Case LPC), ζεσξνχλ φηη ε κέζε δηεζλήο ηηκή εηζαγσγψλ πεηξειαίνπ, είλαη 30% πςειφηεξε θαη ρακειφηεξε, αληίζηνηρα, απφ φηη ζην ελάξην Αλαθνξάο. Παξφκνηα, νη ηηκέο γηα ηνλ άλζξαθα ην 2030 είλαη 30% πςειφηεξεο θαη ρακειφηεξεο, αληίζηνηρα, φπσο θαη νη ηηκέο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ (νη νπνίεο είλαη ζπλδεδεκέλεο κε ην πεηξέιαην) ζηελ Δπξψπε θαη ζηνλ Δηξεληθφ. Οη ηηκέο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζηε Βφξεηα Ακεξηθή αιιάδνπλ κε έλα πεξηζζφηεξν ζπγθξαηεκέλν πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 20%, θαζψο νη ηηκέο ζηελ αγνξά θαζνξίδνληαη απ επζείαο (άκεζα) απφ ηα κεγέζε ηεο πξνζθνξάο θαη ηεο δήηεζεο. Αλαιπηηθά ζηνηρεία γηα ηα παξαπάλσ κεγέζε δίλνληαη ηφζν γηα ην ελάξην Αλαθνξάο (πίλαθαο 2.6) φζν θαη γηα ηηο δχν παξαιιαγέο ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο (LPC θαη HPC) ζηνπο πίλαθεο 2.8, 2.9. Πίνακας 2.8: Θεωροφμενεσ τιμζσ ςτο ςενάριο παραλλαγισ χαμθλότερων τιμϊν ορυκτϊν καυςίμων (κατά 30%) ςε ςχζςθ με το ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 19 Πίνακας 2.9: Θεωροφμενεσ τιμζσ ςτο ςενάριο παραλλαγισ υψθλότερων τιμϊν ορυκτϊν καυςίμων (κατά 30%) ςε ςχζςθ με το ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 20 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

58 Όπσο πξναλαθέξζεθε, ζε απηέο ηηο δχν παξαιιαγέο ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο, νη δηεζλείο ηηκέο ηνπ αεξίνπ ζηελ Δπξψπε θαη ηελ Αζία-Δηξεληθνχ ζεσξνχληαη φηη αλεβαίλνπλ θαη πέθηνπλ, αληίζηνηρα, θαηά 30% ζε ζρέζε κε εθείλεο πνπ ζεσξήζεθαλ ζην ελάξην Αλαθνξάο ην 2030, κε κηα παξφκνηα αχμεζε ζηηο ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ θαη ηνπ άλζξαθα. Οη αιιαγέο ζηηο ηηκέο ζεσξνχληαη φηη ζπκβαίλνπλ ζην αξρηθφ δηάζηεκα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. ηε Βφξεηα Ακεξηθή, νη ηηκέο απνθιίλνπλ θαηά κφλν 20% ην 2030, αληηθαηνπηξίδνληαο ηελ αζζελέζηεξε ζρέζε (ζχλδεζε) κεηαμχ ηηκψλ αεξίνπ θαη πεηξειαίνπ ζηελ ελ ιφγσ αγνξά. Γελ απνηειεί έθπιεμε φηη ε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ παγθνζκίσο, εληζρχεηαη ζεκαληηθά απφ ηηο ρακειφηεξεο ηηκέο, ηφζν ζε ηνκείο ηειηθήο ρξήζεο φζν θαη ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή. Σν 2030, ε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ είλαη πςειφηεξε θαηά πεξηζζφηεξν απφ 6% ζηελ πεξίπησζε ηνπ ελαξίνπ LPC απφ φηη ζην ελάξην Αλαθνξάο, θζάλνληαο ζρεδφλ ηα 4590 bcm 50% πάλσ απφ ηα επίπεδα ηνπ Ήδε ην 2015, ε παγθφζκηα δήηεζε αεξίνπ είλαη πεξίπνπ 75 bcm κεγαιχηεξε απφ φηη ζην ελάξην Αλαθνξάο. ηελ πεξίπησζε ηνπ ελαξίνπ HPC, ε δήηεζε θζάλεη ηα 4120 bcm ην 2030 ρακειφηεξε θαηά πεξηζζφηεξν απφ 4% ζε ζρέζε κε απηή ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο, φπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα Πίνακαρ 2.10: Παγθφζκηα πξσηνγελήο δήηεζε αεξίνπ (ζε bcm) ζην ελάξην Αλαθνξάο θαη ζηηο δχν παξαιιαγέο πςειφηεξσλ θαη ρακειφηεξσλ ελεξγεηαθψλ ηηκψλ αληίζηνηρα (IEA, 2009) Οη επηπηώζεηο ηεο ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο θαη ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο Οη ζπλερηδφκελεο βειηηψζεηο ζηελ ηερλνινγία ηνπ εμνπιηζκνχ θαη ησλ κέζσλ θαηαλάισζεο θπζηθνχ αεξίνπ, ζα επεξεάζνπλ ηελ επηινγή ηνπ θαπζίκνπ θαη ηελ θαηαλάισζε ηνπ αεξίνπ ζε φινπο ηνπο ηνκείο. Ζ έιεπζε ηεο ηερλνινγίαο CCGT ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, νδήγεζε ζηελ έθξεμε ηεο ρξήζεο αεξίνπ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή (ζε θεληξηθέο κνλάδεο θαη ζηε βηνκεραληθή ζπκπαξαγσγή) ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ, θαζψο έδσζε ζηηο κνλάδεο κε θαχζηκν θπζηθφ αέξην έλα κεγάιν πιενλέθηεκα απφδνζεο έλαληη κνλάδσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ άιια θαχζηκα. Ζ κέζε ζεξκηθή ειεθηξηθή απφδνζε (average thermal electrical efficiency) ησλ κνλάδσλ CCGT ην πνζνζηφ δειαδή ηνπ ρξεζηκνπνηεζέληνο θαπζίκνπ πνπ κεηαηξέπεηαη ζε ειεθηξηθή ελέξγεηα ζπλέρηζε λα απμάλεηαη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ δχν δεθαεηηψλ, εδξαηψλνληαο ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα ηνπ αεξίνπ ζε πνιιέο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

59 πεξηπηψζεηο. Σν πεξηζψξην γηα αχμεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο ζε απηέο ηηο κνλάδεο, είλαη πιένλ κηθξφ, αλ θαη ε ζπλνιηθή απνδνηηθφηεηα, κπνξεί αθφκα λα απμεζεί θαηαθφξπθα, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, κε ηε δέζκεπζε θαη ηε ρξήζε απνξξηπηφκελεο ζεξκφηεηαο. Άιιεο ηερλνινγίεο παξαγσγήο, φπσο νη κνλάδεο IGCC, ζα κπνξνχζαλ λα «δνπλ» ηαρχηεξε αχμεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο, ε νπνία ζα κπνξνχζε λα επλνήζεη ηνλ άλζξαθα έλαληη ηνπ αεξίνπ (κε ιακβάλνληαο ππφςε ηελ ηηκνιφγεζε άλζξαθα ή άιινπο πεξηβαιινληηθνχο θαλνληζκνχο). Όκσο, έζησ θη αλ δελ ππάξμεη πεξαηηέξσ βειηίσζε ηεο ηερλνινγίαο, ε κέζε απφδνζε ησλ κνλάδσλ θαχζεο θπζηθνχ αεξίνπ ζε ιεηηνπξγία ζα ζπλερίζεη λα απμάλεηαη θαζψο παιηέο κνλάδεο βγαίλνπλ εθηφο ιεηηνπξγίαο θαη αληηθαζίζηαληαη απφ απνδνηηθφηεξεο κνλάδεο. ε άιινπο ηνκείο, νη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο δελ είλαη πηζαλφ λα έρνπλ ζεκαληηθφ αληίθηππν ζηελ επηινγή ηνπ θαπζίκνπ, αιιά ζα κπνξνχζαλ λα βειηηψζνπλ ζεκαληηθά ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα κε ηελ νπνία ην αέξην ρξεζηκνπνηείηαη. Έηζη, εμαθνινπζεί λα ππάξρεη κεγάιν πεδίν γηα ηε κείσζε ηεο έληαζεο θπζηθνχ αεξίνπ ζηε βηνκεραλία θαηαζθεπψλ, απιά κε ηελ πηνζέηεζε πξνεγκέλσλ ηερλνινγηψλ πνπ είλαη ήδε είλαη ζε εκπνξηθή ρξήζε, θπξίσο ζηε ζπκπαξαγσγή ζεξκφηεηαο γηα παξαγσγή αηκνχ θη ελέξγεηαο. ε φιεο ηηο ελεξγνβφξεο βηνκεραλίεο θαηαζθεπψλ, ζηηο νπνίεο ε ελέξγεηα είλαη κηα ζεκαληηθή ζπληζηψζα ηνπ θφζηνπο, ε ελεξγεηαθή απνδνηηθφηεηα έρεη βειηησζεί ζεκαληηθά ηα ηειεπηαία 25 ρξφληα ζε θάζε πεξηνρή, αληηθαηνπηξίδνληαο ηελ πηνζέηεζε απηψλ ησλ ηερλνινγηψλ αηρκήο. Οη δπλαηφηεηεο γηα επξχηεξε εθαξκνγή ησλ βέιηηζησλ δηαζέζηκσλ ηερλνινγηψλ, είλαη κεγαιχηεξεο ζηηο πεξηνρέο πνπ δελ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ. Γεληθά, νη λέεο βηνκεραληθέο κνλάδεο είλαη απνδνηηθφηεξεο απφ ηηο παιηέο. Ζ ελεξγεηαθή απνδνηηθφηεηα είλαη έλαο δσηηθφο παξάγνληαο γηα ηελ ηαρχηεηα κε ηελ νπνία ην απφζεκα θεθαιαίνπ (capital stock) πξφθεηηαη λα αληηθαηαζηαζεί θαη ηελ επηινγή ηεο λέαο ηερλνινγίαο: νη επηρεηξήζεηο ζπλήζσο αληαπνθξίλνληαη γξήγνξα ζε ηζρπξά νηθνλνκηθά θίλεηξα γηα λα επελδχζνπλ ζε πην απνδνηηθνχο εμνπιηζκνχο, νξηζκέλεο κάιηζηα θνξέο αθφκα, ηίζεληαη εθηφο ιεηηνπξγίαο κνλάδεο πνιχ πξηλ απφ ην ηέινο ηεο θαλνληθήο δηάξθεηαο δσήο ηνπο. Οη δπλαηφηεηεο γηα ηελ ηερλνινγία, πνπ πξνθαινχληαη απφ ηελ αχμεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο ζηε ρξήζε ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, εθηηκάηαη φηη κπνξεί λα είλαη αθφκα κεγαιχηεξεο ζηνλ νηθηαθφ θαη ζηνλ εκπνξηθφ ηνκέα. Απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ηα λνηθνθπξηά θαη νη κηθξέο επηρεηξήζεηο, ζε αληίζεζε κε ηηο κεγάιεο ελεξγνβφξεο επηρεηξήζεηο, θαζπζηεξνχλ ζηελ πηνζέηεζε λέσλ ηερλνινγηψλ. Δπίζεο, αλαδεηνχλ κηθξφηεξεο πεξηφδνπο απνπιεξσκήο (shorter pay-back periods) θαη κπνξεί λα είλαη ιηγφηεξν πξφζπκνη ζην λα πξνβνχλ ζηελ αληηθαηάζηαζε εμνπιηζκνχ, αθφκα θη φηαλ απηφ, είλαη, θαη αξρήλ, νηθνλνκηθά ειθπζηηθφ λα ην πξάμνπλ. Οη θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο κπνξνχλ λα πείζνπλ ή λα απαηηήζνπλ απφ ηνπο νηθηαθνχο θαη εκπνξηθνχο θαηαλαισηέο λα αμηνπνηήζνπλ απηή ηε δπλαηφηεηα: έλα ειάρηζην επίπεδν πξνηχπσλ απφδνζεο (minimum efficiency performance standard), γηα παξάδεηγκα, κπνξεί λα επηβάιιεη απνηειεζκαηηθά ηνπο πςειήο απφδνζεο ιέβεηεο ζπκπχθλσζεο ζηνπο θαηαλαισηέο, φηαλ απηνί ζα ρξεηαζηεί λα πξνβνχλ ζηελ αληηθαηάζηαζε ησλ ππαξρφλησλ ιεβήησλ ηνπο. Οκνίσο, νη απμεκέλνη θφξνη ζην αέξην εληζρχνπλ ην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

60 θίλεηξν γηα ηνπο θαηαλαισηέο ψζηε λα επηιέμνπλ πην απνδνηηθνχο ιέβεηεο. Ζ πεηζηηθφηεηα, ε απζηεξφηεηα θαη ην εχξνο ησλ κέηξσλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ρξήζεο ηέηνησλ ιεβήησλ, ζα απνηειέζεη ηζρπξφ παξάγνληα ηεο δήηεζεο αεξίνπ ζηνλ νηθηαθφ θαη εκπνξηθφ ηνκέα. Ζ ζρεδίαζε ηνπ θηηξίνπ, επίζεο, επεξεάδεη ηε ρξήζε αεξίνπ ζηνλ θηηξηαθφ ηνκέα. Όζν θαιχηεξα κνλσκέλν είλαη ην θέιπθνο ηνπ θηηξίνπ, ηφζν ιηγφηεξν αέξην ρξεηάδεηαη γηα ηε ζέξκαλζε ηνπ ρψξνπ. Άιιεο πξφζθαηα αλαπηπγκέλεο ηερλνινγίεο, φπσο ηα πςειήο απφδνζεο παξάζπξα (high-performance windows) θαη ηα πάλει κε κφλσζε θελνχ (vacuum-insulated panels), κπνξνχλ λα επηηχρνπλ κεγάιεο κεηψζεηο ζηελ θηηξηαθή θαηαλάισζε ελέξγεηαο. Άιιεο ηερλνινγίεο πνπ βξίζθνληαη ππφ αλάπηπμε, φπσο ηα νινθιεξσκέλα ζπζηήκαηα ειέγρνπ «έμππλσλ» θηηξίσλ (integrated intelligent building control systems), ζα κπνξνχζαλ (κε πεξαηηέξσ έξεπλα, αλάπηπμε θη εθκεηάιιεπζε) λα πξνζθέξνπλ αθφκα κεγαιχηεξε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο ηηο επφκελεο δχν δεθαεηίεο. Ζ αλάπηπμε απηψλ ησλ ηερλνινγηψλ ζα απαηηήζεη ρξφλν, θαζψο ηα θηίξηα ζπλήζσο αληέρνπλ γηα δεθαεηίεο ή αθφκα θαη αηψλεο θαη ε αλαθαίληζε παιηψλ θηηξίσλ κπνξεί λα είλαη πνιχ αθξηβή ή αθφκα θαη αλέθηθηε. Όιεο νη ρψξεο ηνπ ΟΟΑ θαη πνιιέο ρψξεο κε-κέιε ηνπ ΟΟΑ, έρνπλ πηνζεηήζεη θψδηθεο θηηξίσλ (building codes) κε ζθνπφ ηε κείσζε ησλ ελεξγεηαθψλ αλαγθψλ, γηα κηα ζεηξά απφ θνηλσληθνχο, νηθνλνκηθνχο, πεξηβαιινληηθνχο ιφγνπο αιιά επίζεο θαη γηα ιφγνπο ελεξγεηαθήο αζθάιεηαο. Οη επηπηψζεηο ζηε δήηεζε αεξίνπ εμαηηίαο ησλ θηηξηαθψλ θσδίθσλ γηα ηηο λέεο θαηαζθεπέο θαη αλαθαίληζε είλαη πηζαλφ λα είλαη κεγαιχηεξε ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ θαη ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο, φπνπ ην αέξην αληηπξνζσπεχεη πεξηζζφηεξν απφ ην 1/3 ηεο ζπλνιηθήο ηειηθήο ελεξγεηαθήο ρξήζεο ζηα θηίξηα. Αλ θαη ηα πεξηζζφηεξα λέα θηίξηα πνπ ζα θαηαζθεπαζηνχλ σο ην 2030 ζα είλαη ζηηο ρψξεο κε-κέιε ηνπ ΟΟΑ, ε ρξήζε αεξίνπ ζε απηά είλαη γεληθά κηθξή (θαζψο νη αλάγθεο ηνπο γηα ζέξκαλζε είλαη ειάρηζηεο εμαηηίαο ηνπ θιίκαηνο θη επεηδή ηα δίθηπα δηαλνκήο θπζηθνχ αεξίνπ είλαη ιηγφηεξν αλαπηπγκέλα). Σν πψο ε πξαγκαηηθή θιηκαηηθή αιιαγή κπνξεί λα επεξεάζεη ηε δήηεζε αεξίνπ είλαη ηδηαίηεξα αβέβαηε. Οη ελεξγεηαθέο ηάζεηο ζην ελάξην Αλαθνξάο ζα νδεγήζνπλ ζε ζεκαληηθή αχμεζε ηεο κέζεο ζεξκνθξαζίαο ήδε απφ ην 2030 ζε θάπνηεο πεξηνρέο. Απηφ ζα επηδξάζεη ζηε δήηεζε αεξίνπ κε δχν ηξφπνπο: ε δήηεζε αεξίνπ γηα ζέξκαλζε ρψξνπ θαη λεξνχ ην ρεηκψλα, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, ζα ειαηησζεί, αιιά ε δήηεζε γηα αέξην γηα ειεθηξνπαξαγσγή ην θαινθαίξη, ζα απμεζεί ζε πεξηνρέο φπνπ ππάξρεη κεγάιν θνξηίν γηα θιηκαηηζκφ (large cooling load). 2.5 Κπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο θαη γεσπνιηηηθή Οη θπβεξλήζεηο ζα ζπλερίζνπλ, αλακθίβνια, λα επεξεάδνπλ άκεζα θαη έκκεζα, ηηο ηάζεηο ζηε δήηεζε αεξίνπ. Σα απνηειέζκαηα ηνπ ελαξίνπ 450 ππνγξακκίδνπλ ην πψο νη ζπληνληζκέλεο θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο γηα ηε κείσζε ησλ εθπνκπψλ ησλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ, κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηε ρξήζε ηνπ αεξίνπ ζε δηάθνξνπο ηνκείο, κέζσ ηεο εηζαγσγήο ηεο ηηκνιφγεζεο άλζξαθα, κε ηελ πξνψζεζε ηεο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

61 αιιαγήο θαπζίκνπ (απφ θαη πξνο ην αέξην) θαη κέζσ ηεο βειηίσζεο ηεο απφδνζεο (ειαηηψλνληαο ηηο πνζφηεηεο ηνπ ρξεζηκνπνηεζέληνο αεξίνπ πνπ απαηηνχληαη γηα παξνρή ζε κηα δεδνκέλε ελεξγεηαθή ππεξεζία). Ζ ηνπηθή ξχπαλζε (local pollution) θαη ε ελεξγεηαθή αζθάιεηα κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζηελ πνιηηηθή παξέκβαζε ζηελ αγνξά ελέξγεηαο. Οη θπβεξλήζεηο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηελ επηινγή θαπζίκνπ θαη ην επίπεδν ηεο ελεξγεηαθήο θαηαλάισζεο κε πνιινχο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο, κεηαμχ άιισλ κέζσ νηθνλνκηθψλ κέζσλ (φπσο θφξνη θαη επηδνηήζεηο), κέζσ ξπζκηζηηθψλ κέζσλ (φπσο ηα ππνρξεσηηθά πξφηππα απφδνζεο, ζήκαλζεο (labelling) θαη ειέγρνπ ησλ ηηκψλ) θαη κέζσ άκεζεο παξέκβαζεο (φπσο εληνιή επηινγήο θαπζίκνπ ή κέζσ δξάζεσλ πνπ βαζίδνληαη ζηελ ηδηνθηεζία νληνηήησλ πνπ θαηαλαιψλνπλ ελέξγεηα energy consuming entities). Σα δχν ελάξηα, ζεκεηψλνπλ ηα απνηειέζκαηα θάησ απφ ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο επηινγέο έλα ζην νπνίν δελ εθαξκφδεηαη θαλέλα κέηξν γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο ελεξγεηαθήο δήηεζεο θαη ρξήζεο νξπθηψλ θαπζίκσλ (ελάξην Αλαθνξάο) θαη ην άιιν ζην νπνίν νη ρψξεο ζε φιν ηνλ θφζκν εθπιεξψλνπλ κηα εηδηθή δέζκε κέηξσλ πνπ βάδνπλ ηνλ θφζκν ζε κηα πνξεία ψζηε λα πεξηνξηζηεί ε παγθφζκηα άλνδνο ηεο ζεξκνθξαζίαο ζηνπο 2 C (ελάξην 450). Όκσο, πνιιέο άιιεο πνιηηηθέο επηινγέο είλαη αλνηρηέο, νη νπνίεο κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε αξθεηά δηαθνξεηηθά απνηειέζκαηα ζηελ αγνξά θπζηθνχ αεξίνπ. Ζ γεσπνιηηηθή επεξεάδεη επίζεο ηε δήηεζε. Σα γεσπνιηηηθά εκπφδηα ζηηο επελδχζεηο κπνξνχλ λα εκπνδίζνπλ ηελ πξνκήζεηα θπζηθνχ αεξίνπ θαη λα έρνπλ σο απνηέιεζκα ε δήηεζε λα κελ ηθαλνπνηείηαη. Ζ ρξήζε ηνπ αεξίνπ, ζε κεγάιν βαζκφ, βαζίδεηαη ζηελ πξνζθνξά: φπνπ ην αέξην είλαη άκεζα δηαζέζηκν ζε ινγηθφ θφζηνο, είλαη ζπλήζσο ζε ζέζε λα εμαζθαιίζεη κεξίδην ζηελ αγνξά ζε θχξηνπο ζηαζεξνχο ηνκείο (main stationary sectors). Αληίζεηα, φπνπ ην αέξην πξέπεη λα εηζαρζεί κέζσ αγσγνχ, νη γεσπνιηηηθνί παξάγνληεο, κπνξεί, ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, λα εκπνδίδνπλ ηηο επελδχζεηο, αθφκα θη φηαλ ηα νηθνλνκηθά ηνπ έξγνπ (project) είλαη ειθπζηηθά (κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ε πξνκήζεηα αεξίνπ δελ ππφθεηηαη ζε δηαθνπή). Ζ δηακάρε κεηαμχ Ρσζίαο θαη Οπθξαλίαο, ε νπνία νδήγεζε ζηηο αξρέο ηνπ 2009 ζηε ρεηξφηεξε δηαθνπή εθνδηαζκνχ ηεο Δπξψπεο κε θπζηθφ αέξην ζηελ ηζηνξία, ελέηεηλε ηηο πξνζπάζεηεο απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε (Δ.Δ.) γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ νδψλ πξνκήζεηαο θπζηθνχ αεξίνπ θαη γηα ηελ ειάηησζε ηεο θαηαλάισζεο θπζηθνχ αεξίνπ κέζσ ηεο βειηίσζε ηεο απνδνηηθφηεηαο θαη ηεο ελζάξξπλζεο αιιαγήο θαπζίκνπ, κεηψλνληαο έηζη ηηο αλάγθεο εηζαγσγψλ. ε γεληθέο γξακκέο, νη γεσπνιηηηθνί παξάγνληεο ηείλνπλ λα επλννχλ ηηο επελδχζεηο ζην LNG έλαληη ησλ αγσγψλ πνπ δηαζρίδνπλ δηάθνξεο ρψξεο, θαζψο ν θίλδπλνο δηαθνπήο ηνπ εθνδηαζκνχ είλαη ρακειφηεξνο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

62 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 2: ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΓΙΑ ΣΗ ΖΗΣΗΗ ΑΕΡΙΟΤ

63 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3 ΟΙ ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ 3.1 Δηζαγσγή ην ελάξην Αλαθνξάο, νη ρψξεο κε-κέιε ηνπ ΟΟΑ ζπλνιηθά, αληηπξνζσπεχνπλ ζρεδφλ ην ζχλνιν ηεο πξνβιεπφκελεο αχμεζεο ηεο παγθφζκηαο παξαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ κεηαμχ ηνπ 2007 θαη ηνπ Ζ Μέζε Αλαηνιή, πεξηνρή κε ηα κεγαιχηεξα απνζέκαηα θαη κε ην ρακειφηεξν θφζηνο παξαγσγήο, ζα «δεη» ηε κεγαιχηεξε αχμεζε ζε απφιπηεο ηηκέο, αλ θαη ε Δπξαζία παξακέλεη ε κεγαιχηεξε παξαγσγηθή πεξηθέξεηα θαη ε Ρσζία ε κεγαιχηεξε ρψξα-παξαγσγφο. Σν πνζνζηφ ηεο παγθφζκηαο παξαγσγήο απφ κε ζπκβαηηθέο πεγέο θπξίσο «ζπκπαγέο» αέξην (tight gas), κεζάλην πνπ βξίζθεηαη ζε ζρηζκέο ηνπ ζηξψκαηνο γαηάλζξαθα (coalbed methane) θαη ζρηζηνιηζηθφ θπζηθφ αέξην (shale gas) επεθηείλεηαη απφ 12% ην 2007 ζε ζρεδφλ 15% ην 2030, κε ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο λα έξρεηαη απφ ηε Βφξεηα Ακεξηθή. Σν πνζνζηφ ηεο ζπκβαηηθήο παξαγσγήο απφ αλεμάξηεηα θνηηάζκαηα (nonassociated fields, δειαδή αλεμάξηεην αέξην πνπ δελ είλαη ζε άκεζε επαθή κε αξγφ πεηξέιαην) απμάλεηαη ιηγφηεξν ζεκαληηθά, απφ 73% ζε 75%. Σν δηαπεξηθεξεηαθφ εκπφξην αεξίνπ αλακέλεηαη λα απμεζεί ζεκαληηθά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ, απφ 677 bcm ην 2007 ζε πεξίπνπ 1070 bcm ην Οη επξσπατθέο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ θαη ε πεξηθέξεηα ηεο Αζίαο- Δηξεληθνχ, ζα «δνπλ» ηηο εηζαγσγέο ηνπο λα απμάλνληαη ζε φγθν. Οη πξννπηηθέο γηα ην εκπφξην θπζηθνχ αεξίνπ, σζηφζν, είλαη ζεκαληηθά ρακειφηεξεο απφ απηέο πνπ πξνβιέπνληαλ ην πεξαζκέλν έηνο, σο απνηέιεζκα ηεο χθεζεο, ε νπνία έρεη κεηψζεη ηε δήηεζε, θαη ηεο ηζρπξή αχμεζεο ηεο παξαγσγήο ζηε Βφξεηα Ακεξηθή, κεηψλνληαο έηζη ηηο εηζαγσγηθέο αλάγθεο ηεο πεξηνρήο. Ζ πξνβιεπφκελε παγθφζκηα δήηεζε ππνγξακκίδεη ηε ζεκαληηθή ππνεθκεηάιιεπζε ηεο δπλακηθφηεηαο ησλ δηαπεξηθεξεηαθψλ αγσγψλ θαη ηεο δπλακηθφηεηαο ησλ ζηαζκψλ LNG ζε φιν ηνλ θφζκν, ε νπνία ηζνδπλακεί κε πεξίπνπ 200 bcm ηελ πεξίνδν κεηαμχ ησλ θπξηφηεξσλ πεξηνρψλ, έλαληη κφιηο 60 bcm ην Απηή ε δηαθαηλφκελε ππεξαχμεζε (130 bcm) ζα κπνξνχζε λα έρεη ζνβαξέο επηπηψζεηο ζηελ ηηκνιφγεζε ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

64 ην ελάξην 450, ε παξαγσγή αεξίνπ ζε φιεο ηηο πεξηθέξεηεο θαη ην ζπλνιηθφ δηαπεξηθεξεηαθφ εκπφξην είλαη αηζζεηά ρακειφηεξα ζε ζρέζε κε ην ελάξην Αλαθνξάο, ηδίσο κεηά ην Ζ παξαγσγή ππνρσξεί, σο απνηέιεζκα ηεο κείσζεο ησλ δηεζλψλ ηηκψλ, ε νπνία απνζαξξχλεη ηηο επελδχζεηο ζηελ εμεξεχλεζε θαη ηελ αλάπηπμε. Παγθνζκίσο, ε παξαγσγή είλαη 4% ρακειφηεξε απφ φηη ζην ελάξην Αλαθνξάο ην 2015 θαη 17% ρακειφηεξε ην Οη εηζαγσγέο κεηψλνληαη πεξηζζφηεξν ζε φγθν ζηελ Δπξψπε, ελψ νη εμαγσγέο ειαηηψλνληαη πεξηζζφηεξν ζηε Ρσζία θαη ηε Μέζε Αλαηνιή. Οη ζσξεπηηθέο παγθφζκηεο επελδχζεηο θπζηθνχ αεξίνπ ζε φιν ην κήθνο ηεο αιπζίδαο εθνδηαζκνχ ζην ελάξην Αλαθνξάο, είλαη ζπλνιηθά 5.1 ηξηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα (ζε δνιάξηα ηνπ 2008), ή πεξίπνπ 220 δηζεθαηνκκχξηα εηεζίσο. ρεδφλ ην 60% είλαη απαξαίηεην γηα ηελ εμεξεχλεζε θαη ηελ αλάπηπμε, ην 10% γηα ηηο εγθαηαζηάζεηο LNG θαη ην ππφινηπν γηα ηε κεηαθνξά θαη ηε δηαλνκή. Οη ζπλνιηθέο επελδπηηθέο αλάγθεο είλαη 13% ιηγφηεξεο ζην ελάξην 450, εμαηηίαο ηεο ρακειφηεξεο δήηεζεο θαη σο εθ ηνχηνπ ησλ αλαγθψλ γηα επηπιένλ δπλακηθφηεηα. Ζ κεγάιε αχμεζε ησλ θεθαιαηνπρηθψλ δαπαλψλ ζηηο αλάληε δξαζηεξηφηεηεο (upstream capital εμφξπμε, άληιεζε) θαζψο θαη ησλ ιεηηνπξγηθψλ δαπαλψλ, πνπ βξηζθφηαλ ζε εμέιημε απφ ηηο αξρέο κέρξη ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 2000, έρεη ηειηθά θνπάζεη. Καηά κέζν φξν, ζε φιεο ηηο πεξηθέξεηεο, ν εηήζηνο ξπζκφο πιεζσξηζκνχ γηα ην θφζηνο θεθαιαίνπ, κεηψζεθε απφ ην αλψηαην επίπεδν ηνπ 15% ην 2006 ζε πεξίπνπ 6% ην 2008, κε βάζε ηνλ δείθηε IEA Upstream Investment Cost Index. Σν θφζηνο αλακέλεηαη λα κεησζεί θαηά πεξίπνπ 12% ην Μαθξνπξφζεζκα, ηα θφζηε είλαη πηζαλφ λα επαλέιζνπλ κε ηηο πςειφηεξεο ηηκέο θπζηθνχ αεξίνπ θαη πεηξειαίνπ. 3.2 Πξνβιεπόκελεο ηάζεηο ζηελ παξαγσγή θαη ην εκπόξην θπζηθνύ αεξίνπ ελάξην Αλαθνξάο Παγθόζκηα θαη πεξηθεξεηαθή πξννπηηθή Σα παγθφζκηα ελαπνκείλαληα απνζέκαηα θπζηθνχ αεξίνπ, είλαη αλακθηζβήηεηα ππεξαξθεηά, ψζηε λα θαιχςνπλ ηελ πξνβιεπφκελε αχμεζε ηεο δήηεζεο θαηά ην ελάξην Αλαθνξάο σο ην 2030 θαη πηζαλψο, πνιχ πεξηζζφηεξα, κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ νη αλαγθαίεο επελδχζεηο ζηελ ππνδνκή ησλ πξνκεζεηψλ (supply infrastructure). Ωζηφζν, νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο ζηελ εθκεηάιιεπζε ησλ πφξσλ θαη ζην θφζηνο παξαγσγήο, ζα νδεγήζνπλ ζε κεηαβνιέο ζην κνληέιν πεξηθεξεηαθνχ εθνδηαζκνχ, κε ηελ παξαγσγή ηνπ αεξίνπ, φπσο θη απηή ηνπ πεηξειαίνπ, λα αξρίζεη λα ζπγθεληξψλεηαη ζε έλα κηθξφ αξηζκφ ρσξψλ κε ηα κεγαιχηεξα απνζέκαηα. Ζ εγγχηεηα ησλ παξαγσγηθψλ πεγψλ ζηηο αγνξέο, ην επίπεδν ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο θαη γεσπνιηηηθνί ιφγνη ζα παξακείλνπλ νη θχξηνη παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ πνηεο ρψξεο επσθεινχληαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ αχμεζε ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

65 ηεο δήηεζεο. Ζ κεηαθνξά αεξίνπ κέζσ αγσγνχ ή σο LNG παξακέλεη πνιχ αθξηβή θαη ζπλήζσο απνηειεί έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ ηνπ ζπλνιηθνχ θφζηνπο ηνπ αεξίνπ πνπ παξαδίδεηαη ζηνπο θαηαλαισηέο. Ωο απνηέιεζκα, νη πινχζηεο ζε θνηηάζκαηα ρψξεο πνπ βξίζθνληαη πιεζηέζηεξα ζηα θχξηα θέληξα ηεο δήηεζεο, δηαζέηνπλ έλα ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα απφ πιεπξάο θφζηνπο θαη ζην βαζκφ πνπ ην θφζηνο παξαγσγήο θαη γεσγξαθηθνί θαη γεσπνιηηηθνί παξάγνληεο ην επηηξέπνπλ, είλαη ζπλήζσο ζε θαιχηεξε ζέζε ψζηε λα επσθειεζνχλ απφ ηε ζπλέρηζε ηεο αχμεζεο ηεο δήηεζεο ζηηο αγνξέο απηέο. Διάγραμμα 3.1: Παραγωγι φυςικοφ αερίου (ςε bcm) ςτο ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 1 Οη ρψξεο πνπ δελ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ, σο ζχλνιν, πξνβιέπεηαη φηη ζα αληηπξνζσπεχνπλ ην ζχλνιν ζρεδφλ ηεο πξνβιεπφκελεο αχμεζεο ζηελ παγθφζκηα παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ κεηαμχ ηνπ 2007 θαη ηνπ 2030 (Γηάγξακκα 3.1).Καηά ζπλέπεηα, ην ζπλνιηθφ ηνπο πνζνζηφ ζηελ παγθφζκηα παξαγσγή απμάλεηαη απφ 63% ζε 73%. Μεηαμχ ησλ θχξησλ πεξηθεξεηψλ πνπ κειεηψληαη ζε απηή ηελ εξγαζία, ε Μέζε Αλαηνιή «βιέπεη» ηε κεγαιχηεξε αχμεζε ζε απφιπηνπο αξηζκνχο, θαζψο ε παξαγσγή ηεο εθηηλάζζεηαη απφ 357 bcm ην 2007 (θαη ππνινγίδεηαη ζε 364 bcm ην 2008) ζε πάλσ απφ 810 bcm ην 2030 (Πίλαθαο 3.1). Ζ πεξηνρή ηεο Μέζεο Αλαηνιήο δηαηεξεί ηα κεγαιχηεξα απνζέκαηα θη έρεη ην ρακειφηεξν θφζηνο παξαγσγήο, εηδηθά φηαλ ην αέξην είλαη ζπλδεδεκέλν. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο πξφζζεηεο παξαγσγήο θαηαλαιψλεηαη ηνπηθά, θπξίσο ζε ζηαζκνχο ειεθηξνπαξαγσγήο, ελψ ην ππφινηπν εμάγεηαη. Έηζη ην 2030, ε Μέζε Αλαηνιή αληηπξνζσπεχεη ην 19% ηεο παγθφζκηαο παξαγσγήο, έλαληη κφιηο 12% ην Ζ Αθξηθή, ε Κεληξηθή Αζία, ε Λαηηληθή Ακεξηθή θαη ε Ρσζία «βιέπνπλ» επίζεο, αμηνζεκείσηε αχμεζε ζηελ παξαγσγή. Ζ παξαγσγή ησλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ απμάλεηαη νξηαθά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ, κε απμήζεηο ζηε Βφξεηα Ακεξηθή θαη ζηνλ Δηξεληθφ, νη νπνίεο ζα ππεξθεξάζνπλ νξηαθά ηελ πηψζε ζηελ Δπξψπε, θαζψο νη πεγέο ηεο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

66 Βφξεηαο Θάιαζζαο εμαληινχληαη. Πξάγκαηη, νη επξσπατθέο ρψξεο-κέιε ηνπ ΟΟΑ, είλαη ε κφλε θχξηα πεξηθέξεηα φπνπ ζα εκθαληζηεί κείσζε ζηελ παξαγσγή κεηαμχ 2007 θαη Όιε ε θαζαξή αχμεζε ηεο παξαγσγήο ηεο Βφξεηαο Ακεξηθήο είλαη κε ηε κνξθή κε ζπκβαηηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ. Μεηαμχ ησλ θνξπθαίσλ ρσξψλ-παξαγσγψλ θπζηθνχ αεξίνπ, ην Καηάξ, ην Ηξάλ θαη ηε Ρσζία νη ηξεηο κεγαιχηεξνη θάηνρνη ησλ παγθφζκησλ απνζεκάησλ «βιέπνπλ» ηηο κεγαιχηεξεο απμήζεηο ζηελ παξαγσγή κεηαμχ ηνπ 2007 θαη ηνπ 2030, φπσο θαίλεηαη ζην δηάγξακκα 3.2. Διάγραμμα 3.2: Μεταβολι ςτθν παραγωγι φυςικοφ αερίου ανά κφρια χϊρα ςτο ενάριο Αναφοράσ (ΙΕΑ, 2009) 2 Ζ Ρσζία παξακέλεη ν κεγαιχηεξνο παξαγσγφο θπζηθνχ αεξίνπ ζηνλ θφζκν ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ, κπξνζηά απφ ηηο Ζ.Π.Α. Αληηζηξέθνληαο ηελ ηάζε πνπ πξνβιέθζεθε ζηε κειέηε ηεο IEA ηνπ πξνεγνχκελνπ έηνπο (2008), ε παξαγσγή ησλ Ζ.Π.Α. αλακέλεηαη λα απμεζεί πάλσ απφ 60 bcm, ή 12%, ην 2030, αληαλαθιψληαο ηελ επαλαμηνιφγεζε ησλ πξννπηηθψλ γηα παξαγσγή κε ζπκβαηηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ θπξίσο ζρηζηνιηζηθφ θπζηθφ αέξην (shale gas). Σν Ζλσκέλν Βαζίιεην, ν Καλαδάο θαη ε Οιιαλδία είλαη νη κφλνη θχξηνη παξαγσγνί πνπ αλακέλεηαη λα βξεζνχλ αληηκέησπνη κε κείσζε ηεο παξαγσγήο ηνπο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

67 Πίνακας 3.1: Παραγωγι φυςικοφ αερίου ανά χϊρα / περιφζρεια ςτο ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 3 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

68 Απηέο νη πξνβιέςεηο ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο δείρλνπλ κηα αχμεζε 42% ζηελ παγθφζκηα πξνζθνξά θπζηθνχ αεξίνπ κεηαμχ 2007 θαη Οη πξνβιέςεηο ζε φηη αθνξά ηελ πξνζθνξά βαζίδνληαη ζε παξαδνρέο γηα ηα πνζνζηά κείσζεο ησλ πεγψλ πνπ είλαη ήδε εθκεηαιιεχζηκα θαη ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ παξαγσγή, καδί κε ζεσξήζεηο γηα κειινληηθή αλάπηπμε πεδίσλ, θπξίσο ησλ ππεξ-γηγαληηαίσλ θνηηαζκάησλ (super-giants resources) θαζψο θαη κε ζπκβαηηθψλ πεγψλ. Ζ πξνβιεπφκελε πξνζθνξά απφ φια ηα ησξηλά παξαγσγηθά πεδία απμάλεηαη απφ 3040 bcm ην 2007 ζε 3200 bcm to 2015 θη έπεηηα ππνρσξεί ζε 1620 bcm ην Μηα πξφζζεηε παξαγσγηθή δπλακηθφηεηα άλσ ησλ 2700 bcm απαηηείηαη κέρξη ην 2030, ψζηε λα ηθαλνπνηεζεί ε παγθφζκηα δήηεζε ησλ 4310 bcm, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα 3.3. Διάγραμμα 3.3: Παγκόςμια παραγωγι φυςικοφ αερίου με καταμεριςμό τθσ παραγωγισ ςε υπάρχοντα (2008) και μελλοντικϊσ εκμεταλλεφςιμα κοιτάςματα (μετά το 2008) (ΙΕΑ, 2009) 4 Απηή ε δπλακηθφηεηα ηζνδπλακεί κε πεξίπνπ ην 90% ηεο ζπλνιηθήο παγθφζκηαο παξαγσγήο ην 2007 θαη κε ην 63% ηνπ επηπέδνπ ηνπ Διαθξψο πεξηζζφηεξν απφ ην ήκηζπ ηεο πξφζζεηεο δπλακηθφηεηαο είλαη απαξαίηεηε γηα λα αληηζηαζκηζηεί ε κείσζε ζηελ πξνζθνξά απφ ηα ππάξρνληα πεδία θαη ην ππφινηπν απαηηείηαη γηα λα θαιχςεη ηελ αχμεζε ζηελ παγθφζκηα δήηεζε Παξαγσγή αεξίνπ αλά ηύπν Σν πνζνζηφ ηνπ παξαγφκελνπ αεξίνπ απφ κε ζπκβαηηθέο πεγέο, θπξίσο κεζάλην πνπ βξίζθεηαη ζε ζρηζκέο ηνπ ζηξψκαηνο γαηάλζξαθα (coalbed-methane), ρακειήο δηαπεξαηφηεηαο ςακκίηε («ζπκπαγέο» αέξην - tight gas) θαη απφ ζρεκαηηζκνχο ζρηζηφιηζνπ (ζρηζηνιηζηθφ θπζηθφ αέξην shale gas), αλακέλεηαη λα απμεζεί απφ 12% ην 2007 ζε ζρεδφλ 15% ην ε απφιπηνπο αξηζκνχο, ε παξαγσγή κε ζπκβαηηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ απμάλεηαη απφ 367 bcm ην 2007 ζε 629 bcm ην 2030, κε ην κεγαιχηεξν κέξνο απηήο ηεο αχμεζεο λα πξνέξρεηαη απφ ηηο Ζ.Π.Α. Ζ παξαγσγή ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

69 ζηηο Ζ.Π.Α. θαη ησλ ηξηψλ ηχπσλ κε ζπκβαηηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ έρεη απμεζεί ζηαζεξά ηα ηειεπηαία ρξφληα, αληηπξνζσπεχνληαο ζήκεξα ιίγν παξαπάλσ απφ ην ήκηζπ ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ ησλ Ζ.Π.Α.. Σν πνζνζηφ απηφ αλακέλεηαη λα απμεζεί πεξαηηέξσ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Ζ κε ζπκβαηηθή παξαγσγή ζηνλ Καλαδά, επίζεο, αλαπηχζζεηαη δπλακηθά. ε άιια κέξε ηνπ θφζκνπ, ε παξαγσγή κε ζπκβαηηθνχ αεξίνπ είλαη αθφκα κηθξή, αιιά ζα κπνξνχζε λα επεθηαζεί ηαρέσο ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο. Ζ παξαγσγή αλακέλεηαη λα απμεζεί πεξηζζφηεξν ζηελ Κίλα, ηελ Ηλδία, ηελ Απζηξαιία θαη ηελ Δπξψπε, αλ θαη ην πνζνζηφ ηνπ κε ζπκβαηηθνχ αεξίνπ ζηε ζπλνιηθή παξαγσγή ησλ πεξηνρψλ απηψλ παξακέλεη κηθξφ. Ζ πξφβιεςε απηή εκπεξηέρεη κεγάιε αβεβαηφηεηα, εηδηθά κεηά ην 2020, θαζψο νη κε ζπκβαηηθέο πεγέο δελ έρνπλ αθφκα εθηηκεζεί ιεπηνκεξψο εθηφο ησλ Ζ.Π.Α.. Τπάξρνπλ δπλαηφηεηεο ψζηε ε παξαγσγή λα απμεζεί πνιχ πεξηζζφηεξν. Δθηηκάηαη φηη ην 27% ηνπ ζπλνιηθνχ ζπκβαηηθνχ αεξίνπ, ην νπνίν παξήρζε θαη δηαθηλήζεθε ζην εκπφξην θαηά ην 2008, παξάρζεθε καδί κε (in association with) ην πεηξέιαην (δει. ππεξθείκελν αέξην (gas-cap) πνπ είλαη αθξηβψο πάλσ απφ θνίηαζκα αξγνχ πεηξειαίνπ ή παξειθφκελν αέξην (associated gas) πνπ πξνέξρεηαη απφ αέξην δηαιπκέλν κέζα ζηε κάδα αξγνχ πεηξειαίνπ) θαη αληηπξνζσπεχεη ην 23.5% ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο αεξίνπ, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ κε ζπκβαηηθνχ. Σν πνζνζηφ ηνπ ζπλδεδεκέλνπ αεξίνπ είλαη πςειφηεξν ζηε Μέζε Αλαηνιή. Ζ παξαγσγή πεηξειαίνπ είλαη ζπλήζσο πην επηθεξδήο απφ ηελ παξαγσγή αεξίνπ, θαζψο ην πεηξέιαην είλαη νηθνλνκηθφηεξν ζηε κεηαθνξά θαη πσιείηαη ζε πςειφηεξε ηηκή κε βάζε ηε ζεξκνγφλν δχλακή ηνπ. Σν ζπλδεδεκέλν αέξην κπνξεί λα θαίγεηαη θαη λα εμαηκίδεηαη ζηελ αηκφζθαηξα ππφ κνξθή θαπλνχ (gas flaring and venting), φπνπ νη θαλνληζκνί ην επηηξέπνπλ ή φπνπ είλαη αληηνηθνλνκηθή ε επεμεξγαζία θαη ε κεηαθνξά ηνπ ζηελ αγνξά, ή κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα επαλέγρπζε (gas reinjection) θαη πιεκκχξηζε κε λεξφ γηα ηελ παξαγσγή πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ πνπ παξακέλνπλ ζην θνίηαζκα κεηά ηελ αξρηθή θάζε αλάθηεζεο (δεπηεξνγελήο αλάθηεζε αλαθηάηαη ην 10% - 20% ηνπ ζπλνιηθνχ πεηξειαίνπ πνπ ππάξρεη ζην θνίηαζκα). Μφιηο ιηγφηεξν απφ 150 bcm ζπλδεδεκέλνπ αεξίνπ, πνπ ηζνδπλακνχλ κε ζρεδφλ ην 5% ηεο παγθφζκηαο εκπνξίαο αεξίνπ, ππέζηε θαχζε (flared) ην 2007, ζχκθσλα κε ηελ Παγθφζκηα Σξάπεδα ην κηζφ απηνχ ηνπ πνζνζηνχ ζηε Ρσζία, ζηε Νηγεξία θαη ζην Ηξάλ κφλν, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πίλαθα 3.2, κε ηα πνζνζηά ηεο Ρσζίαο λα θπκαίλνληαη θαηά ηελ πεξίνδν κεηαμχ 31% θαη 34% πεξίπνπ. Ο φγθνο θαη ην πνζνζηφ ηνπ «θαηγφκελνπ» (flared) αεξίνπ παξνπζηάδεη κείσζε ηα ηειεπηαία ρξφληα, θαζψο νη ρψξεο-παξαγσγνί, ζηηο νπνίεο πεξηιακβάλνληαη ε Αιγεξία, ην Ηξάλ, ε Νηγεξία, ε Ρσζία θαη ε Βελεδνπέια, έρνπλ εληείλεη ηηο πξνζπάζεηέο ηνπο γηα ηελ εκπνξεπκαηνπνίεζε ηνπ «θαηγφκελνπ» αεξίνπ, γηα νηθνλνκηθνχο θαη πεξηβαιινληηθνχο ιφγνπο. Απηή ε ηάζε αλακέλεηαη λα ζπλερηζηεί. Σν πνζνζηφ ηνπ αεξίνπ πνπ εμέξρεηαη θαηά ηελ άληιεζε θαη ζηαζεξνπνίεζε ηνπ αξγνχ πεηξειαίνπ (associated gas) ζηε ζπλνιηθή παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ, αλακέλεηαη, σζηφζν, λα κεησζεί καθξνπξφζεζκα θαζψο ε έξεπλα θαη ε παξαγσγή ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

70 εζηηάδνληαη πεξηζζφηεξν ζηηο ζπκβαηηθέο πεγέο «αλεμάξηεηνπ» θπζηθνχ αεξίνπ, ην νπνίν δελ είλαη ζε άκεζε επαθή κε αξγφ πεηξέιαην (non-associated conventional resources) θαη νη νπνίεο απνηεινχλ πεξίπνπ ηα 3/4 ησλ βεβαησκέλσλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ ελψ απμάλεηαη θαη ε παξαγσγή κε ζπκβαηηθνχ αεξίνπ (ην νπνίν είλαη θπξίσο «αλεμάξηεην»). ην ελάξην Αλαθνξάο, ην πνζνζηφ ηνπ ζπλδεδεκέλνπ αεξίνπ ππνρσξεί ζην 25% ηεο ζπκβαηηθήο παξαγσγήο ην 2030 (θαη ζην 21% ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο αεξίνπ). Οη κεγαιχηεξεο απμήζεηο ζην πνζνζηφ ηνπ αλεμάξηεηνπ αεξίνπ αλακέλεηαη λα πξνέιζνπλ απφ ηε Μέζε Αλαηνιή (δηάγξακκα 3.4). Πίνακα 3.2: Ποςότθτεσ φυςικοφ αερίου (ςε bcm) που υπζςτθςαν καφςθ (με βάςθ δορυφορικά δεδομζνα) (ΙΕΑ, 2009) 5 Σν 2007, εθηηκάηαη φηη πεξίπνπ ην 81% ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ πνπ παξάγεηαη παγθνζκίσο πξνέξρεηαη απφ ρεξζαία (onshore) θνηηάζκαηα ειαθξψο κηθξφηεξν πνζνζηφ απφ φηη ηζρχεη γηα ην πεηξέιαην. Απηφ ην πνζνζηφ αλακέλεηαη λα ππνρσξήζεη ζε 75% ην 2030, θαζψο νη ρακεινχ θφζηνπο ρεξζαίεο πεγέο εμαληινχληαη θαη ε εμεξεχλεζε θαη ε αλάπηπμε ζηξέθνληαη πξνο ηηο ιηγφηεξν αλαπηπγκέλεο ππεξάθηηεο πεξηνρέο (offshore areas). Σα ππεξάθηηα θνηηάζκαηα αληηπξνζσπεχνπλ πεξίπνπ ην 40% ησλ παγθφζκησλ βεβαησκέλσλ ππαξρφλησλ απνζεκάησλ. Σν πνζνζηφ ηεο ππεξάθηηαο παξαγσγήο αλακέλεηαη λα απμεζεί ζρεδφλ ζε θάζε πεξηνρή. Οη κεγαιχηεξεο απμήζεηο ηεο ππεξάθηηαο παξαγσγήο αλακέλεηαη λα πξνέιζεη απφ ηνλ Κφιπν ηνπ Μεμηθνχ (Ζ.Π.Α. θαη Μεμηθφ), ηε Βξαδηιία, ηε Γπηηθή Αθξηθή, ηε Ρσζία (φπνπ ζρεδφλ φιε ε ησξηλή παξαγσγή πξνέξρεηαη απφ ρεξζαία θνηηάζκαηα) θαη ηνλ Αξαβηθφ Κφιπν. Έλα απμαλφκελν πνζνζηφ ηεο παξαγσγήο αλακέλεηαη λα πξνέιζεη απφ πεγέο βαζέσλ πδάησλ (deepwater fields), θπξίσο ζηε ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

71 Γπηηθή Αθξηθή θαη ηε Βξαδηιία, φπνπ κεγάινη φγθνη αεξίνπ έρνπλ πξφζθαηα αλαθαιπθζεί ζε ζηξψκαηα (strata) θάησ απφ ελαπνζέζεηο άιαηνο (below salt deposits δει. θάησ απφ ρνληξά ζηξψκαηα αιαηηνχ pre-salt layers). Διάγραμμα 3.4: Παγκόςμια παραγωγι ανά τφπο φυςικοφ αερίου ςτο ενάριο Αναφοράσ (ΙΕΑ, 2009) Πξννπηηθέο γηα ην δηαπεξηθεξεηαθό εκπόξην Ζ γεσγξαθηθή αλαληηζηνηρία κεηαμχ ηεο θαηαλνκήο θη εθκεηάιιεπζεο ησλ πεγψλ θπζηθνχ αεξίνπ θαη ηεο απμαλφκελεο δήηεζεο, πξνδηαγξάθνπλ κηα ηαρχηαηε επέθηαζε ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ ηηο εξρφκελεο δχν δεθαεηίεο. ην ελάξην Αλαθνξάο, ην δηαπεξηθεξεηαθφ εκπφξην (κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ πνπ εμεηάδνληαη ζηελ εξγαζία) αλακέλεηαη λα απμεζεί ζεκαληηθά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ, απφ 677 bcm ην 2007 ζε πεξίπνπ 1070 bcm ην 2030 κηα αχμεζε ηεο ηάμεο ηνπ 58%, φπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα 3.3. Απηφ ην πνζνζηφ κπνξεί λα ζπγθξηζεί κε ην πνζνζηφ αχμεζεο ηεο παξαγσγήο πνπ είλαη ηεο ηάμεο ηνπ 42%. Σν εκπφξην απμάλεηαη ζε 760 bcm ήδε απφ ην Οη ρψξεο ηεο Βφξεηαο Ακεξηθήο πνπ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ, νη επξσπατθέο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ θαη νη ρψξεο ηεο Αζίαο πνπ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ (Βφξεηα Ακεξηθή - ΟΟΑ, Δπξψπε - ΟΟΑ, Αζία - ΟΟΑ), καδί κε νξηζκέλεο πεξηνρέο ηεο αλαπηπζζφκελεο Αζίαο, «βιέπνπλ» αχμεζε ησλ εηζαγσγψλ ηνπο, ηφζν ζε φγθν φζν θαη (κε εμαίξεζε ηελ Αζία - ΟΟΑ) σο πνζνζηφ ηεο ζπλνιηθήο θαηαλάισζεο θπζηθνχ αεξίνπ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

72 Πίνακας 3.3: Κακαρό διαπεριφερειακό εμπόριο φυςικοφ αερίου ςτο ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 7 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

73 Έλα εληππσζηαθφ απνηέιεζκα απηήο ηεο αλάιπζεο είλαη φηη κέρξη ην 2015, κπνξεί λα ππάξρεη ζεκαληηθή ππνεθκεηάιιεπζε ηεο δηαπεξηθεξεηαθήο δπλακηθφηεηαο κεηαθνξάο ζε φιν ηνλ θφζκν, κε βάζε ηε ιεπηνκεξή αμηνιφγεζε ησλ επεξρφκελσλ επελδχζεσλ θαη ησλ πξνζζεθψλ δπλακηθφηεηαο απφ έξγα (projects) αγσγψλ, LNG θαη αλάληε δξαζηεξηνηήησλ (εμεξεχλεζε, αλάπηπμε, εμφξπμε), ηα νπνία είλαη ήδε ππφ θαηαζθεπή ή αλακέλεηαη λα πξνρσξήζνπλ. Οη απνθάζεηο γηα λα πξνρσξήζνπλ θαη λα πινπνηεζνχλ ηα πεξηζζφηεξα απφ απηά ηα έξγα (projects), είραλ ιεθζεί πνιχ πξηλ ν πιήξεο βαζκφο ηεο νηθνλνκηθήο χθεζεο γίλεη εκθαλήο. Δθηηκάηαη φηη ε ππνεθκεηάιιεπζε ηεο δηαπεξηθεξεηαθήο δπλακηθφηεηαο ησλ αγσγψλ (κεηαμχ ησλ θχξησλ πεξηθεξεηψλ) θαη ηεο δπλακηθφηεηαο πγξνπνίεζεο LNG (LNG liquefaction capacity) ζπλνιηθά, απμάλεηαη απφ πεξίπνπ 60 bcm ην 2007 ζε ζρεδφλ 200 bcm ηελ πεξίνδν ζην ελάξην Αλαθνξάο. Σν πνζνζηφ εθκεηάιιεπζεο ηεο δπλακηθφηεηαο πέθηεη απφ 88% ζε ιηγφηεξν απφ 75%, φπσο θαίλεηαη ζην δηάγξακκα 3.5. Απηφο ν ππνινγηζκφο (ζε αληίζεζε κε ηηο πξνβιέςεηο πνπ ζα δεηρζνχλ ζε επφκελνπο πίλαθεο γηα ηελ κειινληηθή πξνζζήθε δπλακηθφηεηαο), ζεσξεί θάπνηεο θαζπζηεξήζεηο ζηε ιεηηνπξγία λέσλ εγθαηαζηάζεσλ πγξνπνίεζεο θαη αγσγψλ, αλ θαη κεγαιχηεξεο θαζπζηεξήζεηο είλαη βεβαίσο πηζαλέο (νη νπνίεο ζα κεηψζνπλ ην χςνο ηεο κε ρξεζηκνπνηνχκελεο δπλακηθφηεηαο). Ζ πηψζε ζηελ εθκεηάιιεπζε ηεο δπλακηθφηεηαο είλαη πηζαλφ λα είλαη πεξηζζφηεξν έληνλε ζηνπο αγσγνχο, θαζψο νη παξαγσγνί θαη έκπνξνη LNG είλαη πην πηζαλφ λα πξνζθέξνπλ πνζφηεηεο ρσξίο καθξνρξφληεο ζπκβάζεηο ζηε spot αγνξά θαη ζε ηέηνηα ηηκή ψζηε λα πξνζειθπζνχλ αγνξαζηέο, ππνθαζηζηψληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν πνζφηεηεο πνπ θαλνληθά ζα δηαθηλνχληαλ δηεζλψο κέζσ αγσγψλ (παξφιν πνπ νη εγγπεκέλνη φγθνη ζηηο καθξνρξφληεο ζπκβάζεηο take or pay ζα πεξηνξίζνπλ ηε δπλαηφηεηα ησλ αγνξαζηψλ λα κεηψζνπλ ηηο πνζφηεηεο αεξίνπ απφ αγσγνχο πνπ δε ζα παξαιάβνπλ). πλνςίδνληαο, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη ην LNG είλαη πην επέιηθην θαη ζα εκθαλίζεη ρακειφηεξεο ηηκέο ιφγσ ηεο κεησκέλεο δήηεζεο, σζηφζν ε δπλαηφηεηα λα αιιάμεη θάπνηνο αγνξαζηήο πξνκεζεπηή θαη λα κεηψζεη ηηο πνζφηεηεο πνπ παξαιακβάλεη απφ αέξην ησλ αγσγψλ είλαη πεξηνξηζκέλε εμαηηίαο ησλ ξεηξψλ take or pay. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

74 Διάγραμμα 3.5: Δυναμικότθτα μεταφοράσ μεταξφ των κφριων περιφερειϊν ςτο ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 8 Ζ δηαθαηλφκελε ππεξαχμεζε ηεο εμαγσγηθήο δπλακηθφηεηαο θπζηθνχ αεξίνπ (gasexport capacity) είλαη απνηέιεζκα παξαγφλησλ ηφζν ηεο πξνζθνξάο φζν θαη ηεο δήηεζεο. Κχξηνη παξάγνληεο κεηαμχ άιισλ είλαη απφ ηε κηα πιεπξά, ε, ζε εμέιημε, ζπλερήο αχμεζε ηεο δπλακηθφηεηαο LNG πνπ ηίζεηαη ζε ιεηηνπξγία θαζψο θαη ε δξακαηηθή βειηίσζε ζηηο πξννπηηθέο γηα κε ζπκβαηηθή παξαγσγή ζηε Βφξεηα Ακεξηθή θαη απφ ηελ άιιε, ε απξνζδφθεηε ζνβαξή θάκςε ζηε δήηεζε ηελ πεξίνδν πνπ πξνθιήζεθε απφ ηελ νηθνλνκηθή χθεζε. Οη επελδχζεηο ζε λένπο αγσγνχο απφ ηε Ρσζία, κε ζθνπφ λα κεηψζεη ηε δηακεηαθφκηζε (transit) θπζηθνχ αεξίνπ κέζσ Οπθξαλίαο, είλαη έλαο άιινο παξάγνληαο. ε βξαρππξφζεζκν νξίδνληα, ηνπιάρηζηνλ, ην εκπφξην δε ζα αλαπηπρζεί ηφζν γξήγνξα φζν νη πεξηζζφηεξνη επελδπηέο ζε λέεο εγθαηαζηάζεηο LNG θαη λένπο αγσγνχο αλέκελαλ αξρηθά (αλ θαη νη καθξνπξφζεζκεο πξννπηηθέο γηα ην εκπφξην παξακέλνπλ ηζρπξέο). ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ε ησξηλή παγθφζκηα νηθνλνκηθή χθεζε εμεγεί ζρεδφλ νινθιεξσηηθά ηελ αχμεζε ζηε κε ρξεζηκνπνηνχκελε δπλακηθφηεηα (spare capacity) έσο ην Αλ ε παγθφζκηα πξσηνγελήο δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ζπλέρηδε λα απμάλεη κε ξπζκφ 2.7% θαη έηνο θαηά ηελ πεξίνδν , πνπ ήηαλ ν κέζνο ξπζκφο αχμεζεο ηεο πεξηφδνπ , αληί ηεο πηψζεο θαηά 1.5%, ε δήηεζε ζα ήηαλ θαηά πεξίπνπ 300 bcm πςειφηεξε ην 2015 απφ φηη πξνβιέπεηαη ζην ελάξην Αλαθνξάο. ε απηή ηελ πεξίπησζε, ε δπλακηθφηεηα ζα ήηαλ πνιχ πεξηζζφηεξν εθκεηαιιεχζηκε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ 2007 θαη 2015 θαη ιηγφηεξα πξνγξακκαηηζκέλα έξγα (projects) ζα είραλ θαζπζηεξήζεη ή αθπξσζεί. Ζ εκθάληζε ηεο πιενλάδνπζαο δπλακηθφηεηαο ζα κπνξνχζε λα έρεη ζνβαξέο επηπηψζεηο ζηε δνκή ηεο αγνξάο αεξίνπ. Οη θαηά πνιχ κεησκέλεο εηζαγσγηθέο αλάγθεο ζην εζσηεξηθφ ησλ Ζ.Π.Α., ζα κπνξνχζε λα νδεγήζεη ζε κηθξφηεξε ζπλδεζηκφηεηα (connectivity) κεηαμχ ησλ θχξησλ πεξηθεξεηαθψλ αγνξψλ (Βφξεηα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

75 Ακεξηθή, Δπξψπε θαη Αζία - Δηξεληθφο) ηα εξρφκελα ρξφληα. Ζ ππεξπξνζθνξά αεξίνπ ζα κπνξνχζε, επίζεο, λα νδεγήζεη ζε κεγάιεο αιιαγέο ζε φηη αθνξά ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ην αέξην εκπνξεχεηαη θαη ηηκνινγείηαη. Δηδηθφηεξα, νη κεηνχκελεο spot ηηκέο γηα ην LNG είλαη πηζαλφ λα απμήζνπλ ηελ πίεζε ζηνπο εμαγσγείο θαη ηνπο εκπφξνπο θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ Δπξψπε θαη ηελ Αζία-Δηξεληθφ λα απνζπλδέζνπλ ή λα πξνζαξκφζνπλ ηελ επίζεκε ζρέζε κεηαμχ ησλ ηηκψλ πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ ζε καθξνπξφζεζκεο ζπκβάζεηο. Όζν πεξηζζφηεξν δηαξθέζεη ε χπαξμε ππεξπξνζθνξάο αεξίνπ, ηφζν πεξηζζφηεξν ε πίεζε ζα απμάλεηαη. Ζ εκθάληζε κεγάινπ πιενλάζκαηνο ζηε δπλακηθφηεηα κεηαθνξάο (θη επνκέλσο ζηελ παξαγσγή) ηα ακέζσο επφκελα ρξφληα, ζεσξείηαη φηη δελ επηθέξεη αιιαγέο ζηνπο κεραληζκνχο ηηκνιφγεζεο. Τπάξρεη φκσο κεγάιε αβεβαηφηεηα. Οη θπξηφηεξεο ρψξεο - εμαγσγείο κπνξεί λα ιπγίζνπλ ζηελ πίεζε απφ ηνπο εηζαγσγείο ψζηε λα ηξνπνπνηήζνπλ ηνπο φξνπο ηηκνιφγεζεο ζηα καθξνπξφζεζκα ζπκβφιαηα θαη κπνξεί λα δηαζέζνπλ κε ζπκβνιαηνπνηεκέλεο πνζφηεηεο ζηε spot αγνξά, κε απνηέιεζκα ρακειφηεξεο ηηκέο. Απηφ ζα κπνξνχζε λα εληζρχζεη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ αεξίνπ θαη λα ζπλδξάκεη ζηελ ελίζρπζε ηεο δήηεζεο, εηδηθά ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή (ζηελ νπνία ππάξρεη θάπνηα βξαρππξφζεζκε δπλαηφηεηα αιιαγήο θαη λέεο κνλάδεο θπζηθνχ αεξίνπ ζα κπνξνχζαλ λα ηεζνχλ ζε ιεηηνπξγία εληφο ηξηψλ ή ηεζζάξσλ εηψλ). Αλ απηφ ζπλέβαηλε, ε ππνεθκεηάιιεπζε ηεο δπλακηθφηεηαο ζε κεζνπξφζεζκε βάζε ζα ήηαλ κηθξφηεξε απφ φηη πξνβιέπεηαη ζην ελάξην Αλαθνξάο. ε καθξνπξφζεζκν νξίδνληα, ην δηαπεξηθεξεηαθφ εκπφξην αλακέλεηαη λα αλαπηπρζεί ζεκαληηθά, γεγνλφο πνπ ζα κπνξνχζε λα νδεγήζεη ζε επαλάθακςε ηνπ πνζνζηνχ εθκεηάιιεπζεο ηεο δπλακηθφηεηαο (αλάινγα κε ηηο κειινληηθέο επελδχζεηο). Ζ κεγαιχηεξε αχμεζε ησλ εηζαγσγψλ ζε φγθν, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ, ζπκβαίλεη ζηελ Δ.Δ., φπνπ απμάλνληαη (ζε θαζαξνχο αξηζκνχο) απφ 312 bcm ην 2007 ζε 365 bcm ην 2015 θαη πεξίπνπ 516 bcm ην Σν 2030, νη εηζαγσγέο αληηπξνζσπεχνπλ ην 83% ηεο θαηαλάισζεο αεξίνπ ζηελ Δ.Δ. ζε ζρέζε κε ην 59% ηεο ηξέρνπζαο πεξηφδνπ. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ απφ ηηο πξφζζεηεο εηζαγσγέο πξνέξρεηαη απφ ηε Ρσζία, ηελ Αθξηθή, ηε Μέζε Αλαηνιή θαη ηελ πεξηνρή ηεο Καζπίαο / Κεληξηθήο Αζίαο, φπσο θαίλεηαη ζην δηάγξακκα 3.6. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

76 Διάγραμμα 3.6: Κακαρζσ ροζσ διαπεριφερειακοφ εμπορίου μεταξφ των περιφερειϊν ςτο ενάριο Αναφοράσ για τα ζτθ 2007,2015 και 2030 (IEA, 2009) 9 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

77 Ζ Βφξεηα Ακεξηθή παξακέλεη ζρεδφλ απηάξθεο ζε θπζηθφ αέξην, κε κηθξέο κφλν πνζφηεηεο LNG (ζε ζρέζε κε ην κέγεζνο ηεο ζπλνιηθήο αγνξάο) λα εηζάγνληαη ζην Μεμηθφ θαη ζηηο Ζ.Π.Α. (ν Καλαδάο ζπλερίδεη λα εμάγεη ζηηο Ζ.Π.Α., αλ θαη νη πνζφηεηεο κεηψλνληαη πξννδεπηηθά). Ζ απνπζία ζεκαληηθήο αχμεζεο ζηηο εηζαγσγέο LNG ζηε Βφξεηα Ακεξηθή ζα κεηψζεη ην βαζκφ ζηνλ νπνίν νη ηηκέο ζα ζπγθιίλνπλ κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηαθψλ αγνξψλ θπζηθνχ αεξίνπ. Οη θαζαξέο εηζαγσγέο ζηελ Αζία-ΟΟΑ (Κνξέα θαη Ηαπσλία), νη νπνίεο είλαη ήδε ζρεδφλ πιήξσο εμαξηψκελεο απφ ηηο εηζαγσγέο ψζηε λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο, απμάλνληαη απφ 131 bcm ην 2007 ζε ζρεδφλ 140 bcm ην 2015 θαη πάλσ απφ 155 bcm ην Οη απμεκέλεο πξνκήζεηεο πξνέξρνληαη απφ ηηο Αζηαηηθέο ρψξεο πνπ δελ είλαη κέιε ηνπ ΟΟΑ, ηε Μέζε Αλαηνιή, ηελ Απζηξαιία θαη ηε Ρσζία (Sakhalin). Ζ αλαπηπζζφκελε Αζία, σο ζχλνιν, επί ηνπ παξφληνο θαζαξφο εμαγσγέαο, γίλεηαη ζεκαληηθφο εηζαγσγέαο αεξίνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Οη εηζαγσγέο αεξίνπ ηεο Κίλαο LNG θαη αέξην αγσγψλ απφ ην Σνπξθκεληζηάλ θαη ηε Ρσζία απμάλνληαη ζεκαληηθά, αληηπξνζσπεχνληαο κφιηο θάησ απφ ην ήκηζπ ησλ αλαγθψλ ηεο ρψξαο ζε αέξην ην Οη πξνκήζεηεο απφ ην Σνπξθκεληζηάλ αλακέλεηαη λα αξρίζνπλ απφ ην 2010, κφιηο ε πξψηε θάζε ελφο λένπ αγσγνχ ζηε Γπηηθή Κίλα νινθιεξσζεί, ελψ νη εηζαγσγέο απφ ηε Ρσζία αλακέλεηαη λα αξρίζνπλ κεηά ην 2020, κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ν πνιπζπδεηεκέλνο αγσγφο απφ ηελ Αλαηνιηθή ηβεξία ζα έρεη θαηαζθεπαζηεί σο ηφηε. Οη εηζαγσγέο ηεο Κίλαο απφ ηε Ρσζία θαη ηελ Κεληξηθή Αζία, θζάλνπλ καδί ηα 55 bcm ην Οη εηζαγσγέο ζηελ Ηλδία απμάλνληαη κε κέηξην ξπζκφ, κε ηηο πεξηζζφηεξεο απφ ηηο απμεκέλεο αλάγθεο ηεο ρψξαο ζε αέξην λα θαιχπηνληαη απφ εγρψξηεο πνζφηεηεο. Παξ φια απηά, νη εηζαγσγέο θζάλνπλ ηα 15 bcm ην 2015 θαη πεξίπνπ ηα 50 bcm ην 2030, αληηπξνζσπεχνληαο ην 39% ηεο ζπλνιηθήο θαηαλάισζεο, ζε ζρέζε κε ην κφιηο πάλσ απφ 25% πνπ ηζρχεη απηή ηελ πεξίνδν. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο ζηηο εμαγσγέο παγθνζκίσο, πξνβιέπεηαη λα πξνέιζεη απφ ηε Ρσζία θαη ηελ πεξηνρή ηεο Καζπίαο (Αλαηνιηθή Δπξψπε / Δπξαζία), ηε Μέζε Αλαηνιή θαη ηελ Αθξηθή. Ζ Ρσζία, ε νπνία βιέπεη ηηο εμαγσγέο ηεο λα απμάλνληαη απφ 193 bcm ην 2007 ζε 260 bcm ην 2030, παξακέλεη καθξάλ ε κεγαιχηεξε εμαγσγηθή ρψξα θπζηθνχ αεξίνπ, φπσο θαίλεηαη ζην δηάγξακκα 3.7. Οη θαζαξέο εμαγσγέο απφ ηελ Δπξαζία ζπλνιηθά, δηπιαζηάδνληαη ζρεδφλ ζε 310 bcm σο ην 2030, κε πξννξηζκφ θπξίσο πξνο ηελ Δπξψπε θαη ηελ Κίλα. Με εμαίξεζε ηηο εμαγσγέο απφ ην Sakhalin project, φιεο νη εμαγσγέο απφ ηε Ρσζία θαη ηελ Καζπία / Κεληξηθή Αζία είλαη κέζσ αγσγψλ (ε Gazprom, ε κεγαιχηεξε θαη θπξίαξρε ξσζηθή εηαηξία αεξίνπ, ζρεδηάδεη λα εμάγεη LNG απφ ηα πεδία ηεο ρεξζνλήζνπ Yamal ή απφ ην θνίηαζκα Shtokman ζηε Θάιαζζα ηνπ Μπάξεληο. Αιιά νη πξνβιέςεηο ηεο εξγαζίαο δείρλνπλ φηη νη απμεκέλεο εμαγσγέο απφ ηε Ρσζία θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ, εθηφο ηνπ Sakhalin, είλαη κέζσ αγσγψλ, κε ην αηηηνινγηθφ φηη ην θφζηνο ηεο πξνκήζεηαο LNG ζα είλαη πνιχ πςειφηεξν ψζηε λα αληαγσληζηεί απνηειεζκαηηθά ηηο άιιεο επηινγέο πξνκήζεηαο). Οη εμαγσγέο ηεο Μέζεο Αλαηνιήο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

78 παξνπζηάδνπλ άικα πεξίπνπ 150 bcm, θζάλνληαο ηα 210 bcm ην 2030, κε ην Καηάξ λα αλακέλεηαη λα ζπλερίζεη λα αληηπξνζσπεχεη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ εμαγσγψλ ηεο πεξηνρήο. Οη πεξηζζφηεξεο εμαγσγέο απφ ηε Μέζε Αλαηνιή είλαη κε ηε κνξθή LNG. Σν Ηξάλ ζεσξείηαη φηη γίλεηαη εμαγσγέαο LNG απφ ην Οη εμαγσγέο απφ ηελ Αθξηθή απμάλνληαη απφ 105 bcm απηή ηελ πεξίνδν ζε πεξίπνπ 230 bcm ην 2030, κε ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο λα πξαγκαηνπνηείηαη κεηά ην Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο ζηηο εμαγσγέο θαηεπζχλεηαη πξνο ηελ Δπξψπε, πνπ είλαη ε θχξηα αγνξά γηα ηηο εμαγσγέο αεξίνπ ηεο Αθξηθήο. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο ησλ εμαγσγψλ είλαη κε ηε κνξθή LNG, αλ θαη νη εμαγσγέο κέζσ αγσγψλ πξνο ηελ Δπξψπε, απμάλνληαη επίζεο, κε πην ήπην φκσο ξπζκφ. Ζ Αθξηθή, επίζεο, αξρίδεη λα εμάγεη κηθξέο πνζφηεηεο αεξίνπ ζηε Μέζε Αλαηνιή απφ ηελ Αίγππην κέζσ ηνπ Αξαβηθνχ Αγσγνχ Φπζηθνχ Αεξίνπ (Arab Gas Pipeline). Διάγραμμα 3.7: Διαπεριφερειακζσ εξαγωγζσ και ειςαγωγζσ φυςικοφ αερίου ανά παραγωγικι και ειςαγωγικι χϊρα ςτο ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 10 Με ηελ αχμεζε ησλ εμαγσγψλ LNG απφ ηε Μέζε Αλαηνιή, ηελ Αθξηθή, ηελ Απζηξαιία θαη ηε Λαηηληθή Ακεξηθή, ην πνζνζηφ ηνπ LNG ζην παγθφζκην δηαπεξηθεξεηαθφ εκπφξην ζπλερίδεη λα απμάλεηαη, απφ πεξίπνπ 34% ην 2007 ζε 38% ην 2015 θαη 40% ην 2030, φπσο θαίλεηαη ζην δηάγξακκα 3.8. Ο ζπλνιηθφο φγθνο ηνπ LNG πνπ ζα εκπνξεπκαηνπνηεζεί, απμάλεηαη θαηά 27% κέρξη ην 2015 θαη ζρεδφλ δηπιαζηάδεηαη κέρξη ην Σν εκπφξην κέζσ αγσγψλ (pipeline trade) απμάλεηαη κε βξαδχηεξν ξπζκφ, θαηά 5% ην 2015 θαη 43% ην Σν LNG είλαη ζπλήζσο ε θζελφηεξε επηινγή γηα απνζηάζεηο άλσ ησλ πεξίπνπ 4000 km (ζπγθξηλφκελε κε έλα αγσγφ δπλακηθφηεηαο 20 bcm θαη έηνο) θαη ζπρλά είλαη ε κφλε πξαθηηθή επηινγή κεηαμχ επείξσλ, εμαηηίαο ησλ δπζθνιηψλ γηα ηελ θαηαζθεπή ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

79 θαη φδεπζε αγσγψλ κέζσ ηνπ ζαιάζζηνπ βπζνχ (ππνζαιάζζηα). ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, γεσπνιηηηθνί παξάγνληεο επλννχλ επίζεο ην LNG ζε ζρέζε κε ηνπο αγσγνχο κεγάισλ απνζηάζεσλ. Διάγραμμα 3.8: Παγκόςμιο διαπεριφερειακό εμπόριο ανά τφπο φυςικοφ αερίου ςτο ενάριο Αναφοράσ (ο δεξιόσ άξονασ αναφζρεται ςτο ποςοςτό του LNG) (IEA, 2009) 11 Ο ηνκέαο επηρεηξήζεσλ ηνπ LNG (LNG business) είλαη ζηε κέζε κηαο πξσηνθαλνχο πεξηφδνπ αλάπηπμεο, κε έλα αξηζκφ εγθαηαζηάζεσλ πγξνπνίεζεο (liquefaction plants) πνιιέο εθ ησλ νπνίσλ είλαη νη κεγαιχηεξεο πνπ θαηαζθεπάζηεθαλ πνηέ λα αλακέλεηαη λα ηεζνχλ ζε ιεηηνπξγία ηα ακέζσο επφκελα ρξφληα. Πεξίπνπ 147 bcm (107 εθαηνκκχξηα ηφλνη θαη έηνο Mt/year) εηήζηαο δπλακηθφηεηαο πγξνπνίεζεο βξίζθεηαη ππφ θαηαζθεπή, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ εγθαηαζηάζεσλ πνπ επίζεκα ηέζεθαλ ζε ιεηηνπξγία ην 2008 αιιά δελ είραλ αθφκα ιεηηνπξγήζεη κε ηελ πιήξε δπλακηθφηεηά ηνπο ζηηο αξρέο ηνπ 2009, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πίλαθα 3.4. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

80 Πίνακας 3.4: Δυναμικότθτα υγροποίθςθσ φυςικοφ αερίου ςε bcm/ζτοσ (IEA, 2009) 12 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

81 Όιε απηή ε δπλακηθφηεηα αλακέλεηαη λα ηεζεί ζε πιήξε ιεηηνπξγία κέρξη ην 2013, σζψληαο ηε ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα απφ 262 bcm ζηα ηέιε ηνπ 2008 ζε πάλσ απφ 400 bcm εηεζίσο ην 2014 κηα αχμεζε ηεο ηάμεο ηνπ 56%. Ζ δπλακηθφηεηα αλακέλεηαη λα ηεζεί ζε ιεηηνπξγία κε ζηαζεξέο πξνζαπμήζεηο, κε ηηο κεγαιχηεξεο αθαζάξηζηεο πξνζζήθεο (gross additions) λα έξρνληαη ην 2009 θαη ην 2011, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα 3.9. Διάγραμμα 3.9: Δυναμικότθτα υγροποίθςθσ φυςικοφ αερίου που βρίςκεται ςε λειτουργία και υπό καταςκευι (IEA, 2009) 13 Έληεθα ρψξεο έρνπλ εγθαηαζηάζεηο ππφ θαηαζθεπή. Σν Καηάξ αληηπξνζσπεχεη πεξίπνπ ην κηζφ ηεο ζπλνιηθήο δπλακηθφηεηαο πνπ είλαη ππφ θαηαζθεπή, κε 6 κεγα - παξαγσγηθέο γξακκέο (mega-trains) δπλακηθφηεηαο 7.8 Mt θαη έηνο ε θάζε κία, λα αλακέλεηαη λα ηεζνχλ ζε ιεηηνπξγία κεηαμχ 2009 θαη 2011, φπσο θαίλεηαη παξαθάησ ζηνλ πίλαθα 3.5. Ζ Ρσζία αξρίδεη ηηο εμαγσγέο LNG ην 2009 ελψ ε Αγθφια, ην Πεξνχ θαη ε Τεκέλε ζα εληαρζνχλ ζηελ θαηεγνξία ησλ εμαγσγέσλ LNG γηα πξψηε θνξά ζην θνληηλφ κέιινλ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ν φξνο LNG train ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη ηα κέζα πγξνπνίεζεο θαη θαζαξηζκνχ ζε κηα εγθαηάζηαζε πγξνπνίεζεο θπζηθνχ αεξίνπ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

82 Πίνακας 3.5: Δυναμικότθτα ςτακμϊν υγροποίθςθσ φυςικοφ αερίου που πρόκειται να τεκοφν ςε λειτουργία τθν περίοδο (IEA, 2009) 14 Μηα πνιχ ζεκαληηθή αχμεζε ηεο δπλακηθφηεηαο εμαγσγψλ ηα επφκελα πέληε πεξίπνπ ρξφληα δελ ηίζεηαη ππφ ακθηζβήηεζε, αλ θαη ππάξρεη θάπνηα αβεβαηφηεηα γηα ην αλ νη εγθαηαζηάζεηο πνπ θαηαζθεπάδνληαη ζα ηεζνχλ ζε ιεηηνπξγία ζχκθσλα κε ην ρξνλνδηάγξακκα ηνπ πίλαθα 3.4, δεδνκέλσλ ησλ θαζπζηεξήζεσλ θαηαζθεπψλ πνπ έρνπλ δεκηνπξγήζεη πξνβιήκαηα ζηα ηειεπηαία έξγα θαη ησλ πξαγκαηηθψλ θαη δπλεηηθψλ ηερληθψλ πξνβιεκάησλ ζηελ επίηεπμε ηεο πιήξνπο αμηνπνίεζεο ηεο δπλακηθφηεηαο. Δπηπιένλ, ε ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα (παξαγσγηθή ηθαλφηεηα) κπνξεί λα πεξηνξηζζεί απφ πξνβιήκαηα εθνδηαζκνχ ζηηο ππάξρνληεο εγθαηαζηάζεηο, θαζψο ππήξμε κηα ζεηξά απφ πεξηζηαηηθά ζηηο εγθαηαζηάζεηο πγξνπνίεζεο ηα ηειεπηαία 2 ρξφληα, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο Νηγεξίαο (ζρεηίδεηαη κε δηακάρεο ζηελ πεξηνρή ηνπ Γέιηα ηνπ Νίγεξα), ζην Καηάξ (εμαηηίαο κεραληθψλ πξνβιεκάησλ ζην Qatargas- 1) θαη ηεο Αιγεξίαο (δηάβξσζε αγσγνχ ηξνθνδνζίαο αεξίνπ ζην ζηαζκφ Arzew) (Πίλαθαο 3.6). Οη θαζπζηεξήζεηο ζηελ έληαμε λέσλ κνλάδσλ ζα ειάηησλε ην χςνο ηεο κεζνπξφζεζκεο δπλακηθφηεηαο πνπ πεξηγξάθηεθε παξαπάλσ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

83 Πίνακας 3.6: Πρόςφατα προβλιματα ςτθν προμικεια με αζριο ςε ςτακμοφσ υγροποίθςθσ φυςικοφ αερίου (Natural Gas Market Review 2009) 15 Πέξα απφ ηελ πεξίνδν σο ην 2015, νη πξννπηηθέο γηα ην LNG είλαη αθφκα πην αβέβαηεο. Έλαο αξηζκφο πξφζζεησλ έξγσλ (projects) πνπ ζρεδηάδνληαη θαη νη δηαπξαγκαηεχζεηο γηα ηα ζπκβφιαηα πψιεζεο βξίζθνληαη ζε πξνρσξεκέλν ζηάδην, αιιά ε ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε θαη νη αζζελέζηεξεο απφ ηηο αλακελφκελεο πξννπηηθέο γηα ηε δήηεζε αεξίνπ, έρνπλ εγείξεη ακθηβνιίεο γηα πνιιά απφ απηά. Μνινλφηη νη ηειηθέο επελδπηηθέο απνθάζεηο αλακέλνληαη γηα αξθεηά έξγα ηα επφκελα δχν ρξφληα, κφλν ζε δχν ζηαζκνχο έρεη δνζεί πξάζηλν θσο απφ ην 2007 ην Gassi Touil ζηελ Αιγεξία ην 2008 θαη ην Gorgon ζηελ Απζηξαιία ην επηέκβξε ηνπ Ζ παχζε ζηα λέα έξγα θαίλεηαη βέβαην φηη ζα νδεγήζεη ζε ζηαζηκφηεηα ηεο εγθαηεζηεκέλεο δπλακηθφηεηαο πγξνπνίεζεο πεξίπνπ ζηα , ε νπνία πηζαλφλ ζα δηαξθέζεη γηα αξθεηά ρξφληα. Ζ αχμεζε ηεο παγθφζκηαο παξαγσγηθήο ηθαλφηεηαο αλακέλεηαη λα επαλέιζεη ηελ πεξίνδν θνληά ζην Ζ δπλακηθφηεηα επαλαεξηνπνίεζεο (regasification capacity) ζηηο ρψξεο-εηζαγσγείο, επίζεο, επεθηείλεηαη ζε αλακνλή αχμεζεο ηεο πξνζθνξάο. ηα ηέιε ηνπ 2008, ε δπλακηθφηεηα επαλαεξηνπνίεζεο ήηαλ κφιηο πάλσ απφ 600 bcm παγθνζκίσο πεξηζζφηεξν απφ ην δηπιάζην ηεο δπλακηθφηεηαο πγξνπνίεζεο. Σν πνζφ ηεο δπλακηθφηεηαο επαλαεξηνπνίεζεο πνπ βξίζθεηαη ππφ θαηαζθεπή, πεξίπνπ 210 bcm θαη έηνο, είλαη ειαθξψο κεγαιχηεξε απφ ηε δπλακηθφηεηα πγξνπνίεζεο θαη θζάλεη ηειηθά ζε 813 bcm ζην ηέινο ηνπ 2010, φπσο θαίλεηαη ζην δηάγξακκα Ο ιφγνο ηεο δπλακηθφηεηαο επαλαεξηνπνίεζεο πξνο απηή ηεο πγξνπνίεζεο, σζηφζν, αλακέλεηαη λα κεησζεί ειαθξψο, ζε πεξίπνπ 2, φηαλ φιε ε λέα δπλακηθφηεηα ηεζεί ζε ιεηηνπξγία. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

84 Διάγραμμα 3.10: υγκριτικά διαγράμματα δυναμικότθτασ υγροποίθςθσ και επαναεριοποίθςθσ φυςικοφ αερίου (IEA, 2009) 16 Διάγραμμα 3.11: Αυξθτικζσ προςκικεσ ςτθ δυναμικότθτα μεταφοράσ LNG νζων δεξαμενόπλοιων για τθν περίοδο (με ρεκόρ προςκικθσ το 2008) (Natural Gas Market Review 2009) 17 Ζ αχμεζε ηνπ δπλακηθνχ κεηαθνξάο κε δεμακελφπινηα αλακέλεηαη επίζεο λα ππεξβεί ηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο ηα επφκελα πέληε ρξφληα, θαζψο ηα δεμακελφπινηα πνπ βξίζθνληαη ππφ παξαγγειία παξαδίδνληαη (Γηάγξακκα 3.11). Ζ πξνζζήθε δπλακηθφηεηαο ην 2007 ήηαλ ζρεδφλ 5 εθαηνκκχξηα θπβηθά κέηξα (mcm) πγξνπνηεκέλνπ αεξίνπ θη έθηαζε ζρεδφλ ηα 10 mcm ην 2008, σζψληαο ηελ εθκεηάιιεπζε ηεο δπλακηθφηεηαο πξνο ηα θάησ ζε πεξίπνπ 2/3. Ζ πιενλάδνπζα δπλακηθφηεηα είλαη έλαο απφ ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο ε αγνξά έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ζηεξίδεη ηηο κεγάιεο απφζηαζεο spot ζπλαιιαγέο απφ ηε Λεθάλε ηνπ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

85 Αηιαληηθνχ ζηε Βνξεηναλαηνιηθή Αζία. Πεξηζζφηεξα απφ 16 mcm δπλακηθφηεηαο είλαη ππφ παξαγγειία θαη αλακέλεηαη λα γίλεη δηαζέζηκε ηελ πεξίνδν Ζ πεξηθέξεηα ηεο Αζίαο-Δηξεληθνχ αλακέλεηαη λα θπξηαξρεί φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηελ παγθφζκηα εκπνξία LNG. Σν πεξηζζφηεξν απφ ην LNG, ήδε πεγαίλεη ζε απηή ηελ πεξηνρή θαη ην πνζνζηφ αλακέλεηαη λα απμεζεί ζηαδηαθά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ, θαζψο λένη εηζαγσγείο φπσο ε Κίλα θαη ε Ηλδία εληείλνπλ ηηο εηζαγσγέο ηνπο. Σν ζχλνιν ησλ ξνψλ πξνο θαη εληφο ηεο Αζίαο-Δηξεληθνχ, αλακέλεηαη λα απμεζεί απφ 154 bcm ην 2007 ζε 190 bcm ην 2015 θαη 300 bcm ην Οη εηζαγσγέο κε ηε κνξθή LNG ζηελ Δπξψπε, πξνβιέπεηαη φηη απμάλνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν απφ 51 bcm ην 2007 ζε 73 bcm ην 2015 θαη 94 bcm ην 2030 ελψ νη εηήζηεο εηζαγσγέο LNG εληφο ηεο Βφξεηαο Ακεξηθήο είλαη νξηαθά πςειφηεξεο ην 2015 απφ φηη ην 2007 θαη είλαη πεξηζζφηεξν απφ ην δηπιάζην κέρξη ην Σν εκπφξην LNG εληφο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο αλακέλεηαη λα απμεζεί, κε ηηο εηζαγσγέο LNG λα απμάλνληαη ζηε Υηιή, ηελ Αξγεληηλή θαη, βξαρππξφζεζκα ηνπιάρηζηνλ, ζηε Βξαδηιία. Παξ φια απηά, ε πεξηνρή ζην ζχλνιφ ηεο αλακέλεηαη λα παξακείλεη κηα κηθξή θαζαξή εμαγσγέαο LNG, κε ηελ πξνυπφζεζε ηεο επέθηαζεο ηεο εμαγσγηθήο δπλακηθφηεηαο ηνπ Σξηληληάλη θαη Σνκπάγθν θαη λέαο δπλακηθφηεηαο ζην Πεξνχ (αλακέλεηαη λα ιεηηνπξγήζεη ζχληνκα) θαη ζηε Βελεδνπέια καθξνπξφζεζκα. Διάγραμμα 3.12: Σο παγκόςμιο διαπεριφερειακό εμπόριο υγροποιθμζνου φυςικοφ αερίου για το ζτοσ 2008 (Natural Gas Market Review 2009) ελάξην 450 Οη ηάζεηο σο ην 2030 φζνλ αθνξά ηελ παξαγσγή θαη ην εκπφξην θπζηθνχ αεξίνπ ζην ελάξην 450, είλαη ζεκαληηθά δηαθνξεηηθέο απφ απηέο ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο, ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

86 εηδηθά κεηά ην 2020 (νη δηαθνξέο ην 2015 είλαη ζρεηηθά κηθξέο, θαζψο νη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο πνιηηηθέο ζεσξείηαη φηη ρξεηάδνληαη ρξφλν γηα λα απνδψζνπλ). Ζ παξαγσγή ζε φιεο ηηο πεξηθέξεηεο είλαη ρακειφηεξε σο απνηέιεζκα ησλ ρακειφηεξσλ δηεζλψλ ηηκψλ αεξίνπ, νη νπνίεο απνζαξξχλνπλ ηηο επελδχζεηο ζε έξεπλα θαη αλάπηπμε (νη ηηκέο ειαηηψλνληαη απφ ηε ρακειφηεξε δήηεζε, πνπ κε ηε ζεηξά ηεο πξνθαιείηαη απφ ηε δέζκε ησλ λέσλ πνιηηηθψλ θαη κέηξσλ νη πνπ ζεσξνχληαη φηη εηζάγνληαη ζε απηφ ην ελάξην). ε παγθφζκην επίπεδν, ε παξαγσγή θηάλεη ηα 3480 bcm ην 2020 (200 bcm, ή 5% ιηγφηεξν απφ φηη ζην ελάξην Αλαθνξάο) θαη 3560 bcm ην 2030 (750 bcm ή 17% ρακειφηεξε), φπσο θαίλεηαη αλαιπηηθά παξαθάησ ζηνλ πίλαθα 3.6. ε φγθν, ε πηψζε ζηελ παξαγσγή ζε ζρέζε κε ην ελάξην Αλαθνξάο είλαη κεγαιχηεξε ζηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε / Δπξαζία θαη ηε Μέζε Αλαηνιή φπσο θαίλεηαη ζην δηάγξακκα Σν ζρεηηθφ κέγεζνο ησλ πξνβιεπφκελσλ κεηψζεσλ ζηελ παξαγσγή κεηαμχ ησλ ρσξψλ αληηθαηνπηξίδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηηο δηαθνξέο ζην νξηαθφ θφζηνο πξνκήζεηαο ζηηο θχξηεο εγρψξηεο θαη εμαγσγηθέο αγνξέο (θφζηνο παξαγσγήο ζπλ κεηαθνξάο). Διάγραμμα 3.13: Μεταβολζσ ςτθν παραγωγι φυςικοφ αερίου ανά περιφζρεια ςτο ενάριο 450 ςε ςχζςθ με το ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 19 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

87 Πίνακαρ 3.7: Παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ (ζε bcm) αλά ρψξα / πεξηθέξεηα ζην ελάξην 450 (IEA, 2009) 20 Καζψο νη κεηψζεηο ζηελ παξαγσγή θαη ηε δήηεζε ζην ελάξην 450, ζε ζρέζε κε ην ελάξην Αλαθνξάο, δελ είλαη ηνπ ίδηνπ κεγέζνπο ζε θάζε πεξηθέξεηα, νη ξνέο ηνπ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

88 δηαπεξηθεξεηαθνχ εκπνξίνπ αιιάδνπλ ζεκαληηθά ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο. ε παγθφζκην επίπεδν, ην εκπφξην είλαη 50 bcm, ή 7% ρακειφηεξν, ην 2015 ζε ζρέζε κε ην ελάξην Αλαθνξάο θαη 165 bcm, ή 15% ρακειφηεξν ην Οη εηζαγσγέο ειαηηψλνληαη πεξηζζφηεξν ζε φγθν ζηελ Δπξψπε - ΟΟΑ, θζάλνληαο ηα 354 bcm ην 2030 ζε ζρέζε κε ηα 428 bcm ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο. Οη πην κεησκέλεο εμαγσγέο πξνέξρνληαη απφ ηε Ρσζία θαη ηε Μέζε Αλαηνιή, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα Διάγραμμα 3.14: Εμπόριο φυςικοφ αερίου ανά ενάριο το ζτοσ 2030 (IEA, 2009) Πξννπηηθέο ησλ επελδύζεσλ θαη ηνπ θόζηνπο Δπελδπηηθέο απαηηήζεηο σο ην 2030 Οη πξνβιεπφκελεο ηάζεηο ζηελ αγνξά θπζηθνχ αεξίνπ θαηά ηελ πεξίνδν ζην ελάξην Αλαθνξάο, θάλνπλ ιφγν γηα ζσξεπηηθέο παγθφζκηεο επελδχζεηο ζε φιν ην κήθνο ηεο αιπζίδαο εθνδηαζκνχ πεξίπνπ 5.1 ηξηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα (ζε δνιάξηα έηνπο 2008) ή πεξίπνπ 220 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα θαη έηνο, φπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα 3.8. Απηέο νη επελδχζεηο είλαη αλαγθαίεο γηα ηελ αληηθαηάζηαζε ηεο ππάξρνπζαο δπλακηθφηεηαο πνπ ράλεηαη (ή πξφθεηηαη λα ραζεί) εμαηηίαο ησλ θπζηθψλ κεηψζεσλ ζηελ παξαγσγή θαη ηεο εμάληιεζεο πφξσλ θαζψο επίζεο θαη γηα ηελ επέθηαζε ηεο δπλακηθφηεηαο ψζηε λα θαιπθζνχλ νη απμαλφκελεο αλάγθεο ηεο δήηεζεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Κνληά ζην 60% ησλ ζπλνιηθψλ επελδχζεσλ ζην θπζηθφ αέξην, πεγαίλεη ζηελ έξεπλα θαη ηελ αλάπηπμε θνηηαζκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ, φπσο θαίλεηαη ζην δηάγξακκα Σν απμεκέλν θφζηνο ηνπ εμνπιηζκνχ θαη ησλ ππεξεζηψλ θαη ε αλάγθε λα αλαπηπρζνχλ φιν θαη πην δχζθνια, ηερληθά, θνηηάζκαηα, αλεβάδνπλ ην κέζν κνλαδηαίν θφζηνο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

89 θεθαιαίνπ (average unit capital cost) ηεο παξαγσγήο αεξίνπ. Οη εγθαηαζηάζεηο πγξνπνίεζεο θαη επαλαεξηνπνίεζεο θπζηθνχ αεξίνπ θαη ηα πινία κεηαθνξάο LNG αληηπξνζσπεχνπλ ην 10% ησλ ζπλνιηθψλ επελδπηηθψλ αλαγθψλ ελψ ε θαηάληε (downstream) ππνδνκή νη αγσγνί κεηαθνξάο πςειήο πίεζεο, ηα ηνπηθά δίθηπα δηαλνκήο θαη νη εγθαηαζηάζεηο απνζήθεπζεο αληηπξνζσπεχνπλ ην ππφινηπν. Πεξηζζφηεξν απφ ην ήκηζπ ησλ παγθφζκησλ επελδχζεσλ θπζηθνχ αεξίνπ είλαη απαξαίηεην ζηηο ρψξεο κε-κέιε ηνπ ΟΟΑ (θπξίσο ζηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε / Δπξαζία, ζηελ Αζία θαη ζηε Μέζε Αλαηνιή), κε ην κεγαιχηεξν κέξνο γηα εμεξεχλεζε θαη παξαγσγή. Ζ Μέζε Αλαηνιή έρεη ηηο κεγαιχηεξεο αλάγθεο γηα επελδχζεηο ζε LNG (ζρεδφλ απνθιεηζηηθά γηα εγθαηαζηάζεηο πγξνπνίεζεο), αληηπξνζσπεχνληαο ζρεδφλ ην ήκηζπ ηεο ζπλνιηθήο παγθφζκηαο επέλδπζεο ζηνλ ηνκέα ηεο πγξνπνίεζεο. Οη ζπλνιηθέο επελδχζεηο ζηνλ ΟΟΑ αλέξρνληαη ζε 2.3 ηξηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα (100 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα εηεζίσο), ην κεγαιχηεξν κέξνο απφ ηηο νπνίεο είλαη απαξαίηεηεο ζηε Βφξεηα Ακεξηθή, φπνπ νη αλάγθεο θεθαιαίνπ απμάλνληαη ιφγσ ησλ πςειψλ ξπζκψλ κείσζεο ηεο παξαγσγήο. Οη παγθφζκηεο απαηηήζεηο επελδχζεσλ είλαη ζεκαληηθά κεησκέλεο ζην ελάξην 450 εμαηηίαο ηεο ρακειφηεξεο δήηεζεο θη επνκέλσο ησλ απαηηήζεσλ θεθαιαίνπ. Οη ζσξεπηηθέο παγθφζκηεο επελδχζεηο ζε θπζηθφ αέξην αλέξρνληαη ζε 4.5 ηξηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα (ζε δνιάξηα έηνπο 2008) ή 194 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα εηεζίσο. Οη επελδχζεηο απηέο είλαη κεησκέλεο θαηά 685 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα, ή 13%, ρακειφηεξεο απφ απηέο ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο (δηάγξακκα 3.15). Ζ δηαθνξά, σζηφζν, είλαη κηθξφηεξε ζε πνζνζηφ απφ φηη εθείλε ηεο δήηεζεο, θαζψο έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ ησλ ζπλνιηθψλ επελδχζεσλ απαηηείηαη απιψο γηα ηελ αληηθαηάζηαζε ππεξεθκεηαιιεχζηκσλ θαη κε απνδνηηθψλ πεγψλ. Οη κεγαιχηεξεο κεηψζεηο ζηηο επελδχζεηο ζπκβαίλνπλ ζηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε / Δπξαζία θαη ζηελ Αζία, εμαηηίαο ηεο θάκςεο ηφζν ηεο εγρψξηαο δήηεζεο φζν θαη ησλ εμαγσγψλ, γεγνλφο πνπ κεηψλεη ηηο αλάγθεο γηα επελδχζεηο γηα βειηίσζε θη επέθηαζε ησλ αγσγψλ κεγάισλ απνζηάζεσλ εηδηθά. Οη επελδχζεηο ζηε Λαηηληθή Ακεξηθή δελ ππνρσξνχλ ζρεδφλ θαζφινπ, επεηδή ε αχμεζε ησλ δαπαλψλ ζε εγθαηαζηάζεηο LNG γηα εμαγσγέο αληηζηαζκίδεη ηηο κεησκέλεο επελδχζεηο ζηνλ αλάληε θαη ζηνλ θαηάληε ηνκέα. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

90 Πίνακας 3.8: υνολικζσ επενδφςεισ ςτισ υποδομζσ προμικειασ φυςικοφ αερίου ανά περιφζρεια και ανά δραςτθριότθτα ςτο ενάριο Αναφοράσ τθν περίοδο (ςε διςεκατομμφρια δολάρια ζτουσ 2008)(IEA, 2009) 22 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

91 Διάγραμμα 3.15: Ο επιμεριςμόσ των ςυνολικϊν επενδφςεων ςτθν υποδομι προςφοράσ φυςικοφ αερίου ανά δραςτθριότθτα ςτο ενάριο Αναφοράσ, τθν περίοδο (IEA, 2009) 23 Διάγραμμα 3.16: Μεταβολζσ ςτισ ςυνολικζσ επενδφςεισ ςτθν υποδομι προμικειασ φυςικοφ αερίου ανά περιφζρεια και ανά δραςτθριότθτα ςτο ενάριο 450 ςε ςχζςθ με το ενάριο Αναφοράσ, τθν περίοδο (IEA, 2009) 24 Όπσο ζπκβαίλεη πάληα, δελ είλαη θαζφινπ βέβαην φηη νη ζπλνιηθέο επελδχζεηο πνπ απαηηνχληαη ζε θάζε ελάξην ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ, ηνπιάρηζηνλ ζηηο ηηκέο ζηηο νπνίεο ζεσξνχληαη. Οη αβεβαηφηεηεο είλαη ζπλήζσο κεγαιχηεξεο ζε φηη αθνξά ηα κεγάιεο θιίκαθαο αλάληε, LNG θαη κεγάιεο απφζηαζεο δηαζπλνξηαθψλ αγσγψλ, projects. Τπάξρεη έλαο αξηζκφο πηζαλψλ εκπνδίσλ, ζηα νπνία πεξηιακβάλνληαη νη πνιηηηθέο ησλ πινχζησλ ζε πφξνπο ρσξψλ, ε ηθαλφηεηα θαη ε πξνζπκία ησλ εζληθψλ εηαηξηψλ λα αλαπηχμνπλ ηα θνηηάζκαηά ηνπο, νη επθαηξίεο θαη ηα θίλεηξα ζηηο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

92 δηεζλείο εηαηξίεο γηα λα επελδχζνπλ θαζψο θαη νη γεσπνιηηηθνί παξάγνληεο. Οη ζηξαηεγηθνί ζηφρνη ησλ πινχζησλ ζε πφξνπο ρσξψλ θαη ησλ εζληθψλ ηνπο εηαηξηψλ, κπνξεί λα κελ επλννχλ πάληα ηελ θαηαζθεπή λέσλ αγσγψλ ή projects LNG. Πνιιά ζα εμαξηεζνχλ απφ ηα κειινληηθά επίπεδα ησλ ηηκψλ θπζηθνχ αεξίνπ (θαη πεηξειαίνπ) θαη ηε ζρεηηθή ζεκαζία πνπ δίδεηαη ζε βξαρππξφζεζκεο απαηηήζεηο ηνπ πξνυπνινγηζκνχ έλαληη ησλ καθξνπξφζεζκσλ ζηξαηεγηθψλ ζηφρσλ. Τςειφηεξεο ηηκέο (θη επνκέλσο έζνδα) ζα κπνξνχζαλ λα ππνλνκεχζνπλ ηα θίλεηξα εθκεηάιιεπζεο ησλ πφξσλ ηνπο ζε εθείλεο ηηο ρψξεο πνπ εμαξηψληαη θπξίσο απφ ηνπο νξπθηνχο πφξνπο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ κεξηθψλ θξαηψλ ηεο Μέζεο Αλαηνιήο, επεηδή απιά ζα είραλ κηθξφηεξε αλάγθε γηα επηπιένλ έζνδα βξαρππξφζεζκα θη έηζη κπνξεί λα πξνηηκνχλ λα ζπγθξαηήζνπλ ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ πεγψλ ηνπο γηα ηηο επφκελεο γεληέο. Όπσο πάληα, νη εζσηεξηθέο πνιηηηθέο θαη νη επξχηεξεο γεσπνιηηηθέο εληάζεηο ζα επεξεάζνπλ επίζεο ηηο κειινληηθέο επελδχζεηο ζην θνκκάηη ηεο πξνζθνξάο ζηε Μέζε Αλαηνιή θαη αιινχ Οη ηάζεηο ηνπ θόζηνπο Δμεξεύλεζε θαη παξαγσγή Ζ ζπλερήο αχμεζε ηνπ θεθαιαίνπ γηα δξαζηεξηφηεηεο ζηνλ αλάληε ηνκέα (upstream capital) θαζψο θαη ε αχμεζε ησλ ιεηηνπξγηθψλ δαπαλψλ, πνπ βξηζθφηαλ ζε εμέιημε απφ ηηο αξρέο κέρξη ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 2000, έρεη ηειηθά κεηξηαζηεί, κε ηα θφζηε ζην πξψην κηζφ ηνπ 2009 λα είλαη ζεκαληηθά ρακειφηεξα γεληθά απφ φηη ην Σν θφζηνο γηα ηηο εηαηξίεο ζε φηη αθνξά ηελ έξεπλα γηα πεηξέιαην θαη θπζηθφ αέξην, ηελ αλάπηπμε λέσλ θαη ππαξρφλησλ θνηηαζκάησλ, ηε ιεηηνπξγία θαη ηε ζπληήξεζε ησλ εγθαηαζηάζεσλ παξαγσγήο, εθθξαζκέλν ζε δνιάξηα, απμήζεθε θαηά ηε δηάξθεηα απηψλ ησλ νθηψ ρξφλσλ κέρξη ην 2008, κε ηελ αχμεζε ηνπ κνλαδηαίνπ θφζηνπο ζε φια ηα κέζα γηα αλάληε δξαζηεξηφηεηεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ππεξεζηψλ γηα ηηο γεσηξήζεηο θαη ηα θνηηάζκαηα πεηξειαίνπ, εμεηδηθεπκέλνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, πιηθψλ θαη ελέξγεηαο. Ζ πηψζε ηεο αμίαο ηνπ δνιαξίνπ, ε νπνία ψζεζε πξνο ηα πάλσ ην θφζηνο ησλ πιηθψλ, ηνπ εμνπιηζκνχ θαη ηεο εξγαζίαο ζε ρψξεο ησλ νπνίσλ ην λφκηζκα αλαηηκήζεθε έλαληη ηνπ δνιαξίνπ, ζπλέβαιε ζε κεγάιν βαζκφ ζε απηφ ην πιεζσξηζηηθφ θφζηνο (cost inflation). Σν θφζηνο θνξπθψζεθε απφ ηα κέζα σο ηα ηέιε ηνπ 2008, παξάιιεια κε ηελ θνξχθσζε ησλ ηηκψλ ηνπ πεηξειαίνπ. Ο βαζκφο ζηνλ νπνίν ηα ζηνηρεία θφζηνπο απμήζεθαλ θη έπεηηα κεηψζεθαλ πνηθίιεη ζεκαληηθά κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ θαη αλάινγα κε ην είδνο ηεο αλάπηπμεο ζηνλ αλάληε ηνκέα. Καηά κέζν φξν ζε φιεο ηηο πεξηθέξεηεο, ν εηήζηνο ξπζκφο πιεζσξηζκνχ γηα ην θφζηνο θεθαιαίνπ έθζαζε ζην αλψηαην ζεκείν ηνπ πεξίπνπ 15% ην 2006, αιιά έπεηηα ππνρψξεζε ζε κφιηο πάλσ απφ 5% ην 2008, κε βάζε ην δείθηε IEA Upstream Investment Cost Index, ή UICI, φπσο θαίλεηαη ζην δηάγξακκα 3.17, φπνπ ν δείθηεο μεθίλεζε απφ ηηο 100 κνλάδεο βάζεο ην 2000 θαη μεπέξαζε ειαθξψο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

93 ηηο 200 ην 2008 ελψ γηα ην πξψην κηζφ ηνπ 2009, παξνπζηάδεη θάκςε. ην πξψην κηζφ ηνπ 2009, ηα ζηνηρεία θφζηνπο ήηαλ θαηά κέζν φξν, πεξίπνπ 9% ρακειφηεξα απφ φηη ην Διάγραμμα 3.17: Δείκτθσ κόςτουσ ανάντθ επενδφςεων και ετιςιοσ ρυκμόσ πλθκωριςμοφ (IEA, 2009) 25 Οη πξννπηηθέο γηα ηα ζηνηρεία θφζηνπο ησλ αλάληε δξαζηεξηνηήησλ θαη ησλ ιεηηνπξγηθψλ δαπαλψλ είλαη πνιχ αβέβαηεο, αληαλαθιψληαο ζε κεγάιν βαζκφ ηελ αβεβαηφηεηα γηα ηελ πξννπηηθή ησλ ηηκψλ πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ θαζψο επίζεο θαη ην βαζκφ «δπζπξνζαξκνζηηθφηεηαο» ζηελ ειάηησζε ηνπ θφζηνπο (degree of stickiness in reducing the costs) ζπγθεθξηκέλσλ ηχπσλ εμνπιηζκνχ, πιηθψλ θαη ππεξεζηψλ ζηνλ θαζνδηθφ θχθιν ηνπ θφζηνπο. Ηζηνξηθά, ηα ζηνηρεία θφζηνπο ηείλνπλ λα απμάλνπλ ζε κεγάιν βαζκφ παξάιιεια κε ηηο ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ θαη ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα Γιάγπαμμα 3.18: Σηκή πεηξειαίνπ θαη θφζηνο αλάληε δξαζηεξηνηήησλ, γηα ηελ πεξίνδν (ΗΔΑ, 2009) 26 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

94 Ζ αηηηφηεηα ιεηηνπξγεί ακθίδξνκα: ηα απμαλφκελα ζηνηρεία θφζηνπο, απνζαξξχλνληαο ηηο επελδχζεηο ζηα πην αθξηβά έξγα, ζπλέβαιιαλ βεβαίσο ζε πςειφηεξεο ηηκέο θαηά ηελ πεξίνδν , αλ θαη νη πςειφηεξεο ηηκέο έζπξαλ επίζεο ην θφζηνο πξνο ηα πάλσ, εληζρχνληαο ηε δήηεζε γηα φινπο ηνπο ηχπνπο εηζξνψλ (for all types of inputs). Ζ θάκςε ησλ αλάληε επελδχζεσλ ζε φιεο ηηο πεξηθέξεηεο, σο επαθφινπζν ηεο θαηάξξεπζεο ησλ ηηκψλ ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ 2008, νδήγεζε ζε απφηνκε πηψζε ησλ εμφδσλ γεψηξεζεο. Με ηελ παξαδνρή φηη νη ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ αξρίδνπλ λα αλαθάκπηνπλ ην 2010, ηα κνλαδηαία ζηνηρεία θφζηνπο αλακέλεηαη λα έρνπλ θαζνδηθή πνξεία ηελ πεξίνδν θαη λα μαλαπάξνπλ ηελ αλνδηθή ηνπο ηξνρηά έπεηηα. Αιιά ηα ζηνηρεία θφζηνπο δε ζα αθνινπζήζνπλ κηα εληαία δηαδξνκή κε άιια ιφγηα, αληαπνθξίλνληαη ζε δηαθνξεηηθφ βαζκφ θαη κε δηαθνξεηηθνχο ξπζκνχο ζηηο κεηαβνιέο ησλ ηηκψλ πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ, φπσο δείρλεη ην δηάγξακκα Γεληθά, ηα θχξηα ζηνηρεία θφζηνπο θαηαζθεπήο εγθαηαζηάζεσλ, ιεηηνπξγηθψλ δαπαλψλ θαη ζπληήξεζεο είλαη πεξηζζφηεξν ζηαζεξά θαη επεξεάδνληαη πην αξγά απφ άιια είδε θφζηνπο, θαζψο θαιχπηνπλ ηηο θαηεγνξίεο ησλ εμνπιηζκψλ, ησλ πιηθψλ, ησλ ηερλννηθνλνκηθψλ θαη ησλ εξγαηηθψλ κέζσλ, ηα νπνία είλαη ηα ιηγφηεξν εηδηθά θαη ζπλαθή κε ηηο επηρεηξήζεηο πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ, θαζψο απηά ηα ζηνηρεία θφζηνπο θαζνξίδνληαη πεξηζζφηεξν απφ ην γεληθφηεξν νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ. Αληίζεηα, ηα θφζηε ησλ ππεξεζηψλ γεψηξεζεο γεο θαη εμνπιηζκνχ (land-drilling services and equipment), εηδηθά ζηηο Ζ.Π.Α., είλαη πνιχ αζηαζή, γεγνλφο πνπ αληαλαθιά ηελ επαηζζεζία ηεο νηθνλνκηθήο απφδνζεο ησλ γεσηξήζεσλ ζηηο κεηαβνιέο ησλ ηηκψλ ηνπ πεηξειαίνπ θαη ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ. Διάγραμμα 3.19: χζςθ μεταξφ των ςυνιςτωςϊν του ανάντθ κόςτουσ και των τιμϊν πετρελαίου και φυςικοφ αερίου (IEA, 2009) 27 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

95 Έλαο θχξηνο παξάγνληαο αθνξά ην βαζκφ ζηνλ νπνίν ηα ζηνηρεία θφζηνπο ππεξεζηψλ θαη ησλ εμνπιηζκψλ πξνκεζεηψλ (equipment supplies) ζα «δηνξζσζνχλ» έλαληη ησλ ζπκβνιαίσλ πνπ θαιχπηνπλ κηα πεξίνδν κεξηθψλ κελψλ ή θαη κεξηθψλ εηψλ (γηα ηα κεγαιχηεξα ππεξάθηηα projects). Οξηζκέλεο εηαηξίεο πεηξειαίνπ έρνπλ πξνζπαζήζεη λα επαλαδηαπξαγκαηεπηνχλ ηα ζηνηρεία θφζηνπο πνπ ηζρχνπλ ζχκθσλα κε ηηο πθηζηάκελεο ζπκβάζεηο, κε ηνπο πξνκεζεπηέο θαη ηνπο παξφρνπο ππεξεζηψλ, αμηνπνηψληαο ηε γεληθφηεξε κείσζε ηεο δξαζηεξηφηεηαο. Λακβάλνληαο ππφςε ηηο θαζπζηεξήζεηο ζπλνιηθά, ην θφζηνο θεθαιαίνπ ησλ αλάληε δξαζηεξηνηήησλ παγθνζκίσο, αλακέλεηαη λα πέζεη θαηά πεξίπνπ 12% ην 2009 ζε ζρέζε κε ην πξνεγνχκελν έηνο, κε ηα ιεηηνπξγηθά θφζηε λα πέθηνπλ ιηγφηεξν απφ 10%. Απηνί νη κέζνη φξνη ζπγθαιχπηνπλ πνιχ κεγάιεο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ, θαζψο ηα θφζηε αλακέλεηαη λα πέζνπλ θαηά ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζηε Βφξεηα Ακεξηθή θαη ην ιηγφηεξν ζηε Γπηηθή Αθξηθή θαη ζηελ ππεξάθηηα (offshore) Βξαδηιία, φπνπ θπξηαξρνχλ νη γεσηξήζεηο βαζέσλ πδάησλ Δγθαηαζηάζεηο πγξνπνίεζεο θπζηθνύ αεξίνπ Σα ζηνηρεία θφζηνπο γηα ηελ αλάπηπμε LNG έρνπλ απμεζεί ζεκαληηθά κεηαμχ ηνπ 2004 θαη ησλ κέζσλ ηνπ 2008, αληηζηξέθνληαο ηελ θαζνδηθή πνξεία ηεο πξνεγνχκελεο δεθαεηίαο. Σν θφζηνο γηα ηελ θαηαζθεπή εγθαηαζηάζεσλ πγξνπνίεζεο δηπιαζηάζηεθε θαηά κέζν φξν ηελ πεξίνδν απηή, αλά κνλάδα παξαγσγηθήο δπλακηθφηεηαο. Σν θφζηνο ησλ κνλάδσλ πνπ είλαη αθφκα ππφ θαηαζθεπή ζα είλαη αθφκα πςειφηεξν ην κέζν θφζηνο ησλ 13 κνλάδσλ πνπ αλακέλεηαη λα ηεζνχλ ζε ιεηηνπξγία κεηαμχ ηνπ 2009 θαη ηνπ 2013 ππνινγίδεηαη ζε πεξίπνπ $830 αλά ηφλν θαη αλά έηνο ηεο δπλακηθφηεηαο έλαληη $430 γηα ηηο 13 κνλάδεο πνπ ηέζεθαλ ζε ιεηηνπξγία ηελ πεξίνδν , φπσο θαίλεηαη παξαθάησ θαη ζην δηάγξακκα Σα ζηνηρεία θφζηνπο ηεο θαηαζθεπήο ησλ ηεξκαηηθψλ ζηαζκψλ επαλαεξηνπνίεζεο απμάλνληαη επίζεο, αιιά γεληθά ιηγφηεξν απφ ηηο εγθαηαζηάζεηο πγξνπνίεζεο ζε πνζνζηηαίεο κνλάδεο. ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, έρεη θαηαζηεί δπλαηή ε θαηαζθεπή πισηψλ ηεξκαηηθψλ (floating terminals), νη νπνίνη κπνξεί λα θνζηίζνπλ ιηγφηεξν απφ ην ήκηζπ ησλ ζηαζεξψλ ρεξζαίσλ ηεξκαηηθψλ ζηαζκψλ (δελ πεξηιακβάλνληαη νη ιηκεληθέο θαη άιιεο ζρεηηθέο ππνδνκέο). Σα ζηνηρεία θφζηνπο γηα ηα δεμακελφπινηα LNG έρνπλ επίζεο απμεζεί, αιιά πάιη κε πην αξγφ ξπζκφ ζε ζρέζε κε ηηο κνλάδεο πγξνπνίεζεο. Οη πηέζεηο ηνπ γεληθνχ θφζηνπο (general cost pressures) αληηζηαζκίδνληαη απφ ηηο νηθνλνκίεο θιίκαθαο γηα ηα κεγαιχηεξα δεμακελφπινηα. Με πςειφηεξν θφζηνο ζε φιν ην κήθνο ηεο αιπζίδαο εθνδηαζκνχ, νη ηηκέο πνπ αληηζηνηρνχλ ζην «λεθξφ» ζεκείν (break-even prices) γηα λέα projects LNG απμήζεθαλ αληίζηνηρα. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

96 Διάγραμμα 3.20: Κόςτθ κεφαλαίου για εγκαταςτάςεισ υγροποίθςθσ φυςικοφ αερίου (ΙΕΑ, 2009) 28 Σα ζηνηρεία θφζηνπο ηνπ engineering, ηεο πξνκήζεηαο θαη ηεο θαηαζθεπήο απμήζεθαλ γηα κηα ζεηξά απφ ιφγνπο, απφ ηνπο νπνίνπο νξηζκέλνη είλαη ζρεηηθνί κε ηε βηνκεραλία θαη άιινη είλαη γεληθνί. Καηά θάπνην ηξφπν, ε βηνκεραλία LNG έπεζε ζχκα ηεο ίδηαο ηεο ηεο επηηπρίαο. Ο αξηζκφο ησλ παξαγσγηθψλ γξακκψλ πγξνπνίεζεο LNG (LNG liquefaction trains) πνπ βξίζθνληαλ ππφ ηαπηφρξνλε θαηαζθεπή, απμήζεθε απφ ην κέζν φξν ησλ 8 θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, ζε 12 ηελ πεξίνδν θαη ζε 16 κεηαμχ ηνπ Ηαλνπαξίνπ ηνπ 2005 θαη ηνπ Γεθεκβξίνπ ηνπ Ζ δήηεζε γηα εμεηδηθεπκέλν εμνπιηζκφ θαη ππεξεζίεο αλαδφρσλ (contractor services) έθζαζε ζε πξσηνθαλή επίπεδα, κεηαηνπίδνληαο ηελ ηζρχ δηαπξαγκάηεπζεο (bargaining positions) ππέξ ησλ εξγνιεπηψλ θαη πξνθαιψληαο ζπκθφξεζε θαη θαζπζηεξήζεηο. Έλαο κηθξφο αξηζκφο αλαδφρσλ έρεη θαηαζθεπάζεη φιεο ζρεδφλ ηηο ππάξρνπζεο εγθαηαζηάζεηο πγξνπνίεζεο θπζηθνχ αεξίνπ. Σα θαζαξά πεξηζψξηα θέξδνπο γηα απηέο ηηο εηαηξίεο σο νκάδα, απμήζεθαλ ζηαζεξά απφ ην 2003 σο ην 2008, αληηθαηνπηξίδνληαο ηελ ηζρπξή δήηεζε θαη ηηο απμαλφκελεο θαζπζηεξήζεηο (increasing backlogs). Οη ζπλζήθεο ηψξα φκσο αιιάδνπλ. Ζ έιιεηςε λέσλ επελδπηηθψλ απνθάζεσλ θαηά ηα ηειεπηαία δχν κε ηξία ρξφληα, ζε ζπλδπαζκφ κε κηα γεληθή κείσζε ηνπ θφζηνπο θαηαζθεπήο θαη ησλ πιηθψλ, πξνδηαγξάθνπλ ρακειφηεξν θφζηνο γηα ηελ θαηαζθεπή λέσλ εγθαηαζηάζεσλ πνπ κπνξνχλ λα δξνκνινγεζνχλ κέζα ζηα επφκελα δχν ρξφληα, θαζψο θαη θάπνηα κείσζε ηνπ θφζηνπο γη απηέο πνπ είλαη ήδε ππφ θαηαζθεπή. Οη ηηκέο ησλ βαζηθψλ πξψησλ πιψλ έρνπλ πέζεη θαηαθφξπθα θάησ απφ ην βάξνο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο χθεζεο. Οη ηηκέο ηνπ ράιπβα κεηψζεθαλ θαηά ην ήκηζπ κεηαμχ ησλ κέζσλ ηνπ 2008 θαη ησλ αξρψλ ηνπ 2009, αλ θαη παξακέλνπλ αξθεηά πάλσ απφ ηα επίπεδα ησλ αξρψλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 2000 θαη αξρίδνπλ λα δείρλνπλ ζεκάδηα επαλάθακςεο ζηα κέζα ηνπ Απηέο νη πηψζεηο έρνπλ αξρίζεη λα επεξεάδνπλ ην θφζηνο ησλ LNG projects, αλ θαη άιια θφζηε θαη θπξίσο ηνπ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

97 εμεηδηθεπκέλνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, δελ είλαη πηζαλφ λα κεησζνχλ πνιχ, αλ φρη θαζφινπ. Καηά κέζν φξν, ην θφζηνο θεθαιαίνπ ζε φιν ην κήθνο ηεο αιπζίδαο LNG ζα κπνξνχζε λα κεησζεί έσο θαη 15% θαηά ην 2009, αιιά δελ κπνξεί λα κεησζνχλ πνιχ πεξηζζφηεξν ζηε ζπλέρεηα ελψ ζα κπνξνχζαλ αθφκα θαη λα αλαθάκςνπλ (νη πξνβιέςεηο γηα ηηο καθξνπξφζεζκεο επελδχζεηο επηηξέπνπλ κηα κέηξηα αλάθακςε ζηα κνλαδηαία θφζηε). Ζ ζέζε ησλ λέσλ εγθαηαζηάζεσλ πγξνπνίεζεο ζα επεξεάζεη επίζεο ην θφζηνο, θαζψο ε αζθάιεηα θαη νη αλεζπρίεο γηα ηελ πξνζηαζία κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε αχμεζε ηνπ θφζηνπο ησλ εγθαηαζηάζεσλ ζηε Νηγεξία, ελψ λέεο εγθαηαζηάζεηο ζηε Μέζε Αλαηνιή θαη ηε Λαηηληθή Ακεξηθή κπνξεί λα «απνιαχζνπλ» ρακειφηεξα θφζηνο ιφγσ ηεο επλντθήο πξφζβαζήο ηνπο ζε ρακεινχ θφζηνπο εξγαζία θαη ιφγσ ησλ «δηδαγκάησλ» θαη ηεο εκπεηξίαο ζηελ θαηαζθεπή πξνεγνχκελσλ εγθαηαζηάζεσλ. Νέα ηερλνινγία πγξνπνίεζεο, φπσο νη πισηέο ππεξάθηηεο πιαηθφξκεο παξαγσγήο (floating production platforms), ζα κπνξνχζε λα ζπκβάιεη ζηε κείσζε ηνπ κνλαδηαίνπ θφζηνπο θαη λα θαη λα επηηξέςεη ηελ αλάπηπμε απνκαθξπζκέλσλ θνηηαζκάησλ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

98 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΟΠΣΙΚΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΑΕΡΙΟΤ ΚΑΙ ΣΙ ΕΠΕΝΔΤΕΙ

99 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4 ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ ΠΟΙΟΙ ΘΑ ΑΠΟΣΕΛΕΟΤΝ ΚΑΙ ΘΑ ΔΙΑΜΟΡΥΩΟΤΝ ΣΗΝ ΠΑΓΚΟΜΙΑ ΑΓΟΡΑ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ 4.1 Δηζαγσγή Ζ Βφξεηα Ακεξηθή είλαη κηα εμαηξεηηθά νινθιεξσκέλε αγνξά θπζηθνχ αεξίνπ, αληηπξνζσπεχνληαο πεξηζζφηεξν απφ ην 25% ηεο παγθφζκηαο δήηεζεο. Ζ πεξηθεξεηαθή αγνξά αλακέλεηαη λα αλαπηπρζεί θαηά 10% σο ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο θαη παξακέλεη ζην ησξηλφ ηεο κέγεζνο ζην ελάξην 450. Σν κε ζπκβαηηθφ αέξην έρεη εληζρχζεη ζεκαληηθά ηελ πεξηθεξεηαθή παξαγσγή θαηά ηα ηειεπηαία ηξία ρξφληα θαη ζα ζπλερίζεη λα απμάλεη ηηο πξνκήζεηεο ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Απηφ έρεη ζνβαξέο επηπηψζεηο γηα ηηο παγθφζκηεο αγνξέο θπζηθνχ αεξίνπ, εηδηθά εμαηηίαο ηνπ αληίθηππνπ ζηηο πεξηθεξεηαθέο εηζαγσγέο LNG, θαζψο απηέο θηάλνπλ κφιηο ηα 61 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο, φληαο ζεκαληηθά κηθξφηεξεο απφ απηέο πνπ είραλ εθηηκεζεί ζε πξνεγνχκελεο κειέηεο. Ζ Ρσζία θαηέρεη ηα κεγαιχηεξα απνζέκαηα θπζηθνχ αεξίνπ ζηνλ θφζκν θαη παξάγεη θαη εμάγεη πεξηζζφηεξν αέξην απφ νπνηαδήπνηε άιιε πεξηνρή. Ζ παξαγσγή ηεο αλακέλεηαη λα απμεζεί ζε 760 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο, κε ηελ αλάπηπμε ησλ θνηηαζκάησλ αεξίνπ ζηε ρεξζφλεζν Γηακάι (Yamal peninsula) λα είλαη βαζηθή γηα λα επηηεπρζεί απηφ ην λνχκεξν. Ζ ρακειφηεξε πξννπηηθή ηεο δήηεζεο έρεη ραιαξψζεη ηηο αλεζπρίεο γηα ηελ πξνζθνξά ηελ πεξίνδν , αιιά παξακέλνπλ ηα εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ην ρξνλνδηάγξακκα θαη ηελ επάξθεηα ησλ επελδχζεσλ ζε ζχλζεηα ππεξάθηηα αιιά θαη πεδία ηεο Αξθηηθήο. ηελ Δπξψπε θαη ηελ Δπξαζία, νη επηπηψζεηο ηεο χθεζεο, ε Γέζκε Μέηξσλ ηεο Δ.Δ. γηα ην Κιίκα θαη ηελ Δλέξγεηα (EU Climate and Energy Package), ε εηζαγσγή ησλ πξψελ νβηεηηθψλ δεκνθξαηηψλ ζε ηηκέο εηζαγσγψλ πνπ είλαη βαζηζκέλεο ζηελ αγνξά, θαζψο θαη ε κεηαξξχζκηζε ησλ εγρψξησλ ηηκψλ, αλακέλεηαη λα δηαδξακαηίζνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε ζπγθξάηεζε αχμεζεο ηεο δήηεζεο θπζηθνχ αεξίνπ σο ην Ζ επίδξαζε απηή είλαη ηδηαίηεξα έληνλε ζην ελάξην 450. Παξ φια απηά, νη αλάγθεο ηεο Δ.Δ. γηα εηζαγσγέο ζπλερίδνπλ λα απμάλνληαη θαη ζηα δχν ελάξηα. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

100 Οη παξαγσγνί θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ πεξηνρή ηεο Καζπίαο πξνζπαζνχλ λα επσθειεζνχλ απφ ηηο βειηησκέλεο εκπνξηθέο ζπλζήθεο ζε φ,ηη αθνξά ην εκπφξην θπζηθνχ αεξίνπ θαζψο ζα αλνίμνπλ λέεο αγνξέο εμαγσγψλ. Ζ επηβεβαίσζε ησλ κεγάισλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ θαη έλαο λένο, κεγάιεο δπλακηθφηεηαο, αγσγφο πξνο ηελ Κίλα, αλακέλεηαη λα εληζρχζνπλ ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγήο ζην Σνπξθκεληζηάλ, ην νπνίν αλαδχεηαη σο κεγάινο παξαγσγφο θπζηθνχ αεξίνπ ην 2030, κε πξνβιεπφκελε παξαγσγή 118 bcm ζην ελάξην Αλαθνξάο. Σν Καηάξ είλαη κηα απφ ηηο θχξηεο ρψξεο ζηνλ θφζκν ζε φ,ηη αθνξά ζε λέα έξγα αλάπηπμεο ζηνλ ηνκέα ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ. Ζ παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ ζην Καηάξ απμήζεθε πνιχ γξήγνξα ζε πεξίπνπ 79 bcm ην 2008 θαη πξνβιέπεηαη λα επεθηαζεί παξαπέξα, θαζψο ηα ηξέρνληα πξνγξάκκαηα ζα σζήζνπλ ηελ παξαγσγή ζε 165 bcm ην 2015 θαη αλέξρεηαη κεηαμχ 190 bcm θαη 225 bcm ην 2030 (αλάινγα κε ην ελάξην). Σν κεγαιχηεξν πνζφ απηήο ηεο αχμεζεο ζα νδεγεζεί πξνο εμαγσγέο, θπξίσο σο LNG, θαζψο ε εμαγσγηθή ηθαλφηεηα LNG αλακέλεηαη λα θηάζεη ηα 105 bcm εηεζίσο ην 2013, απφ 41 bcm ην Ζ πξνβιεπφκελε πςειφηεξε παξαγσγή κεηά ην 2015 είλαη βαζηζκέλε πάλσ ζηε ιήμε ηεο ησξηλήο απαγφξεπζεο (moratorium) ζε λέα έξγα πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ εμαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ. Σν Ηξάλ είλαη ε ηξίηε παγθνζκίσο κεγαιχηεξε θαηαλαιψηξηα ρψξα θπζηθνχ αεξίνπ, κεηά ηηο Ζ.Π.Α. θαη ηε Ρσζία. Σν θνίηαζκα ηνπ South Pars αλακέλεηαη λα παξέρεη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ πξνβιεπφκελσλ απμήζεσλ ηεο παξαγσγήο σο ην ην ελάξην Αλαθνξάο, ε εκπνξεπκαηνπνηεκέλε παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ απμάλεηαη απφ 121 bcm ην 2008 ζε 256 bcm ην 2030 ελψ ζην ελάξην 450 θζάλεη ηα 179 bcm. Ζ αχμεζε ηεο εγρψξηαο θαηαλάισζεο θαζψο θαη νη αλάγθεο επαλέγρπζεο ησλ θνηηαζκάησλ πεηξειαίνπ κε θπζηθφ αέξην, ζπλερίδνπλ λα πεξηνξίδνπλ ηηο δπλαηφηεηεο γηα εμαγσγέο θπζηθνχ αεξίνπ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

101 4.2 Βόξεηα Ακεξηθή Οη Ζ.Π.Α. είλαη ε κεγαιχηεξε θαηαλαιψηξηα ρψξα θπζηθνχ αεξίνπ ζηνλ θφζκν, κε ζπλνιηθή δήηεζε 658 bcm ην Δίλαη επίζεο ν δεχηεξνο κεγαιχηεξνο παξαγσγφο θπζηθνχ αεξίνπ, κεηά ηε Ρσζία, κε αχμεζε 8% ή 42 bcm ζε ζρέζε κε ην Σν κε ζπκβαηηθφ θπζηθφ αέξην έρεη εληζρχζεη ηελ εγρψξηα παξαγσγή ηα ηξία ηειεπηαία ρξφληα θαη ζα ζπλερίζεη λα απμάλεη ηηο πξνκήζεηεο ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ αιιά θαη παξαπέξα. Ζ εμέιημε έρεη ζνβαξέο επηπηψζεηο γηα ηηο παγθφζκηεο αγνξέο θπζηθνχ αεξίνπ. Οη εηζαγσγέο LNG εληφο ησλ Ζ.Π.Α. έρνπλ κεησζεί ζε ζρέζε κε ην 2007 θαη αλακέλεηαη λα κεησζνχλ πεξαηηέξσ ηηο εξρφκελεο δεθαεηίεο. Ο Καλαδάο είλαη ε ηξίηε κεγαιχηεξε ρψξα - παξαγσγφο ζηνλ θφζκν, κε παξαγσγή 175 bcm ην 2008 θαη θαζαξέο εμαγσγέο 88 bcm. Σν Μεμηθφ παξάγεη ζήκεξα πεξίπνπ ην 75% ηεο εηήζηαο δήηεζεο ηνπ ησλ 67 bcm. Τπάξρεη εθηεηακέλε ζχλδεζε αγσγψλ θαη ζεκαληηθέο ξνέο θπζηθνχ αεξίνπ κεηαμχ Καλαδά θαη Ζ.Π.Α., δεκηνπξγψληαο κηα εμαηξεηηθά νινθιεξσκέλε πεξηθεξεηαθή αγνξά. Οη ζπλδέζεηο κεηαμχ Ζ.Π.Α. θαη Μεμηθνχ απμάλνληαη επίζεο (Δηθφλα 4.1). Εικόνα 4.1: Θ υποδομι φυςικοφ αερίου τθσ Βόρειασ Αμερικισ (Natural Gas Market Review 2009) 1 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

102 4.2.1 Εήηεζε αεξίνπ ην ελάξην Αλαθνξάο, ε πξνβιεπφκελε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ζηε Βφξεηα Ακεξηθή, ζεκεηψλεη κηα ζπλνιηθή αχμεζε ηεο ηάμεο ηνπ 10% θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ , κε κηα ειαθξά κείσζε ζην άκεζν κέιινλ θαηά ηε δηάξθεηα κηαο ήπηαο νηθνλνκηθήο αλάθακςεο θη έπεηηα κηα ζηαζεξή αχμεζε απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 2010, θαζψο ε δήηεζε γηα ηελ παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο εληζρχεηαη, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα 4.1. Ζ ζπλνιηθή δήηεζε εληζρχεηαη θαηά 80 bcm απφ ην 2007 σο ην 2030, φληαο ζεκαληηθά κηθξφηεξε απφ ηελ αχμεζε ησλ 260 bcm πνπ ζεκεηψζεθε απφ ην ρακειφηεξν ζεκείν ηεο ην 1986, έσο ην Πάλσ απφ ην ήκηζπ απηήο ηεο πεξηθεξεηαθήο αχμεζεο ζηε δήηεζε, πξνέξρεηαη απφ ην Μεμηθφ, ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ, κε ηε δήηεζε λα απμάλεηαη κφιηο πάλσ απφ ην 1/3 ζηνλ Καλαδά, ελψ ζηηο Ζ.Π.Α. ππάξρεη αθφκα θαη κηα νξηαθή πηψζε σο ην Ζ ειεθηξνπαξαγσγή παξακέλεη ν θχξηνο νδεγφο αχμεζεο ηεο δήηεζεο, παξ φιεο ηηο ζπλνιηθέο βειηηψζεηο ηεο ζεξκηθήο απνδνηηθφηεηαο εμαηηίαο ηεο απφζπξζεο θαη ηεο αληηθαηάζηαζεο παιηφηεξσλ κνλάδσλ κε απνδνηηθφηεξνπο αεξηνζηξφβηινπο ζπλδπαζκέλνπ θχθινπ (CCGTs) θαη αεξηνζηξνβίινπο αλνηθηνχ θχθινπ (open cycle turbines). Ζ δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ζηνλ νηθηαθφ ηνκέα απμάλεηαη κε πνιχ αξγφ ξπζκφ ελψ ε βηνκεραληθή δήηεζε ππνρσξεί ειαθξψο ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. ε νξηζκέλνπο θπβεξλεηηθνχο θχθινπο, κηα κεγάιε δπλεηηθή αγνξά γηα ην θπζηθφ αέξην ζεσξείηαη απφ ηελ αχμεζε ηεο ππνθαηάζηαζεο ησλ πξντφλησλ πεηξειαίνπ ζηηο κεηαθνξέο. Ωζηφζν, αλ θαη ην ζπκπηεζκέλν θπζηθφ αέξην (CNG) θαη κεξηθψο ην LNG, ρξεζηκνπνηείηαη ήδε ζε ηνπηθνχο ζηφινπο νρεκάησλ (φπσο ιεσθνξεία), ε επξεία δεκφζηα ρξήζε ηνπ αεξίνπ ζηηο κεηαθνξέο ζα πεξηνξηζηεί απφ ηελ έιιεηςε ππνδνκήο αλεθνδηαζκνχ, ην απμεκέλν θφζηνο θαη ην κηθξφηεξν θάζκα αλεθνδηαζκνχ ησλ νρεκάησλ CNG. Νέα κέηξα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ απμαλφκελσλ εθπνκπψλ ησλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ είλαη ςειά ζηελ πνιηηηθή αηδέληα θαη ησλ ηξηψλ ρσξψλ. Ζ λέα θπβέξλεζε ησλ Ζ.Π.Α. (πξνεδξία Οκπάκα) έρεη δψζεη πξνηεξαηφηεηα ζηελ εηζαγσγή λνκνζεζίαο ψζηε λα θαηαζηεί δπλαηή ε δεκηνπξγία ελφο ζπζηήκαηνο αλψηαηνπ νξίνπ θαη εκπνξίαο ησλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ (cap-and-trade system). Οη πηζαλέο κειινληηθέο λνκνζεηηθέο πξάμεηο θαηεπζχλνπλ ήδε ηηο επελδπηηθέο απνθάζεηο ζηνλ ηνκέα ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο, πξνο κνλάδεο κε ρακειφηεξν «ίρλνο» άλζξαθα θαη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, ζηελ αλαβνιή απνθάζεσλ, εηδηθά ζε αλζξαθηθέο κνλάδεο, κέρξη νη πνιηηηθέο λα μεθαζαξηζηνχλ πεξηζζφηεξν. ην ελάξην 450, ην νπνίν ζεσξεί φ,ηη έλα επξχ θάζκα πνιηηηθψλ κέηξσλ εηζάγεηαη γηα ηε κείσζε ηεο αχμεζεο ησλ εθπνκπψλ ζε φιε ηελ πεξηθέξεηα, ε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ είλαη αξρηθά κηθξφηεξε ζε ζρέζε κε ην ελάξην Αλαθνξάο, αιιά απμάλεηαη γξήγνξα ζε πνιχ πςειά επίπεδα ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 2020, πξηλ κεησζεί ζε έλα επίπεδν πνιχ ρακειφηεξν ζε ζρέζε κε ην ελάξην Αλαθνξάο ην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

103 Διάγραμμα 4.1: Παραγωγι φυςικοφ αερίου ςτθ Βόρεια Αμερικι ανά τομζα, ςφμφωνα με το ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 2 Απηέο νη ηάζεηο πξνθαινχληαη ιφγσ ηεο δξάζεο αξθεηψλ αληηζηαζκηζηηθψλ παξαγφλησλ. ην ελάξην 450, ε θαηά θεθαιήλ ρξήζε ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζην ηέινο ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ, είλαη 3% ρακειφηεξε απφ ην επίπεδν ηνπ 2008 θαη 8% ρακειφηεξε απφ απηή ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο. Απηή ε ρακειφηεξε δήηεζε ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ επίδξαζε ηεο ηηκνιφγεζεο άλζξαθα, επεξεάδεη ζεκαληηθά ηε ζχλζεζε ηνπ ζηφινπ ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Αξρηθά, ην ρακειφηεξν επίπεδν ηεο δήηεζεο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε κέηξηα αχμεζε ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο απφ ΑΠΔ πνπ κπνξεί λα ζπκβεί εληφο ζχληνκνπ ρξνληθνχ δηαζηήκαηνο, νδεγεί ζε πεξαηηέξσ χθεζε ηεο δήηεζεο απφ αλζξαθηθέο θαη κνλάδεο θπζηθνχ αεξίνπ. Καζψο νη ηηκέο άλζξαθα αλεβαίλνπλ, νη αλζξαθηθέο κνλάδεο απνζχξνληαη ζε κεγαιχηεξνπο αξηζκνχο θαη πξφθεηηαη λα αληηθαηαζηαζνχλ απφ κνλάδεο θπζηθνχ αεξίνπ θαη πεξηζζφηεξν ΑΠΔ θαη ππξεληθήο ελέξγεηαο. Πξνο ην ηέινο ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ, ε ζηαζεξά απμαλφκελε ζπλεηζθνξά απφ ηηο ΑΠΔ θαη ηελ ππξεληθή ελέξγεηα, καδί κε ηελ επαλαθνξά νξηζκέλσλ κνλάδσλ άλζξαθα εμνπιηζκέλσλ κε ηελ ηερλνινγία δέζκεπζεο άλζξαθα θαη απνζήθεπζεο (carbon capture and storage CCS), ζα νδεγήζεη ζε πεξαηηέξσ χθεζε ηεο δήηεζεο θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή. Οη αλάγθεο γηα θπζηθφ αέξην ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή ζε νιφθιεξε ηελ πεξηθέξεηα αλακέλεηαη λα απμεζεί θαηά 56% απφ ην 2007 σο ην 2025 κηα αχμεζε 140 bcm. Πεξίπνπ ην ήκηζπ απηήο ηεο αχμεζεο ράλεηαη ζηε ζπλέρεηα σο ην 2030, θαζψο νη ΑΠΔ θαη νη κνλάδεο άλζξαθα CCS, ιακβάλνπλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ θνξηίνπ (Γηάγξακκα 4.2). ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

104 Διάγραμμα 4.2: Παραγωγι φυςικοφ αερίου ανά τομζα ςτθ Βόρεια Αμερικι, ςφμφωνα με το ενάριο 450 (IEA, 2009) Πξνκήζεηα αεξίνπ: Ζλσκέλεο Πνιηηείεο Ακεξηθήο ην ελάξην Αλαθνξάο, ε παξαγσγή αεξίνπ ζηηο Ζ.Π.Α. πξνβιέπεηαη λα απμεζεί ζηαζεξά θαηά ηηο επφκελεο δχν δεθαεηίεο, αλ θαη κε πην ζπγθξαηεκέλν ξπζκφ απφ φηη κεηά ην 2005 (Γηάγξακκα 4.3). Δπί ηνπ παξφληνο, ε παξαγσγή είλαη νπζηαζηηθά πεξηνξηζκέλε έλαληη ηεο ηνπηθήο δήηεζεο, κηα θαηάζηαζε πνπ αλακέλεηαη λα δηαηεξεζεί γηα ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Ζ παξαγσγή θηάλεη ζε πεξηζζφηεξα απφ 600 bcm ην 2030, πεξηζζφηεξν πεξίπνπ απφ 20 bcm ζε ζρέζε κε ην Ο Καλαδάο εμαθνινπζεί λα παξακέλεη ν θχξηνο εμαγσγέαο πξνο ηηο Ζ.Π.Α., αιιά κε ηνλ φγθν ησλ εμαγσγψλ λα κεηψλεηαη ζηαδηαθά θαζψο νη πξνκήζεηεο απφ ην εζσηεξηθφ ησλ Ζ.Π.Α. απμάλνληαη, ελψ θαη ε παξαγσγή ηνπ Καλαδά θζίλεη θαη πεξηζζφηεξν θαλαδέδηθν αέξην εθκεηαιιεχεηαη γηα ηελ παξαγσγή πεηξειαηνθφξνπ άκκνπ (oil sands production). ην ελάξην 450, ε παξαγσγή αεξίνπ απφ ηηο Ζ.Π.Α. απμάλεηαη κε βξαδχηεξν ξπζκφ ζε ζρέζε κε ην ελάξην Αλαθνξάο, παξά ηελ ελίζρπζε ηεο εγρψξηαο δήηεζεο σο ην 2025, θαζψο νη ρακειφηεξεο δηεζλείο ηηκέο εληζρχνπλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ εηζαγσγψλ LNG. Ζ ηδέα ηεο θαηαζθεπήο ελφο αγσγνχ γηα ηε κεηαθνξά ησλ απνδεδεηγκέλσλ απνζεκάησλ αεξίνπ απφ ην Βφξεηα Σκήκα ηεο Αιάζθα (North Slope of Alaska) ζηηο αγνξέο ησλ επεηξσηηθψλ Πνιηηεηψλ, βξίζθεηαη ππφ ζπδήηεζε θαη δηαπξαγκάηεπζε ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ Πξνο ην παξφλ, ππάξρνπλ δχν αληαγσληζηηθέο πξνηάζεηο, νη νπνίεο ακθφηεξεο ζρεδηάδεηαη λα ηεζνχλ επί ηάπεηνο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 2010, ζε κηα δηαδηθαζία πνπ ζα δεηεζεί ε εθδήισζε πηζαλνχ ελδηαθέξνληνο απφ ηνπο παξαγσγνχο ηεο Αιάζθα θαη ηηο εηαηξίεο δηαλνκήο θπζηθνχ αεξίνπ. Ζ κέγηζηε ζρεδηαδφκελε δπλακηθφηεηα κεηαθνξάο είλαη πεξίπνπ 45 bcm εηεζίσο θαη κε εθηηκψκελν θφζηνο θεθαιαίνπ 30 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα, φπσο έρεη αλαθεξζεί. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

105 Μηα απφ ηηο επηινγέο πεξηιακβάλεη επίζεο έλα ελδερφκελν ηεξκαηηθφ ζηαζκφ LNG κε εμαγσγηθφ ραξαθηήξα ζην Βαιληέδ (Valdez) ζηε Νφηηα αθηή ηεο Αιάζθα. Οη πξνβιέςεηο ηεο εξγαζίαο (θαη ζηα δχν ελάξηα) πεξηιακβάλνπλ έλα λέν αγσγφ κεηαθνξάο θπζηθνχ αεξίνπ απφ ηελ Αιάζθα πξνο ηηο αγνξέο ησλ Ζ.Π.Α. θαη αχμεζε ηεο ζπκβαηηθήο πξνκήζεηαο θπζηθνχ αεξίνπ κεηά ην 2020, αιιά δε ζεσξεί φ,ηη ππάξρνπλ εμαγσγέο LNG. Διάγραμμα 4.3: Προμικεια φυςικοφ αερίου ςτισ Θ.Π.Α. ςτο ενάριο Αναφοράσ(IEA, 2009) 4 Ζ αλάπηπμε ησλ κε ζπκβαηηθψλ πεγψλ θπζηθνχ αεξίνπ έρεη ζπκβάιεη ζεκαληηθά ζηελ ελίζρπζε ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο ησλ Ζ.Π.Α. θαηά ηα ηειεπηαία ηξία ρξφληα, κε κηα ηδηαίηεξα κεγάιε αχμεζε ην 2008, παξ φιε ηε κείσζε ησλ ηηκψλ ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ έηνπο. Απφ ειάρηζηα πάλσ απφ 50% ην 2008, ην πνζνζηφ ηνπ κε ζπκβαηηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ ζηε ζπλνιηθή παξαγσγή αεξίνπ ησλ Ζ.Π.Α., αλακέλεηαη λα απμεζεί ζε ζρεδφλ 60% ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο. Ζ λέα ηερλνινγία έρεη απμήζεη ηελ παξαγσγηθφηεηα αλά πεγάδη απφ κε ζπκβαηηθέο πεγέο θαη απηφ ην ζπκπιήξσκα ζηελ πξνκήζεηα, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αζζελή δήηεζε πνπ αθνινχζεζε ηελ νηθνλνκηθή θξίζε θαη ηα πςειφηεξα απφ ηα ζπλήζε επίπεδα απνζήθεπζεο, έρνπλ νδεγήζεη ζε απφηνκε πηψζε ησλ ηηκψλ θαη ζε δξακαηηθή κείσζε ηεο δξαζηεξηφηεηαο γεσηξήζεσλ θπζηθνχ αεξίνπ ζηηο Ζ.Π.Α.. Ο αξηζκφο ησλ ελεξγψλ γεσηξππάλσλ (drilling rigs) έρεη κεησζεί ζην κηζφ ησλ πςειφηεξσλ επηπέδσλ ηνπ 2008 θαη ζην πξψην κηζφ ηνπ 2009 ήηαλ παξφκνηνο κε ηα επίπεδα ηνπ 2003 θαη ηα κέζα ηνπ 2009, νη ηηκέο θπζηθνχ αεξίνπ ζην Henry Hub (ε ηηκή αλαθνξάο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζηηο Ζ.Π.Α. θαη ζηε Βφξεηα Ακεξηθή) έρνπλ κεησζεί ζε ιίγν πεξηζζφηεξν απφ $3 αλά εθαηνκκχξην Btu (Βξεηαληθή ζεξκηθή κνλάδα), απφ έλα κέζν φξν ζρεδφλ $9/MBtu ην 2008 (δηάγξακκα 4.4). ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

106 Διάγραμμα 4.4: υςχζτιςθ μεταξφ τθσ μζςθσ τιμισ φυςικοφ αερίου και τθσ δραςτθριότθτασ γεωτριςεων ςτισ Θ.Π.Α. (IEA, 2009) 5 Οη λέεο πεγέο εθνδηαζκνχ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα απμήζνπλ ηε ζπλνιηθή παξαγσγή ηεο Βφξεηαο Ακεξηθήο κε θφζηνο πψιεζεο (wellhead cost είλαη ε ηηκή ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ πνπ ρξεψλεηαη απφ ηνπο παξαγσγνχο αεξίνπ θαη πεξηιακβάλεη ηελ αμία ησλ πγξψλ θπζηθνχ αεξίνπ θαη αθνξά φιεο ηηο ζπλαιιαγέο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζηηο Ζ.Π.Α. ελψ ε ηηκή spot Henry Hub είλαη ν νγθν - ζηαζκηζκέλνο κέζνο φξνο ησλ ηηκψλ spot θαη κεηξηέηαη ζην θαηάληε ηνπ wellhead θαζψο έρνπλ αθαηξεζεί απφ ην θπζηθφ αέξην ηα πγξά θαη αθνχ έρεη ζπλαθζεί ην θφζηνο κεηαθνξάο) κεηαμχ $3/MBtu θαη $5/MBtu (ζε δνιάξηα έηνπο 2008 θαη ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηφζν ηνπ θφζηνπο γεψηξεζεο φζν θαη ηνπ θφζηνπο νινθιήξσζεο, δειαδή ησλ εξγαζηψλ πνπ απνβιέπνπλ, αθελφο, ζηνλ έιεγρν ηεο πνηφηεηαο ησλ πδξνγνλαλζξάθσλ θαη αθεηέξνπ ζηελ απξφζθνπηε παξαγσγή, γλσζηψλ σο νινθιήξσζε) γηα ηηο επφκελεο δεθαεηίεο, αλ θαη ηα απμεκέλν θφζηνο πιηθψλ θαη επηλνηθίαζεο ησλ εμεδξψλ γεψηξεζεο (rigrates) αλακέλεηαη λα αζθήζνπλ αλνδηθέο πηέζεηο ζηα κνλαδηαία ζηνηρεία θφζηνπο. Οη πξφζθαηεο βειηηψζεηο ζηελ παξαγσγή αλά πεγάδη, ηδηαίηεξα ζηηο επηιεγκέλεο πεξηνρέο γηα ηελ εμεξεχλεζε ζρηζηνιηζηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ (shale gas plays), ζα έρνπλ σο απνηέιεζκα λα ππάξρεη αλάγθε γηα ιηγφηεξα πεγάδηα θαη κεησκέλε γεσηξεηηθή δξαζηεξηφηεηα (drilling activity) ζην κέιινλ, αλ θαη ηα πςειά πνζνζηά κείσζεο ηνπ κε ζπκβαηηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ ζα απαηηήζνπλ ζπλερή γεψηξεζε θαη νινθιήξσζε λέσλ πεγαδηψλ, γηα λα δηαηεξεζεί ν φγθνο ηεο πξνζθνξάο. Ο ζηφινο ησλ ρεξζαίσλ γεσηξήζεσλ ζηηο Ζ.Π.Α., ζα κεησζεί πξνθαλψο ζε ζπλνιηθφ αξηζκφ, αιιά ζα πεξηιακβάλεη έλα κεγαιχηεξν πνζνζηφ πςειφηεξεο ηζρχνο, εχθνια κεηαθηλνχκελσλ γεσηξππάλσλ, ηθαλψλ γηα γεσηξήζεηο καθξψλ, νξηδφληησλ πεγαδηψλ ζε πεδία κε βάζνο 4000 κέηξα. Απφ ηα κέζα ηνπ 2009, εθηηκάηαη φηη ηνπιάρηζηνλ 5% ηεο παξαγσγηθήο δπλακηθφηεηαο ησλ Ζ.Π.Α. ζα κείλεη αλεθκεηάιιεπηε (shut-in). Έλα κεγάιν πνζνζηφ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

107 ησλ γεσηξήζεσλ πνπ ζπλερίδεηαη κέζα ζην 2009 δηεμάγεηαη απφ θνξείο εθκεηάιιεπζεο κε δεζκεπηηθέο ππνρξεψζεηο γηα ηε δηάλνημε πεγαδηψλ (ή εγθαηαιείπνπλ ππνςήθηεο πεξηνρέο ηηο νπνίεο έρνπλ κηζζψζεη κε πςειφ θφζηνο) θαζψο θαη απφ θνξείο εθκεηάιιεπζεο νη νπνίνη επσθεινχληαη απφ ην ησξηλφ ρακειφηεξν θφζηνο γεψηξεζεο θαη νινθιήξσζεο. ην ηέινο ηνπ 2008, νη Ζ.Π.Α. είραλ 7.5 tcm απνδεδεηγκέλσλ απνζεκάησλ ζπκβαηηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ, πνπ αληηζηνηρεί ζε ιηγφηεξα απφ 13 ρξφληα επάξθεηαο κε βάζε ηνλ ησξηλφ φγθν παξαγσγήο. Όκσο, νη ηειεπηαίεο εθηηκήζεηο ησλ ππφινηπσλ αλαθηήζηκσλ πεγψλ φισλ ησλ ηχπσλ αεξίνπ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ ηεξάζηησλ απνζεκάησλ κε ζπκβαηηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ, επαξθνχλ γηα λα θαιχςνπλ ηα ησξηλά επίπεδα ηεο παξαγσγήο γηα πεξηζζφηεξα απφ 80 ρξφληα, εμαζθαιίδνληαο ηηο πξνκήζεηεο θαηά πνιχ πέξαλ ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Αλ θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ζπζηήκαηνο αγσγψλ ησλ 48 επεηξσηηθψλ Πνιηηεηψλ είλαη ήδε ζε ιεηηνπξγία, θάπνηεο λέεο ζπλδέζεηο ζα ρξεηαζηεί λα πξνζηεζνχλ, εηδηθά γηα ηε ζχλδεζε κε ην δίθηπν ησλ λεφηεξσλ θνηηαζκάησλ (plays) πνπ αλαπηχζζνληαη (φπσο γηα παξάδεηγκα ζηα Rockies). Καζψο νξηζκέλεο απφ απηέο ηηο πξνκήζεηεο βξίζθνληαη θνληχηεξα ζηηο θχξηεο θαηαλαισηηθέο πεξηνρέο ηεο Βφξεηαο Αθηήο απφ φηη νη παξαδνζηαθέο παξαγσγηθέο Πνιηηείεο φπσο ην Σέμαο θαη ε Λνπτδηάλα, ν αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ δηάθνξσλ γεσγξαθηθψλ πεγψλ είλαη πηζαλφ λα επεξεάζεη ηα ηέιε κεηαθνξάο. Οη πεξηβαιινληηθέο πξνθιήζεηο απαηηείηαη, επίζεο, λα ππεξληθεζνχλ Πξνκήζεηα αεξίνπ: Καλαδάο θαη Μεμηθό Ζ παξαγσγή αεξίνπ ζηνλ Καλαδά έρεη αθνινπζήζεη κηα πνιχ παξφκνηα ηάζε κε απηή ησλ Ζ.Π.Α., κε έλα απμαλφκελν πνζνζηφ κε ζπκβαηηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ λα αλαπηχζζεηαη, θαζψο νη ζπκβαηηθέο ιεθάλεο σξηκάδνπλ. Αξθεηέο εηαηξίεο παξαγσγήο θαη παξνρήο ππεξεζηψλ δξαζηεξηνπνηνχληαη θαη ζηηο δχν ρψξεο, ρξεζηκνπνηψληαο ζε κεγάιν βαζκφ ηηο ίδηεο ηερλνινγίεο θαη ε ηερλνγλσζία κεηαθέξεηαη γξήγνξα απφ ηε κηα αγνξά ζηελ άιιε. Ζ παξαγσγή ζηνλ Καλαδά αλακέλεηαη λα κεησζεί ζηαδηαθά, θαηά 15 bcm κεηαμχ 2008 θαη 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα 4.5, ελψ πέθηεη πεξηζζφηεξν θαη ζπγθεθξηκέλα 26 bcm ζην ελάξην 450. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο παξαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ ζην Μεμηθφ είλαη ζπλδεδεκέλν αέξην, αλ θαη έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ πξνέξρεηαη απφ «ζπκπαγή» άκκν (tight sands). Ζ ρψξα έρεη κφλν 360 bcm απνδεδεηγκέλα απνζέκαηα, ηα νπνία αληηζηνηρνχλ ζε επηά ρξφληα επάξθεηαο κε ηνπο ζεκεξηλνχο ξπζκνχο παξαγσγήο, αιιά απηφ αληαλαθιά ηελ ειάρηζηε (εμ)εξεπλεηηθή δξαζηεξηφηεηα ηα ηειεπηαία ρξφληα, αλ θαη ηειηθά νη αλαθηήζηκνη πφξνη ζεσξείηαη φηη είλαη πνιχ κεγαιχηεξνη. Σα πξνβιήκαηα ζηελ θηλεηνπνίεζε ησλ επελδχζεσλ ζεκαίλεη φ,ηη ην Μεμηθφ πξέπεη λα εηζάγεη αέξην γηα λα θαιχςεη ηελ έθξεμε ηεο εγρψξηαο δήηεζεο, ηφζν απφ ηηο Ζ.Π.Α. (κέζσ αγσγψλ) ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

108 φζν θαη σο LNG. Ζ εγρψξηα παξαγσγή πξνβιέπεηαη φηη απμάλεηαη ζην ελάξην Αλαθνξάο θαηά 13 bcm, ή 25% ηελ πεξίνδν , θζάλνληαο ζε 65 bcm, αλ θαη απηφ ζα εμαξηεζεί απφ ηελ επάξθεηα ησλ επελδχζεσλ. ην ελάξην 450, απηή θζάλεη κφιηο ηα 61 bcm. Διάγραμμα 4.5: Προμικεια φυςικοφ αερίου ςτθ Βόρεια Αμερικι ςφμφωνα με το ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) Δηζαγσγέο LNG Ζ Βφξεηα Ακεξηθή δηαζέηεη απηή ηελ πεξίνδν 13 ηεξκαηηθνχο ζηαζκνχο LNG, κε ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα εηζαγσγψλ 145 bcm θαη έηνο. Άιινη 6 είλαη ππφ θαηαζθεπή (ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ελφο ηνπ νπνίνπ ε δπλακηθφηεηα επεθηείλεηαη), νη νπνίνη ζα απμήζνπλ ηε ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα εηζαγσγψλ ζε 214 bcm θαη έηνο. Οη ζπλνιηθέο εηζαγσγέο ην 2008 κεηψζεθαλ θαηά ην ήκηζπ ζε 14 bcm κφιηο 9% ηεο δπλακηθφηεηαο απηήο ηεο πεξηφδνπ θαη θαηά πνιχ θάησ απφ ηνλ παγθφζκην κέζν φξν εθκεηάιιεπζεο ηεο εγθαηεζηεκέλεο δπλακηθφηεηαο πνπ είλαη 37%, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πίλαθα 4.1. Δπίζεο, ππάξρνπλ 19 εγθεθξηκέλα projects γηα ηελ θαηαζθεπή λέσλ ηεξκαηηθψλ ή γηα ηελ επέθηαζε ηεο ππάξρνπζαο δπλακηθφηεηαο, θπξίσο ζηνλ Κφιπν ηνπ Μεμηθνχ. Με βάζε ηηο ησξηλέο ζπλζήθεο, είλαη ακθίβνιν φηη θάπνην απφ απηά ηα projects ζα πξνρσξήζνπλ ζην εγγχο κέιινλ. Οη ζπλνιηθέο εηζαγσγέο LNG ζηηο Ζ.Π.Α. θαη ην Μεμηθφ παξακέλνπλ ζε ρακειά επίπεδα γηα ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ θη έπεηηα αλεβαίλνπλ ζε κηα κέγηζηε ηηκή ησλ 61 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο. Απηέο απμάλνληαη πνιχ πεξηζζφηεξν ζην ελάξην 450, θαζψο ν ζπλδπαζκφο ηεο ηζρπξφηεξεο δήηεζεο θαη ηεο αζζελέζηεξεο πξνζθνξάο σζνχλ πξνο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

109 ηα πάλσ ηηο εηζαγσγέο LNG, ζε 100 bcm ην 2025, πξηλ πέζνπλ ζηα 35 bcm ην 2030 θαζψο ε δήηεζε ππνρσξεί. Πίνακας 4.1: Τφιςτάμενθ και προγραμματιηόμενθ δυναμικότθτα ειςαγωγϊν LNG ςτθ Βόρεια Αμερικι (IEA, 2009) Ζ Ρσζία θαη ε πεξηνρή ηεο Καζπίαο ηελ αλάιπζε καο, φηαλ ρξεζηκνπνηνχκε ηνλ φξν πεξηνρή ηεο Καζπίαο, αλαθεξφκαζηε ζηηο εμήο ρψξεο: Αδεξκπατηδάλ, Καδαθζηάλ, Σνπξθκεληζηάλ θαη Οπδκπεθηζηάλ Εήηεζε αεξίνπ ην ελάξην Αλαθνξάο, ε δήηεζε γηα αέξην ζε νιφθιεξε ηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε θαη ηελ Δπξαζία, απμάλεηαη απφ 697 bcm ην 2008 ζε πεξίπνπ 790 bcm ην Ζ Ρσζία είλαη ε δεχηεξε κεγαιχηεξε θαηαλαιψηξηα ρψξα θπζηθνχ αεξίνπ ζηνλ θφζκν, κεηά ηηο Ζ.Π.Α., θαηαλαιψλνληαο 462 bcm ην Ζ δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ζηε Ρσζία αλακέλεηαη λα κεησζεί αηζζεηά ην 2009, κε ζεκαληηθή κείσζε ζηε βηνκεραληθή θαηαλάισζε, ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή (εμαηηίαο ρακειφηεξεο θαηαλάισζεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο) θαη ζηελ νηθηαθή δήηεζε. Οη επηπηψζεηο ηεο χθεζεο, παξάιιεια κε ηηο αλακελφκελεο βειηηψζεηο ζηελ απνδνηηθφηεηα, δείρλνπλ φ,ηη ε δήηεζε γηα θπζηθφ αέξην ζηε Ρσζία δε ζα θηάζεη μαλά ζηα επίπεδα ηνπ 2008 κέρξη ην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

110 2021 θαη παξακέλεη θάησ απφ ηα 500 bcm αλά έηνο ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Ζ βειηίσζε ηεο απνδνηηθφηεηαο ηφζν ζηε ρξήζε ειεθηξηθήο ελέξγεηαο φζν θαη ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, δηαδξακαηίδεη ξφιν ζηελ απνζχλδεζε ηεο δήηεζεο θπζηθνχ αεξίνπ θαη ηεο αλάπηπμεο ηνπ ΑΔΠ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Σν απνηέιεζκα απηφ είλαη ηδηαίηεξα νξαηφ ζην ελάξην 450. ε απηφ ην ελάξην, ε δήηεζε αεξίνπ δελ επηζηξέθεη ζηα επίπεδα ηνπ 2008 θαη θνξπθψλεηαη ζε ιίγν πεξηζζφηεξν απφ 450 bcm πξηλ ην 2020, πξηλ πέζεη ζηα 405 bcm ην Δλψ απηφ θαίλεηαη λα απνηειεί δξακαηηθή αιιαγή ζηνλ ηξφπν ρξήζεο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζηε Ρσζία, έλα ηέηνην ελάξην είλαη ζχκθσλν κε νξηζκέλεο απφ ηηο θηινδνμίεο ηεο ίδηαο ηεο Ρσζίαο ζε φ,ηη αθνξά ηελ απνδνηηθφηεηα θαη ηελ εμνηθνλφκεζε αεξίνπ. Ζ δήηεζε αεξίνπ ζην ελάξην 450 γηα ην ζχλνιν ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ηεο Δπξαζίαο θζάλεη ηα 650 bcm ην 2030, ιηγφηεξα απφ ηα 697 bcm πνπ θαηαλαιψζεθαλ ζε απηή ηελ πεξηνρή ην Οη βαζηζκέλεο ζηελ αγνξά, ηηκέο εηζαγσγψλ, ε κεηαξξχζκηζε ησλ εγρψξησλ ηηκψλ θαη ε θαηάξγεζε ησλ επηδνηήζεσλ αλακέλεηαη λα δηαδξακαηίζνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε ζπγθξάηεζε αχμεζεο ηεο δήηεζεο ζε φιε ηελ πεξηνρή σο ην Πξηλ ην 2006, νη ηηκέο γηα ην θπζηθφ αέξην θαη ηηο ζπλαθείο κε ην αέξην ππεξεζίεο, φπσο ε δηακεηαθφκηζε (transit) κεηαμχ ησλ πξψελ νβηεηηθψλ δεκνθξαηηψλ (κε εμαίξεζε ηα Βαιηηθά θξάηε), ήηαλ ρακειέο θαη απνκνλσκέλεο απφ ηηο δηεζλείο εμειίμεηο ηεο αγνξάο. Ωζηφζν, ην θφζηνο επθαηξίαο γηα ηε Ρσζία, ηνλ θχξην πξνκεζεπηή, απφ ηε δηαηήξεζε απηψλ ησλ ξπζκίζεσλ ζε εθαξκνγή απμήζεθε ζεκαληηθά, θαζψο νη δηεζλείο ηηκέο αεξίνπ απμήζεθαλ κεηά ην Ζ Ρσζηθή Gazprom, θαηά ζπλέπεηα, πξνψζεζε κηα κεηαβνιή ηνπ θαζεζηψηνο ηηκνιφγεζεο θαη ε δεδεισκέλε πξφζεζε ήηαλ λα κεηαθηλεζεί πξνο έλα Δπξσπατθφ κεραληζκφ θαζνξηζκνχ ηηκψλ (European netback price) γηα ην πεξηθεξεηαθφ εκπφξην αεξίνπ, πνπ ππνινγίδεηαη έρνληαο σο αλαθνξά ηε δηαζέζηκε ηηκή ζηα Γεξκαληθά ζχλνξα κείνλ (-) ην θφζηνο κεηαθνξάο. Κακία εηζαγσγηθή ρψξα δελ έκεηλε απξφζβιεηε απφ απηή ηελ αιιαγή, αλ θαη ρψξεο κε ζηελνχο πνιηηηθνχο δεζκνχο κε ηε Ρσζία, φπσο ε Αξκελία θαη ε Λεπθνξσζία, έρνπλ «δεη» κηα πην ζηαδηαθή αλνδηθή ηξνρηά ησλ ηηκψλ. Ζ κέζε ζηαζκηζκέλε ηηκή εηζαγσγήο (weighted-average import price) γηα πέληε ρψξεο ηεο Δπξαζίαο απμήζεθε πεξηζζφηεξν απφ έμη θνξέο κεηαμχ ηνπ 2004 θαη ησλ αξρψλ ηνπ 2009, ελψ ε δηεζλήο (ζπζρεηηζκέλε κε ηηο ηηκέο πεηξειαίνπ) ηηκή ζηα Γεξκαληθά ζχλνξα απμήζεθε θαηά πεξίπνπ 2.7 θνξέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ίδηαο πεξηφδνπ, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα 4.6. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

111 Διάγραμμα 4.6: Επιλεγμζνεσ τιμζσ ειςαγωγϊν αερίου ςε ςχζςθ με τισ μζςεσ τιμζσ εξαγωγϊν Ρωςικοφ φυςικοφ αερίου (IEA, 2009) 8 Ζ Ρσζία έρεη επίζεο ζέζεη ζηφρνπο γηα ηελ επίηεπμε ηνπ επξσπατθνχ επηπέδνπ ηηκψλ γηα ηνπο εγρψξηνπο θαηαλαισηέο θαη παξφιν πνπ νη αξρηθέο πξνζεζκίεο ηνπ 2011 γηα ηνπο βηνκεραληθνχο θαηαλαισηέο θαη ηνπ 2015 γηα ηα λνηθνθπξηά, δηεπξχλζεθαλ γηα λα απνθεπρζνχλ κεγάιεο απμήζεηο, ζεσξνχκε φηη ε πιήξε ελαξκφληζε ηνπ επηπέδνπ ησλ ηηκψλ ζα πινπνηεζεί ζηε Ρσζία κφιηο θαηά ην 2020 ζην ελάξην Αλαθνξάο. Ζ εηζαγσγή ηνπ επξσπατθνχ επηπέδνπ ηηκνιφγεζεο (European netback-based pricing) ζε νιφθιεξε ηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε θαη ηελ Δπξαζία, πξνκελχεη ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζηε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ, ζηηο επηινγέο γηα ηελ ειεθηξνπαξαγσγή θαη ηελ απνδνηηθφηεηα, αιιά θαη ζηελ αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο. Δμαηηίαο ηεο εγγχηεηαο ζηηο πεγέο θπζηθνχ αεξίνπ θαη ηνπ ρακειφηεξνπ θφζηνπο κεηαθνξάο, νη ηηκέο ζηε Ρσζία θαη ζηηο άιιεο αγνξέο ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο / Δπξαζίαο ζα ηείλνπλ λα παξακέλνπλ ρακειφηεξεο απ φηη ζηελ Δπξψπε / ΟΟΑ, ηδίσο ζηε Ρσζία (θαη ζηα κέιε κηαο ηεισλεηαθήο έλσζεο πνπ ζπκπεξηιακβάλεη ηε Ρσζία), ιφγσ ησλ ξσζηθψλ εμαγσγηθψλ δαζκψλ γηα ην θπζηθφ αέξην. Παξ φια απηά, κηα μεθάζαξε, βαζηζκέλε ζηελ αγνξά, ζχλδεζε κε κηα δηεζλή ηηκή ζα δεκηνπξγνχζε θίλεηξν γηα κείσζε ηεο κε απνδνηηθφηεηαο ζηελ θαηαλάισζε θπζηθνχ αεξίνπ. Απηφ ζα αχμαλε ηελ ειθπζηηθφηεηα ησλ εγρψξησλ πσιήζεσλ γηα ηνπο παξαγσγνχο θπζηθνχ αεξίνπ, ηδηαίηεξα γηα ηνπο αλεμάξηεηνπο παξαγσγνχο κε πεξηνξηζκέλε πξφζβαζε ζηηο εμαγσγηθέο αγνξέο θαζψο επίζεο ζα έζεηε ηηο δηαθξαηηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ πξψελ νβηεηηθψλ δεκνθξαηηψλ ζε κηα πην δηάθαλε εκπνξηθή βάζε. Σα πεξηζψξηα γηα εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο ζηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε / Δπξαζία είλαη ηεξάζηηα, ηδηαίηεξα ζηε Ρσζία. Ζ ππεξθαηαλάισζε ελέξγεηαο ήηαλ ελζσκαησκέλε ζηηο νβηεηηθήο επνρήο, εκπνξηθέο θαη αζηηθέο ππνδνκέο θαη νη ρακειέο ηηκέο απφ ην 1991 έρνπλ πξνζθέξεη ιίγα θίλεηξα γηα λα αληηθαηαζηαζνχλ ηα απνζέκαηα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

112 θεθαιαίνπ πνπ έρνπλ ππνζηεί σξίκαλζε (ageing capital stock) θαη γηα ηε βειηίσζε ηεο απνδνηηθφηεηαο. Ζ Ρσζία θαη άιινη παξαγσγνί πδξνγνλαλζξάθσλ ζηελ Κεληξηθή Αζία είλαη κεηαμχ ησλ ρσξψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ πεξηζζφηεξε ελέξγεηα αλά κνλάδα ηνπ ΑΔΠ. Ζ Οπθξαλία θαζαξφο εηζαγσγέαο ελέξγεηαο μερσξίδεη επίζεο σο έλαο κε απνδνηηθφο θαηαλαισηήο ελέξγεηαο, γεγνλφο πνπ επηδεηλψλεη ηελ εμάξηεζή ηεο απφ ην εηζαγφκελν αέξην. Ζ Ρσζία έρεη αλαθνηλψζεη ηελ πξφζεζή ηεο λα κεηψζεη ηελ ελεξγεηαθή ηεο έληαζε θαηά 40% ην 2020 (έλαληη 32% κείσζε ζην ελάξην 450) θαη άιιεο ρψξεο ζηελ πεξηνρή έρνπλ επίζεο εηζαγάγεη πξνγξάκκαηα θαη πνιηηηθέο γηα ηελ επίηεπμε κεγαιχηεξεο απνδνηηθφηεηαο (δηάγξακκα 4.7). Διάγραμμα 4.7: Ενεργειακι ζνταςθ ςε ςχζςθ με το ΑΕΠ (ενεργειακά ιςοδφναμο δυναμικό ανά χιλιάδεσ δολάρια του ΑΕΠ) ςε επιλεγμζνεσ χϊρεσ και περιφζρειεσ (IEA, 2009) 9 Τπάξρνπλ ηξεηο βαζηθνί ηνκείο ζηνπο νπνίνπο ε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε / Δπξαζία ζα κπνξνχζε λα κεησζεί, κε ηε κεγαιχηεξε δπλαηφηεηα εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο λα κπνξεί λα ζεκεησζεί ζηε Ρσζία, ηελ Οπθξαλία θαη ηηο ρψξεο ηεο Κεληξηθήο Αζίαο: Ζιεθηξνπαξαγσγή: ν ηνκέαο ειεθηξνπαξαγσγήο ζηε Ρσζία θαηαλάισζε πεξηζζφηεξα απφ 170 bcm ην 2007, πνζφηεηα ε νπνία ήηαλ κεγαιχηεξε απφ ην 1/3 ηεο ζπλνιηθήο θαηαλάισζεο θπζηθνχ αεξίνπ ζηε Ρσζία θαη κεγαιχηεξε απφ ην 1/4 ηεο δήηεζεο αεξίνπ ζην ζχλνιν ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο / Δπξαζίαο. Σν πνζνζηφ ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ ζπλνιηθή ειεθηξνπαξαγσγή ζηε Ρσζία έρεη απμεζεί θαηά ηέζζεξηο πνζνζηηαίεο κνλάδεο απφ ην 2000, κε ηηο ρακειέο εγρψξηεο ηηκέο λα θάλνπλ ην αέξην σο ην θαχζηκν επηινγήο ε παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ κνλάδεο θπζηθνχ αεξίνπ αληηπξνζσπεχεη ζρεδφλ ην ήκηζπ ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο. Δλψ ε δηεζλήο αμηνιφγεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο ηεο Ρσζηθήο ειεθηξνπαξαγσγήο είλαη δχζθνιε, ιφγσ ηεο επηθξάηεζεο ησλ κνλάδσλ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

113 ζπκπαξαγσγήο ειεθηξηζκνχ θαη ζεξκφηεηαο, ε Gazprom εθηηκά φηη ηα κέζα επίπεδα απφδνζεο ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο απφ κνλάδεο θπζηθνχ αεξίνπ είλαη ρακειφηεξε απφ 35%, έλαληη ηνπ πεξίπνπ 50% πνπ ηζρχεη γηα ηηο ζχγρξνλεο κνλάδεο ζπλδπαζκέλνπ θχθινπ. Οη πςειφηεξεο ηηκέο γηα ην θπζηθφ αέξην, παξάιιεια κε ηε ζπλερηδφκελε αλαδηάξζξσζε ηνπ ηνκέα ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, ζα πξέπεη λα δεκηνπξγήζνπλ ηζρπξά θίλεηξα γηα επελδχζεηο ζε πεξηζζφηεξν απνδνηηθή ηερλνινγία. ε φιε ηελ πξνβιεπφκελε πεξίνδν σο ην 2030, νη πςειφηεξεο ηηκέο ζα αιιάμνπλ, επίζεο, ηε ρξήζε ηνπ αεξίνπ απφ ηελ παξαγσγή ελέξγεηαο γηα ηελ θάιπςε θνξηίνπ βάζεο, θπξίσο ζε πεξηνρέο φπνπ ν άλζξαθαο θαη ε ππξεληθή ελέξγεηα είλαη πεξηζζφηεξν αληαγσληζηηθά θαχζηκα, πξνο ηελ θάιπςε ηεο θνξπθήο ηεο δήηεζεο (θνξηίν αηρκήο). Απηφ ην απνηέιεζκα έρεη ήδε παξαηεξεζεί ζηελ Οπθξαλία απφ ην Βηνκεραλία: ε βηνκεραληθή παξαγσγή ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο / Δπξαζίαο είλαη εμαηξεηηθά αλαπνηειεζκαηηθή. Λακβάλνληαο ηε βηνκεραλία ζηδήξνπ θαη ράιπβα σο παξάδεηγκα, εθηηκνχκε φηη νη εηδηθέο δπλαηφηεηεο εμνηθνλφκεζεο ζηε βηνκεραλία ράιπβα ηεο Οπθξαλίαο είλαη 0.21 ηφλνη ηζνδπλάκνπ πεηξειαίνπ (toe) αλά ηφλν παξαγφκελνπ ράιπβα (νη δπλαηφηεηεο εμνηθνλφκεζεο ηζνδπλακνχλ κε πεξίπνπ κε 230 m 3 θπζηθνχ αεξίνπ αλά ηφλν). Απηφ είλαη πεξηζζφηεξν απφ ην δηπιάζην ηνπ παγθφζκηνπ κέζνπ φξνπ θαη πςειφηεξν απφ φηη ηζρχεη καδί γηα ηελ Κίλα θαη ηε Ρσζία (θαη ζηηο δχν καδί είλαη 0.14 toe / tonne) (IEA, 2009). Πξηλ ηελ νηθνλνκηθή θξίζε, ζηνηρεία απφ ηελ Οπθξαλία έδεηρλαλ φηη νη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο βηνκεραληθνχο θαηαλαισηέο είραλ λα αληηκεησπίζνπλ πςειφηεξα θφζηε εηζξνψλ θπζηθνχ αεξίνπ, ππνβνεζνχκελα απφ ηηο απμεκέλεο δηεζλείο ηηκέο γηα ηα πξντφληα ηνπο, κε απνηέιεζκα νη εηαηξίεο λα αξρίζνπλ λα δίλνπλ έκθαζε ζε κέηξα εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Ωζηφζν, ε χθεζε έρεη θαηαζηήζεη πην δχζθνιε ηε ρξεκαηνδφηεζε επελδχζεσλ ζηνλ εθζπγρξνληζκφ θαη ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη απηφ ζα κπνξνχζε λα θαζπζηεξήζεη ηηο κειινληηθέο κεηψζεηο ζηελ έληαζε ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζηε βηνκεραληθή παξαγσγή θαζψο επίζεο θαη ηελ άζθεζε πίεζεο ζηηο θπβεξλήζεηο λα πηνζεηήζνπλ κηα πην βαζκηαία κεηάβαζε-πξνζέγγηζε ζηε κεηαξξχζκηζε ησλ εγρψξησλ ηηκψλ. Οηθηαθόο ηνκέαο θαη ηειεζέξκαλζε: ε ελέξγεηα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηα θηίξηα (π.ρ. γηα ζέξκαλζε, δεζηφ λεξφ, καγείξεκα, θσηηζκφ θαη εθαξκνγέο ζπζθεπψλ) αληηπξνζσπεχεη πεξίπνπ ην 1/3 ηεο ηειηθήο ρξήζεο ελέξγεηαο ζηε Ρσζία θαη ηελ Οπθξαλία. Ζ δπλαηφηεηα εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο ζε απηφ ηνλ ηνκέα ζπλδέεηαη ζε κεγάιν βαζκφ κε βειηηψζεηο ζηα εμαηξεηηθά ρακειήο απνδνηηθφηεηαο ζπζηήκαηα ηειεζέξκαλζεο θαη κε ηελ ελίζρπζε ηεο ελεξγεηαθήο απφδνζεο ησλ θηηξίσλ κέζσ θαιχηεξεο κφλσζεο θαη πιηθψλ θαηαζθεπήο. Ζ ζρεηηθά πςειή ρξήζε ελέξγεηαο ζηνλ νηθηαθφ ηνκέα ζηε Ρσζία κπνξεί ελ κέξεη λα εμεγεζεί απφ ηηο ρακειέο κέζεο ζεξκνθξαζίεο. Ωζηφζν, ε Παγθφζκηα Σξάπεδα (2008) ζπλέθξηλε ηηο ελεξγεηαθέο εληάζεηο κεηαμχ Ρσζίαο θαη Καλαδά, κηαο ρψξαο κε ζπγθξίζηκεο κέζεο εηήζηεο ζεξκνθξαζίεο θαη βξήθε φηη ε ελεξγεηαθή έληαζε ζηνλ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

114 νηθηαθφ ηνκέα θαη ηα ζπζηήκαηα ζέξκαλζεο ζηε Ρσζία είλαη ππεξδηπιάζηα απφ ηα αληίζηνηρα γηα ηνλ Καλαδά. Οη κεηαξξπζκίζεηο ησλ εγρψξησλ ηηκψλ θαη ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο απφ λέν, πην απνδνηηθφ απφζεκα θεθαιαίνπ, αληηπξνζσπεχνπλ ηελ πην νηθνλνκηθή πεγή απμεκέλεο πξνκήζεηαο αεξίνπ γηα ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο / Δπξαζίαο. ηελ πεξίπησζε ηεο Ρσζίαο, νη ελεξγεηαθνί πφξνη πνπ ζα απειεπζεξσζνχλ κέζσ ηεο απμεκέλεο απνδνηηθφηεηαο κπνξνχλ λα γίλνπλ δηαζέζηκνη ζην έλα ηξίην ηνπ θφζηνπο ηεο θαηαζθεπήο λέσλ ελεξγεηαθψλ εγθαηαζηάζεσλ εθνδηαζκνχ (Παγθφζκηα Σξάπεδα, 2008). Ζ αχμεζε ζηηο ηηκέο πνπ θαηαβάιινληαη απφ ηε Ρσζία γηα αέξην πνπ ιακβάλεη απφ ηελ Κεληξηθή Αζία θαζψο θαη ην πςειφηεξν θφζηνο πνπ αλακέλεηαη γηα ηελ αλάπηπμε λέσλ θνηηαζκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ ζεκαίλνπλ φηη νη βειηηψζεηο ζηελ απνδνηηθφηεηα ηεο εγρψξηαο δήηεζεο αεξίνπ θαζίζηαληαη απαξαίηεην ζηνηρείν γηα έλα «πγηέο» Ρσζηθφ ηζνδχγην αεξίνπ θαη νηθνλνκηθήο επεκεξίαο Ρσζηθή πξνκήζεηα-πξνζθνξά αεξίνπ Ζ Ρσζία θαηέρεη ηα κεγαιχηεξα απνζέκαηα θπζηθνχ αεξίνπ ζηνλ θφζκν θαη είλαη ν κεγαιχηεξνο παγθφζκηνο παξαγσγφο θαη εμαγσγέαο θπζηθνχ αεξίνπ. Ζ Ρσζία δηαζέηεη ην 1/4 ησλ ζπλνιηθψλ απνδεδεηγκέλσλ παγθφζκησλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ θαη ζπγθεθξηκέλα πεξίπνπ 45 tcm, κε έλα κεγάιν αλεμεξεχλεην δπλακηθφ πφξσλ πέξα απφ ην παξαπάλσ λνχκεξν. Οη θχξηεο παξαγσγηθέο πεξηνρέο είλαη ζηελ πεξηνρή Nadym Pur - Taz ηεο Γπηηθήο ηβεξίαο (βι. Δηθφλα 4.2) θαη ζπγθεθξηκέλα ηα ηξία ππεξ-γηγαληηαία θνηηάζκαηα (Yamburg, Urengoy θαη Medvezhye) πνπ αξρηθά αλαπηχρζεθαλ ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1970 θαη Ζ παξαγσγή ζε απηά ηα πεδία είλαη ζε καθξνρξφληα χθεζε θαη κεηψζεθε πεξαηηέξσ θαηά 14 bcm ην 2008, απμάλνληαο ηελ πίεζε ζηελ θξαηηθή Gazprom γηα ηελ αλαδήηεζε ελαιιαθηηθψλ πεγψλ πξνκήζεηαο αεξίνπ, φπσο ην γεηηνληθφ πεδίν Zapolyarnoye, ην νπνίν εληάρζεθε ζηελ παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα ην Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ην πεδίν Yamburg εληάρζεθε γηα πξψηε θνξά ζηελ παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα ην έηνο 1985 κε θνξχθσζε ηεο παξαγσγήο ηνπ ην 1994 χςνπο 179 bcm θαη ην πνζνζηφ κείσζεο ηεο παξαγσγήο ην 2003 ήηαλ 39%. Σν θνίηαζκα Urengoy εληάρζεθε γηα πξψηε θνξά ην 1977, κε θνξχθσζε ηεο παξαγσγήο ηνπ χςνπο bcm ην 1987 θαη πνζνζηφ κείσζεο ην % ελψ ηα αληίζηνηρα λνχκεξα γηα ην Medvezhye είλαη γηα ηελ έληαμε παξαγσγήο ην 1971, θνξχθσζε παξαγσγήο ην 1983 κε 75 bcm θαη πνζνζηφ κείσζεο ην 2003 ίζν κε 75.8%. 10 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

115 Εικόνα 4.2: Περιοχι του Nadym-Pur-Taz (East European Gas Analysis, Απρίλιοσ 2010, Εικόνα 4.3: Κφρια όδευςθ αγωγϊν φυςικοφ αερίου τθσ Ρωςίασ (East European Gas Analysis, Απρίλιοσ 2010, Πάλσ απφ ην ήκηζπ ηνπ ξσζηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ παξαδίδεηαη γηα εγρψξηα θαηαλάισζε, αιιά ε Ρσζία είλαη επίζεο ν θχξηνο εμαγσγέαο θπζηθνχ αεξίνπ πξνο ηηο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

116 επξσπατθέο ρψξεο. Σφζν ε Δπξψπε-ΟΟΑ φζν θαη ε Δ.Δ. σο ζχλνιν, εμαξηψληαη απφ ηε Ρσζία γηα πεξίπνπ ην 1/4 ησλ ζπλνιηθψλ ηνπο αλαγθψλ ζε αέξην, ην νπνίν κεηαθέξεηαη σο επί ην πιείζηνλ κέζσ αγσγψλ δηακεηαθφκηζεο κέζσ ηεο Οπθξαλίαο θαη ηεο Λεπθνξσζίαο, φπσο δείρλεη θαη ε Δηθφλα 4.3. Ζ Gazprom θαηέρεη δεζπφδνπζα ζέζε ζηε Ρσζηθή παξαγσγή αεξίνπ θαη ηε κεηαθνξά, θαζψο ζε απηή αλήθεη ην Ρσζηθφ ζχζηεκα κεηαθνξάο αεξίνπ θη έρεη ην κνλνπψιην ζηηο εμαγσγέο αεξίνπ. Γηαζέηεη επίζεο ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ ηεο Ρσζίαο. Σν 2008, ηα δηεζλψο ειεγκέλα απνδεδεηγκέλα θαη πηζαλά απνζέκαηα αεξίνπ ηεο Gazprom, απμήζεθαλ θαηά 0.9% ζε 21 tcm θαη ηα απνζέκαηά ηεο ζχκθσλα κε ην Ρσζηθφ ζχζηεκα ηαμηλφκεζεο (A+B+C 1, δειαδή ηα πξνζεγγηζηηθά ηζνδχλακα κε απνδεδεηγκέλα + πηζαλά + κεξηθψο δπλαηά) ππνινγίδνληαη ζε πεξίπνπ 33.1 tcm, κηα αχμεζε 11%. Δληζρπκέλε απφ εμαγνξέο, ε Gazprom έρεη απνζεκαηνπνηήζεη (εμαζθαιίζεη) πεξηζζφηεξν αέξην απφ απηφ πνπ παξάγεηαη γηα ηέηαξην ρξφλν ζηε ζεηξά, κε ην ξπζκφ αχμεζεο ησλ απνζεκάησλ λα ππεξβαίλεη ην ξπζκφ αχμεζεο ηεο παξαγσγήο θαη ζπγθεθξηκέλα ην πνζνζηφ αλαπιήξσζεο ησλ απνζεκάησλ ήηαλ 133% ην 2008, πάλσ απφ ην 116% ηνπ Ζ επίδνζε απηή ρξεζηκεχεη γηα λα επηβεβαηψζεη φηη ε επάξθεηα ησλ απνζεκάησλ ζηε Ρσζία δελ είλαη ην θχξην ζέκα γηα ηελ εμεηαδφκελε πεξίνδν ζε απηή ηελ εξγαζία. Αλαιπηηθά ζηνηρεία γηα ην ηζνδχγην ηνπ αεξίνπ ζηε Ρσζία, ην έηνο 2008, θαίλνληαη ζην δηάγξακκα 4.8. Διάγραμμα 4.8: Ρωςικό ιςοηφγιο αερίου, για το ζτοσ 2008 (IEA, 2009) 10 Παξά ηε ζεκαληηθή απηή βαζηθή ζέζε, ππάξρνπλ αθφκα αβεβαηφηεηεο γηα ηε κειινληηθή πνξεία ηεο Ρσζηθήο παξαγσγήο αεξίνπ θαη ησλ εμαγσγψλ. Οη Ρψζνη αμησκαηνχρνη αλαγλσξίδνπλ φηη νη επαξρίεο ηεο Γπηηθήο ηβεξίαο πνπ παξέρνπλ ην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

117 κεγαιχηεξν κέξνο ηεο ηξέρνπζαο παξαγσγήο αεξίνπ, κπνξνχλ λα θαιχπηνπλ κφιηο ην 26% κε 30% ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο ην Πνιινί παξαηεξεηέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο Γηεζλνχο Τπεξεζίαο Δλέξγεηαο (IEA), έρνπλ παξαηεξήζεη ην πςειφ θφζηνο θαη ηελ πνιππινθφηεηα ησλ λέσλ πεδίσλ πνπ ρξεηάδεηαη λα αλαπηπρζνχλ, ζε πεξηνρέο φπσο ε ρεξζφλεζνο ηνπ Γηακάι θαη ε Θάιαζζα ηνπ Μπάξεληο (Barents Sea) θη έρνπλ δεηήζεη λα ελεκεξσζνχλ γηα ην αλ πξαγκαηνπνηνχληαη επαξθείο επελδχζεηο γηα ηε δηαζθάιηζε επαξθψλ θη έγθαηξσλ πξνκεζεηψλ θπζηθνχ αεξίνπ ζηνπο εγρψξηνπο θαη μέλνπο θαηαλαισηέο. Ζ ρακειφηεξε πξννπηηθή ηεο δήηεζεο έρεη δψζεη ζηε Gazprom επηπιένλ ρξφλν γηα λα ζέζεη λέα πεδία ζε παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα θαη λα θαζεζπράζεη ηηο αλεζπρίεο γηα ηελ πξνκήζεηα αεξίνπ ηελ πεξίνδν Αιιά, θαηά θάπνην ηξφπν, ε ρξνληθή δηαδηθαζία ηεο ιήςεο θαη ηεο επάξθεηαο ηνπ επελδπηηθνχ δηθαηψκαηνο ζηε Ρσζία έρεη γίλεη πεξηζζφηεξν πνιχπινθε ζε ζρέζε κε ηελ πξνεγνχκελε πεξίνδν. Πξψηνλ, ε απφηνκε βξαρππξφζεζκε πηψζε ηεο δήηεζεο γηα ξσζηθφ αέξην, εμαηηίαο ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, είρε σο απνηέιεζκα κηα εμίζνπ απφηνκε πηψζε ησλ εζφδσλ, κεηψλνληαο ηα δηαζέζηκα θεθάιαηα γηα λέεο επελδχζεηο. Ζ Gazprom αλακέλεη ηα θέξδε ησλ εμαγσγψλ λα πέζνπλ θαηά 38% ην 2009 ζε ζρέζε κε ην 2008 θαη νη αμησκαηνχρνη ηεο εηαηξίαο αλέθεξαλ φηη ην επελδπηηθφ πξφγξακκα ηεο Gazprom γηα ην 2009 ζα πέζεη θαηά πεξίπνπ 47% απφ ηα 27.8 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα ζηα κέζα ηνπ 2008, ζε έλα αλαζεσξεκέλν πνζφ ηεο ηάμεο ησλ 14.6 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ. Σα δηαζέζηκα θεθάιαηα γηα ηελ αλάπηπμε λέσλ πεδίσλ έρνπλ πεξηνξηζηεί απφ ηηο ζπλερηδφκελεο εμαγνξέο ηεο Gazprom, ζηηο νπνίεο ζπκπεξηιακβάλνληαη γηα ην 2009 ε εμαγνξά ηνπ πνζνζηνχ 20% ηεο ENI ζηελ Gazpromneft έλαληη 4.2 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ. Ζ θίλεζε απηή αθνινχζεζε άιιεο κεγάιεο νηθνλνκηθέο επελδχζεηο φπσο ην 50% ζηε Sakhalin Energy (ην Sakhalin-II project), θαζψο επίζεο θαη ηηο επεθηάζεηο κέζσ εμαγνξψλ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο Mosenergo, ξσζηθήο εηαηξίαο παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πνπ παξέρεη ειεθηξηθφ ξεχκα θαη ζέξκαλζε ζηε Ρσζηθή πξσηεχνπζα. Οη ζπλνιηθέο δαπάλεο γηα ην 2009 γηα εμαγνξέο, απφ ην 2004, είραλ θηάζεη ηα 43 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα σο ηα κέζα ηνπ Γεχηεξνλ, ππάξρνπλ κεγαιχηεξεο κεζνπξφζεζκεο αβεβαηφηεηεο ζηνλ ηνκέα ηεο δήηεζεο, πεξηπιέθνληαο ηηο απνθάζεηο γηα ην ρξνλνδηάγξακκα ησλ λέσλ επελδχζεσλ. Γελ είλαη βέβαην πφζν γξήγνξα ε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ζα αλαθάκςεη κεηά ηελ θξίζε θαη, γεληθφηεξα, νη πνζφηεηεο θπζηθνχ αεξίνπ πνπ ζα απαηηήζνπλ απφ ηε Gazprom νη εγρψξηνη θαηαλαισηέο θαη νη θχξηεο Δπξσπατθέο αγνξέο εμαγσγψλ θαζψο θαη νη λέεο πνιηηηθέο ζρεηηθά κε ηελ απνδνηηθφηεηα, ηελ ππξεληθή ελέξγεηα θαη ηηο ΑΠΔ πνπ πξφθεηηαη λα εθαξκνζηνχλ ζηελ ρξνληθή πεξίνδν σο ην Ζ λέα δπλακηθή ησλ αγνξψλ αεξίνπ, θπξίσο ζηε Βφξεηα Ακεξηθή, έρνπλ επίζεο ζέζεη ππφ ακθηζβήηεζε ηε βησζηκφηεηα ησλ θηινδνμηψλ ηεο Ρσζίαο λα θαηαζηεί «παίθηεο» ζηελ αγνξά LNG ηνπ Αηιαληηθνχ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

118 Σξίηνλ, νη εηζαγσγέο απφ ηελ Κεληξηθή Αζία, νη νπνίεο έρνπλ παξάζρεη έλα ζρεηηθά θζελφ θαη επέιηθην ζπκπιήξσκα ζην Ρσζηθφ ηζνδχγην αεξίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα, έρνπλ γίλεη πην αθξηβέο θαη ππφθεηληαη ζε αληαγσληζκφ απφ άιινπο αγνξαζηέο, θπξίσο απφ ηελ Κίλα. Σέινο, ε δηακάρε γηα ην θπζηθφ αέξην κε ηελ Οπθξαλία ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2009, έζεζε ππφ ακθηζβήηεζε ηελ αμηνπηζηία ησλ ππαξρφλησλ δηαδξφκσλ (νδψλ) κεηαθνξάο γηα ηηο Ρσζηθέο εμαγσγέο αεξίνπ. Ζ αλάπηπμε ησλ λέσλ πεδίσλ ζηε ρεξζφλεζν ηνπ Γηακάι (Δηθφλα 4.4) έρεη γίλεη ην ζεκείν-θιεηδί γηα ηελ κειινληηθή πξνκήζεηα θπζηθνχ αεξίνπ θαηά ηελ πξνβιεπφκελε πεξίνδν. Σα εμεξεπλεκέλα απνζέκαηα ζηε ρεξζφλεζν ηζνδπλακνχλ κε πεξηζζφηεξα απφ 10 tcm θαη ε Gazprom εθηηκά φηη ε ρεξζφλεζνο θαη νη παξαθείκελεο ππεξάθηηεο πεξηνρέο ζα κπνξνχζαλ λα ππνζηεξίμνπλ ηελ παξαγσγή αεξίνπ ησλ 310 bcm κε 360 bcm θαη έηνο σο ην Εικόνα 4.4: Σα πεδία του Γιαμάλ και του Κόλπου Ob-Taz και το ςχεδιαηόμενο δίκτυο μεταφοράσ (Oxford Institute for Energy Studies) 12 Ζ αλάπηπμε ηνπ Γηακάι έρεη κείλεη πίζσ απφ ηηο αλεζπρίεο γηα ην θφζηνο θαη ηελ νηθνλνκηθή βησζηκφηεηα ζε κηα επνρή ρακειφηεξσλ δηεζλψλ ηηκψλ θαη ζπλερηδφκελσλ επηδνηήζεσλ ζηηο εγρψξηεο πσιήζεηο. Δλ ησ κεηαμχ, νη εηζαγσγέο απφ ηελ Κεληξηθή Αζία, ε επηπιένλ παξαγσγή απφ ηελ πεξηνρή Nadym Pur - Taz (θπξίσο ην κεγάιν πεδίν Zapolyarnoye, φπσο θαίλεηαη αλαιπηηθά ζηνλ πίλαθα 4.2) θαη ε παξαγσγή απφ αλεμάξηεηνπο παξαγσγνχο, βνήζεζε ψζηε λα γεθπξσζεί ην ράζκα. Ωζηφζν, παξά ηηο πξνζπάζεηέο ηεο λα επεθηείλεη ηελ παξαγσγή ηεο θαη λα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

119 κεηξηάζεη ηνπο ξπζκνχο κείσζεο ζηελ πεξηνρή Nadym Pur - Taz, ε Gazprom έρεη θζάζεη ζηα φξηα απηήο ηεο ζηξαηεγηθήο «γεθχξσζεο» θη έρεη αθφκα λα πξνρσξήζεη ζε ελαιιαθηηθή δξάζε, π.ρ. γηα ηελ αλάπηπμε ησλ κηθξφηεξσλ πεδίσλ ζηελ πεξηνρή ηνπ θφιπνπ Ob Taz, ηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ ελίζρπζε ηεο πξνζθνξάο σο ην Ζ επηινγή ηνπ θαηάιιεινπ ρξνλνδηαγξάκκαηνο γηα ηελ παξαγσγή απφ ηε ρεξζφλεζν Yamal είλαη ζηξαηεγηθήο ζεκαζίαο γηα ηε Gazprom θαη ηνπο Ρψζνπο πνιηηηθνχο. Πίνακας 4.2: Επιλεγμζνα τρζχοντα και μελλοντικά κοιτάςματα φυςικοφ αερίου τθσ Ρωςίασ (IEA, 2009) 13 Ζ Gazprom άξρηζε επίζεκα ην Yamal mega-project ην 2008, κε ηελ έλαξμε ηεο θαηαζθεπήο ελφο αγσγνχ εμαγσγήο κέζσ ηνπ Κφιπνπ Baidarata, ν νπνίνο ζα ζπλδέεη ηε ρεξζφλεζν σο ηελ θχξηα εμαγσγηθή νδφ απφ ηε Γπηηθή ηβεξία. Ζ Gazprom επέλδπζε πεξίπνπ 4 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πεδίνπ Bovanenkoskoye (βι. Δηθφλα 4.4 θαη 4.5) ην 2008 θαη έρεη ζεκεηψζεη ζεκαληηθή πξφνδν ζε θάπνηεο απφ ηηο πην απαηηεηηθέο, ηερληθά, πηπρέο ηνπ έξγνπ, θπξίσο ζηε δχζθνιε ππνζαιάζζηα φδεπζε κέζσ ηνπ Κφιπνπ Baidarata. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

120 Εικόνα 4.5: Με διακεκομμζνθ γραμμι το Yamal mega-project (πεδίο Bovanenkoskoye) (Gazprom, Απρίλιοσ 2010, Ωζηφζν, νη πξνγξακκαηηδφκελεο επελδχζεηο ζην Bovanenkoskoye ην 2009 έρνπλ πεξηθνπεί θαηά 15% ζε 5.9 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα, εμέιημε πνπ έρεη επηβξαδχλεη ηνλ πξνβιεπφκελν ξπζκφ ησλ εξγαζηψλ ζην πεδίν αιιά θαη ηεο θαηαζθεπήο ηνπ αγσγνχ. Οη πξψηεο πνζφηεηεο αεξίνπ απφ απηφ ην πεδίν, αλακέλνληαη ηψξα απφ ηε Gazprom ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ 2012, έλα ρξφλν πίζσ απφ ην πξνεγνχκελν ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

121 ρξνλνδηάγξακκα, σζψληαο ηελ εκεξνκελία γηα ηελ θνξχθσζε ηεο παξαγσγήο απφ απηφ ην πεδίν πέξαλ ηνπ Όπσο θάλεθε θαη ζηνλ πίλαθα 4.2, δελ ππάξρνπλ άιια ζεκαληηθά πεδία ηα νπνία ελδέρεηαη λα πξνζθέξνπλ ζεκαληηθέο απμήζεηο πνζνηήησλ αεξίνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ σο ην Ζ πεξηνρή ηνπ Γηακάι παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο ηερληθέο θαη πιηθνηερληθέο πξνθιήζεηο, εμαηηίαο ηεο απνκαθξπζκέλεο ζέζεο, ησλ αθξαίσλ θαηξηθψλ ζπλζεθψλ θαη ησλ κφληκα παγσκέλσλ εδαθψλ, νη νπνίεο ζα κπνξνχζαλ εχθνια λα πξνθαιέζνπλ πεξαηηέξσ θαζπζηεξήζεηο. Δάλ νη θαζπζηεξήζεηο απηέο φλησο ζπκβνχλ, θαη ε δήηεζε γηα Ρσζηθφ θπζηθφ αέξην εληζρπζεί γξήγνξα κεηά ην ηέινο ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, ζα κπνξνχζε αθφκε λα νδεγήζεη ζε ελίζρπζε ηνπ Ρσζηθνχ ηζνδπγίνπ αεξίνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ Έπεηηα απφ ην 2015, ππάξρνπλ πνιιά πεδία, ηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγήο ζηε Ρσζία, ηδίσο απφ ηε ρεξζφλεζν Γηακάι θαη ηηο γχξσ πεξηνρέο, αιιά επίζεο θαη απφ ηα ππεξάθηηα πεδία ζηε Θάιαζζα ηνπ Μπάξεληο θαη ηνπ Κάξα (Barents and Kara Seas), απφ ηελ Αλαηνιηθή ηβεξία αιιά θαη απφ ηε Ρσζηθή Άπσ Αλαηνιή. Σν πεδίν Shtokman (Δηθφλα 4.6) ζηε Θάιαζζα ηνπ Μπάξεληο εθηηκάηαη φηη πεξηέρεη 3.8 tcm αεξίνπ θαη είλαη ην πξψην κεγάιν ππεξάθηην project γηα ηε Ρσζηθή βηνκεραλία θπζηθνχ αεξίνπ. Σν Shtokman είλαη έλα πνιχ απαηηεηηθφ θνίηαζκα πνπ βξίζθεηαη 550 ρηιηφκεηξα απφ ηε βφξεηα Ρσζηθή αθηνγξακκή ζηηο αθηιφμελεο ζπλζήθεο ηεο Αξθηηθήο. χκθσλα κε ηα ζεκεξηλά δεδνκέλα, ην πεδίν ζα αλαπηπρζεί ζε ηξεηο θάζεηο ησλ 24 bcm ε θάζε κία, κε ηελ παξαγσγή λα δηαρσξίδεηαη κεηαμχ απηήο πνπ είλαη πξνο εμαγσγή κέζσ αγσγνχ (πνπ ζπλδέεηαη ηειηθά ζηνλ αγσγφ Nord Stream) θαη απηήο γηα εμαγσγή LNG 30 εθαηνκκπξίσλ ηφλσλ (Mt) εηεζίσο (πεξίπνπ 40 bcm εηεζίσο) απφ κηα λέα κνλάδα πγξνπνίεζεο θνληά ζην Μνπξκάλζθ (Murmansk). Κακία ηειηθή επελδπηηθή απφθαζε γηα ην έξγν δελ έρεη παξζεί αθφκα θαη νη επίζεκεο πξνζδνθίεο γηα ηνλ πξψην αγσγφ αεξίνπ απφ ην Shtokman ην 2013 θαη γηα ην πξψην LNG ην 2014, ήδε θαίλνληαη πνιχ αηζηφδνμεο. ην ελάξην Αλαθνξάο, αλακέλνπκε φηη ε θνξχθσζε ηεο παξαγσγή απφ ην πεδίν Shtokman ζα ζπκβεί κφιηο πξνο ην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

122 Εικόνα 4.6: Σο πεδίο Shtokman και θ ςχεδιαηόμενθ διαςφνδεςθ του με τθν περιοχι του Μουρμάνςκ και τελικϊσ με τον υπό καταςκευι αγωγό φυςικοφ αερίου Nord Stream (Gazprom, Απρίλιοσ 2010, Ζ παξαγσγή αεξίνπ ζηελ Αλαηνιηθή ηβεξία θαη ηε Ρσζηθή Άπσ Αλαηνιή (Δηθφλα 4.7) απνηειεί πξνηεξαηφηεηα γηα ηε Gazprom, αιιά κε ηελ εμαίξεζε ηνπ Sakhalin-II project (Δηθφλα 4.8), ε αχμεζε ηεο παξαγσγήο αλακέλεηαη πην θνληά ζην Σν αέξην απφ ηηο αλαηνιηθέο πεξηνρέο ηεο Ρσζίαο ζεσξείηαη απφ ηνπο θνξείο ράξαμεο ηεο Ρσζηθήο πνιηηηθήο ηφζν σο θηλεηήξηνο δχλακε γηα ηελ πεξηθεξεηαθή θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμε αιιά θαη σο πεγή γηα εμαγσγέο ζηηο αγνξέο ηεο Αλαηνιηθήο Αζίαο. Ζ δηπιή απηή θηινδνμία ζα απαηηνχζε ζεκαληηθή θαη εθηεηακέλε ππνδνκή αεξίνπ ελψ νη εμαγσγέο αεξίνπ ζα απαηηήζνπλ επίζεο ζπκθσλίεο αγνξάο θαη πψιεζεο κε μέλνπο εηαίξνπο νη νπνίεο αθφκα ζα πξέπεη λα ηεζνχλ ζε εθαξκνγή. Μεηά απφ ηα έξγα ηνπ Sakhalin, ην θνίηαζκα Kovytka ζηελ Αλαηνιηθή ηβεξία (ζεκεησκέλν κε ηνλ αξηζκφ 3 ζηελ Δηθφλα 4.7), κε εθηηκψκελα απνζέκαηα 2 tcm, ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

123 ζεσξείηαη σο ε πην πηζαλή λέα πεγή απφ απηή ηελ πεξηνρή, αιιά ν θάηνρνο ηεο άδεηαο, ε Rusia Petroleum (ζηελ νπνία ε TNK-BP έρεη ηελ πιεηνςεθία ησλ κεηνρψλ), έρεη πεξηνξηζκέλε ηθαλφηεηα λα ζπλερίζεη ηελ αλάπηπμε ηνπ πεδίνπ θαη ηελ εκπνξία ηνπ αεξίνπ. Μηα ζπκθσλία γηα λα πσιήζεη ε TNK-BP ην κεξίδηφ ηεο ζηε Rusia Petroleum ζηε Gazprom, είρε ζπλαθζεί πξνζσξηλά ην 2007 αιιά δελ έρεη αθφκα νινθιεξσζεί. Ζ Gazprom έρεη δειψζεη φηη ε αλάπηπμε ηνπ πεδίνπ ζα κπνξνχζε λα νινθιεξσζεί ζηα ηέιε ηνπ Ζ Gazprom επίζεο έιαβε ην 2008, άδεηα γηα ην θνίηαζκα πεηξειαίνπ θαη ζπκππθλσκέλνπ αεξίνπ Chayandinskoye (ζεκεησκέλν κε ηνλ αξηζκφ 4 ζηελ Δηθφλα 4.7), 1.2 tcm, ζηε Γεκνθξαηία ησλ αρά (ή Γηαθνπηία), αιιά νη πξψηεο πνζφηεηεο αεξίνπ απφ απηφ ην πεδίν επίζεο, δελ πξνβιέπνληαη παξά κφλν κεηά ην Οη Ρσζηθέο εμαγσγέο κέζσ αγσγψλ πξνο ηηο αγνξέο ηεο Αλαηνιηθήο Αζίαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο Κίλαο, αλακέλνληαη κφλν κεηά ην Εικόνα 4.7: To πρόγραμμα φυςικοφ αερίου τθσ Gazprom ςτθν Ανατολικι ιβθρία (Gazprom, Απρίλιοσ 2010, Ζ Gazprom αλακέλεηαη λα δηαηεξήζεη ηελ θπξίαξρε ζέζε ηεο ζηε Ρσζηθή βηνκεραλία αεξίνπ ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ, αιιά ν ξφινο ησλ άιισλ παξαγσγψλ ζα απμεζεί. Ωο ην 2020, ε κεηαξξχζκηζε ησλ ηηκψλ θαη ε θαηάξγεζε ησλ επηδνηήζεσλ ζηε Ρσζηθή αγνξά, αλακέλεηαη λα απμήζνπλ ηελ εκπνξηθή ειθπζηηθφηεηα ησλ εγρψξησλ πσιήζεσλ, ζην βαζκφ πάληα ζηνλ νπνίν νη πσιήζεηο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

124 ηφζν ζηηο εγρψξηεο φζν θαη ζηηο εμαγσγηθέο αγνξέο ζα είλαη ην ίδην επηθεξδείο γηα ηνπο παξαγσγνχο. Τπφ απηέο ηηο ζπλζήθεο, αθφκα θη αλ νη αλεμάξηεηνη παξαγσγνί απνθιεηζηνχλ θαη δελ έρνπλ πξφζβαζε ζηηο εμαγσγηθέο αγνξέο, ζα έρνπλ αθφκα ηζρπξνχο εκπνξηθνχο ιφγνπο λα παξάγνπλ θαη λα εκπνξεχνληαη αέξην. Οη αλεμάξηεηνη παξαγσγνί ήδε αληηπξνζσπεχνπλ πεξίπνπ ην 15% ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο θαη εηαηξίεο φπσο ε Novatek θαη ε Lukoil έρνπλ πνιχ ζεκαληηθά απνζέκαηα θπζηθνχ αεξίνπ, ηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα αλαπηπρζνχλ αλ ηα θίλεηξα ησλ ηηκψλ εθαξκνζηνχλ θη αλ απηέο δηαζέηνπλ αμηφπηζηε πξφζβαζε ζην δίθηπν κεηαθνξάο θπζηθνχ αεξίνπ. Ζ Novatek, ζηελ νπνία ε Gazprom θαηέρεη ην 19.4% ηνπ κεηνρηθνχ θεθαιαίνπ, παξήγαγε πεξηζζφηεξα απφ 30 bcm ην 2008 θαη ζρεδηάδεη λα απμήζεη ηελ παξαγσγή ηεο ζε 65 bcm έσο ην Εικόνα 4.8: Οι τρεισ φάςεισ του Sakhalin project τθσ Gazprom (Gazprom, Απρίλιοσ 2010, Μεηψζεηο ζηηο πνζφηεηεο ηνπ «θαηγφκελνπ» αεξίνπ (flared gas) ζα κπνξνχζαλ λα ζπλεηζθέξνπλ ζεκαληηθά ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγήο θαη λα κεηψζνπλ ηηο εθπνκπέο CO 2 θαηά ην ίδην ρξνληθφ δηάζηεκα. Σα δεδνκέλα ζρεηηθά κε ην ζπλδεδεκέλν αέξην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

125 θαη ην βαζκφ πνπ θαίγεηαη δηαθέξνπλ ζεκαληηθά αλά πεγή, αιιά κηα κειέηε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε γηα ινγαξηαζκφ ηεο Παγθφζκηαο Οξγάλσζεο γηα ηε Μείσζε ηεο Καχζεο Φπζηθνχ Αεξίνπ (Global Gas Flaring Reduction partnership), ππνιφγηζε φηη απφ ηε Ρσζηθή παξαγσγή πεηξειαίνπ, ην θαηγφκελν αέξην είλαη πεξίπνπ 38 bcm εηεζίσο, πεξίπνπ ην 45% ηεο παξαγσγήο ζπλδεκέλνπ αεξίνπ ηεο ρψξαο, κε επηπιένλ 10 bcm λα θαίγνληαη απφ ηελ παξαγσγή ζπκππθλσκέλνπ αεξίνπ. Μαδί, νη παξαγσγνί ζηε Ρσζία θαη ηελ πεξηνρή ηεο Καζπίαο είλαη ππεχζπλνη γηα ην πεξίπνπ 40% (60 bcm) απφ ηα 147 bcm ηνπ αεξίνπ πνπ ππνινγίδεηαη φηη έρεη ππνζηεί θαχζε (flaring) παγθνζκίσο ην Οη επηινγέο γηα ηελ εκπνξεπκαηνπνίεζε ηνπ αεξίνπ απηνχ εμαξηάηαη απφ ην κέγεζνο ηνπ θνηηάζκαηνο θαη ηε ζέζε, αιιά ε έθζεζε εθηηκνχζε φηη ζα κπνξνχζε λα θαηαζηεί βηψζηκε ε εθκεηάιιεπζε πάλσ απφ ην 80% απηνχ ηνπ αεξίνπ, πνπ ηψξα θαίγεηαη ζην εζσηεξηθφ ηεο Ρσζίαο. Μάιηζηα ζε ζρεηηθή ηνπ δήισζε ν αληηπξφεδξνο ηεο Γηνηθνχζαο Δπηηξνπήο ηεο Gazprom θαη γεληθφο δηεπζπληήο ηεο Gazprom Export Αιεμάληξ Μεληβέληεθ, ε Gazprom έρεη ζέζεη σο ζηφρν λα ηεξκαηίζεη ηελ θαχζε θπζηθνχ αεξίνπ θαη κέρξη ην 2011, ζρεδηάδεη λα ρξεζηκνπνηήζεη ην 95% φινπ ηνπ πεηξειαίνπ θαη ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ ρακειήο πίεζεο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ πξαθηηθή απηή θαη ζρεδφλ λα εμαιείςεη πιήξσο απηφ ην είδνο ηεο θαχζεο θπζηθνχ αεξίνπ. Γεληθά, ε Ρσζηθή πνιηηηθή απνζθνπεί ζην λα επηηχρεη 95% ρξήζε ηνπ ζπλδεδεκέλνπ αεξίνπ θη έλαο ηζνξξνπεκέλνο ζπλδπαζκφο θαλνληζκψλ θαη νηθνλνκηθψλ θηλήηξσλ ζα κπνξνχζε λα κεηψζεη ζεκαληηθά ηελ θαχζε θπζηθνχ αεξίνπ απφ ην ην ελάξην Αλαθνξάο, ε ζπλνιηθή παξαγσγή ξσζηθνχ αεξίνπ αλακέλεηαη λα απμεζεί απφ ηα 657 bcm ην 2008 ζε 760 bcm ην 2030 (δηάγξακκα 4.9). Διάγραμμα 4.9: Ρωςικι παραγωγι αερίου ανά πθγι (υφιςτάμενθ και μελλοντικι) ςτο ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 14 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

126 Με βάζε ηηο πξνβιέςεηο ηεο παξαγσγήο θαη ζεσξψληαο κηα κείσζε ζην «θαηγφκελν» αέξην, ε αλεμάξηεηε (κε Gazprom) παξαγσγή ζα κπνξνχζε λα απμεζεί απφ ηα 101 bcm ην 2008 ζε ηνπιάρηζηνλ 180 bcm ην 2030, πνζφηεηα πνπ ζα αληηπξνζσπεχεη ην 24% ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο αεξίνπ ζην ελάξην Αλαθνξάο. Ζ παξαγσγή ηεο Gazprom αλακέλεηαη λα επαλαθάκςεη ζε πεξίπνπ 580 bcm ην Σα 3/4 απηήο ηεο παξαγσγήο, ζρεδφλ 430 bcm, ζα ρξεηαζηεί λα πξνέξρνληαη απφ λέα πεδία, ιακβάλνληαο ππφςε ηηο κεηψζεηο ζηα ππάξρνληα πεδία. ην ελάξην 450, σζηφζν, ε Ρσζηθή παξαγσγή πεξηνξίδεηαη απφ ηε ρακειφηεξε δήηεζε γηα αέξην, ηφζν ζηελ εγρψξηα αγνξά φζν θαη ζηηο θχξηεο εμαγσγηθέο αγνξέο ηεο Ρσζίαο. ε απηή ηελ πεξίπησζε, ε Ρσζηθή παξαγσγή δελ επηζηξέθεη ζηα επίπεδα ηνπ 2008 θαη θνξπθψλεηαη ζε πεξίπνπ 651 bcm κεηά ην 2020, πξηλ πέζεη ζηα 580 bcm ην Ζ Ρσζία, παξ φια απηά, ζα παξακείλεη ν κεγαιχηεξνο παγθφζκηνο παξαγσγφο αεξίνπ ζην ελάξην 450 θαη ην 16% κεξίδην πνπ έρεη ζηελ παγθφζκηα παξαγσγή αεξίνπ ην 2030, είλαη ζπγθξίζηκν κε ην 18% πνπ πξνβιέπεηαη ζην ελάξην Αλαθνξάο. Οη πξνβιέςεηο ηνπ ελαξίνπ 450 έρνπλ πνιχ ζεκαληηθέο επηπηψζεηο γηα ην επίπεδν, ηνλ ηχπν θαη ην ρξνλνδηάγξακκα ησλ απαξαίηεησλ επελδχζεσλ ζην Ρσζηθφ αλάληε θαη midstream (επεμεξγαζία, απνζήθεπζε, κεηαθνξά) ηνκέα. Δλψ ππνινγίδνπκε φηη ζα απαηηεζεί κηα ζπλνιηθή επέλδπζε 386 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ γηα ηελ εμεξεχλεζε θαη ηελ παξαγσγή αεξίνπ απφ ην 2008 σο ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο, απηφ ην λνχκεξν ζα πέζεη ζηα 318 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα ζην ελάξην 450. Οη ηξέρνπζεο πξνηεξαηφηεηεο ηεο Gazprom ζε φηη αθνξά ηνπο αγσγνχο, είλαη ν αγσγφο «Βφξεην Ρεχκα» (Nord Stream pipeline), ν νπνίνο ζα ζπλδέεη ηε Ρσζία απεπζείαο κε ηε Γεξκαλία (ζπγθεθξηκέλα ζα κεηαθέξεη θπζηθφ αέξην απφ ην Ρσζηθφ ιηκάλη Βίκπνξγθ, θάησ απφ ηε Βαιηηθή, ζην Γεξκαληθφ ιηκάλη Γθξάτθζβαιλη) κέζσ ηεο Βαιηηθήο Θάιαζζαο (Δηθφλα 4.9) θαη ην ζχζηεκα αγσγψλ ηνπ Γηακάι, ην νπνίν ζα θέξεη λέα παξαγσγή αεξίνπ απφ ηελ απνκαθξπζκέλε ρεξζφλεζν κέζσ ηεο βνξεηνδπηηθήο Ρσζίαο πξνο ηελ Δπξψπε (Δηθφλα 4.10). Ζ πξφνδνο ζε φηη αθνξά ηνλ Nord Stream εμαξηάηαη βξαρππξφζεζκα απφ ηελ εμαζθάιηζε φισλ ησλ αλαγθαίσλ πεξηβαιινληηθψλ αδεηψλ. Αλ απηέο είλαη έηνηκεο σο ην ηέινο ηνπ 2009, ηφηε ε πξψηε γξακκή δπλακηθφηεηαο 27.5 bcm ζα κπνξνχζε λα ηεζεί ζε ιεηηνπξγία πξνο ην ηέινο ηνπ 2011, κε κηα κεηαγελέζηεξε δεχηεξε γξακκή λα δηπιαζηάδεη ηε δπλακηθφηεηα. ην πιεπξφ ηεο Gazprom (51%), άιινη ζεκεξηλνί εηαίξνη ηνπ έξγνπ είλαη νη Γεξκαληθέο εηαηξίεο E.ON Ruhrgas θαη BASF-Wintershall (20% ε θάζε κία) θαη ε Οιιαλδηθή Gasunie (9%), κε ηε GDF λα είλαη επίζεο κηα πηζαλή κέηνρνο. Οη ηειεπηαίεο εμειίμεηο ζε φηη αθνξά ηνλ αγσγφ Nord Stream αλαθέξνπλ φηη ζηηο 9 Απξηιίνπ ηνπ 2010 μεθίλεζε επίζεκα ε θαηαζθεπή ηνπ αγσγνχ, πνπ κάιηζηα είλαη ν κεγαιχηεξνο ππνζαιάζζηνο αγσγφο ηνπ θφζκνπ, κήθνπο 1200 ρηιηνκέηξσλ. Ο Γαιιηθφο φκηινο GDF Suez πνπ είρε αλαθνηλψζεη φηη ππέγξαςε ζπκθσλία γηα ζπκκεηνρή κε πνζνζηφ 9% ζην πξφγξακκα ηνπ αγσγνχ Nord Stream, ιακβάλνληαο πνζνζηφ 4.5% απφ θαζεκηά απφ ηηο δχν Γεξκαληθέο εηαηξίεο, δε ζα ζπκκεηάζρεη ζηε ζπκθσλία ρξεκαηνδφηεζεο, θαζψο φπσο δειψζεθε, πξνο ην παξφλ δελ έρεη ην λνκηθφ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

127 θαζεζηψο ηνπ κεηφρνπ. Δπίζεο, ζηελ ηειεηή ησλ εγθαηλίσλ, ηνλίζηεθαλ ηδηαίηεξα απφ ηνλ πξφεδξν ηεο δηεζλνχο θνηλνπξαμίαο Nord Stream AG θαη πξψελ θαγθειάξην ηεο Γεξκαλίαο, Γθέξραξλη ξέληεξ, νη ζεκαληηθέο επελδχζεηο (100 εθαηνκκχξηα επξψ) ζε κειέηεο πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ απφ ηελ θαηαζθεπή ηνπ αγσγνχ, κε ζθνπφ απηέο λα είλαη νη ειάρηζηεο δπλαηέο. Εικόνα 4.9: Ο υπό καταςκευι αγωγόσ φυςικοφ αερίου Nord Stream, ο οποίοσ πρόκειται να ςυνδζει απ ευκείασ και υποκαλάςςια το Ρωςικό με το Γερμανικό δίκτυο φυςικοφ αερίου (Gazprom, Απρίλιοσ 2010, Ζ 55 bcm ηειηθή δπλακηθφηεηα ηνπ αγσγνχ, έρεη ηε δπλαηφηεηα λα αιιάμεη ζεκαληηθά ηνλ ηξφπν ξνήο ησλ εμαγσγψλ ηεο Ρσζίαο κε απνηέιεζκα κηθξφηεξε εθκεηάιιεπζε ησλ ππαξρφλησλ δηαδξνκψλ κέζσ Οπθξαλίαο θαη Λεπθνξσζίαο θη επνκέλσο κέζσ ινβαθίαο, Πνισλίαο θαη Σζερίαο, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα Σν γεγνλφο απηφ ζα εληζρπζεί αλ ν αγσγφο «Νφηην Ρεχκα» (South Stream Δηθφλα 4.11), κέζσ Μαχξεο Θάιαζζαο πξνο ηε λνηηναλαηνιηθή Δπξψπε, θαηαζθεπαζηεί επίζεο. Οη θχξηνη εηαίξνη ηνπ έξγνπ, ε Gazprom θαη ε Ηηαιηθή ENI, αλαθνίλσζαλ ηελ πξφζεζή ηνπο ην 2009 λα δηπιαζηαζηεί ε ζρεδηαδφκελε δπλακηθφηεηα απηνχ ηνπ project (αγσγνχ) ζε 63 bcm, αιιά ε ηειηθή επελδπηηθή απφθαζε πξνβιέπεηαη πξνο ην παξφλ γηα ην Οη δηακάρεο ζε φηη αθνξά ηελ πξνκήζεηα θαη ηε δηακεηαθφκηζε θπζηθνχ αεξίνπ κε ηε Λεπθνξσζία (ην 2004) θαη ηελ Οπθξαλία (ην 2006 θαη ην 2009), έρνπλ εληζρχζεη ηελ αλαδήηεζε ηεο Ρσζίαο γηα δηαθνξνπνίεζε ησλ νδψλ κεηαθνξάο θαη, φπνπ είλαη δπλαηφ, απεπζείαο ζπλδέζεηο κε αγνξέο εμαγσγψλ, κε ζθνπφ λα κεηψζεη ηελ εμάξηεζή ηεο απφ ηηο ρψξεο δηακεηαθφκηζεο. Αλ νη αγσγνί Nord Stream θαη South Stream θαηαζθεπαζηνχλ καδί, κε ηηο πξνβιεπφκελεο επί ηνπ παξφληνο δπλακηθφηεηεο, πεξίπνπ 118 bcm λέαο εμαγσγηθήο δπλακηθφηεηαο ζα πξνζηεζεί, ζεκαληηθά ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

128 πςειφηεξε απφ φζε ζα απαηηείην γηα λα αληαπνθξηζεί ε Ρσζία ζηηο κεζνπξφζεζκεο εμαγσγέο ηεο πξνο ηε Δπξψπε. Με ηελ πιενλάδνπζα δπλακηθφηεηα δπλεηηθά δηαζέζηκε γηα άιιεο δηαδξνκέο, ην εξψηεκα παξακέλεη αλ θαη θαηά πφζν ηα θφζηε δηέιεπζεο θαη νη θίλδπλνη δηθαηνινγνχλ ηηο πξφζζεηεο πξνθαηαβνιηθέο (up-front) επελδχζεηο ζε λέα ππνζαιάζζηα δπλακηθφηεηα, θαζψο νη θεθαιαηνπρηθέο δαπάλεο αλά ρηιηφκεηξν ελφο ππνζαιάζζηνπ αγσγνχ ηείλνπλ λα είλαη ζεκαληηθά πςειφηεξεο ζε ζρέζε κε ηηο αληίζηνηρεο ηεο ρεξζαίαο φδεπζεο, αθφκα θη αλ ην κήθνο θαη ην ιεηηνπξγηθφ θφζηνο ηνπ αγσγνχ ζε φιε ηε δηάξθεηα δσήο ηνπ κπνξεί λα είλαη ρακειφ. ηηο πξνβιέςεηο ηεο εξγαζίαο, ζεσξνχκε φ,ηη ν Nord Stream νινθιεξψλεηαη πξηλ ην 2015 θαη φ,ηη επηπιένλ δπλακηθφηεηα αγσγνχ γηα κεηαθνξά αεξίνπ πξνο ηελ λνηηναλαηνιηθή Δπξψπε θαηαζθεπάδεηαη ην Γε ιακβάλεηαη ππφςε ην ρξνλνδηάγξακκα ησλ θχξησλ projects αγσγψλ (South Stream, Nabucco, Interconnector Greece - Italy θαη Trans - Adriatic Pipeline) πνπ πξνβιέπνληαη γη απηή ηελ πεξηνρή. Εικόνα 4.10: Σο ςφςτθμα αγωγϊν του Yamal προσ τθν Ευρϊπθ (Gazprom, Απρίλιοσ 2010, ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

129 Εικόνα 4.11: Θ ςχεδιαηόμενθ όδευςθ του αγωγοφ South Stream (Gazprom, Απρίλιοσ 2010, Διάγραμμα 4.10: Προβλεπόμενεσ εξαγωγζσ αερίου τθσ Ρωςίασ προσ τθν Ευρϊπθ και θ δυνατι ανάπτυξθ ςτθν εξαγωγικι δυναμικότθτα (IEA, 2009) 15 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

130 4.3.3 Πξνκήζεηα αεξίνπ από ηελ Καζπία Οη πξνβιέςεηο γηα ηελ πξνκήζεηα αεξίνπ απφ ηελ πεξηνρή ηεο Καζπίαο σο ην 2030, είλαη αλαπξνζαξκνζκέλεο πξνο ηα πάλσ ζε απηή ηελ εξγαζία, σο απνηέιεζκα ησλ λέσλ εθηηκήζεσλ γηα ηα απνζέκαηα θπζηθνχ αεξίνπ ζην Σνπξθκεληζηάλ θαη ησλ βειηησκέλσλ πξννπηηθψλ γηα ηελ πξφζβαζε ζηηο δηεζλείο αγνξέο θπζηθνχ αεξίνπ ζε εκπνξηθή βάζε. ην ελάξην Αλαθνξάο, ε παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ ζηηο ηέζζεξηο ρψξεο παξαγσγνχο ηεο Καζπίαο (Αδεξκπατηδάλ, Καδαθζηάλ, Σνπξθκεληζηάλ θαη Οπδκπεθηζηάλ) πξνβιέπεηαη λα απμεζεί απφ 180 bcm ην 2008 ζε ζρεδφλ 220 bcm ην 2015 θαη ζε 310 bcm ην 2030, ζπκβάιινληαο ζεκαληηθά ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγήο ζηελ Δπξαζία, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πίλαθα 4.3. Πίνακας 4.3: Παραγωγι φυςικοφ αερίου (ςε bcm) από τισ χϊρεσ - παραγωγοφσ τθσ περιοχισ τθσ Καςπίασ και τθ Ρωςία ςτο ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 16 Σν ελάξην 450 ζπλερίδεη λα πξνβιέπεη αχμεζε ηεο παξαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ απφ ηελ πεξηνρή ηεο Καζπίαο, αλ θαη κε πνιχ βξαδχηεξν ξπζκφ, κε ηελ παξαγσγή απφ ηηο ηέζζεξηο ρψξεο ηεο Καζπίαο λα θζάλεη ηα 208 bcm ην 2015 θαη ηα 235 bcm ην Αμηφπηζηεο εθηηκήζεηο ησλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ ηεο Καζπίαο έρνπλ κείλεη πίζσ απφ ηελ έιιεηςε εμεξεχλεζεο θαη επαιεζεχζηκεο αμηνιφγεζεο ζην Σνπξθκεληζηάλ, ην κεγαιχηεξν παξαγσγφ αεξίνπ ζηελ πεξηνρή. Απηφ άξρηζε λα αιιάδεη ην 2008 κε έλα δηεζλή ινγηζηηθφ έιεγρν (international audit) ησλ αλαθαιχςεσλ θπζηθνχ αεξίνπ ζην λνηηναλαηνιηθφ Σνπξθκεληζηάλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ πεδίνπ South Yolotan / Osman. Απαηηείηαη αθφκα πεξηζζφηεξε δνπιεηά γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηεο βάζεο ησλ πφξσλ θαη νη πςειφηεξεο εθηηκήζεηο απνζεκάησλ γηα ην Σνπξθκεληζηάλ δελ αλαπαξίζηαληαη, αθφκε, ζε φιεο ηηο δηεζλείο πεγέο αλαθνξάο (ε Cedigaz, ην 2009, παξέζεζε ην λνχκεξν ησλ 3 tcm γηα ηα απνζέκαηα θπζηθνχ αεξίνπ ηνπ Σνπξθκεληζηάλ, έλαληη ησλ 2.68 tcm ην 2008, ελψ ε BP, ην 2009, αλαζεψξεζε ηηο εθηηκήζεηο ηεο απφ έλα παξφκνην ζεκείν εθθίλεζεο ην 2008, ζε 7.94 tcm, ηα νπνία είλαη αθφκε ρακειφηεξα απφ ηηο εθηηκήζεηο ηνπ ίδηνπ ηνπ Σνπξθκεληζηάλ, νη νπνίεο είλαη κεγαιχηεξεο ησλ 20 tcm), αιιά ηα δηαζέζηκα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

131 ζηνηρεία δείρλνπλ φηη ηα απνζέκαηα θπζηθνχ αεξίνπ ζην Σνπξθκεληζηάλ είλαη παξαπάλσ απφ επαξθή γηα λα ππνζηεξίμνπλ ηελ επέθηαζε ηεο παξαγσγήο θαη εμαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ. Ζ Ρσζία παξέρεη ηελ πξφζβαζε ζηελ αγνξά γηα πάλσ απφ ην 85% ηνπ αεξίνπ πνπ εμάγεηαη απφ ην Καδαθζηάλ, ην Σνπξθκεληζηάλ θαη ην Οπδκπεθηζηάλ. Ζ ηηκή πνπ θαηέβαιιε ε Gazprom γηα ην αέξην ηεο Αλαηνιηθήο Καζπίαο (East Caspian gas) απμήζεθε απφηνκα απφ ην 2006 θαη, ην Μάξηην ηνπ 2008, ε Gazprom θαη νη επηθεθαιείο ησλ εζληθψλ εηαηξηψλ πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ αλαθνίλσζαλ φηη ην εκπφξην θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ Κεληξηθή Αζία, απφ ην 2009, ζα πξαγκαηνπνηείηαη ζην «Δπξσπατθφ επίπεδν» ηηκψλ ( European-level prices), ππνλνψληαο ηζνηηκία κε ηελ ηηκή γηα ηηο Ρσζηθέο εμαγσγέο ζηηο θχξηεο Δπξσπατθέο αγνξέο, κείνλ ηα θφζηε κεηαθνξάο θαη απνζήθεπζεο ζην ζρεηηθφ ζεκείν παξάδνζεο ζηελ Κεληξηθή Αζία. Οη φξνη ηνπ εκπνξίνπ θπζηθνχ αεξίνπ κε ην Σνπξθκεληζηάλ έρνπλ γίλεη απφ ηφηε κηα θχξηα πεγή δηελέμεσλ, θαζψο ε Gazprom επηδίσθε λα κεηψζεη ηηο πνζφηεηεο πνπ είρε ζπκθσλήζεη λα ιάβεη ην 2009, θαζψο ε Δπξσπατθή δήηεζε παξακέλεη ρακειή. Παξ φια απηά, ε πξνζπκία θαη ε εηνηκφηεηα ηεο Gazprom λα ζπκθσλήζεη ζε πςειφηεξεο ηηκέο εμαγσγψλ, αληαλαθιά ηε ζπνπδαηφηεηα θαη ηε ζεκαζία πνπ ην θπζηθφ αέξην ηεο Κεληξηθήο Αζίαο θαηέρεη ζην Ρσζηθφ ηζνδχγην αεξίνπ, θαζψο επίζεο θαη ηνλ απμεκέλν αληαγσληζκφ γηα ηηο πεγέο θπζηθνχ αεξίνπ ηεο Καζπίαο απφ ηελ Κίλα θαη άιινπο πηζαλνχο θαηαλαισηέο ζηελ Δπξψπε θαη ηε λφηηα Αζία. Ζ δηαζεζηκφηεηα ηνπ Σνπξθκέληθνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζε ζρεηηθά ρακειέο ηηκέο απνηειεί έλα ζεκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ Δπξαζηαηηθνχ ηζνδπγίνπ αεξίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα. Με βάζε ηηο ηηκέο θπζηθνχ αεξίνπ ζηα Γεξκαληθά ζχλνξα θαη ηηο δηαζέζηκεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηα θφζηε κεηαθνξάο θαη δηακεηαθφκηζεο, ππνινγίζηεθε ην Δπξσπατθφ επίπεδν ηηκψλ (European netback price) γηα ηηο παξαδφζεηο αεξίνπ ζηα ζχλνξα Σνπξθκεληζηάλ Οπδκπεθηζηάλ γηα ηα έηε θαη ζπγθξίζεθε κε ηελ πξαγκαηηθή ηηκή εμαγσγψλ ηνπ Σνπξθκέληθνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζε απηφ ην ζεκείν παξάδνζεο. Ζ δηαθνξά κεηαμχ απηψλ ησλ δχν ηηκψλ αληηπξνζσπεχεη ηε δπλεηηθή αμία απφ ηηο εμαγσγέο αεξίνπ ηνπ Σνπξθκεληζηάλ, νη νπνίεο δελ θαηεπζχλζεθαλ ζην ίδην ην Σνπξθκεληζηάλ. Ζ αμία απηήο ηεο απψιεηαο ελνηθίνπ (lost rent) ππνινγίδεηαη ζε πεξίπνπ 25,9 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα ζε φιε ηε δηάξθεηα ησλ πέληε εηψλ σο ην 2009, κε ην κεγαιχηεξν κέξνο απηήο λα θαηεπζχλεηαη ζηελ Οπθξαλία, ηεο νπνίαο ε ηηκή εηζαγσγήο ήηαλ ζηελά ζπζρεηηζκέλε κε ηελ ηηκή εμαγσγήο ηνπ Σνπξθκεληζηάλ ζε φιε απηή ηελ πεξίνδν, αιιά έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ πήγε θαη ζε κε δηαθαλείο κεζάδνληεο πνπ εκπιέθνληαη ζην εκπφξην θπζηθνχ αεξίνπ απφ ηελ Κεληξηθή Αζία. ην δηάγξακκα 4.11 θαίλνληαη αλαιπηηθά, αλά ρξνληθή πεξίνδν, ηα φζα αλαιχζεθαλ παξαπάλσ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

132 Διάγραμμα 4.11: Σιμι εξαγωγϊν του φυςικοφ αερίου από το Σουρκμενιςτάν και αγοραία αξία του αερίου με βάςθ τα Ευρωπαϊκά επίπεδα τιμϊν (IEA, 2009) 17 Οη παξαγσγνί ηεο Καζπίαο επηδηψθνπλ λα δηαθνξνπνηήζνπλ ηηο εμαγσγηθέο επηινγέο ηνπο, σο κέζν γηα ηελ εμαζθάιηζε πην αμηφπηζηεο, βαζηζκέλεο ζηελ αγνξά, ηηκνιφγεζεο εμαγσγψλ, ελψ παξάιιεια ε βειηίσζε ζε φηη αθνξά ηελ πξφζβαζε ηεο πεξηνρήο ζηηο δηεζλείο αγνξέο, ζηεξίδνπλ κηα ζεηηθφηεξε επελδπηηθή θαη παξαγσγηθή πξννπηηθή σο ην Ο αγσγφο απφ ην Σνπξθκεληζηάλ πξνο ηελ Κίλα (Δηθφλα 4.12), κέζσ ηνπ Οπδκπεθηζηάλ θαη ηνπ λφηηνπ Καδαθζηάλ, αλακέλεηαη λα ηεζεί ζε ιεηηνπξγία ην 2010, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη νη παξαγσγνί ηεο Κεληξηθήο Αζίαο ζα έρνπλ δηαζπλδέζεηο αγσγψλ ηφζν πξνο ηελ Δπξψπε κέζσ Ρσζίαο, φζν θαη πξνο ηελ ηαρέσο αλαπηπζζφκελε Κηλέδηθε αγνξά. Τπάξρνπλ ζρέδηα γηα ηελ αλαβάζκηζε θαη ηελ ελ κέξεη αλαθαηαζθεπή ησλ εμαγσγηθψλ αγσγψλ πνπ νδεγνχλ βφξεηα πξνο ηε Ρσζία, αλ θαη απηέο νη πξνζέζεηο πξέπεη φπσο είλαη θπζηθφ λα κεηνπζησζνχλ ζε δεζκεχζεηο επελδχζεσλ. ηα δπηηθά ηεο Καζπίαο, νη παξαδφζεηο απφ ην Αδεξκπατηδάλ ζηε Γεσξγία θαη ηελ Σνπξθία κέζσ ηνπ «Αγσγνχ ηνπ Νφηηνπ Καπθάζνπ» (South Caucasus Pipeline), μεθίλεζαλ ζηα ηέιε ηνπ 2006 (Δηθφλα 4.13). Σν εκπφξην θπζηθνχ αεξίνπ θαηά κήθνο απηνχ ηνπ Νφηηνπ Γηαδξφκνπ (Southern Corridor) αλακέλεηαη φηη ζα επεθηαζεί θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ, κε αξθεηνχο αγσγνχο, ζηνπο νπνίνπο πεξηιακβάλνληαη ην project ηνπ αγσγνχ Nabucco θαη ηνπ αγσγνχ δηαζχλδεζεο Ηηαιίαο Διιάδνο Σνπξθίαο (Italy Greece Turkey Interconnector ITGI), επηδηψθνληαο λα θέξνπλ επηπιένλ πνζφηεηεο θπζηθνχ αεξίνπ απφ ην Αδεξκπατηδάλ θαη άιινπο πεξηθεξεηαθνχο παξαγσγνχο ζηελ Σνπξθία θαη ζε άιιεο Δπξσπατθέο αγνξέο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

133 Εικόνα 4.12: Ο αγωγόσ Σουρκμενιςτάν Κίνασ (με το γαλάηιο χρϊμα πάνω αριςτερά) (Q Maps,2009) Σν Σνπξθκεληζηάλ είλαη ν κεγαιχηεξνο παξαγσγφο θπζηθνχ αεξίνπ ηεο πεξηνρήο ηεο Καζπίαο θαη, κε κηα ζρεηηθά κηθξή εγρψξηα αγνξά θαη κε πιεζπζκφ ιηγφηεξν απφ 5 εθαηνκκχξηα, καθξάλ ν κεγαιχηεξνο εμαγσγέαο. Απφ ηα 71 bcm πνπ παξήρζεζαλ ην 2008, ιίγν πεξηζζφηεξα απφ 50 bcm εμήρζεζαλ, θπξίσο πξνο ηε Ρσζία αιιά επίζεο θαη πξνο ην Ηξάλ. Ζ θπβέξλεζε ηνπ Σνπξθκεληζηάλ έρεη ζέζεη θηιφδνμνπο ζηφρνπο γηα λα απμήζεη ηελ παξαγσγή ζε 250 bcm εηεζίσο ην 2030, απφ ηα νπνία ηα 200 ζα εμάγνληαη. Δλψ ε βάζε ησλ πφξσλ ζα κπνξνχζε, ζεσξεηηθά, λα ππνζηεξίμεη κηα επέθηαζε απηνχ ηνπ κεγέζνπο, ππάξρεη κεγάιε αβεβαηφηεηα γηα ην αλ ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ επαξθείο επελδχζεηο. Ζ επφκελε γεληά ηεο παξαγσγήο Σνπξθκέληθνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζα είλαη πην αθξηβή θαη πην δχζθνιν (πνιχπινθε) λα αλαπηπρζεί ζε ζρέζε κε ην αέξην πνπ έρεη παξαρζεί κέρξη ηψξα γηαηί βξίζθεηαη ζε κεγαιχηεξν βάζνο, ζε πςειφηεξε πίεζε θαη ζεξκνθξαζία θη έρεη πςειφηεξεο ζπγθεληξψζεηο πδξφζεηνπ θαη δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα (CO 2 ). Τπνινγίδνπκε φηη γηα λα επηηεπρζεί ν επίζεκνο ζηφρνο, νη ζπλνιηθέο επελδχζεηο ζηελ εμεξεχλεζε θαη ηελ παξαγσγή αεξίνπ ζην Σνπξθκεληζηάλ, ζα ρξεηαζηεί λα θζάζνπλ ηα 100 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ , κε έλα κέζν φξν 4.5 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ εηεζίσο. Ζ βειηησκέλε πξφζβαζε ζε εμσηεξηθή ρξεκαηνδφηεζε θαη κηα κεγάιε αχμεζε ησλ άκεζσλ μέλσλ επελδχζεσλ ζα είλαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε αθφκα θαη γηα λα πξνζεγγηζηνχλ απηά ηα επίπεδα ησλ αλάληε δαπαλψλ. Σα ζπλνιηθά έζνδα ηνπ Σνπξθκεληζηάλ απφ ηελ εμαγσγή αεξίνπ ην 2008 ήηαλ 6.2 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα, πνζφ πνπ απνηειεί ηελ θχξηα πεγή δαπαλψλ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα ηνπ Σνπξθκεληζηάλ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

134 Εικόνα 4.13: Ο αγωγόσ του Νοτίου Καυκάςου (Baku-Tbilisi-Erzurum) με το κίτρινο χρϊμα, που οδεφει παράλλθλα με τον πετρελαιαγωγό Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC) μζχρι το Ερηεροφμ (Wikipedia, Απρίλιοσ 2010, Ζ ιεθάλε Amu Darya ζην ρεξζαίν αλαηνιηθφ Σνπξθκεληζηάλ ζα ζπλερίζεη λα είλαη ε θχξηα πεγή ηεο Σνπξθκέληθεο παξαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ, αιιά κε κηα κεηαηφπηζε κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ απφ ηηο παξαγσγηθέο πεξηνρέο ησλ Dauletabad θαη Shatlyk, ηνπο βαζηθνχο άμνλεο ηεο παξαγσγήο ηνπ Σνπξθκεληζηάλ κέρξη ζήκεξα, ζε λέα θνηηάζκαηα φπσο ην South Yolotan / Osman θαη ηελ πεξηνρή πνπ εμεξεπλάηαη απφ ηελ Κηλεδηθή Δζληθή Δηαηξία Πεηξειαίνπ (CNPC) ζηε δεμηά φρζε ηνπ πνηακνχ Amu Darya. Ζ πθαινθξεπίδα ηεο Καζπίαο (offshore Caspian shelf) ζα αλαδπζεί επίζεο σο πεγή πςειφηεξεο παξαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ, κε ηελ θπβέξλεζε ηνπ Σνπξθκεληζηάλ λα πξνζθαιεί θαη λα ραηξεηίδεη ηηο άκεζεο μέλεο επελδχζεηο ζε απηή ηελ πεξηνρή. Ζ ππεξάθηηα παξαγσγή πξνβιέπεηαη λα θζάζεη ηα 10 bcm εηεζίσο ην 2015, ελψ νη πεξαηηέξσ απμήζεηο ζα δηεπθνιπλζνχλ απφ ζπκθσλία κεηαμχ ηνπ Σνπξθκεληζηάλ θαη ηνπ Αδεξκπατηδάλ γηα ηελ νξηνζέηεζε ησλ ζαιάζζησλ ζπλφξσλ ηνπο, πνπ ζα επέηξεπε ηελ αλάπηπμε ελφο κεγάινπ θαη πνιιά ππνζρφκελνπ θνηηάζκαηνο (πνπ νλνκάδεηαη Serdar ζην Σνπξθκεληζηάλ θαη Kyapaz ζην Αδεξκπατηδάλ) πνπ βξίζθεηαη ζε ακθηζβεηνχκελε πεξηνρή ηεο Θάιαζζαο ηεο Καζπίαο (ην Σνπξθκεληζηάλ αλαθνίλσζε ηελ πξφζεζή ηνπ, ην 2009, λα ππνβάιιεη απηή ηε δηαθνξά ζε δηεζλή δηαηηεζία). ην ελάξην Αλαθνξάο, ε παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ ηνπ Σνπξθκεληζηάλ πξνβιέπεηαη λα απμεζεί απφ ηα 71 bcm ην 2008 ζε 86 bcm ην 2015 θαη ζηε ζπλέρεηα απμάλεηαη πην εληαηηθά ζε 118 bcm ην Μηα αξρηθή πξφθιεζε γηα ην Σνπξθκεληζηάλ ζα είλαη λα αλαθάκςεη απφ κηα ζεκαληηθή πηψζε ηεο παξαγσγήο ην 2009, πνπ πξνθιήζεθε απφ κηα έθξεμε ζηελ θχξηα βφξεηα νδφ εμαγσγψλ ηνλ Απξίιην θαη κηα καθξά δηακάρε κε ηε Ρσζία ζρεηηθά κε ηνπο φξνπο πψιεζεο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ. Παξ φια απηά, νη κεζνπξφζεζκεο ελδείμεηο είλαη ζεηηθέο, θαζψο λέεο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

135 επηινγέο εμαγσγψλ γίλνληαη δηαζέζηκεο. Μεηά ην 2015, νη απμήζεηο ζηελ παξαγσγή αλακέλεηαη λα πξνέιζνπλ θπξίσο απφ ην θνίηαζκα South Yolotan / Osman θαη άιια λέα θνηηάζκαηα ζηε ιεθάλε Amu Darya. Οη πξνβιέςεηο ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο ζα απαηηήζνπλ ζπλνιηθέο επελδχζεηο γηα εμεξεχλεζε θαη παξαγσγή, έλα ζπλνιηθφ πνζφ ηεο ηάμεο ησλ 65 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ σο ην Ζ Κίλα έρεη επηδείμεη έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηε ζηήξημε θαη ηε ρξεκαηνδφηεζε ηεο αλάπηπμεο ησλ απνζεκάησλ ηνπ Σνπξθκεληζηάλ, κε ζθνπφ λα απμεζνχλ νη εμαγσγέο κέζσ ηνπ λένπ αγσγνχ Σνπξθκεληζηάλ Κίλαο πξνο ην ζπκβνιαηνπνηεκέλν επίπεδν ησλ 40 bcm εηεζίσο. Οη εμαγσγέο απφ ην Σνπξθκεληζηάλ πξνο ηε Ρσζία θαη ην Ηξάλ αλακέλεηαη λα απμεζνχλ κε βξαδχηεξν ξπζκφ απφ ηα ησξηλά επίπεδα ησλ πεξίπνπ 50 bcm. ην ελάξην 450, ε παξαγσγή ηνπ Σνπξθκεληζηάλ απμάλεηαη ζε 82 bcm ην 2015 θαη ζε 90 bcm ην ε αληίζεζε κε ην Σνπξθκεληζηάλ, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο παξαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ ζην Καδαθζηάλ είλαη ζπλδεδεκέλν αέξην. Αλ θαη ην Καδαθζηάλ έρεη απνδεδεηγκέλα απνζέκαηα ησλ 1.91 tcm, νη θνξείο ηνπ αλάληε ηνκέα ζην Καδαθζηάλ δελ έρνπλ δψζεη πξνηεξαηφηεηα ζηελ παξαγσγή αεξίνπ θαη απηφ έρεη ζεκαληηθφ αληίθηππν ζην ρξνλνδηάγξακκα θαη ηνλ φγθν ησλ πνζνηήησλ αεξίνπ πνπ δηαηίζεληαη πξνο πψιεζε θαη εμαγσγή. Ζ ζπλνιηθή παξαγσγή αεξίνπ ήηαλ 26 bcm ην 2008, αιιά ν φγθνο ησλ πσιήζεσλ αεξίνπ έρεη πεξηνξηζηεί ζε ιηγφηεξν απφ 50% ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο ηα ηειεπηαία ρξφληα, κε ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ππνινίπνπ λα ηνπνζεηείηαη γηα επαλέγρπζε γηα λα δηαηεξήζεη ηελ πίεζε ζηνλ ηακηεπηήξα θαη λα ππνζηεξίμεη ηελ παξαγσγή πεηξειαίνπ. Μηα πεξαηηέξσ επηπινθή είλαη φηη, κε ηελ εμαίξεζε ηνπ θνηηάζκαηνο Karachaganak, ην νπνίν απνηειεί ην θπξηφηεξν θνίηαζκα παξαγσγήο αεξίνπ, ηα απνζέκαηα θπζηθνχ αεξίνπ είλαη φμηλα (sour), κε πάλσ απφ 15% πεξηερφκελν κε πδξνγνλαλζξάθσλ ζηα θνηηάζκαηα Tengiz θαη Kashagan (Δηθφλα 4.14). ηελ πεξίπησζε ηνπ Karachaganak ζην βφξεην Καδαθζηάλ, ε παξαγσγή αεξίνπ δελ επεμεξγάδεηαη εληφο ηνπ Καδαθζηάλ αιιά δηνρεηεχεηαη κε αγσγφ αλεπεμέξγαζην ζηα ζχλνξα πξνο ην εξγνζηάζην επεμεξγαζίαο θπζηθνχ αεξίνπ (gas processing plant) Orenburg ζηε Ρσζία. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο, ε παξαγσγή εκπνξεχζηκνπ αεξίνπ ζην Καδαθζηάλ θαη νη δηαζέζηκεο πνζφηεηεο αεξίνπ γηα εμαγσγέο αλακέλεηαη λα παξακείλνπλ ζε κέηξηα επίπεδα γηα ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Απηφ αλακέλεηαη λα αιιάμεη κεηά ην 2025, θαζψο ηα απνζέκαηα πεηξειαίνπ ζε θάπνηα απφ ηα θχξηα θνηηάζκαηα εμαληινχληαη θαη βειηηψλνληαη ηα θίλεηξα γηα ηελ παξαγσγή θαη ηελ εκπνξεπκαηνπνίεζε ηνπ ζπλδεδεκέλνπ (θαη ηνπ επαλεγρπκέλνπ) αεξίνπ. ην ελάξην Αλαθνξάο, ε ζπλνιηθή παξαγσγή αεξίνπ ηνπ Καδαθζηάλ απμάλεηαη ζε 70 bcm ην 2030 απφ ηα 26 bcm ην 2008, αλ θαη απηή ε παξαγσγή πέθηεη ζηα 53 bcm ην 2030 ζην ελάξην 450. Όπσο θαη κε ηηο εμαγσγέο πξνο ηε Ρσζία, ην Καδαθζηάλ ζα έρεη επίζεο ηε δπλαηφηεηα λα πξνκεζεχεη κε αέξην ηνλ αγσγφ Σνπξθκεληζηάλ Κίλαο, ν νπνίνο ζα ηεζεί ζε ιεηηνπξγία κέζσ ηνπ λφηηνπ Καδαθζηάλ απφ ην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

136 Εικόνα 4.14: Σο γιγαντιαίο πετρελαϊκό κοίταςμα Kashagan, (Rigzone, Απρίλιοσ 2010, Σν Οπδκπεθηζηάλ είλαη ν δεχηεξνο κεγαιχηεξνο απφ ηνπο παξαγσγνχο ηεο Καζπίαο, κεηά ην Σνπξθκεληζηάλ, κε παξαγσγή 67 bcm ην Παξ φια απηά, δελ ραξαθηεξίδεηαη σο θχξηνο «παίθηεο» ζηε δηεζλέο εκπφξην αεξίνπ, εμαηηίαο ηεο πςειήο θαη κε απνδνηηθήο εγρψξηαο θαηαλάισζεο, κε ηηο εμαγσγέο ην 2008 λα είλαη πεξίπνπ 15 bcm. Έλαο πεξηνξηζκφο γηα ηε κειινληηθή αχμεζε ηεο παξαγσγήο είλαη ην γεγνλφο φηη παξφιν πνπ ηα απνζέκαηα αεξίνπ εθηηκψληαη ζηα 1.75 tcm, ηα ελαπνκείλαληα απνζέκαηα είλαη δηαζθνξπηζκέλα ζε κεγάιν αξηζκφ ζρεηηθά κηθξψλ θνηηαζκάησλ. Σα δηαζέζηκα θεθάιαηα γηα επελδχζεηο έρνπλ θαηαζηεί αλεπαξθή εμαηηίαο ησλ επηδνηνχκελσλ ρακειψλ ηηκψλ ζηελ εγρψξηα αγνξά θαη ηεο πεξηνξηζκέλεο ζπκκεηνρήο ησλ δηεζλψλ επελδπηψλ, θαζψο νη Ρσζηθέο Gazprom θαη Lukoil θαη εηαηξίεο απφ ηε Μαιαηζία, ηελ Κνξέα θαη ηελ Κίλα είλαη νη θχξηνη μέλνη επελδπηέο ζηνλ ηνκέα θπζηθνχ αεξίνπ ηνπ Οπδκπεθηζηάλ. Ζ Lukoil, ζπγθεθξηκέλα, αλακέλεηαη λα απμήζεη ηελ παξαγσγή αεξίνπ ζε πεξηζζφηεξα απφ 10 bcm εηεζίσο έσο ην Ωζηφζν, νη μέλνη επελδπηέο αληηπξνζσπεχνπλ κφιηο ην 5% ηεο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

137 ζπλνιηθήο παξαγσγήο ην 2007 θαη ν ξφινο ηνπο είλαη πηζαλφ λα παξακείλεη κηθξφο ζε ζρέζε κε ηελ θξαηηθή Uzbekneftegaz. Ζ εμνηθνλφκεζε αεξίνπ κέζσ ηεο κεγαιχηεξεο απνδνηηθφηεηαο ζηελ εγρψξηα αγνξά ζα κπνξνχζε λα απμήζεη ηηο δηαζέζηκεο πνζφηεηεο γηα εμαγσγέο, αιιά ε γξήγνξε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη νη πνιηηηθνί πεξηνξηζκνί ζηηο κεηαξξπζκίζεηο ζηνλ ηνκέα ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, ζα επηβξαδχλνπλ απηά ηα απνηειέζκαηα. πλνιηθά, ε παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ ζην Οπδκπεθηζηάλ αλακέλεηαη λα απμεζεί κφλν ειαθξψο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ ζην ελάξην Αλαθνξάο, απφ ηα 65 bcm ην 2007 ζε 68 bcm ην 2015 θαη ζε 75 bcm ην 2030, ελψ ζην ελάξην 450 πξνβιέπεηαη κηα κείσζε ζε 57 bcm ην Οη πξνβιέςεηο ηνπ ελαξίνπ Αλαθνξάο ζα επηηξέςνπλ ηηο εμαγσγέο θπζηθνχ αεξίνπ λα απμεζνχλ ζε 20 κε 25 bcm εηεζίσο ην Ζ Ρσζία εμαθνινπζεί λα παξακέλεη ε θπξίαξρε αγνξά ησλ εμαγσγψλ, αλ θαη φπσο θαη ζην Καδαθζηάλ, νη λέεο ππνδνκέο πνπ θαηαζθεπάδνληαη θαη ιεηηνπξγνχλ κέζσ ηνπ Οπδκπεθηζηάλ (Δηθφλα 4.12) απφ ην 2010, αλνίγνπλ ηε δπλαηφηεηα γηα εκπφξην αεξίνπ κε ηελ Κίλα. ηε δπηηθή πιεπξά ηεο Καζπίαο, ην Αδεξκπαϊηδάλ αλακέλεηαη εδξαηψζεη θαη λα επεθηείλεη ηε ζέζε ηνπ σο θαζαξφο εμαγσγέαο, κε έκθαζε ζηηο Δπξσπατθέο αγνξέο, αιιά ην ρξνλνδηάγξακκα, ε θαηεχζπλζε θαη νη εκπνξηθέο ξπζκίζεηο γηα ηηο κειινληηθέο εμαγσγέο αεξίνπ παξακέλνπλ αβέβαηεο. Παξ φιε ηε δπλακηθή ηνπ Αδεξκπατηδάλ, απηέο νη αβεβαηφηεηεο εκπνδίδνπλ ηηο πξνβιέςεηο κειινληηθήο παξαγσγήο, νη νπνίεο ζεσξνχληαη ζην ελάξην Αλαθνξάο 20 bcm ην 2015 θαη 43 bcm ην Ζ ρακειφηεξε δήηεζε δηαδξακαηίδεη επίζεο κεγαιχηεξν ξφιν ζην ελάξην 450 ζηνλ πεξηνξηζκφ ηεο κειινληηθήο παξαγσγήο, ε νπνία πξνβιέπεηαη φηη είλαη 34 bcm ην Ζ παξαγσγή Αδέξηθνπ αεξίνπ απμήζεθε θαηά πεξίπνπ θαηά 50% ζε 16 bcm ην 2008, εμαηηίαο ηεο αλάπηπμεο ηεο Φάζεο Η ηνπ ππεξάθηηνπ θνηηάζκαηνο Shah Deniz (Δηθφλα 4.15), αιιά κηα απφθαζε γηα ηελ επηθχξσζε ηεο αλάπηπμεο ηεο Φάζεο ΗΗ έρεη θαζπζηεξήζεη σο ην 2016, ελ αλακνλή ηεο έθβαζεο ησλ ζπδεηήζεσλ ζρεηηθά κε ηνπο φξνπο γηα ην εκπφξην θπζηθνχ αεξίνπ κε ηελ Σνπξθία θαη άιιεο Δπξσπατθέο αγνξέο. Σν πξφβιεκα έγθεηηαη ζην φηη ε Σνπξθία εμαθνινπζεί λα πξνκεζεχεηαη 6,6 bcm εηεζίσο απφ ην Shah Deniz I, ζε πνιχ ζπκθέξνπζα ηηκή θαη ην ήκηζπ απηήο ηεο πνζφηεηαο ην κεηαπσιεί πνιχ αθξηβφηεξα θαη ζηελ Διιάδα. Σν Μπαθνχ επηκέλεη πσο απηή ε ηηκνινγηαθή πνιηηηθή ρξεηάδεηαη αλαζεψξεζε θαη ε Σνπξθία δηαθσλεί. Γηα φζν θαηξφ ζπλερίδεηαη ε δηαθσλία απηή, εθκεηάιιεπζε ηνπ Shah Deniz II κνηάδεη αβέβαηε. Ζ αλάπηπμε ηεο Φάζεο ΗΗ ηνπ θνηηάζκαηνο, ε νπνία ζα κπνξνχζε λα απνθέξεη επηπιένλ 14 κε 16 bcm εηεζίσο ζηελ αγνξά, ζα είλαη ε θχξηα απμεηηθή πξνκήζεηα αεξίνπ θαη πηζαλψο δηαζέζηκε γηα ηηο Δπξσπατθέο αγνξέο απφ ηελ πεξηνρή ηεο Καζπίαο πξηλ ην Μειινληηθέο απμήζεηο πξηλ ην 2030 είλαη επίζεο δπλαηέο απφ ην θνίηαζκα Absheron, φπνπ ε Total ζα θάλεη κηα πξψηε γεψηξεζε ην 2010 θαη απφ βαζείο ζχιαθεο (deep horizons) θάησ απφ ηνπο ησξηλά παξαγσγηθά θνηηάζκαηα (currently producing reservoirs) ζην Shah Deniz θαη ην ζπγθξφηεκα πεηξειαηνπεγψλ ACG (Azeri-Chirag-Gyuneshli). ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

138 Εικόνα 4.15: Σο κοίταςμα φυςικοφ αερίου Shah Deniz ςτο Αηερμπαϊτηάν (Rigzone, Απρίλιοσ 2010, Δπξώπε-ΟΟΑ / Δπξσπατθή Έλσζε Εήηεζε αεξίνπ Ζ δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ Δπξψπε έρεη πιεγεί ζνβαξά απφ ηελ νηθνλνκηθή χθεζε θαη ζα ρξεηαζηεί ρξφλνο πξνηνχ αλαθάκςεη ζηα επίπεδα πνπ παξαηεξήζεθαλ ηελ πεξίνδν Ζ ρακειφηεξε βηνκεραληθή δήηεζε αιιά θαη δήηεζε ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, έρεη κεηαθπιηζηεί ζηνλ ηνκέα ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, θαη απηή ε επίδξαζε ήηαλ εληζρπκέλε ζην πξψην κηζφ ηνπ 2009 ζηελ επεηξσηηθή Δπξψπε εμαηηίαο ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν ην αέξην ηηκνινγείηαη. Ζ θαζπζηεξεκέλε ζχλδεζε κεηαμχ ησλ ηηκψλ ηνπ αεξίνπ θαη ησλ ηδηαίηεξα ρακειψλ, εμαηηίαο ηεο πηψζεο ηνπο, ηηκψλ ηνπ πεηξειαίνπ, ζήκαηλε φηη ε ελέξγεηα πνπ παξαγφηαλ απφ ηελ θαχζε θπζηθνχ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

139 αεξίνπ παξέκελε ζρεηηθά αθξηβή θαη ην αέξην ήηαλ κεηαμχ ησλ πξψησλ θαπζίκσλ πνπ επεξεάζηεθαλ απφ ηε ρακειφηεξε δήηεζε ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Νέεο εζληθέο θαη Δπξσπατθέο πνιηηηθέο γηα ηελ απνδνηηθφηεηα θαη ηηο ΑΠΔ, έρνπλ εγείξεη πξφζζεηα εξσηήκαηα γηα ηε κειινληηθή πνξεία ηεο Δπξσπατθήο δήηεζεο αεξίνπ. Παξά ηηο αβεβαηφηεηεο απηέο, νξηζκέλνη ζεκειηψδεηο παξάγνληεο νδεγνί, ζπλερίδνπλ λα ζηεξίδνπλ ηε δήηεζε αεξίνπ ζηελ Δπξψπε ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ θαη ν θχξηνο κεηαμχ απηψλ είλαη ε ρξήζε ηνπ αεξίνπ γηα ηελ παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Σν αέξην πνπ θαίγεηαη ζηνπο αεξηνζηξνβίινπο ζπλδπαζκέλνπ θχθινπ έρεη θάπνηα ζεκαληηθά πιενλεθηήκαηα έλαληη ησλ αληαγσληζηηθψλ θαπζίκσλ, θπξίσο έλαληη ηνπ άλζξαθα, ν νπνίνο είλαη ν θχξηνο αληίπαινο ηνπ αεξίνπ γηα ηε ζεξκηθή παξαγσγή ζηελ Δπξψπε. Όπσο αλαθέξζεθε θαη ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην, απηά ηα πιενλεθηήκαηα πεξηιακβάλνπλ ρακειφηεξεο αξρηθέο πξνθαηαβνιηθέο (up front) επελδχζεηο, κηθξφηεξνπο ρξφλνπο νινθιήξσζεο ησλ θαηαζθεπψλ, πην επέιηθηε ιεηηνπξγία θαη ρακειφηεξεο εθπνκπέο αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ. Ξεθάζαξα κελχκαηα γηα ηηο ηηκέο ηνπ άλζξαθα πνπ πξνέξρνληαη απφ ην Δπξσπατθφ χζηεκα Δκπνξίαο Γηθαησκάησλ Δθπνκπψλ (EU Emission Trading System), κπνξνχλ επίζεο λα βειηηψζνπλ ηε ζέζε ηνπ αεξίνπ έλαληη ηνπ άλζξαθα, θαζψο ε ειεθηξνπαξαγσγή απφ αλζξαθηθέο κνλάδεο έρεη σο απνηέιεζκα λα παξάγεηαη πεξίπνπ ην δηπιάζην ησλ πνζνηήησλ CO 2 αλά κνλάδα παξαγφκελεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Ζ δπλακηθφηεηα ησλ κνλάδσλ θαχζεο θπζηθνχ αεξίνπ κπνξεί επίζεο λα ζηεξίμεη εκκέζσο ηηο πξνζπάζεηεο ηεο Δπξψπεο γηα αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ηεο παξαγφκελεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ ΑΠΔ. Ζ παξαγσγή απφ κηα ζεηξά αλαλεψζηκσλ ελεξγεηαθψλ ηερλνινγηψλ, φπσο ε αηνιηθή αιιά επίζεο θαη ε θπκαηηθή, ε παιηξξνηαθή ελέξγεηα, ε ειηαθή, ε ελέξγεηα απφ ηε θπζηθή ξνή ελφο πνηακνχ (runof-river hydro), πνηθίιεη αλάινγα κε ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ πφξσλ θαη απηέο νη δηαθνξνπνηήζεηο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηελ αμηνπηζηία ηεο πξνκήζεηαο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Ωζηφζν, αλ έλα ζπλνιηθφ ελεξγεηαθφ ζχζηεκα είλαη αξθεηά επέιηθην φζνλ αθνξά ηελ παξαγσγή, ηε δηαρείξηζε ηνπ θνξηίνπ, ηε δηαζχλδεζε θαη ηελ απνζήθεπζε, ηφηε ε ζπνπδαηφηεηα ηνπ κεηαβιεηνχ πξνθίι ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο απφ ΑΠΔ είλαη κεησκέλε. Οη αεξηνζηξφβηινη (gas turbines) είλαη ζε ζέζε λα αληαπνθξηζνχλ γξήγνξα ζηελ αλάγθε γηα επηπιένλ παξαγσγή θαη ην ζρεηηθά ρακειφ θφζηνο θεθαιαίνπ ηνπο, ηνπο θαζηζηά σο πξνηηκψκελε επηινγή γηα ηελ παξνρή επηπξφζζεηεο, ζπκπιεξσκαηηθήο παξαγσγηθήο ηθαλφηεηαο (back-up capacity). Απηφ ζεκαίλεη φηη έλα απμαλφκελν πνζνζηφ ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πνπ παξάγεηαη απφ ΑΠΔ κπνξεί λα ζπλδεζεί κε ζπλερηδφκελε αχμεζε ζηελ παξαγσγηθή ηθαλφηεηα απφ κνλάδεο θαχζεο θπζηθνχ αεξίνπ. ην ελάξην Αλαθνξάο, ε δήηεζε αεξίνπ ζηελ Δπξψπε - ΟΟΑ, αλαθηά ηα επίπεδα ηνπ 2008 ησλ 552 bcm, ην 2015 θη έπεηηα απμάλεη ζηαζεξά ζε 651 bcm ην 2030, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

140 Διάγραμμα 4.12: Ηιτθςθ αερίου ανά τομζα ςτθν Ευρϊπθ-ΟΟΑ ςτο ενάριο Αναφοράσ, ενϊ με διακεκομμζνθ γραμμι απεικονίηεται θ ανά τομζα ηιτθςθ τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ (IEA, 2009) 18 Οη πξνβιέςεηο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε δείρλνπλ κηα παξφκνηα πνξεία, κε ηε δήηεζε λα αλέξρεηαη ζε 619 bcm ην Ζ δηαθνξά κεηαμχ ηεο πξνβιεπφκελεο δήηεζεο ζηελ Δπξψπε ΟΟΑ θαη ζηελ Δ.Δ. απμάλεη ειαθξψο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ, θπξίσο επεηδή ε δήηεζε αεξίνπ απμάλεη πην γξήγνξα ζηελ Σνπξθία απ φηη ζε άιιεο, πην ψξηκεο, Δπξσπατθέο αγνξέο. Ζ δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ γηα ειεθηξνπαξαγσγή απμάλεηαη πην γξήγνξα απφ φηη ε δήηεζε ζε άιινπο ηνκείο. Δλψ ε κέζε εηήζηα αχμεζε ηεο δήηεζεο αεξίνπ ζηελ Δπξψπε ΟΟΑ γηα ηελ πεξίνδν είλαη 0.8%, ην πνζνζηφ γηα ην αέξην πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο είλαη 1.4%. ην ελάξην 450, ε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ ρξεηάδεηαη πεξηζζφηεξν ρξφλν γηα λα επηζηξέςεη ζηα επίπεδα ηνπ 2008, θζάλνληαο ηα 550 bcm ζηελ Δπξψπε ΟΟΑ, κφλν κεηά ην 2020, πξηλ ππνρσξήζεη ζηα 525 bcm ην Σα λνχκεξα ηεο δήηεζεο γηα ηελ Δ.Δ. ζην ελάξην 450, θνξπθψλνληαη επίζεο ζηηο αξρέο ηνπ 2020, πξηλ ππνρσξήζνπλ ζηα 509 bcm ην Σα ζηνηρεία απηά νδεγνχληαη απφ ηελ παξαδνρή φηη ε Δ.Δ., καδί κε φιεο ηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ, πηνζεηεί απζηεξφηεξνπο ζηφρνπο γηα ηε κείσζε ησλ εθπνκπψλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ σο ην 2020, νη νπνίνη επεξεάδνπλ ηφζν ηε βηνκεραλία φζν θαη ηελ ειεθηξνπαξαγσγή θαη φηη εληείλνληαη ζηελ πεξίνδν σο ην Οη πςειφηεξεο ηηκέο γηα εθπνκπέο CO 2 επεξεάδνπλ ηηο ηηκέο ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, ειαηηψλνληαο ηε ζπλνιηθή δήηεζε θαη πεξηνξίδνληαο επίζεο ηε ζέζε ηνπ αεξίνπ ζην κίγκα θαπζίκσλ. Δλψ ε ειεθηξνπαξαγσγή απφ ηελ θαχζε θπζηθνχ αεξίνπ αληηπξνζσπεχεη ην 24% ηεο ζπλνιηθήο παξαγφκελεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζηελ Δ.Δ. ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο, πάλσ απφ ην 22% ηνπ 2007, ην αληίζηνηρν λνχκεξν ζην ελάξην 450 γηα ην 2030 είλαη κφιηο 17%. Ζ εκπνξηθή θαζηέξσζε ηεο ηερλνινγίαο CCS (Carbon Capture and Storage) ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή κεηά ην 2020, κεηξηάδεη ελ κέξεη κφλν ηε κείσζε ζηε δήηεζε αεξίνπ γηα ειεθηξνπαξαγσγή. Αλαιπηηθά ζηνηρεία γηα ην ηζνδχγην αεξίνπ ζηελ Δπξψπε αλά ελάξην θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα 4.4. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

141 Πίνακας 4.4: Ευρωπαϊκό ιςοηφγιο αερίου ανά ενάριο (ςε bcm) (IEA, 2009) Πξνκήζεηα θπζηθνύ αεξίνπ Παξά ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγήο ζηε Ννξβεγία σο ην 2025, ην ελάξην Αλαθνξάο πξνβιέπεη φηη ε ζπλνιηθή παξαγσγή αεξίνπ ζηελ Δπξψπε ζα κεησζεί ζηαζεξά θαηά ηελ πεξίνδν σο ην 2030 (Γηάγξακκα 4.13). Ζ εμέιημε ηεο παξαγσγήο ζηελ Δ.Δ. ησλ 27 ηελ πεξίνδν , απεηθνλίδεηαη ζην δηάγξακκα Διάγραμμα 4.13: Παραγωγι φυςικοφ αερίου ανά πθγι ςτθν Ευρϊπθ-ΟΟΑ ςτο ενάριο Αναφοράσ (IEA, 2009) 20 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

142 Σν παξαγφκελν θπζηθφ αέξην ζηηο Δπξσπατθέο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ ππνρσξεί απφ 309 bcm ην 2008 ζε 279 bcm ην 2015 θαη ζε 222 bcm ην Ζ κείσζε εληφο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δ.Δ. είλαη αθφκα πην έληνλε, θαζψο δελ πεξηιακβάλεηαη ε Ννξβεγηθή παξαγσγή. πγθεθξηκέλα, απφ ηα 217 bcm ηνπ 2008, νη πξνκήζεηεο αεξίνπ ηεο Δ.Δ. ππνρσξνχλ ζε ιίγν πάλσ απφ 100 bcm ην 2030, ιηγφηεξν απφ ην ήκηζπ ηνπ ησξηλνχ επηπέδνπ. Ζ παξαγσγή κε ζπκβαηηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ (θπξίσο coalbed methane-cbm θαη ζρηζηνιηζηθφ θπζηθφ αέξην) ζηελ Δπξψπε πξνβιέπεηαη φηη ζα εληζρπζεί κεηά ην 2020 θαη λα θηάζεη ηα 15 bcm ην Ζ εμέιημε απηή κεηξηάδεη ελ κέξεη ην ξπζκφ ηεο πηψζεο αιιά δε θαίλεηαη πξνο ην παξφλ λα αιιάδεη ξηδηθά ηε γεληθή εηθφλα πξνκήζεηαο αεξίνπ γηα ηελ Δπξψπε. Δληζρπκέλε απφ ηελ πξφζθαηε αλάπηπμε ησλ θνηηαζκάησλ φπσο ηα Ormen Lange θαη Snøhvit, ην ελάξην Αλαθνξάο πξνβιέπεη κηα ζπλερηδφκελε αχμεζε ζηε Ννξβεγηθή παξαγσγή αεξίνπ, ζε 120 bcm ην 2015 θαη 129 bcm ην 2020, πξηλ ππνρσξήζεη πάιη ειαθξψο ζε 126 bcm ην Ζ Ννξβεγηθή παξαγσγή πεηξειαίνπ έρεη ππνρσξήζεη απφ ην 2001, αιιά ε παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ εμαθνινπζεί λα απμάλεηαη θαη ππεξέβε ηα 100 bcm ην Σα απνζέκαηα εθηηκψληαη ζε 3 tcm, πνπ ηζνδπλακνχλ κε ην 1.6% ηνπ παγθφζκηνπ ζπλφινπ, αιιά ππάξρεη θαη έλα ελζαξξπληηθφ πνζνζηφ επηηπρίαο απφ πξφζθαηεο εμεξεπλήζεηο. Γεθαπέληε αλαθαιχςεηο θπζηθνχ αεξίνπ ην 2008, πξφζζεζαλ έλα ζχλνιν 49 κε 97 bcm αλαθηήζηκσλ απνζεκάησλ αεξίνπ θαη ην 2009 ε Shell αλαθνίλσζε ηελ αλαθάιπςε ηνπ θνηηάζκαηνο Gro ζηε Ννξβεγηθή Θάιαζζα κε 10 έσο 100 bcm αλαθηήζηκσλ πνζνηήησλ αεξίνπ. Οη ζπλνιηθέο επελδχζεηο ζηνλ αλάληε ηνκέα πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ ην 2009 εθηηκψληαη ζε 22.7 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα, κε ηηο επελδχζεηο ζε γεσηξήζεηο ειαθξψο πςειφηεξεο ζε ζρέζε κε ην 2008 θαη ηηο επελδχζεηο ζηνλ ηνκέα ηεο αλάπηπμεο ησλ πεδίσλ λα είλαη κεγαιχηεξεο θαηά 12% ζε ζρέζε πάιη κε ην Σν γεγνλφο απηφ αληηηίζεηαη ζηελ ηάζε πνπ παξαηεξείηαη απφ ηε Γηεζλή Τπεξεζία Δλέξγεηαο (IEA) γηα ρακειφηεξεο αλάληε επελδχζεηο, πνπ απνξξένπλ απφ ηελ επηβξάδπλζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Ζ Ννξβεγία είλαη ν δεχηεξνο κεγαιχηεξνο εμαγσγέαο θπζηθνχ αεξίνπ πξνο ηελ Δ.Δ. κεηά ηε Ρσζία θαη αλακέλεηαη λα παξακείλεη έλαο ζεκαληηθφο πξνκεζεπηήο αεξίνπ πξνο ηηο Δπξσπατθέο αγνξέο, θπξίσο πξνο ηε Γεξκαλία, ην Ζλσκέλν Βαζίιεην θαη ηε Γαιιία. Σν Snøhvit project ζηε Θάιαζζα ηνπ Μπάξεληο εμάγεη πεξίπνπ 6 bcm εηεζίσο LNG ζηελ Δπξψπε θαη ελδερνκέλσο ζηε Βφξεηα Ακεξηθή, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ σο ην 2030, αιιά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ εμαγφκελνπ θπζηθνχ αεξίνπ ηεο Ννξβεγίαο, ζπλερίδεη λα κεηαθέξεηαη κέζσ αγσγψλ πξνο ηηο Δπξσπατθέο αγνξέο. Οη ππάξρνληεο αγσγνί εμαγσγψλ έρνπλ κηα δπλακηθφηεηα πεξίπνπ 120 bcm εηεζίσο, κε ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο πιενλάδνπζαο δπλακηθφηεηαο λα εθηηκάηαη φηη βξίζθεηαη ζηηο νδεχζεηο πξνο ην Ζλσκέλν Βαζίιεην. Με επαξθείο λέεο αλαπηχμεηο θνηηαζκάησλ θαη κε ην ελδηαθέξνλ ηεο αγνξάο, έλαο λένο αγσγφο κπνξεί λα απαηηεζεί κεζνπξφζεζκα γηα λα ππνζηεξίμεη ηελ αχμεζε ζηηο εμαγσγέο πξνο ηηο επεηξσηηθέο Δπξσπατθέο αγνξέο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

143 Έπεηηα απφ ηξία θαζνδηθήο πνξείαο, ε παξαγσγή ζηελ Οιιαλδία απμήζεθε ζηα 85 bcm ην 2008, αιιά ε πνξεία θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ αλακέλεηαη λα επαλέιζεη ζε ζηαδηαθή πηψζε, θζάλνληαο ηα 43 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο. Σα απνδεδεηγκέλα απνζέκαηα ησλ 1.24 tcm κεηψλνληαη εδψ θαη αξθεηά ρξφληα, θαζψο ην ππεξ γηγαληηαίν θνίηαζκα ηνπ Groningen νδεχεη πξνο εμάληιεζε θαη θαζψο κηθξφηεξα θνηηάζκαηα θζάλνπλ ζε σξίκαλζε, αλ θαη κηα έθζεζε γηα ηελ Οιιαλδηθή θπβέξλεζε (2009), ππνζηήξημε φηη νη αλεμεξεχλεηνη πφξνη ζπκβαηηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ ζα κπνξνχζαλ λα ηζνδπλακνχλ κε επηπιένλ 400 bcm. Ζ πνιηηηθή ηεο Οιιαλδηθήο θπβέξλεζεο ζε φηη αθνξά ηα κηθξά πεδία, έρεη ππάξμεη επηηπρήο ζε φηη αθνξά ηελ πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο πεξηζζφηεξσλ απφ 250 κηθξψλ θνηηαζκάησλ απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1970, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ζρεδφλ 100 θνηηαζκάησλ κε απνζέκαηα κηθξφηεξα απφ 1 bcm. Απηή ε πνιηηηθή έρεη επεθηείλεη ηε δηάξθεηα δσήο ηνπ θνηηάζκαηνο Groningen, επηηξέπνληάο ηνπ λα δηαδξακαηίζεη εμηζνξξνπεηηθφ ξφιν ζηελ πξνκήζεηα αεξίνπ ηεο Οιιαλδίαο. Απηφ ην πιάλν αλακέλεηαη λα ζπλερηζηεί θαζψο λέα κηθξά πεδία αλαπηχζζνληαη θαη ε ππάξρνπζα παξαγσγή κεγηζηνπνηείηαη κέζσ θαηλνηφκσλ γεσηξήζεσλ θαη δηαρείξηζεο ησλ απνζεκάησλ, αιιά νη πςειφηεξεο ηηκέο ζα ρξεηαζηνχλ πξνθεηκέλνπ λα θάλνπλ ηελ αλάπηπμή ηνπο νηθνλνκηθή. Ζ επεηξσηηθή πθαινθξεπίδα (continental shelf) ηνπ Ζλωκέλνπ Βαζηιείνπ είλαη επίζεο κηα ψξηκε παξαγσγηθή πεξηνρή αεξίνπ θαη ηα απνδεδεηγκέλα απνζέκαηα αλέξρνληαη ηψξα ζε κφιηο 625 bcm. Ο 25 νο γχξνο αδεηνδφηεζεο ην 2008 είρε σο απνηέιεζκα ηε ρνξήγεζε 171 αδεηψλ γηα εμεξεχλεζε πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ ζηε Βφξεηα Θάιαζζα θαη απηφ ην επίπεδν ηνπ εκπνξηθνχ ελδηαθέξνληνο ζα ζπκβάιιεη ζην κεηξηαζκφ ηνπ πνζνζηνχ κείσζεο ηεο παξαγσγήο. Παξ φια απηά, ε παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ, ε νπνία κεηψζεθε απφ 115 bcm ην 2000 ζε 73 bcm ην 2008, πξνβιέπεηαη λα κεησζεί πεξαηηέξσ, ζε 44 bcm ην 2015 θαη ιηγφηεξν απφ 20 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο. Με πεξηνξηζκέλνπο πφξνπο θπζηθνχ αεξίνπ θαη κε ηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο, ε δήηεζε ηεο Δπξψπεο γηα εηζαγσγέο αλακέλεηαη επίζεο λα απμεζεί θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Σφζν ζην ελάξην Αλαθνξάο φζν θαη ζην ελάξην 450, παξαηεξείηαη κηα ζεκαληηθή αχμεζε ζηηο αλάγθεο εηζαγσγψλ θπζηθνχ αεξίνπ ηεο Δπξψπεο. ην ελάξην Αλαθνξάο, νη εηζαγσγέο αεξίνπ πξνο ηελ Δ.Δ. είλαη πεξηζζφηεξν απφ 200 bcm πςειφηεξεο ην 2030, ζε ζρέζε κε ην 2007, ελψ αθφκε θαη ζην ελάξην 450, νη απαηηήζεηο εηζαγσγψλ αεξίνπ απμάλνληαη ζε 428 bcm ην 2030 απφ 312 bcm ην 2007, έρνληαο θνξπθσζεί θαηά ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

144 Διάγραμμα 4.14: Εξζλιξθ τθσ παραγωγισ φυςικοφ αερίου ςτθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ των 27 κατά τθν περίοδο (Natural Gas Market Review 2008) Δπηινγέο πξνκεζεηώλ ηεο Δπξώπεο ην 2020 Αλ θαη νη ελδνγελείο πφξνη είλαη πεξηνξηζκέλνη θαη ε παξαγσγή κεηψλεηαη, ε Δπξψπε είλαη γεσγξαθηθά ζε ηέηνηα ζέζε ψζηε λα κπνξεί λα εμαζθαιίζεη πξνκήζεηεο θπζηθνχ αεξίνπ απφ δηάθνξεο εμσηεξηθέο πεγέο. Σα απνζέκαηα αεξίνπ ζηε Ρσζία, ηελ Καζπία, ηε Μέζε Αλαηνιή θαη ηε Βφξεηα Αθξηθή, είλαη εληφο ησλ αγσγψλ πνπ θζάλνπλ ζηηο Δπξσπατθέο αγνξέο, θαζψο θαη ην LNG επίζεο, κπνξεί λα παξαδνζεί ζηνπο Δπξσπαίνπο θαηαλαισηέο απφ παξαγσγνχο ζε φιν ηνλ θφζκν, θπξίσο απφ ηε Μέζε Αλαηνιή, ηε Βφξεηα θαη Γπηηθή Αθξηθή θαη ηελ Καξατβηθή. Ζ δηάξζξσζε ηνπ εκπνξίνπ ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ πνπ ζα αλαδπζεί ζηελ Δπξψπε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ σο ην 2030, ζα εμαξηεζεί απφ κηα ζεηξά παξαγφλησλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηνπ ζπγθξηηηθνχ θφζηνπο πξνκεζεηψλ ησλ δηαθφξσλ παξαγσγψλ, ησλ πθηζηάκελσλ ζπκβαηηθψλ ζπκθσληψλ, ηεο δηαζεζηκφηεηαο ηνπ αεξίνπ ζε νξηζκέλνπο κεγάινπο παξαγσγνχο αεξίνπ γηα εμαγσγέο, ησλ αλάληε επελδπηηθψλ θηλδχλσλ, ηελ αμηνπηζηία ησλ δηαθφξσλ νδψλ δηέιεπζεο ησλ πξνκεζεηψλ πξνο ηελ Δπξψπε θαη ησλ πνιηηηθψλ ησλ θπβεξλήζεσλ ή / θαη ηεο Δ.Δ. ζηε δηαθνξνπνίεζε (πνιπκνξθία) ησλ πξνκεζεηψλ. Σν θφζηνο ηεο παξαγσγήο θαη δηαλνκήο θπζηθνχ αεξίνπ ζηηο Δπξσπατθέο αγνξέο είλαη έλαο θξίζηκνο παξάγνληαο απηνχ ηνπ ζθεληθνχ. Σν δηάγξακκα 4.15 πεξηγξάθεη παξαζηαηηθά ηα απνηειέζκαηα ηεο αλάιπζεο γηα ηα επίπεδα ηνπ ελδεηθηηθνχ θφζηνπο γηα ηηο λέεο πξνκήζεηεο απφ δηάθνξεο πεγέο γηα παξάδνζε ζηα Δπξσπατθά ζχλνξα, γχξσ ζην Όια ηα θφζηε δίδνληαη ζε δνιάξηα ηνπ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

145 Διάγραμμα 4.15: Ενδεικτικά ςτοιχεία κόςτουσ για πικανζσ νζεσ πθγζσ παραδόςεων φυςικοφ αερίου προσ τθν Ευρϊπθ το 2020 (ςε $/MBtu) (IEA, 2009) 22 Σα λνχκεξα πνπ εκθαλίδνληαη ζην παξαπάλσ ζρήκα, πξέπεη λα αληηκεησπίδνληαη κε πξνζνρή, θαζψο ηα πξαγκαηηθά ζηνηρεία θφζηνπο ησλ πξνκεζεηψλ γηα ηα ζπγθεθξηκέλα επηκέξνπο projects κπνξεί λα δηαθέξνπλ ζεκαληηθά, αλάινγα κε ην ιεπηνκεξή ζρεδηαζκφ θάζε project. Σα ζηνηρεία θφζηνπο είλαη επίζεο ηδηαίηεξα «επαίζζεηα» πξνο ην ζεσξνχκελν πξνεμνθιεηηθφ επηηφθην. Σα απνηειέζκαηα, παξ φια απηά, δίλνπλ κηα έλδεημε γηα ηελ θαηάηαμε ηνπ θφζηνπο ησλ βαζηθψλ επηινγψλ ηεο πξνζθνξάο. Γηα ηνπο ζθνπνχο απηήο ηεο αλάιπζεο, ρξεζηκνπνηήζεθε ε βηνκεραλία θαη ηα δεκνζίσο δηαζέζηκα δεδνκέλα γηα ηελ εθηίκεζε ηνπ εχξνπο ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο θαη ζηε ζπλέρεηα πάξζεθε κηα κέζε ηηκή γηα θάζε πξνκεζεπηή (ή πεξηνρή κέζα ζε κηα ρψξα, αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε). ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, φπσο ζην Καηάξ, ε ρακειή εθηίκεζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο είλαη κεδέλ, δεδνκέλνπ φηη ην θφζηνο ζπλήζσο θαιχπηεηαη απφ ηελ παξαγσγή ζπκππθλσκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ θαη πγξψλ (gas condensate and liquids). ε άιιεο πεξηπηψζεηο, ηα εθηηκψκελα ζηνηρεία θφζηνπο είλαη πνιχ πςειφηεξα, γηα παξάδεηγκα φπνπ ε παξαγσγή ηνπ αεξίνπ δελ ζπλδέεηαη κε ηελ παξαγσγή ηνπ πεηξειαίνπ (δειαδή θπζηθφ αέξην πνπ λα πξνθχπηεη σο ππνπξντφλ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

146 ηεο δηαδηθαζίαο παξαγσγήο ηνπ πεηξειαίνπ), φπνπ ην αέξην είλαη φμηλν (sour) θαη απαηηεί δαπαλεξή επεμεξγαζία, ή φπνπ ππάξρνπλ ηδηαίηεξεο ηερληθέο ή πεξηβαιινληηθέο πξνθιήζεηο γηα ηα αλάληε projects. Σα παξαγσγηθά ζηνηρεία θφζηνπο δελ πεξηιακβάλνπλ ηνπο θφξνπο ή ηα δηθαηψκαηα (loyalties), αιιά νχηε θαη ηνπο εμαγσγηθνχο δαζκνχο. Σα θφζηε κεηαθνξάο κέζσ αγσγψλ θαη LNG πνπ ιακβάλνληαη ππφςε ζηνπο πίλαθεο 4.5 θαη 4.6, βαζίδνληαη ζε ζεσξήζεηο γεληθψλ θεθαιαηνπρηθψλ θαη ιεηηνπξγηθψλ δαπαλψλ, πεξηιακβάλνληαο πξνεμνθιεηηθφ επηηφθην 10% θαη 30 ρξφληα δηάξθεηα δσήο ησλ πφξσλ (30-year asset lives). Σα ζηνηρεία θφζηνπο θαηαζθεπήο γηα ηνπο αγσγνχο θαη ηελ ππνδνκή LNG βξίζθνληαη ζην ρακειφηεξν άθξν ηνπ εχξνπο ηνπ θφζηνπο γηα projects πνπ έρνπλ αλαιεθζεί ή αλαθνηλσζεί γηα ηελ πεξίνδν θαη δε ιακβάλεη ππφςε εηδηθνχο παξάγνληεο γηα θάζε project (γηα παξάδεηγκα, νη θεθαιαηνπρηθέο δαπάλεο γηα ηελ θαηαζθεπή ζηαζκνχ πγξνπνίεζεο LNG, δπλακηθφηεηαο 5 Mt ην ρξφλν, ζεσξείηαη ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο 3.9 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα, δειαδή 780 δνιάξηα αλά ηφλν). Σα ζεσξνχκελα πνζνζηά εθκεηάιιεπζεο είλαη 90% γηα ηελ ππνδνκή LNG θαη 85% γηα ηνπο αγσγνχο. Γηα ηνπο αγσγνχο, απμεκέλε δπλακηθφηεηα ζεσξείηαη φηη είλαη αλαγθαία γηα φιεο ηηο νδεχζεηο, αιιά ε δηάθξηζε ηνπ θφζηνπο γίλεηαη κεηαμχ λέσλ αγσγψλ, φπνπ δελ ππάξρεη αγσγφο ή ππάξρεη ζήκεξα αλεπαξθήο δπλακηθφηεηα θαη ηεο επέθηαζεο θαη ηεο απνθαηάζηαζεο ηεο δπλακηθφηεηαο ζε ππάξρνληεο αγσγνχο. Σν θφζηνο δηέιεπζεο, πέξαλ ησλ ιεηηνπξγηθψλ δαπαλψλ ησλ αγσγψλ, είλαη κηα ζπλάξηεζε ηεο απφζηαζεο θαη ηνπ αξηζκνχ ησλ ρσξψλ πνπ δηαζρίδνπλ. Σα ζεκεία δηαλνκήο ζηελ αλάιπζή καο, πνπ αλαπαξίζηαληαη απφ ηα βέιε ζην δηάγξακκα 4.16, είλαη ηα Σνπξθηθά Γπηηθά χλνξα (πεξηνρή ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο), ε Μεζφγεηνο (Ηζπαλία θαη Ηηαιία), ηα Γεξκαληθά χλνξα θαη ε αγνξά ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ. Ζ αλάιπζε δείρλεη φηη νη ρακειφηεξνπ θφζηνπο απμεηηθέο πεγέο αεξίνπ πξνο ηηο θχξηεο Δπξσπατθέο αγνξέο αεξίνπ, βξίζθνληαη ζηε Βφξεηα Αθξηθή, θπξίσο ζηελ Αιγεξία θαη ζηε Ννξβεγηθή Θάιαζζα. Οη παξαδφζεηο κέζσ αγσγψλ απφ απηέο ηηο πεγέο αλαδχνληαη σο ζεκαληηθά θζελφηεξεο απ φηη νη κεηαθνξέο LNG κε δεμακελφπινηα, θαζψο ην θφζηνο ηνπ θεθαιαίνπ γηα ηελ θαηαζθεπή ππνδνκήο LNG, έρεη σο απνηέιεζκα νη ζαιάζζηεο κεηαθνξέο LNG κηθξψλ απνζηάζεσλ λα κελ είλαη νηθνλνκηθέο. Ωζηφζν, ην LNG παξνπζηάδεη επειημία φζνλ αθνξά ηνλ πξννξηζκφ θαη απηφ ην γεγνλφο ζπλερίδεη λα ζηεξίδεη ην ελδηαθέξνλ γηα ηα LNG projects. Οη Ηξαληθέο θαη νη Ηξαθηλέο πξνκήζεηεο είλαη κεηαμχ ησλ θζελφηεξσλ πηζαλψλ επηινγψλ, ηδίσο γηα ηηο λνηηναλαηνιηθέο Δπξσπατθέο αγνξέο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

147 Πίνακας 4.5: Προμικειεσ LNG και ενδεικτικά ςυνολικά ςτοιχεία κόςτουσ για νζεσ προμικειεσ προσ τθν Ευρϊπθ το 2020 (ςε $/MBtu) (IEA, 2009) 23 Οη κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο θπζηθνχ αεξίνπ πνπ ζα αλαπηπρζνχλ γηα ηελ Δπξσπατθή αγνξά είλαη εθείλεο ζηε Ρσζία, ηδίσο ηα απνζέκαηα αεξίνπ ηεο ρεξζνλήζνπ Γηακάι. Παξά ην γεγνλφο φηη νη νηθνλνκίεο θιίκαθαο ζηα κεγάιεο δπλακηθφηεηαο κεηαθνξάο projects, βνεζνχλ ζηε κείσζε ηνπ κνλαδηαίνπ θφζηνπο, ε αλάπηπμε ηνπ Γηακάι παξακέλεη κηα αθξηβή πξφηαζε, θαζψο ην αέξην απφ ηε ρεξζφλεζν πνπ παξαδίδεηαη ζηα Γεξκαληθά ζχλνξα εθηηκάηαη φηη ζα θνζηίδεη κεηαμχ $5/MBtu θαη $6/MBtu, αλάινγα κε ηε δηαδξνκή πξνο ηελ αγνξά. ηελ πξάμε, ην αέξην πνπ παξαδίδεηαη απφ ηελ ελ ιφγσ πεξηνρή θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ, είλαη πηζαλφ λα είλαη έλα κίγκα ηνπ αεξίνπ απφ ηε ρεξζφλεζν Γηακάι θαη ηνπ θζελφηεξνπ αεξίνπ απφ ηελ πεξηνρή Nadym Pur Taz ζε έλα κέζν θφζηνο, κε ηελ ηζνξξνπία λα κεηαηνπίδεηαη πξνο απηφ ηνπ Γηακάι κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. Ζ αλάιπζε δελ πεξηιακβάλεη ηηο επηπηψζεηο ησλ Ρσζηθψλ εμαγσγηθψλ δαζκψλ θαηά ηελ εμαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ, πνπ ζήκεξα επηβάιιεηαη ζην 30% ηεο ηηκήο πψιεζεο ηεο ζχκβαζεο (νη παξαδφζεηο κέζσ ηνπ αγσγνχ Blue Stream εμαηξνχληαη απφ ηνπο εμαγσγηθνχο δαζκνχο). Οη ππεξάθηηεο αλαπηχμεηο ζηε Θάιαζζα ηνπ Μπάξεληο είλαη αθφκα πην δαπαλεξέο. Οη θζελφηεξεο επαπμεκέλεο πνζφηεηεο Ρσζηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ γηα παξάδνζε ζηελ Δπξψπε εθηηκάηαη φηη πξνέξρνληαη απφ ηελ πεξηνρή ηνπ Βφιγα, φπνπ ην πεδίν Astrakhanskoye είλαη πξνγξακκαηηζκέλν λα απμήζεη ηελ παξαγσγή ηνπ ηα πξνζερή ρξφληα. Ωζηφζν, νη επηπιένλ πνζφηεηεο πνπ δηαηίζεληαη απφ απηή ηελ πεξηνρή ην 2020 (κε κέγηζην 30 έσο 40 bcm) δελ ζπγθξίλνληαη κε ηα απνζέκαηα θαη ηηο δπλαηφηεηεο εηήζησλ παξαδφζεσλ απφ ηε ρεξζφλεζν ηνπ Γηακάι, νη νπνίεο ζα κπνξνχζαλ λα ππεξβνχλ ηα 100 bcm θαηά ηελ ίδηα ρξνληθή πεξίνδν. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

148 Πίνακας 4.6: Οδεφςεισ αγωγϊν, παραδοχζσ και ενδεικτικά ςτοιχεία κόςτουσ για νζεσ προμικειεσ προσ τθν Ευρϊπθ το 2020, ςε ($/Mbtu) (IEA, 2009) 24 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

149 Σν πην αθξηβφ πξνθίι ησλ Ρσζηθψλ πξνκεζεηψλ αεξίνπ θαζψο κεηαθηλνχληαη καθξηά απφ ηελ θαζηεξσκέλε αιιά θζίλνπζα παξαγσγηθή πεξηνρή ηνπ Nadym Pur Taz, έρεη σο απνηέιεζκα ηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθήο ζέζεο άιισλ δπλεηηθψλ πξνκεζεπηψλ, θπξίσο απφ ηελ πεξηνρή ηεο Καζπίαο θαη ηε Μέζε Αλαηνιή. Νέν παξαδηδφκελν αέξην απφ ππεξάθηηα θνηηάζκαηα ηεο Θάιαζζαο ηεο Καζπίαο, είηε απφ ην Αδεξκπατηδάλ ή ην Σνπξθκεληζηάλ, εθηηκάηαη φηη θνζηίδεη κεηαμχ $2.18/MBtu θαη $2.78/MBtu ζηα Σνπξθηθά Γπηηθά χλνξα θαη κεηαμχ $3.47/MBtu θαη $4.07/MBtu ζηα Γεξκαληθά ζχλνξα. Σν αέξην απφ ηα κεγαιχηεξα ρεξζαία θνηηάζκαηα ζην Αλαηνιηθφ Σνπξθκεληζηάλ είλαη πην αθξηβφ, αιιά εμαθνινπζεί λα θζάλεη ζηα Γεξκαληθά ζχλνξα κε εθηηκψκελν θφζηνο κεηαμχ $5/MBtu θαη $5.60/MBtu αλ παξαδίδεηαη κέζσ Σνπξθίαο θαη λνηηναλαηνιηθήο Δπξψπεο, κε ειαθξψο ρακειφηεξν θφζηνο αλ παξαδίδεηαη κέζσ ηνπ Ρσζηθνχ ζπζηήκαηνο θαη δηακέζνπ ηεο Οπθξαλίαο θαη ειαθξψο κεγαιχηεξν αλ παξαδίδεηαη κέζσ ελφο λένπ ζπζηήκαηνο αγσγψλ θαηά κήθνο ηεο Μαχξεο Θάιαζζαο πξνο ηε Βνπιγαξία. Οη παξαδφζεηο αεξίνπ απφ ην Ηξάλ εθηηκάηαη φηη ζα θνζηίζνπλ κεηαμχ $1.98/MBtu θαη $2.48/MBtu ζηα Σνπξθηθά Γπηηθά χλνξα θαη ην αέξην απφ ην Ηξάθ, πνπ παξέρεηαη κέζσ ηεο πξίαο, κεηαμχ $2.22/MBtu θαη $2.92/MBtu. Ζ βησζηκφηεηα ησλ παξαδφζεσλ ησλ αγσγψλ πξνο ηελ Σνπξθία θαη θαηά κήθνο ηεο λνηηναλαηνιηθήο Δπξψπεο είλαη ηδηαίηεξα επαίζζεηε ζε ππνζέζεηο ζρεηηθά κε ηα θφζηε ηεο δηέιεπζεο, δεδνκέλνπ φηη απηέο νη δηαδξνκέο δηαζρίδνπλ πνιιαπιά εζληθά ζχλνξα. Ζ αλάπηπμε κηαο πην αληαγσληζηηθήο αγνξάο ζηελ Δπξψπε απμάλεη ηα θίλεηξα γηα ηηο εηαηξίεο ψζηε λα αλαδεηήζνπλ θζελφηεξεο πεγέο πξνκήζεηαο θπζηθνχ αεξίνπ. Ωζηφζν, ζηελ πξάμε, νη πξνκήζεηεο ζηελ Δπξψπε δελ είλαη πηζαλφ λα αλαπηπρζνχλ σο ζπλάξηεζε κφλν ηνπ θφζηνπο, θαζψο άιινη παξάγνληεο αζθνχλ ηζρπξή επηξξνή ζηηο επηινγέο πνπ πξαγκαηνπνηνχλ νη εηζαγσγείο θαη νη εμαγσγείο. Δθηφο απφ ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ απνξξένπλ απφ ηηο πθηζηάκελεο καθξνπξφζεζκεο ζπκβάζεηο πξνκεζεηψλ, νη πνιηηηθέο δπζρέξεηεο πεξηιακβάλνπλ πξαγκαηηθνχο ή δπλεηηθνχο πεξηνξηζκνχο ζηηο ζπλαιιαγέο κε ζπγθεθξηκέλνπο πξνκεζεπηέο (φπσο ην Ηξάλ), θηλδχλνπο πνιηηηθήο αζηάζεηαο ζε πξνκεζεχηξηεο ή δηακεηαθνκηζηηθέο (transit) ρψξεο θαζψο θαη ηελ πηζαλφηεηα δηαθνπψλ ζηε δηακεηαθφκηζε αεξίνπ εμαηηίαο δηαθνξψλ ή ζπγθξνχζεσλ. Οη παξαγσγνί κε παξειζφλ αμηφπηζηνπ εθνδηαζκνχ θαη κε θαζηεξσκέλεο ζρέζεηο κε αγνξαζηέο θπζηθνχ αεξίνπ είλαη πηζαλφ λα επλννχληαη έλαληη ησλ λενεηζεξρφκελσλ ή ησλ πξνκεζεπηψλ πνπ ζεσξνχληαη δπλεηηθά αλαμηφπηζηνη. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο κπνξεί λα επηδηψμνπλ ελεξγά λα πξνσζήζνπλ λέεο πεγέο πξνκεζεηψλ κε ζθνπφ λα απμήζνπλ ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ πξνκεζεηψλ. Έλα παξάδεηγκα είλαη ν ζρεδηαδφκελνο αγσγφο Nabucco, ν νπνίνο ζα κεηαθέξεη αέξην απφ ηελ Καζπία θαη πηζαλφλ απφ ηε Μέζε Αλαηνιή πξνο ηελ Δπξψπε κέζσ Σνπξθίαο, έλα project ην νπνίν ππνζηεξίδεηαη έληνλα θαη ζζελαξά απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Σέζζεξηο ρψξεο ηεο Δ.Δ. θαη ε Σνπξθία ππέγξαςαλ κηα ζπκθσλία ηνλ Ηνχιην ηνπ 2009 φζνλ αθνξά ην λνκηθφ πιαίζην γηα ηνλ Nabucco, ζεκεηψλνληαο έλα ζεκαληηθφ βήκα πξνο ηα εκπξφο ζηνλ καθξχ, παξαηεηακέλν ζρεδηαζκφ γη απηφλ ηνλ αγσγφ. Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή εμεηάδεη επίζεο ηε δπλαηφηεηα ελφο ελνπνηεκέλνπ κεραληζκνχ αγνξάο γηα ην αέξην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

150 ηεο Αλαηνιηθήο Καζπίαο, πνπ πξνζσξηλά νλνκάδεηαη Caspian Development Corporation. ε γεληθέο γξακκέο, νη απμεηηθέο εηζαγσγηθέο αλάγθεο θπζηθνχ αεξίνπ ηεο Δ.Δ. είλαη πηζαλφ λα ηθαλνπνηεζνχλ κέζσ ελφο ζπλδπαζκνχ απμεκέλσλ πξνκεζεηψλ κέζσ αγσγψλ απφ ηνπο θχξηνπο πξνκεζεπηέο ηεο Δπξψπεο (Ρσζία, Ννξβεγία θαη Αιγεξία), καδί κε λέεο πξνκήζεηεο απφ αγσγνχο απφ ηελ Καζπία θαη ηε Μέζε Αλαηνιή θαζψο θαη εηζαγσγέο LNG απφ κηα ζεηξά πηζαλψλ εμαγσγέσλ. Σν κίγκα πξνκεζεηψλ πνηθίιεη ζε φιε ηελ Δπξψπε, κε ηηο θεληξηθέο θαη αλαηνιηθέο αγνξέο λα εμαξηψληαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ πξνκήζεηα ησλ αγσγψλ. Ζ θακπχιε ηνπ θφζηνπο πξνκεζεηψλ πνηθίιεη επίζεο γηα ηηο δηάθνξεο Δπξσπατθέο αγνξέο, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα πλδπάδνληαο ηα δεδνκέλα απφ ηελ αλάιπζε ηνπ θφζηνπο πξνκεζεηψλ κε παξαδνρέο γηα ηηο πηζαλέο πνζφηεηεο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα είλαη δηαζέζηκεο γηα εμαγσγέο πξνο ηελ Δπξψπε ην 2020, απηφ ην γξάθεκα δείρλεη φηη ε Σνπξθία, αθνινπζνχκελε απφ ηελ Ηηαιία, βξίζθεηαη ζε πνιχ θαιή ζέζε πξφζβαζεο ζε θζελφηεξεο πεγέο πξνκήζεηαο αεξίνπ, κε πάλσ απφ 40 bcm δπλεηηθά δηαζέζηκσλ κε θφζηνο παξάδνζεο κηθξφηεξν απφ $3.5/MBtu. Με ηελ εμαίξεζε ησλ πξνκεζεηψλ απφ ηε Ννξβεγία, ην θφζηνο ησλ παξαδφζεσλ ζηε Γεξκαλία θαη ηελ αγνξά ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ ηείλεη λα είλαη πξννδεπηηθά πην αθξηβή, αληηθαηνπηξίδνληαο ηε κεγαιχηεξε απφζηαζε απφ ηηο θζελφηεξεο πεγέο επαπμεηηθψλ πνζνηήησλ θπζηθνχ αεξίνπ. Διάγραμμα 4.16: Ενδεικτικζσ καμπφλεσ κόςτουσ για νζεσ προμικειεσ αερίου προσ επιλεγμζνεσ Ευρωπαϊκζσ αγορζσ το 2020 (IEA, 2009) 25 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

151 4.5 Μέζε Αλαηνιή Πεξηθεξεηαθή δήηεζε θαη πξνζθνξά Ζ Μέζε Αλαηνιή, σο ζχλνιν, είλαη εμαηξεηηθά πξνηθηζκέλε κε πεγέο θπζηθνχ αεξίνπ, δηαηεξψληαο πεξίπνπ 75 tcm απνδεδεηγκέλσλ απνζεκάησλ, ή ην 41% ηνπ παγθφζκηνπ ζπλφινπ. Ωζηφζν, αξθεηέο ρψξεο ηεο πεξηθέξεηαο αγσλίδνληαη ψζηε λα αληαπνθξηζνχλ ζηελ ηαρέσο απμαλφκελε εγρψξηα δήηεζε. Οη ηερλεηά ρακειέο εγρψξηεο ηηκέο πσιήζεσλ έρνπλ επηηαρχλεη ηελ θαηαλάισζε αεξίνπ θαη επηβξάδπλαλ ηηο επελδχζεηο ζηηο αλαπηπζζφκελεο αλεμάξηεηεο πεγέο αεξίνπ. Έλα κεγάιν πνζνζηφ ηνπ ζπλδεδεκέλνπ αεξίνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα επαλέγρπζε ζηα θνηηάζκαηα πεηξειαίνπ γηα λα εληζρχζεη ηελ παξαγσγή αξγνχ πεηξειαίνπ, πεξηνξίδνληαο ηελ πνζφηεηα ηνπ δηαζέζηκνπ αεξίνπ γηα ηελ θάιπςε ηεο δήηεζεο. πλνιηθά, ε πξσηνγελήο ρξήζε αεξίνπ ζηελ πεξηθέξεηα ππεξηξηπιαζηάζηεθε ηελ πεξίνδν θαη απμήζεθε θαηά 80% ηα νθηψ ρξφληα σο ην 2008, θζάλνληαο ηα 327 bcm, ή ην 10% ηεο παγθφζκηαο θαηαλάισζεο. Όπσο ζηηο πεξηζζφηεξεο άιιεο πεξηθέξεηεο, ν ελεξγεηαθφο ηνκέαο είλαη ν θχξηνο κνριφο αχμεζεο ηεο δήηεζεο, ππνζηεξηδφκελνο απφ ηηο ρακειέο ηηκέο αεξίνπ θαη ηε ξαγδαία αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ. Σα ελεξγνβφξα πεηξνρεκηθά, ε ηήμε ηνπ αινπκηλίνπ θαη ε αθαιάησζε λεξνχ αληηπξνζσπεχνπλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο ππφινηπεο αχμεζεο ζηε δήηεζε αεξίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα. Καζψο ε πεξηθέξεηα ζηεξίδεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν έληνλα ζην θπζηθφ αέξην, είλαη πηζαλφ λα ζπκβνχλ ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηελ ηηκνιφγεζε θαη ηελ εκπνξία αεξίνπ. Ζ παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ ηεο πεξηθέξεηαο πξνβιέπεηαη φηη ζα απμεζεί απφ ηα 379 bcm ην 2008 ζε πάλσ απφ 810 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο. Απηή θζάλεη ζε κφιηο 645 bcm ζην ελάξην 450 ζηελ ελ ιφγσ εκεξνκελία, θαζψο ε δήηεζε ησλ εμαγσγψλ πιήηηεηαη δπζαλάινγα απφ ηε ρακειφηεξε παγθφζκηα ρξήζε αεξίνπ εμαηηίαο ηνπ πςεινχ θφζηνπο ηεο ζαιάζζηαο κεηαθνξάο αεξίνπ ζε απνκαθξπζκέλεο αγνξέο ηεο Δπξψπεο θαη ηεο Αζίαο Δηξεληθνχ. Οη θαζαξέο εμαγσγέο αεξίνπ ζε πξννξηζκνχο εθηφο ηεο πεξηθέξεηαο αλεβαίλνπλ απφ ηα 63 bcm ην 2007 ζε 210 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο θαη 152 bcm ζην ελάξην 450. Σν Καηάξ θαη ην Ηξάλ, ρψξεο πνπ κνηξάδνληαη ην κεγαιχηεξν θνίηαζκα θπζηθνχ αεξίνπ ζηνλ θφζκν (North Field / South Pars), αληηπξνζσπεχνπλ πεξίπνπ ηα δχν ηξίηα ησλ πεξηθεξεηαθψλ απνζεκάησλ αεξίνπ θαζψο θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο ηεο παξαγσγήο θαη ησλ εμαγσγψλ θαη ζηα δχν ελάξηα. Δλψ ε παγθφζκηα χθεζε, ε νπνία έρεη βιαπηηθφ αληίθηππν ζηηο εμαγσγέο θαη ηε βηνκεραληθή παξαγσγή ηεο πεξηθέξεηαο, αλακέλεηαη λα νδεγήζεη ζε θάπνηα ζπξξίθλσζε ηεο εγρψξηαο δήηεζεο αεξίνπ ζην θνληηλφ κέιινλ, ε αχμεζε ηεο δήηεζεο αλακέλεηαη λα αλαθάκςεη κεζνπξφζεζκα, αλ θαη ν ξπζκφο ηεο ζα εμαξηεζεί απφ ηηο πνιηηηθέο ηεο ηηκνιφγεζεο θαη ησλ επηδνηήζεσλ, θαζψο επίζεο θαη απφ ην βαζκφ ησλ πνιηηηθψλ δξάζεσλ γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ εθπνκπψλ ησλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ ζηελ πεξηθέξεηα θαη ηνλ ππφινηπν θφζκν. Ζ δήηεζε αεξίνπ ζηε Μέζε Αλαηνιή αλακέλεηαη ζρεδφλ λα δηπιαζηαζηεί θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ, ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

152 απφ 327 bcm ην 2008 ζε 602 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο, παξά ηε ζεσξνχκελε κείσζε ζην κέγεζνο ησλ επηδνηήζεσλ ζηελ θαηαλάισζε θπζηθνχ αεξίνπ. Απηή απμάλεηαη ζε 493 bcm ην 2030 ζην ελάξην 450. Καη ζηα δχν ελάξηα, ε παξαγσγή νδεγείηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηηο εμαγσγέο θαη ζπλερίδεη λα ππεξβαίλεη ηε δήηεζε απφ ην εζσηεξηθφ ηεο πεξηθέξεηαο, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα Έηζη, αλεμάξηεηα απφ ηηο πεξηβαιινληηθέο πνιηηηθέο, ε ζεκαζία ηεο Μέζεο Αλαηνιήο, ηφζν σο θαηαλαισηήο φζν θαη σο πξνκεζεπηήο πξνο ηελ παγθφζκηα αγνξά, αλακέλεηαη λα εληζρπζεί ζεκαληηθά. Διάγραμμα 4.17: Ιςοηφγιο φυςικοφ αερίου ςτθ Μζςθ Ανατολι ανά ενάριο (IEA, 2009) 26 Οξηζκέλεο ρψξεο ηεο Μέζεο Αλαηνιήο ζρεδηάδνπλ γηα λα αληηκεησπίζνπλ ηηο έθηαθηεο (πξνζσξηλέο) θαη επνρηαθέο ειιείςεηο κέζσ εηζαγσγψλ LNG, θπξίσο ρξεζηκνπνηψληαο λέεο, ιηγφηεξν δαπαλεξέο πισηέο ηερλνινγίεο επαλαεξηνπνίεζεο (απνθεχγνληαο έηζη ηελ αλάγθε γηα ηε δεκηνπξγία κφληκσλ ρεξζαίσλ ηεξκαηηθψλ). Γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο ρξφληαο έιιεηςεο ζπλδεδεκέλνπ αεξίνπ, ε νπνία ήδε είρε πξνθαιέζεη ην θιείζηκν κεξηθψλ εξγνζηαζίσλ ιηπαζκάησλ, ην Κνπβέϊη εηζήγαγε ην πξψην ηνπ θνξηίν LNG ζηα ηέιε Απγνχζηνπ ηνπ 2009 ζε έλα λέν ηεξκαηηθφ, ν νπνίνο θαηαζθεπάδεηαη ζην ιηκάλη Mina al-ahmadi. Δπίζεο, αλακέλεη λα είλαη ζε ζέζε λα δηαθφςεη ηηο εηζαγσγέο ζε καθξνπξφζεζκε βάζε, κε ηελ αλάπηπμε ησλ άθζνλσλ απνζεκάησλ αλεμάξηεηνπ αεξίνπ ζηα βφξεηα ηεο ρψξαο. ην Νηνπκπάϊ (ζηα Ζλσκέλα Αξαβηθά Δκηξάηα ΖΑΔ), άιινο έλαο ηεξκαηηθφο ζηαζκφο εηζαγσγψλ ν νπνίνο ζα πξνκεζεχεη αέξην γηα ειεθηξνπαξαγσγή, θπξίσο γηα ηελ θάιπςε ηνπ θαινθαηξηλνχ θνξηίνπ αηρκήο εμαηηίαο ηεο εθηεηακέλεο ρξήζεο θιηκαηηζηηθψλ, αλακέλεηαη λα ηεζεί ζε ιεηηνπξγία ην Σν Μπαρξέηλ εμεηάδεη επίζεο ηελ θαηαζθεπή ελφο ηεξκαηηθνχ ζηαζκνχ, κεηά ηα απνγνεηεπηηθά απνηειέζκαηα απφ έλα πξφγξακκα βαζέσλ γεσηξήζεσλ γηα θπζηθφ αέξην. Οη εηζαγσγέο είλαη επίζεο ππφ εμέηαζε ζηα βφξεηα εκηξάηα ησλ ΖΑΔ θαη ζε πεξηνρέο ηεο ανπδηθήο Αξαβίαο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

153 4.5.2 Καηάξ Σν Καηάξ θαηέρεη εγεηηθή ζέζε ζηηο λέεο αλαπηχμεηο θπζηθνχ αεξίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα. Σελ πεξίνδν , ε αχμεζε ζηελ παξαγσγή ηεο ήηαλ ε πέκπηε κεγαιχηεξε ζηνλ θφζκν πίζσ απφ ηε Ρσζία, ην Ηξάλ, ηελ Κίλα θαη ηε Ννξβεγία. Ζ παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ ηνπ Καηάξ απμήζεθε γξήγνξα απφ 28 bcm ην 2000 ζε 66 bcm ην 2007 θαη αλπςψζεθε ζε πεξίπνπ 79 bcm ην Απηή ε ηάζε αλακέλεηαη λα επεθηαζεί πεξαηηέξσ, θαζψο ηα ηξέρνληα projects ζα σζήζνπλ ηελ παξαγσγή ζε 165 bcm ην 2015 θαη 225 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο (190 bcm ζην ελάξην 450). Οη πξνβιέςεηο γηα απμήζεηο ζηελ παξαγσγή κεηά ην 2015, εμαξηψληαη απφ ηε ιήμε ηεο ηξέρνπζαο απαγφξεπζεο (moratorium) ζε λέα projects εμαγσγψλ αεξίνπ. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο ζηα δχν ελάξηα έξρεηαη ζην εγγχο κέιινλ, θαζψο κηα ζεηξά λέσλ αλαπηχμεσλ, πνπ είλαη ήδε ππφ θαηαζθεπή, ζα ηεζνχλ ζε ιεηηνπξγία. Ζ Qatar Petroleum, ε εζληθή εηαηξία πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ, ζε θνηλνπξαμίεο (joint ventures) κε μέλνπο εηαίξνπο, είλαη ζηε κέζε ελφο κεγάινπ πξνγξάκκαηνο γηα ηελ επέθηαζε ηεο εμαγσγηθήο δπλακηθφηεηαο LNG ζε 105 bcm εηεζίσο απφ 41 bcm ην 2008, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πίλαθα 4.7. Έμη λέεο γξακκέο παξαγσγήο (trains), ε θάζε κία κε δπλακηθφηεηα 10.6 bcm εηεζίσο (7.8 Mt/year), νη κεγαιχηεξεο ζηνλ θφζκν, πξφθεηηαη λα ηεζνχλ ζε ιεηηνπξγία ηελ πεξίνδν Καηαζθεπάδεη επίζεο έλα δεχηεξν εξγνζηάζην πγξνπνίεζεο θπζηθνχ αεξίνπ (GTL, gas to liquids, πγξφ απφ αέξην) κε ηε Shell, ην κεγαιχηεξν ζηνλ θφζκν, δπλακηθφηεηαο 140 ρηιηάδσλ βαξειηψλ εκεξεζίσο (140 kb/d), πνπ πξνζηίζεηαη ζην ήδε ππάξρνλ, Oryx, δπλακηθφηεηαο 34 kb/d, πνπ θαηαζθεπάζηεθε κε ηε Sasol ην πκπιεξσκαηηθέο εγθαηαζηάζεηο ζα πξνκεζεχνπλ κε θπζηθφ αέξην ην ζχζηεκα αγσγψλ Dolphin, ην νπνίν ζπλδέεη αξθεηά θξάηε ηνπ Κφιπνπ. Ζ πξφζζεζε παξαγσγηθήο δπλακηθφηεηαο ζπλεηζθέξεη ζηελ θάιπςε ηεο δηνγθνχκελεο εγρψξηαο δήηεζεο, θπξίσο γηα ειεθηξνπαξαγσγή θαη ηε βηνκεραλία πεηξνρεκηθψλ. πλνιηθά, ε wellhead παξαγσγηθή δπλακηθφηεηα αλακέλεηαη λα θζάζεη ηα 238 bcm εηεζίσο φηαλ φια απηά ηα projects νινθιεξσζνχλ. Σα ζηνηρεία (λνχκεξα) ηεο wellhead παξαγσγήο πεξηιακβάλνπλ ηελ παξαγσγή ζπλδεδεκέλσλ πγξψλ. Ζ έλαξμε ηεο παξαγσγήο αεξίνπ απφ ην θνίηαζκα North Field ην 1991 είρε σο απνηέιεζκα κηα ξαγδαία αχμεζε ηεο παξαγσγήο ζπκππθλσκάησλ θαη πγξψλ θπζηθνχ αεξίνπ (NGLs Natural Gas Liquids), ηα νπνία δελ ππφθεηληαη ζηηο πνζνζηψζεηο ηεο παξαγσγήο πεηξειαίνπ ηνπ ΟΠΔΚ (Οξγαληζκφο ΠεηξειαηνΔμαγσγηθψλ Κξαηψλ). Πξάγκαηη, ε αμία απηψλ ησλ πγξψλ είλαη ηφζν πςειή ψζηε λα θαιχπηεη ην πιήξεο θφζηνο ησλ αλάληε αλαπηχμεσλ, κε ην αέξην πξαγκαηηθά λα παξάγεηαη δσξεάλ. Ζ παξαγσγή ζπλδεδεκέλσλ πγξψλ ζα ζπλερίζεη λα απμάλεηαη κε ην project Barzan λα πξνκεζεχεη αέξην ζηνλ ηνπηθφ ηνκέα ειεθηξνπαξαγσγήο θαη ησλ αλακελφκελσλ λέσλ εμειίμεσλ ζην κέιινλ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

154 Πίνακας 4.7: Κφρια projects φυςικοφ αερίου βαςιςμζνα ςτα αποκζματα αερίου του Βόρειου Πεδίου (IEA, 2009) 27 Ζ ηξέρνπζα αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο αεξίνπ ζην Καηάξ ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ ηεξάζηηα βάζε απνζεκάησλ. Σα απνδεδεηγκέλα απνζέκαηα κφλν, εθηηκψληαη ζε ζρεδφλ 26 tcm. Σν 99% ησλ απνζεκάησλ βξίζθεηαη ζην North Field (Δηθφλα 4.16), ην λφηην ηκήκα ηνπ κεγαιχηεξνπ παγθφζκηνπ θνηηάζκαηνο αεξίνπ, ην νπνίν ην Καηάξ κνηξάδεηαη κε ην Ηξάλ (φπνπ νλνκάδεηαη South Pars), φπσο θαίλεηαη ζηελ Δηθφλα Απηφ ην θνίηαζκα, ην νπνίν κφλν ηνπ αληηπξνζσπεχεη πεξίπνπ ην 14% ησλ παγθφζκησλ απνδεδεηγκέλσλ απνζεκάησλ, δελ έρεη αθφκα αμηνινγεζεί πιήξσο. Οη εθηηκήζεηο ησλ ηειηθά αλαθηήζηκσλ πφξσλ ηνπ θνηηάζκαηνο έρνπλ ζεσξεζεί έσο θαη 37 tcm. Σν North Field έρεη αλαπηπρζεί δηαδνρηθά, αξρηθά γηα λα θαιχςεη ηελ ηνπηθή δήηεζε θαη αξγφηεξα γηα ηελ πξνκήζεηα δχν κεγάιεο θιίκαθαο θχξησλ projects LNG, ην Qatargas 1 θαη 2, ην Rasgas 1 θαη 2 θαη ην πεξηθεξεηαθφ project αγσγψλ Dolphin, φπσο θαίλεηαη ζηνλ Πίλαθα 4.7. Σα Qatargas 3, Qatargas 4 θαη Rasgas 3 LNG projects θαη ην Pearl GTL project είλαη ζην ζηάδην ηεο αλάπηπμεο, κε ηελ πξψηε παξαγσγή λα είλαη πξνγξακκαηηζκέλε γηα ηελ πεξίνδν ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

155 Εικόνα 4.16: Σο κοίταςμα Βόρειο Πεδίο (North Field) ςτο Κατάρ (EIA, Απρίλιοσ 2010, Οη πξννπηηθέο γηα ηελ παξαγσγή αεξίνπ ζην Καηάξ θαη ηηο εμαγσγέο κεηά ην 2012 παξακέλνπλ αβέβαηεο εμαηηίαο κηαο απαγφξεπζεο ζηα λέα projects εμαγσγψλ πνπ επηβιήζεθε ην 2005, ψζηε λα δνζεί ρξφλνο γηα ηε κειέηε ησλ επηπηψζεσλ ηνπ ππάξρνληνο θνξηίνπ ζηα απνζέκαηα ηνπ North Field. Πξηλ επηδηψμεη ηελ αχμεζε ησλ εμαγσγψλ ηνπ, κε ηε κνξθή ηνπ LNG, GTL ή αεξίνπ αγσγψλ, ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη ην Καηάξ ζα επηδηψμεη ηελ αχμεζε ηεο βάζεο απνζεκάησλ ηνπ κέζσ πεξαηηέξσ εμεξεχλεζεο, ελδερνκέλσο ζε λέα βάζε ηνπ θνηηάζκαηνο North Field (new North Field reservoir depths). ε θάζε πεξίπησζε, πξνηεξαηφηεηα είλαη πηζαλφ λα ζπλερίζεη λα δίδεηαη ζηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ησλ εγρψξησλ θαηαλαισηψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο έθξεμεο ζηνλ πεηξνρεκηθφ ηνκέα. Σν 2007, φηαλ έλα ζρεδηαδφκελν GTL project πνπ πξνσζνχληαλ απφ ηελ ExxonMobil αθπξψζεθε, ηα ζπλδεδεκέλα απνζέκαηα κε απηφ ην project, εθρσξήζεθαλ εθ λένπ ζηελ εγρψξηα αλάπηπμε αεξίνπ ηνπ Barzan (ην νπνίν αλαβιήζεθε ηνλ Απξίιην ηνπ 2009 θαηά 12 κήλεο εμαηηίαο ηεο βξαδχηεξεο ηεο αλακελφκελεο, αχμεζεο ηεο δήηεζεο ζην Καηάξ, πνπ πξνθιήζεθε απφ ηελ νηθνλνκηθή χθεζε). Σν Καηάξ βξίζθεηαη επίζεο ππφ ηελ πνιηηηθή πίεζε ησλ γεηηνληθψλ ρσξψλ κε ειιείςεηο ζην αέξην, λα εληείλεη ηελ παξαγσγή ηνπ North Field ψζηε λα ηξνθνδνηήζεη ην ζχζηεκα αγσγψλ Dolphin θαη ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

156 λα επεθηείλεη ην πεξηθεξεηαθφ εκπφξην, αιιά ην Καηάξ κπνξεί λα είλαη απξφζπκν λα ην πξάμεη, ηνπιάρηζηνλ κέρξη απηφ ην εκπφξην λα πξνζειθχζεη πςειφηεξεο ηηκέο. Εικόνα 4.17: Τποδομι φυςικοφ αερίου ςτο Κατάρ και το Ιράν (ΙΕΑ, 2009) 28 Ζ δηαηήξεζε ηεο παξαγσγηθήο δσήο ηνπ North Field απνηειεί βαζηθή εζληθή πξνηεξαηφηεηα, παξάιιεια κε πξνεγνχκελεο πξνηεξαηφηεηεο πνπ πεξηειάκβαλαλ παγθφζκηα εγεηηθή ζέζε ζηελ αγνξά LNG (πνπ έρεη ήδε επηηεπρζεί απφ ην 2006) θαη ηε κεγηζηνπνίεζε ησλ νηθνλνκηψλ θιίκαθαο ζηελ αιπζίδα ησλ LNG project (ζεκεηψλνληαο ηθαλνπνηεηηθή πξφνδν ζηνλ πθηζηάκελν θχθιν project). Αμησκαηνχρνη έρνπλ εθθξάζεη ηελ επηζπκία λα δηαηεξήζνπλ ηα επίπεδα ηεο παξαγσγήο γηα ηα επφκελα 100 ρξφληα, πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγεζεί έλα βηψζηκν θιεξνδφηεκα γηα ηηο επφκελεο γεληέο θαη λα κπνπλ νη βάζεηο γηα καθξνρξφληεο ζπλεξγαζίεο κε αγνξαζηέο αεξίνπ. Ζ εθηίκεζε ησλ επηπηψζεσλ ηεο αλάπηπμεο ηνπ θνηηάζκαηνο North Field επηθεληξψλεηαη ζηα ηέζζεξα Khuff θνηηάζκαηα ηα νπνία ζηεξίδνπλ ηελ ηξέρνπζα παξαγσγή θαη ζηνπο παξάγνληεο πίζσ απφ ηηο δηαθνξνπνηήζεηο ζηελ πνηφηεηα ηνπ αεξίνπ, θπξίσο ζηελ πεξηεθηηθφηεηα ζε ζείν, κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ ηκεκάησλ (blocks). Απηέο νη δηαθνξέο πνηφηεηαο, νη νπνίεο δελ αλακέλνληαλ, ήηαλ έλαο απφ ηνπο θχξηνπο ιφγνπο γηα ηελ επηβνιή ηεο απαγφξεπζεο ζε λέεο αλαπηχμεηο. Γχν αλεπηηπρείο γεσηξήζεηο ζηνλ βνξεηνδπηηθφ ηνκέα ηνπ North Field, λσξίηεξα ζηε δεθαεηία ηνπ 2000, ζπλέβαιαλ επίζεο ζηελ ελ ιφγσ απφθαζε. Ζ έξεπλα επηηξέπεη επίζεο, ηελ πην πξνζεθηηθή αλάιπζε πνπ πξέπεη λα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

157 πξαγκαηνπνηεζεί γηα ηηο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο επηπηψζεηο ηεο ξαγδαίαο αλάπηπμεο ηεο βηνκεραλίαο θπζηθνχ αεξίνπ ζην κηθξφ Δκηξάην. Ζ απφθαζε ζρεηηθά κε ην αλ θαη πφηε ζα αξζεί ε απαγφξεπζε, δελ ζα παξζεί κέρξη λα νινθιεξσζεί ε έξεπλα, ην ρξνλνδηάγξακκα ηεο νπνίαο είλαη πνιχ αβέβαην. Αξρηθά, επξφθεηην λα νινθιεξσζεί ην 2010, αιιά αξγφηεξα επεθηάζεθε σο ην Καλέλα πεξαηηέξσ επίζεκν ζρφιην δελ έρεη γίλεη, αλ θαη ππάξρνπλ ελδείμεηο φηη ε πξνζεζκία κάιινλ ζα επεθηαζεί σο ην 2012 ή αθφκα θαη ην Αλ ε απαγφξεπζε αξζεί κέζα ζην , είλαη πηζαλφ φηη ζα δνζεί έκθαζε αξρηθά ζηελ εμεξεχλεζε θαη ηελ αμηνιφγεζε πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζηεί φηη ππάξρνπλ δηαζέζηκνη πφξνη γηα πεξαηηέξσ αλάπηπμε. Αλ ηα απνζέκαηα θπζηθνχ αεξίνπ θξηζνχλ επαξθή θαη νη εγρψξηεο αλάγθεο θαιχπηνληαη επαξθψο, ηφηε πξνηεξαηφηεηα κπνξεί λα δνζεί ζηελ επέθηαζε ησλ ππαξρφλησλ projects κέζσ ηεο απνζπκθφξεζεο ησλ εγθαηαζηάζεσλ LNG, ηε κεγηζηνπνίεζε ηεο δπλακηθφηεηαο ησλ αγσγψλ ή ηελ επέθηαζε ησλ εγθαηαζηάζεσλ GTL. Οη πξννπηηθέο αλάπηπμεο πέξα απφ απηά ζα εμαξηεζνχλ απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο θαη ηεο έξεπλαο γηα ην North Field, θαζψο θαη απφ θάζε κεηαγελέζηεξε εξγαζία εμεξεχλεζεο. Όπνην θη αλ είλαη ην απνηέιεζκα, θαίλεηαη πηζαλφ φηη ην Καηάξ ζα ζπλερίζεη λα επηδηψθεη λα δηαηεξήζεη κηα ηζνξξνπία ζηελ θαηαλνκή ησλ απνζεκάησλ κεηαμχ ησλ εμαγσγψλ θαη ηεο εγρψξηαο ρξήζεο, ζηελ εκπνξία ηνπ αεξίνπ σο GTL, LNG θαη κέζσ αγσγψλ, θαζψο θαη ζηελ επηινγή ησλ πεξηθεξεηαθψλ αγνξψλ ζηελ Αζία Δηξεληθφ ή ζηε Λεθάλε ηνπ Αηιαληηθνχ. Οη πξνβιέςεηο ηεο εξγαζίαο ζεσξνχλ φηη θάπνηεο πξνζζήθεο δπλακηθφηεηαο LNG, GTL θαη αγσγψλ, ζπλνιηθά πεξίπνπ 50 bcm ζην ελάξην Αλαθνξάο, καδί κε άιια 15 bcm επηπξφζζεησλ απμήζεσλ ζηελ παξαγσγηθή δπλακηθφηεηα πξφθεηηαη λα θαιχςνπλ ηελ αχμεζε ηεο εγρψξηαο δήηεζεο Ηξάλ Παξφιν πνπ θαηέρεη ηα δεχηεξα κεγαιχηεξα απνζέκαηα θπζηθνχ αεξίνπ ζηνλ θφζκν, ην Ηξάλ είλαη επίζεο ε ηξίηε κεγαιχηεξε θαηαλαιψηξηα ρψξα ζηνλ θφζκν, κεηά ηηο Ζ.Π.Α. θαη ηε Ρσζία. Δίλαη ζπλήζσο κηα νξηαθά θαζαξή εηζαγσγέαο θπζηθνχ αεξίνπ, κε ηηο εηζαγσγέο κέζσ αγσγνχ απφ ην Σνπξθκεληζηάλ λα είλαη ειαθξψο κεγαιχηεξεο απφ ηηο πεξηνξηζκέλεο εμαγσγέο πξνο ηελ Σνπξθία. Ζ εγρψξηα δήηεζε γηα θπζηθφ αέξην ζην Ηξάλ έρεη απμεζεί απφηνκα. Ζ θαηαλάισζε εκπνξεχζηκνπ αεξίνπ απμήζεθε κε έλα κέζν εηήζην ξπζκφ ηεο ηάμεο ηνπ 9% ηελ πεξίνδν , απφ 62 bcm ζε 122 bcm. Παξά ην επηδεηλνχκελν νηθνλνκηθφ θιίκα, απηή ε ηάζε είλαη πηζαλφ λα ζπλερηζηεί θαη ζα κπνξνχζε αθφκα θαη λα επηηαρπλζεί ζην εγγχο κέιινλ, εμαηηίαο ησλ κεγάισλ επηδνηήζεσλ ζηηο εγρψξηεο πσιήζεηο θαη ηεο πνιηηηθήο ησλ αξρψλ λα πξνσζήζνπλ ην αέξην σο ην θαχζηκν γηα ηηο κεηαθνξέο κε ζθνπφ λα κεησζεί ε εμάξηεζε απφ ηελ εηζαγφκελε βελδίλε. Δπηπιένλ, ηα θηιφδνμα ζρέδηα γηα επέθηαζε ηνπ πεηξνρεκηθνχ ηνκέα ζα απαηηήζεη κεγάιεο πνζφηεηεο αεξίνπ. Ζ πξνηεξαηφηεηα είλαη πηζαλφ λα δνζεί ζηελ ηθαλνπνίεζε ηεο εγρψξηαο δήηεζεο. Καηά ηηο πεξηφδνπο αηρκήο ηεο δήηεζεο ζηνλ εμαηξεηηθά ςπρξφ ρεηκψλα ηνπ 2007/2008, ε Ηξαληθή ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

158 θπβέξλεζε επέιεμε λα κεηψζεη ηηο ξνέο αεξίνπ ηφζν πξνο ηα εμαγσγηθά projects φζν θαη πξνο επαλέγρπζε ζε πεηξειατθά θνηηάζκαηα πξνο φθεινο ησλ νηθηαθψλ θαη άιισλ εγρψξησλ ρξεζηψλ. Μηα δηαθνπή ζηηο εηζαγσγέο απφ ην Σνπξθκεληζηάλ ηελ ίδηα πεξίνδν παξείρε κηα πεξαηηέξσ απεηθφληζε ηεο εππάζεηαο ηνπ εγρψξηνπ ζπζηήκαηνο, θαζψο ππάξρεη πεξηνξηζκέλε ππνδνκή ψζηε λα κπνξνχλ λα κεηαθέξνληαη νη εζσηεξηθέο πξνκήζεηεο θπζηθνχ αεξίνπ, νη νπνίεο ζπγθεληξψλνληαη ζην λφην, ζηα θέληξα ηεο δήηεζεο ζην βφξεην Ηξάλ. Σν Μάτν ηνπ 2008, θπβεξλεηηθνί αμησκαηνχρνη αλαθνίλσζαλ έλα ζρέδην γηα λα απμήζνπλ ηηο εγρψξηεο ηηκέο αεξίνπ, κε ζθνπφ λα ελζαξξχλνπλ ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη λα απειεπζεξψζνπλ αέξην γηα εμαγσγέο. Κακία εθηειεζηηθή δξάζε δελ έρεη ιεθζεί αθφκα θαη θακία ιεπηνκέξεηα δελ είλαη δηαζέζηκε γηα ην πψο ε κεηαξξχζκηζε ζα κπνξνχζε λα πινπνηεζεί ή γηα ην ρξνλνδηάγξακκα ηεο. Σν Ηξάλ έρεη κεξηθέο απφ ηηο κεγαιχηεξεο επηδνηήζεηο αεξίνπ ζηνλ θφζκν, ζπλνιηθνχ χςνπο πεξίπνπ 16 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα ην 2007 (Γηάγξακκα 4.18). Οη ηηκέο, επί ηνπ παξφληνο, θαιχπηνπλ κφιηο ην έλα ηξίην, θαηά κέζν φξν, ηεο πξαγκαηηθήο αμίαο ηνπ αεξίνπ. Γίλεηαη ε ππφζεζε ζηηο πξνβιέςεηο καο φηη νη επηδνηήζεηο κεηψλνληαη ζηαδηαθά αιιά δελ αθαηξνχληαη νινθιεξσηηθά πξηλ ην Διάγραμμα 4.18: Ενεργειακζσ επιδοτιςεισ ανά καφςιμο ςτισ χϊρεσ που δεν ανικουν ςτον ΟΟΑ το ζτοσ 2007 (IEA, 2008) 29 Ζ ηθαλφηεηα ηνπ Ηξάλ λα θαιχπηεη ηηο ηαρέσο απμαλφκελεο εγρψξηεο αλάγθεο θη επίζεο λα παξάγεη αέξην γηα εμαγσγή, ζα εμαξηεζεί ζε κεγάιν βαζκφ απφ ην θιίκα γηα ηηο επελδχζεηο, θαζψο νη εγρψξηνη πφξνη, θαη αξρήλ, είλαη πεξηζζφηεξν απφ επαξθείο ψζηε λα ππνζηεξίμνπλ ηελ ηαρεία αχμεζε ζηελ παξαγσγή. ην ελάξην Αλαθνξάο, ε εκπνξεπκαηνπνηεκέλε παξαγσγή αεξίνπ ζην Ηξάλ, πξνβιέπεηαη λα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

159 απμεζεί απφ 121 bcm ην 2008 ζε 256 bcm ην 2030, ελψ ζην ελάξην 450 ε παξαγσγή θζάλεη ηα 179 bcm. Ζ ηξαληθή βηνκεραλία θπζηθνχ αεξίνπ βξίζθεηαη ζε εκβξπτθφ ζηάδην, θαζψο κφιηο έλα κηθξφ πνζνζηφ ησλ καδηθψλ απνζεκάησλ ησλ 29 tcm έρεη αλαπηπρζεί. Μφιηο ην 5% ησλ ζπλνιηθψλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ έρεη εθκεηαιιεπζεί (αμηνπνηεζεί) κέρξη ζήκεξα. Δθηηκάηαη φηη κε 8 κε 12 bcm ησλ απνζεκάησλ ηεο ρψξαο βξίζθνληαη ζην θνίηαζκα South Pars ζηνλ Πεξζηθφ Κφιπν (ην Ηξαληθφ ηκήκα ηνπ θνηηάζκαηνο πνπ είλαη γλσζηφ σο North Field ζην Καηάξ). Σν South Pars, ην νπνίν ηέζεθε ζε παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα κφιηο ην 2004, αληηπξνζσπεχεη πάλσ απφ ην έλα ηξίην ηεο παξαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ ηνπ Ηξάλ ην Πάλσ απφ ην 60% ησλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ ηνπ Ηξάλ βξίζθεηαη ζε αλεμάξηεηα θνηηάζκαηα, ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα νπνία δελ έρνπλ αθφκα αλαπηπρζεί. Δθηφο απφ ην South Pars, ηα ππφινηπα θχξηα θνηηάζκαηα θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ παξαγσγή είλαη ην North Pars, ην Tabnak θαη ην Kangan-Nar (Δηθφλα 4.18). Εικόνα 4.18: Σα κοιτάςματα, οι αγωγοί και θ υποδομι φυςικοφ αερίου ςτο Ιράν (EIA, Απρίλιοσ 2010, ε αληίζεζε κε κηα επξέσο δηαδεδνκέλε πεπνίζεζε, νη πξνζζήθεο ζηελ παξαγσγηθή ηθαλφηεηα ηνπ South Pars είλαη κεγαιχηεξεο απφ εθείλεο ζην North Field (Βφξεην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

160 Πεδίν) απφ ην Οη πέληε πξψηεο θάζεηο αλάπηπμεο, έθεξαλ ζηελ παξαγσγή κεηαμχ 2004 θαη 2008, κηα ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα εηεζίσο 45 bcm, φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πίλαθα 4.8. Πίνακας 4.8: Φάςεισ ανάπτυξθσ του κοιτάςματοσ South Pars (IEA, 2009) 30 Ζ αλάπηπμε ησλ θάζεσλ 6-8 παξαγσγήο φμηλνπ αεξίνπ (sour gas) μεθίλεζε ην θαινθαίξη ηνπ 2008 θαη ν αγσγφο φμηλνπ αεξίνπ IGAT 5, κήθνπο 504 ρηιηνκέηξσλ, απφ ην εξγνζηάζην επεμεξγαζίαο θπζηθνχ αεξίνπ (processing complex) ζην Assaluyeh, έσο ην γηγαληηαίν θνίηαζκα πεηξειαίνπ Aghajari άλνημε ιίγν κεηά. Απηφ ην αέξην ζα αληηθαηαζηήζεη ηειηθά ην «γιπθφ» αέξην (sweet gas), πνπ επί ηνπ παξφληνο ρξεζηκνπνηείηαη γηα επαλέγρπζε ζην θνίηαζκα Aghajari θαη ζα εληζρχζεη ηελ παξαγσγή πεηξειαίνπ ηνπ θνηηάζκαηνο θαηά 3 θνξέο ζε 300 kb/d (ε κεηαθνξά ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

161 φμηλνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζε ηφζν κεγάιεο απνζηάζεηο είλαη αζπλήζηζηε ιφγσ ησλ πηζαλψλ πεξηβαιινληηθψλ αιιά θαη θηλδχλσλ αζθαιείαο. ρέδηα γηα ηελ επεμεξγαζία απηνχ ηνπ αεξίνπ έρνπλ αθπξσζεί ιφγσ ησλ κεγάισλ θιηκαθψζεσλ ηνπ θφζηνπο. Δλ ηνχηνηο, απηά εμαθνινπζνχλ λα εμεηάδνληαη ζνβαξά πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηνχλ επνρηαθέο δηαθπκάλζεηο ηεο δήηεζεο ζηελ ηνπηθή αγνξά θαη κπνξεί λα πινπνηεζνχλ ην 2011). Οη θάζεηο 9 θαη 10 εγθαηληάζηεθαλ επίζεο ην Μάξηην ηνπ 2009 θαη αλακέλεηαη λα θζάζνπλ ζε πιήξε παξαγσγή πξνο ην ηέινο ηνπ Όιεο νη θάζεηο εθηφο απφ ηελ πξψηε, αλαπηχρζεθαλ κε μέλνπο εηαίξνπο θάησ απφ ζπκθσλίεο buy back. Με βάζε ηηο ζπκθσλίεο buy back, ε μέλε επηρείξεζε πνπ αλαιακβάλεη ηε ρξεκαηνδφηεζε ησλ έξγσλ αλαπηχμεσο ελφο θνηηάζκαηνο, δελ απνθηά ηδηνθηεζία ζην θνίηαζκα ή ζε κέξνο ηνπ θνηηάζκαηνο, αιιά ηεο παξαρσξείηαη απιψο ην δηθαίσκα πξνζσξηλήο εθκεηάιιεπζεο κέξνπο ηνπ θνηηάζκαηνο γηα ρξνληθή πεξίνδν 5 έσο 7 εηψλ θαη κε πξνθαζνξηζκέλε ζηαζεξή απφδνζε πνπ αληηζηνηρεί ζην 15% κε 18% πεξίπνπ ηεο ζπλνιηθήο επέλδπζεο (παξαγσγήο). Μεηά ηελ πάξνδν ηεο ζπκθσλεκέλεο πεξηφδνπ, ε πιήξεο εθκεηάιιεπζε ηνπ θνηηάζκαηνο επηζηξέθεη ζηελ Ηξαληθή θπβέξλεζε. Σν 2007, ε Ηξαληθή θπβέξλεζε αλαθνίλσζε φηη ε ρξνληθή πεξίνδνο εθκεηάιιεπζεο ησλ θνηηαζκάησλ επεθηείλεηαη ζηε δεθαπεληαεηία, αιιά έσο ηψξα δελ έρνπλ νινθιεξσζεί νη απαξαίηεηεο λνκηθέο θαη δηνηθεηηθέο κεηαξξπζκίζεηο. ε θάζε πεξίπησζε, νη δηεζλείο επελδπηέο δελ είλαη ηθαλνπνηεκέλνη κε ηελ πξαθηηθή ησλ ζπκθσληψλ buy back θαη πξνηείλνπλ ζπκθσλίεο δηαξθνχο εθκεηαιιεχζεσο κεξηδίνπ ηεο παξαγσγήο. 31 Σν θνίηαζκα ηνπ South Pars αλακέλεηαη λα ζπλερίζεη λα παξάγεη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο επαπμεηηθήο παξαγσγηθήο ηθαλφηεηαο ηνπ Ηξάλ κεζνπξφζεζκα, ηφζν γηα ηνλ εθνδηαζκφ ησλ εγρψξησλ αγνξψλ φζν θαη γηα projects εμαγσγψλ. Σν θνίηαζκα ζρεδηάδεηαη λα αλαπηπρζεί πεξαηηέξσ ζε έσο 26 θάζεηο ζπλνιηθά ζηα επφκελα 20 κε 30 ρξφληα. Κάζε θάζε αλακέλεηαη λα παξάγεη πεξίπνπ 9 bcm εηεζίσο μεξνχ θπζηθνχ αεξίνπ (dry gas) θαη 40 kb/d ζπκππθλσκάησλ. Δπηπιένλ, ε παξαγσγηθή ηθαλφηεηα ησλ ππαξρφλησλ θάζεσλ ζα κπνξνχζε λα εληζρπζεί κέρξη θαηά πεξίπνπ 10 bcm εηεζίσο ζπλνιηθά. Έλα κεγάιν πνζνζηφ ηεο λέαο παξαγσγηθήο ηθαλφηεηαο ηνπ South Pars αλακέλεηαη λα δεζκεπηεί γηα projects LNG. Σνπιάρηζηνλ, ηξία projects LNG, κε ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα 38 bcm εηεζίσο (28 Mt/year), είλαη ππφ ζνβαξή εμέηαζε. Ωζηφζν, ν ρακειφο ξπζκφο ηνπ project γηα ηελ αλάπηπμε ησλ θάζεσλ ηνπ South Pars πνπ ζρεηίδνληαη κε ηα LNG projects θαη ησλ επηηπρηψλ ζε αλάληε δξαζηεξηφηεηεο, εμαηηίαο αιιαγψλ ησλ πνιηηηθψλ πξνηεξαηνηήησλ θαη ησλ δηεζλψλ θπξψζεσλ, ζεκαίλεη φηη ε αχμεζε ηεο παξαγσγήο είλαη πηζαλφ λα επηβξαδπλζεί ζεκαληηθά ζην πξψην κηζφ ηεο δεθαεηίαο ηνπ Οη δηεζλείο πεξηνξηζκνί ζρεηηθά κε ηε ζπκκεηνρή ησλ δηεζλψλ εηαηξηψλ ζηελ Ηξαληθή βηνκεραλία πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ έρνπλ παξεκπνδίζεη ηα ζρέδηα γηα ηελ νηθνδφκεζε επηρεηξήζεσλ LNG. Σν Ηξάλ έρεη ππνγξάςεη εθηεηακέλεο καθξνπξφζεζκεο ζπκβάζεηο (δεζκεχζεηο) γηα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

162 εθνδηαζκφ κε LNG κε εηαηξίεο ζηελ Ηλδία, ηελ Κίλα θαη ηελ Σατιάλδε. Αιιά ρσξίο ηε ζπκκεηνρή μέλσλ εηαηξηψλ κε ηερλνγλσζία θαη εκπεηξία ζηελ θαηαζθεπή θαη ιεηηνπξγία εγθαηαζηάζεσλ πγξνπνίεζεο LNG, δελ είλαη πνιχ πηζαλφ φηη απηέο νη δεζκεχζεηο πσιήζεσλ ζα εθπιεξσζνχλ πξηλ ην Σα projects ζηα νπνία ζπκκεηέρνπλ νη Total / Petronas θαη νη Shell / Repsol έρνπλ ηεζεί ζε αλακνλή γηα θάπνην ρξνληθφ δηάζηεκα θαη ζηα κέζα ηνπ 2008 ην Ηξάλ ηηο αλέβαιε επίζεκα, αθήλνληαο ζηελ επηθαηξφηεηα σο κέξνο ηεο θάζεο 12 κφλν ην απνθιεηζηηθά Ηξαληθφ, Iran LNG project, ππφ ηελ εγεζία ηεο Δζληθήο Δηαηξίαο Πεηξειαίνπ ηνπ Ηξάλ (National Iranian Oil Company). Ζ πξνεηνηκαζία ησλ εξγαζηψλ ζηελ ηνπνζεζία απηνχ ηνπ project έρεη αξρίζεη αιιά ρσξίο ξεαιηζηηθή εκεξνκελία νινθιήξσζεο ζην πξνζθήλην. Ζ Shell θαη ε Total κπνξεί λα ζηξαθνχλ ζε κεηαγελέζηεξεο θάζεηο ηνπ θνηηάζκαηνο South Pars γηα ηε δηθή ηνπο αλάπηπμε LNG. Κηλέδηθεο, Ηλδηθέο θαη Μαιαηζηαλέο εηαηξίεο έρνπλ πξνβεί ζε ζπνξαδηθέο ζπλνκηιίεο γηα ηελ αλάπηπμε LNG, βαζηζκέλνπ ζε άιια θνηηάζκαηα. Σν Ννέκβξην ηνπ 2006, ην Ηξάλ ππέγξαςε ζπκθσλία κε ηελ Δζληθή Δηαηξία ππεξάθηησλ πεηξειαίσλ ηεο Κίλαο (China National Offshore Oil Corporation CNOOC) γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ θνηηάζκαηνο θπζηθνχ αεξίνπ ηνπ North Pars, σο project γηα ηελ εμαγσγή LNG. Σν θνίηαζκα αεξίνπ North Pars, 85 ρηιηφκεηξα βφξεηα απφ ην γηγαληηαίν θνίηαζκα South Pars ζηνλ Πεξζηθφ Κφιπν, πεξηέρεη πεξίπνπ 2 tcm απνζεκάησλ. Ζ CNOOC ζρεδηάδεη λα επελδχζεη 5 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα ζε αλάληε δξαζηεξηφηεηεο θαη 11 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα ζε εγθαηαζηάζεηο LNG, κε αληάιιαγκα ην δηθαίσκα λα απνθηήζεη ην 50% ηεο παξαγσγήο ηνπ θνηηάζκαηνο. Ζ CNOOC επηδηψθεη λα αγνξάζεη 13.6 bcm εηεζίσο LNG γηα πάλσ απφ 25 ρξφληα. Ζ Ρσζία έρεη επηδείμεη επίζεο ελδηαθέξνλ γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ θνηηάζκαηνο. Έλα Ηλδηθφ θνλζφξηζηνπκ ηεο ONGC, ε India Oil Corporation θαη ε Oil India Limited, είλαη επίζεο ζε ζπλνκηιίεο κε ηνπο Ηξαλνχο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ θνηηάζκαηνο αεξίνπ Farzad γηα έλα project LNG. Οη εμαγσγέο απνηεινχλ ηνλ ππξήλα ελφο εηθνζαεηνχο ζηξαηεγηθνχ πιάλνπ ηεο θπβέξλεζεο γηα ηε βηνκεραλία αεξίνπ. Οη πξνβιέςεηο ηεο εξγαζίαο ζεσξνχλ φηη νη εμαγσγέο LNG αξρίδνπλ γχξσ ζην Παξ φια απηά, νη ζπλερηδφκελεο θαζπζηεξήζεηο ζηελ αλάπηπμε, ην βάξνο ησλ δηεζλψλ θπξψζεσλ θαη νη απμαλφκελεο εγρψξηεο αλάγθεο, εγείξνπλ ακθηβνιίεο γηα ην αλ ε ρψξα ζα θαηαζηεί έλαο θχξηνο εμαγσγέαο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Ζ ρξεκαηνδφηεζε ησλ projects ζην Ηξάλ έρεη θαηαζηεί εμαηξεηηθά δχζθνιε ιφγσ ησλ πνιηηηθψλ πξνβιεκάησλ θαη ηεο πηζησηηθήο ζηελφηεηαο. Ζ επηινγή ησλ εγρψξησλ εξγνιεπηψλ κε πεξηνξηζκέλεο ηερληθέο γλψζεηο, κε πνιηηηθά θαη φρη νηθνλνκηθά θξηηήξηα, ζπκβάιεη ζηε κε θαξπνθφξεζε ησλ λέσλ projects. Ζ εγρψξηα θαηαλάισζε θαη νη αλάγθεο επαλεγρχζεσλ ζε πεηξειατθά θνηηάζκαηα είλαη πηζαλφ λα απνξξνθήζνπλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο κεζνπξφζεζκα, αθήλνληαο κηθξά πεξηζψξηα γηα εμαγσγέο. Ζ αλάγθε γηα επαλέγρπζε ζηα ψξηκα πεηξειατθά θνηηάζκαηα ηνπ Ηξάλ πξφθεηηαη λα απμεζεί θαηαθφξπθα. Πξνο ην παξφλ, 30 κε 40 bcm εηεζίσο θπζηθνχ αεξίνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα επαλέγρπζε θαη νη πνζφηεηεο πνπ απαηηνχληαη γηα ην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

163 ζθνπφ απηφ κπνξεί λα απμεζνχλ ζε πεξηζζφηεξν απφ 100 bcm ην Τπάξρνπλ, παξ φια απηά, δηαθσλίεο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ θπβεξλεηηθψλ ζσκάησλ ζην πσο πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεζεί ην αέξην. Οη αγσγνί κηθξψλ απνζηάζεσλ ή νη κηθξήο θιίκαθαο επεθηάζεηο ηνπ ππάξρνληνο δηθηχνπ, είλαη νη πην πηζαλέο δηέμνδνη γηα θάζε πιεφλαζκα αεξίνπ. Δθηφο απφ ηα projects LNG, ην Ηξάλ επηδηψθεη επίζεο δηάθνξα project αγσγψλ κε εμαγσγηθφ ραξαθηήξα. Σν Μάτν ηνπ 2009, ε καθξνρξφληα ηδέα ζχλδεζεο κε αγσγφ πξνο ηε Νφηηα Αζία πιεζίαζε ψζηε λα θαξπνθνξήζεη κε κηα ζπκθσλία γηα ηνλ εθνδηαζκφ ηνπ Παθηζηάλ κε θπζηθφ αέξην απφ ην South Pars. Απηφ ην project αγσγνχ είρε αξρηθά αλαπηπρζεί κε ηελ Ηλδηθή αγνξά επίζεο ππ φςηλ, αιιά νη δηαπξαγκαηεχζεηο είραλ παγψζεη πάλσ ζε δεηήκαηα δηέιεπζεο, πνιηηηθψλ εληάζεσλ θαη βειηησκέλσλ πξννπηηθψλ γηα παξαγσγή αεξίνπ ζηελ Ηλδία. Σν Παθηζηάλ έρεη ζπκθσλήζεη λα ιακβάλεη 7.5 bcm εηεζίσο γηα 25 ρξφληα, κε ηηο πξψηεο πνζφηεηεο αεξίνπ λα αλακέλεηαη λα παξαδνζνχλ ην Παξ φια απηά, ην project απέρεη πνιχ απφ ην λα ζεσξεζεί βέβαην φηη ζα πξνρσξήζεη. Σν Ηξάλ ζρεδηάδεη λα εμάγεη κέρξη θαη 35 bcm εηεζίσο ζηελ Σνπξθία θαη άιιεο Δπξσπατθέο ρψξεο, είηε κέζσ ηνπ πξνηεηλφκελνπ αγσγνχ Nabucco είηε κέζσ ελαιιαθηηθψλ δηαδξνκψλ πξνο θαη κέζσ Σνπξθίαο. Δθηφο απφ ηηο δηεζλείο πνιηηηθέο ζθνπηκφηεηεο, απηά ηα ζρέδηα ζα εμαξηεζνχλ απφ ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηνπ South Pars θαη ηελ επέθηαζε ηεο ππάξρνπζαο εμαγσγηθήο γξακκήο πνπ ζπλδέεη ην λφηην Ηξάλ κε ηελ Σνπξθία. Σν επηέκβξην ηνπ 2007, ε Κξαηηθή Αλψλπκε Δηαηξία Πεηξειαίνπ ηεο Σνπξθίαο (Turkiye Petrolleri Anonim Ortakligi - TPAO) ππέγξαςε κηα αξρηθή ζπκθσλία λα αλαπηχμεη 3 θάζεηο ηνπ South Pars κε ηελ επηινγή λα κεηαθέξεη ην αέξην ζηελ Σνπξθία. Ζ δηαζεζηκφηεηα ηνπ Ηξαληθνχ αεξίνπ πξνο εμαγσγή ζα ζπζρεηηζηεί επίζεο κε ηνπο φγθνπο αεξίνπ πνπ εηζάγνληαη ζην Βφξεην Ηξάλ απφ ην Σνπξθκεληζηάλ (ην Ηξάλ ζπκθψλεζε ην 2009 λα απμήζεη ηηο εηζαγσγέο απφ ην Σνπξθκεληζηάλ ζε 14 bcm εηεζίσο, ηφζν κέζσ ηεο επέθηαζεο ησλ παξαδφζεσλ κέζσ ηνπ ππάξρνληνο Korpedzhe-Kurt Kui αγσγνχ θνληά ζηελ αθηή ηεο Καζπίαο φζν θαη κέζσ ελφο λένπ ζρεδηαδφκελνπ αγσγνχ ν νπνίνο ζα δηνρεηεχεη ην θπζηθφ αέξην απφ ην θνίηαζκα ηνπ Dauletabad ζην λνηηναλαηνιηθφ Σνπξθκεληζηάλ ζην Hangeran ζην Ηξάλ. Σν Ηξάλ έρεη κηα ζχκβαζε λα πξνκεζεχεη ζηελ Σνπξθία κε 9 bcm αεξίνπ εηεζίσο, αιιά ε ζπκθσλία έρεη ακαπξσζεί απφ αξθεηέο δηαθνπέο ζηελ Ηξαληθή παξάδνζε, ε νπνία έρεη πξνθαιέζεη πιήγκα ζην θχξνο θαη ηελ αμηνπηζηία ηνπ Ηξάλ σο δπλεηηθνχ πξνκεζεπηή ηεο Δπξψπεο. Οη κέζεο πξνκήζεηεο, θαζψο νη παξαδφζεηο άξρηζαλ ην 2003, ήηαλ κφιηο 4 κε 5 bcm εηεζίσο. ηελ εξγαζία γίλεηαη ε ππφζεζε κηαο κέηξηαο κφλν αχμεζεο ησλ εμαγσγψλ απφ ην Ηξάλ ζηελ Σνπξθία θαηά ηελ πξνβιεπφκελε πεξίνδν σο ην Σν Ηξάλ ππέγξαςε ζχκβαζε ζηηο αξρέο ηνπ 2008 κε ην Οκάλ γηα ηελ πξνκήζεηα 10 bcm εηεζίσο κέζσ αγσγνχ, πνπ ελδερνκέλσο πξφθεηηαη λα πθίζηαηαη επεμεξγαζία γηα εμαγσγέο ζην ζηαζκφ Omani Qalhta LNG. Ζ ζπκθσλία ζπλεπάγεηαη φηη ην Οκάλ θαη ην Ηξάλ ζα αλαπηχμνπλ απφ θνηλνχ ην θνίηαζκα θπζηθνχ αεξίνπ Kish ζηνλ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

164 Πεξζηθφ Κφιπν, φπσο θαη ην θνίηαζκα Hengam θαη πξνβιέπεη ηελ εθηέιεζε θνηλψλ πεηξνρεκηθψλ projects. Σν Ηξάλ δελ έρεη επηιχζεη κηα καθξνρξφληα δηακάρε κε ηελ Crescent Petroleum ησλ ΖΑΔ γηα ηνλ εθνδηαζκφ κε 6 bcm εηεζίσο ζπλδεδεκέλνπ αεξίνπ απφ ην ππεξάθηην θνίηαζκα Salman Τπόινηπεο ρώξεο ηεο Μέζεο Αλαηνιήο Παξά ην γεγνλφο φηη δηαζέηεη 7.6 tcm απνδεδεηγκέλσλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ, ηα ηέηαξηα κεγαιχηεξα ζηνλ θφζκν, ε ανπδηθή Αξαβία εμαθνινπζεί λα αγσλίδεηαη λα θαιχςεη ηελ ηαρέσο απμαλφκελε δήηεζε ζηνλ πεηξνρεκηθφ ηνκέα, γηα ηελ αθαιάησζε λεξνχ θαη ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή. Ζ δήηεζε έρεη αξρίζεη λα απμάλεηαη κε έλα κέζν εηήζην ξπζκφ ηεο ηάμεο ηνπ 6.7% απφ ην 2000, θζάλνληαο ζε πεξίπνπ 70 bcm ην 2008, ηξνθνδνηνχκελε απφ ηελ νηθνλνκηθή έθξεμε. Ζ ανπδηθή Αξαβία είλαη ε δεχηεξε κεγαιχηεξε θαηαλαιψηξηα αεξίνπ ζηε Μέζε Αλαηνιή κεηά ην Ηξάλ. Πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη ηηο επηδεηλνχκελεο ειιείςεηο αεξίνπ, ε θπβέξλεζε απνθάζηζε ην 2006 λα δηαθφςεη ηελ θαηαζθεπή λέσλ κνλάδσλ θαχζεο θπζηθνχ αεξίνπ, ζηξεθφκελε πξνο ην πεηξέιαην γηα ηηο κειινληηθέο παξαγσγηθέο αλάγθεο. Ο θχξηνο ιφγνο γηα ηηο ειιείςεηο θπζηθνχ αεξίνπ είλαη φηη πεξηζζφηεξν απφ ην ήκηζπ ηεο παξαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ ηεο ρψξαο είλαη ζπλδεδεκέλν κε ην αξγφ πεηξέιαην θαη έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ απηήο ηεο πξνζθνξάο πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα επαλέγρπζε γηα ηελ ελίζρπζε ηεο παξαγσγήο αξγνχ πεηξειαίνπ. Δπηπιένλ, κεηψζεηο - πεξηνξηζκνί ζηελ παξαγσγή, φπσο απαηηείηαη απφ ηηο ζπκθσλίεο ηνπ ΟΠΔΚ ζρεηηθά κε ηηο πνζνζηψζεηο παξαγσγήο, έρνπλ ζπκπηέζεη ηηο πξνκήζεηεο θπζηθνχ αεξίνπ. Ωο εθ ηνχηνπ, ε Saudi Aramco, ε Δζληθή Δηαηξία Πεηξειαίνπ, κεηαηνπίδεη ην επίθεληξν ηεο εμεξεχλεζεο θαη ησλ αλαπηπμηαθψλ δξαζηεξηνηήησλ ηεο ζε αλεμάξηεην αέξην. Έρεη θάλεη επίζεο, αξθεηέο αλαθαιχςεηο πξφζθαηα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ λέσλ απνζεκαηηθψλ ζηα ππεξάθηηα θνηηάζκαηα Arabiyah, Rabeeb and Hasbah, φπσο θαίλεηαη ζηελ Δηθφλα Δπίζεο, πξφζθαηα άξρηζε εξγαζίεο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πεδίνπ Karan, πνπ είλαη ε πξψηε αλάπηπμε ππεξάθηηνπ θνηηάζκαηνο ζηε ρψξα θαη ην νπνίν ζα παξάγεη πεξίπνπ 16 bcm πγξνχ αεξίνπ (wet gas), ην νπνίν ζα ππφθεηηαη ζε επεμεξγαζία παξάιιεια κε αέξην απφ ην πεηξειατθφ θνίηαζκα Manila. Σν Karan αλακέλεηαη λα ηεζεί ζε ιεηηνπξγία ην 2012, ζρεδφλ έλα ρξφλν αξγφηεξα απ φηη αξρηθά είρε πξνγξακκαηηζηεί. Ζ Saudi Aramco ζρεδηάδεη επίζεο λα επηηαρχλεη ηελ αλάπηπμε ησλ θνηηαζκάησλ Arabiyah θαη Hasbah. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

165 Εικόνα 4.19: Σα κοιτάςματα φυςικοφ αερίου και πετρελαίου τθσ αουδικισ Αραβίασ(EIA, Απρίλιοσ 2010, Οη πξννπηηθέο γηα ηελ παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ πεξηνρή Empty Quarter, ζηα λφηηα ηεο ρψξαο, παξακέλεη αβέβαηε. ρεδφλ πέληε ρξφληα έπεηηα απφ ηηο ζπκθσλίεο πνπ ππνγξάθηεθαλ κε αξθεηέο μέλεο εηαηξίεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ Shell, Total, ηεο Κηλέδηθεο Sinopec, ηεο Ρσζηθήο Lukoil θαη έλα θνλζφξηζηνπκ ηεο Ηηαιηθήο ENI θαη ηεο Ηζπαληθήο Repsol YPF, λα πξαγκαηνπνηήζνπλ γεσηξήζεηο γηα αέξην εθεί ζε ζπλεξγαζία κε ηε Saudi Aramco, θακία εκπνξηθή αλαθάιπςε δελ έρεη γίλεη. Ζ Total έρεη απφ θαηξφ απνζπξζεί, αιιά νη άιιεο ζπλερίδνπλ λα εμεξεπλνχλ. Ζ Shell θαη ε Lukoil έρνπλ δεηήζεη επεθηάζεηο ζηε ζπκθσλία ηνπο. Ζ Lukoil είλαη ε κφλε εηαηξία πνπ έρεη αλαθνηλψζεη αλαθάιπςε, αιιά αθφκε βξίζθεηαη ζηε θάζε εθηίκεζεο ηεο θαζψο δελ είλαη γλσζηφ ην αλ ή φρη ζα απνδεηρζεί εκπνξηθή. Έρεη δηαηππσζεί ε άπνςε φηη έλαο ιφγνο γηα ηελ έιιεηςε επηηπρίαο ηεο γεψηξεζεο είλαη φηη νη εηαηξίεο ελδηαθέξνληαη πεξηζζφηεξν γηα ηελ εχξεζε ζπκππθλσκάησλ αληί ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

166 αεξίνπ, θαζψο νη φξνη ζηνπο νπνίνπο ζα κπνξνχζε λα πσιεζεί ην θπζηθφ αέξην δελ είλαη επηθεξδείο. ηελ εξγαζία, ζεσξνχκε φηη ε ανπδηθή Αξαβία δελ θπξψλεη θαλέλα project εμαγσγήο αεξίνπ θαη φηη φιν ην αέξην πνπ παξάγεηαη πεγαίλεη ζηελ εγρψξηα αγνξά. Ζ παξαγσγή πξνβιέπεηαη φηη θζάλεη ηα 85 bcm to 2015 θαη ζρεδφλ ηα 150 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο. ην ελάξην 450, ε παξαγσγή απμάλεηαη κε ειαθξψο βξαδχηεξν ξπζκφ, θζάλνληαο ζε ειαθξψο ιηγφηεξα απφ 130 bcm ην 2030, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα Διάγραμμα 4.19: Παραγωγι φυςικοφ αερίου ςε επιλεγμζνεσ χϊρεσ τθσ Μζςθσ Ανατολισ ανά ενάριο (ΙΕΑ, 2009) 32 Σα Ζλωκέλα Αξαβηθά Δκηξάηα (ΖΑΔ) αληηκεησπίδνπλ παξφκνηεο πξνθιήζεηο ψζηε λα αληαπνθξηζνχλ ζηελ ηαρέσο απμαλφκελε δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ, ε νπνία έρεη νδεγήζεη ζε ζνβαξέο ειιείςεηο ζηα Δκηξάηα ηνπ Άκπνπ Νηάκπη θαη ηνπ Νηνπκπάτ. Σα απνδεδεηγκέλα απνζέκαηα, πεξίπνπ 6.5 tcm (Δηθφλα 4.20), είλαη κεγάια, αιιά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο ππάξρνπζαο παξαγσγήο ρξεζηκνπνηείηαη γηα επαλέγρπζε ζε πεηξειατθά θνηηάζκαηα θαη γηα εμαγσγέο LNG απφ ην κνλαδηθφ ζηαζκφ ζηα Δκηξάηα, ζηε λήζν Das ζην Άκπνπ Νηάκπη. Σα πξνβιήκαηα πνηφηεηαο αεξίνπ θαη νη πςειά επηδνηνχκελεο ηηκέο ζπγθξαηνχλ ηηο επελδχζεηο, θπξίσο εθείλεο πνπ απνζθνπνχλ ζηελ θάιπςε ηεο εγρψξηαο δήηεζεο. Ζ παξαγσγή πξνβιέπεηαη φηη απμάλεηαη πνιχ αξγά απφ πεξίπνπ 51 bcm ην 2008 ζε πεξίπνπ 53 bcm ην 2015 θη έπεηηα απμάλεηαη πνιχ ηαρχηεξα ζε πάλσ απφ 70 bcm ην 2030, κε ηελ πξνυπφζεζε φηη νη ηερληθέο πξνθιήζεηο κπνξνχλ λα αληηκεησπηζηνχλ θαη φηη νη πςειφηεξεο εγρψξηεο ηηκέο παξέρνπλ έλα ηζρπξφηεξν θίλεηξν γηα ηελ αλάπηπμε. ην ελάξην 450, ε παξαγσγή θζάλεη ηα 61 bcm ην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

167 Εικόνα 4.20: Σα κοιτάςματα και οι αγωγοί φυςικοφ αερίου και πετρελαίου ςτα ΘΑΕ (Middle East Reservoir Review) 33 Οη εηζαγσγέο απφ ην Καηάξ κέζσ ηνπ αγσγνχ Dolphin πξνζέθεξαλ θάπνηα αλαθνχθηζε απφ ην 2007, κνινλφηη, φπσο πξναλαθέξζεθε, ηα ΖΑΔ έρνπλ ήδε δεηήζεη γηα ηελ επφκελε θάζε ησλ πξνκεζεηψλ λα απμεζνχλ απφ 20 bcm ζε 32 bcm εηεζίσο. Οη ελδερφκελεο πξνκήζεηεο απφ ην Ηξάλ έρνπλ θαζπζηεξήζεη εμαηηίαο δηαθσληψλ ζηελ ηηκνιφγεζε. Ζ Αξρή Δθνδηαζκνχ ηνπ Νηνπκπάτ (Dubai Supply Authority Dusup) έρεη έλα ζρέδην γηα ηελ εηζαγσγή LNG ζην Jebel Ali απφ ην Σα θνηηάζκαηα φμηλνπ θπζηθνχ αεξίνπ Shah θαη Bab έρνπλ ηεζεί ζε δηαγσληζκφ γηα ηελ αλάπηπμε ζε ζπλεξγαζία κε μέλνπο αλαδφρνπο. Ζ ConocoPhilips θαη ε θξαηηθή ADNOC ηνλ Ηνχιην ηνπ 2009, αλαθνίλσζαλ κηα ηειηθή επελδπηηθή απφθαζε ζρεηηθά κε ηελ θνηλνπξαμία ηνπο γηα ην Shah (θνληά ζηα ζχλνξα κεηαμχ Άκπνπ Νηάκπη θαη ανπδηθήο Αξαβίαο), γηα ηελ παξαγσγή πεξίπνπ 6 bcm αεξίνπ πξνο πψιεζε, 50 kb/d ζπκππθλσκάησλ, 4400 ηφλνπο αλά εκέξα NGL (αηζάλην θαη πγξαέξην ethane and liquid petroleum gas) θαη ηφλνπο αλά εκέξα ζείνπ. Σν νινθιεξσκέλν project θπζηθνχ αεξίνπ θαη ε αλάπηπμε ηνπ φμηλνπ αεξίνπ ζηα Hail θαη Bab αλακέλεηαη λα παξέρνπλ επηπιένλ πνζφηεηεο. Σν κεγαιχηεξν κέξνο απηνχ ηνπ αεξίνπ ζα απαηηεζεί γηα επαλέγρπζε γηα λα εληζρχζεη ηελ παξαγσγή ζηα πεηξειατθά θνηηάζκαηα ηεο ρψξαο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

168 Σν Ηξάθ δελ παξάγεη ζρεδφλ θαζφινπ εκπνξεχζηκν αέξην, αιιά έρεη ηηο δπλαηφηεηεο λα εμειηρζεί ζε ζεκαληηθφ παξαγσγφ. Πξνο ην παξφλ, αλ θαη ε ρψξα παξάγεη πεξηζζφηεξα απφ 10 bcm αεξίνπ εηεζίσο, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ είλαη ζπλδεδεκέλν κε ην πεηξέιαην. Μφιηο πάλσ απφ 1 bcm δηαηίζεηαη ζην εκπφξην, κε ην ππφινηπν λα θαίγεηαη ή λα εμαεξίδεηαη (flared or vented) εμαηηίαο ηεο έιιεηςεο ηεο ππνδνκήο γηα ηελ επεμεξγαζία θαη ηε κεηαθνξά ηνπ αεξίνπ ζηελ αγνξά. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ησλ απνδεδεηγκέλσλ απνζεκάησλ ηεο ρψξαο, ηα νπνία είλαη ζπλνιηθά 3.2 tcm, βξίζθνληαη ζηα θχξηα πεηξειατθά θνηηάζκαηα (Δηθφλα 4.21), ζηα θνηηάζκαηα Kirkuk θαη Bai Hassan ζην βνξξά θαη ηα θνηηάζκαηα Rumaila θαη Zubair ζην λφην. Ζ κφλε αλεμάξηεηε παξαγσγή αεξίνπ πξνέξρεηαη απφ ην θνίηαζκα Anfal, ην νπνίν πξνκεζεχεη πεξίπνπ ην ήκηζπ ηνπ αεξίνπ πνπ θαηαλαιψλεηαη ζπλνιηθά ζην Ηξάθ. Ζ ηξαθηλή θπβέξλεζε είλαη απνθαζηζκέλε λα εληζρχζεη ηηο πξνκήζεηεο αεξίνπ πξνο ηελ εγρψξηα αγνξά, θπξίσο γηα ηελ ειεθηξνπαξαγσγή θαη ηε βηνκεραλία. Τπέγξαςε κηα ζπκθσλία 3 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ κε ηελ Ακεξηθαληθή Δηαηξία GE ην Γεθέκβξε ηνπ 2008 γηα ηελ θαηαζθεπή λέσλ ζηαζκψλ ειεθηξνπαξαγσγήο πνπ αξρηθά ζα ιεηηνπξγήζνπλ κε καδνχη, αιιά αξγφηεξα ζα κεηαηξαπνχλ ψζηε λα ρξεζηκνπνηνχλ θπζηθφ αέξην. Γηα ηελ αλάπηπμε κηαο αγνξάο θπζηθνχ αεξίνπ, ζεκαληηθέο επελδχζεηο ζα απαηηεζνχλ ζηελ ππνδνκή ηεο επεμεξγαζίαο θπζηθνχ αεξίνπ θαη αγσγψλ. Ζ θπβέξλεζε ζηνρεχεη ζε ζπλνιηθέο επελδχζεηο ζηνλ ελεξγεηαθφ ηνκέα χςνπο 50 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ γηα ηα επφκελα ρξφληα σο ην 2014, απφ ηα νπνία κφιηο ην 10% ζα ρξεηαζηεί γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ αλάληε ηνκέα. Δίλαη επίζεο απνθαζηζκέλε λα πξνζειθχζεη μέλεο εηαηξίεο ζηνλ ηνκέα ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, παξά ηελ χπαξμε εγρψξησλ πνιηηηθψλ αληηζέζεσλ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

169 Εικόνα 4.21: Σα πετρελαϊκά κοιτάςματα του Ιράκ (EIA, Απρίλιοσ 2010, ηα ηέιε ηνπ 2008, ε Shell ππέγξαςε κηα ζπκθσλία (Heads of Agreement), ζχκθσλα κε ηελ νπνία ζα επεμεξγάδεηαη θαη ζα εκπνξεχεηαη φιν ην αέξην πνπ παξάγεηαη ζηελ πεξηνρή ηεο Βαζφξαο ζην λφηην Ηξάθ. Απηφ ην project ηεο Δθκεηάιιεπζεο ηνπ Νφηηνπ Αεξίνπ (South Gas Utilization Project SGUP) πξφθεηηαη λα ζπζηαζεί ζε ζπλεξγαζία κε ηελ θξαηηθή Ηξαθηλή εηαηξία South Gas Company. Σνλ Αχγνπζην ηνπ 2009, ε Mitsubishi ζπκθψλεζε λα πξνζρσξήζεη ζηε SGUP κε πνζνζηφ 5%. Ζ Shell έρεη επίζεο δηακνξθψζεη κηα ζπλεξγαζία κε ηελ Σνπξθηθή Botas γηα ηελ αλάπηπμε θαη δηάζεζε ζηελ αγνξά αεξίνπ απφ ην βφξεην Ηξάθ. Ζ Οπγγξηθή MOL θαη ε Απζηξηαθή OMV έρνπλ ζπζηήζεη κηα θνηλνπξαμία (consortium) γηα ηελ αλάπηπμε θνηηαζκάησλ αεξίνπ, ζχκθσλα κε κηα ζχκβαζε κε ηελ πεξηθεξεηαθή θπβέξλεζε ηνπ Κνπξδηζηάλ (Kurdistan Regional Government). Ζ δεχηεξε επέλδπζε εγείξεη ην αθαλζψδεο δήηεκα ηνπ εζληθνχ έλαληη ηνπ πεξηθεξεηαθνχ ειέγρνπ ηνπ πεηξειαίνπ θαη ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, αιιά αλ απηφ θαη άιια ζέκαηα κπνξνχλ λα επηιπζνχλ, νη αλαπηχμεηο ζην βνξξά ζα κπνξνχζαλ ζεσξεηηθά λα απνθέξνπλ επηπξφζζεηεο πνζφηεηεο αεξίνπ πξνο ηελ Σνπξθία θαη πξνο ηνλ ζρεδηαδφκελν αγσγφ Nabucco. Ζ ηξαθηλή θπβέξλεζε έρεη ζπκπεξηιάβεη ηα θνηηάζκαηα θπζηθνχ αεξίνπ ζε δχν γχξνπο αδεηνδνηήζεσλ αλάληε δξαζηεξηνηήησλ ην Ο πξψηνο γχξνο, πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ηνλ Ηνχιην, ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

170 πεξηειάκβαλε ην πεδίν Akkas θνληά ζηα ζχλνξα κε ηελ πξία θαη ην θνίηαζκα Mansouriya ζην βνξεηναλαηνιηθφ Ηξάθ. Ωζηφζν, ε ηειηθή απνδεκίσζε (remuneration fee) πνπ δεηήζεθε απφ ηε κφλε θνηλνπξαμία (consortium) πνπ έθαλε πξνζθνξά γηα ην Akkas, ήηαλ πνιχ πάλσ απφ ην κέγηζην δπλαηφ ηνπ Ηξαθηλνχ Τπνπξγείνπ, ελψ γηα ην θνίηαζκα Mansouriya δελ ππνβιήζεθαλ πξνζθνξέο. ην δεχηεξν γχξν, πνπ είλαη πξνγξακκαηηζκέλνο γηα απνθάζεηο ην Γεθέκβξην ηνπ 2009, ην θνίηαζκα ζην λφηην Ηξάθ έρεη απνζπξζεί (ελδερνκέλσο λα αλαπηπρζεί απφ ηελ θξαηηθή South Oil Company), αθήλνληαο ην Khashm al-ahmar ζην αλαηνιηθφ Ηξάθ σο ην κφλν πεδίν αλνηρηφ ζε μέλε πξνζθνξά. Ζ πξνζέιθπζε μέλσλ επελδχζεσλ είηε ζηνλ αλάληε είηε ζηνλ θαηάληε ηνκέα ζα παξακείλεη δχζθνιε, δεδνκέλσλ ησλ ζπλερηδφκελσλ πξνβιεκάησλ αζθαιείαο θη ελφο αλαζθαινχο ξπζκηζηηθνχ θαζεζηψηνο θη επηρεηξεκαηηθνχ θιίκαηνο. Πξνβιέπεηαη φηη ε παξαγσγή θηάλεη ηα 35 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο θαη ηα 25 bcm ζην ελάξην 450, κε ηελ παξαγσγή λα επηηαρχλεηαη ζηαδηαθά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ ζε θάζε πεξίπησζε. Αλαπφθεπθηα, απηέο νη πξνβιέςεηο είλαη πνιχ αβέβαηεο. Πίνακας 4.9: υνοπτικι περιγραφι των δεδομζνων και των ςτρατθγικϊν ςτόχων των κυριότερων χωρϊν τθσ Μζςθσ Ανατολισ ςε ότι αφορά τισ δραςτθριότθτεσ φυςικοφ αερίου (Natural Gas Market Review 2008) 34 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

171 4.6 Αθξηθή Τπάξρνπλ ηεξάζηηεο δηαθνξέο ζηελ θαηά θεθαιήλ ρξήζε ηνπ αεξίνπ ζε νιφθιεξε ηελ Αθξηθή, γεγνλφο πνπ αληηθαηνπηξίδεη ηα δηαθνξεηηθά επίπεδα νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θη εθκεηάιιεπζεο ησλ πφξσλ. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο παξαγσγήο θαη ηεο θαηαλάισζεο είλαη ζπγθεληξσκέλν ζηε Βφξεηα Αθξηθή, θπξίσο ζηελ Αιγεξία θαη ηελ Αίγππην (νη νπνίεο καδί αληηπξνζσπεχνπλ κφιηο θάησ απφ ηα δχν ηξίηα ηεο ζπλνιηθήο ρξήζεο Αθξηθάληθνπ αεξίνπ). Ζ ειεθηξνπαξαγσγή αληηπξνζσπεχεη ζρεδφλ ην ήκηζπ ηεο ζπλνιηθήο δήηεζεο Αθξηθάληθνπ αεξίνπ θαη φπσο θαη ζηηο πεξηζζφηεξεο άιιεο πεξηθέξεηεο, αλακέλεηαη λα είλαη ν θχξηνο κνριφο ηεο δήηεζεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Ζ Αθξηθάληθε ρξήζε αεξίνπ απμάλεηαη απφ 102 bcm ην 2008 ζε ζρεδφλ 190 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο θαη κφιηο πάλσ απφ 140 bcm ζην ελάξην 450. Οη πεγέο θπζηθνχ αεξίνπ ηεο Αθξηθήο θαη ε παξαγσγή είλαη ζπγθεληξσκέλεο ζε κεγάιν βαζκφ ζε έλα κηθξφ αξηζκφ ρσξψλ. Ζ Αιγεξία, ε Αίγππηνο θαη ε Νηγεξία αληηπξνζσπεχνπλ πάλσ απφ ην 80% ηφζν ησλ απνδεδεηγκέλσλ απνζεκάησλ φζν θαη ηεο παξαγσγήο, φπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα Πίνακας 4.10: Αποδεδειγμζνα αποκζματα και παραγωγι φυςικοφ αερίου τθσ Αφρικισ (ςε bcm) (IEA, 2009) 35 Ζ Νηγεξία έρεη ηα κεγαιχηεξα απνζέκαηα, ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα νπνία είλαη ζπλδεδεκέλα κε ην πεηξέιαην, αιιά ε παξαγσγή ηεο πζηεξεί ζε ζρέζε κε εθείλε ηφζν ηεο Αιγεξίαο φζν θαη ηεο Αηγχπηνπ, ελ κέξεη εμαηηίαο ηνπ δχζθνινπ επελδπηηθνχ θιίκαηνο θαη ηεο απνκφλσζεο απφ ηηο εμαγσγηθέο αγνξέο. Σα απνδεδεηγκέλα απνζέκαηα ηεο πεξηθέξεηαο ζπλνιηθά είλαη 14.7 tcm, πνπ ηζνδπλακνχλ κε πεξίπνπ ην 8% ηνπ παγθφζκηνπ ζπλφινπ θαη ζρεδφλ κε 70 ρξφληα παξαγσγήο κε ηα ησξηλά επίπεδα (έλαληη ησλ 60 ρξφλσλ πνπ είλαη ν παγθφζκηνο κέζνο φξνο). Οη εθηηκψκελνη ελαπνκείλαληεο αλαθηήζηκνη πφξνη ηεο πεξηθέξεηαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ αλεμεξεχλεησλ πνζνηήησλ, ηζνδπλακνχλ κε πεξίπνπ 7% ηνπ παγθφζκηνπ ζπλφινπ. Ζ παξαγσγή αλακέλεηαη λα απμεζεί απφ 209 bcm ην 2008 ζε πεξηζζφηεξα απφ 410 bcm ζην ελάξην Αλαθνξάο θαη πεξίπνπ 350 bcm ζην ελάξην 450. Οη ηξεηο βαζηθνί ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

172 παξαγσγνί αληηπξνζσπεχνπλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο θαη ζηα δχν ελάξηα, αιιά ηα πνζνζηά ησλ άιισλ ρψξσλ, θπξίσο ηεο Ληβχεο, απμάλνληαη ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ. Οη θαζαξέο εμαγσγέο θπζηθνχ αεξίνπ ηεο Αθξηθήο αλακέλεηαη λα ζπλερίζνπλ λα απμάλνληαη ζηαζεξά έσο ην Απηή ηελ πεξίνδν, ε Αθξηθή εμάγεη πεξίπνπ ην ήκηζπ ηεο δηαηηζέκελεο ζην εκπφξην παξαγσγήο, έλα πνζνζηφ ην νπνίν αλακέλεηαη λα παξακείλεη γεληθά ζηαζεξφ θαη ζηα δχν ελάξηα. ε φξνπο φγθσλ (πνζνηήησλ), νη εμαγσγέο απμάλνληαη απφ πεξίπνπ 109 bcm ην 2008 ζε 228 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο θαη πεξίπνπ 210 bcm ζην ελάξην 450, φπσο θαίλεηαη θαη ζην δηάγξακκα Διάγραμμα 4.20: Κακαρζσ εξαγωγζσ φυςικοφ αερίου τθσ Αφρικισ ανά ενάριο (ΙΕΑ, 2009) 36 Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο ησλ εμαγσγψλ ζα είλαη κε ηε κνξθή LNG, αλ θαη νη εμαγσγέο κέζσ αγσγψλ πξνο ηελ Δπξψπε απμάλνληαη επίζεο ζε κέηξην βαζκφ ελψ παξάιιεια ε πεξηθέξεηα αξρίδεη λα εμάγεη κηθξέο πνζφηεηεο πξνο ηε Μέζε Αλαηνιή απφ ηελ Αίγππην κέζσ ηνπ Αξαβηθνχ Αγσγνχ θπζηθνχ αεξίνπ (Arab Gas Pipeline). Ζ Νηγεξία έρεη ζεκαληηθέο δπλαηφηεηεο γηα ηελ επέθηαζε ηεο πξνζθνξάο ηεο ηφζν ζηηο ηνπηθέο φζν θαη ζηηο εμαγσγηθέο αγνξέο. Ζ ρψξα θαηέρεη 5.3 tcm απνδεδεηγκέλσλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ, πνπ ηζνδπλακνχλ κε πεξίπνπ 150 ρξφληα παξαγσγήο κε ηα επίπεδα ηνπ ην ελάξην Αλαθνξάο, ε παξαγσγή αεξίνπ ηεο Νηγεξίαο πξνβιέπεηαη λα απμεζεί απφ 35 bcm ην 2008 ζε 44 bcm ην 2015 θαη 109 bcm ην ην ελάξην 450, ε παξαγσγή απμάλεηαη κε πνιχ βξαδχηεξν ξπζκφ, εμαηηίαο ηεο κέηξηαο δήηεζεο εμαγσγψλ, θζάλνληαο ηα 86 bcm ην Παξά ηηο άθζνλεο πεγέο, ε θαηά θεθαιήλ θαηαλάισζε αεξίνπ ζηε Νηγεξία είλαη ρακειή θαη γχξσ ζηα 100 m 3 ην 2008 (πεξίπνπ ην έλα δέθαην ηεο κέζεο θαηά θεθαιήλ θαηαλάισζεο ζηελ Δπξψπε ΟΟΑ), κε ηε ζπλνιηθή δήηεζε αεξίνπ λα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

173 είλαη ιίγν πάλσ απφ ηα 14 bcm. Ζ ηνπηθή ππνδνκή γηα ηε δηαλνκή ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ είλαη πεξηνξηζκέλε θαη πιεκκειψο ζπληεξεκέλε ελψ ε ειεθηξνπαξαγσγηθή ηθαλφηεηα είλαη κηθξή. Ζ δήηεζε αλακέλεηαη λα εληζρπζεί απφ ηελ αλακελφκελε νινθιήξσζε ηξηψλ εγθαηαζηάζεσλ επεμεξγαζίαο αεξίνπ, ζχκθσλα κε ην Gas Master Plan (GMP), πνπ πεξηγξάθεηαη παξαθάησ, θαζψο επίζεο θαη απφ ηελ νινθιήξσζε ηνπ θαηά πνιχ θαζπζηεξεκέλνπ Escravos GTL εξγνζηαζίνπ, ηεο Chevron, δπλακηθφηεηαο 34 kb/d, ην νπνίν ηψξα αλακέλεηαη λα ιεηηνπξγήζεη ην Ζ ηξνθνδφηεζε κε αέξην γηα ην GTL εξγνζηάζην ζα πξνέιζεη απφ ηελ επέθηαζε ησλ εγθαηαζηάζεσλ επεμεξγαζίαο θπζηθνχ αεξίνπ Escravos. Ζ ππφινηπε παξαγσγή εκπνξεχζηκνπ αεξίνπ ηεο Νηγεξίαο εμάγεηαη, θπξίσο σο LNG (21 bcm ην 2008). Οη εμαγσγέο ζε γεηηνληθέο ρψξεο κέζσ ηνπ Αγσγνχ θπζηθνχ αεξίνπ ηεο Γπηηθήο Αθξηθήο (Δηθφλα 4.22) (West Africa Gas Ppipeline WAGP), άξρηζαλ ην Γεθέκβξην ηνπ 2008 θαη αλακέλεηαη λα απμεζνχλ ζηαδηαθά ζε 5 bcm εηεζίσο θαηά ηα πξνζερή έηε. Πάλσ απφ 5 bcm εηεζίσο ρξεζηκνπνηείηαη γηα επαλέγρπζε ζε πεηξειατθά θνηηάζκαηα γηα λα δηαηεξεζεί ε πίεζε ηνπ θνηηάζκαηνο. Πεξίπνπ 17 bcm ζπλδεδεκέλνπ αεξίνπ θάεθε (flared) ην 2007 εμαηηίαο ηεο έιιεηςεο ππνδνκήο δηαλνκήο (Παγθφζκηα Σξάπεδα). Εικόνα 4.22: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου τθσ Δυτικισ Αφρικισ (EIA, Απρίλιοσ 2010, Ο πεξηνξηζκφο ηεο θαχζεο (flaring) θαη ε παξεπφκελε νηθνλνκηθή αμία απφ ην ζπλδεδεκέλν αέξην, είλαη κηα θχξηα πξνηεξαηφηεηα γηα ηε Νηγεξηαλή θπβέξλεζε. Σν 2008 αλαθνηλψζεθε απφ ηελ θπβέξλεζε έλα Gas Master Plan, πνπ πεξηιακβάλεη ηελ θαηαζθεπή ηξηψλ ζηαζκψλ ζπγθέληξσζεο θη επεμεξγαζίαο αεξίνπ (gas gathering and processing plants) θαη ηξία ζπζηήκαηα αγσγψλ γηα ηελ παξνρή αεξίνπ ζε ζηαζκνχο ειεθηξνπαξαγσγήο. Σν Μάξηην ηνπ 2009, πξνέβε επίζεο ζε πξνεπηινγή 15 εηαηξηψλ, ζηηο νπνίεο ζπκπεξηιακβάλνληαη δηεζλείο εηαηξίεο πεηξειαίνπ θαη ε Gazprom, γηα λα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

174 πινπνηήζνπλ ην ζρέδην. Σα projects, ηα νπνία ζα εληζρχζνπλ ηελ πξνζθνξά θαηά πεξηζζφηεξα απφ 9 bcm εηεζίσο, αλακέλεηαη λα πινπνηεζνχλ ην Ζ θπβέξλεζε έρεη δειψζεη φηη είλαη πξνεηνηκαζκέλε λα κεηαζέζεη πξνο ηα πίζσ ηελ πξνζεζκία γηα ηνλ ηεξκαηηζκφ ηεο θαχζεο θπζηθνχ αεξίνπ, πξνο ηα ηέιε ηνπ 2010, έρνληαο ράζεη ην ζηφρν πνπ είρε ζπκθσλεζεί απφ ηα κέιε ηνπ ΟΠΔΚ γηα ηα ηέιε ηνπ Αθφκα θη έηζη φκσο, θαίλεηαη απίζαλν φηη επαξθήο ππνδνκή ζα είλαη ζε ζέζε κέρξη ηφηε λα επηηξέςεη ηνλ ηεξκαηηζκφ ηεο θαχζεο θπζηθνχ αεξίνπ. Πίνακας 4.11: Σα κφρια projects φυςικοφ αερίου ςτθ Δυτικι Αφρικι (ςε πλαίςιο το ςχζδιο ανάπτυξθσ του αγωγοφ φυςικοφ αερίου WAGP) (Natural Gas Market Review 2008) 37 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

175 Εικόνα 4.23: Τποδομι φυςικοφ αερίου τθσ Αφρικισ (Natural Gas Market Review 2009) 38 Οη πξννπηηθέο γηα ηελ αχμεζε ησλ εμαγσγψλ LNG είλαη ζνιέο εμαηηίαο αβεβαηνηήησλ γηα ην επηρεηξεκαηηθφ θαη πνιηηηθφ θιίκα. Με ηελ έληαμε ηνπ Train 6 ζην project ηνπ Νηγεξηαλνχ LNG (Nigerian LNG NLNG), δπλακηθφηεηαο 6 bcm εηεζίσο, ζηε λήζν Benny ζην Γέιηα ηνπ Νίγεξα ζηα ηέιε ηνπ 2007, ε δπλακηθφηεηα LNG ηεο Νηγεξίαο αλέξρεηαη ηψξα ζε 31 bcm εηεζίσο. Σν NLNG εμεηάδεη ηελ πξνζζήθε δχν αθφκα trains, ην θαζέλα κε δπλακηθφηεηα 10.9 bcm εηεζίσο (8 Mt/year), αιιά δελ ππάξρεη θακία έλδεημε φηη νη ηειηθέο απνθάζεηο ζα ιεθζνχλ ζην άκεζν κέιινλ, αλ θαη αγνξαζηέο έρνπλ εθδειψζεη ην ελδηαθέξνλ ηνπο. Ζ Ννξβεγηθή Flex, ε νπνία ζρεδίαδε ηνλ πξψην παγθνζκίσο πισηφ ζηαζκφ παξαγσγήο LNG ζηε Νηγεξία, έρεη αλαβάιεη επίζεο ηελ απφθαζε γηα ηελ εγθαηάζηαζε, ε νπνία ζα είρε δπλακηθφηεηα 2.1 bcm εηεζίσο (1.5 Mt/year). Δίλαη ζρεδφλ απίζαλν φηη έζησ θαη κία ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

176 κνλάδα ζα εληαρζεί ζε ιεηηνπξγία πξηλ ην 2015, αιιά είλαη δπλαηφ κε εκεξνκελία έλαξμεο ην 2020 (ππφζεζε πνπ γίλεηαη ζην ελάξην Αλαθνξάο). Δθηφο απφ ηνλ WAGP, πξνεηνηκάδνληαη επίζεο ζρέδηα γηα ηελ εμαγσγή αεξίνπ κέζσ ελφο αγσγνχ, 4200 ρηιηνκέηξσλ, κέζσ Νηγεξίαο θαη Αιγεξίαο πξνο ηε Μεζφγεην γηα ηνλ εθνδηαζκφ ησλ Δπξσπατθψλ αγνξψλ. Εικόνα 4.24: Οι προτεινόμενοι αγωγοί φυςικοφ αερίου Trans Saharan και Galsi (Wikipedia, Απρίλιοσ 2010, Σν project ηνπ Trans Saharan αγσγνχ αεξίνπ (Δηθφλα 4.24 παξαπάλσ) έρεη πξνζειθχζεη ην ελδηαθέξνλ ιίγσλ νξγαληζκψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ Total, Gazprom θαη ηεο Δ.Δ., αιιά θακία θνηλνπξαμία δελ έρεη αθφκα ζρεκαηηζηεί. Ζ απφθαζε γηα ην εάλ ζα πξνρσξήζεη ην project είλαη πηζαλψο αξθεηά ρξφληα καθξηά. Γεδνκέλνπ ηνπ πςεινχ θφζηνπο θαηαζθεπήο ηεο γξακκήο, ηηο θζελφηεξεο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

177 ελαιιαθηηθέο πξνκήζεηεο θαη ηηο αβεβαηφηεηεο γηα ηηο Δπξσπατθέο αλάγθεο αεξίνπ, γίλεηαη ε ππφζεζε φηη ην project δελ ζα πάξεη ην πξάζηλν θσο αξθεηά λσξίο ψζηε λα εληαρζεί ζε ιεηηνπξγία πξηλ ην Ζ παξαγσγή θαη νη εμαγσγέο αλακέλεηαη λα επεθηαζνχλ ζεκαληηθά ζηελ Αιγεξία, πνπ είλαη ν κεγαιχηεξνο παξαγσγφο θαη θαηαλαισηήο ηεο Αθξηθήο, παξά ηελ πξννπηηθή ηεο ζπλερηδφκελεο αχμεζεο ζηελ εγρψξηα δήηεζε. Ζ Αιγεξία δηαηεξεί 4.5 tcm απνδεδεηγκέλσλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ, πνπ είλαη ηα δεχηεξα πςειφηεξα ζηελ Αθξηθή θαη ηα φγδνα ζε κέγεζνο ζε φιν ηνλ θφζκν. Ζ δήηεζε ελέξγεηαο αλακέλεηαη λα απμεζεί ζεκαληηθά, κε έλα θχκα θαηαζθεπήο λέσλ κνλάδσλ ειεθηξνπαξαγσγήο θπζηθνχ αεξίνπ, φπσο θαίλεηαη αλαιπηηθά παξαθάησ ζηνλ πίλαθα Πίνακας 4.12: Νζεσ μονάδεσ θλεκτροπαραγωγισ ςτθν Αλγερία για τθν περίοδο (προγραμματιςμζνεσ και υπό καταςκευι) (Natural Gas Market Review 2009) 39 Ζ ζπλνιηθή δήηεζε θπζηθνχ αεξίνπ αλήιζε ζε 25.2 bcm ην Έλαο αξηζκφο projects βξίζθνληαη ππφ θαηαζθεπή γηα ηελ επέθηαζε ηεο δπλακηθφηεηαο ησλ αγσγψλ θαη ηνπ LNG γηα εμαγσγέο θαη γηα λα θαιχςνπλ ηηο απμαλφκελεο αλάγθεο γηα αέξην ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή θαη ηελ αθαιάησζε λεξνχ. Δπίζεο, ε ηειηθή επελδπηηθή απφθαζε αλακέλεηαη ην 2010 γηα ηνλ αγσγφ Galsi ζηελ Ηηαιία (γίλεηαη ε ππφζεζε φηη πξνρσξάεη). Ζ εμαγσγηθή δπλακηθφηεηα αλακέλεηαη λα απμεζεί απφ 67 bcm ην 2008 ζε 102 bcm φηαλ θαη φπνηε φια ηα πξνγξακκαηηζκέλα projects νινθιεξσζνχλ, πηζαλφλ ην , φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πίλαθα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

178 Πίνακας 4.13: Εξαγωγικι δυναμικότθτα τθσ Αλγερίασ (ςε bcm / ζτοσ) (ΙΕΑ, 2009) 40 Ζ Αιγεξηλή θπβέξλεζε ζηνρεχεη ζε εμαγσγέο 85 bcm ην 2012 θαη 100 bcm ην Ζ κείσζε ηεο δήηεζεο απφ ηνπο Δπξσπαίνπο πειάηεο (νη νπνίνη κπνξεί λα πξνηηκνχλ λα αγνξάδνπλ ζηε spot αγνξά αλ είλαη θζελφηεξν) θαη ειιείςεηο ζηηο πξνκήζεηεο ηξνθνδνζίαο κε αέξην (feed - gas supplies) κπνξεί λα ζεκαίλνπλ φηη απηνί νη ζηφρνη δελ είλαη επηηεχμηκνη. Έλαο αξηζκφο λέσλ projects αλάπηπμεο θπζηθνχ αεξίνπ είλαη ππφ εμέιημε ζηελ Αιγεξία, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ θνηηάζκαηνο Gassi Touil (ην νπνίν αλακέλεηαη λα ηεζεί ζε παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα ην 2010) Timimoun, Touat θαη Reggane. Αιιά νη πξφζθαηεο εξεπλεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο δελ είραλ κεγάιε επηηπρία, κε ηηο πνζφηεηεο αεξίνπ πνπ βξέζεθαλ λα είλαη γεληθά κηθξέο θαη ηνπνζεηεκέλεο ζε ηερληθά δχζθνια ζεκεία. ε αλαγλψξηζε ηεο αλάγθεο γηα πξνψζεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ έξεπλαο θαη αλάπηπμεο, ε θπβέξλεζε εμεηάδεη αιιαγέο ζηνλ επφκελν γχξν αδεηνδνηήζεσλ, κεηά απφ κηα απνγνεηεπηηθή αληαπφθξηζε ζηνλ ηειεπηαίν γχξν πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα ηέιε ηνπ Πξνβιέπεηαη φηη ε παξαγσγή ζα απμεζεί απφ ηα 82 bcm ηνπ 2008 ζε ζρεδφλ 110 bcm ην 2015 θαη πεξίπνπ 150 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο ελψ ε παξαγσγή θζάλεη κφιηο ηα 129 bcm ζην ελάξην 450. Ζ βηνκεραλία ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ Αίγππην έρεη εληζρπζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα, κε κηα απφηνκε αχμεζε ζηελ εγρψξηα δήηεζε ζε 41 bcm ην 2008 (κε θχξην κνριφ ηελ ειεθηξνπαξαγσγή) θαζψο θαη ηελ έλαξμε ηεο ιεηηνπξγίαο δχν ζηαζκψλ LNG (κε ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα 17 bcm). Ο Αξαβηθφο Αγσγφο Αεξίνπ (Arab Gas Pipeline AGP), ν νπνίνο εθηείλεηαη απφ ηελ Αίγππην κέζσ Ηνξδαλίαο σο ηε πξία θαη ην Λίβαλν, μεθίλεζε λα ιεηηνπξγεί ην 2003 θαη ηψξα έρεη δπλακηθφηεηα πεξίπνπ 10 bcm. Απφ ην 2008, ππάξρεη επίζεο κηθξήο δπλακηθφηεηαο ππνζαιάζζηα ζχλδεζε απφ ηελ Αίγππην ζην Ηζξαήι. Ωζηφζν, ε παξαγσγή αγσλίδεηαη λα ζπκβαδίζεη κε ηελ εγρψξηα δήηεζε. Ζ θπβέξλεζε έρεη απνθαζίζεη λα δψζεη πξνηεξαηφηεηα ζηελ εγρψξηα αγνξά θη έρεη δηαθεξχμεη απαγφξεπζε ζε λέα ζπκβφιαηα εμαγσγψλ LNG κέρξη ην Οη πξννπηηθέο γηα ηελ παξαγσγή εμαξηψληαη, ηνπιάρηζηνλ ελ κέξεη, απφ ην ξπζκηζηηθφ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

179 ζχζηεκα θαη εηδηθφηεξα απφ ηελ ηηκνινγηαθή πνιηηηθή. Ζ θπβέξλεζε ζρεδηάδεη λα κεηψζεη ηηο επηδνηήζεηο ηηκψλ ηειηθνχ ρξήζηε, κηα θίλεζε πνπ ζα επηηξέςεη ζηελ θξαηηθή εηαηξία EGAS λα πιεξψλεη πςειφηεξεο ηηκέο γηα ην αγνξαζζέλ αέξην απφ ηηο δηεζλείο εηαηξίεο πνπ ιεηηνπξγνχλ ζηε ρψξα, ελζαξξχλνληαο έηζη ηφζν ηηο επελδχζεηο φζν θαη ηελ πην απνδνηηθή εγρψξηα ρξήζε. Τπήξμαλ νξηζκέλεο ρεξζαίεο θαη ππεξάθηηεο αλαθαιχςεηο αεξίνπ ην 2007, απφ ηηο νπνίεο δηαθαίλεηαη φηη ε παξαγσγή ζα κπνξνχζε λα επαλέιζεη ζε αλνδηθή ηξνρηά ζην άκεζν πξνο κεζνπξφζεζκν κέιινλ. Απηφ ζα κπνξνχζε λα νδεγήζεη ζε λέα LNG projects θαη ζε κηα επέθηαζε ηνπ AGP, πηζαλψο γηα ηελ πξνκήζεηα αεξίνπ ζηελ Δπξψπε κέζσ Σνπξθίαο. Τπάξρνπλ ακθηβνιίεο ζρεηηθά κε ην αλ νη πφξνη ζα είλαη επαξθείο καθξνπξφζεζκα ψζηε λα επηηξέςνπλ πεξαηηέξσ απμήζεηο ηεο παξαγσγήο. Σα απνδεδεηγκέλα απνζέκαηα ηζνδπλακνχλ κε 2.2 tcm, πνπ αληηζηνηρνχλ ζε 37 ρξφληα επάξθεηαο κε ηα ζεκεξηλά επίπεδα παξαγσγήο. Πξνβιέπνπκε κηα αχμεζε ζηελ παξαγσγή απφ 58 bcm ην 2008 ζε πάλσ απφ 70 bcm ην 2020 θαη 80 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο. ην ελάξην 450, ε παξαγσγή θνξπθψλεηαη ζε κφιηο πάλσ απφ 70 bcm γχξσ ζην 2025 θαη πέθηεη ειαθξψο, ζε κφιηο θάησ απφ 70 bcm ην Ζ Ληβύε έρεη ζηφρν λα απμήζεη ηελ παξαγσγή αεξίνπ ζεκαληηθά ηα επφκελα ρξφληα γηα ηνλ εθνδηαζκφ ηεο εγρψξηαο αγνξάο (θπξίσο γηα ηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ πεηξειαίνπ ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή θαη ηε βηνκεραλία, ψζηε λα απειεπζεξψζεη πεξηζζφηεξν πεηξέιαην γηα εμαγσγέο) θαη γηα λα απμήζεη ηηο εμαγσγέο πξνο ηελ Δπξψπε. Οη πφξνη ηεο ρψξαο είλαη κεγάινη, θαζψο ηα απνδεδεηγκέλα απνζέκαηα είλαη 1.5 tcm, ηα νπνία ζα δηαξθέζνπλ ζρεδφλ 90 ρξφληα κε ηνπο ησξηλνχο ξπζκνχο παξαγσγήο. Σν 2008, ε Ληβχε παξήγαγε πεξίπνπ 17 bcm εκπνξεχζηκνπ αεξίνπ (ζπλ πεξίπνπ 10 bcm επαλεγρχζηκνπ αεξίνπ), απφ ηα νπνία πάλσ απφ ηα 10 bcm εμήρζεζαλ. Οη εμαγσγέο γίλνληαη θαηά θχξην ιφγν κέζσ ηνπ trans-mediterranean Green Stream αγσγνχ (Δηθφλα 4.23), δπλακηθφηεηαο 10 bcm εηεζίσο, αλ θαη κηθξέο πνζφηεηεο εμάγνληαη επίζεο απφ έλα ζηαζκφ LNG κε απνηειεζκαηηθή δπλακηθφηεηα 1 bcm. Πεξίπνπ 7 bcm ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ εγρψξηα αγνξά. Ζ θπβέξλεζε ζρεδηάδεη ηελ επέθηαζε ηεο δπλακηθφηεηαο ηνπ Green Stream θη έρεη πξνζπαζήζεη λα αλαβαζκίζεη ηνλ ζηαζκφ LNG, ψζηε λα απνθηήζεη ηε ζρεδηαδφκελε δπλακηθφηεηά ηνπ ησλ 4 bcm, εηεζίσο θαζψο θαη λα μεθηλήζεη λέα LNG projects. Σα απνηειέζκαηα ησλ εξεπλεηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ήηαλ απνγνεηεπηηθά ηειεπηαία, γεγνλφο πνπ έρεη ππνβαζκίζεη ηηο πξννπηηθέο γηα εμαγσγή πεξηζζφηεξνπ αεξίνπ ζχληνκα. Όκσο πνιιέο δηεζλείο εηαηξίεο, ζηηο νπνίεο πεξηιακβάλνληαη ε Shell θαη ε BP, έρνπλ πξφζθαηα αξρίζεη λέα εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα γεσηξήζεσλ, ηα νπνία ζα κπνξνχζαλ λα αλνίμνπλ ην δξφκν γηα κεγαιχηεξε παξαγσγή καθξνπξφζεζκα. ηελ εξγαζία πξνβιέπεηαη φηη ε παξαγσγή ζα απμεζεί ζε πεξηζζφηεξα απφ 20 bcm ην 2015 θαη πάλσ απφ 45 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο, ελψ ζην ελάξην 450, ε παξαγσγή θζάλεη ηα 41 bcm ην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

180 4.7 Αζία Δηξεληθόο Ζ Απζηξαιία είλαη ε κεγαιχηεξε παξαγσγφο θπζηθνχ αεξίνπ κεηαμχ ησλ ηεζζάξσλ ρσξψλ ηνπ ΟΟΑ Δηξεληθνχ. Ζ παξαγσγή απμάλεηαη ζηαζεξά ηα ηειεπηαία ρξφληα, νδεγνχκελε απφ ηε κέηξηα εγρψξηα αχμεζε ηεο δήηεζεο θαη ηηο αλάγθεο επέθηαζεο ηνπ ζηφινπ ησλ ζηαζκψλ LNG ηεο ρψξαο. Σα απνδεδεηγκέλα ζπκβαηηθά απνζέκαηα ησλ 2.6 tcm κπνξνχλ λα ππνζηεξίμνπλ ηε ζπλέρηζε ηεο αχμεζεο ζηελ παξαγσγή, αλ θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ απνζεκάησλ πνπ πξφθεηηαη λα αλαπηπρζνχλ είλαη ππεξάθηηα, κεξηθέο θνξέο ζε βαζέα χδαηα θαη ζε απνκαθξπζκέλεο ηνπνζεζίεο, γεγνλφο πνπ πεξηπιέθεη ηελ εμεξεχλεζή ηνπο. Σν CBM (γλσζηφ σο coal seam methane ζηελ Απζηξαιία), αλακέλεηαη λα ζπκκεηέρεη κε απμεκέλε ζπλεηζθνξά ζηελ παξαγσγή αεξίνπ. Ζ παξαγσγή CBM, ζπγθεληξσκέλε ζην Queensland, πξαγκαηνπνίεζε άικα ζρεδφλ 40%, ζε πεξίπνπ 4 bcm ην 2008 θαη αλακέλεηαη λα ζπλερίζεη λα απμάλεηαη κε ηαρείο ξπζκνχο, θαζψο ηα πεξηζζφηεξα απνζέκαηα αλαθαιχπηνληαη θαη νη εηαηξίεο βειηηψλνπλ ηηο ηερληθέο παξαγσγήο ηνπο. πλνιηθά, ε παξαγσγή θπζηθνχ αεξίνπ πξνβιέπεηαη λα θηάζεη ηα 66 bcm ην 2015 θαη ζρεδφλ ηα 120 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο. Ζ παξαγσγή απμάλεηαη πνιχ πην αξγά ζην ελάξην 450, ζε ιηγφηεξα απφ 90 bcm ην 2030, θαζψο ην πςειφ θφζηνο παξαγσγήο θαη ε ρακειφηεξε δήηεζε LNG ζηελ πεξηνρή απνζαξξχλεη ηηο επελδχζεηο ζε λέεο εγθαηαζηάζεηο εμαγσγψλ. Οη πξννπηηθέο γηα ηελ Απζηξαιηαλή παξαγσγή εμαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηα LNG projects. Έλαο ζηαζκφο, ην Pluto project ζηε Γπηηθή Απζηξαιία, εηήζηαο δπλακηθφηεηαο 6.5 bcm (4.8 Mt/year), είλαη ππφ θαηαζθεπή θαη αλακέλεηαη λα νινθιεξσζεί ζηα ηέιε ηνπ Μηα ζεηξά άιισλ projects είλαη πξνγξακκαηηζκέλα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηνπ δεχηεξνπ train ζην Pluto θαη δηάθνξσλ ζηαζκψλ ζην Gladstone, πνπ βαζίδνληαη ζηελ ηνπηθά παξαγφκελε CBM. Δίλαη απίζαλν φηη φια απηά ηα projects ζα πξνρσξήζνπλ, αθφκε θαη κέρξη ην 2030, αλ θαη ηνπιάρηζηνλ έλαο CMB LNG ζηαζκφο είλαη πηζαλφ λα πάξεη ην πξάζηλν θσο ζην εγγχο κέιινλ, κε ηηο πξψηεο παξαδφζεηο λα αλαιακβάλνληαη ζχληνκα κεηά ην Οη ζπκθσλίεο πσιήζεσλ κε ηελ Ηαπσλία, ηελ Κίλα θαη ηελ Ηλδία νδήγεζαλ ηε Chevron λα ιάβεη κηα ηειηθή απφθαζε ην επηέκβξην ηνπ 2009 θαη λα πξνρσξήζεη ην θαηά πνιχ θαζπζηεξεκέλν Gorgon LNG project, εηήζηαο δπλακηθφηεηαο 20 bcm (15 Mt/year). ηελ εξγαζία, ζεσξείηαη φηη ν ζηαζκφο δε ζα είλαη ζε πιήξε ιεηηνπξγία παξά κφλν κεηά ην 2015 (πίλαθαο 4.14) ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

181 Πίνακας 4.14: LNG projects ςτθν Αυςτραλία (IEA, 2009) 41 Ζ αγνξά αεξίνπ ηεο Κίλαο αλακέλεηαη λα αλαπηπρζεί πεξαηηέξσ, ηξνθνδνηνχκελε νινέλα θαη πεξηζζφηεξν απφ εηζαγσγέο θαη νδεγνχκελε απφ ηελ αλάγθε λα εληζρπζεί ε ρξήζε θαζαξφηεξεο ελέξγεηαο. Ζ δήηεζε έθηαζε ηα 78 bcm ην 2008, αιιά παξακέλεη κφιηο ην 4% ηεο πξσηνγελνχο ρξήζεο ελέξγεηαο ηεο ρψξαο, ε νπνία εμαθνινπζεί λα θπξηαξρείηαη απφ άλζξαθα. Ζ αζηηθνπνίεζε, ε νπνία εληζρχεη ηελ νηθηαθή ρξήζε αεξίνπ θαη ε εθβηνκεράληζε ζα ζπλερίζεη λα νδεγήζεη ηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο. Ζ κεηαξξχζκηζε ησλ ηηκψλ, ε νπνία αξρίδεη λα θέξλεη ηηο ηηκέο ζε φιν ην κήθνο ηεο αιπζίδαο εθνδηαζκνχ λα ζπκθσλνχλ πεξηζζφηεξν κε ηα θφζηε ησλ εηζαγσγψλ ζπλ ην θφζηνο κεηαθνξάο, ζα βνεζήζνπλ ζηελ εμηζνξξφπεζε ηεο δήηεζεο κε ηηο δηαζέζηκεο πξνκήζεηεο. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο ηεο δήηεζεο αλακέλεηαη λα πξνέιζεη απφ ηνλ ηνκέα ειεθηξνπαξαγσγήο. Σν 2015 ε δήηεζε αλακέλεηαη λα θηάζεη πεξίπνπ ηα 140 bcm, παξακέλνληαο αθφκα κηθξφ πνζνζηφ ηνπ ζπλνιηθνχ πξσηνγελνχο ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ ηεο Κίλαο, αιιά παξ φια απηά δηπιάζην ηνπ επηπέδνπ ηνπ Σν 2030 απηή θζάλεη ζε πάλσ απφ 240 bcm ζην ελάξην Αλαθνξάο θαη ζρεδφλ 200 bcm ζην ελάξην 450 (δηάγξακκα 4.21). ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

182 Διάγραμμα 4.21: Ιςοηφγιο φυςικοφ αερίου ςτθν Κίνα ανά ενάριο, για τα ζτθ 2007,2015 και 2030 (ΙΕΑ, 2009) 42 Ζ δήηεζε αεξίνπ είλαη ιηγφηεξν κεησκέλε ζην δεχηεξν ελάξην, απφ φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο άιιεο πεξηθέξεηεο, θαζψο ε ζηξνθή απφ ηνλ άλζξαθα ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή θαη ηε βηνκεραλία αληηζηαζκίδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηηο κεηνχκελεο αλάγθεο θαχζεο θπζηθνχ αεξίνπ (σο απνηέιεζκα ησλ βειηηψζεσλ ηεο απνδνηηθφηεηαο). Ζ Κηλέδηθε παξαγσγή αεξίνπ είλαη έηνηκε γηα ζπλερηδφκελε ηζρπξή αλάπηπμε κεζνπξφζεζκα. Απηή πξνβιέπεηαη λα απμεζεί απφ 76 bcm ην 2008 ζε πάλσ απφ 100 bcm ην Σν 2000, ε εγρψξηα παξαγσγή ήηαλ κφλν 27 bcm. Ζ παξαγσγή έρεη εληζρπζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα απφ ηελ θαηαζθεπή ελφο πςειήο πίεζεο, δπηηθναλαηνιηθνχ αγσγνχ θαη γξακκψλ δηαθιάδσζεο, νη νπνίεο έρνπλ ελζαξξχλεη ηελ αλάπηπμε ησλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ ζηα δπηηθά θαη ην θέληξν ηεο ρψξαο γηα ηνλ εθνδηαζκφ ησλ αγνξψλ ζηα αλαηνιηθά. Μαθξνπξφζεζκα, κπνξεί λα απνδεηρζεί δχζθνιν λα δηαηεξεζεί ν ξπζκφο αχμεζεο ηεο παξαγσγήο. Σα απνδεδεηγκέλα απνζέκαηα αξηζκνχλ 2.7 tcm, πνπ ηζνδπλακνχλ κε πεξίπνπ 35 ρξφληα ησλ ζεκεξηλψλ επηπέδσλ παξαγσγήο. Απηά πεξηιακβάλνπλ ην θνίηαζκα Klameli, παξαγσγηθήο δπλακηθφηεηαο 100 bcm, ζηε Λεθάλε ηνπ Junggar, πνπ αλαθαιχθηεθε πξφζθαηα απφ ηελ εζληθή εηαηξία CNPC. Τπάξρνπλ επίζεο κεγάιεο πεγέο CBM, αλ θαη κφλν 134 bcm έρνπλ κέρξη ζηηγκήο απνδεηρηεί. Ζ θπβέξλεζε ζηνρεχεη ζε παξαγσγή CBM, χςνπο 3.5 bcm ην πλνιηθά, ε Κηλέδηθε αγνξά αεξίνπ πξνβιέπεηαη λα θηάζεη πεξίπνπ ηα 125 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο θαη ζρεδφλ ηα 110 bcm ζην ελάξην 450, δεδνκέλνπ φηη εμαξηάηαη πεξηζζφηεξν απφ ην εηζαγφκελν LNG. Σν ράζκα κεηαμχ ηεο πξνβιεπφκελεο δήηεζεο θαη ηεο ελδνγελνχο παξαγσγήο, ζα γεθπξσζεί απφ κηα κίμε εηζαγφκελνπ LNG θαη αεξίνπ αγσγψλ, αξρηθά απφ ην Σνπξθκεληζηάλ θαη κεηά ην 2020, επίζεο πηζαλψο απφ ηε Ρσζία. Έλαο δεχηεξνο δπηηθναλαηνιηθφο αγσγφο πνπ ζα κεηαθέξεη αέξην απφ ην Σνπξθκεληζηάλ, κε ηειηθή δπλακηθφηεηα 30 bcm εηεζίσο, είλαη ππφ θαηαζθεπή. Οη ζπλνιηθέο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

183 εηζαγσγέο πξνβιέπεηαη φηη ζα απμεζνχλ ζε πεξίπνπ 40 bcm ην 2015 θαη ζε πεξίπνπ 120 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο, ελψ ζην ελάξην 450 αλέξρνληαη ζε 91 bcm ην ηελ παξαθάησ εηθφλα 4.25, θαίλεηαη ε ππνδνκή θπζηθνχ αεξίνπ ηεο Κίλαο ελψ ζηνλ πίλαθα 4.15 θαίλνληαη νη ππάξρνπζεο καθξνπξφζεζκεο ζπκθσλίεο αγνξαπσιεζηψλ εηζαγφκελνπ LNG πνπ έρνπλ ζπλάςεη νη θηλέδηθεο εηαηξίεο. Δικόνα 4.25: Τπνδνκή θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ Κίλα (Natural Gas Market Review 2009) 43 Πίνακας 4.15: Οι υπάρχουςεσ μακροπρόκεςμεσ ςυμφωνίεσ αγοραπωλθςιϊν ειςαγόμενου LNG που ζχουν ςυνάψει οι κινζηικεσ εταιρίεσ (Natural Gas Market Review 2009) 44 Όπσο θαη ζηελ Κίλα, μεθηλψληαο απφ έλα ρακειφ ζεκείν εθθίλεζεο, ην αέξην αλακέλεηαη λα δηαδξακαηίζεη νινέλα θαη πην ζεκαληηθφ ξφιν ζην ελεξγεηαθφ κίγκα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

184 ηεο Ηλδίαο, κε ηε ρξήζε ηνπ λα αλακέλεηαη λα δηπιαζηαζηεί σο ην Με 39 bcm ην 2007 (Πίλαθαο 4.16), ην αέξην αληηπξνζψπεπε κφιηο ην 6% ηεο πξσηνγελνχο ρξήζεο ελέξγεηαο ηεο ρψξαο. Οη πξφζθαηεο απμήζεηο ζηε δήηεζε έρνπλ θαιπθζεί ζε κεγάιν βαζκφ απφ εηζαγσγέο LNG, νη νπνίεο άξρηζαλ ην Ζ θαηαλάισζε αλακέλεηαη λα απμεζεί ζεκαληηθά ηα επφκελα ρξφληα θαζψο λέα κεγάια θνηηάζκαηα ηίζεληαη ζε ιεηηνπξγία, θπξίσο ην γηγαληηαίν θνίηαζκα Krisha Godavari, ην νπνίν αλαπηχζζεηαη απφ ηελ ηδησηηθή εηαηξία Reliance Industries. Ζ θπβέξλεζε έρεη δηαζέζεη ηελ παξαγσγή απφ απηφ ην πεδίν ζηνλ ηνκέα ειεθηξνπαξαγσγήο, ζηνπο παξαγσγνχο ιηπαζκάησλ θαη ζε άιιεο βηνκεραλίεο, ζε ξπζκηδφκελεο ηηκέο. Εικόνα 4.26: Τποδομι φυςικοφ αερίου ςτθν Ινδία (Natural Gas Market Review 2009) 45 Ζ ζπλνιηθή Ηλδηθή παξαγσγή αεξίνπ είλαη πηζαλφ λα θζάζεη ηνπιάρηζηνλ ηα 60 bcm ην 2015, κε ην ήκηζπ ηνπ ζπλφινπ λα πξνέξρεηαη απφ ην Krisha Godavari, ελψ ε παξαγσγή απφ ηα άιια λέα πεδία αληηζηαζκίδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηηο κεηψζεηο ζηα ψξηκα πεδία. Ζ αλαζέξκαλζε ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα γεσηξήζεηο, σο απνηέιεζκα ησλ πξφζθαησλ αιιαγψλ ζηε ρνξήγεζε αδεηψλ θαη ζην ξπζκηζηηθφ θαζεζηψο ζηνλ Ηλδηθφ αλάληε ηνκέα, αλακέλεηαη λα νδεγήζεη ζε αχμεζε ζηα απνδεδεηγκέλα απνζέκαηα, ηα νπνία αλέξρνληαη ζήκεξα ζε κφιηο 1.1 tcm. Σν 2030, ε παξαγσγή θηάλεη ηα 80 bcm ζην ελάξην Αλαθνξάο. Ζ αλακελφκελε βξαρππξφζεζκε άλνδνο ζηελ παξαγσγή αλακέλεηαη λα δηαηεξήζεη πξνο ηα θάησ ηηο εηζαγσγέο LNG ηα επφκελα ρξφληα, νη νπνίεο θζάλνπλ ζε ιηγφηεξν απφ 20 bcm ην 2015 (έλαληη 10 bcm ην 2008). Παξ φια απηά, νη εηζαγσγέο LNG ζηε ζπλέρεηα παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή αχμεζε θαη ζηα δχν ελάξηα, θζάλνληαο πεξίπνπ ηα 50 bcm ζην ελάξην Αλαθνξάο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

185 Πίνακας 4.16: Εξζλιξθ του ιςοηυγίου παραγωγισ και κατανάλωςθσ φυςικοφ αερίου ςτθν Ινδία τθν περίοδο (Natural Gas Market Review 2008) Λαηηληθή Ακεξηθή Ζ Λαηηληθή Ακεξηθή ραξαθηεξίδεηαη απφ αληηθξνπφκελεο ηάζεηο θαη πξννπηηθέο γηα ηελ θαηαλάισζε θαη ηελ παξαγσγή ζε νιφθιεξε ηελ πεξηθέξεηα. Ζ παξαγσγή ησλ 148 bcm ην 2008, μεπέξαζε νξηαθά ηελ θαηαλάισζε ηεο πεξηθέξεηαο ησλ 132 bcm, κε ηε δηαθνξά λα εμάγεηαη απφ ην Σξηληληάλη θαη Σνκπάγθν, πνπ είλαη παξαγσγφο LNG. Οη θχξηεο θαηαλαιψηξηεο ρψξεο είλαη ε Αξγεληηλή, ε Βελεδνπέια θαη ε Βξαδηιία, νη νπνίεο καδί αληηπξνζσπεχνπλ ζρεδφλ ην 70% ηεο δήηεζεο αιιά πεξίπνπ ην 55% ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο. Ζ Βνιηβία είλαη έλαο θαζαξφο εμαγσγέαο, φπσο ήηαλ ε Αξγεληηλή κέρξη ην 2008, αλ θαη ην πιεφλαζκά ηεο έρεη πεξηνξηζηεί απφ ην 2000 απφ ηελ έιιεηςε θηλήηξσλ γηα επελδχζεηο ζηνλ αλάληε ηνκέα. Ηζηνξηθά, ε πεξηθέξεηα εμαξηάηαη απφ ηελ παξαγσγή ηεο Αξγεληηλήο θαη ηεο Βνιηβίαο θαη αλαπηχρζεθε έλα δίθηπν αγσγψλ κεηαμχ ησλ ρσξψλ, φπσο θαίλεηαη ζηελ Δηθφλα 4.28, πνπ απεηθνλίδεη ηελ ππνδνκή θπζηθνχ αεξίνπ ζηε Νφηην Ακεξηθή. Οη πεξηθεξεηαθέο δηακάρεο, ε ελίζρπζε ηνπ εζληθηζκνχ ησλ πφξσλ θαη νη ζπρλέο ειιείςεηο πξνζθνξάο έρνπλ νδεγήζεη ηξεηο ρψξεο, ηελ Αξγεληηλή, ηε Βξαδηιία θαη ηε Υηιή λα ζηξαθνχλ ζην LNG γηα λα δηαθνξνπνηήζνπλ ηηο πεγέο ησλ πξνκεζεηψλ ηνπο θαη λα ηθαλνπνηήζνπλ ηελ απμαλφκελε δήηεζε. Γηα ηελ πεξηθέξεηα ζην ζχλνιφ ηεο, ε δήηεζε πξνβιέπεηαη λα απμεζεί απφ 132 bcm ην 2008 ζε πεξίπνπ 160 bcm to 2015 θαη 230 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο, αλ θαη ε αχμεζε ηεο δήηεζεο ζην ελάξην 450 είλαη πνιχ πην κέηξηα. Δλψ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αχμεζεο ζα θαιπθζεί απφ ηελ ηνπηθή παξαγσγή, νη εηζαγσγέο LNG ζηελ πεξηθέξεηα αλακέλνληαη επίζεο λα απμεζνχλ. Ζ Λαηηληθή Ακεξηθή δηαηεξεί 7.5 tcm απνδεδεηγκέλσλ απνζεκάησλ πνπ ηζνδπλακνχλ κε πεξηζζφηεξα απφ 50 ρξφληα κε ηνπο ζεκεξηλνχο ξπζκνχο παξαγσγήο. Πξνβιέπνπκε φηη ε παξαγσγή απμάλεηαη απφ 148 bcm ην 2008 ζε 162 bcm ην 2015 θαη 254 bcm ην 2030 ζην ελάξην Αλαθνξάο. Απηφ ππνδειψλεη πηψζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ θαζαξψλ εμαγσγψλ ζε ζρεδφλ κεδεληθά επίπεδα ην 2015 αιιά θαη κηα αλάθακςε (νινθιεξσηηθά σο LNG) καθξνπξφζεζκα σο ην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

186 Διάγραμμα 4.22: Σάςεισ των εξαγωγϊν και ειςαγωγϊν φυςικοφ αερίου επιλεγμζνων χωρϊν τθσ Νότιασ Αμερικισ τθν περίοδο (Natural Gas Market Review 2008) 47 Εικόνα 4.27: Σο ποςοςτό του φυςικοφ αερίου ςτθν πρωτογενι ενεργειακι προμικεια ςτθν Κεντρικι και Νότια Αμερικι, κακϊσ επίςθσ και ςτο Μεξικό (Natural Gas Market Review 2008) 48 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

187 Εικόνα 4.28: Τποδομι φυςικοφ αερίου ςτθ Νότια Αμερικι (Natural Gas Market Review 2008) 49 Ζ δπλακηθφηεηα LNG ζηελ πεξηθέξεηα αλακέλεηαη λα δηεπξπλζεί, κε κέξνο ηεο αχμεζεο ζηελ πξνζθνξά λα πεγαίλεη ζε άιιεο ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο. Σν Πεξνχ ζα εληαρζεί ζχληνκα ζηηο ηάμεηο ησλ εμαγσγέσλ LNG, φηαλ ν ζηαζκφο ηνπ, δπλακηθφηεηαο 6.6 bcm εηεζίσο (4.4 Mt/year) ηεζεί ζε ιεηηνπξγία ην Μαθξνπξφζεζκα, ε Βξαδηιία θαη ε Βελεδνπέια ζα κπνξνχζαλ λα αθνινπζήζνπλ ην παξάδεηγκά ηνπ, αλάινγα κε ηελ επηηπρία ησλ πξνζπαζεηψλ ηνπο λα εληνπίζνπλ θαη λα αλαπηχμνπλ πεξηζζφηεξα απνζέκαηα. Ζ Αξγεληηλή έγηλε εηζαγσγέαο LNG ην 2008 θαη ε Βξαδηιία θαη ε Υηιή ην Ζ Βξαδηιία ζα κπνξνχζε λα γίλεη θαζαξφο εμαγσγέαο αεξίνπ καθξνπξφζεζκα, αιιά κπνξεί λα εηζάγεη θάπνηεο πνζφηεηεο αεξίνπ ηελ μεξή επνρή γηα λα θαιχςεη ηε δήηεζε αηρκήο. Ζ κεγαιχηεξε αβεβαηφηεηα πεξηβάιεη ηε Βελεδνπέια. Ζ ρψξα έρεη απφ θαηξνχ ζρέδηα γηα ηελ εμαγσγή LNG, ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

188 βαζηζκέλε ζηα κεγάια ηεο απνζέκαηα ησλ 4.9 tcm. πκθσλίεο επηηεχρζεθαλ πξφζθαηα κε μέλεο εηαηξίεο γηα ηελ θαηαζθεπή δχν ζηαζκψλ, αιιά ε ηειηθή επελδπηηθή απφθαζε θαη γηα ηνπο δχν ζηαζκνχο θαίλεηαη λα είλαη θάπσο καθξηά ιφγσ ησλ ρακειψλ κεζνπξφζεζκσλ πξννπηηθψλ γηα ηε δήηεζε ζηε Λεθάλε ηνπ Αηιαληηθνχ θαη ηνπ πνιηηηθνχ ξίζθνπ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 4: ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΛΤΗ

189 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5 ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ 5.1 Δηζαγσγή ε απηφ ην θεθάιαην παξνπζηάδνληαη νη θπξηφηεξεο πθηζηάκελεο θαη πξνγξακκαηηδφκελεο ππνδνκέο νη νπνίεο ζα κπνξνχζαλ λα έρνπλ ζεκαζία γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Ζ Δπξψπε βξίζθεηαη αληηκέησπε κε κηα πξφθιεζε ζε φηη αθνξά ηηο ππνδνκέο, θαζψο γηα λα αληαπνθξηζεί ζηελ θάιπςε ηεο πςειήο δήηεζεο θαη ηεο κείσζεο ηεο εγρψξηαο παξαγσγήο, είλαη απαξαίηεηε ε θαηαζθεπή φισλ ησλ ππνδνκψλ πνπ ζα κπνξνχζαλ λα εγγπεζνχλ ηελ αδηάιεηπηε πξνζθνξά γηα ηα επφκελα 20 κε 30 ρξφληα. Ζ αζθάιεηα απνηειεί ηνλ πξψην ζηφρν θαη ε ηηκή έξρεηαη ζε δεχηεξε πξνηεξαηφηεηα. ην ππφινηπν θεθάιαην ζα γίλεη κηα εθηελήο παξνπζίαζε ηνπ ζπλφινπ ησλ αγσγψλ θαη ησλ ηεξκαηηθψλ ζηαζκψλ LNG, πεξηγξάθνληαο ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο. πλνςίδνληαο ηα επξήκαηα ηεο εξγαζίαο, αγσγνί ζπλνιηθνχ κήθνπο 7310 ρηιηνκέηξσλ είλαη πηζαλφ λα θαηαζθεπαζηνχλ ηα επφκελα 10 ρξφληα, ιακβάλνληαο ππφςε κφλν ηα κεγάια projects. Δμεηάδνληαη επίζεο πνιπάξηζκεο πεξηπηψζεηο πθηζηάκελσλ αγσγψλ πνπ κπνξνχλ λα επεθηαζνχλ θαη λα αλαλεσζνχλ ψζηε λα απμεζεί ε δπλακηθφηεηα κεηαθνξάο ηνπο. Αλακέλεηαη επίζεο ε θαηαζθεπή ελφο ζεκαληηθνχ αξηζκνχ ηεξκαηηθψλ ζηαζκψλ επαλαεξηνπνίεζεο LNG, αλ θαη ππάξρεη κηα ζρεηηθή αβεβαηφηεηα ζε φηη ηνπο αθνξά θαη είλαη δχζθνιν λα βξεζνχλ αθξηβή ζηνηρεία γηα θαζέλαλ απφ απηνχο. Παξφιν πνπ ηα ζηνηρεία απηά δελ είλαη πιήξε, δίδνπλ κηα θαιή εηθφλα γηα ηελ ηεξάζηηα πξνζπάζεηα πνπ θαηαβάιεη ε παγθφζκηα βηνκεραλία αεξίνπ γηα λα αληαπνθξηζεί ζηελ πιήξε αμηνπνίεζε ησλ πφξσλ κε ζθνπφ λα εμαζθαιηζζεί ν εθνδηαζκφο ηεο Δπξψπεο. Γηα λα νινθιεξσζεί θαη γηα λα γίλεη ιεηηνπξγηθή απηή ε πξνζπάζεηα, ζα απαηηεζνχλ επελδχζεηο, δηεζλείο ζρέζεηο θαη ηερλνινγηθέο αλαπηχμεηο. Ο ζπλδπαζκφο φισλ απηψλ ησλ projects αλακέλεηαη λα έρεη κηα ζεηξά επηπηψζεσλ ζηηο ηηκέο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ (ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην αλαιχνληαη νη πηζαλέο ηηκέο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ πνπ θζάλεη ζηελ Δπξψπε). Σέινο, λα ζεκεησζεί φηη νη πξννπηηθέο γηα ηνπο ζηαζκνχο πγξνπνίεζεο αεξίνπ νη νπνίνη ηξνθνδνηνχλ κε LNG ηα δεμακελφπινηα θαη θαη επέθηαζε ηνπο ηεξκαηηθνχο ζηαζκνχο επαλαεξηνπνίεζεο LNG, αλαιχνληαη ζην θεθάιαην πνπ αλαθέξεηαη ζηηο πξννπηηθέο γηα ηελ πξνκήζεηα θπζηθνχ αεξίνπ. 5.2 Projects αγσγώλ Μέρξη ζήκεξα ηα ζπζηήκαηα αγσγψλ είλαη θαηά ζπληξηπηηθφ πνζνζηφ ν ηξφπνο εθνδηαζκνχ θπζηθνχ αεξίνπ πξνο ηηο Δπξσπατθέο ρψξεο. Δπί ηνπ παξφληνο, νη αγσγνί ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

190 εμαθνινπζνχλ λα έρνπλ ζεκειηψδε ζεκαζία γηα ηελ αζθάιεηα ηεο Δπξψπεο ζε φηη αθνξά ην θπζηθφ αέξην, αλ θαη ην LNG ζα κπνξνχζε λα απμεζεί πνιχ γξήγνξα. Πνιιέο κεγάιεο ρψξεο, φπσο ε Γεξκαλία, ε Οιιαλδία θαη ε Πνισλία δελ έρνπλ ηεξκαηηθνχο ζηαζκνχο επαλαεξηνπνίεζεο LNG θαζψο θαη ρψξεο κε κεγάιε θαηαλάισζε αεξίνπ φπσο ε Ηηαιία θαη ην Ζλσκέλν Βαζίιεην (ηξίηε θαη πξψηε αληίζηνηρα ζηελ Δπξψπε γηα ην 2008) δελ είραλ αλαπηχμεη κέρξη πξφζθαηα εθηεηακέλεο εγθαηαζηάζεηο εηζαγσγψλ LNG. Οη ππάξρνληεο αγσγνί αθνινπζνχλ ηέζζεξηο βαζηθέο δηαδξνκέο: Φπζηθφ αέξην απφ ηηο βφξεηεο ρψξεο πξνο ηε Γεξκαλία, ηελ Οιιαλδία, ην Βέιγην θαη ηε Γαιιία Φπζηθφ αέξην απφ ηα Ρσζηθά θνηηάζκαηα θζάλεη ζηελ Κεληξηθή Δπξψπε Φπζηθφ αέξην απφ ηε Μέζε Αλαηνιή θαη ηελ Καζπία θαηεπζχλεηαη πξνο ηελ Σνπξθία Φπζηθφ αέξην απφ ηε Βφξεηα Αθξηθή θαηεπζχλεηαη πξνο ηελ Ηηαιία θαη ηελ Ηζπαλία Έλα ζχζηεκα Δπξσπατθψλ δηαζπλδέζεσλ παξέρεη αέξην πξνο ηηο ρψξεο νη νπνίεο δε ζπκκεηέρνπλ ζηηο παξαπάλσ δηαδξνκέο. Γηα παξάδεηγκα, ε Ηηαιία εηζάγεη αέξην απφ ηελ Οιιαλδία θαη ηε Ννξβεγία, εμαηηίαο ησλ ζπζηεκάησλ αγσγψλ TENP θαη Transitgas κέζσ Γεξκαλίαο θαη Διβεηίαο, ελψ ε Γαιιία εηζάγεη Ρσζηθφ αέξην κέζσ ηνπ Απζηξηαθνχ αγσγνχ WAG, ν νπνίνο είλαη ζπλδεδεκέλνο κε ηα ζπζηήκαηα Pentra West θαη MEGAL Τθηζηάκελνη αγσγνί θπζηθνύ αεξίνπ ζηελ Δπξώπε Παξά ηε κείσζε ησλ απνζεκάησλ θαη ηεο παξαγσγήο, νη Βνξεηνεπξσπατθέο εηζαγσγέο αεξίνπ εμαθνινπζνχλ λα είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηηο πξνκήζεηεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ησλ 25. Σν 2008 νη Βνξεηνεπξσπατθέο ρψξεο (Ννξβεγία, Οιιαλδία θαη Ζλσκέλν Βαζίιεην) εμήγαγαλ ην 32.3% ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ πνπ θαηαλαιψζεθε ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε ησλ 25. Ζ Οιιαλδία εμήγαγε 55 bcm πξνο ηελ Δ.Δ. ησλ 25, ή πεξίπνπ 11% ηεο θαηαλάισζεο αεξίνπ ζηελ Δ.Δ. ησλ 25. Ζ Ννξβεγία εμήγαγε (κέζσ αγσγψλ) bcm πξνο ηελ Δ.Δ. ησλ 25, ή 19% ηεο θαηαλάισζεο ζηελ Δ.Δ. ησλ 25 ελψ ην Ζλσκέλν Βαζίιεην εμήγαγε 10.5 bcm ή πεξίπνπ 2% ηεο ζπλνιηθήο θαηαλάισζεο γηα ην 2008 (BP Statistical Review of World Energy June 2009). Σν αέξην ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ θζάλεη ζηε Γπηηθή Δπξψπε (Βέιγην) κέζσ ηνπ αγσγνχ Interconnector (Δηθφλα 5.1), ν νπνίνο κάιηζηα είλαη θαη δηπιήο θαηεχζπλζεο γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο εκπνξίαο αεξίνπ κεηαμχ ακθφηεξσλ ησλ αγνξψλ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

191 Εικόνα 5.1: Οι αγωγοί φυςικοφ αερίου BBL και Interconnector (Wikipedia, Απρίλιοσ 2010, Πίνακας 5.1: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου Interconnector (The World Market for Natural Gas) 1 Ο αγσγφο BBL (επίζεο Δηθφλα 5.1), πνπ μεθίλεζε λα ιεηηνπξγεί ην 2006, κεηαθέξεη αέξην απφ ηελ Οιιαλδία πξνο ην Ζλσκέλν Βαζίιεην. Σν έξγν είλαη κηα θνηλνπξαμία (joint-venture) κεηαμχ ηεο Gasunie (60%), ηεο E.ON (20%) θαη ηεο Fluxys (20%). Σν 2007, ε Gasunie ππέγξαςε κηα ζπκθσλία κε ηε Gazprom παξαρσξψληαο ηεο πνζνζηφ 9% ζηνλ αγσγφ BBL κε αληάιιαγκα ηζφηηκν πνζνζηφ γηα ηελ ίδηα ζην project ηνπ Nord Stream. Με απηφ ηξφπν δίδεηαη ε δπλαηφηεηα εηζαγσγήο Ρσζηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ κέζσ ηνπ αγσγνχ BBL ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην. Ζ δηαζχλδεζε κεηαμχ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ θαη Δπξψπεο έξρεηαη σο απνηέιεζκα ηεο κείσζεο ηεο παξαγσγήο θαη ησλ απνζεκάησλ ηεο Βξεηαλίαο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

192 Πίνακας 5.2: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου BBL (The World Market for Natural Gas) 2 Σν θπζηθφ αέξην απφ ηε Ννξβεγία εηζάγεηαη κέζσ ελφο εμαηξεηηθά πνιχπινθνπ ζπζηήκαηνο αγσγψλ (Δηθφλα 5.2), πνπ είλαη γλσζηφ σο «θφκβνο θπζηθνχ αεξίνπ ηεο Ννξβεγίαο» ( Norwegian gas hub ). Ο θφκβνο ζπλδέεη ηα Ννξβεγηθά ρεξζαία θαη ππεξάθηηα θνηηάζκαηα κε ηε Γεξκαλία, ην Βέιγην, ηε Γαιιία θαη ην Ζλσκέλν Βαζίιεην. Όινη νη αγσγνί είλαη ππνζαιάζζηνη. Σν ζχζηεκα, ην νπνίν εγθαηληάζηεθε ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, έρεη αλαβαζκηζηεί ζηαδηαθά θαη ν ηειεπηαίνο αγσγφο θαηαζθεπάζηεθε ην 2006 (Langeled, ν νπνίνο ζπλδέεη ηε Ννξβεγία κε ην Ζλσκέλν Βαζίιεην). Σν ζχζηεκα αλήθεη ζηηο κεγάιεο Δπξσπατθέο θαη Ακεξηθαληθέο εηαηξίεο πεηξειαίνπ θαη θπζηθνχ αεξίνπ, κε ηηο Ννξβεγηθέο Petoro θαη Statoil λα θαηέρνπλ καδί πιεηνςεθηθφ πνζνζηφ ζηνλ θφκβν. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

193 Εικόνα 5.2: Θ Νορβθγικι υποδομι αγωγϊν φυςικοφ αερίου για εξαγωγζσ προσ τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ (Natural Gas Market Review 2007) 3 ηνπο πίλαθεο πνπ αθνινπζνχλ ζηελ επφκελε ζειίδα δίδνληαη αλαιπηηθά ζηνηρεία γηα ηε δηαδξνκή, ην έηνο έλαξμεο ιεηηνπξγίαο, ην κήθνο, ην θφζηνο θαηαζθεπήο, ηε δπλακηθφηεηα θαη ηε κεηνρηθή ζχλζεζε θαζελφο project. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

194 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

195 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

196 Πίνακες 5.3: Σο Νορβθγικό δίκτυο αγωγϊν φυςικοφ αερίου για εξαγωγζσ προσ τθν Ευρϊπθ (The World Market for Natural Gas) 4 Σα Ννξβεγηθά θαη Οιιαλδηθά θνηηάζκαηα ζπλδένληαη πξνο ηελ Δπξψπε, θπξίσο κέζσ ησλ ζπζηεκάησλ TENP (Trans Europa Naturgas Pipeline) θαη Transitgas. Ο αγσγφο TENP (Δηθφλα 5.3) μεθηλάεη απφ ηελ πφιε Άαρελ θνληά ζηα ζχλνξα Γεξκαλίαο Οιιαλδίαο θαη κεηαθέξεη θπζηθφ αέξην απφ ηηο Βφξεηεο ρψξεο ζηελ Διβεηία. ηα ζχλνξα Γεξκαλίαο Διβεηίαο ζπλδέεηαη κε ηνλ αγσγφ Transitgas (Δηθφλα 5.4) ν νπνίνο κεηαθέξεη ηειηθά θπζηθφ αέξην πξνο ηελ Ηηαιία (Gries Pass). Πίνακας 5.4: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου TENP (The World Market for Natural Gas) 5 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

197 Πίνακας 5.5: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου Transitgas (The World Market for Natural Gas) 6 Εικόνα 5.3: Σο Γερμανικό δίκτυο αγωγϊν φυςικοφ αερίου (Natural Gas Market Review 2007) 7 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

198 Εικόνα 5.4: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου Transitgas (Transitgas AG, Απρίλιοσ 2010, Σν Ρσζηθφ αέξην κέζσ αγσγψλ είλαη ζεκειηψδνπο ζεκαζίαο γηα ηελ θάιπςε ηεο Δπξσπατθήο δήηεζεο. Σν 2008 ε Δπξσπατθή Έλσζε εηζήγαγε bcm, ή πεξίπνπ 26.5% ηεο ζπλνιηθήο ηεο θαηαλάισζεο απφ ηε Ρσζία (BP Statistical Review of World Energy June 2009). Σν αέξην θζάλεη ζηηο θχξηεο Δπξσπατθέο ρψξεο κέζσ ελφο ζπζηήκαηνο αγσγψλ πνπ δηαζρίδεη αξθεηέο ρψξεο (Δηθφλα 5.5). Ζ Gazprom ιεηηνπξγεί φινπο ζρεδφλ ηνπο Ρσζηθνχο αγσγνχο θη έρεη ζεκαληηθά πνζνζηά ζηα ηκήκαηα πνπ δηαζρίδνπλ ηηο ρψξεο ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο, φπσο ε Λεπθνξσζία θαη ε Πνισλία. Ζ Απζηξία θαη ε Σζερία απνηεινχλ ηνπο θφκβνπο κέζσ ησλ νπνίσλ κεηαθέξεηαη Ρσζηθφ θπζηθφ αέξην πξνο ηε Γπηηθή Δπξψπε. Ο αγσγφο TAG (Δηθφλα 5.6) κεηαθέξεη αέξην ζηα Ηηαιηθά ζχλνξα θαη είλαη εθ ησλ κεγαιχηεξσλ Δπξσπατθψλ αγσγψλ κε δπλακηθφηεηα 32.5 bcm εηεζίσο. Γηα λα θαιπθζεί ε ζπλερψο απμαλφκελε Ηηαιηθή δήηεζε πξνβιέπνληαλ δχν θάζεηο επέθηαζεο ηνπ αγσγνχ, 3.2 θαη 3.3 bcm αληίζηνηρα. Σειηθά, ε ζεκεξηλή δπλακηθφηεηα ηνπ αγσγνχ αλέξρεηαη ζε 37 bcm. Ο WAG έρεη ρακειφηεξε δπλακηθφηεηα (6.6 bcm) αιιά κηα επέθηαζε 4.4 bcm πξνβιέπεηαη γηα ην 2011 θαη ν νπνίνο αθνχ ζπλδέεηαη εληφο Απζηξηαθνχ εδάθνπο κε ηνλ αγσγφ Penta West (PW) εηζέξρνληαη ζην Γεξκαληθφ δίθηπν θαη ζπλδένληαη κε ηνλ αγσγφ MEGAL. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

199 Εικόνα 5.5: Οι κφριοι Ρωςικοί αγωγοί φυςικοφ αερίου προσ τθν Ευρϊπθ (Wikimedia Commons, Απρίλιοσ 2010, Πίνακας 5.6: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου TAG (The World Market for Natural Gas) 8 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

200 Πίνακας 5.7: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου WAG (The World Market for Natural Gas) 9 Εικόνα 5.6: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου TAG ο οποίοσ, μεταφζροντασ Ρωςικό φυςικό αζριο, ςυνδζει τα δίκτυα Αυςτρίασ και Ιταλίασ (Trans Austria Gasleitung GmBH, Απρίλιοσ 2010, Έλα κεγάιν κέξνο ηνπ αεξίνπ πνπ θαηαλαιψλεηαη ζηε Γεξκαλία θαη ηε Γαιιία πεξλά κέζσ ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο ινβαθίαο θαη ηεο Σζερίαο (Δηθφλα 5.7), ζην νπνίν ε E.ON θαη ε Gaz de France θαηέρνπλ δεζπφδνπζα ζέζε. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

201 Πίνακας 5.8: To δίκτυο φυςικοφ αερίου λοβακίασ Σςεχίασ (The World Market for Natural Gas) 10 Εικόνα 5.7: Σο δίκτυο αγωγϊν λοβακίασ Σςεχίασ (Institute of Energy Economics at the University of Cologne) 11 Σν αέξην απφ ηα θνηηάζκαηα ηεο ρεξζνλήζνπ Yamal θζάλεη ζηελ Δπξψπε κέζσ Λεπθνξσζίαο θαη Πνισλίαο κε ηνλ αγσγφ Yamal (Δηθφλα 5.5), έλαλ απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο ζηελ Δπξψπε κε δπλακηθφηεηα 33 bcm. Μηα δεχηεξε γξακκή πνπ νλνκάδεηαη Yamal II, αλακέλεηαη λα πξνζηεζεί ηνπιάρηζηνλ κέρξη ην 2030, θαζψο λέα θνηηάζκαηα γίλνληαη εθκεηαιιεχζηκα απφ ηε ρεξζφλεζν Yamal. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

202 Σν Ρσζηθφ αέξην θζάλεη ζηελ Σνπξθία κέζσ ελφο ππνζαιάζζηνπ αγσγνχ πνπ νλνκάδεηαη Blue Stream (Δηθφλα 5.8), δπλακηθφηεηαο 16 bcm εηεζίσο, πνπ θαηαζθεπάζηεθε απφ ηελ θνηλνπξαμία ηεο ENI θαη ηεο Gazprom. Ζ Ρσζηθή ρεξζαία φδεπζε αλήθεη ζηε Gazprom ελψ ζηελ Σνπξθία ν αγσγφο ιεηηνπξγεί απφ ηε Botas. Εικόνα 5.8: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου Blue Stream, ο οποίοσ ςυνδζει το Ρωςικό με το Σουρκικό δίκτυο αερίου (Gazprom, Απρίλιοσ 2010, Ζ Ηηαιία είλαη έλαο ζεκαληηθφο θφκβνο γηα ην Αιγεξηλφ αέξην. Ζ Αιγεξία είλαη έλαο ζεκαληηθφο πξνκεζεπηήο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε ησλ 25, κε πεξίπνπ 36 bcm λα εμάγνληαη ην 2008 (ή πεξίπνπ 7% ηεο ζπλνιηθήο θαηαλάισζεο ηεο Δ.Δ. ησλ 25). Σν Αιγεξηλφ αέξην θζάλεη ζηελ Ηηαιία κέζσ Σπλεζίαο θαη κέζσ ηνπ αγσγνχ Transmed (Δηθφλα 5.9), ζηνλ νπνίν ε Snam (ENI) θαη ε Sonatrach έρνπλ ζέζε ειέγρνπ. Ζ αξρηθή ηνπ δπλακηθφηεηα ηνπ ήηαλ 27 bcm ελψ κεηά ηελ επέθηαζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε έρεη ζεκεξηλή δπλακηθφηεηα 30.3 bcm. Τπάξρνπλ ζρέδηα γηα πεξαηηέξσ επέθηαζε ηεο δπλακηθφηεηάο ηνπ ζε 33.5 bcm ην ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

203 Πίνακας 5.9: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου Transmed (The World Market for Natural Gas) 12 Ζ επέθηαζε ηεο ζπλεξγαζίαο ηεο Ηηαιίαο κε ηε Ληβχε απφ ηηο επηρεηξήζεηο πεηξειαίνπ ζε απηέο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, νδήγεζε ζε κηα ζηξαηεγηθή ζπκκαρία θαη ζηελ θαηαζθεπή ηνπ αγσγνχ Greenstream (επίζεο Δηθφλα 5.9) πνπ νινθιεξψζεθε κέζα ζην Ζ αξρηθή ηνπ δπλακηθφηεηα ήηαλ 8 bcm θαη κε επέθηαζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε απέθηεζε κεηαθνξηθή ηθαλφηεηα 11 bcm εηεζίσο. Ο αγσγφο, ν νπνίνο είλαη έλαο απφ ηνπο καθξχηεξνπο ππνζαιάζζηνπο, απνηειεί κηα θνηλνπξαμία κεηαμχ ηεο ENI θαη ηεο Ληβπθήο NOC. Πίνακας 5.10: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου Greenstream (The World Market for Natural Gas) 13 Ζ Ηζπαλία εηζάγεη Αιγεξηλφ αέξην κέζσ ηνπ Μαξφθν θαη κέζσ ηνπ αγσγνχ Maghreb Europe. Σν Ηζπαληθφ δίθηπν είλαη δηαζπλδεδεκέλν κε ην Πνξηνγαιηθφ. Ο αγσγφο είρε αξρηθή δπλακηθφηεηα 8.6 bcm, ε νπνία αξγφηεξα απμήζεθε ζε 11 bcm εηεζίσο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

204 Πίνακας 5.11: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου Maghreb - Europe (The World Market for Natural Gas) 14 Εικόνα 5.9: Οι υφιςτάμενοι αγωγοί φυςικοφ αερίου Transmed, Greenstream και Maghreb Europe (Wikipedia, Απρίλιοσ 2010, ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

205 5.2.2 ρεδηαδόκελνη αγσγνί θπζηθνύ αεξίνπ γηα ηελ Δπξώπε Σα λέα projects αγσγψλ νδεγνχληαη απφ δχν θχξηνπο ζηξαηεγηθνχο ζηφρνπο: Να εληζρχζνπλ ηελ πξνζθνξά πξνο ηελ Δπξψπε απφ ηηο ηξέρνπζεο εμαγσγηθέο ρψξεο Να ζπλδέζνπλ ηελ Δπξψπε κε πεξηνρέο πεξηθέξεηεο νη νπνίεο, επί ηνπ παξφληνο, δελ εμάγνπλ θπζηθφ αέξην πξνο ηελ Δπξσπατθή Έλσζε Γχν ζεκαληηθά projects εζηηάδνληαη ζηηο απμαλφκελεο εηζαγσγέο θπζηθνχ αεξίνπ απφ ηελ Αιγεξία θαη ζπγθεθξηκέλα νη αγσγνί Galsi θαη Medgaz (Δηθφλα 5.9). Ο αγσγφο Galsi (Gasdotto Algeria Sardegna Italia Δηθφλα 5.9), δπλακηθφηεηαο 8 bcm, ζρεδηάδεηαη λα είλαη ν δεχηεξνο αγσγφο πνπ ζα ζπλδέεη ηελ Αιγεξία κε ηελ Ηηαιία (αξρηθά κε ηε αξδελία θαη απφ εθεί ζηελ επεηξσηηθή Ηηαιία θη ελδερνκέλσο ζε άιιεο ρψξεο). Θα είλαη επίζεο ν πξψηνο αγσγφο ρσξίο ηε ζπκκεηνρή ηεο Ηηαιηθήο ENI. Ζ δηεζλήο θνηλνπξαμία πεξηιακβάλεη ηελ Αιγεξηλή Sonatrach (41.6%) θαη ηηο Ηηαιηθέο Edison (20.8%), Enel (15.6%), Sfirs (11.6%) θαη Hera Trading (10.4%). ηηο αξρέο ηνπ 2008, έλαο απφ ηνπο αξρηθνχο εηαίξνπο ζην project, ε Wintershall πνχιεζε ην κεξίδην ηεο ζηνπο ππφινηπνπο κεηφρνπο θη εγθαηέιεηςε ην project. Σν θφζηνο θαηαζθεπήο ηνπ αγσγνχ εθηηκάηαη ζε 2 δηζεθαηνκκχξηα επξψ. Πίνακας 5.12: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου Galsi (The World Market for Natural Gas) 15 Ζ Ηζπαλία ζα εληζρχζεη επίζεο ηηο εηζαγσγέο ηεο απφ ηελ Αιγεξία κέζσ ηνπ αγσγνχ Medgaz (Δηθφλα 5.9), δπλακηθφηεηαο 8 bcm. Ο αγσγφο απηφο ζρεδηάδεηαη λα κεηαθέξεη θπζηθφ αέξην απφ ηελ Αιγεξία (θνίηαζκα Hassi R mel) κε ηειηθφ πξννξηζκφ ηελ Ηζπαλία θαη ηηο αθηέο ηεο Αικεξία (Perdigal Beach). Σν πξψην ρεξζαίν ηκήκα απηνχ ηνπ αγσγνχ ζα θηάλεη ζην ιηκάλη Beni Saf ηεο Αιγεξίαο (547 ρηιηφκεηξα) θαη ην ππφινηπν ππνζαιάζζην ηκήκα (210 ρηιηφκεηξα) ζα θαηαιήγεη ζην Perdigal Beach ηεο Αικεξία. Σν ζπλνιηθφ θφζηνο ηνπ αγσγνχ ππνινγίδεηαη ζε 900 εθαηνκκχξηα επξψ, απφ ηα νπνία ηα 630 εθαηνκκχξηα επξψ ζα απαηηεζνχλ γηα ην ππνζαιάζζην ηκήκα. ηελ θνηλνπξαμία ηνπ αγσγνχ ζπκκεηέρνπλ ε Αιγεξηλή Sonatrach (36%), νη Ηζπαληθέο CESPA (20%), Iberdrola (20%), Endesa (12%) θαη ε Γαιιηθή Gaz de France (12%). To 2006 ε Total θαη ε BP εγθαηέιεηςαλ ην project. Ζ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

206 Ηζπαληθή Gas Natural κπνξεί λα απνηειέζεη έλα αθφκε κέινο ηεο θνηλνπξαμίαο, ιακβάλνληαο θάπνην κεξίδην απφ ην πνζνζηφ ηεο Sonatrach. Πίνακας 5.13: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου Medgaz (The World Market for Natural Gas) 16 Οη κεγαιχηεξεο εμειίμεηο ζε φηη αθνξά ηηο ππνδνκέο θπζηθνχ αεξίνπ αθνξoχλ ηηο Ρσζηθέο εηζαγσγέο αεξίνπ. Οη αγσγνί Nord Stream θαη South Stream ζρεδηάδεηαη λα έρνπλ ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα πεξίπνπ 118 bcm ζε ζρέζε κε ηα 16 bcm ησλ αγσγψλ απφ ηελ Αιγεξία. Σν πιένλ θαηλνηφκν project είλαη απηφ ηνπ Nord Stream, θαζψο δχν αγσγνί κε δπλακηθφηεηα 27.5 bcm έθαζηνο, ζα ζπλδένπλ ππνζαιάζζηα ηε Ρσζία κε ηε Γεξκαλία κέζσ ηεο Βαιηηθήο Θάιαζζαο θαη ζπγθεθξηκέλα ην Vyborg ηεο Ρσζίαο κε ην Greifswald ηεο Γεξκαλίαο (Δηθφλα 5.10). Ο θχξηνο ζθνπφο ηνπ αγσγνχ είλαη λα κεηαθέξεη Ρσζηθφ αέξην ζηε Γπηηθή Δπξψπε απνθεχγνληαο ρψξεο δηακεηαθφκηζεο φπσο ε Οπθξαλία, ε Λεπθνξσζία θαη ε Πνισλία. Σα θχξηα πξνβιήκαηα δελ είλαη ηφζν ηερληθά αιιά πνιηηηθά, θαζψο ηα θξάηε ηεο Βαιηηθήο δελ έρνπλ νκαιέο δηεζλείο ζρέζεηο κε ηε Ρσζία. Βέβαηα, ε θαηαζθεπή ηνπ αγσγνχ ζα εληζρχζεη ηε ζέζε ηεο Γεξκαλίαο σο Βνξεηνεπξσπατθνχ ελεξγεηαθνχ θφκβνπ αλ θαη ην project ηνπ Nord Stream έρεη επηθξηζεί ηδηαίηεξα ιφγσ ησλ πηζαλψλ πεξηβαιινληηθψλ ηνπ επηπηψζεσλ αιιά θη επεηδή απμάλεη ηελ ελεξγεηαθή εμάξηεζε ηεο Δπξψπεο απφ ηε Ρσζία. Σν θφζηνο ηνπ κήθνπο 1200 ρηιηνκέηξσλ αγσγνχ εθηηκάηαη ζε ζρεδφλ 8 δηζεθαηνκκχξηα επξψ θαη ε θαηαζθεπή ηεο πξψηεο θάζεο μεθίλεζε επίζεκα ζηηο 9 Απξηιίνπ ηνπ 2010 θαη κε ηελ νινθιήξσζε ηνπ, ζα πξφθεηηαη γηα ηνλ καθξχηεξν ππνζαιάζζην αγσγφ ζηνλ θφζκν. ην πιεπξφ ηεο Gazprom (51%), άιινη ζεκεξηλνί εηαίξνη ηνπ έξγνπ είλαη ε Gasunie (9%), ε BASF (20%) θαη ε E.ON (20%), κε ηε Gaz de France λα είλαη επίζεο κηα πηζαλή κέηνρνο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

207 Εικόνα 5.10: Ο υπό καταςκευι αγωγόσ φυςικοφ αερίου Nord Stream, ο οποίοσ πρόκειται να ςυνδζει απ ευκείασ και υποκαλάςςια το Ρωςικό με το Γερμανικό δίκτυο φυςικοφ αερίου (Gazprom, Απρίλιοσ 2010, Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή έρεη εθθξάζεη ηελ ππνζηήξημή ηεο γηα ηνλ αγσγφ απηφ πνπ ζα ηξνθνδνηεί κε επηπιένλ 55 bcm εηεζίσο ηελ Δπξσπατθή αγνξά. Ζ κεγάιε δπλακηθφηεηα ηνπ αγσγνχ (έλα δέθαην πεξίπνπ ηεο Δπξσπατθήο θαηαλάισζεο αεξίνπ θαη έλα ηξίην ησλ ζεκεξηλψλ Ρσζηθψλ εμαγσγψλ πξνο ηελ Δπξψπε) δχλαηαη λα αιιάμεη ζεκαληηθά ηηο δηαδξνκέο ησλ ξνψλ θπζηθνχ αεξίνπ πξνο ηε Βνξεηναλαηνιηθή Δπξψπε θαη λα νδεγήζεη ζε ρακειφηεξε εθκεηάιιεπζε ησλ ππαξρφλησλ αγσγψλ κέζσ ινβαθίαο ή Πνισλίαο, νη νπνίεο εμαξηψληαη απφ ηε δηακεηαθφκηζε κέζσ είηε ηεο Οπθξαλίαο είηε ηεο Λεπθνξσζίαο. Οη δηαζπλδέζεηο ηνπ Nord Stream πξνο ηε Γεξκαληθή αγνξά έρνπλ πξνγξακκαηηζηεί απφ ηε Wingas (ιεηηνπξγφο ηνπ ζπζηήκαηνο αεξίνπ θαη ηδξπκέλε απφ θνηλνχ απφ Gazprom θαη Wintershall) κε ηελ θαηαζθεπή ηνπ αγσγνχ NEL πξνο ηε Βνξεηνδπηηθή Γεξκαλία θαη ηνπ OPAL ζηα ζχλνξα κεηαμχ Γεξκαλίαο Σζερίαο (θηλνχκελνο παξάιιεια πξνο ηα ζχλνξα κε ηελ Πνισλία Δηθφλα 5.11). Ο OPAL, κήθνπο 480 ρηιηνκέηξσλ θαη δπλακηθφηεηαο 37 bcm εηεζίσο, ζα θηάλεη ζηε γξακκή Transgas (ην ηέινο ηεο γξακκήο ηνπ αγσγνχ Brotherhood) ζηα ζχλνξα κεηαμχ Γεξκαλίαο Σζερίαο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

208 Εικόνα 5.11: Οι ςχεδιαηόμενοι αγωγοί φυςικοφ αερίου NEL και OPAL (WINGAS Group Infrastructure, Απρίλιοσ 2010, Αλ ν Nord Stream θαη ηα Δπξσπατθά παξαθιάδηα ηνπ OPAL θαη NEL θαηαζθεπαζηνχλ θαη ιεηηνπξγνχλ κε πιήξε δπλακηθφηεηα, είλαη πηζαλφ φηη ηζηνξηθέο δηαδξνκέο δηακεηαθφκηζεο θπζηθνχ αεξίνπ (Brotherhood Transgas θαη Yamal) ζα έρνπλ ρακειφηεξα πνζνζηά εθκεηάιιεπζεο ηεο δπλακηθφηεηάο ηνπο. Σν παξαθιάδη ηνπ Brotherhood πνπ δηέξρεηαη απφ ηελ Σζερία, ν Transgas, ειεγρφκελνο εμ νινθιήξνπ απφ ηελ RWE, κπνξεί γηα παξάδεηγκα λα επεξεαζηεί, θαζψο ζρεδηάζηεθε ζην παξειζφλ λα κεηαθέξεη αέξην απφ ηε Ρσζία πξνο ηε Νφηηα Γεξκαλία. Ο λένο αγσγφο OPAL ζηνρεχεη λα θηάζεη ζηνπο ίδηνπο πειάηεο αιιά απφ ηε Βφξεηα δηαδξνκή, θζάλνληαο ζην ζεκείν Βνξεηνδπηηθήο εμφδνπ ηνπ Transgas ζηα ζχλνξα Γεξκαλίαο Σζερίαο (Olbernhau / Hora Svate Kateriny). ην κέιινλ, κπνξεί λα θαηαζηεί δπλαηφ φηη νη ξνέο αεξίνπ κέζσ ηνπ αγσγνχ Nord Stream ζα κπνξνχζαλ λα αληηζηξέςνπλ ηελ παξαδνζηαθή δηακεηαθφκηζε Αλαηνιήο Γχζεο κέζσ απηήο ηεο πεξηνρήο. Ζ λέα πξνζθνξά θπζηθνχ αεξίνπ κπνξεί λα είλαη πην αθξηβή ζε ζχγθξηζε κε απηέο ηεο ψξηκεο δηαζχλδεζεο Brotherhood Transgas, θαζψο ε δηαδξνκή ηνπ Nord Stream είλαη κεγαιχηεξε, ελ κέξεη ππεξάθηηα θαη λεφδκεηε. Θα πξνζθέξεη επίζεο πιενλέθηεκα ζην Ρψζν πξνκεζεπηή, θαζψο δε ζα δηαζρίδεη θακηά απφ ηηο παξαδνζηαθέο ρψξεο δηακεηαθφκηζεο φπσο ε Οπθξαλία, ε ινβαθία θαη ε Σζερία. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

209 Δλ αλακνλή ηεο κεηάβαζεο ζηηο ξνέο θπζηθνχ αεξίνπ πξνο ηελ Κεληξηθή Δπξψπε σο ζπλέπεηα ηνπ αγσγνχ Nord Stream, έλαο άιινο αγσγφο έρεη πξνηαζεί απφ ηε RWE Transgas Net. Απηφ ην λέν project, πνπ νλνκάδεηαη Gazelle (απεηθνλίδεηαη ζηελ Δηθφλα 5.7), ζα δηέξρεηαη απφ ην Olbernhau / Hora State Kateriny πξνο ην Rozvadov / Waidhaus, επηηξέπνληαο ζε αέξην απφ ηνλ Nord Stream λα εληαρζεί ζηελ ηζηνξηθή δηαδξνκή θπζηθνχ αεξίνπ απφ ηελ Οπθξαλία κέζσ ηνπ αγσγνχ Megal πξνο ηε Γεξκαλία θαη ηε Γαιιία. Σν ζπλνιηθφ θφζηνο θαηαζθεπήο απηνχ ηνπ λένπ αγσγνχ ζα αλέξρεηαη ζε 400 εθαηνκκχξηα επξψ θαη αλακελφηαλ (ην 2008) λα θαηαζηεί ιεηηνπξγηθφο ην Σν έηεξν κεγάιν project ηεο Gazprom, ν πξνηεηλφκελνο αγσγφο South Stream (Δηθφλα 5.12), έγηλε ην επίθεληξν ηεο ζηξαηεγηθήο εμαγσγψλ ηεο ζε νιφθιεξε ηε Ννηηναλαηνιηθή Δπξψπε, αληηθαζηζηψληαο ή ελζσκαηψλνληαο άιιεο πξσηνβνπιίεο κεηαθνξάο θπζηθνχ αεξίνπ πνπ βξίζθνληαλ ππφ ζπδήηεζε (π.ρ. Blue Stream II). Σν project μεθίλεζε ηνλ Ηνχλην ηνπ 2007 κε ηελ ππνγξαθή ελφο Μλεκνλίνπ Καηαλφεζεο (Memorandum of Understanding MoU) κεηαμχ ηεο Gazprom θαη ηεο ENI. Ζ Ηηαιία είλαη ε δεχηεξε κεγαιχηεξε Δπξσπατθή αγνξά γηα ην Ρσζηθφ αέξην κε ηηο εηήζηεο εηζαγσγέο απφ ηε Ρσζία λα αλέξρνληαη ζε 24.5 bcm (έλαληη 77.7 πνπ ήηαλ ην ζπλνιηθφ κέγεζνο ηεο αγνξάο). Σν MoU κεηαμχ ENI θαη Gazprom ζεσξείηαη κέξνο κηαο επξχηεξεο ζπκθσλίαο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ δχν εηαηξηψλ πνπ ππεγξάθε ην Ννέκβξε ηνπ Εικόνα 5.12: Θ ςχεδιαηόμενθ διαδρομι του αγωγοφ αερίου South Stream (Wikipedia, Απρίλιοσ 2010, Ο South Stream είλαη έλα θηιφδνμν project, ηφζν εμαηηίαο ηνπ ππνζαιάζζηνπ κήθνπο ηνπ ησλ 900 ρηιηνκέηξσλ αιιά θαη ηνπ βάζνπο ηνπ (2200 κέηξα ζε ζχγθξηζε κε ην κέζν φξν ησλ 200 κέηξσλ ζηε Βαιηηθή ζάιαζζα γηα ηνλ αγσγφ Nord Stream). Πξφθεηηαη επίζεο γηα έλα αθξηβφ εγρείξεκα, κε ηηο εθηηκήζεηο λα θηάλνπλ ηα δηζεθαηνκκχξηα επξψ. Ο ππνζαιάζζηνο αγσγφο ζα ζπλδέεη ην Beregovoye ζηε Ρσζηθή αθηή ηεο Μαχξεο Θάιαζζαο κε ην Μπνπξγθάο ζηε Βνπιγαξία θαη έρεη ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

210 εθηηκψκελν θφζηνο πεξί ηα 4 δηζεθαηνκκχξηα επξψ. Απφ ην Μπνπξγθάο ν αγσγφο ζα ρσξίδεηαη ζε δχν άμνλεο: 1. έλαλ βνξεηνδπηηθά πξνο ηε εξβία θαη ηελ Οπγγαξία 2. θη έλαλ λφηηα πξνο ηελ Διιάδα θαη απφ εθεί ππνζαιάζζηα κέζσ ηεο Αδξηαηηθήο Θάιαζζαο πξνο ηελ Ηηαιία Σν θφζηνο ησλ δχν αμφλσλ ηνπ αγσγνχ κεηά ην Μπνπξγθάο εθηηκάηαη ζε 15 κε 19 δηζεθαηνκκχξηα επξψ. ηηο 18 Ηαλνπαξίνπ ηνπ 2008, ε ENI θαη ε Gazprom αλαθνίλσζαλ ηε ζχζηαζε ηεο εηαηξίαο South Stream AG, ζηελ νπνία νη δχν εηαίξνη κεηέρνπλ κε πνζνζηφ Ζ λέα θνηλνπξαμία είλαη επηθνξηηζκέλε κε ηε δηεμαγσγή ηεο κειέηεο ζθνπηκφηεηαο, φπσο θαη κε ηελ θαηαζθεπή θαη ηε δηαρείξηζε ηνπ ππεξάθηηνπ ηκήκαηνο ηνπ South Stream πνπ ζα δηαζρίδεη ηε Μαχξε Θάιαζζα. ηηο 15 Μαΐνπ ηνπ 2009, ε ENI θαη ε Gazprom ππέγξαςαλ έλα παξάξηεκα ηνπ Μλεκνλίνπ πλεξγαζίαο, ζην νπνίν ζπκθψλεζαλ λα απμήζνπλ ηε κεηαθνξηθή ηθαλφηεηα ηνπ ππεξάθηηνπ ηκήκαηνο ηνπ South Stream απφ 31 ζε 63 bcm εηεζίσο. Οη ζπκθσλίεο γηα ηα ρεξζαία ηκήκαηα ηνπ αγσγνχ έρνπλ ζπλαθζεί κέζσ δηαθπβεξλεηηθψλ ζπκθσληψλ κε ηε Βνπιγαξία, ηελ Οπγγαξία, ηελ Διιάδα, ηε εξβία, ηελ Κξναηία, ηελ Απζηξία, ηε Ρνπκαλία θαη ηε ινβελία. Όπσο είλαη θπζηθφ, ε ηαρχηαηε αλαθνίλσζε ησλ ζπκθσληψλ απνδεηθλχεη ηελ ηθαλφηεηα ηεο Ρσζίαο λα θζάλεη ζε δηκεξείο ζπκθσλίεο κε επηιεγκέλνπο θαηαλαισηέο θαη ρψξεο δηέιεπζεο, ηφζν εληφο φζν θαη εθηφο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Ο αγσγφο ήηαλ αξρηθά πξνγξακκαηηζκέλνο γηα ην 2013 αιιά έρεη κεηαηεζεί γηα ην Μεηαμχ ησλ δεηεκάησλ πνπ αληηκεησπίδεη ν αγσγφο είλαη ηα απμεκέλα θφζηε, κεξηθή αληίζεζε απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή πνπ επηζπκεί δηαθνξνπνίεζε ησλ πεγψλ πξνκεζεηψλ θαη ε εχξεζε ησλ πξνκεζεηψλ, θαζψο θακηά ζπγθεθξηκέλε πεγή πξνκεζεηψλ δελ έρεη ηαπηνπνηεζεί, αλ θαη είλαη πηζαλφ λα πξνέξρνληαη απφ ηελ πεξηνρή ηεο Καζπίαο θη έηζη λα θαηαζηεί αληαγσληζηηθφο κε ηνλ Nabucco. Δπηπξφζζεηα, ε πνιπεζληθή πξνζέγγηζε ζπλεπάγεηαη φηη φιεο νη ρψξεο πξέπεη λα εμαζθαιίζνπλ επαξθή ρξεκαηνδφηεζε ψζηε λα πξνρσξήζεη ην έξγν. Οη πξνζπάζεηεο ηεο Δπξψπεο γηα δηαθνξνπνίεζε ησλ πεγψλ πξνκεζεηψλ ηεο κε θπζηθφ αέξην θαη κεξηθή απεμάξηεζε ηεο απφ ηε Ρσζία, ζηξέθνληαη ζε κεγάιν βαζκφ πξνο ηηο πεξηνρέο ηεο Καζπίαο. Σν αέξην πνπ εμάγεηαη απφ ηελ πεξηνρή απηή δηέξρεηαη θπξίσο κέζσ Ρσζίαο, θαζψο ηέζζεξα απφ ηα παξαγσγηθά θξάηε ηεο πεξηνρήο (Οπδκπεθηζηάλ, Αδεξκπατηδάλ, Σνπξθκεληζηάλ θαη Καδαθζηάλ) απνηεινχζαλ ηκήκα ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο γηα κεγάιν κέξνο ηνπ δεχηεξνπ κηζνχ ηνπ 20νπ αηψλα, κε απνηέιεζκα ε θεληξηθή δηαρείξηζε ησλ απνζεκάησλ θαη ησλ εμαγσγψλ λα δηεμάγεηαη απφ ηε Μφζρα. Μεηά ηε δηάιπζε ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο, πνιιέο πξνζπάζεηεο έγηλαλ γηα ηελ θαηαζθεπή απ επζείαο (άκεζα ζπλδεδεκέλσλ) αγσγψλ απφ ηελ πεξηνρή ηεο Καζπίαο απφ Δπξσπατθέο θαη Ακεξηθαληθέο εηαηξίεο. Δπί ηνπ παξφληνο, αξθεηά εγρεηξήκαηα γηα ηε κεηαθνξά θπζηθνχ αεξίνπ απφ ηελ πεξηνρή ηεο Καζπίαο γηα Δπξσπατθή θαηαλάισζε είλαη ππφ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

211 αλάπηπμε θαη ζεσξνχληαη έξγα πξνηεξαηφηεηαο ζχκθσλα κε ην πξφγξακκα TEN-E (Γηεπξσπατθά Γίθηπα Δλέξγεηαο TENs). Σν project ηνπ αγσγνχ Nabucco (Δηθφλα 5.13) έιαβε εηδηθφ θαζεζηψο ην 2007, φηαλ ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή φξηζε έλα ζπληνληζηή (Jozias van Aartsen) γηα ηελ νδφ θπζηθνχ αεξίνπ απφ ηελ Καζπία / Μέζε Αλαηνιή πξνο ηελ Δπξσπατθή Έλσζε («ηέηαξηνο δηάδξνκνο» - fourth corridor ). Ο Nabucco νδεγείηαη απφ ηηο εηαηξίεο OMV, MOL, Transgaz, Bulgaraz θαη BOTAS ελψ απφ ην 2008 ε RWE εληάρζεθε ζην project σο έθηνο εηαίξνο. Ζ έιιεηςε ζπκκεηνρήο κηαο εηαηξίαο πνπ λα ζπκκεηέρεη ζε αλάληε δξαζηεξηφηεηεο θαζψο θαη ε ζαθήο απνζαθήληζε ησλ πεγψλ πξνκεζεηψλ εμεγεί ελ κέξεη ηηο θαζπζηεξήζεηο ζηελ πξνψζεζε ηνπ αγσγνχ Nabucco. Οη δπζθνιίεο ζηελ επίηεπμε ζηξαηεγηθήο επζπγξάκκηζεο κεηαμχ ησλ 5 αξρηθψλ εηαίξσλ ζπλέβαιαλ επίζεο ζηελ επηβξάδπλζε ηνπ εγρεηξήκαηνο. Εικόνα 5.13: Θ διαδρομι του αγωγοφ φυςικοφ αερίου Nabucco (Wikipedia, Απρίλιοσ 2010, Ζ πξφηαζε θαηαζθεπήο ηνπ αγσγνχ Nabucco κνηξαδφηαλ ηελ ίδηα δηθαηνινγεηηθή βάζε κε ηνλ αγσγφ δηαζπλδέζεσο Σνπξθίαο Διιάδαο Ηηαιίαο, θαζψο ζρεδηάζζεθε γηα λα εμαζθαιίζεη ηελ παξνρή πξνο ηελ Δπξσπατθή αγνξά επηπξφζζεησλ πνζνηήησλ κε Ρσζηθνχ θπζηθνχ αεξίνπ. Ωζηφζν, δηέθεξε ζεκαληηθά θαηά ην κέγεζνο θαη ηελ πξνηεηλφκελε δηαδξνκή. Με ην ζρεδηαδφκελν κήθνο ησλ 3300 ρηιηνκέηξσλ θαη εθηηκψκελν θφζηνο 8 δηζεθαηνκκχξηα επξψ, ν αγσγφο Nabucco ζρεδηάζηεθε γηα λα κεηαθέξεη ζηελ ηειηθή ηνπ θάζε πεξί ηα 31 bcm. πγθεθξηκέλα, ζχκθσλα κε ην ζρέδην αλάπηπμεο ηνπ αγσγνχ Nabucco (2009), ν αγσγφο ζρεδηαδφηαλ λα αλαπηπρζεί ζε ηξεηο θάζεηο: 1. Φάζε 1 κε 8 bcm εηεζίσο (2014) 2. Φάζε 2 κε 15.7 bcm εηεζίσο (2016 / 2017) 3. Φάζε 3 κε 25 bcm εηεζίσο (2019 / 2020) ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

212 Ζ δπλακηθφηεηα ησλ 31 bcm εηεζίσο ζα εμαξηεζεί ζηε ζπλέρεηα αλάινγα κε ηε δήηεζε. ρεηηθά κε ηελ φδεπζε ηνπ αγσγνχ Nabucco, ν αγσγφο, μεθηλψληαο απφ ηελ πφιε ηνπ Δξδεξνχκ ζηελ Αλαηνιηθή Σνπξθία, ζα δηέζρηδε ηελ Σνπξθία, ηελ Βνπιγαξία, ηε Ρνπκαλία θαη ηελ Οπγγαξία πξηλ θαηαιήμεη ζηνλ θφκβν θπζηθνχ αεξίνπ Baumgarten ζηελ Απζηξία. Ζ κηζή απφ ηε ρσξεηηθφηεηα ηνπ αγσγνχ ζρεδηαδφηαλ λα εμππεξεηήζεη ηηο αγνξέο ησλ ρσξψλ πνπ βξίζθνληαλ ζηελ πνξεία ηνπ αγσγνχ, ελψ ε ππφινηπε κηζή ζα έθηαλε ζηελ Απζηξία θαη ζα ηξνθνδνηνχζε ηελ αγνξά θπζηθνχ αεξίνπ ηεο Κεληξηθήο θαη Γπηηθήο Δπξψπεο κέζσ ηεο δηαθαλνχο δηαδηθαζίαο ηνπ open season, πνπ παξέρεη πξφζβαζε ζε ηξίηνπο (Δηθφλα 5.14). Εικόνα 5.14: Θ δομι και το πλαίςιο λειτουργίασ του αγωγοφ Nabucco (RWE) 18 Οη πηζαλέο πεγέο πξνκήζεηαο πεξηιακβάλνπλ ην Αδεξκπατηδάλ, ην Ηξάλ, ην Σνπξθκεληζηάλ, ην Καδαθζηάλ, ην Ηξάθ, ηελ Αίγππην ή θαη ηε Ρσζία. ε φηη αθνξά ην Ηξάλ θαη ηελ Αίγππην, είλαη εμαηξεηηθά απίζαλν λα ζπκβάιινπλ ζε κεγάιν βαζκφ θαζψο ηα projects ησλ αγσγψλ γηα εμαγσγέο αληηκεησπίδνπλ αληαγσληζκφ απφ ηελ πςειή εγρψξηα δήηεζε θαη ηηο εμαγσγέο LNG, ελψ ε Ρσζία ππνζηεξίδεη ην αληαγσληζηηθφ project ηνπ South Stream. Βξαρππξφζεζκα, ε πιένλ πηζαλή πεγή ζα είλαη ε δεχηεξε θάζε αλάπηπμεο ηνπ θνηηάζκαηνο Shah Deniz ζην Αδεξκπατηδάλ πνπ αλακέλεηαη λα παξέρεη κεηαμχ 8 θαη 16 bcm ην , αιιά ππάξρεη ζθιεξφο αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ αγσγψλ πνπ δηεθδηθνχλ απηέο ηηο πνζφηεηεο, φπσο ν Nabucco, ν South Stream θαη πηζαλφλ ν ITGI, ν TAP θαη ιηγφηεξν πηζαλψο ν White Stream. Σν έξγν ππνζηεξίρζεθε απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή, ε νπνία ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

213 πξφηεηλε ηελ Caspian Development Corporation σο έλα ηξφπν γηα λα ππάξμεη ζπληνληζκέλε πξνζέγγηζε γηα ηελ αγνξά αεξίνπ απφ ηελ Καζπία θαη δεζκεχηεθε γηα ηελ παξνρή 200 εθαηνκκπξίσλ επξψ σο κέξνο ηνπ ζρεδίνπ ζηήξημεο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο ηνλ Απξίιην ηνπ Ζ δηάζθεςε ηεο Βνπδαπέζηεο γηα ηνλ Nabucco ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2009, έζεζε ην ζηφρν ππνγξαθήο Γηαθπβεξλεηηθήο πκθσλίαο (IGA) θαη ηνπ Project Support Agreements (PSAs) ηνλ Ηνχλην ηνπ Απηφ ζα έδηδε ηε δπλαηφηεηα ψζηε λα πξνρσξήζεη ε ρξεκαηνδφηεζε ηνπ project, θαζψο ε Δπξσπατθή Σξάπεδα Δπελδχζεσλ (ΔΣΔπ) έρεη ήδε αλαθνηλψζεη φηη ζα ρξεκαηνδνηήζεη ην 25% ηνπ έξγνπ, πεξίπνπ 2 δηζεθαηνκκχξηα επξψ, κε ην ππφινηπν πηζαλψο λα πξνέιζεη απφ ηελ Δπξσπατθή Σξάπεδα Αλνηθνδφκεζεο θαη Αλάπηπμεο θαζψο επίζεο θαη απφ άιιεο εκπνξηθέο ηξάπεδεο θαη νξγαληζκνχο εμαγσγηθψλ πηζηψζεσλ (credit export agencies). Πξάγκαηη, ζηηο 13 Ηνπλίνπ ηνπ 2009 ππεγξάθε ζηελ Άγθπξα ε Γηαθπβεξλεηηθή πκθσλία γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ αγσγνχ, βάζεη ηεο νπνίαο ηα πξνζππνγξάθνληα θξάηε πξνβιέπεηαη λα εμαζθαιίζνπλ θαηάιιειν ξπζκηζηηθφ πιαίζην πνπ ζα επηηξέπεη ην θπζηθφ αέξην ηνπ αγσγνχ Nabucco λα κεηαθέξεηαη απφ ηελ Σνπξθία κέρξη ην Baumgarten ηεο Απζηξίαο. Πίνακας 5.14: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου Nabucco (The World Market for Natural Gas) 19 Ο αγσγφο ITGI (Δηθφλα 5.15) (δηαζχλδεζε Σνπξθίαο Διιάδνο Ηηαιίαο) απνηειείηαη απφ ηξία κέξε: έλα πνπ ζπλδέεη ηελ Σνπξθία κε ηελ Διιάδα, ν νπνίνο ηέζεθε ζε ιεηηνπξγία ην 2007, έλαλ δεχηεξν αγσγφ ζηελ Διιάδα θη έλαλ ηξίην ππνζαιάζζην αγσγφ απφ ηελ Διιάδα πξνο ηελ Ηηαιία κέζσ ηεο Αδξηαηηθήο Θάιαζζαο (project Πνζεηδψλ). Έρεη πξνγξακκαηηζηεί φηη θάζε ρψξα ζα δηαρεηξίδεηαη ην ηκήκα ηνπ αγσγνχ πνπ δηέξρεηαη απφ ην έδαθφο ηεο, εμαζθαιίδνληαο ηε δηακεηαθφκηζε θπζηθνχ αεξίνπ πξνο ηε γείηνλα ρψξα ηεο. Σνλ Ηνχιην ηνπ 2007, ππεγξάθε κηα ηξηκεξήο ζπκθσλία κεηαμχ Ηηαιίαο, Διιάδνο θαη Ηηαιίαο, θαζνξίδνληαο ην εκπνξηθφ πιαίζην γηα ηελ εκπνξία αεξίνπ θαη ηε δηακεηαθφκηζε. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

214 Σν πξψην βήκα γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ ειιελνηνπξθηθνχ αγσγνχ θπζηθνχ αεξίνπ έγηλε κε ηελ ππνγξαθή ηνπ Μλεκνλίνπ πλεξγαζίαο θαη Κνηλήο Γηαθήξπμεο ηελ 28 ε Μαξηίνπ ηνπ 2002 κεηαμχ ηεο ΓΔΠΑ θαη ηεο Σνπξθηθήο BOTAS. Ωο ζηφρνο ηεο ζπλεξγαζίαο νξίζηεθε ε πεξαηηέξσ πξνψζεζε ηεο δηαζχλδεζεο δηαθφξσλ ρσξψλ εμαγσγέσλ θπζηθνχ αεξίνπ (πεξηνρή ηεο Καζπίαο, Μέζε Αλαηνιή) κε ηηο θαηαλαιψηξηεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο. Ο αγσγφο δηαζχλδεζεο Σνπξθίαο Διιάδνο είλαη έλαο αγσγφο 285 ρηιηνκέηξσλ απφ ηελ πφιε Μηραιίηζη (Karacabey) ηεο Βηζπλίαο ζηελ βνξεηνδπηηθή Σνπξθία κέρξη ηελ Κνκνηελή. Απφ ηα 285 ρηιηφκεηξα ηνπ αγσγνχ, ηα 200 ρηιηφκεηξα βξίζθνληαη επί Σνπξθηθνχ εδάθνπο θαη 85 επί Διιεληθνχ εδάθνπο, απφ ηνπο Κήπνπο ηνπ Έβξνπ έσο ηελ Κνκνηελή. Ζ κεηαθνξηθή ηθαλφηεηα ηνπ αγσγνχ μεθίλεζε κε 0.75 δηζεθαηνκκχξηα θπβηθά κέηξα θαη πξνβιέπεηαη λα θηάζεη ηα 11.6 bcm έσο ην Ο αγσγφο απηφο εγθαηληάζηεθε κε επηηπρία ην Ννέκβξε ηνπ 2007 θαη ην Αδέξηθν αέξην έθζαζε ζηελ Δπξσπατθή αγνξά γηα πξψηε θνξά. Οη πξψηεο παξαδφζεηο απφ ηελ Σνπξθία πξνο ηελ Διιάδα ήηαλ ζρεηηθά ρακειέο (0.25 bcm), σζηφζν νξηνζεηνχλ έλα ζπκβνιηθφ βήκα πξνο ηελ θαηεχζπλζε νινθιήξσζεο ηνπ ηεηάξηνπ δηαδξφκνπ ζηε Ννηηναλαηνιηθή Δπξψπε. Ζ επφκελε θάζε ηνπ project είλαη ε δηαζχλδεζε κεηαμχ Διιάδνο Ηηαιίαο, κε 600 ρηιηφκεηξα ζηελ Διιεληθή επηθξάηεηα θαη 215 ρηιηφκεηξα ππνζαιάζζηα. Ο ρεξζαίνο αγσγφο, κήθνπο 600 ρηιηνκέηξσλ, ζα δηέξρεηαη απφ ηελ Κνκνηελή σο ηελ Ζγνπκελίηζα ζην Ηφλην Πέιαγνο θαη ζα ζπκπεξηιεθζεί ζην Διιεληθφ χζηεκα Μεηαθνξάο (πνπ ιεηηνπξγεί απφ ηε ΓΔΦΑ). Σν ππνζαιάζζην ηκήκα, ν αγσγφο Πνζεηδψλ, ζα αλαπηπρζεί σο θνηλνπξαμία κεηαμχ ηεο Edison θαη ηεο ΓΔΠΑ θαη, αξρηθά, αλακελφηαλ λα νινθιεξσζεί ην Ζ δπλακηθφηεηά ηνπ ζα είλαη 8 bcm εηεζίσο, κε ην 80% ηεο δπλακηθφηεηαο πνπ πξννξίδεηαη γηα εκπνξηθή ρξήζε ζηελ Ηηαιηθή αγνξά λα θαηαθξαηείηαη απφ ηελ Edison θαη ην 20% απφ ηε ΓΔΠΑ γηα ηα επφκελα 25 ρξφληα. Ζ νινθιήξσζε ησλ ελ ιφγσ έξγσλ κπνξνχλ λα θαηαζηήζνπλ ηελ Διιάδα ζε θφκβν δηακεηαθφκηζεο αεξίνπ πξνο ηε Γπηηθή Δπξψπε. Αξρηθά, ην αέξην ζα έξζεη απφ ην Αδεξκπατηδάλ κέζσ Σνπξθίαο. ε βάζνο κέιινληνο, ην αέξην απφ ην Ηξάλ θαη ην Σνπξθκεληζηάλ θαη απφ ηε ηβεξία, κέζσ Ρσζίαο θαη Σνπξθίαο, ζα κπνξνχζε επίζεο λα δηέιζεη κέζσ ηνπ αγσγνχ απηνχ. χκθσλα επίζεο κε δειψζεηο αμησκαηνχρσλ ηεο Edison, ν αγσγφο απηφο θαζίζηαηαη πην βηψζηκνο έλαληη ηνπ Nabucco κεζνπξφζεζκα θαη ζα πξέπεη λα είλαη απηφο πνπ ζα ηεζεί ζε πξνηεξαηφηεηα. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

215 Εικόνα 5.15: Ο αγωγόσ φυςικοφ αερίου ITGI (Oxford Energy Studies) 19 Σέινο, έλαο αθφκε αγσγφο πνπ έρεη πξνηαζεί είλαη ν TAP (Trans Adriatic Pipeline), πνπ απεηθνλίδεηαη ζηελ Δηθφλα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

216 Εικόνα 5.16: Ο προτεινόμενοσ αγωγόσ φυςικοφ αερίου TAP (Tap project brochure) Σν project ηνπ αγσγνχ απηνχ πξνηάζεθε ην 2003 απφ ηελ Διβεηηθή εηαηξία EGL. Με κήθνο 520 ρηιηνκέηξσλ, εθ ησλ νπνίσλ ηα 90 ππνζαιάζζηα θαη κε αξρηθή δπλακηθφηεηα 10 bcm εηεζίσο, ν TAP είλαη παξφκνηνο κε ηνλ ITGI, θαζψο πξνηίζεηαη λα κεηαθέξεη θπζηθφ αέξην απφ ηελ Καζπία κέζσ Σνπξθίαο θαη Διιάδνο πξνο ηελ Ηηαιία, αιιά κε κηα ζπληνκφηεξε δηαδξνκή κέζσ κηαο άιιεο ρψξαο δηακεηαθφκηζεο, ηεο Αιβαλίαο. Απφ ηε ζθνπηά ηεο ελζσκάησζεο ηεο Αιβαλίαο ζε έλα λέν δηάδξνκν δηακεηαθφκηζεο, ν TAP εμππεξεηεί επίζεο ην ζθνπφ ηεο πεξηθεξεηαθήο νινθιήξσζεο θαη «αεξηνπνίεζεο» ηεο πεξηθέξεηαο ησλ Γπηηθψλ Βαιθαλίσλ, πνπ βξίζθεηαη αθφκα ππφ αλάπηπμε ζε φηη αθνξά ηε ρξήζε θπζηθνχ αεξίνπ. Ζ δηέιεπζε επίζεο κέζσ Αιβαλίαο ζα επηηξέςεη επίζεο, ηε κείσζε ηεο ππεξάθηηαο δηαδξνκήο ζε ζχγθξηζε κε ηνλ ITGI. Σν project πεξηέρεη επηπξφζζεηεο επηινγέο φπσο ε θαηαζθεπή ελφο ηεξκαηηθνχ ζηαζκνχ επαλαεξηνπνίεζεο LNG ζηηο Αιβαληθέο αθηέο, θαζψο επίζεο θαη ππφγεησλ εγθαηαζηάζεσλ απνζήθεπζεο, ελ κέξεη σο απάληεζε ζηηο δπζθνιίεο γηα ηελ απφθηεζε αληίζηνηρσλ αδεηψλ γηα ηελ θαηαζθεπή λέσλ ππνδνκψλ ζηελ Ηηαιία. Έηζη, κε απηφ ην project ζα κεηαθέξεηαη φρη κφλν αέξην απφ ηελ Καζπία κέζσ δηθηχνπ αγσγψλ, αιιά επίζεο πξνκήζεηεο LNG απφ ηηο Αιβαληθέο αθηέο, κε επηπξφζζεηε επειημία λα παξέρεηαη απφ ηηο εγθαηαζηάζεηο απνζήθεπζεο. Αλ ν ηεξκαηηθφο ζηαζκφο θαη νη εγθαηαζηάζεηο απνζήθεπζεο θαηαζθεπαζηνχλ, ε δπλακηθφηεηα ηνπ ππνζαιάζζηνπ ηκήκαηνο κπνξεί λα επεθηαζεί ζε 20 bcm εηεζίσο. Σν project ηνπ TAP έρεη ιάβεη επηρνξεγήζεηο γηα ηε δηεμαγσγή πξνθαηαξθηηθψλ κειεηψλ ζθνπηκφηεηαο απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. ηα ηέιε ηνπ 2006 (αλ θαη αλαθνηλψζεθε ηνλ Ηνχλην ηνπ 2007), ε EGL ππέγξαςε κηα ζπκθσλία κε ην Ηξάλ γηα ηελ πξνκήζεηα 5.5 bcm αεξίνπ γηα πεξίνδν 25 εηψλ πνπ ζα μεθηλήζνπλ λα παξαδίδνληαη κέζσ ηνπ ππάξρνληνο αγσγνχ Ηξάλ Σνπξθίαο, κφιηο ν αγσγφο TAP θαηαζηεί ιεηηνπξγηθφο. Σν 2008, ε StatoilHydro πήξε ην 50% ηνπ αμίαο 1.5 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

217 δηζεθαηνκκπξίνπ επξψ project, αλνίγνληαο ην ελδερφκελν εηζφδνπ πξνκεζεηψλ γηα ηνλ TAP, θαζψο ε ίδηα θαηέρεη πνζνζηφ 25.5 % ζην θνίηαζκα Shah Deniz. Ζ ηειηθή επελδπηηθή απφθαζε (FID) αλακελφηαλ αξρηθά ην 2009, θαζψο νη κειέηεο ζθνπηκφηεηαο θαη πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ έρνπλ ήδε νινθιεξσζεί. ηνπο πίλαθεο πνπ αθνινπζνχλ (5.15, 5.16) θαη ζηελ Δηθφλα 5.17 θαίλνληαη ζπγθεληξσηηθά νη θχξηνη πθηζηάκελνη αγσγνί ηεο Δπξψπεο θαζψο θαη νη αγσγνί νη νπνίνη πξνβιέπεηαη λα πινπνηεζνχλ ηα επφκελα ρξφληα ελψ ζηελ αθφινπζε Δηθφλα απεηθνλίδνληαη γξαθηθά νη επηθείκελεο κεηαβνιέο ζηελ ηξνθνδνζία ηεο Δπξψπεο κε θπζηθφ αέξην. Εικόνα 5.17: φγκριςθ μεταξφ τθσ δυναμικότθτασ προμθκειϊν των ετϊν 2007 και 2015 προσ τισ Ευρωπαϊκζσ χϊρεσ μζλθ τθσ ΙΕΑ και των νζων μελϊν τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ (Natural Gas Market Review 2008) 20 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

218 Πίνακας 5.15: Τπάρχοντεσ αγωγοί προμθκειϊν προσ τθν Ευρϊπθ-ΙΕΑ και τα νζα μζλθ κράτθ τθσ Ε.Ε. (Natural Gas Market Review 2008) ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

219 Πίνακας 5.15 (υνέχεια): Τπάρχοντεσ αγωγοί προμθκειϊν προσ τθν Ευρϊπθ-ΙΕΑ και τα νζα μζλθ κράτθ τθσ Ε.Ε. (Natural Gas Market Review 2008) 21 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

220 Πίνακας 5.16: χεδιαηόμενοι αγωγοί ςτθν Ευρϊπθ (Natural Gas Market Review 2009) 22 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

221 5.3 LNG projects (έξγα) ην παξειζφλ νη ηεξκαηηθνί ζηαζκνί LNG θαηαζθεπάζηεθαλ κφλν απφ εθείλεο ηηο ρψξεο κε αζζελείο δηαζπλδέζεηο αγσγψλ, φπσο ε Γαιιία θαη ε Ηζπαλία. ήκεξα, νη εηζαγσγέο LNG έρνπλ εμειηρζεί ζε βαζηθή ζηξαηεγηθή πεγή γηα ηελ αζθάιεηα εθνδηαζκνχ κε θπζηθφ αέξην θαη ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ πξνκεζεηψλ. Υψξεο φπσο ε Ηηαιία θαη ην Ζλσκέλν Βαζίιεην έρνπλ αξθεηά δηαζέζηκα projects, ελψ άιιεο ρψξεο, κε ήδε αλαπηπγκέλε ππνδνκή LNG, εμαθνινπζνχλ λα επελδχνπλ ζηελ ελίζρπζε ηεο δπλακηθφηεηαο εηζαγσγψλ ηνπο. Σν 2008, νη Δπξσπατθέο εηζαγσγέο LNG ηζνδπλακνχζαλ κε πεξίπνπ 50 bcm, ή 10.2% ηεο θαηαλάισζεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Τθηζηάκελνη θαη ζρεδηαδόκελνη ηεξκαηηθνί ζηαζκνί επαλαεξηνπνίεζεο LNG χκθσλα κε ηα ηειεπηαία ζηνηρεία (Απξίιηνο 2010) ηεο Globallnginfo, νη ηεξκαηηθνί ζηαζκνί επαλαεξηνπνίεζεο LNG πνπ βξίζθνληαη ζε ιεηηνπξγία ζηελ Δπξψπε είλαη είθνζη (20), απφ ηνπο νπνίνπο νη έμη βξίζθνληαη ζηελ Ηζπαλία, ηέζζεξηο ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην, ηξεηο ζηε Γαιιία, δχν ζηελ Ηηαιία, δχν ζηελ Σνπξθία, έλαο ζηελ Διιάδα, έλαο ζηελ Πνξηνγαιία θαη έλαο ζην Βέιγην. Ζ ζπλνιηθή ηνπο δπλακηθφηεηα είλαη 172 bcm εηεζίσο, κεηά θαη ηελ νινθιήξσζε ηνπ ηειεπηαίνπ έξγνπ κέζα ζην Ζ επηπξφζζεηε δπλακηθφηεηα ησλ ηεξκαηηθψλ LNG πνπ βξίζθνληαη ππφ θαηαζθεπή είλαη 30.6 bcm ελψ ε αζξνηζηηθή δπλακηθφηεηα απηψλ πνπ έρνπλ πξνηαζεί είλαη 442 bcm. Ζ Ηζπαλία έρεη ην κεγαιχηεξν αξηζκφ ηεξκαηηθψλ ζηαζκψλ επαλαεξηνπνίεζεο LNG (6), κε ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα 57.9 bcm. Σν 2008 ε Ηζπαλία εηζήγαγε πεξίπνπ 28 bcm LNG ή 73.4% ηεο ζπλνιηθήο ηεο θαηαλάισζεο (BP Statistical Review of World Energy June 2009). Ζ Ηζπαλία έρεη κηα πνιχ επλντθή γεσγξαθηθή ζέζε πνπ ηεο επηηξέπεη λα εηζάγεη LNG απφ ηε Βφξεηα Αθξηθή (Αιγεξία, Αίγππηνο, Ληβχε) θη επίζεο απφ εμαγσγείο απφ ηε Λεθάλε ηνπ Αηιαληηθνχ, φπσο ε Νηγεξία θαη ην Σξηληληάλη θαη Σνκπάγθν. Οη ηεξκαηηθνί ζηαζκνί ηεο Ηζπαλίαο πνπ βξίζθνληαη ζε ιεηηνπξγία είλαη: Barcelona LNG Terminal Bilbao LNG Terminal Cartagena LNG Terminal Huelva LNG Terminal Reganosa LNG Terminal Sagunto LNG Terminal Απηήλ ηελ πεξίνδν βξίζθεηαη ππφ θαηαζθεπή έλαο αθφκα ηεξκαηηθφο ζηαζκφο θαη ζπγθεθξηκέλα o EL Musel LNG Terminal, δπλακηθφηεηαο 6.8 bcm εηεζίσο. Έρνπλ πξνηαζεί ζρέδηα γηα επέθηαζε ηεο δπλακηθφηεηαο ησλ πθηζηάκελσλ ζηαζκψλ θαηά ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

222 8.7 bcm ζπλνιηθά, γεγνλφο πνπ ζα αχμαλε ηε ζπλνιηθή ηθαλφηεηα επαλαεξηνπνίεζεο ζε 75 bcm εηεζίσο. Σν Ζλωκέλν Βαζίιεην μεπέξαζε ηα ηειεπηαία ρξφληα ηε Γαιιία ζε φηη αθνξά ηνλ αξηζκφ αιιά θαη ηε δπλακηθφηεηα ησλ ηεξκαηηθψλ ζηαζκψλ LNG. Έπεηηα απφ ηελ πηψζε ησλ απνζεκάησλ θαη ηεο παξαγσγήο ηνπ ηα πξψηα ρξφληα ηεο λέαο ρηιηεηίαο, ην Ζλσκέλν Βαζίιεην έρεη μεθηλήζεη κηα εληαηηθή πνιηηηθή δηαθνξνπνίεζεο ησλ πξνκεζεηψλ. Απηή ηελ πεξίνδν ην Ζλσκέλν Βαζίιεην δηαζέηεη 4 ηεξκαηηθνχο ζηαζκνχο LNG κε ζπλνιηθή εηήζηα ηθαλφηεηα επαλαεξηνπνίεζεο 45.2 bcm, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ην κεγαιχηεξν ζηελ Δπξψπε, ηνλ South Hook LNG Terminal, δπλακηθφηεηαο 21 bcm κεηά ηελ επέθηαζε ηνπ πνπ νινθιεξψζεθε κέζα ζην πγθεθξηκέλα, απηνί νη ζηαζκνί είλαη: Isle of Grain LNG Terminal South Hook LNG Terminal Dragon LNG Terminal Teeside LNG Terminal Ζ αγνξά LNG δελ είλαη αθφκα αξθεηά ψξηκε ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην, θαζψο ην 2008 εηζήγαγε κφιηο 1.04 bcm LNG, πνζνζηφ πνπ αληηζηνηρεί ζην 1.1% ηεο ζπλνιηθήο θαηαλάισζεο (BP Statistical Review of World Energy June 2009). Τπάξρνπλ ζρέδηα γηα ηελ πεξαηηέξσ επέθηαζε ηεο ζπλνιηθήο ππνδνκήο LNG, αζξνηζηηθήο δπλακηθφηεηαο 41.3 bcm, πνπ αλ πξαγκαηνπνηεζνχλ ζην ζχλνιν ηνπο ζα απμήζνπλ ηελ ηθαλφηεηα επαλαεξηνπνίεζεο LNG ζε 87 bcm εηεζίσο. Ζ Γαιιία είλαη ν δεχηεξνο κεγαιχηεξνο εηζαγσγέαο LNG ζηελ Δπξψπε, θαζψο ην 2008 εηζήγαγε πεξίπνπ 12.6 bcm, πνπ αληηζηνηρνχλ ζην 28.5% ηεο εγρψξηαο θαηαλάισζεο (BP Statistical Review of World Energy June 2009). Ζ Γαιιία δηαζέηεη απηή ηελ πεξίνδν ηξεηο ηεξκαηηθνχο ζηαζκνχο LNG, ζπλνιηθήο δπλακηθφηεηαο 25.3 bcm θαη νη νπνίνη είλαη: Fos-sur-Mer LNG Terminal Montoir de Bretagne LNG Terminal Fos Cavaou LNG Terminal Ζ Γαιιία αλέπηπμε επηρεηξήζεηο LNG ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, εμαηηίαο ηεο ηζηνξηθήο ηεο παξνπζίαο ζηελ Αιγεξία, πνπ ππήξμε ε πξψηε παγθνζκίσο ρψξα ζηελ εμαγσγή LNG. Ζ Gaz de France δηαδξακάηηζε θαη εμαθνινπζεί λα δηαδξακαηίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηνλ ηνκέα LNG ηεο Γαιιίαο, έρνληαο ηνλ έιεγρν ηνπ 100% ζηνπο δχν πξψηνπο ηεξκαηηθνχο ζηαζκνχο θαη καδί κε ηελ Total ζηνλ ζηαζκφ Fos Cavaou. Τπάξρνπλ ζρέδηα γηα θαηαζθεπή επηπιένλ ππνδνκψλ LNG, αζξνηζηηθήο δπλακηθφηεηαο 35.5 bcm, πνπ αλ πξαγκαηνπνηεζνχλ ζην ζχλνιν ηνπο ζα απμήζνπλ ηελ ηθαλφηεηα επαλαεξηνπνίεζεο LNG ζε 61 bcm εηεζίσο. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

223 Σν Βέιγην αλέπηπμε εγθαηαζηάζεηο LNG ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 κε ηελ θαηαζθεπή ηνπ ηεξκαηηθνχ ζηαζκνχ επαλαεξηνπνίεζεο LNG Zeebrugge. Σν 2008, ην Βέιγην εηζήγαγε πεξίπνπ 2.5 bcm LNG, ή 14.6% ηεο ζπλνιηθήο ηνπ θαηαλάισζεο (BP Statistical Review of World Energy June 2009). Δπίζεο, κέζα ζην 2008 νινθιεξψζεθε ν δηπιαζηαζκφο ηεο δπλακηθφηεηαο ηνπ ηεξκαηηθνχ Zeebrugge ζε ζπλεξγαζία κε ηελ Qatar Petroleum θαη ηελ Exxon Mobil, θζάλνληαο ηα 9 bcm. Δπί ηνπ παξφληνο, ππάξρεη ζρέδην γηα ηνλ εθ λένπ δηπιαζηαζκφ ηεο δπλακηθφηεηαο ηνπ ζηαζκνχ Zeebrugge κέζα ζην 2011, ψζηε ε ηειηθή ηνπ δπλακηθφηεηα λα αλέξρεηαη ζε 18 bcm. Σν 2000, έλαο κηθξήο δπλακηθφηεηαο (2.3 bcm) ηεξκαηηθφο ζηαζκφο LNG θαηαζθεπάζηεθε ζηελ Διιάδα (ζηε λήζν Ρεβπζνχζα). Σνλ Οθηψβξην ηνπ 2007, ν ΓΔΦΑ νινθιήξσζε ηηο εξγαζίεο αλαβάζκηζεο ηνπ ηεξκαηηθνχ ζηαζκνχ LNG ηεο Ρεβπζνχζαο, πξαγκαηνπνηψληαο κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο επελδχζεηο γηα ηελ ελεξγεηαθή ππνδνκή ηεο ρψξαο. Με ηελ αλαβάζκηζε, ν ζηαζκφο απέθηεζε ζπλνιηθή εηήζηα δπλακηθφηεηα επαλαεξηνπνίεζεο LNG πεξί ηα 5.2 bcm. Σν 2008, ε Διιάδα εηζήγαγε 0.94 bcm LNG πνπ αληηζηνηρνχλ ζην 22.4% ηεο ζπλνιηθήο θαηαλάισζεο αεξίνπ ζηε ρψξα (BP Statistical Review of World Energy June 2009). Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε Διιάδα είλαη κηα απφ ηηο δχν ρψξεο ζηελ Δπξψπε, πνπ ζα κπνξνχζαλ, ζεσξεηηθά, λα ηθαλνπνηήζνπλ ηελ εγρψξηα δήηεζή ηνπο κφλν κε εηζαγσγέο LNG. ε φηη αθνξά κειινληηθά ζρέδηα γηα λέεο ππνδνκέο LNG, κέζα ζην 2010 έρεη γίλεη αλαθνξά ζηνλ ηχπν γηα επηθείκελε θαηαζθεπή ηεξκαηηθνχ ζηαζκνχ LNG απφ ηελ Qatar Petroleum ζηνλ Αζηαθφ Αηησιναθαξλαλίαο, ζρέδην ην νπνίν θαληάδεη πηζαλφ αιιά ρσξίο αθφκα λα έρεη νξηζηηθνπνηεζεί θάπνηα ζπγθεθξηκέλε δξάζε. Ζ Πνξηνγαιία αλέπηπμε εγθαηαζηάζεηο LNG κφιηο θαηά ηε λέα ρηιηεηία. Πξνο ην παξφλ, έρεη κφλν έλα ηεξκαηηθφ ζηαζκφ, ηνλ Sines LNG Terminal, εηήζηαο δπλακηθφηεηαο 5.5 bcm. Ο ηεξκαηηθφο ζηαζκφο είλαη ηδηνθηεζίαο ηεο Galp Energia, ζηελ νπνία ε ENI έρεη πνζνζηφ 33.3%. Σν 2008, ε Πνξηνγαιία εηζήγαγε 2,63 bcm LNG, ή 57.2% ηεο ζπλνιηθήο ηεο εγρψξηαο θαηαλάισζεο (BP Statistical Review of World Energy June 2009). Ζ Πνξηνγαιία είλαη ε δεχηεξε ρψξα ζηελ Δπξψπε, πνπ ελ δπλάκεη ζα κπνξνχζε λα ηθαλνπνηήζεη ηελ εγρψξηα δήηεζή ηεο κφλν κε εηζαγσγέο LNG. Ζ γεσγξαθηθή ζέζε ηνπ ηεξκαηηθνχ ηεο ζηαζκνχ ζα κπνξνχζε λα επηηξέςεη ηηο εηζαγσγέο LNG απφ ην Σξηληληάλη θαη Σνκπάγθν. Τπάξρνπλ ζρέδηα γηα επηπιένλ πξνζζήθε 2.5 bcm εηεζίσο ζηε ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα ππνδνκήο LNG, ε νπνία αλ πξαγκαηνπνηεζεί ζα ηελ απμήζεη ζε 8 bcm εηεζίσο. Ζ Ηηαιία θαηαζθεχαζε έλα ηεξκαηηθφ ζηαζκφ επαλαεξηνπνίεζεο LNG ην 1971, ν νπνίνο νλνκάδεηαη Panigaglia LNG Terminal θη έρεη εηήζηα δπλακηθφηεηα επαλαεξηνπνίεζεο 3.5 bcm. Γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα, ε θπβεξλεηηθή πνιηηηθή επηθεληξψζεθε ζηνπο αγσγνχο θπζηθνχ αεξίνπ θη έηζη παξέκεηλε γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη κέρξη πξφζθαηα ν κνλαδηθφο ηεξκαηηθφο ζηαζκφο ηεο ρψξαο θαη δελ επεθηάζεθε πνηέ πεξαηηέξσ. Ο δεχηεξνο ηεξκαηηθφο ζηαζκφο, ν νπνίνο είλαη κάιηζηα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

224 πισηφο, νινθιεξψζεθε ηνλ Αχγνπζην ηνπ 2008 θνληά ζην Rovigo ζηε Βφξεηα Αδξηαηηθή θαη νλνκάδεηαη Adriatic (Rovigo) LNG Terminal θη φηαλ θαηαζηεί πιήξσο ιεηηνπξγηθφο ζα έρεη εηήζηα δπλακηθφηεηα 8 bcm (πεξίπνπ 10% ηεο θαηαλάισζεο αεξίνπ ην 2008), απμάλνληαο ηε ζπλνιηθή δπλακηθφηεηα επαλαεξηνπνίεζεο ζηελ Ηηαιία ζε 11.5 bcm εηεζίσο. Ο ζηαζκφο μεθίλεζε ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζηα κέζα ηνπ 2009 θη έιαβε ην πξψην ηνπ θνξηίν ζηηο 11 Απγνχζηνπ ηνπ Απνηειεί θνηλνπξαμία κεηαμχ ηεο Edison, ηεο Qatar Petroleum θαη ηεο Exxon Mobil θαη ην αέξην ηνπ ζα πξνέξρεηαη απφ ην Καηάξ. Δπί ηνπ παξφληνο, άιινη δχν ηεξκαηηθνί ζηαζκνί βξίζθνληαη ππφ θαηαζθεπή θαη ζπγθεθξηκέλα ν Brindisi LNG Terminal (8 bcm) θαη ν Livorno LNG Terminal (3.8 bcm). Τπάξρνπλ επίζεο πνιπάξηζκα ζρέδηα γηα ηελ πεξαηηέξσ επέθηαζε ηεο ππνδνκήο LNG ρψξα, πνπ αλ πξαγκαηνπνηεζνχλ ζα πξνζθέξνπλ επηπιένλ 67.5 bcm εηήζηαο δπλακηθφηεηαο επαλαεξηνπνίεζεο. Καηά ζπλέπεηα, ε ηειηθή εηήζηα δπλακηθφηεηα επαλαεξηνπνίεζεο ζα αλέξρεηαη ζε 23.3 bcm αλ νινθιεξσζνχλ κφλν ηα ππφ θαηαζθεπή έξγα θαη ζε πεξίπνπ 91 bcm αλ πξαγκαηνπνηεζνχλ φια ηα πξνηεηλφκελα ζρέδηα (θη έηζη ζα θαηαζηεί ε ρψξα κε ηε κεγαιχηεξε εηήζηα δπλακηθφηεηα επαλαεξηνπνίεζεο LNG ζηελ Δπξψπε). Ζ Σνπξθία δηαζέηεη ζήκεξα δχν ηεξκαηηθνχο ζηαζκνχο LNG, ζηελ Ζξάθιεηα ηεο Πξνπνληίδαο (Marmara Ereglisi LNG Terminal) θαη ζηε κχξλε (Aliaga LNG Terminal), ζπλνιηθήο εηήζηαο δπλακηθφηεηαο 12.5 bcm. Σν 2008, ε ρψξα εηζήγαγε 5.31 bcm LNG ή πεξίπνπ 14.8% ηεο ζπλνιηθήο ηεο εγρψξηαο θαηαλάισζεο (BP Statistical Review of World Energy June 2009). Δπί ηνπ παξφληνο, δελ ππάξρνπλ πξνγξακκαηηζκέλα ζρέδηα γηα πεξαηηέξσ αχμεζε ηεο δπλακηθφηεηαο ζηηο ππνδνκέο LNG. Ζ Σνπξθία βξίζθεηαη επίζεο, ζε πνιχ επλντθή ζέζε γηα ηε Μέζε Αλαηνιή θαη ηελ Καζπία, επνκέλσο δελ είλαη ηδηαίηεξα πηζαλφ φηη ην LNG ζα παίμεη ηφζν κεγάιν ξφιν φπσο ζηελ Ηζπαλία ή ηελ Πνξηνγαιία. Πέξα απφ ηηο πεξηπηψζεηο πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ, έλαο αθφκα ηεξκαηηθφο ζηαζκφο LNG βξίζθεηαη ππφ θαηαζθεπή θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ Οιιαλδία πνπ κέρξη ζήκεξα δε δηαζέηεη ππνδνκή επαλαεξηνπνίεζεο LNG. Σν ζπγθεθξηκέλν project νλνκάδεηαη GATE LNG Terminal θαη ζα έρεη εηήζηα δπλακηθφηεηα επαλαεξηνπνίεζεο 12 bcm θαη αλακέλεηαη λα ηεζεί ζε ιεηηνπξγία κέζα ζην Σέινο κηα ζεηξά Δπξσπατθψλ ρσξψλ (Κξναηία, Κύπξνο, Γεξκαλία, Ηξιαλδία, Ληζνπαλία, Οιιαλδία, Πνιωλία, Ρνπκαλία) πνπ πξνο ην παξφλ δε δηαζέηνπλ κνλάδεο επαλαεξηνπνίεζεο έρνπλ εθπνλήζεη ζρέδηα γηα ηε δεκηνπξγία ηέηνησλ εγθαηαζηάζεσλ ζπλνιηθήο εηήζηαο δπλακηθφηεηαο 65 bcm. ηηο Δηθφλεο πνπ αθνινπζνχλ (5.18 θαη 5.19) απεηθνλίδνληαη ηα νλφκαηα θαη νη γεσγξαθηθέο ηνπνζεζίεο ησλ πθηζηάκελσλ, πξνγξακκαηηδφκελσλ θαη ππφ θαηαζθεπή ζηαζκψλ επαλαεξηνπνίεζεο θαη πγξνπνίεζεο LNG ζηηο ρψξεο ηεο Δπξψπεο (Απξίιηνο California EnergyCommission). ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

225 Εικόνα 5.18: Θ LNG υποδομι τθσ Ευρϊπθσ (California EnergyCommission, Απρίλιοσ 2010, ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

226 Εικόνα 5.19: Θ LNG υποδομι τθσ Ευρϊπθσ (California EnergyCommission, Απρίλιοσ 2010, ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5: ΤΠΟΔΟΜΕ ΥΤΙΚΟΤ ΑΕΡΙΟΤ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

227 ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΗ ΛΙΓΝΙΣΙΚΗ ΗΛΕΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ 6.1 Παγθόζκηα παξαγσγή ιηγλίηε Δηζαγσγή Με βάζε ηηο πιένλ πξφζθαηεο εθηηκήζεηο (2008) απφ ην Γεξκαληθφ Οκνζπνλδηαθφ Ηλζηηηνχην γηα Γεσεπηζηήκεο θαη Φπζηθνχο Πφξνπο (German Federal Institute for Geosciences and Natural Resources BGR), ηα ζπλνιηθά παγθφζκηα νηθνλνκηθά απνζέκαηα καιαθνχ ιηγλίηε (soft brown coal) είλαη πεξίπνπ δηζεθαηνκκχξηα ηφλνη, αλαζεσξεκέλα ειαθξψο πξνο ηα θάησ ζε ζρέζε κε ηνπο ππνινγηζκνχο ηνπ πξνεγνχκελνπ έηνπο (2007). Ζ πνηφηεηα θαη ε ζεξκηδηθή αμία κπνξεί λα δηαθέξεη ζεκαληηθά κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ απνζεκαηηθψλ, αιιά παξ φια απηά, ν ιηγλίηεο είλαη κηα ζεκαληηθή πεγή γηα ηελ παξαγσγή ελέξγεηαο. Ζ παξαγσγή ιηγλίηε κεηψζεθε νξηαθά ην 2008, θαηά 0.4% (ή 43 εθαηνκκχξηα ηφλνπο Mt) θαη ζπγθεθξηκέλα απφ Mt ζε Mt. Ζ παξαγσγή ιηγλίηε ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ κεηψζεθε ειαθξψο απφ Mt ζε Mt (ή 1.4%), ελψ ε παξαγσγή ησλ ρσξψλ πνπ δελ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ απμήζεθε θαηά 1.4%, απφ 330 Mt ζε Mt. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε παξαγσγή ηεο Ηζπαλίαο κεηψζεθε απφ 9.3 Mt ζε 2.9 Mt θαη ηεο Γεξκαλίαο ππνρψξεζε θαηά 2.8% ή 5.1 Mt ζην ρακειφηεξν επίπεδν ηεο πεξηφδνπ Ζ παξαγσγή ηνπ ιηγλίηε ζηε Ρσζία απμήζεθε θαηά 4.9%, θζάλνληαο ηνπο 76 Mt. Έπεηηα απφ ηελ θνξχθσζή ηεο πνπ ζεκεηψζεθε ην έηνο 1989, ε παξαγσγή ιηγλίηε κεηψζεθε ζηαζεξά κέρξη ην 1999, θπξίσο σο απνηέιεζκα ηεο ζπξξίθλσζεο ηεο δήηεζεο θαη ηεο πξνζθνξάο ζηελ Κεληξηθή θαη Αλαηνιηθή Δπξψπε. Ζ παξαγσγή ζηαζεξνπνηήζεθε ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν έπεηηα, θπξίσο σο απνηέιεζκα ηεο απμεκέλεο ρξήζεο ιηγλίηε γηα παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζε ρψξεο φπσο ε Γεξκαλία, ε Διιάδα, ε εξβία, ην Μαπξνβνχλην, ε Ρνπκαλία, ε Ηλδία θαη ν Καλαδάο. ρεδφλ φιεο νη πνζφηεηεο ιηγλίηε εμνξχζζνληαη απφ επηθαλεηαθέο εθζθαθέο (opencast operations) θαη ζρεδφλ ην ζχλνιφ ηνπο ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζε ηνπηθνχο ζηαζκνχο, αλ θαη κηθξφηεξεο πνζφηεηεο ρξεζηκνπνηνχληαη ζε θάπνηεο ρψξεο ζηε βηνκεραλία θαη γηα ηελ παξαγσγή κπξηθεηψλ γηα νηθηαθή ζέξκαλζε. ε αξθεηέο ρψξεο, ν ιηγλίηεο ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ παξαγσγή άλσ ηνπ κηζνχ ηεο εγρψξηαο παξαγφκελεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο (Δζζνλία, κεξηθέο πξψελ Γηνπγθνζιαβηθέο ρψξεο, Σζερία θαη Διιάδα) θαη ζε άιιεο (Ρνπκαλία, ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ

228 ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΗ ΛΙΓΝΙΣΙΚΗ ΗΛΕΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Πνισλία, Βνπιγαξία, ινβελία, Γεξκαλία, Απζηξαιία θαη Οπγγαξία) κεγάιν κέξνο ηεο παξαγφκελεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πξαγκαηνπνηείηαη κε θαχζηκε χιε ην ιηγλίηε Παξαγσγή ιηγλίηε ζηηο ρώξεο ηνπ ΟΟΑ Πεξηθέξεηα ΟΟΑ-Βόξεηα Ακεξηθή ηελ πεξηθέξεηα ηνπ ΟΟΑ-Βφξεηα Ακεξηθή, ε παξαγσγή ιηγλίηε επηθεληξψλεηαη ζηηο Ζλωκέλεο Πνιηηείεο θαη ζηνλ Καλαδά. Ζ ζπλνιηθή παξαγσγή ηεο πεξηθέξεηαο ην 2008 ππνρψξεζε απφ Mt ζε Mt. Δμ απηνχ ηνπ φγθνπ, ε παξαγσγή ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο αληηπξνζψπεπε ην 66.3%. Ζ παξαγσγή ιηγλίηε ζηηο Ζ.Π.Α. κεηψζεθε θαηά 3.7%, απφ 71.3 Mt ζε 68.7 Mt ην 2008, ελψ ε παξαγσγή ιηγλίηε ζηνλ Καλαδά κεηψζεθε θαηά 2% ζε 34.9 Mt Πεξηθέξεηα ΟΟΑ-Δηξεληθόο Ζ παξαγσγή ιηγλίηε ζηελ πεξηθέξεηα ηνπ ΟΟΑ-Δηξεληθνχ ζπκβαίλεη ζηελ Απζηξαιία θαη ηε Νέα Εειαλδία. Ζ παξαγσγή ιηγλίηε ζηελ Απζηξαιία απμήζεθε ην 2008 θαηά πεξίπνπ 10.3%, απφ 65.6 Mt ζε 72.4 Mt. Ζ παξαγσγή ηεο Νέαο Εειαλδίαο έθζαζε ηνπο 253 ρηιηάδεο ηφλνπο (kt) ην 2008, πνπ είλαη ζρεδφλ ηζνδχλακε κε ηα αληίζηνηρα επίπεδα ηνπ 2007 (260 kt) Πεξηθέξεηα ΟΟΑ-Δπξώπε Ζ πεξηθέξεηα ηνπ ΟΟΑ-Δπξψπε είλαη ε κεγαιχηεξε παξαγσγφο ιηγλίηε. Ζ παξαγσγή ζε απηή ηελ πεξηθέξεηα κεηψζεθε θαηά 2.7% ην 2008, ππνρσξψληαο απφ ηα Mt ζε Mt. Ορηψ ρψξεο ζηελ πεξηθέξεηα ηνπ ΟΟΑ-Δπξψπε έρνπλ λα επηδείμνπλ παξαγσγή ιηγλίηε. Μαθξάλ κεγαιχηεξε παξαγσγφο είλαη ε Γεξκαλία, ε νπνία επίζεο είλαη θαη ε κεγαιχηεξε παγθνζκίσο παξαγσγφο. Ζ παξαγσγή ζηε Γεξκαλία κεηψζεθε ην 2008 θαηά 2.9%, απφ Mt ζε Mt. Σν δεχηεξν επίπεδν ησλ παξαγσγψλ ηεο πεξηθέξεηαο ηνπ ΟΟΑ-Δπξψπε παξνπζηάδεη εηήζηα παξαγσγή κεηαμχ 50 Mt θαη 75 Mt. Ζ παξαγσγή ιηγλίηε ζηελ Πνιωλία απμήζεθε θαηά 3.5%, απφ 57.5 Mt ζε 59.6 Mt. Ζ παξαγσγή ιηγλίηε ζηελ Σνπξθία ζεκείσζε επίζεο άλνδν ηεο ηάμεο ηνπ 0.3%, απφ 72.9 Mt ζε 73.1 Mt, παξακέλνληαο ζρεηηθά ζηαζεξή έπεηηα απφ κηα αχμεζε ηεο ηάμεο ηνπ 17.7% ην Απηή ε αχμεζε ζηελ Σνπξθία νθείιεηαη ζε κηα λέα ιηγληηηθή κνλάδα θη έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηελ πησηηθή παξαγσγή ιηγλίηε κεηαμχ 1999 θαη Ζ παξαγσγή ζηελ Σζερία ππνρψξεζε θαηά 4%, απφ ηα 55.0 Mt ζε 52.7 Mt ελψ απηή ηεο Διιάδαο κεηψζεθε θαηά 0.4% ζε 65.7 Mt. Μεηαμχ άιισλ ζεκαληηθψλ παξαγσγψλ ιηγλίηε ζε απηή ηελ πεξηθέξεηα ζπγθαηαιέγνληαη ε Οπγγαξία θαη ε ινβαθία. Σν 2008 ε Ηζπαλία έθιεηζε ηα ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ

229 ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΗ ΛΙΓΝΙΣΙΚΗ ΗΛΕΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ιηγληησξπρεία ηεο αιιά εμαθνινπζεί λα παξάγεη ππναζθαιηνχρν ιηγλίηε (subbituminous brown coal) Παξαγσγή ιηγλίηε ζηηο ρώξεο κε - κέιε ηνπ ΟΟΑ Ζ παξαγσγή ιηγλίηε ζηηο ρψξεο πνπ δελ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ αλήιζε ζε Mt ην 2008, ζεκεηψλνληαο αχμεζε ηεο ηάμεο ηνπ 1.4%, έπεηηα απφ κηα αχμεζε 3.5% ην Με κεγάιε δηαθνξά, ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ηεο παξαγσγήο ιηγλίηε ησλ ρσξψλ πνπ δελ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ πξαγκαηνπνηείηαη ζηηο κεηαβαηηθέο νηθνλνκίεο ελψ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο ππφινηπεο παξαγσγήο ζπκβαίλεη ζηελ Αλαηνιηθή θαη ηε Νφηην Αζία. Ζ Ρωζία είλαη ε κεγαιχηεξε παξαγσγφο ιηγλίηε κεηαμχ ησλ ρσξψλ πνπ δελ αλήθνπλ ζηνλ ΟΟΑ, κε 76.0 Mt ην 2008, ζεκεηψλνληαο αχμεζε 6.9% ζε ζρέζε κε ηα επίπεδα ηεο παξαγσγήο ηεο ην 2007 πνπ ήηαλ 71.1 Mt. Ζ εξβία ζεκείσζε κηα αχμεζε 0.8% ζηελ παξαγσγή ηεο, θαζψο ζπλερίδεη λα αλαθάκπηεη κεηά ηε ιήμε ηνπ πνιέκνπ θαη ησλ θπξψζεσλ πνπ ηεο επηβιήζεθαλ ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, θζάλνληαο ηα 37.4 Mt. Ζ παξαγσγή απμήζεθε θαηά 1.1% ζηε Βνπιγαξία, αλεβαίλνληαο απφ ηα 28.4 Mt ζε 28.7 Mt, ελψ αληίζεηα, ε παξαγσγή ζηε Ρνπκαλία ππνρψξεζε θαηά 2.9% ζε 34.7 Mt. Ζ παξαγσγή ιηγλίηε ζηελ Ηλδία κεηψζεθε θαηά 5.1% ην 2008, απφ 34.0 Mt ζε 32.3 Mt, αλ θαη ν ιηγλίηεο απνηειεί ιηγφηεξν απφ 5% ηεο θαηαλάισζεο άλζξαθα ζηελ ρψξα. ηελ Ηλδνλεζία, ηε κεγαιχηεξε παξαγσγφ ζηελ Αλαηνιηθή Αζία, ε παξαγσγή ζηε λφηηα νπκάηξα εθηηκήζεθε φηη είλαη ηεο ηάμεο ησλ 38.0 Mt ην ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί ζπλνςίδνληαη νη θχξηνη παξαγσγνί ιηγλίηε ζε φιν ηνλ θφζκν γηα ηελ πεξίνδν ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ

230 ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΗ ΛΙΓΝΙΣΙΚΗ ΗΛΕΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Υώπα Γεξκαλία Ρσζία Σνπξθία Απζηξαιία Ζ.Π.Α Διιάδα Πνισλία Σζερία Ηλδνλεζία εξβία Καλαδάο Ρνπκαλία Ηλδία Βνπιγαξία Σατιάλδε Άιιεο ρψξεο ύνολο Πίνακας 6.1: υγκεντρωτικόσ πίνακασ των κυριότερων παραγωγϊν λιγνίτθ (ςε Mt) για τθν περίοδο (IEA, Coal Information 2009) 1 Γηα ιφγνπο πιεξφηεηαο ηεο εξγαζίαο, αμίδεη λα παξαζέζνπκε ζηνλ επφκελν πίλαθα ηε δηαρξνληθή εμέιημε ηεο παξαγσγήο ιηγλίηε ζηελ Διιάδα Δλλάδα Πίνακας 6.2: υγκεντρωτικόσ πίνακασ τθσ παραγωγισ λιγνίτθ (ςε χιλιάδεσ τόνουσ) ςτθν Ελλάδα τθν περίοδο (IEA Coal Information 2009) 2 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ

231 ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΗ ΛΙΓΝΙΣΙΚΗ ΗΛΕΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ηνλ επφκελν πίλαθα απεηθνλίδνληαη ηα απνδεδεηγκέλα απνζέκαηα ηνπ 2007 θαη ε παξαγσγή ην 2008 (ζε εθαηνκκχξηα ηφλνπο) ζε παγθφζκην επίπεδν. Πεπιθέπεια Αποδεδειγμένα αποθέμαηα μαλακού λιγνίηη ζηο ηέλορ ηος 2007 Παπαγωγή λιγνίηη ηο 2008 ΟΟΑ-Δπξψπε ΟΟΑ-Βφξεηα Ακεξηθή ΟΟΑ-Δηξεληθφο ΟΟΑ ύνολο Οηθνλνκίεο κεηάβαζεο απφ ηηο νπνίεο: Ρσζία Κίλα Αζία απφ ηελ νπνία: Ηλδία Λαηηληθά Ακεξηθή Αθξηθή θαη Μέζε Αλαηνιή ςνολικά Πίνακας 6.3: υγκεντρωτικόσ πίνακασ των αποκεμάτων και τθσ παραγωγισ λιγνίτθ (ςε εκατομμφρια τόνουσ) των κυριότερων παγκόςμιων περιφερειϊν (IEA Coal Information 2009) Ληγληηηθή ειεθηξνπαξαγσγή ζηελ Διιάδα Δηζαγσγή Ο Μαθξνρξφληνο Δλεξγεηαθφο ρεδηαζκφο ηεο Υψξαο ιακβάλεη, ή νθείιεη ηνπιάρηζηνλ λα δίλεη απαληήζεηο ζε κία ζεηξά απφ εξσηήκαηα, φπσο: 1. Πνηνο ελεξγεηαθφο πφξνο ζα αμηνπνηεζεί 2. Γηα πνηα ρξήζε 3. Με ηη ελεξγεηαθά ζπζηήκαηα κεηαηξνπήο 4. Με πνην νηθνλνκηθφ θφζηνο 5. Με ηη πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο 6. ε ηη ρξνληθφ νξίδνληα πινπνίεζεο ησλ απνθάζεσλ ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ

232 ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΗ ΛΙΓΝΙΣΙΚΗ ΗΛΕΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 7. Με ηη πνιηηηθφ θφζηνο χκθσλα, κε ηνλ λ.2773/1999 (ΦΔΚ 286Α'), ζηελ θαηάξηηζε ηνπ Μαθξνρξφληνπ Δλεξγεηαθνχ ρεδηαζκνχ ιακβάλνληαη ππφςε ηα ππάξρνληα θαη πηζαλνινγνχκελα ελεξγεηαθά απνζέκαηα ζε εζληθφ, πεξηθεξεηαθφ θαη δηεζλέο επίπεδν, θαζψο θαη νη ηάζεηο ηεο δηεζλνχο αγνξάο θαη απνζθνπεί: α) ζηελ αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ ηεο Υψξαο, β) ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ζην πιαίζην θαη ησλ δηεζλψλ ππνρξεψζεσλ ηεο ρψξαο, γ) ζηελ ηζφξξνπε πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε, δ) ζηελ παξαγσγηθφηεηα θαη αληαγσληζηηθφηεηα ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο θαη ηελ επίηεπμε πγηνχο αληαγσληζκνχ κε ζηφρν ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο ελέξγεηαο γηα ην ζχλνιν ησλ ρξεζηψλ θαη θαηαλαισηψλ. Αλ ζέιακε λα ζθηαγξαθήζνπκε ζε ιίγεο γξακκέο ηελ ελεξγεηαθή θαηάζηαζε ηεο ρψξαο ζα ηε ραξαθηεξίδακε σο: πνιχ εξαπηημένη (θαζψο θαηέρεη κεγάιν πνζνζηφ εηζαγφκελσλ θαπζίκσλ, θπξίσο πεηξέιαην θαη θπζηθφ αέξην, πνπ αλέξρνληαη ζην 70% πεξίπνπ έλαληη ηνπ 50% πνπ είλαη ν κέζνο φξνο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο) πνιχ ζπάηαλη (έρεη ρακειφ δείθηε ελεξγεηαθήο απφδνζεο, πεξίπνπ 65% έλαληη 71% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο) πνιχ πςπογόνορ (πςειέο εθπνκπέο CO 2, ιφγσ ρξήζεο ιηγλίηε ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή φπσο επίζεο θαη πεηξειαίνπ ζηα λεζηά) ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ

233 ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΗ ΛΙΓΝΙΣΙΚΗ ΗΛΕΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Σν παξαθάησ δηάγξακκα είλαη ηδηαίηεξα θαηαηνπηζηηθφ ζε φηη αθνξά ηε ζπλεηζθνξά ηνπ ιηγλίηε θαη ηνπ πεηξειαίνπ ζηηο πςειέο εθπνκπέο CO 2. Διάγραμμα 6.1: Σο αντίκτυπο ανά καφςιμο και απόδοςθ ςτισ εκπομπζσ CO 2 των ςτακμϊν θλεκτροπαραγωγισ (IEA Coal Information 2009) 3 Δπηπιένλ, ζηε ρψξα καο παξαηεξείηαη κηα κε νξζνινγηθή ρξήζε ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πνπ νθείιεηαη ελ πνιινίο ζηελ έιιεηςε ελεξγεηαθήο παηδείαο, ζηε κε πιήξε (αθφκα ηνπιάρηζηνλ) απειεπζέξσζε ηεο αγνξάο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαη ζηε κε νξζνινγηθή δηακφξθσζε ησλ ηηκνινγίσλ ψζηε λα αληαλαθινχλ ηα πξαγκαηηθά θφζηε ηεο παξαγσγήο. Δπίθεληξν ηεο λέαο Δπξσπατθήο Δλεξγεηαθήο πνιηηηθήο είλαη ν θχξηνο ζηξαηεγηθφο ελεξγεηαθφο ζηφρνο φηη ε Δ.Δ. ζα πξέπεη λα κεηψζεη ηηο εθπνκπέο ησλ αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ θαηά 20% κέρξη ην 2020, ζε ζχγθξηζε κε ηα επίπεδα ηνπ Γηα ηελ επίηεπμε ηνπ θεληξηθνχ ζηξαηεγηθνχ ζηφρνπ, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή πξνηείλεη παξάιιεια, ηελ επίηεπμε ηξηψλ ζρεηηδφκελσλ ζηφρσλ, κε νξίδνληα ην 2020: βειηίσζε ηεο ελεξγεηαθήο απφδνζεο θαηά 20%; αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ δηείζδπζεο ησλ αλαλεψζηκσλ κνξθψλ ελέξγεηαο ζην ελεξγεηαθφ κείγκα ζην επίπεδν ηνπ 20% θαη αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ βηνθαπζίκσλ ζηηο κεηαθνξέο ζην 10%. Ο ζηξαηεγηθφο ζηφρνο θαη ηα ζπγθεθξηκέλα κέηξα γηα ηελ πινπνίεζή ηνπ πνπ πεξηγξάθνληαη ζην ρέδην Γξάζεο απνηεινχλ ηνλ ππξήλα ηεο λέαο επξσπατθήο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο. Σα δέθα κέηξα πνπ Δπξσπατθνχ ρεδίνπ Γξάζεο γηα ηελ Δλέξγεηα είλαη ηα εμήο : Καιχηεξε ιεηηνπξγία ηεο Δζσηεξηθήο Αγνξάο Δλέξγεηαο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ

234 ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΗ ΛΙΓΝΙΣΙΚΗ ΗΛΕΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Γηεπθφιπλζε ησλ θξαηψλ-κειψλ γηα αλάπηπμε αιιειεγγχεο ζηελ πεξίπησζε ελεξγεηαθψλ θξίζεσλ ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη ε αζθαιήο ηξνθνδνζία κε πεηξέιαην, θπζηθφ αέξην θαη ειεθηξηθή ελέξγεηα Βειηίσζε ηνπ Κνηλνηηθνχ Μεραληζκνχ Δκπνξίαο Δθπνκπψλ Αεξίνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ ψζηε λα κεηαηξαπεί ζε πξαγκαηηθφ θαηαιχηε γηα ηε κείσζε εθπνκπψλ CO 2 θαη ηηο επελδχζεηο γηα θαζαξή ελέξγεηα. Αλάπηπμε πξνγξάκκαηνο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο ζε Δπξσπατθφ, εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν Αχμεζε ηεο ρξήζεο αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο Αλάπηπμε ηξαηεγηθήο γηα ηελ Δλεξγεηαθή Σερλνινγία Αλάπηπμε ηερλνινγηψλ κεηαηξνπήο νξπθηψλ θαπζίκσλ κε ρακειέο εθπνκπέο CO 2 Αλάπηπμε ζεκάησλ αζθάιεηαο θαη πξνζηαζίαο απφ ηελ ρξήζε ηεο ππξεληθήο ελέξγεηαο πκθσλία γηα κηα δηεζλή ελεξγεηαθή πνιηηηθή κε θνηλνχο ζηφρνπο φπνπ ζα αθνινπζήζνπλ φια ηα θξάηε κέιε Όπσο πξνθχπηεη απφ ην ζχλνιν ησλ δεζκεπηηθψλ ζηφρσλ ηεο Δ.Δ. σο ην 2020, δειαδή ηα «ηξία 20 σο ην 2020», αιιά θαη ζχκθσλα κε ηνλ ελεξγεηαθφ ζρεδηαζκφ ηεο ρψξαο σο ην 2020, επίθεηηαη ζηαδηαθή κείσζε ηεο ιηγληηηθήο παξαγσγήο (πεξίπνπ 25%) θαη θαηά ζπλέπεηα αχμεζε ηεο εμάξηεζεο απφ ην θπζηθφ αέξην ηα επφκελα ρξφληα. Όπσο είλαη θπζηθφ, ν θεληξηθφο ππξήλαο ησλ πξνβιεκαηηζκψλ ζε φηη αθνξά ην ελεξγεηαθφ κέιινλ ηεο ρψξαο, αθνξά ηνλ εγρψξην ελεξγεηαθφ ζηπινβάηε θαη ζπγθεθξηκέλα ην ελεξγεηαθφ θέληξν ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο. Με δεδνκέλν φηη νη εθηεηακέλεο δξαζηεξηφηεηεο ηεο ΓΔΖ Α.Δ. ζα ζπλερηζηνχλ γηα αξθεηά αθφκε ρξφληα ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, θαζίζηαηαη αλαγθαία ε εθπφλεζε ελφο λένπ ζπλνιηθνχ θαη επηθαηξνπνηεκέλνπ ζηξαηεγηθνχ ζρεδηαζκνχ ηεο Δπηρείξεζεο γηα ηε Γπηηθή Μαθεδνλία. Δίλαη ζαθέο φηη νη παξάκεηξνη νη νπνίνη ζα πξέπεη λα ζπλεθηηκεζνχλ ζηελ θαηάξηηζε ηνπ ελ ιφγσ επηρεηξεζηαθνχ ζρεδίνπ αθνξνχλ: ηα λέα δεδνκέλα ζην ελεξγεηαθφ ηνπίν ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ

235 ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΗ ΛΙΓΝΙΣΙΚΗ ΗΛΕΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ πιήξεηο, αμηφπηζηεο θαη επηθαηξνπνηεκέλεο ελεξγεηαθέο κειέηεο θαη θπξίσο ηελ φζν ην δπλαηφλ νκαιφηεξε κεηάβαζε απφ ηε ζεκεξηλή θξίζηκε θαηάζηαζε ζηε κεηαιηγληηηθή πεξίνδν Με απηφ ηνλ ηξφπν νη ηνπηθέο θνηλσλίεο ζα έρνπλ δηαζέζηκα θαη επαξθή ρξνληθά πεξηζψξηα θαη πφξνπο γηα ηε δχζθνιε πξνζαξκνγή ζηα λέα δεδνκέλα απηήο ηεο πεξηφδνπ αιιά θαη ε ΓΔΖ ζα έρεη ηε δπλαηφηεηα λα αμηνπνηήζεη ζην κέγηζην βαζκφ ηφζν ηνλ ηεξάζηην εμνπιηζκφ φζν θαη ην εμεηδηθεπκέλν αλζξψπηλν δπλακηθφ πνπ δηαζέηεη Δπηρεηξεζηαθό ζρέδην ηεο ΓΔΖ Όπσο θάζε επηρείξεζε, έηζη θαη ε ΓΔΖ, εθπνλεί θαη δεκνζηεχεη έλα επηρεηξεζηαθφ ζρέδην ζην νπνίν αλαιχνληαη νη πξννπηηθέο θαη νη ζηφρνη αλάπηπμεο ηεο εηαηξίαο ηα επφκελα ρξφληα. Δίλαη εχινγν φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ελδηαθέξνληνο λα επηθεληξψλεηαη ζηηο απνθάζεηο ηεο Δπηρείξεζεο φζνλ αθνξά ην κέιινλ ησλ παιηψλ, ρακειήο απφδνζεο θαη ξππνγφλσλ ιηγληηηθψλ ζηαζκψλ ζηελ πεξηνρή ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο. Σν αξρηθφ ρξνλνδηάγξακκα ηεο ΓΔΖ γηα ην ζχλνιν ησλ ιηγληηηθψλ ζηαζκψλ ηεο ζηελ πεξηνρή ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο ζπλνςίδεηαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα: ηαζκόο Μνλάδα Ηζρύο (MW) Έηνο Έλαξμεο Έηνο Απόζπξζεο Γηάξθεηα Λεηηνπξγίαο (Έηε) I ΑΖ ΛΚΓΜ+ΔΛΠ II ΑΖ ΠΣΟΛΔΜΑΪΓΑ ΝΔΑ ΜΟΝΑΓΑ (ΠΣΟΛΔΜΑΪΓΑ V) ΑΖ ΚΑΡΓΗΑ ΑΖ ΑΓΗΟΤ ΓΖΜΖΣΡΗΟΤ I II III IV I II III IV I II III IV V Πίνακας 6.4: Ιςχφον πρόγραμμα απόςυρςθσ μονάδων περιοχισ Πτολεμαΐδασ (Πθγι: Δ.Ε.Θ. Α.Ε. - Ορυχεία) ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ

236 ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΗ ΛΙΓΝΙΣΙΚΗ ΗΛΕΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ηα κέζα ηνπ 2009, ήξζε ζηε δεκνζηφηεηα έλα λέν πξφγξακκα απφζπξζεο ησλ κνλάδσλ ην νπνίν εθπνλήζεθε απφ ηε Γηεχζπλζε Πεξηβάιινληνο ηεο Δπηρείξεζεο. Πξφθεηηαη γηα έλα ζρέδην ην νπνίν πξνβιέπεη δξαζηηθέο πεξηθνπέο ζηε δηάξθεηα ιεηηνπξγίαο ησλ ιηγληηηθψλ κνλάδσλ, νη νπνίεο θπκαίλνληαη απφ 5 έσο 8 ρξφληα γηα ηηο κνλάδεο ηνπ ΑΖ Καξδηάο θαη απφ 14 έσο 17 ρξφληα γηα ηηο κνλάδεο ηνπ ΑΖ Αγίνπ Γεκεηξίνπ. Όπσο είλαη θαηαλνεηφ, φιεο απηέο νη πεξηθνπέο ζπλεπάγνληαη ζεκαληηθέο κεηψζεηο ηφζν ζηελ ζπλνιηθή εγθαηεζηεκέλε ηζρχ (πνπ ζα είλαη ηεο ηάμεο ησλ 2480 MW ην 2019 ζε ζρέζε κε ην αξρηθφ ρξνλνδηάγξακκα απφζπξζεο κνλάδσλ) φζν θαη ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ πνπ απαζρνιεί ε Δπηρείξεζε ζηελ πεξηνρή θαζψο κε ην θιείζηκν ησλ αληίζηνηρσλ κνλάδσλ είλαη απηνλφεηε ε πεξηθνπή ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο. Δπηπιένλ, παγψλνπλ νη επηθείκελεο απαιινηξηψζεηο ησλ νηθηζκψλ Μαπξνπεγήο θαη Πνληνθψκεο θαζψο ηα ππάξρνληα απνζέκαηα επαξθνχλ γηα ηελ ηξνθνδνζία ηεο λέαο κνλάδαο (Πηνιεκαΐδα V) φζν θαη ηεο κνλάδαο V ηνπ ΑΖ Αγίνπ Γεκεηξίνπ πνπ πξνβιέπεηαη λα απνζπξζεί ην Παξ φια απηά, θακηά νξηζηηθή απφθαζε δελ έρεη ιεθζεί αθφκα θαζψο βξηζθφκαζηε ελ αλακνλή ηνπ λένπ Δπηρεηξεζηαθνχ ζρεδίνπ ηεο ΓΔΖ, πνπ ζχκθσλα κε πιεξνθνξίεο ηνπ δεκνζηνγξαθηθνχ ηχπνπ αλακέλεηαη ην θζηλφπσξν ηνπ ηνλ παξαθάησ πίλαθα ζπλνςίδνληαη ην πξνηεηλφκελν ζρέδην πνπ αλαιχζεθε παξαπάλσ: ηαζκόο ΑΖ ΛΚΓΜ+ΔΛΠ Μνλάδα Ηζρύο (MW) Έηνο Έλαξμεο Έηνο Απόζπξζεο Γηάξθεηα Λεηηνπξγίαο & κείωζε (Έηε) I II ΑΖ ΠΣΟΛΔΜΑΪΓΑ ΝΔΑ ΜΟΝΑΓΑ (ΠΣΟΛΔΜΑΪΓΑ V) ΑΖ ΚΑΡΓΗΑ ΑΖ ΑΓΗΟΤ ΓΖΜΖΣΡΗΟΤ I II III IV (+2) (-2) I (-5) II (-6) III (-7) IV (-8) I (-14) II (-15) III (-16) IV (-17) V Πίνακας 6.5: Προτεινόμενο πρόγραμμα απόςυρςθσ μονάδων περιοχισ Πτολεμαΐδασ (Πθγι: Δ.Ε.Θ. Α.Ε. - Ορυχεία) ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ

237 ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΗ ΛΙΓΝΙΣΙΚΗ ΗΛΕΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ηελ εξγαζία καο, ζα πηνζεηήζνπκε σο ρξνλνδηάγξακκα απφζπξζεο ησλ κνλάδσλ ην αξρηθφ ζρέδην, κε θάπνηεο κηθξέο αιιαγέο ζε φηη αθνξά ην έηνο απφζπξζεο ησλ κνλάδσλ ηνπ ΑΖ ΛΚΓΜ θαη ηνπ ΑΖ ΠΣΟΛΔΜΑΪΓΑ. Ζ ζεψξεζε απηή γίλεηαη κε βάζε ηα ηειεπηαία δηαζέζηκα ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηελ αλάπηπμε ησλ νξπρείσλ ηεο ΓΔΖ θαη θαηά ζπλέπεηα ηε ιεηηνπξγία ησλ αληίζηνηρσλ κνλάδσλ πνπ ηξνθνδνηνχλ κε ιηγλίηε. Σν κεγαιχηεξν βάξνο ηεο εξγαζίαο ζα δνζεί ζηελ εμέηαζε ησλ πξννπηηθψλ ησλ κνλάδσλ ηεο πεξηνρήο ηεο Πηνιεκαΐδαο, πνπ απνηεινχλ άιισζηε θαη ηε ξαρνθνθαιηά ηνπ ζπζηήκαηνο. Σν ελδεηθηηθφ πξφγξακκα απφζπξζεο ησλ κνλάδσλ πνπ ιακβάλεηαη ππφςε ζηελ εξγαζία ζπλνςίδεηαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα: ηαζκόο ΑΖ ΛΚΓΜ+ΔΛΠ Μνλάδα Ηζρύο (MW) Έηνο Έλαξμεο Έηνο Απόζπξζεο Γηάξθεηα Λεηηνπξγίαο & κείωζε (Έηε) I II ΑΖ ΠΣΟΛΔΜΑΪΓΑ ΝΔΑ ΜΟΝΑΓΑ (ΠΣΟΛΔΜΑΪΓΑ V) ΑΖ ΚΑΡΓΗΑ ΑΖ ΑΓΗΟΤ ΓΖΜΖΣΡΗΟΤ I II III IV I II III IV I II III IV V Πίνακας 6.6: Ενδεικτικό πρόγραμμα απόςυρςθσ μονάδων περιοχισ Πτολεμαΐδασ (Πθγι: Δ.Ε.Θ. Α.Ε. - Ορυχεία) Απνζέκαηα ιηγλίηε ζηε Γπηηθή Μαθεδνλία Σα ιηγληηηθά θνηηάζκαηα ζηνπο λνκνχο Κνδάλεο θαη Φιψξηλαο είλαη: 1. ην Κχξην Πεδίν, πνπ πεξηιακβάλεη ηα νξπρεία Αλαηνιηθήο Δπέθηαζεο Κνκάλνπ θαη Μαπξνπεγήο ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ

238 ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΗ ΛΙΓΝΙΣΙΚΗ ΗΛΕΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2. ην Πεδίν Καξδηάο, πνπ πεξηιακβάλεη ηα Οξπρεία Ννηηνδπηηθνχ Πεδίνπ Τςειάληε θαη Οηθηζκνχ Κνκάλνπ 3. ην Νφηην Πεδίν, πνπ πεξηιακβάλεη ην Οξπρείν Νφηηνπ Πεδίνπ 4. ην Πεδίν Ακπληαίνπ ζην Νφκφ Κνδάλεο 5. ην κηθξφ νξπρείν Κιεηδηνχ ζην Ννκφ Φιψξηλαο Εικόνα 6.1: Απεικόνιςθ λιγνιτικϊν κοιταςμάτων Δυτικισ Μακεδονίασ (Πθγι: Μελζτθ Περιβαλλοντικϊν Επιπτϊςεων επζκταςθσ προσ τα δυτικά λιγνιτωρυχείων Μαυροπθγισ και ΝΔ Πεδίου Πτολεμαΐδα) ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ

239 ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ ΣΗ ΛΙΓΝΙΣΙΚΗ ΗΛΕΚΣΡΟΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ην δηάγξακκα ηνπ παξαθάησ ζρήκαηνο, παξνπζηάδεηαη ε εμέιημε ησλ ζπλνιηθψλ εθζθαθψλ, ηεο παξαγσγήο ιηγλίηε θαη ηεο ζρέζεο εθκεηάιιεπζεο θαηά ηα έηε γηα ην ζχλνιν ησλ Οξπρείσλ ηεο Πηνιεκαΐδαο. Διάγραμμα 6.2: Θ εξζλιξθ των ςυνολικϊν εκςκαφϊν, τθσ παραγωγισ λιγνίτθ και τθσ ςχζςθσ εκμετάλλευςθσ κατά τα ζτθ (Πθγι: Μελζτθ Περιβαλλοντικϊν Επιπτϊςεων επζκταςθσ προσ τα δυτικά λιγνιτωρυχείων Μαυροπθγισ και ΝΔ Πεδίου Πτολεμαΐδα) πλνιηθά, απφ ηελ έλαξμε ηεο εθκεηάιιεπζεο ζηα Οξπρεία Πηνιεκαΐδαο έσο ην ηέινο ηνπ 2009, νη ζπλνιηθέο εθζθαθέο αλήιζαλ ζε x 10 6 m 3 θαη ε παξαγσγή ιηγλίηε ζε x 10 6 t. Σα αληίζηνηρα λνχκεξα γηα ηελ πεξίνδν , πξνβιέπεηαη απφ κειέηεο ησλ Οξπρείσλ ηεο ΓΔΖ φηη ζα θζάζνπλ ζε x 10 6 m 3 θαη 926 x 10 6 t. ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί απεηθνλίδνληαη αλά ιηγληηηθφ πεδίν ησλ Οξπρείσλ Πηνιεκαΐδαο ζπγθεληξσηηθά ε παξαγσγή ιηγλίηε, θαζψο θαη νη απνκέλνπζεο εθζθαθέο θαη απνζέκαηα ιηγλίηε απφ 01/01/2010. Ο πίλαθαο πεξηιακβάλεη επίζεο ηηο αληίζηνηρεο ζρέζεηο εθκεηάιιεπζεο (θπβηθά κέηξα αγφλσλ/ηφλν ιηγλίηε) θαη ηα πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ απνκελφλησλ απνζεκάησλ ιηγλίηε γηα ην ζχλνιν ησλ νξπρείσλ. ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΣΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΜΕ ΚΑΤΙΜΟ ΛΙΓΝΙΣΗ